Айбат - коомдук-саясий гезити №121 by bekturb VIB

Мырзакматов элди бєлїп-жарганын качан коет?

АЙБАТ ПРЕСС

ОППОЗИЦИЯНЫН “ДИРИЖЕРЛУК ТАЯКЧАСЫ” “АТА МЕКЕНДИН” КОЛУНА ЄТТЇБЇ?

КУРУЛТАЙДЫ ОЮНЧУККА АЙЛАНТКАН ОППОЗИЦИЯ Чыныгы элдик Курултайдын ашмалтайын чыгарып жаткан оппозиция єкїлдєрїнє карата Курултай кыймылынын тєрагасы Баяс Турал кечээ маалымат жыйынында нааразычылыгын билдирди. «Дастан Сарыгулов баш болгон аксакалдарыбыз да оппозицияга кошулуп Курултайдын кадырын кетиришти. Ар кимиси аны єзї алдынча эле єткєрєбїз деп чамынып жїрїшєт» дейт Баяс Турал. Анан дагы оппозиция єкїлдєрїнїн ар кимиси эле ар кайсыл жерде курултай єткєрєбїз деп жїрїшкєнїнєн улам «Курултай» кыймылына телефон чалышып, «Биз кимиўерге ишенебиз, силергеби, же тигилергеби?» деп сурагандардын саны кєбєйгєнїн кошумчалады. Абдан туура ачуу чындык. Курултай деген жалпы элдик курултай болот. Жети дубандын аймактарынан бирден атайын єкїл шайланып анан келип катышат. Ал эми биздин оппозиция єкїлдєрї уюшту-

31-март кїнї Кубанычбек Кадыров башында турган Бириккен оппозициялык кыймыл Жалал-Абад шаарында курултай єткєрєлї деп турганы белгилїї. Курултай жєн эле курула бербесин жакшы тїшїнгєн оппозиция анын демєєрчїсїн дагы таап коюшуптур. А.Акаев менен К.Бакиев доорунда май талкан кызматтарды аркалап келген, экс-министр, экс-депутат, жалпы жонунан экс-чиновник Акылбек Жапаров Кадыровду оппозиция лидери руп аткан курултайлар жєн эле катардагы чогулуш болуп калууда. Андыктан улуу Курултай деген сєздїн кутун качырбай, жер-жерлерге барып элди чогулткан оппозиция жєн эле чогулуш єткєргєнї жатабыз деп коюшса не?..

КЫЗ БОЛСО ИТ ЭЛЕ БОЛМОК ЭКЕН… 2010-жылдагы парламенттик шайлоонун алдында «Ата журт», «Республика» партияларына «тийип чыгып», акыры «Содружествого» токтолгон Ємїрбек Суваналиевдин «ойнооктугу» кала элек экен. Ал жакында эле «Улуттар Биримдиги» партиясынын єкїлї Уран Ботобековго жолугуп: «Эгер Мелисбек Мырзакматов саясый кїрєшкє ачык чыкпаса, башканы тандайм. Айлам кетсе Адахан Мадумаровго барып кошулам» таризинде «ормон опузага» салганы чынбы? Адахан Кимсанбаевичтен «бактысын» таппаса, иниси Ємїрбек Бабановдун этегине эрмешїїгє ниеттенгеничи? Дагы жакшы генерал экен, кыз болсо даана кызык болмок беле? Ємїкебиз тїшїнїктїї киши эмеспи, азил-чыны аралаш кебибизди туура кабылдаар...

болушу менен куттуктап, “курултайыўды жакшы єткєзїп ал” деп 50 миў долларды бергени жалганбы? Ошол эле учурда Акылбек мырза єзї “Ата мекен” партиясынын босогосунан чыкпай эле, ары-бери аттап турат дешет. Кызыгыў тїшкїр, ошондо ал ортомчулук милдетти аткарып, ал эми курултайдын чыныгы дирижерлугун “Ата мекендин” “атасы” Ємїрбек Текебаев жасап аткан болуп калабы?

ТЄЛЄГЄНОВ ТЕРБИШАЛИЕВДЕН ШЕК САНАП АТАБЫ? 26-мартта «Жерїй» алтын кени боюнча конкурстук комиссиянын отурумунда «Ата-Мекен» фракциясынын депутаты, їйїнїн балконунан коўшусунун велосипеди чыккан Райкан Тєлєгєнов жаш депутат Данияр Тербишалиевди АКШнын Мамдепартаментинин расмий єкїлї Женнифер Псаки менен окшоштуруп єттї. Кызыгыў тїшкїр десе, акыркы учурларда депутаттарыбыз укмуштуудай эле ойлорду балп эттирип сала турган болушту. Райкан мырза улуу жазуучунун уулу катары бул салыштырууну образ менен айтып жатса, биз да ага образ менен їн кошуп коелу дедик. Эсибизге жара чыкпаса, Женнифер Псаки боюнда болуп калганы їчїн декретке чыккан эле. Анан Райкан мырзанын бул салыштыруусу кызык ойлорго кептеп коюп атпайбы. Же Данияр мырзадан бир шеги барбы Акыркы учурларда Тербишалиев Садыр Жапаров, Мелис Мырзакматов, Равшан Жээнбеков єўдїї

оппозиция єкїлдєрї менен пикирлеш болуп бараткандай болду эле. Кыязы ушулардан шек санап аткандагысыбы? Кызыгын тїшкїр десе…

МЫРЗАКМАТОВ ЭЛДИ БЄЛЇП-ЖАРГАНДЫ КАЧАН КОЕТ? Ош шаарынын мурдагы «кожоюну» Мелис Мырзакматов Кыргызстанда дагы бир гезитти каржылоого алып чыгара баштаганы маалым болду. Ал гезиттин аты «Мезгил Ньюс» деп аталат. Чї дегенде эле биринчи санына бакыйып єзї интервью берип, учурдагы бийликке Кыргызстандын чегинен тышкары туруп алып акаарат келтирип алыптыр. Кєп сєздї айтып башты оорутуп отурбайлы. Ток этер жерлерине токтолуп єтєлї. «Ємїрїндє колхозго бригад болбогондор, мамлекетти башкарып отурушат. Алар эл чарбачылыгы эмне экенин али аўдап билише элек» дейт Мырзакматов. Эсибизге жара чыкпаса Мырзакматов єзї дагы мэрлик кызматка келгенге чейин колхозго деле бригад болуп кєргєн эмес. Кыязы, Мадумаров агабыз туура айткан болуш керек – базарком болуп иштесе керек эле. «Карыз

алып урпактардын моюнуна илип туруп, бир нерсени куруп, же салып коюш бул баатырдык же экономикалык кєрєгєчтїк эмес. Маселен тїндїк-тїштїк альтернативдик жолун алалы, мамлекетке канчалык деўгээлде зыян келтирери тууралуу экономисттер байма-бай коўгуроо кагууда» дейт ошого эле оюн улай. Анын ою боюнча тїндїк-тїштїк альтернативалык жолу Кыргызстандын экономикасын сызга олтургузат экен. Кандайча? Эртеў курулуп бїткєндєн кийин єлкєбїздїн тїштїгї менен тїндїгїнїн ортосундагы карым-катышты кеўейтсе, учурдагыдай Тєє-Ашуу менен каттап, кышкысын кар кєчкїлєрдєн улам єтє албай туруп калып, бир топ экономикалык жоготууларга учурагандан кєрє бул тїптїз, эч кандай ашуусу жок жол менен каттап турганыбыз бир жагынан жеўилдик, экинчи жагынан экономиКоммерциялык директор:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

кабызга да салымын кошот эмеспи? Же єзїбїздє жок болсо, алаканды куушуруп отура берсек иш алдыга жылабы? Ошол эле єзї мэр болуп турганда асма кєпїрєнї бир тыйыны жок баштап алып шерменде болгонун эсинен чыгардыбы? И баса, Мелис мырзанын арына баракелде деп коелучу. Ушул эле маегинде ал «Мен Оштогу кєпїрєнї 500 миллион сомго бїтїрмєкмїн» деп кєкїрєгїн койгулап алыптыр. Элди келесоо ойлой турганын ушул сєзїнєн деле тїшїнє берсек болот. Анткени ал Ош шаарын башкарып турган маалда кєпїрєнїн курулушуна 1 миллиард сом кетет деп эле айтып жїрбєдї беле? Айтор Мелис мырзанын бул маеги баштан аяк курулай кєкїрєк койгуламай, элди эптеп бєлїп-жармай максатын кєздєгєнїн тїшїндїк. Анчалык кыйын болсо, алыска жатып кыйын болбой, келип бардыгын

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Редакциялык жамаат:

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

айтпайбы? Мыйзам алдында єзїнїн ак экенин далилдебейби?..

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №755

Нускасы: 1500

АЛКЫМ АЗАБЫ

ИРИ КОРРУПЦИЯЛЫК ИШКЕ БЄГЄТ КОЮЛДУ капаров менен ынак дос. К.Арпачиев буга чейин “Tazabek” басылмасына берген маегинде Башкы прокуратура иликтеп жаткан бир катар иштерди айтып берген экен. Алардын катарында мурдагы Айыл-чарба министри Чынгысбек Узакбаевге кылмыш иш козгогон. Анын 419 миў долларды максатсыз пайдаланганы аныкталып, азыркы учурда иш эки инстанцияда каралып айыптаган єкїм чыккан. Ошондой эле “Кыргызтелекомго” тиешелїї болгон «Бител» ЖЧКнын уставдык капиталындагы 40 � їлїшїнїн иши. Андан сырткары, Арпачиев бул кызматта турганда Кумтєр боюнча иш, депутат Акматбек Келдибековго карата козголгон кылмышы иши, мурдагы Жаратылыш ресурстары агенттигинин жетекчиси Замирбек Эсенамановго кылмыш иштери ачылган.

Алмазбек Атамбаев президенттикке шайлангандан тартып коррупцияга каршы аеосуз кїрєш жїрїїдє. Бул аралыкта ондогон ири чиновниктерге кылмыш иши козголуп, бир катар саясатчылар темир тор артында отурууга аргасыз болду. Эми кезек прокуратура єкїлдєрїнє да жетти. Дїйшємбї кїнї кечинде Башкы прокуратуранын Тергєє башкармалыгынын башчысы Кылычбек Арпачиев єзїнїн иш бєлмєсїндє 100 миў доллар пара алып жаткан жеринен кармалды. Аны Улуттук коопсуздук мамлекеттик кызматынын (УКМК) Коррупцияга каршы кызматы колго тїшїргєн. УКМКнын маалымат катчысы Рахат Сулаймановдун айтымында, бул иш боюнча Кылмыш кодексинин 304-313-беренелеринин (кызмат абалынан кыянаттык менен пайдалануу, пара алуу) негизинде кылмыш иши козголгон. Ал эми шектїї катары кылтакка илинген Башкы тергєєчї К.Арпачиев дароо убактылуу тергєє абагына камалды. Учурда бул факт боюнча тергєє иштери жїрїп жатат. Такталба-

ган маалыматтарга караганда, Башкы тергєєчї парламент депутаты Карганбек Самаковдун уулунан 200 миў доллар акча талап кылган. Канткен кїндє да мыйзамсыздык менен кїрєшкєн чиновниктин мындай ири єлчємдє пара менен кармалышы коомдо чоў талкууну жаратты.

АРПАЧИЕВ ИРИ ИШТЕРДИ ТЕРГЕГЕН 100 миў доллар пара менен кармалган К.Арпачиев Ат-Башынын кулуну. Юстициянын биринчи класстагы кеўешчиси. Анын орто медициналык жана жогорку юридикалык билими бар. Алгачкы эмгек жолун Бишкек шаардык медициналык тез жардам кызматында баштаган. Ал эми 1991-жылдан баштап прокуратура тармагына баш багып, Жалал-Абад прокуратурасында стажер болуп ишке орношкон. Кєп жыл Жалал-Абад прокуратурасында эмгектенген Арпачиев Башкы прокуратурада 2003-жылдан баштап иштей баштаган. 2013-жылы болсо мурдагы баш прокурор Аида Салянованын жардамчысы катары иштеп, 2014-жылдан тарта Тергєє башкармалыгынын жетекчиси болуп дайындалган. Айрым маалымат каражаттарынын жазышынча, Арпачиев экс-башпрокурордун жолдошу Бакыт Абды-

ПРЕЗИДЕНТ ЕВРОПАДАН ЄЗ ОЮН БИЛДИРДИ Президент Алмазбек Атамбаев 25-мартта Францияда ишкер чєйрєлєр менен жолугушуу учурунда, Башкы прокуратуранын кызматкерлеринин кармалышы жєнїндє комментарий берди. Єлкє башчысы Франциянын ишкерлерине кайрылып аларды єлкєгє инвестицияларды активдїї тартууга чакырып, муну менен катар алар коррупциядан коркпошу керек экенин белгиледи. “Бул жакка чыгар алдында мен башпрокурор жана Антикоррупциялык кызмат менен жолуккам, анда кїч тїзїмдєрї єздєрї тазаланышы керек деген сєздєр болгон. Мен кїткєндєй эле, кечээ Башкы прокуратуранын тергєє башкармалыгынын жетекчиси - єлкєнїн башкы тергєєчїсї кармалды. Башкы прокуратура дагы пара алуу менен иштеген”, - деди ал. Ошондой эле президент мєєнєтїнїн аягына чейин кїч тїзїмдєрїндє тазалануу жїргїзєрїн айтып, Кыргызстанда кол тийбестик жок экенин билдирди. “Менин мєєнєтїмдїн аягына 2 жыл 8 ай калды. Мен бардык кїч тїзїмдєрдє тазаланууну жїргїзєм. Биз уурулардан тазаладык, азыр уурдагандан коркушат, коррупциялык иштер їчїн министрлер да, депутаттар да камалышты. Бїгїн Кыргызстанда кол тийбестер жок”, - деди єлкє башчысы.

“БУЛ МААЛЫМАТКА ИШЕНЇЇ КЫЙЫН БОЛДУ” Башкы прокурор Индира Жолдубаева Башкы тергєєчїнїн 100 миў доллар пара менен кармалышы тууралуу комментарий берип жатып, бул окуя тууралуу алдын ала маалымат келгенде ишенїї кыйын болгонун айтат. Индира айым бул фактынын тастыкталганына кєзї жеткенден кийин тийиштїї чараларды кєрїїнї тапшырганын билдирди. “Прокуратура кызматкери тарабынан пара талап кылуу фактысы жєнїндє маалымат тїшкєндє бул маалыматтын объективдїїлїгїнє жана анын канчалык чындыгына ишенїї кыйын болду. Анткени бул жерде єзїнє жїктєлгєн милдеттер їчїн жоопкерчилик деўгээлин мыкты билген кызматкер тууралуу сєз болуп жатты эле. Бирок кєрсєтїлгєн материалдар кылмыш ишин козгоого негиз болорун тастыктады. Бул факты аныкталса жалпы эле Башкы прокуратуранын ишине кара так тїшєрїн тїшїнїї менен, мен кылмыш ишин козгоого макулдук бердим жана бардык тийиштїї чараларды кєрїїнї тапшырдым”, - дейт ал. Ошондой эле Жолдубаева Башкы тергєєчїнї кармоо операциясы прокуратура менен УКМКнын кызматкерлери тарабынан ишке ашканын айтат. “Прокуратуранын кызматкерин кармоо операциясы - биздин ведомство менен УКМКнын биргелешип иштешкенин жыйынтыгы. Азыр тергєє жїрїп жатат, анын жыйынтыктары тууралуу коомчулук иштин жїрїшїндє кабардар болот. Операция маалыматты тышка чыгарбастан жїргїзїлгєндїгї прокуратура тазаланууга єзї кызыктар экендигин далилдеп турат”, - дейт ал. Андан сырткары Башкы прокурор тергєє органдарынын таза иштеєєсїнє жана мамлекет алдында єз милдеттерин так аткарууга дайыма колдоо кєрсєтїп турарын кошумчалады. “ММКда жана соцтармактарда акча талап кылган фактылар жєнїндє маалыматтар болуп жаткандыгына карабастан, прокуратура кызматкерлеринин арасында єзїнїн аты менен сыймыктанган, мундирдин намысын сактаган

жана милдеттерин абийирдїїлїк менен аткарган адамдар экендигин белгилегим келет. Алар коомдун жыргалы їчїн коюлган тапшырмаларды жана функционалдык милдеттерди аткарууда мен тараптан дайыма колдоого ээ болушат. Кечээги окуя баардык кызматкерлер їчїн катардан чыккан, талкуу жараткан окуя болуп саналганына карабай, Башкы прокуратура биздин єлкєнїн башкы текшерїїчї органы болуп келген жана кала берет. Мыйзам баары їчїн бирдей. Биз коррупцияга каршы кїрєшїї боюнча иштерди улантабыз”, дейт Башкы прокурор.

