Айбат - коомдук-саясий гезити №119

www.aibat.kg

ЖЫЛДЫЗКАН ЖОЛДОШЕВАНЫН “ЖЕНСКАЯ” ЛОГИКАСЫ 5-бет.

Канча бажычы Бишкек мэриясына ишке орношту?

3-бет.

Эскилер менен жаўырган, лидери кат ташыгыч болгон оппозиция 3-бет.

АКБАГЫШЕВА АМЕРИКАЛЫКТАРДЫ КАНТИП АЛДАГАН?

5-бет.

К О М «КЫРГЫЗСТАНДЫ КЫЙЫН АБАЛГА КЕПТЕГЕНДЕР У АЗЫРКЫ ОППОЗИЦИЯДАГЫЛАР БОЛГОН» З Назарали АРИПОВ, ЖК депутаты:

7-бет.

“Энекем менин бейишим – 2015”

9-бет.

ӨЗ БАЛАСЫН УУРДАП, 11-бет. АКЧА ТАЛАП КЫЛГАН АЯЛ

- Назарали мырза, Бириккен оппозициялык кыймылдын лидери Равшан Жээнбеков борбор шаарыбызда єткєн маалымат жыйынында «президент Алмазбек Атамбаевдин командасы мамлекетти туўгуюкка кептеп койду» деп билдирди. Чын эле туўгуюкка кептелдикпи?

- Кыргызстанды бир учурда туўгуюкка кептелишине Равшан