ЧОЎ КЫЗМАТТАГЫЛАР ДА ЇН КАТТЫ Башкы тергєєчїнїн ири коррупция менен кармалышы боюнча Президенттин Аппаратынын жетекчиси Данияр Нарынбаев да маалымат каражаттарына комментарий берип, анын кармалышы ийгиликтїї аяктаганын билдирген. “УКМКнын алдындагы Коррупцияга каршы кызмат чоў кызматтагы чиновникти пара алып жаткан жерден татыктуу кармады. Башкы тергєєчїнїн єз кабинетинен ири єлчємдє коррупция менен кармалышы жогорку деўгээлде уюштурулган”, - дейт ал. Ошондой эле ал бул окуяны маалымат каражаттарынан укканын билдирген. “Тилекке каршы бул окуя жаўы Баш прокурор Индира Жолдубаевага сєз тийгизиши мїмкїн. Эми ал кадрдык маселеге єзгєчє кєўїл бурушу керек”, - дейт ал. Ал эми биринчи вице-премьер-министр Тайырбек Сарпашев бул окуяны єлкєдє жїрїп жаткан коррупция менен кїрєшїїнїн жыйынтыктары катары баалады. Анын айтымында, прокуратура кызматкеринин пара менен кармалышы єлкєдє системалык тїрдє коррупция менен кїрєштїн жїрїп жатканынан кабар берет. “Бул кїрєш кєптєн бери уланууда. Укук коргоо кызматкерлерин тазалаш керек. Учурда тергєє башталды. Анын канчалык кїнєєсї бар экенин тергєє иштери аныктайт. Бирок, ири чиновниктин пара менен кармалышы коррупция менен кїрєшїї катуу жїрїп жатканынан кабар берет”, - дейт ал.

Икрамидин АЙТКУЛОВ, адвокат:

САЛЯНОВАНЫН УБАГЫНДА БАШКЫ ПРОКУРАТУРА КОРРУПЦИЯЛАШЫП КЕТКЕН, АРПАЧИЕВ АНЫН КАЛДЫГЫ” Белгилїї жактоочусу Икрамидин Айткулов бул окуяга байланыштуу “Азаттык” радиосу аркылуу пикирин билдирген. Анын сєзїн комментарийсиз мисалдайбыз.

- Менимче, Арпачиевдин жана башкалардын кармалышы Саляновадан калган калдык. Анын убагында Башкы прокуратура ачык эле коррупциялашып кеткен. Арпачиев анын жакын адамдарынын бири

болгон. Ал негизги башкармалыктардын биринин башчысы катары экс-баш прокурордун таламдашы, бир сєз менен айтканда анын жакын кадры эле.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

САРЫ ЭСЕП

Марс САРИЕВ, саясат таануучу:

“ИНВЕСТИЦИЯЛЫК КЛИМАТКА ТЕРС ТААСИРИН ТИЙГИЗЇЇЧЇ ПОПУЛИСТТИК БИЛДИРЇЇЛЄР ДЕПУТАТТАРДЫН ЄЗДЄРЇ ЇЧЇН ГАНА ПАЙДАЛУУ” лекеттеринен келе турган инвестициялар таптакыр токтоду деп айтсак болот. Буга башкы себеп бул “Кумтєрдїн” айланасындагы болуп жаткан конфликттер болуп атат. Биздин депутаттардын, саясатчылардын “Кумтєргє” жасап аткан мамилесин кєрїп атышат. Андан улам бизге инвестиция салуудан чоочуркашат. Эми жакында эле мамлекет башчысы Алмазбек Атамбаев Батыш єлкєлєрїнє расмий иш сапар менен багыт алды. Ал жакта аларга кандай инвестициялык климатты сунуш кылаарын кєрє жатарбыз. Кандай сунуш кылса дагы, Батыш єлкєлєрї биздеги саясый абалды кєрїп турушат жана азырынча инвестиция салууга шашылышпайт. Аларды чыныгы инвестор катары кызыктыруу їчїн адегенде єлкєдєгї инвестициялык климатты жакшыртыш керек.

- Бїгїнкї кїндє Кыргызстандагы инвестициялык климаттын абалын кандай баалайсыз? - Учурда єлкєбїздєгї инвестициялык климаттын абалы єтє начар. Европа мам-

- Эмнеге єлкєбїздє инвестициялык саясат жїргїзїлбєй жатат? - Бул биздин єлкєнїн эгемендикти алгандан берки жетекчиликтеринин коррупциялык механизмдерди єркїндєтїп жибергени менен байланыштуу. Репута-

ция бузулду. Чыныгы олуттуу инвесторлор келбей атат. Келгендерин иштетпей жатабыз. Инвестициялык саясатты туура жїргїзїї жана аны жїзєгє ашыруу жоопкерчилигин алуу биздин чиновниктерден кєз каранды болот.

- Бїгїнкї кїндє депутаттар инвесторлор менен цивилдїї жол менен карым-катыш кылуунун ордуна улутташтыруу єўдїї терс таасирин берїїчї аракеттер менен алек? Мындай аракеттер кимдер їчїн пайдалуу? - Маселен, азыркы таптагы алтын кенинин айланасындагы болуп аткан популисттик билдирїїлєр ошол депутаттардын єздєрї їчїн гана пайдалуу. Алар келерки шайлоонун алдында элдин колдоосуна ээ болууну гана кєздєп жатышат. Эл їчїн “улутташтырабыз, єзїбїздїн мамлекет їчїн иштетебиз” деген сєздєр жагат. Анын тєркїнїн тереў иликтей алышпайт. Андыктан азыркы депутаттардын иш-аракеттери алар кайрадан депутаттык орундарга келїї максатынан єйдє ашпай жатат.

Кубан АБДЫМЕН, саясат таануучу:

«АЗЫР БИЗ, САЯСИЙ ЭМЕС, ЭКОНОМИКАЛЫК САЯСАТ ЖАСАЙ ТУРГАН УЧУРУБУЗ БОЛУП ЖАТАТ» - Бїгїнкї кїндє єлкєбїздє тїзїлїп турган инвестициялык климатты кандай баалайсыз? Акыркы мезгилдерде ири алтын кендерин улутташтыруу керек деген єўдїї демилгелер эл єкїлдєрї тарабынан чыгууда. Мындай демилге кимге пайда? - Биринчиден, “Кумтєрдїн” тегерегиндеги маселелер кєп жылдан бери келаткан маселе. Негизи Кыргызстандагы жакшы иштеп аткан, инвесторлорго да їлгї боло ала тургандай долбоор болчу. Бирок, биз парламенттик башкаруу системасына єткєндєн кийин бул ишканага карата мамилебиз єзгєрїп кетти. Мурдагы келишимдерди катуу сынга алып, Кыргызстандын кызыкчылыгына туура келе тургандай жаўы келишим тїзїї аракеттери жасалды. Бул боюнча жакында эле парламент єкмєткє тапшырма берди, март айынын аягына чейин ишти бир жактуу кылып чечип келїї їчїн. Бирок, ал тапшырманы аткарууга азырынча єкмєттїн чамасы жетчїдєй эмес. Улутташтырууга барбаш їчїн 50-50 пайыздагы биргелешкен ишкана тїзїї сунушу дагы жакшы болгон. Бирок анын ички тїзїлїштєрї кандай болорун атайын адистер № 121 • 27-март, 2015-жыл

- Америкалык саясат таануучу жана экономист Пол Крейг Робертс Американын жашыруун сырынын чет бучкагын дїйнєгє жар салып койду. Анын айтуусуна караганда Вашингтон Жамааттык коопсуздук келишими уюмун таркатып жиберїї максатында анын курамындагы єлкєлєрдє "тїстїї революцияларды" жасап жиберїїнї кєздєп жатыптыр. Буга ал конкреттїї мисалдарды келтирген. Мисалы, бул максаттарды жїзєгє ашыруу їчїн АКШнын мамкатчысынын жардамчысы Виктория Нуланд Армения жєнєп кеткен. Кадимки америкалык революция "бульдозеру" атыккан Ричард Майлс картайып калганына карабастан Мамдептин тапшырмасы менен Кыргызстанга убактылуу элчи болуп келип отурат. Ал эми мурдагы элчи Памела Спратлен болсо коўшулаш Єзбекстанга алардын жетекчилигинин Вашингтонго ык алышын камсыз кылуу їчїн багыт алды дейт. Американын мындай пла-

Æå¢èø ïàðàäûíà êàòûøóó ¿÷¿í Êûðãûçñòàíäàí Ìîñêâàãà 10 àðäàãåð áàðàò *** Æàëàë-Àáàääà óëóòòàð àðàñûíäàãû äîñòóê ôåñòèâàëû ºòºò *** 2014-æûëû ìåêòåïòåðäèí 42 ïàéûçûíäà êàìêîðäóê êå¢åøòåðè à÷ûëãàí *** Àòà-ýíåíèí êàðîîñóíàí àæûðàãàí áàëäàðäûí ñàíû îí ìè¢ãå æåòòè *** 2014-æûëû ïåíñèîíåðëåðäèí ñàíû 9 ìè¢ãå ºñêºí *** Áûëòûð æàëïû ñóììàñû 733 ìëí äîëëàðäû ò¿çãºí 26 ìàêóëäàøóóãà êîë êîþëãàí *** Óëóòòóê áàíê: Äîëëàðäûí òåãåðåãèíäå æàñàëìà êûìãóóò æ¿ð¿¿äº *** Áèøêåêòèí ò¿íä¿ê òàðàáûíäà ãàç ýêè æóìàãà º÷¿ð¿ëºò ***

“КУМТЄРГЄ” ЖАСАГАН МАМИЛЕБИЗ КОШУМЧА ИНВЕСТОРЛОРДУН КЕЛИШИНЕ ТЕРС ТААСИРИН БЕРЇЇДЄ” айтышы керек. Айтор бїгїнкї кїндє ишкананын єндїрїшї їзгїлтїккє учурай тургандай кырдаал тїзїлїп тургансыйт. Андыктан бул маселеде єтє этият болуп, тереў калчап иш кылышыбыз керек.

ТАМЧЫ КАБАР

ны Кыргызстанда ким аркылуу аткарылышы мїмкїн? - Азыр, кыргыз элигинде чыныгы эркиндик бар, демократия бар десек да болот. Ошондон АКШ пайдаланып кетїїнї ойлонуп жатат. Азыр биз алыстагы АКШны эмес Евро союзга кандай жол менен киребиз ушул маселени ойлоно турган учур. Биз єнїгїп келе жаткан мамлекет катары Россиянын союздашы катары илгертен саясат жїргїзїп келгенбиз. Евро союзга кирїїгє АКШ тїздєн тїз каршылыгын кєрсєтїп, демократияны шылтоолоп, биздин саясий топторду сатып алып коюп жатат. АКШны биз колдогонубуз менен алар бизди жаш баладай эрмектейт. А Россияны колдоого алсак бул экономикалык єсїїнї ойлоп кадам таштаган болуп эсептелебиз. Азыркы биздин бийлик экономикалык кызыкчылыктын негизинде Россиянын союздашы болуп жатат. Бул Кыргызстан їчїн келечекте жакшы мємєсїн берет. - Акыркы учурларда оппозиция єкїлдрї Америкага бат-баттан каттап калышкан. Мунун сыры АКШнын революция жасоо планы менен бир эмеспи? - Тилекке каршы биздин азыркы оппозиция АКШнын кызыкчылы їчїн иштеп жатканы жаман кєрїнїш. Анын баарын сырттан АКШ уюштуруп жатканы мурдатат эле белгилїї нерсе. Азыр бизге эч кандай революция, пикет, митинг да кереги жок. Эл анын баарын жакшы тїшїнїп турат. Эл азыркы оппозицияны эч кандай колдоого албайт. Анткени алардын саясий кызыкчылында мамлекеттин экономикалык, маданий кызыкчылыктары камтылган эмес.

Óêóê êîðãîî÷ó Áèøêåê ìýðèÿñû êûðãûç òèëèíäå ºç ãåçèòèí ÷ûãàðûøûí òàëàï êûëóóäà *** Îïåðà æàíà áàëåò òåàòðûíûí æåòåê÷èñè èøòåí àëûíäû *** Êàíæàð Êàäûðàëèåâ ïðîêóðàòóðàãà ºç ýðêè ìåíåí êåëãåíäèãè àéòûëóóäà *** Áèøêåêòå êóðàë÷àí êèøè æîëäî êåòèï áàðà æàòêàí àäàìäû ìîþíãà àòêàí *** Áèøêåêòå êàçà áîëãîíäîðäó êàòòàòûï, ìèëëèîí ñîìäóê àéëûê àëûï òóðóøêàí *** Îøòîí Ñèðèÿãà êåò¿¿ãº àðàêåòòåíãåí Òàæèêñòàíäûí 3 æàðàíû êàðìàëäû *** Êàçàêñòàíäà êûðãûçñòàíäûê æàðàíäû ºëò¿ð¿ï êåòêåíäåð êàðìàëûøòû *** Ìîñêâàäà êûðãûçñòàíäûê æàðàíäû êºçãº àòûï êåòèøêåí *** Äîíåöêòå àâòîáóñ æàðûëóóñóíàí òºðò àäàì ìåðò êåòòè *** Ò¿ðêèÿäà ê¿ðò êîçãîëî¢÷óëàð ìåíåí àòûøóó áîëäó ***

САЙ-САТ

АЙТИКЕЕВ БАКИЕВДЕРДИН ЖАНЫНДА МАМЛЕКЕТТИК КЫЗМАТТА ИШТЕП БАЛЫК УУЛАГЫСЫ КЕЛЕТ… ЖЇРЇП, МАМБЮДЖЕТТИ МАЙКАНДАП, ЖЕКЕ БИЗНЕСИН ГЇЛДЄТКЄН ТАШИЕВ

«Эшегине жараша тушагы» демекчи башкы редакторуна жараша гезиттин кадыры болот. Эки сєздїн башын эптей албаган, 6 сїйлєм маалымат жазса, бери жагы 10 чакты катасын кошо кеткен Адилет Айтикеев аттуу сабатсыз жазмакер бар. «Эй, сен!» деп жазып маданиятсыздыктын жогорку їлгїсїн кєрсєткєнїнє корстон болуп, кайкалай басып калмайы дагы бар. Мына ушул «жашабай жатып» жалаў калпты ышкырткан жигит «Искра» аттуу гезитти чыгарат. Анысын кааласа чыгарып, кааласа токтотуп коймоюу дагы бар экенин айтып коелу. Тактап айтканда ар кайсыл мурдагы, азыркы коррупционерлерден заказ тїшїп калса, алардын їйїнє жатып алып мактоо материалдарын жазганча “Искрасы” учкунун чачпай турат. Анын гезитинин негизги окурмандары Келдибеков, Мырзакматов

жана Бакиевдер. Демєєрчїлєрї дагы, гезитинин башкы каармандары дагы ушулар. Айтикеев їчїн ошол гана керек. Эў негизгиси аларды ай-асманга кєтєрє мактап туруп, чєнтєктєрїн кагып алыш керек. Анан колдоруна бирден гезит карматып койсо болду. Калганы менен иши жок. Жалпы кыргызстандыктардын каргышына калган Бакиевдердин, коррупцияга шектелген, Соцфонд менен Салык кызматын жетектеп турганда пенсионерлердин пенсиясына чейин колун созуп жиберген Келдибековдун, Ош шаарынын “кожоюну” болуп туруп, жалаў эстеликтерди тургузуудан эле миллиондорду кымырып алган Мырзакматовдун элдин жон терисинен сыйрып алган акчаларынын бир бєлїгїн алганына кубанган Айтикеевге элдин эмне менен дем алып атканы деле баары бир. Иши кылса ошолорго жага турган материалдарды жазыш керек, бийликти карандай калп менен болсо дагы сындаш керек. Анын жалаў заказ менен иш кыларын журналистика журтчулугу абдан жакшы билет. Бирок мурдун балта кеспеген Адилет Айтикеев аябай чоў иш жасап аткансып кайкалаганын койбойт. Мейли бийликти сындасын, сын деген керек. Бирок, ал конкреттїї, олуттуу, факты менен болушу керек го? Эси барда, этегин жаап калбаса кыргыз эли бир кїнї ошол Бакиевдердин жанына кууп салат го...

ЄЗГЄРЇЇЛЄРДЇ КЄРЄ АЛБАГАН ЖАЗМАКЕР ДАЙЫР ОРУНБЕКОВ Демократия, сєз эркиндиги деген нерселердин артында жоопкерчилик деген тураарын жакшы билебиз. Тилекке каршы арабызда алдыўкы экєєнї каалагандай колдонуп, бирок акыркысын таптакыр эсине алгысы келбегендер да бар. Їйдєгї эў кичинекей баладай болуп, оюна келгендин баарын жасап, анан ата-энеси кичине какыс-кукус кылып койсо бакырып ыйлаган баланын кыялындай болгон жалданма журналисттер да пайда болду. Албетте, мындайлар кєп эмес, аз. Бирок, бир карын майды бир кумалак чиритет болуп жатпайбы. Ошондой куру кєєдєн, бош кєкїрєк калемдешибиз Дайыр Орунбеков учурдагы бийликти «катуу сынга алып келатам» деп кєкїрєгїн койгулап атканын кєп эле кєрєбїз. Албетте сынга алуу деген жакшы дечи. Сын болсо єсїш болот, оўолуу болот. Бирок, аты аталган калемдешибиз олуттуу сын айта албай, курулай эле кыйкырыкты жаза берерин жакшы билет эмеспизби? Маселен кече жакында эле ал акыркы 4-5 жылдан бери карай эч нерсе єзгєрбєдї, мурдагыдай эле саясый куугунтуктар болуп атат дегендей маанайда макаласын жарыя кылыптыр. Байкашыбызча ал єзїнїн жазгандарына єзї деле толук ишене албайт. Себеби жок дегенде маданияттуу жазганды билбеген бул жигитти эч ким деле куугунтукка алган жери жок. Ошондой болсо деле єзїнє караштуу басылмалар аркылуу чуруу-чуу чыгаргысы келип, «мага карата саясый куугунтук башталды, коркутуулар болуп атат» деп ызылдап калат. Бирок, Бишкектин кеў кєчєлєрїндє эч кандай коркутууларга тушукпай эле, жакшынакай боюнча жїргєнїн кєрєсїў. Бул бир жагы. Экинчи жагынан «мурдагыдай эле саясый куугунтуктар болуп атат» дегени карандай калп, атайын элди козутуу їчїн

жасалган аракет экендигин кантип айтпай кое алабыз? Эгерде Бакиевдин убагында Дайыр жигит жаш болуп калган болсо, анда чыныгы саясый куугунтуктар кандай болгондугун эсине азыноолак салып коелу. Чї дегенде эле Бакиевдин кандуу режимин сынга алып жазып койгону їчїн журналист Сыргак Абдылдаевдин 29 жеринен бычак жеп, аргасыздан Швецияга баш калкалоого кеткенин айталы. Геннадий Павлюктун аркы дїйнєгє узатылганын эске салалы. Турат Бектенов, Асыран Айдаралиев, Жеўишбек Эдигеев, Чолпон Орозобекова єўдїї белгилїї, салмактуу журналисттердин чет єлкєгє аргасыздан качууга мажбур болушун айталы. Мына ушулардын єзї эле Бакиевдин убагында сєз эркиндиги таптакыр муунтулганын билдирет. Азыр ошондой кєрїнїш барбы? Албетте жок. Эгер Дайыр Орунбеков «ошондой эле кырдаал болуп атат» десе, конкреттїї фактыларды келтирип кєрсїнчї. Журналисттерден тышкары салмактуу саясатчыларга да куугунтуктар катуу болгонун эске салалы. Баяман Эркинбаев, Санжар Кадыралиев, Медет Садыркулов, Тынычбек Акматбаевдердин катар-катарынан келген єлїмї кандуу бийликтин каарын кєргєзїп турган жок беле? Бїгїн ошондой кєрїнїш барбы? Кудай сактасын, анын бетин ары кылсын дейли. Кєз тийбесин дейли. Андай куугунтуктар жок. Андыктан бир нерсени жазаарда, тереў калчап, тереў ойлонуп анан жазыш керек го? Болбосо, эртеў карт тарыхтын барактарында бардык ишаракеттер катталып калат. Мына ошондо урпактардын алдында «кабинетинен алыс чыкпай отуруп эле, калпты ышкырта берген да жазмакерлер болгон» деп атыжєндєрї бакыйып жазылып калса, єздєрїнє эле уят болот го?

2012-жылдын 3-октябрында «Чыўгызханча» секирик жасагандан кийин эле саясый аброю нєлгє тїшкєн мурдагы «АтаЖурт» партиясынын тєрагасы Камчыбек Кыдыршаевичтин бїгїнкї кїндєгї саясый абалы єтє кызык. Ак їйдїн тосмосунан секирип, тїз эле темир тордун ичине тїшїп калгандан кийин Камчыкенин психикасына бир топ доо кетип калгандай болду. Муну ал абакта туура 9 ай жатып чыккандан кийин Бишкекте бирди, Ошто экини сїйлєп атып далилдеди. Тактап айтканда, ал абактан чыгаары менен Жогорку Кеўешке келип, укук коргоо органдарына, бийликке, президентке чейин тереў ыраазычылыгын билдирип, «акыйкаттык бар экен, бийлик биздин ишке таптакыр аралашпады» деп єрєпкїп сїйлєп алып, эки кїндєн кийин Ошто кайрадан элди бийликке каршы їгїттєгєнїн кєргєнбїз. Эми анын мындай бир сєзї менен экин-

чи сєзї карама-каршы келе бере турганы тарыхта таасын жазылып калат деўизчи. Кеп оролун башкага буралы. Ошентип натыйжасында сот жообуна тартылган адам болуп калгандан кийин мурдагы кыйкырчаак Ташиев бир топ момое тїштї. Алдыда келе жаткан парламенттик шайлоонун камын кєрїп, эптеп бийликке жагынып, «соттолгон» деген «макамын» алдырып салуу аракетин кєрїп жаткансыйт. Ошол эле убакта партиясынан бир топ беделдїї саясатчылар чыга качканынан улам, аргасы тїгєнїп, мурдагы башкы оппоненти болгон экс-премьер-министр Ємїрбек Бабановдун партиясына «Ата-Журт» партиясын кєтєрїп барып «кїйєєгє» берди. Эгерде Нурлан Мотуевдин партиясы болуп, аны менен кошулганда балким ал ««Ата-Журт» партиясы кыз экен» деп жар салып чыгат беле, ким билет?..

ОППОЗИЦИЯ ИЧИНДЕГИ КЫРЫЛЫШ «БОКтун» кагаз ташыгычы Равшан Жээнбеков ордун бошотуп кеткенден кийин эле аталган кыймылдын ичиндеги оппозиционерлердин уктап жаткан амбициялары катуу ойгонду. Ошол лидерлик орун бош калган кїндєн кєп узабай эле жаш саясатчы Адиль Турдукулов «Мен оппозиция лидери болууга даярмын» деп кыргыз тилдїї басылмалардын бирине маек берген болчу. Япония элчилигинде иштеп жїрїп эч тартынбастан эле элчилик берген єзї жашаган батирдин бєлмєсїнїн дубалдарына сїрєт тартып ойногонду билген Адиль мырза БОКтун «кагазын ташый албай» эмне болуптур деп турганбыз. Бирок, карт оппозициячылдар карт бєрїлїгїнє салып жаштарга орун берїїгє али эрте дегендей кылып коюшту. Дегенибиз лидеринен башка мїчєсї жок «Чындык» партиясынын «кєзїрї» Кубанычбек Кадыров Равшан мырзанын жылуу ордун

суутпай заматта кєчїк баса калды. Мына ушундан кийин маалымат айдыъында оппозиция ич ара «жарандык согуш» ачып жиберди. Маселен, кыргыз тилдїї басылмалардын бирине Адиль Турдукулов «Мен жаъы лидерди тааныгым келбейт. Себеби ал шайлоого болгону 5 эле адам катышты. Калгандары буга макул болбой чыгып кетишти. Азчылык топтун єз лидерин тандап алуусунун єзї туура эмес» деп маек берди. Ага жооп кылган Кубанычбек Кадыров «Адиль Турдукуловдун лидер шайлоодо капачылыгын айта турган жєнї жок. Себеби ал «мен силердин катарыъарга кошулдум» дегени менен аны биз кабыл ала элек болчубуз» деди. Ошого эле улай Кубанычбек мырза убагында Равшан Жээнбеков деле аз адамдардын добушу менен лидер болгонун, Турдукулов айтып аткандай эреже болуш керек болсо, анда неге Равшан мырзаны шайлап атканда эреже тууралуу айтышпаганын «арман» кылып айтып бериптир. Мына ушундай оппозиция ич ара «устукан» бєлїшє албай ызылдашып туру. Тооба деп туралы, кокус булар бийликте болгондо таза ит акмактары чыкмак экен… Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

МАЕК ТЄР Ренат САМУДИНОВ, КСДП партиясынын жаштар канаттынын тєрагасы

ОЛУТТУ 24 ДОЛБООР ИШКЕ АШЫП ЖАТАТ - Акыркы беш жылда коомдо, бийлик жактан жылыштар байкалып жатабы, элде маанай кандай? -Жакшы кудай буюрса. Албетте, коомдо єзгєрїїлєр байкалып жатат. Эў негизгиси коомдо демократиялык баалуулуктар бекемделип жатат. Андан тышкары президенттин улуттук стратегиясынын негизинде олуттуу 24 долбоорлор ишке ашып жатат. Мисалы: ЛЭП Датка-Кемин, Тїндїк-Тїштїктїн альтернативалык жол, ГЭСтердин курулушу ж. б. Бул долбоорлор кыргыз мамлекетибиздин улуттук коопсуздугун коргоого багытталган. Бирок, кемчиликтер да бар. Башталган реформалар аягына чейин чыкпай калган учурлар да бар. - КСДП партиясынын жаштар

канаты кандай иш чараларды єткєрїп жатасыздар? - КСДПнын жаштар канатынын эў негизги максаттары болуп партиянын ичинде жигердїї реформа жїргїзїї болуп эсептелет. Кыргызстанда бїт эле партиялар саясий институт катары жетиле элек. Парламенттик демократиянын толугу менен бекитїїчї кїчтїї институттардын ишмердїїлїгї абзел. Ошол себептен КСДПны реформа кылуучу демилгелерди кєтєрїп чыгып жатабыз. Баштапкы демилгелер ишке аша баштады. - Убагындагы 2010-жылдагы БЭК кыймылы менен азыркы 2015-жылындагы УОКтун айырмасы? - БЭК эў негизги максаты бул Бакиевдин авторитардык режими менен кїрє-

шїї болуп эсептелген. БЭКтин тегерегине Кыргызстандагы эў негизги кїчтєр бириккен. Ал эми бїгїнкї кїндє УОК – башталган, бирок аягына чыкпай жаткан реформаларды конструктивдїї сынпикир аркылуу талап кылып жатышат. Арасында радикалдуу кадамдарга барып жаткан да мїчєлєрї да бар.

- Азыркы жаштардын жарым аскердик топтордун, кыймылдардын тїзїлїшїнє кандай карайсыз? - Мамлекеттин ичинде тынчтыкты карасак жарым аскердик кїчтєр болбошу керек, официалдуу кїчтєрдєн тышкары. Андай мїмкїнчїлїктєрдї берсек мамлекетибиздин ичине тышкы радикалдуу долбоорлор єз саясатын кїч менен ишке ашырганга єбєлгє тїзїп берип коебуз.

Базарбай ажы ТЕМИШОВ, философия илимдеринин кандидаты, “Ата-Журт” идеалисттик–демократиялык саясый партиясынын учредителдик кеўеши:

“САДЫР ЖАПАРОВ ЖЕТКЕН КАЛПЫЧЫ ЭКЕН, АРГУМЕНТТЕРИМДИ ОРТОГО САЛАЙЫН” Варшавада жатып алып “баатырсынып”, байма-бай интервьюларды берип аткан Садыр Жапаровду Базарбай ажы Темишов быкыйын чукуган макаласын “Азия-Ньюс” гезитинин 26-марттагы санына жарыялаптыр. Биз ошол макаладагы маанилїї жерлерин кыскартып сунуш кылабыз. 2010-жылы парламенттик шайлоодо Садыр да эптеп элди алдап добуш алууда бу апенди сымаал калпты чындай айтып: “ой калайык калкым, кєлдїк элим, “Ата-Журт” партияны мен тїзгємїн, мен негиздегемин, мен атын койгомун, ээси менмин” деп бакырып жїргєнїн кєп угуп, гезиттен да окуган элем. Ошондо мен: “байкуш, кантсин, бийлик кєзїнєн учуп, айласы куруп, кєлдє баккан “беш єрдєгїн” учуруп, элди алдап, бекер “жаўгак” топтоп жїргєн тура” деп, ага анча деле маани берген эмес элем. Ошондо элин алдап, аз-маз добуш алган Садыр эми бул апендиче элге айткан єз калпына єзї ишенип алып, ошол калпын дагы интернет, гезиттер аркылуу Польшада жатып бийик-бийик учура баштаганы кызык болууда. Садырдын 2015-жылы 2-февралда Польшадан учурган “беш єрдєк” калпы мындай: -“Ата-Журт” партиясын їчїнчї чакырылыштын он чакты депутаты 2006-жылы негиздегенбиз. Негиздеген кїнї пресс№ 121 • 27-март, 2015-жыл

конференция да бергенбиз. Видео архив турат. “Ата-Журт” деген атты сунуштап, автору болгонмун. Юстиция министрлигинен каттоодон єткєрїўїз деп Базарбай Темишовго тапшырма берип жиберсек, ал єзїнїн аты жок партиясын кайрадан каттоодон єткєрїп, “Ата-Журт” деп каттатып койгон экен. Ошол себептен ал киши учредитель болуп жїрєт. Биз аны билбептирбиз. 2010-жылкы шайлоодо бир топ сыр кєрсєтїп жїрїп кагаз, печаттарын араў берген жайы бар. Азыр да “Ташиевден партияны алам” деп сотко берип жїрєт деп угуп жатам… Садырдын мындай алдамчылыгы, адепсиздиги мага кєптєн бери кєнїмїш эле, ага жооп жазбай эле коюуну ойлогом. Бирок, акниет телефон чалуулар тїрткїсї менен Садырдын коомго єтє зыяндуу, ага єнєкєт болуп калган, аны менен Кєлдє бирге єскєн “беш єрдєк” калптарын фактылар менен ачыктап коюуга туура келди: 1) Садыр интернетте жазган жалган жалаа сєзїндє, эч нерсе билбеген аўкоо болуп: “Азыр да “Ташиевден партияны алам” деп сотко берип жїрєт деп угуп жатам” деп 2015-жылдын 2-февралында (датасына кєўїл коюўуз) жазып жатат. Ал эми биздин доомат катка “жазуу жїзїндє” берген (бизде сакталып турат) жообунда Садыр: “сиздердин доомат катты алдым, тааныштым, баары туура, партия К.Ташивде, кайтарып алсаўар болот” деп 2015-жылы 8-январда эле жооп берген. Эми

анын кайсы сєзїнє ишенебиз? 2) Ал ошол эле интернеттеги дагы бир сєзїндє: “Ташиев менен кабарлаша элегиме бир жылга жакындап калды” деп жазыптыр. Бизге жеткен маалыматтар боюнча, алардын байланыш С.Жапаровдун “Саясатка аралашкан 10 жыл” китеби чыккандан кїчєп, эми Садыр бизге берип алган “макулдук катына” ичи кїйїп, “туз жалап”, мага асылып, К.Ташиевге болсо жагалданып “попугайы” болуп жаткан чагы. Мындай сасык ойлоруна мас болуп, “чагым” илдетине чалдыккан Садыр “Саясатта 10 жыл” китебинде, жалган-жалаа ойлоруна єзї ишенип алып, чындык катары жазып: “азыркы бийлик 3 тонна элдик алтынды учак менен Турцияга тїн жамына уурдап кеткен”, “мен болсо канадалыктардан 100 миллион АКШ доллар парасын албай койгомун” деп єзїн периште кылып жатат. К.Бакиев учурунда бул “периште” Максимдин заказы менен: “Улуттук стратегиялык объектерди менчиктеп берїї боюнча” мыйзамдарды ЖКдан єткєрїїдє, жаўы премьерди ЖКда бекиткенде єз абийир-добушун болбогон суммага баалап келгенин єз ара тамаша-чын сєздєрїнєн угуп эле келгемин. Биз идеалист интеллигент окумуштуулар анын соўку “беш єрдєк” калпын интернеттен окуп, биздин 20 жылдык (19952015-ж.ж.) ак эмгегибиз менен “Элдик Улуу Идеясы” иштелип чыгып, негиздєєчї катары нотариалдык конторадан расмий катталып, негиздеген “Ата-Журт”

идеалисттик партиябызга Садыр автор боло калганына таўкалдык. Алар болгону “Биз партиянын “Элдик Улуу Идеясын” 2015-жылга чейин аткарып да, каржылап да беребиз” деп партияны бизден “аманат” катары (ижарага эмес) сурап алган. Келишимди тїк аткарган жок, алдады, биз Кудайга коюп, абийирге коюп, келишимдик мєєнєткє ылайык сабыр кылып келдик. Алар “аманатка кыянаттык кылды”, кайра жалаа жаап чагымчылык кылууда. Бизди алар сотко, коомчулукка чыгууга, “беткап” чїмбєттєрїн ачууга єздєрї мажбур кылууда. Азырынча эми Садырдан чыккан сасык ойлорду окуп калган коомчулукка учкай

жооп кылып, “апыртма” жазгыч бул автордун “айныкей” акылэсине уят сезим салуу максатта айрым архивдик так маалыматтан бир аздан жарыялап турууну эп кєрдїк. Бирок, жараткан Аллах дайым чындыкты сїйєт, колдойт. “Ак ийилет, бирок, сынбайт”. Биздин ак ниет, таза идеалисттик жамааттын 20 жылдык ак эмгегин бир заматта менчиктеп кетїїгє болгон зєєкїрдїк бул кылмыштуу ишти уккан ак ниеттїї ар бир жан алардын бул рейдерлик кылмышына наалат гана айтат. Андыктан, адилеттикте бул талашка чекит коёт” деген гана їмїттєбїз. Акинай АЙДАРОВА

УЛУТТУК СУУСУНДУК

КЫМЫЗДЫН ЄЎЇ БЭЭЛЕРДИН ЖЕГЕН ЧЄБЇНЄ ЖАРАША БОЛОТ

Ак калпакты кийгендерди кыргыз деп бил! Дегендей кыргыздар дїйнєгє бир гана ак калпак менен эмес комузу жана жаратылышы ошону менен бирге улуттук суусундуктары менен да таанымал. Кыргыздын улуттук суусундуктары бир гана сусап жатканда колдонбостон ден-соолукту чыўдоо катары да колдонушат. Улуттук суусундуктун дарылык касиети да бар экени жумуру калкка маалым болсо керек. Бїгїн силерге биздин суусундуктун эў тєрїнєн орун алган биз тамшанып ичкен, ичкен сайын ичкиў келип турган кымыздын тарыхы жана кантип жасалганын, кантип жасаш керек экенин жана канча тїргє бєлїнєрїн сиздерге тартууламакчыбыз.

КЫМЫЗ ЖАСООДО КОЛДОНУЛУУЧУ БУЮМДАР 1) Чанач – кымыз куюучу идиш. Ал эчкинин, кийиктин туюк сыйрылып алынган чылгый терисинен жасалат. Ал кєчїпконууда, жол жїрїїдє канжыгага байлап алууга єтє ыўгайлуу. Чаначты мезгилмезгили менен ыштап, майлап турса, андагы азык кєпкє сакталат. 2) Кєнєк – шириден тигилген идиш. Ага бээ саалат, кымыз куюлат. Аны убагы менен ыштап турса, кєпкє урунулат. 3) Кєєкєр – шириден ышталып, бычылып тигилген кымыз куюлуучу идиш. Орточо кєєкєргє 4-5 литр кымыз батат. 4) Саба – кымыз ачытылуучу шири идиш. Ал жылкынын, тєєнїн, уйдун терисинен жасалат. Жакшы иштелип, жакшы ышталган сабанын сыртынан кымыз кылкылдап кєрїнїп турат жана даамдуу болот.

Тарых барактарынан

Кымыз жєнїндєгї эў байыркы маалымат Игнатьев жылнаамасында кездешет. Анда «князь Игорь Северский тоолуктардын туткунунан аны кайтарган жоокерлер кымыз ичип уктап калганда качып чыккан» деп жазылат. 1245-жылы айтылуу Батый хан князь Галицкийди кымыз менен сыйлагандыгы жєнїндє да маалымат бар. Белгилїї европалык саякатчы Марко

Поло 13-кылымдын экинчи жарымында Орто Азияга жасаган саякатынан кийин кымызды ак шарап деп жазып калтырган. Ал эми орус окумуштуусу В.Даль 1843жылы кымыздын организмге пайдалуу экендигин байкап: “Кымыз ичти муздатат, жаныўды жыргатат. Аны бир жума ичсеў денеўе кадимкидей кїч-кубат кошулуп, єзїўдї сергек сезип, ден соолугуў чыўалып, эки бетиўе кызыл жїгїрєт. Эгерде кымызга кєнїп алсаў, бєлєк ичкиликке эч кєўїлїў тартпайт”,- деп айтканы бар. Кымыз- бээ сїтїнєн ачытып жасалган кычкыл суусун¬дук. Аны кечки жаз мезгилинен даярдай башташкан. Бээлер жаўыдан тууганда саалган чийки сїткє ачыткы кошулат. Ачыткынын милдетин кор (їрп) жана кєрєўгє аткарат. Сабадагы чийки сїт менен кєрєўгєнїн їстїнє муздатылган сїт кошулуп, бишкек менен бышылат. Эў соўку саалган сїт эл жатарда куюлуп, аябай бышылат да, андан кийин саба жылуу жабылат. Кымыздын сапаты жасоо ыкмаларынын туура сакталышына, сабанын єз маалында ышталып жана майланып турушуна жараша болот.

КЫМЫЗДЫН ТЇРЛЄРЇ

Бээлер чыўыртып кулун байлаган чын курандан (март айынан) тартып кеч кїзгє чейин саалат. Кымыз жыл мезгилдерине карата ууз кымыз, гїл кымыз, сєєк кымыз деп бєлїнєт. Ууз кымыз – эрте жаздан жайдын толуп турган убагына чейин даярдалган кымыз. Кымыздын бул тїрї элдик медицинада ар кандай ооруга даба катары бааланат. Анткени бээлер ууздан арыла элек, чєп жашаў кез. Ууз кымыз ошого жараша таттуу келет. Жайдын толугу менен кїзгє чейинки кымыз гїл кымыз деп аталат. Муну кээ бирєєлєр кызыл кымыз деп да коюшат. Чєп муун алып, гїлї тєгїлїп, кїчїнє келип турган убакта даярдалган бул бул кымыз кїчтїї келет. Чєп бышкан кїздєн кышка чейин даярдалган кымыз сєєк кымыз же шырылдаў деп аталат. Бул учурда байып бараткан бээнин сїтї коюу келип, кымыран кєбїрєєк кошулат. Сєєк кымыз коюу, кїчтїї жана ток болот. Мындан тышкары Сїтїнє жана жасалышына жараша уй кымыз (уй, топоз сїтїнєн), тєє кымыз (тєє сїтїнєн), бал кымыз (байтал бээнин сїтїнєн), ууз кымыз (эрте жаздагы), сєєк

кымыз (кеч кїздєгї), тунма кымыз (эў алгачкы бышылбай даярдалган), саамал кымыз (кєрєўгєгє жаўы сїт азырак кошулган), ымшытма кымыз (тердетїї їчїн жылытылган), чайкалган кы¬мыз (бал, кант кошулган же єтє чайкалган),тоўдурма кымыз (чаначка же кєєкєргє атайын тоўдурулган) деп бєлїнєт.

Кымыз жасалуу жолуна карата да ич ара бєлїнєт.

Бал кымыз байтал бээнин сїтїнєн жасалат. Анын диеталык жана дарылык касиети кїчтїї. Саамал кымыз – ачый элек кымыз. Тунма кымыз – эў кїчтїї кымыз. Балга чайкап, мейиз кошуп 3-5 кїн ачытса, ичкиликке тете болуп чыга келет. Чайкаган кымыз. Жакшы ачыган кымызга бал кошуп чайкап, саамал кошуп кєпкє бышат. Ачыган кымыз. Жакшы бышыл¬ган жаш кымызга саамал, ак чїпїрєккє жанчылган мейиз, набатты тїйїп, чаначтын тїбїнє салып бир нече кїн ачытат. Мындай кымыз кадырлуу меймандарга, тойлорго арналып жасалат. Кымыздын малдын сїтїнє карата тєє кымыз (тєєнїкї), уй кымыз (уйдуку), кєєрчєк (кой-эчкиники) деген тїрлєрї да бар. Кымыз кєрєўгєлєнгєн кїнїнє карата бир нече тїргє бєлїнєт. Бир кїндїгї жаш кымыз, эки кїндїгї кїчтїї кымыз, їч кїндїгї єткїл кымыз деп аталат. Їч кїндєн єткєн соў кымыз какырым даамданып калат. Мындай кымыздан илгери арак тартышкан.

Кымыздын касиетилиги

Кымыз – дарылык касиети бар суусундук. Анын курамында жеўил сиўчї белоктор, майлар, углеводдор, спирт, сїт кислотасы, минерал туздары, С, В, А витаминдери бар. Алар тамак сиўдирїїнї жакшыртып, кандын кєбєйїшїнє кємєктєшєт. Бээнин сїтїндєгї майлуулук да башка малдыкына караганда аз жана

єтє пайдалуу. Ошондой эле йоддун саны да єтє жогору. 100 грамм бээнин сїтїндє 95-100, уй сїтїндє 25-30 пайызды тїзєт. Ошондуктан бээ сїтїндєгї май бїртїкчєлєрї ичеги-карынга тез сиўип, канга айланып пайдалуу холестерин болот. Бээ сїтїнїн башка сїттєрдєн айырмасы – анын курамында кант жана лактоза кєп болгондуктан, ачыганда спиртке айланганында. Ал кан тамырларды кеўейтип, ашказан бездеринин иштешине жакшы жардам берет. Бээнин сїтї бардык эле убакта пайдалуу. Айрыкча бээлер жаўы тууган убакта сїтї жаш, кымызы да жеўил келип, кан басымын жогорулатпай, боор, єпкє, єт жана ашказандын, нерв системасынын, дем алуу органдарынын иштешине єтє чоў таасир тийгизет. Кымыздын эў чоў касиети – иммунитетти бекемдеп, жугуштуу оорулардан сактаганында. Кымыз менен кургак учуктун бардык тїрлєрїн, аз кандуулук, єнєкєт бронхит, итий, гастрит жана башка ооруларды дарылоого болот. Аны такай ичкен адамдар узак жашаары айтылып келет. Жылкы бруцеллёз, кургак учук, кара єпкє, кара сан деген оорулар менен эч качан оорубайт. Ошондуктан анын сїтїн саап бїтєр замат сїзїп иче бергенге болот. Ал эми июлдун экинчи жарымынан тартып чєп бышып баш алып, мал семирип, їркєр чыгып калган кезде кымыз кєп кишиге, єзгєчє кан басымы жогору, жїрєгї начар адамдарга жага бербейт.

Кошумча маалымат

Бээнин сїтї ирибейт. Андыктан андан айран жасоого болбойт. * Сїт болжолдуу тїрдє бишкек менен 700-1000 ирет бышылат. * Кымыздын єўї бээлердин жеген чєбїнє жараша кызгылтым (Арпа, Ак-Сай тарапта), агыш (Суусамырда) болот. * Элибизде бээ байлаган їйгє кайрылбай кетїї, кєрмєксєнгє салуу баба салтын билбегендик, їй ээсин жана єзїн сыйлабагандык деп эсептелет. * Кулундар байланган желени аттоого болбойт. Анткени кымыздын башаты желеден башталат. Рахатбек РЫСАЛИЕВ

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

КЫЗМАТТЫ КОЮП, АДАМДЫК САПАТТЫ АЙТ

АКЫЙКАТТУУЛУК МЕНЕН МИЛДЕТ АЙКАЛЫШСА, ТАРТИП ОРНОЙТ Áèøêåê øààðäûê è÷êè èøòåð áºë¿ì¿í¿í 10 -÷ó áºë¿ì¿í¿í æåòåê÷èñè, ìèëèöèÿíûí ïîä-ïîëêîâíèãè ÐÛÑÌÀÒÎÂ Áàéñåéèò:

“КЫЛМЫШТЫН БЕТИ АЧЫЛМАЙЫН БИЗДИН ИШ СЫР БОЙДОН КАЛАТ...”

- Бул тармакта иштеп жатканыўызга 21 жылдын жїзї болуптур... - Ушул жылдарымда бардык кызмат тепкичтерин басып єттїм. Єткїрлїгїм, курчтугум жана кесибимди жакшы билгендигим менен да бир топ ачылбаган кылмыштардын бетин ачтым. Иштеген инсандарда кемчилик да болбой койбойт. - Байкашымча мїнєзїўїз токтоо экен... - Туура. Айрыкча опер кызматкерлери милдеттїї тїрдє токтоо жана сабырдуу болуусу шарт. Бекеринен бизди “из кубарлар” деп аташпаган чыгар. Мындайда ушул сапаттар кєзїўє урунаары бышык. Бир кылмышты аныктаарда сабырдуулук жана тактык талап кылынат. Бул мїнєздєр кесипке байланыштуу калыпка салынган. Бирок, сєєгїм менен кошо жаралган єткїрлїгїм, бетке айткан калыстыгым, чечкиндїїлїгїм калган жок. - Чогуу иштешкен кесиптештериўизге токтоло кетсеўиз? - Бирдиктїї жерде иш алдыга жылат. Эў негизги сапат-бул єз ишине берилїї ана калыстык менен иштєє. Биздин иштин негизги критерийлери: профессионалдуулук, уюуштуруучулук, чарбачыл болуу, жана фантазёр актёрдук-чеберчилик. Бул сапаттар толуктамайын мыкты опер болуу кыйын. Опер кызматкерлер: милициянын капитаны Акматов Адахам, милициянын капитаны Исмаилов Тєлєгєн менен биргеликте иш алып барабыз. “Жалгыз дарак токой болбойт” демекчи, бир кылмыштын бетин ачууда ар кимибиздин єз милдетибиз бар. Ынтымакта иш алып баргандыктанбы, айтор, кєпчїлїк иште ийгилик арттырып келебиз. Кылмыштын бети ачылмайын опер кызматы сыр бойдон калат. - Эмгегиўиздердин їзїрї кайтып, ыраазычылык билдирген адамдардын элеси ємїр бою эсиўиздерде калаттыр... - Албетте. Андай окуялар кєп болот. Шаарыбыздын тургуну Турсунай аттуу эже 3000 миў АКШ долларын їй саткан алдамчыларга алдыртып жиберип, кайрылбаган жери калбаптыр. 3 айдан бери дарегин жашырган алдамчы аялды, биз 2 саатка жеткирбей колго тїшїрдїк. - Кантип? - Интернет булактарына берген жарнамасында уюлдук телефону бар экен. Телефонуна чалып, жай-баракат сїйлєшїп, Таластын бир айылынан келген дыйкан тєє буурчакты дїўїнє сатып, їй алмакчы болгон каарманды аткардым. Алдамчы аялды кєргєндє да, колумда очойгон акча болсо, кимдир-бирєє тырайта башка чаппасын деп, шаардагы туугандарымды ээрчитип алгам деп, бир байкуштай тїр кєрсєттїм. Ыкчам иликтєє менен алдамчы аял єзї кантип колго тїшїп калганына айраў таў калды. Ошондуктан биздин башкы милдет кылмышкердин изи сууй электе колго тїшїрїї. Ушинтип кайрылгандар ыраазы болсо, кантип ичибиз жылыбай койсун.

Áèøêåê øààðäûê Îêòÿáðü è÷êè èøòåð áºë¿ì¿í¿í æåòåê÷èñè ÊÓËÓÅÂ Ìàäèÿð:

“МЫКТЫ ЖЕТЕКЧИ ЭМГЕК ЖАМААТТЫН КЇРЄЄ ТАМЫРЫН СЕЗИШИНДЕ...” - Жетекчи катары айта кетсеўиз, кїчтїї кадрлар єлкєнїн єнїгїшїн шарттайт. Мунсуз мамлекетти оўдоо, элдин муктаждыгын камсыздандыруу абдан кыйын эмеспи... - Албетте. Ата-Журтту сїйїї-ажайып парз, чындыкты сїйїї-андан да керемет парз дейт. Акыркы кезде кандай гана окуялар болуп єтпєдї дейсиў. Ошондуктан бїгїн же эртеў биздин кызматкерлер ошол чындыкты таап чыгууга милдеттїї. Коомчулукка коопсуздукту жараткан милиция экенин таамай айта алам. Милициянын иши бир гана кылмыштын бетин ачуу эмес, элине эбегейсиз бакубат жашоо тартуулоо. Ушул талапка жооп берчї кадрларды биздин кызматкерлерден табууга болот. - Кандай иштерди жїргїзїп жатасыздар? - Мен жетекчилик кызматка келгенимден баштап , эки негизги багытты койдум. Бул-адам укугунун корголушу, биздин райондо бир дагы адам укугунун тебеленишине жол бербешибиз керек деген, экинчиден экономиканын єсїшїнє таасир кєрсєтїїчї иш жасашыбыз керек. Бїгїнкї кїндє мен коррупцияга каршы туруу чараларын кєтєрїїдємїн, бул жєн гана сєз болуп айтылып калбаш їчїн иш жїзїндє аткарылышына кєзємєл жїргїзїїдємїн. - Жетекчилик кызматты аркалаш їчїн кандай талаптарга жооп берїї шарт? - Кайсы гана деўгээлдеги мамлекеттик жетекчи болбосун, анын кїчї єзїнїн эмгек жамааты, коом-

чулук, жумурай-журт менен ажырагыс байланышта болуп, алар менен бирге жашап, ой-мїдєєлєрї, пикирлери, суроолору, суунуш-талаптарына назар салып, ар дайым алардын кїрєє тамырынын согушун сезип туруусунда демекчимин. Мактангандай болбоюн, муну кудайга шїгїр мендей билгендер, чанда чыгаар деп да ойлоп кетем. Анткени, коларага жарап калган кезимден баштап, мына, ушул кїнгє чейин, мен єз элим, єз жерим менен эриш аркак ажырагыс жашап жана бир топ жылдан бери эмгектенип келем.

Áèøêåê øààðûíûí Îêòÿáðü è÷êè èøòåð áºë¿ì¿í¿í àãà-òåðãºº÷¿ñ¿ ÒÓÐÀÏÎÂÀ Áåãèìàé:

“ИШТИН КЄЗЇН БИЛГЕН ИНСАН ГАНА ЫНАНЫМДУУ ИШТЕЙТ...” - Кесип сизди тандадыбы же сиз кесиптиби... - Коомдо жашап туруп, коомдон алыс боло албайсыў. Менин жашоо тилкем, эмгек жолум дал ошол коомдун алкагында агылып жїрїп олтурат. Албетте кесип мени тандаган десем жаўылышпасмын. Иштин кєзїн билген инсан гана таза жана ынанымдуу иштей алат. “Мен кылдым!” деп, кєпчїлїк кєзїнчє тєш койгулаганыў эмес, кємїскєдє бекинип жасаган ишиў чоў эрдик. Айлана-чєйрєдєгїлєр канчалык кєккє учурушуп кєкєлєтїшпєсїн, жєнєкєйлїктєн жазбай жер менен жуурулушуп туруу менин парзым. Менде дал ушул улуулукту даўазалаган жєнєкєйлїїлїк канымда кайнап жатат. Ал эми адамдык сапат єзїў менен чогуу сєєгїў менен сєпєт болоору анык. - Мээнет-табылгыс дєєлєт экен... - Мээнет деген Сизифтин жумушу болбосо керек. Адам аракеттенгенде кандайдыр бир натыйжага жеткиси келет. Тергєєчїлєрдїн иши єтє жоопкерчиликти талап кылат. Себеби кылмышка шектїї кабылган адамды аныктап чыгыш биздин иш. Бармактын тагы бир-бирине окшошпогон сыяктуу, ар бир адамдын тагдыры ар бишка. Жашоо єзї чааралекей, єйдє-ылдый нерселер ар пенденин башына келет. Жабырланчу тараптыкы туура болсо, кээде жабыр тартуучу тараптын кыймыл аракети туура чыгып калат. Кандай болгон учурда да, чыркыраган чындыкты далил кылуу менин мойнума жїктєлгєнї бир чындык. Бул аткарылып жаткан иштердин бир гана тамчысы, бир гана узуму. «Мол

дарыя жай агат» дегендей, мындай иш чаранын дагы канчасы али алдыда. Самара САЛАМАТОВА

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

АЙ-БОЛ-ИТ

САЛАМАТТЫКТЫ САКТОО МИНИСТРИ Т.БАТЫРАЛИЕВ БИЙЛИККЕ КАРШЫ ЧЫГА БАШТАДЫБЫ?.. КАЛПТЫН КАЗАНЫ КАЙНАБАЙТ... Саламаттыкты сактоо министри Талантбек Батыралиевдин калптары... «Обещайт» этилди, аткарылган жок... Саламаттыкты сактоо министри Талантбек Батыралиевдин министр болуп келгенине деле бир топ убакыт єттї. Ушул кызматка талапкер болуп келгенде, эмне деген гана убадалар айтылбады эле. Анын бири жок. Арасынан эстегенибизди тизмектейли. 1-убада: Саламаттыкты сактоо тармагынын техникалык базасын (Тїркияныкына салыштырып) чыўдоону колго алууну биринчи максат кылып, Жогорку кеўештин трибунасында жар салган. Учурда медициналык аппараттардын эскилиги жеткенине карабай, бейтаптар кезек кїтїп четинен ємїр менен єлїмдїн ортосунда арбашып жатканын эске албай, бир дагы медаппарат сырттан келген жок, же болбосо бул жаатта реформа ишке ашырылган жок. 2-убада: Кадрдык реформа. Батыралиев министр болуп келгенден бери жыйырма чакты белдїї кызматкерлерди мыйзамсыз иштен айдады. Алардын орундарына єзї каалаган адамдарын алып келди. Кадрларды конкурстук негизде гана кабыл алабыз деген убадасы таш каппай калганын єзї конкурссуз министр болуп келгенинен башталганын мисал келтирсек болот. Чындыгында Батыралиев министр болуп келгени эч нерсе єзгєргєн жок. Керек болсо, тескерсинче артка кетти. Талапкер болуп келгендеги убадалары таман алдында калды. Министрлик посттун алдында Жогорку кеўештин депутаттарынын айрым суроолоруна жооп берип жатып, Кыргызстандан экономикалык ал-абалы жагынан бир топ алдыга кеткен Тїркия мамлекетин мисал келтирип, медицина жаатында ал деўгээлге жарым жыл аралыгында жетишсе боло тургандыгын убада кылганы, аны єзї ал жакта иштеп жїрїп єз кєзї менен кєрїп-билип, жїрєгїндє туюп турганын билермендарга туйтунткан Батыралиевдин азыр ушул маалда биздин єлкєнїн деўгээлинде мышыгына «пыш» дегенге алы калбай калганын єзї моюнга алаар. 3-убада: министр мырза кызматка жаны киришип жатканда, медицина жаатында себепсиз эч бир кызматкер жумушунан кетпейт деген убадасын берген эле. Тескерисинче, эч бир себепсиз жыйырмага чукул кызматкердин эч себепсиз жумуштан айдалып, алардын ордуна жек-жааттардын келиши акылга сыйбаган корунуш.

МИНИСТР ЧЫНЫГЫ ЖЇЗЇН ЭЛДЕН КАТСА ДА, ТАРЫХ АНЫ ЭЧ КАЧАН ЄЧЇРБЄЙТ... Батыралиев медицина тармагында 80-жылдары аралашып, Кыргызстанга эмгегин 3-4 жыл гана арнаган, кардиология институтунда Миррахимовдун кол алдында катардагы кызматкер болуп иштеген кадр. Ал мекемеден ызы-чуу менен кеткен. Ошол учурда иштеген кызматкерлер аталган институттан кымбат баалуу медициналык "Polaroid" пленкасы жоголуп, сыйпалап таппай калышканын, Миррахимов єзї башында туруп комиссия тїзїп, иликтеп келгенде кїнєєлїї деп Батыралиев табылып, анан Миррахимов "єзїў арыз жазып кетесиў же ми-

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

лициянын колуна салып берем" деп иштен айдап чыккандыгын, анан медицина тармагында бизнес кылып, чет єлкєлєп кеткендигин жазып чыгышкан. Аны «Вечерний Бишкек» гезитинин 2007-жылдын 20-сентябрындагы №180 (9352) санында Нина Ничипарованын белгилїї кардиолог Мирсаид Мирахимов менен болгон маеги тастыктайт. Ошол обзацты сєзмє сєз келтирсек: «Н.Н: -Мирсаид Мирхамидович, министр здравоохранения сказал, что он предлогал вам назвать кандидатуру и.о. дироектора. М.М: - Я предложил ему своего замистителя, профессора, прекрасного специалиста и порядочного человека Айнагуль Джумагулову. И пожалел об этом. Отношение к ней изменилось в худшую сторону. Н.Н: - Приоткройте тайну, кто присмотрел себе это кресло? М.М: - А это уже ни для кого не секрет. Метит в это кресло бывший наш сотрудник, который уволился несколько лет назад после неблаговидного поступка. Мына Батыралиевдин бир калпы, анан дагы кардиологиядан Тїркияга эмне себептен кеткени тууралуу, «неблаговидый поступкалары». Парламенттин трибунасында 120 эл єкїлїнє жана жалпы коомчулукка эмне деп калп айтты эле убагында министр болуп жатып. Ошол кезде директор болуп турган Мирсаид Мирахимов менен болгон мамилеси абдан сонун болгонун саймедиреген. 5-ноябрда парламенттин жалпы жыйынында саламаттык сактоо министрине Талантбек Батыралиевдин талапкерлиги сунушталып жаткан учурда "Ар-Намыс" фракциясынан депутат Майрамкїл Тиленчиева ошол учурда маалымдоо каражаттарына талапкер жєнїндє жаман дагы жакшы дагы пикирлер айтылып жаткандыгын билдирип, анын чын тєгїнїн сурап кызыккан. "Айтыўызчы, Мирахимов атындагы улуттук кардиология жана терапия борборунан эмнеге кетип калдыўыз.",- деген эл єкїлї (маалымат булактарындагы архивден карсаўыздар болот). Бул суроого Батыралиев минтип жооп берип атат: "Мен Мирахимов атындагы улуттук кардиология жана терапия борборунда иштеп жїргєндє, алар менен эч кандай пикир келишпестик болгон эмес. Ал жактан єзїмдїн билимимди жогорулатуу максатында кеткем». Мына министрлик босогонун алдындагы калптын алгачкы баскычтары. А жогорудагы интервьюда М.Мирахимов айтып жатпайбы, кандай болгонун. Эми «Чазов менин окутуучум болгон» деген калпка келсек. Белгилїї сайттардын бири «Акипресс» жана «forum.roza. kg» ге 2012-жылы Талант Батырлиевдин берген маегине таянсак, журналисттин «Как Вы сами думаете, в чем секрет Вашего успеха?» - деген суроосуна: … «-я представляю отличную школу кардиологов – А.Л.Мясникова, вырос под руководством знаменитых академиков: Е.Чазова, Ю.Беленкова, К.Тернового, М. Вихерта, Н.Мухарлямова, А.Сметнева, И.Шхвацабая и Г.Арабидзе, А.Самко - почти весь список корифеев, имею поддержку специалистов крупных головных учреждений мира (Американская коллегия кардиологов, Общества инвазивной кардиологии, Американская ассоциация кардиологов)» - деп жооп бериптир. Ал эми жогорудагы 2007-жылдын

20-сентябрындагы №180 (9352) санындагы «Вечерний Бишкек» гезитине М. Мирахимовдун берген маегин карайлы: - «Талантбек Батыралиев, который считает себя учеником Чазова и причисляет себя к пятерке лучших кардиологов мира. Хотя, насколько я осведомлен, академик Чазов пояснил, цитирую: «Четко оценивая вклад в создание своей кардиологический школы, я должен отметить что Батыралиев не являеться непосредственным моим учеником. Ничего не могу сказать и о первой пятерке кардиологов мира, учитывая, что такую градацию специалистов-профессионалов еше никогда не проводили, уверен, и не будут проводить» деп салыптыр. Мынакей калптар кайда жатат. Биздин министр єткєн тарыхынын баарын жокко чыгарып, жалпы коомчулукту алдады. Мындан сырткары, Батыралиев минстрлик креслого келе жатканда, «Тїркиядагы "сани Конукоглы" атындагы медициналык борбордо жетекчилик кызматта иштеп жатат" деген рекламаны атайылап тараткан. Мындай маалыматка кызыккандар бул жактан атайын кат жазып (запрос), сурамжылоо кылгандар да болбой койгон эмес. Сурамжылоонун жыйынтыгында, Батыралиев ал жакта андай кызматта иштебептир. Ал жєн гана ошол клиникада консультант кызматын аркалап келгени анык болду. Айта берсе кыскасы, министрдин калптары башынан ашып, босогону аттай элек жатып элди алдаганы менен эсте калды.

БИЙЛИКТИН ИШЕНГЕН КОЖОСУ СУУГА АККАНДА, ТАЛ КАРМАГАНГА ЄКМЄТТЄН ЭЧ КИМ ЖОК... «В роде» Батыралиев министрликке бийликтин ишеничи менен келди, анда эмнеге Акматбек Келдибековдун єткєргєн тїлєєсїнє барды?! «Ии кокуй, кайсы тїлєє» - деп таў калып калдыўызбы? Анда сєз башынан болсун. «Жакынкы аралыкта министр ордунан кетет» - деген каўшаарларды жанында жїргєн эле жакын адамдары таратып жатышат. Эмне себеп болду дебейсизби... Батыралиев єзїнїн жеке аброюу менен эмес, бийликтегилердин кїчтїї мыкчыган колунун аркасы менен министрлик креслону кучактап отурганын унутту. Министрлик кызмат аны делєєрїтїп, кєптїрїп, єзї каалаган тойго, єзї каалаган тїлєєгє жетелей баштады. Саясий оппоненттеш деп аталган бийликтин келишпес адамдары Акматбек Келдибеков єткєндє башынын аманчылыгы їчїн тїлєє єткєзїп, Талант мырза ошол жакка барганы бийликтин кєзїрлєрїнє єтє жакпай калды. Ал тїгїл министрлик креслого бєлєк адамдын кандидаттыгы каралып жатканын Батыралиев єзї да билет экен. Ал чекилик болдубу, же туура иш болдубу, министр мырза єзї єкїнїп, же кубанып жаткандыр. Бирок, креслодон айрылаарын эстегенде, ичи тызылдап жатканын «точно» айткандар бар. Бул жагынан алганда, «Ата Журт» партиясы менен мурдатан коюнколтук алышкан мамилеси бар экени айтылганы бирин-экин массалык маалымат

каражаттарынан болжолдуу белгилїї болгон. «Узун кептин учугу эми чыгып отурат» дегендей, Акматбек Келдибековдун колуктуусу Аида Токтоматова канча катачылык кетирсе да, медицинада эмдигиче эмнеге жылдызы жанып жїргєнїн эске алганда, «Келдибеков менен мурдатан мамилеси ысык болчу» деп жооп берип салат болчубуз да. Болбосо, башка касташкан министр болгондо, Токтоматованы сїргїнгє айдагандай эле жоготмок болуш керек. Тїлєєгє эмнеге барганын эми тїшїндїк окшойт. Бирок, Батыралиевге учурда министрлик кызматтын бары да, жогу да баары бир болуп калгандай. Себеп дегенде, кызматка отурса эле баардык реформа ишке аша койчудай чамынган министр учурда эч нерсе колунан келбесин билгенде убада кылгандарына тїкїрїп да койбой, мурдунан «пышы» тїшїп, шалдырап отурган учуру. Ага кимге - ким кас, кимдин тїлєєсїнє ким барыш керек, ким барбаш керек, айырма деле болбой калган.

ТЕНТЕК ЧАЛДЫ КОЙ ДЕП КОЙБОЙ, КУУЛУП КАЛГАНЫН ДИРЕКТОР КЫЛЫП АЛЫП КЕЛИП... Баарынан да єлкєдєгї акыркы урунтту окуялардын арасына Аширали Зуирдинов жетекчилик кылган Медициналык академиядагы «Азаттыктын» кабарчылары менен болгон ызы-чуулуу окуяны айтпай кетсек болбос. Бул окуяга билим берїї министрлиги жакшы эле киришти. Аксакалдын бул кылыгын билим берїї минстрлиги чекилик деп табышты эле, Премьер Оторбаев ал тууралуу «ламь» деп ооз ачкан жок. Анткени, Зуирдинов Жоомарт Каиповичтин аяш атасы. Мына сага! Эми Оторбаев бир нерсе деп корчоўдобосо, Батыралиев эмне кылат? Зуирдинов жада калса, саламаттыкты сактоо министрин «...кагазча» да кєргєн жок. Сєгїш жарыялап, иштен кууса боло турган ишти эч нерсе болбогондой куюн сыяктуу билмексен болуп єткєрїп жиберишти. Демек, массалык маалымат каражаттарын каалаган кєпкєн кызматкерлер кабинетинен каалаган учурунда жамбашка тепкилеп кууп чыга берсе боло берет дегенди тїшїндї коомчулук. Мындан сырткары, Калдарбек Абдраманов деген хирург мындан канча жыл мурун эмгек жамааттын арызы менен жактырылбай Кордиохирургиялык борбордун жетекчилигинен куулуп калган. Батыралиев ал кишини эч конкурссуз эле кайра алып келип жетекчи кылып отургузуп койду. Эмгек жамааттын пикирин уруп да ойногон жок. Министрлик кызматка келээрдеги конкурстук негизде кызматкерлерди алуу жобосун унутту. Айта берсе сєз кєп, бул макала муну менен бїтпєйт туугандар, дагы бар. Жумаш НАЗАРОВ

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР Улуттук банк:

ЖАСАЛМА ТЫЙЫНДАРДЫ КАНТИП АНЫКТООГО БОЛОТ?

• «Кєєкєрдїн» сїрєттєлїшїн жана андагы їч бурчтукта берилген «тумардын» сїрєттєлїшїнїн тактыгын жана томпоктугун текшерїї керек. 10 сомдук тыйындар кайдан жасалат жана чыгарылат? Улуттук банк тарабынан эл аралык ачык тендер жарыяланат. Ага эл аралык зерканалар катышып, тендерди уткан зеркана 10 сом жана башка номиналдагы тыйындарды даярдайт. Максат ИШЕНБАЕВ:

Шек жараткан тыйындардын аныктыгын билїї їчїн аларды бири-бири менен салыштырып кароо жетиштїї. Ошондой эле, андагы белгилердин даана тїшїрїлгєндїгїн текшерїї керек. Бул тууралуу КРнын Улуттук банкынын материалында маалымдалат. Чыныгы тыйындар магнитти єзїнє тартат, ал эми, жасалма 10 тыйындыктар магнитти жакшы тартпайт. Ар бир тыйын єзїнїн кєлємї, диаметри, салмагы жана капталындагы кесикче тїрїндєгї одуракайлуулугу менен айырмаланат. Улуттук банк 2014-жылы жакшыртылган коргоо элементи менен 10 сом номиналындагы тыйын жїгїртїїгє чыгарылган. Анда тыйындын капталында «ОН СОМ» жана «10 СОМ» деген жазуулар тїшїрїлгєн. Ал эми, 2014-жылга чейинки тыйындардын каптал бетинде мындай жазуу жок жана алар одуракайлуулугу менен айырмаланат. Тыйындар кїмєн жараткан учурда: • тыйындын бетиндеги валютанын атынын «сом» жана сандык номиналы «10» жазууларынын шрифтин текшерїї; • тыйындын арткы бетиндеги КРнын гербинин аткарылышын текшерїї;

ЖЫЛ АЯГЫНА ЧЕЙИН ДОЛЛАР БААСЫ 75 СОМГО ЖЕТИШИ МЇМКЇН

Жылдын аягына чейин Кыргызстанда бир доллардын баасы 75 сомго жетиши ыктымал. Мындай божомолун кече, 26-мартта Улуттук банктын жетекчисинин мурдагы орун басары Максат Ишенбаев билдирди. Ал валюта рыногундагы азыркы абал жазгы талаа иштери башталып, кара май жана жер семирткич долларга сатылып

АЙДАРКЕНДЕ 8-КЛАССТЫН ОКУУЧУСУ ЄЗ ЄМЇРЇН КЫЙДЫ

Бул туурасында Кадамжай райондук ички иштер бєлїмїнєн билдиришти. Айдаркен шаардык №19 мектептин 8-классынын окуучусу Орозмат Надиров 17-март кїнї муунуп калган жеринен табылган. Алдын ала маалыматтарга караганда, окуучунун ата-энеси ажырашып кеткендиктен ал таенесиникинде жашап жаткан. Ички иштер министрлигинин маалыматы боюнча, 2014-жылы 600дєн ашык адам єз ємїрїн кыйган. Билим берїї министрлиги алардын 93ї єспїрїмдєр экенин билдирген.

мектебинин окуучулар арасында жаўжалдын натыйжасында 1 унаа ташбараўга алынып, коўторулган. Ошондой эле окуучулардын бири жаракат алып ооруканага жаткырылды. Учурда унаа Ат-Башы РИИБде токтотулуп турат. Ошондой эле, бул иш РИИБ тарабынан каралып жатат. Ал эми окуучулардын атаэнелери бул ишти облустук, райондук билим берїї бєлїмдєрїнїн тарбия берїїгє кайдыгер мамилеси деп эсептешет.

АЛА-БУКАНЫН ЖОЙБЕЛЕНТ АЙЫЛЫНДА ЖАШТАР ОРТОСУНДА ЧЫККАН МАССАЛЫК МУШТАШ БОЮНЧА ИШ СОТКО ЖЄНЄТЇЛЇП, ШЕКТЇЇЛЄР ЇЙ КАМАГЫНА ЧЫГАРЫЛДЫ

Жалал-Абад облусунун Ала-Бука районундагы Жойбелент айылында жаштар ортосунда чыккан массалык мушташ боюнча кылмышка шектїї катары кармалган 5 баланын иши сотко жєнєтїлїп, шектїїлєр їй камагына чыгарылды. Ала-Бука РИИБдин башчысы Эрнист Молдокеев 26-мартта билдиргендей, аталган айылдагы массалык мушташ боюнча 12 жаран кармалып, 3 кылмыш иши козголгон. Учурда териштирїїлєр жїрїїдє. «Массалык мушташта 12 бала кар-

їчїн Кыргызстанда чакан ГЭСтерди куруу боюнча долбоорлор иштелип чыга турганын билдирип, буга байланыштуу Германиянын тажрыйбасы менен таанышып келген болчу.

БОРБОР АЗИЯДАГЫ КООПСУЗДУК ТАЛКУУЛАНУУДА

КЫРГЫЗСТАНДА МИЎДЕН АШЫК ЧАКАН ГЭС КУРСА БОЛОТ

Бул туурасында 26-мартта “Электр энергиясынын проблемалары жана аларды чечїї жолдору” аттуу жыйында энергетика тармагы боюнча адистер айтышты. Отун-энергетикалык комплексин тескєє боюнча агенттик мындай чакан ГЭСтерди куруу їчїн электрге тарифтерди жогорулатуу керектигин билдирди. Анткени инвесторлор бул тармак кирешелїї болооруна кєзї жеткенде гана ГЭС курууга кызыгышы мїмкїн. Кыргызстанда ушул тапта 13 чакан ГЭС бар. Алардын тогузу єкмєткє карайт. Єкмєт єткєн жылдын этегинде энергетикалык кєз карандысыздыкка жетїї

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК

АТ-БАШЫДАГЫ СПОРТТУК МЕЛДЕШКЕ КАТЫШКАН ЭКИ МЕКТЕПТИН ОКУУЧУЛАРЫНЫН ОРТОСУНДА МАССАЛЫК МУШТАШ ЧЫКТЫ, ЖАБЫРЛАНУУЧУЛАР БАР Нарын облусундагы Ат-Башы районунда єткєн кїрєш боюнча спорттук мелдешке катышууга келген мектеп окуучулары менен айылдын окуучуларынын ортосунда массалык мушташ чыкты. Аталган жаўжал 23-мартта болуп, ага 60га жакын окуучу катышкандыгы маалымдалды. Казыбек айылындагы Нааматбек Їсєналиева мектебинен келген окуучулар менен райондун борборундагы орус тилдїї Акматаалы Карыбек уулу атындагы орто

алынып жатканы менен байланыштырды. Бирок кїзїндє парламенттик шайлоо єнєктїгї доллардын 75 сомго чейин кымбатташын шарттайт деген пикирин айтты Максат Ишенбаев. Доллардын расмий курсу жыл башында 59 сом болсо, 26-мартта карата 63,4 сомго жетти. Ал эми жеке акча алмаштыруучу жайларда бир долларды 64 сом 75 тыйындан сатып жатышат.

малып, алардын ичинен 5 бала камакка алынган эле. Кийин териштирїїнїн натыйжасында массалык мушташтан кылмышка шектїї катары кармалгандарга 3 кылмыш иши козголгон. Кармалган 5 баланын иши сотко жєнєтїлгєн. Шектїї катары кармалып камакка алынган 5 бала їй камагына чыгарылды. Учурда 3 кылмыш ишинин бети ачылып, жалпы 12 балага карата тергєє иши жїрїп жатат», - деди Э.Молдокеев. Мурдараак маалымдалгандай, массалык мушташ ушул жылдын 1-февралына караган тїнї болгон. Мушташка 150дєн ашуун бала катышкандыгы маалымдалып, бирок РИИБ 30га жакын баланын катышкандыгы тууралуу билдирген.

ЄЗ ЇЙЇНЄН МАЛ УУРДООГО ШЕКТЇЇ КЫЗ КАРМАЛДЫ 22-мартта Ош шаарындагы Жапалак айылынын тургуну милицияга кайрылып, 40 миў сомго бааланган малын белгисиз бирєєлєр уурдап кеткенин кабарлаган. Оперкызматкерлер жоголгон уйду жакынкы райондорго барып, мал базарлардан издешкен. Жыйынтыгында мал Єзгєн районунун Кызыл-Маяк айылынан табылды. Бул тууралуу коомдук регионалдык телерадиокомпаниясы єз сайтында маалымдайт. Ош шаардык ички иштер башкармалыгынын билдиришкендей, уйду арыздануучунун кызы тїнкїсїн таанышы менен чогуу уурдап, Кызыл-Маяктагы мал базарда 31,5 миў сомго сатып жиберген. "Кызыгы, бул кылмышка шектїї кыз уйду милиция менен чогуу издеп, алардын ыкчам аракеттенбей жатканына нааразылыгын билдирип келген",-деп кошумчалашты ШИИБден. Учурда уурулукка шектїї убактылуу кармоочу жайда. Алгачкы суракта кыз кїнєєсїн мойнуна алып, Москвага жол акы

26-мартта Бишкекте Борбор Азия аймагында экстремизмге, терроризмге каршы кїрєшїї, аларды алдын алуу маселелери талкууланган жыйын єтїїдє. Ички иштер министрлигинен кабарлашкандай, талкууга Кыргызстан, Казакстан жана Тажикстандын кїч органдарынын єкїлдєрї катышууда. Иш-чарага теолог, социолог, укук таануучу адистер жана кїч органдарынын ардагерлери да чакырылган. Талкууну Кыргызстандын Ички иштер министрлиги "Жалпы кызыкчылыктарды издєє" уюму менен бирге уюштурууда. Борбор Азия Ооганстан менен чектешкендиктен бул єлкєдєн НАТО кїчтєрї чыгарылгандан кийин аймактагы коопсуздук маселеси актуалдуу болууда. Фергана єрєєнїнєн Сирияга кеткендердин жалпы саны эки миўге чамалагынан расмий органдар билдирди. таппай, ушул кадамга барганын айтты.

БИШКЕКТЕ КЄП КУРАЛ-ЖАРАК КАТЫЛГАН ЖАЙ ТАБЫЛДЫ

Бишкектин Батыш автобекетине жакын аймакта кєп курал-жарак катылган жай табылды. Бул тууралуу бїгїн Ички иштер министрлигинен кабарлашты. 400дєн ашуун тїрдїї калибрдеги ок, ошондой эле тапанча, граната, мылтык жана Мукалтин деген дары салынуучу бош этикетканын бир тїрмєгї да табылды. Окуя иликтенїїдє.

БИШКЕКТЕ 34 ЖАШТАГЫ ЭРКЕК КОЎШУСУНУН 8 ЖАНА 9 ЖАШТАГЫ ЭКИ БАЛАСЫН ЗОРДУКТАГАН Бишкекте 8 жана 9 жаштагы эки бир тууганды зордуктады деп шектелген жаран кармалды. Бул тууралуу кїч тїзїмдєрїнїн кызматкерлери кабарлашты. Ыкчам иликтєєчїлєр берген маалыматка таянсак, 23-мартта милицияга бишкектик айым кайрылган, ал ошол кїнї болжол менен кечки саат 20ларда анын коўшусу 2006-жылы жана 2007-жылы туулган анын эки эркек баласын зордуктап салганын айтып арыз берген. Кылмышка шектїї делип 1981-жылы туулган жаран кармалды. Иликтєє иштери башталды. Кылмыш ишин козгоо тууралуу маселе каралып жатат. Кармалган адам убактылуу кармоочу жайга камакка алынды.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

12 ЇЎКЇР

Бул болгон окуя экен бир чал айтып берген . Адам баласына бир жолу байлык берилет экен бир жолу бакыт, денсоолук деген дей нерселер. Бирок ошону тура кармап тура колдонуп калыш керек экен. Биз адамдар таў калабызго “бул эмне болуп малдуу болуп кетти, бат эле байып кетти, акчаны кайдан алды” деп. Суктанган адамга кєрє албаган, ушак айткан, ичи тар адамдарга кєп берилбейт деп бир чал айтты. Бул окуя Ыссык-кєлдїн Тїп районунда болуптур. Ошол райондун бир айылында ак сакал жаш кезинде достору менен айылдан 5, 6 чакырым алыс жерде, тоо этегинде мїрзєгє жакын жерде жашынмак ойноп атышыптыр, жашынганы кїмбєздїн жанында тоо бетинде бийиктиги 2,5. 3 метр жар бар экен. Оюнда ошол жардын бир тилкесине жашынмай болот, тилкенин ичине капталдап кирсе їўкїр кєрєт, їўкїрдїн ичи жап жарык кїн тїз тийип турган кез экен. Їўкїрдєн коркуп кайра артка кетейин дейт кїндєє ойноп жїрїп ушуну байкабаптырмын, бул эмне їўкїр болду экен, мурда жок эле деген кызыгуу ой пайда болот, бирок жїрєгїндє коркунуч сезим пайда болот. Кызыгуусу кїч берип карап кєрєйїн дейт, сактанып баш багат, ичинде кумара, сандыкча, кылыч, бычак дегендей тїрлїї нерселерди кєрєт, тыйындар толгон тїрдїї дїнїйєлєрдї. Ошондо коркуу сезимин унутуп калат, ичине кирейин десе тереўирээк экен чыгалбай каламго деп ойлойт, досторум менен келейин деп ойлойт бирок ачкєздїк сезими пайда болот, “алар менен кантип бєлїшмєк элем мен тапсам дейт. Мен андан кєрє буларды бул жактан алыстатышым керек” деп ойлонот жашынган жеринен чыгып досторуна барса эчак эле оюн бїтїп чогулуп отурушуптур, бир досу кєрїп калып “ой тетигинде келе атат” деп кыйкырат анда

достору “ой кайда жїрдїў сени баарылап издеп таппадык, биз сени кетип калган го деп ойлодук” дейт. “Ой мен жашынып эле отурдум, курсак ачты їйгє кетели” дейт анда бир досу “дагы бир аз ойнойлу” десе кыжыры келип эмне кылсам деп оюнун бары їўкїрдє болот. Оюна бир ой келет “ким арта калса ошол котур эшек” деп жїгїрїп кетет, балдардын барысы артынан жїгїрєт. Їйгє келип аркан, жип, ширеўке, чырак, мешок камдап баштайт. Кїн кїїгїм болуп калган убакыт, бир тууган инисин алып жесир кемпирдин эшегин сурап экєє баягы їўкїргє жєнєшєт. Жарга барып баягы тилкеге кирсе їўкїр жок, таўкалат. Иниси башынан эле ишенген эмес, бирок агасынан корккон їчїн келген. Ары жїгїрїп бери жїгїрїп таппайт, ошентип отуруп тїн да кирет. Иниси кеттик десе агасы болбой байлыкты издей берет. Иниси эшекти кармап отуруп уктап кетиптир канча уктаганын билбейт, бир убакта бирєє ойготту “эй бала бул жерде эмне уктап жатасыў” деп, чочуп ойгонуп кетет, караса эшек сїйлєп аткандай болот. Эшектин жанында бир караан кєрїнєт “бул жерде эмне кылып жїрєсїў” дейт. Бала коркконунан айтып берет “агам эрчитип келген” деп їўкїр жєнїндє да айтып берет. “Демек агаў казынаны кєргєн турбайбы” дейт тиги караан. Иниси “билбейм мени жардам керек деп эрчитип алган” дейт “казынаны кайсы малда кєрїптїр” деп сурайт. “Тїш убактысында балдар менен жашынмак ойноп жїрїп” деп жооп берет, “достору да кєрїптїрбї” “жок, аларга айтпаптыр” “а а а дечи, демек агаў єзї жалгыз казынаны алайын деп чечкен экен да, досторуна айтса же кан сыйпап койсо жакшы болмок. Ал казынаны жалгыз ала албайт, эми аны таппайсыўар, ал 50-жылда гана бир жолу ачылат. Агаў ач кєздєнїп колуна келген байлыкты колдоно албаптыр, элге эмес же єзїнє эмес” деп туруп караўгы тїнгє тумандай болуп сиўип кетиптир. Иниси тїш кєргєнїн же чын болгонун билбей делдейип тура бериптир, агасы келип “таппай койдум” дегенде эсине гана иниси эсине келет. Їйгє келгенде болгон окуяны агасына айтып берет ошондо агасы аябай єкїнїптїр “ач кєздїк, ичи таардык кылган болбойт экен, азыркыга чейин єкїнєм” деп айтып берди. Эркинбек силён волей

КАРАЖОЛТОЙ ЇЙ Кара-Буура районунун Аманбаев айылындагы Токтогул Бабанов кєчєсїндє илгери орустун чиркєєсї жайгашкан экен. Коомчулукту атеизмге їндєп жїргєн убакта, 1937-жылдары ошол чиркєєнї буздурушуп, ордуна чоў универмаг салынган болчу. Кийинчерээк универмаг єзїнєн-єзї урап тїшкєндєн кийин, анын жанынан Койбагар аттуу киши келиштирип чоў їй салып жашай баштайт. Бирок, ошол їйдє жашаган келинчеги Салкын эмнегедир кєп ооруй берет. Кїндєрдїн биринде анын кєзїнє кадимки эле чиркєє кызматкери - поп кєрїнєт. Жїрєгї тїшкєн аялдын тынчы кетет. Коркконунан жана жакшы боло албаганынан улам алар їйїн сатып, Шекер айылына кєчїп кетишет. Андан кийин тамды бардар чабандын баласы, Єскєн сатып алат. Жаўы їйдє жашагандан баштап эмнегедир анын да келинчеги Венера ооруй баштайт. Єзї мал кайтарып тоого кетип, їйдє кєбїнчє келинчеги балдары менен калат. Їйїндє жалгыз отурса, башка бєлмєдєн кимдирбирєєлєр жїргєнсїп, кандайдыр бир їндєр угулат. Шифоньердин ичи ачылыпжабылгандай дабыштар чыгат. Їйгє ууру кирген окшойт деп, келин коркконунан ордунан жылбай отура берет. Бир убакта баягы їндєр басылат. Ал їн басылгандан кийин дабыш чыккан бєлмєгє кирсе, буюмдардын бардыгы чачылбай єз ордунда турат. Эмне болгонун тїшїнбєй да калат. Бул їй-бїлєнї барган сайын кырсык баса берет. Венера катуу ооруп, операция болот. Ал кїндєрдїн биринде уйду бададан тоскону барып, їйїнє кеч кайтат. Їйїнє келсе, їйдє калган беш баласы короодогу диванга тизилип жатып уктап калышыптыр. Чарчап келгенге ал да балдарынын жанына жатып, уктап кетет. Уйку-соонун ортосунда мындай тїш кєрєт: Короо толгон ат дарбазадан бери карай секирип кире баштайт. Би-

ринин артынан бири токтобойт. Маўдайында сакалы узун поп турган болот. Коркуп кетип эле ага тизелеп чокунуп кирет. Ошондо баягы жылкылар дарбазадан секирип, кете башташат. Чоўоюп калган кызына мени їйгє киргиз, ооруп жатам дейт. Кызы жетелеп їйгє киргизгенде эле босогодон эс-учун билбей жыгылып жатып калат. Кайната, кайненеси келип, ага дем салдырткандан кийин келин араў эсине келет. Ошол окуядан кийин ал келин кїйєєсї менен ажырашып кетет да, беш баласын алып шаарга кетип калат. Ал эми кїйєєсї да їйдї ээн таштап єзїнчє кетет. Ээн калган їйдї тїрмєдєн жаўы чыккан, жашы элїїгє чамалап калган киши батирге алып жашап калат. Їйлєнїп, эркек балалуу болуп, сїйїнїчї кєккє жетип турган кїндєрдїн биринде эшиктен їйгє кирсе, поп сыяктуу бирєє баласын карап турганын кєрєт да, эси чыгып кетет. Карып калганда ушул баламды кєрдїм эле, баламды жєн коюп, андан кєрє мени ал деп жиберет. Ошондон кийин кєп єтпєй тиги киши каза болуп калат. Маркумдун келинчеги баласы менен башка жакка кєчїп кетишет. Кара жолтой їй экенине карабай бул їйдї бир фотограф фотосалон кылам деп, сатып алат. Бир бєлмєсїн оўдоп-тїзєп фотосалон кылат. Бир кїнї бирєєнї сїрєткє тартып жатса, поп маўдайында турганын кєрїп, жїрєгї тїшкєнїнєн эс-учун билбей кулап тїшєт. Эмне болсо ошол болсун деп, їйдї таштап кєчїп кетишет. Ээн калган їйдї эл бузуп, курулуш материалдарынын баарын ташып кетишет. Ошондон кийин ал жерге эч ким їй салбай калат. Ушул убакка чейин ал жер дагы эле ээн турат. Кєрсє, илгери бул жерге чиркєє кызматкери - поптун сєєгї коюлгон деген кептер айтылып жїрєт. Курманбек кызы

АПАААА - ЄЛТЇРБЄЧЇ, СУРАНАМ?! Бул окуя бир эки ай мурун Бишкекте болгон. .Эшиктен келе жатып, їйїнє киргенче кулагына їндєр угулуп жатты: - Экєєсїн теў єлтїрїп сал! Пайдасы жок алардын! Сен жалгыз калсаў бактылуу болосуў!.. Їйгє кирсе эки чырактай баласы курсактары ач апаларын кїтїп олтурушкан экен. - Апаа! -дешип, экєєсї теў кєздєрї жайнай апасынын аягына жабышышты. - Эшиктен келе элек апалабай тургулачы ары!- деп кагып салды. Байкуштар эмне дээрин билбей, экєє эки бурчка олтуруп калышты. Бир кезде апасы шарт туруп, ашканадан бычакты алды да, балдарынын жанына келди... Айгул эженин кулагына кєптєн бери ар кандай їндєр угулуп, тынчтык бербей келет. Ошол коркунучтуу їндєрдєн ушунчалык тажаган эле, андан кутулуу їчїн жанын кыюуга да даяр болчу! Кайра: - єлтїр аларды! болбосо биз сени єлтїрєбїз! -деген їндєр кулагынын тїбїнєн жаўырып, кєздєрїнє ары-бери шуулдап учуп єткєн капкара нерселер кєрїнїп жатты. Ай бала, басчы бери! -деп, баласы жаны-

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

на келгенде жалдыратып туруп курч бычакты кекиртегине матырып алды! Муну карап турган кызы коркконунан кыйкырып жиберди. Кыйкырыкты угуп,жїзїн кызы жакка бурду. Кыз апасын эмес эле, апасынын кєздєрїнєн бир ажыдаардын кєздєрїн кєрїп турду. Мына! Эми кыздын кезеги келди... Кызына жакындаган сайын, кызы єлєрїнє аз калганын сезип артына качып жєнєдї. Короого чыкты да, кыйкырган бойдон дарбаза жакка жєнєдї. Бирок, дарбазанын оор темир кулпуну тїртїп ачууга кїчї жетпей калды. Дээмейде колунун учу менен ачып койчу эле, бул жолу негедир колдорунун калтыраганы жолтоо болдубу, айтор, ача албай туруп калды. Аўгыча апасы да жетип келди. - Апааа, суранам! Єлтїрбєчї?! Апа, апаа дейм?! Апа??? Апасы кєз алдында кызыў эмес, болгону бир тїрї суук, єлтїрбєсє болбой турган желмогузду кєрїп турду. Бычакты єйдє кєтєрїп, колу менен кызга жакындатып келип эми саярда кылт эте тїштї да, жерге кулап калды. Бїрїшїп

коркуп олтурган кыз тїшїнбєй калды. Жерге жыгылган апасынын башындагы кетменди кєрїп эсин жоготту. Кєзїн ачса бейтапканада жатат. Жанында медсестра олтурган. Бир кезде эле медсестра олтурган орундун жанына тигилип калды да, кыйкырып кирди: - Апаа, суранам! апа, єлтїрбєчї?!-деди да кайра шылкыйды. Медсестра, жанын бир сыйра карап коюп, кызга жардам кєрсєтїп кирди. Кєрсє апасынын арбагы кєрїнгєн экен... Милициялардын айтымында, кызды коўшу турган Ашир байке куткарып калган экен. Айтымында, короодо гїлдєрїнє суу коюп жїрїп чаўырган їндї угуп калган. Кулак тїрїп тыўшаса "єлтїрбє" -деген сєз башкача таасирлентиптир. Тосмодон башын чыгарып тиктегенде колдору канга боёлгон Айгїл, кызына бычак кєтєрїп келе жатыптыр. Заматта дубалдан ашып тїшїп, артынан жетиптир. Кантип жардам берээрин билбей, колундагы кетменин эстеп кетип, ошо менен башка чаап салган экен. Муну кї-

нєєсї жок жана кызды єлїмдєн куткарды деп, милициялар кой берип жиберишиптир. А берки їйдїн ичиндеги киши колдуу, єзїнїн апасынын колунан каза тапкан баланы кызга кєрсєтпєй доктурлар алып кеткен бойдон жок кылышкан. Салим Эсенов

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

ЧАЧ ЧАЧТЫ КЇТЇЇ.

БЄЛЇНЇШЇ Чач (тїктєр). Адамдын бїт денеси (алакан, таман, эринден башка) тїк менен капталган. Тїк узун жана кыска болот. Чач, сакал, мурут, колтуктагы жана жыныс органдарынын тегерегиндеги жїн — узун, кирпик, каш — кыска. Ал эми майда тїк бїт денени каптап турат.

ЖАЙГАШЫЛГАН ЖЕРИ Чачтын теринин їстїнє чыгып турган бєлїгї — єзєгї, териде жайгашкан бєлїгї тамыры болуп эсептелет. Чачтын тамыры ач. тїбїнє бекийт. Чачтын кыймылы жылма булчуўдарга байланыштуу болуп, бул булчуўдар май бєлїп чыгаруучу бездерди коргоп турат. Чач тамыры менен тїбї биригип чач фоликуласында жайгашат, ал кан тамырлар жана нерв талчалары менен жабдылган. Кайсы жерде жайгашкандыгына карабастан алардын єсїї процесси окшош. Чач тери астында жайгашкан тамырынан єсєт. Тамыры кан тамырлар аркылуу єзїнє керектїї азык заттарды алып турат.

СТРУКТУРАСЫ Чачтын негизги структурасын белоктуу мїйїз катмар зат — кератин тїзєт. Анын тїсї, аны боёп туруучу пигмент — меланинге байланыштуу. Жаш улгайган сайын пигмент азайып, чач агаруу байкалат. Пигменти такыр жок Чач да кезигет (альбинизм). Чач тїбїндєгї клеткалардын кєбєйїїсїнїн натыйжасында єсєт. Адам денесинин ар кайсы жериндеги тїктєрдїн єсїї ылдамдыгы ар башка. Орточо эсеп менен дени соо адамдын чачы 1 айда 1 смче єсєт. Ар бир тал Чачтын єсїї мезгили бар, андан кийин ал тїшєт. Чач 50 жашка чейин жакшы єсєт. Чач дайыма єлїп жана тїшїп турат. Єлгєн Чач башты жууп же тараганда оўой тїшїп, ордуна жаўысы єсїп чыгат. Чачтын кєп тїшїшї кєбїнчє ооруга, анын ичинде жугуштуу, кєпкє созулган єнєкєт ооруларга, ошондой эле Чач тїбїндєгї бездеринин функциясына байланыштуу.

ЧАЧ ООРУЛАРЫ. Май безинин функциясынын бузулушу Чачты єзгєртїї менен териде майлуу же кургак какачты пайда кылат. Ал себорея оорусунун белгилеринин бири. Чачтын єсїї жана алмашуусунун бузулушу ар кандай себептерге байланыштуу болуп, чачтын тїшїшїнє же тескерисинче, єтє жайылып єсїп кетишине (к. Гипертрихоз) алып келиши мїмкїн. Оор жана тар баш кийим, кеп чачты такай кийип жїрїї Чачтын тїшїшїн кїчєтєт. Ачык тийген кїндє, кїн суукта да баш кийимсиз кєпкє жїрїїгє болбойт, себеби Чач кургап, сынат жана тїшєт, ал эми тємєнкї температура теринин їстїўкї кан тамырларын кысып, Чачка керектїї азык заттын келиши азаят. Сакал, мурутту туура эмес алганда тїк кайрылып калып, этке кире єсєт да, сезгенїїнї пайда кылат. Кээ бир теринин мите козу карын ооруларында (микроспория, трихофития, таз) Чач жабыркап, анын структурасы бузулат. Чачтын бардык ооруларында врачка кайрылуу зарыл.

Башты ысык суу (агын суу жакшы), жаан суусу же кайнак суу менен жууган жакшы. Суу шор болсо, жумшартуу їчїн ага ичилїїчї соданы (1 л сууга /г чай кашык) кошсо болот. Кургак Чачты 7 — 10 кїндє, майлуу Чачты 5—7 кїндє бир жолу жууш керек. Майлуу Чачты тез-тез жууй берїї май чыгаруусун кїчєтїшї мїмкїн. Чачты жууганга «Детское», «Спермацетовое», «Любимое», «Косметическое» жана Чачка ылайык шампунь колдонулат; кир самын менен жууганга болбойт. Самындын кєбїгїн башка жай, тегерете сїйкєп жууш керек. Чачты чайкаган сууга уксус же лимон ширесин (1 л сууга 1 аш кашык) кошуп койсо, Чач жылтырап, їлпїлдєп турат. Сары Чачты ромашканын тундурмасы менен чайкаса жылтырап калат. Кургак Чачты майлуу самын («Спермацетовое», «Ланолиновое», «Косметическое») жана кургак Чач їчїн шампунь менен жууса жакшы; самын ордуна айран же жумуртканын сарысын колдонсо болот. Айранды башка сыйпап, жоолук салынып, 10—15 мин. єткєндєн кийин ысык суу менен таза жууйт; 1—2 жумуртканын сарысын (агынан бєлїп) суу куюлган дагарага куюп, аралаштырып, Чачты жууп, артынан ысык суу менен чайкайт. Чачты жумшак сїлгї менен аарчып кургатуу керек. Жоолук салынуунун кереги жок. Кургак Чачка жуурдан бир нече саат мурда єсїмдїк майын сыйпап койсо жакшы. Кыска чачты тїбїнєн, узун чачты учунан баштап тарайт. Кургак Чачты этияттап, кесек жана мокок тиштїї тарак менен тароо керек. Щётка менен тараса, жакшы тазаланат жана Чач учуна чейин майланып, баштын терисинде кан айлануу жакшырат. Щётка катуу, бирок тытып кетпегендей болгону оў. Бирєєнїн тарагы менен щёткасын пайдаланууга болбойт. Чачты тез єстїрїї їчїн гигиеналык жана эстетикалык максатта кыркат, ал эми устара менен алуу аны єстїрбєйт. Чачты тармалдоонун алдында башты жууп, єтє кургай электе чачты пиво, лимондун ширеси же атайын суюктук менен нымдайт. Чачты тармалдоого кирпи деп аталган пластмасса бигудилер ыўгайлуу, ошондой эле электр жана ысык бигудини пайдаланууга болот. Бигудинин диаметри чачтын коюулугуна жараша тандалат. Мисалы, кєкїл жасоо їчїн чоў диаметрлїї, желкедеги кыска чачка ичке бигуди туура. Фенди (їйлєтмє тармалдагыч) пайдалануу алда канча ыўгайлуу. Кургаган Чачты адегенде тарак, анан щётка менен тарап, каалагандай ороп жасоого болот. Азыраак лак сээп, катырып койсо жакшы. Чачты тармалдоодо кыпчуурду да (эки жумада бир жолу гана) пайдаланат. Ал єтє ысык болбоого тийиш. Тармал кєпкє сакталыш їчїн кыпчуурга Чачты узагырак кармоо, ошондой эле химиялык жол менен тармалдоо керек. Химиялык тармалдоодо колдонулуучу тиогликоль кислотасы Ч-тын тїзїлїшїн бузат. Кош бойлуулуктун акырында, этек кир учурунда химиялык тармалдоого жарабайт. Чачты боёо їчїн єсїмдїк боёкторун — хна, басма, кєк жаўгактын, пияздын кабыгын колдонуу керек. Химиялык боёктордон Гамма, Риолдун зыяны аз. Каш, кирпиктерди тїшїрбєй сактоо їчїн щётканы кастор майына (бир нече тамчы А витаминин кошуп койгон оў) малып, кєз сурмасын жеўил массаж жасоо сунуш кылынат. Майды кєзгє тїшїрбєй, єтє этият жасаган оў. Кїн карама, вазелин, зайтун майы да кирпик-

ти жумшартып, єстїрєт. Боёлгон каш, кирпикти тїн ичинде жууп салуу керек. Ушул учурда суу менен самындап жууган жарабайт, себеби кєздїн тегереги кургап, бырыш тїшїп кетет. Ошондуктан єсїмдїк майы, майлуу бет май же жылуу суу менен тазалайт.

ЧАЧТЫН АГАРУУСУ Пигменттердин жоголушунан чачтын туруктуу тїссїздєнїшї. Ал организмдин картайышы менен коштолот. 35—40 жаштагы адамдардын чачы анда-санда агара баштайт. Бирок айрым учурда жаштарда да пайда болот. Адегенде саамай чач, кийин бїт баштагы чач агарат, кийинчерээк каш, кирпикти ак басат. Улгайган кезде чачтын толук агарышы физиологиялык кєрїнїш болуп эсептелет. Ал эми жаштардын чачынын агарышы нерв системасынын, ички секреция бездеринин ишинин бузулушу, витамин жетишсиздигинен, аз кандуулуктан, катуу чарчоодон, катуу кайгыруудан болушу мїмкїн. Чачтын эрте агарышы тукум куума да болуп, жакын туугандардын арасында кездешет. Агарган чачты калыбына келтирїїгє болбойт. Бирок косметикалык максатта єсїмдїктєн алынган (басма, хна, кєк жаўгактын кабыгы) же химиялык боёктордун жардамы менен боёсо болот. Мындан сырткары калыбына келтиргичтер колдонулуп, бирок анда коргошун болгондуктан кєпкє пайдаланууга болбойт. Мындай калыбына келтиргичтер кош бойлуу аялдарга, бєйрєгї ооругандарга, бала эмизген энелерге сунуш кылынбайт.

ЧАЧТЫН ТЇШЇЇСЇ Чачтын кескин суюлушу же баштын айрым жеринин (же бїтїндєй) такырланышы. Кары кишилерде Чачтын тїшїїсї алардын жаш єзгєчєлїгїнє жараша теринин єзгєрїлїшїнє байланыштуу жана чачтын агаруусу сыяктуу эле физиологиялык кєрїнїш. Эрте Чачтын тїшїїсї бардык эле курактагы адамдарда кезигет. Ал єзгєчє ден соолуктун бузулушуна байланыштуу болот. Мында чач, каш, кирпик, сакал, мурут жана колтук жїндєрї тїшєт. Мындай Чачтын тїшїїгє негизинен себорея оорусу себеп болот. Єзгєчє балдарда айрым жугуштуу оорулардан (сасык тумоо, безгек, дизентерия жана башкалар) кийин, витамин жетишсиздигинде (єзгєчє А, С, В1, В6), ичеги-карын, боор, калкан бездин, нерв системасынын єнєкєт ооруларында байкалат. Єтє чарчоодо, уйку качууда, окуучуларда экзамен учурунда чач кїчєп тїшєт. Аялдарда чачты катуу тартып байлаганда, чачты асемдеп тараганда чач кєбїрєєк тїшєт. Эркектерде эрте Чачтын тїшїїсї кєп байкалат, адегенде маўдай жана тєбє чачы, кийинчерээк чачынын баары тїшєт. Мындай Чачтын тїшїїсї кєбїнчє бир туугандарда байкалат жана баш терисинин тукум куума єзгєчєлїгїнє (калыўдыгы, кан менен камсыз болушу) байланыштуу болот. Айрым учурда чач тегерек болуп такырайып тїшєт. Ага нерв, эндокрин системасынын бузулушу, организмдин жалпы уулануусу (тиштин чириши, тонзиллит, гайморит жана башкалар єнєкєт инфекциядан) себеп болот. Анда капысынан 15—20 тыйындын кєлємїндєй тегерек так байкалат. Такыр жер улам чоўоёт. Айрым учурда чачтын баары тїшїп, баш бїт такыраят. Оорунун мындай

КОШУМЧА КЕЎЕШТЕР:

•×à÷òûí æàêøû ºñ¿¿ñ¿ ¿÷¿í ìàññàæ æàñàï òóðóó êåðåê. Ìàññàæäû æóìàñûíà 2-3 æîëó æàñîî êåðåê. Áàøòû øàìïóíü æå áàøêà íåðñåëåð ìåíåí æóóï æàòêàíäà äà, ìàññàæäû êîëäîíóó êåðåê. Àð áèð êûéìûëäû 2-4 ìèíóòà, àë ýìè 15-20 ìèíóò êàéòàëàø êåðåê. Ìàññàæäû áàøòîîäîí ìóðóí æàêøûëàï îòóðóï, ºç¿íä¿ ýðêèí ñåçèï, ìîþíäó øàðô æå áàøêà íåðñåëåðäåí áîøîòóï, ÷à÷òû æàéûï àíàí áàøòàø êåðåê. • Ñ¿ðºòòº êºðñºò¿ëãºíäºé êûëûï æàñîî êåðåê. Áóë ìàññàæ ÷à÷êà ãàíà òèåøåë¿¿. Àë ýìè áàø îîðóãà áîëñî êëàññèêàëûê ìàññàæ êåðåêòåëåò. • ×à÷êà æàñàëóó÷ó ìàñêà àéòà êåòñåì

ЧАЧЫЎЫЗ ТЇШЇП ЖАТСА АНДА: • Æóìóðòêàíûí ñàðûñûíà ïèâîäîí àðàëàøòûðûï ñóóãà ò¿øººðä¿í àëäûíäà ìàñêà êûëû¢ûç. Ìàñêàíû 20-25 ìèíóòêà êàðìîî êåðåê. Îøîíäîé ýëå óøóë ìàñêàãà (Ýãåðäå òåðè¢èç êóðãàê áîëñî!!! ) áàëäàí àðàëàøòûðñà¢ûç áîëîò. (Ìàéëóó òåðèãå áîëáîéò) • Àë ýìè ÷à÷û¢ûçäûí ò¿á¿íäºã¿ òåðèñè (êîðåíü) æàáûðêàñà àíäà äààðûêàíàëàðäà ñàòêàí "Ðåïåéíîå" ìàéû áàð. Îøîíó ñàòûï àëû¢ûç äà æóìàñûíà ýêè æîëó òåðè¢èçãå ýëå òàìïîí (âàòà) ìåíåí ñ¿ðò¿ï 2-3 ñààòêà êàðìàï àíàí æóóï ñàëñà¢ûç áîëîò. • Àë ýìè Øàìïóíüäó äà àïòåêàëàðäàí àëñà æàêøû áîëîò. Àéðûê÷à øàìïóíäóí êóðàìûíäà êðàïèâà (÷àëêàí), áàë, æóìóðòêàíûí ñàðûñû êîøóëãàí øàìïóíüäàð ÷à÷òû æûëòûðàòàò æàíà êºï ò¿ø¿ðáºéò. формасы єнєкєт тїрїндє єтєт жана оўой менен айыкпайт. Айрым учурда дарыны узакка пайдалануудан, чачты туура эмес кїтїїдєн да чач тїшєт. Оорунун алгачкы белгилери билинери менен врачка кайрылуу керек. Дарылоо Чачтын тїшїїсїнїн себебине жараша жїргїзїлєт. Адатта Чачтын тїшїїгє себеп болгон негизги ооруну таап дарылаганда чач калыбына келип єсє баштайт. Жеткиликтїї, витаминдїї (єзгєчє А, С, В) тамактануу, ден соолукту чыўдоо, убагы менен сейилдєє, таза абада эмгектенїї, чачтын калыбына келїїсїнє, туура єсїїсїнє тїрткї берет.

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

АКЫНДЫН КАЛЕМИНЕН

ИНФОРМАЦИЯ О КЦА И ЕГО ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Законодательная база в области аккредитации в КР • Закон КР «Об основах технического регулирования в КР» от 22 мая 2004 г. № 67 • Положение о национальной системе аккредитации в КР, принято Постановление Правительства КР № 795 от 16.11.2006 г. Положение о Кыргызском центре аккредитации, принято постановлением Правительства КР от 5 марта 2010 года N 128 Аккредитация осуществляется в соответствии с принципами: • добровольности; • открытости и доступности правил аккредитации; • компетентности и беспристрастности органа, осуществляющего аккредитацию; • единой системы и единства правил

аккредитации; • обеспечения равных условий лицам, претендующим на получение аккредитации; • неразглашения полученной при аккредитации конфиденциальной информации; • применения международных или гармонизированных с международными стандартами требований аккредитации.

ПЕРСПЕКТИВА КЦА С учётом запросов клиентов в 2014 году КЦА приступил к освоению новых направлений работ в области аккредитации: • медицинских лабораторий (ГОСТ Р ИСО 15189) • органов контроля: диагностических центров по техническому осмотру наземных транспортных средств и в области неразрушающего контроля (ГОСТ ISO/ IEC 17020-2013)

СТРУКТУРА КЦА

Жаабарс менен жанын кошкон тїгєйї таў эрте турушкан, тоонун керемет ыракатына батып, жандуунун буту тийбеген бадалдарды аралап, шиберди басып, жер кыдырып жїрїштї да кєўїл тоюп, сезим куунак болгондо, кїн тєбєгє келген кезде, адегенде секирип-ыргып, андан соў далайга чейин тыным албай салып-уруп сызышты. Ушу тоо кабыландарына бу жарыктын Кудайы болгон кїн дагы алардын экєє туруп бир болуучу ємїр жыргалына жетиши їчїн буга дейре бул ааламда боло элек ашып-ташкан кумар-кїч берип, экєєнї бирдей шыктандыра эргитип, демейде болбогон ченемсиз кубатка бєлєп турду. Бул табигат менен барстардын чанда бир болчу бир дїйнєгє айланышы эле... Бул ааламда мына бул улуу тоолор менен кєктєгї кїндєн башка эч нерсени билбеген ал экєє жанаша, бири- бирине дем бере чуркап бара жатышты. Аларга азыр эч нерсенин, жазып-тайып жолунан кайберен чыгып калса да кубана карачудай тїрлєрї жок. Анткени алар ушу саам кїнгє тоюп, кїндї жеп, чабытын жазбай баратып кїн жарыгын шимирип, кїн жылуулугуна киринип, ошондон улам ого бетер кїч алып, чаалыгууну унутуп, ушу азыр бир жаралган жашоонун бир гана болчу жыргалынын жеткен жери чабыт кызыгында деп кїчєгєндєн- кїчєп бара жатышты. Ооба, ушундай болгон... Жер шары кеў ааламдын кенедей селкинчегине айланып, бу жашоодогу бардык жан-жаныбар аттуулар тїбєлїктїїлїктїн кєз байкабас айлампасында калып, а тиги экєє болсо чаўкайган тоо кыркалары ме-

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

• органа, проводящего аудит и сертификацию систем менеджмента пищевой безопасности (КМС ISO/TS 22003) • калибровочных лабораторий с учётом требований ILAC (ГОСТ ИСО/МЭК 17025)

РАБОТА ПО ТР ТАМОЖЕННОГО СОЮЗА С учётом проводимых работ по присоединению КР в Евразийский экономический союз разработаны и утверждены документы, предусматривающие порядок проведения работ по включению аккредитованных органов по сертификации и испытательных лабораторий в национальную часть

ЕДИНОГО РЕЕСТРА ТС В настоящее время аккредитованными органами по сертификации и лабораториями представляются необходимые документы, а специалистами КЦА проводится работа по их экспертизе для принятия решения о возможности включения в Единый реестр. Принято 31 заявка о включении в Единый Реестр ТС, из них 28 по лабораториям. Для возможности поставки в страны Таможенного Союза сельхозпродукции проводится работа по аккредитации 3–х подразделений Республиканского центра ветеринарной диагностики и экспертизы (РЦВДиЭ), включая Ошский зональный центр и 1 подразделение по карантину растений Департамента химизации и защиты растений. На сегодняшний день проведена экспертиза и оценка отдела химикотоксикологии РЦВДиЭ с участием эксперта из Москвы и по их результатам отделом проводятся корректирующие действия с целью устранения несоответствий. Вирусологическим отделом РЦВДиЭ также проводятся корректирующие мероприятия после полученной экспертизы доку-

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

нен мелмилдеген єрєєндєрдї аралай сызып бара жатышты. Ал эми айкєл кїн деген єзї жараткан чак тїштєгї бийиктиктен жарк эте єзїнє чакырып, чекиттей араў кєрїнгєн кєктєгї куштарга теўелїїгє сїрєп, ушу саат, ушул учурда жырткычтар тукумунун периштелерине айланган жан биргелердин бїт денесин аяр сылай эркелетип турду. Ооба, ушундай болгон... Билинбей жатып ал жайдын жагымдуу кїндєрї єтїп кетти,

бул жерде жашоонун мезгили соўуна чыгып, кєк тиреген чокулардын боорунан кїтїїсїз жерден ызырына жинденген бороон-чапкын жан чыдагыс ызгаары менен жан чыгарган бурганак-куясын айдай келет да, асманды кара туман жеп, айлана алай-дїлєй болот, ан- дай кезде кай жашоо, ал экєє Їзєўгїлєштїн кыяматынан качып, жолуна тїшкєн. Асманы жакын жерге баргандардын бир далайы тоо сил-

ментов, проведенной КЦА. КЦА рассматриваются документы Центральной лаборатории по карантину растений. Анализ представленных на аккредитацию методов испытаний фитосанитарной и ветеринарными лабораториями показывает, что заявленные методы испытаний позволяет обеспечить контроль мяса на наличие 23-х антибиотиков и других ветеринарных препаратов С учётом требований технического регламента Таможенного Союза «О безопасности мяса и мясной продукции» необходимо освоить в целом по 51-му антибиотику Заявленный на аккредитацию метод определения антибиотиков в молоке позволяет обеспечить контроль молока на наличие только пенициллина. С учетом требований ТР ТС «О безопасности молока и молочной продукции» требуется обеспечение контроля по 4-м антибиотикам (в количественном отношении). С учётом потребности экономики, освоением новых направлений работ в области аккредитации для эффективного их осуществления необходимо: • увеличить штат сотрудников КЦА с учётом освоения большого объёма новых направлений работ (5 квалифицированных специалистов). Также в КЦА отсутствуют, например, юрист, переводчики (англ. и кырг. яз) и др.; • обеспечить условия для прохождения обучения и стажировок специалистов КЦА в международно признанных органах по аккредитации по вновь осваиваемым направлениям деятельности • пересмотреть (повысить) тариф стоимости работ по аккредитации в целях привлечения к работам по аккредитации квалифицированных технических экспертов и оценщиков т.к. многие отказываются участвовать в деятельности по аккредитации по причине низкой оплаты кинте кєчкєн кардын алдында калышкан, ал эми таш жарган сууктан чечекейи аккан куштар асмандан муштум муз болуп аскага тийген. Ооба, ушундай болгон... Мына эми, ошо керемет-сыйкыр кїн тийген жакка дагы бир ирет, болгондо да кайып болуп жоголор єзїнїн акыркы кїнї їчїн, жїрєгїнїн эў акыркы кагышын ошол жерге бериш їчїн бїт баарына кайыл болуп, бїт баарынан ажырап бул жолу жападан жалгыз баратат, а бирок анын сапары тозокко тогоп таштады. Салгар жолдун изи жок. Ал жерге барчу жол єўїтїн Жаабарстын жанын сууруп алчу бул ашуу тосуп турат. Аргасын ашуу тїгєттї, демигїїсїн бир аз басып, анан ошо замат муўкана кыркырап, кїркїрєєгє кїчї жетпей уўшуп-уўшуп, ач кене болуп жармашкан тик аскадан жылмышып ылдый тїштї да, титиреп жаткан буттарын токтото албай талкаланып кетчїдєй калчылдап турду... Жаныбар Жаабарстын жазмышы неге тайкы болууда? Балким, ал ошол жакты єзїн єзї жоготор жер деп эўсегенден уламдыр? Мындайдын кимге кереги бар эле? Тагдыр деген чын эле ага кандайдыр бир себеп менен ашууну аштырбай, аны дал ушул жерде, Їзєнгїлєш тоо кыркасынын этегинде жазалап жатабы? Бу тагдырдын тилин билген бар бекен?.. Мындан бир-эки кїн мурун ал бир окурмандын єктєм жарыялаган: «Жандїйнє деген эмне? Ага кєрїнгєндїн бардыгын киргизе берсе болот. А адамдагы эў башкы нерсе анын эрки жана акыл-эси!» - деген пикирине каяша-жооп даярдап жаткан.

СКАНВОРД

№ 121 • 27-март, 2015-жыл

КЇЛКЇ МАЕК

Максатбек ТАСМАЕВ (МЫК) куудул:

Эрте менен кїн тоонун кучагынан чыккандан баштап кайра тоонун кучагына киргенге чейин жумушда иштеп шайы кетип чарчап турганда музыка угуп же куудулдардын тамашасын угуп бир эс алып алганга не жетсин. Бїгїнкї биздин коногубуз кєптєгєн эски муундун жана жаўы муундун жїрєгїнєн орун алып єзїнїн куудулдук мїнєзї менен кїйєрман топтой алган Максатбек Тасмаев байкебиз бизде конокто.

- Саламатсызбы Максат байке? - Саламатчылык - Акыркы кїндєрї кєрїнбєй калдыўыз, эмне менен алектенип жїрєсїз? - Мен эл арасында эле кїнїмдїк жашоомду єткєрїп жїрєм. Мен элдерджей эле эртеў менен кїндїн чыгышын менен кечинде кїндїн батышын карап єз арабабды тартып кыргыз элиме єз кызматымды кылып жїрємїн.

КУУДУЛДУН ДА ЄЗЇНЇН ЫРЫСКЫСЫ БАР же болбосо єз алдынча да бизнес кыласызбы? - Єз алдынча бизнесим жок. Ушул куудулдук кесибимдин ырыскысы менен єзїмдїн кикчинекей мамлекетим болуп саналган їй-бїлємдї багып жатам. Куудулдун да єзїнїн ырыскысы бар. Ырыскыны кудай берет экен, баардык кесип ардактуу дегендей кудайга шугур бакса болот.

- "5000 сом" киносуна кантип жана кандайча тартылып калдыўыз? - Мен “5000 сом” кино тасмасына биздин эў мыкты кинорежиссерубуз болгон Эрнис Абдыжапаровдун чакыруусу менен баргамын. Эрнис Абдыжапоровдун “Такси жана Телефон” деген тасмасында эпизоддук роль ойногонмун. Ошол кинолордун артынан ушул “5000 сом” кино тасмасына тартылып калгам. - Куудулдук єнєр менен їй бїлєєнї бакса болобу

Индиялык ийилчээк бала

- Балдарыўызда куудулдук єнєргє ээ болгону барбы? - Балдарым азырынча жаш, бирок єнєрлєрї чыгып келе жатат. Балдарым чоўойсо анан байкалат. Эми балдарымдан чыкса керек (Кїлїп) - Кийин балдарыўыз куудул болом десе кандай кєз карашта болосуз? - Биздин їй-бїлє чыгармачыл адамдар кийин чоўойуп єз алдынча жолго тїшїп, келечектерине кайсы кесип туура келсе ошол кесипти тандашат. Менин балдарым єз келечектерин єздєрї чечет да. - Азыркы кыргызстандагы куудулдардын орду кандай? - Азыркы тапта куудулдардын орду жакшы жана бугу чейин да болуп келген, боло да берет деген ойдомун. Биздин кїйєрмандарыбыз амандыкта турса эле жана кєп болуп турса биздин ордубуз єз ордунда эле боло берет. - Тамашоунун балдары сиздерге атаандаш бо-

КЫСКА МААЛЫМАТ: лушабы? -Тамашоунун балдары жакшы чыгып келе жатышат. Бирок алар бизге атаандаш боло албайт, анткени алардын стили такыр бєлєк болуп саналат. А биздики алрдын стилине окшобойт. - Сизди аткаруунуздагы номерлерди кыргыз эли сагынып да калса керек, качан жеке концерт бересиз? - Жеке концертти бериш оўой эмес. Мен жеке концертимди бергим келет жана берем, бирок качан экени белгисиз. Кудайым буйуруп аманчылыкта турсак жеке концерт берем. - Келечекте сизден кандай жагымдуу жаўылыкты кїтсєк болот? - Мен бул сурооўузга кыскача жооп берейин. Сахнадан кїлкї, кинодон жаўы образдарды кїтє аласыздар. - Сиз урматтап сыйлаган куудулдар?

• Òóóëãàí ê¿í¿: 1973æûë 20- ñåíòÿáðü • Òóóëãàí æåðè: Æàëàë-Àáàä îáëàñòû, Àêñû ðàéîíó, Êåðáåí øààðû • 1 êûç 2 óóëäóí àòàñû • Áîé 1ì 81ñì • Ñàëìàê 124 êã. • Áóò êèéèìäèí ðàçìåðè 45 • Æàêøû êºðãºí òàìàãû: Ýò êîøóëãàí áààðäûê òàìàêòàð • Õîááèñè: áèëüÿðä, òåííèñ

- Мен урматтап сыйлаган куудулдар кєп, баарын эле сыйлам. Алардын ичинен тереў сезимим менен сыйлагандарым Жаныбек Алыкулов жана Кїмєндєр Абылов байкелерибиз. Рахатбек РЫСАЛИЕВ

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 121 • 27-март, 2015-жыл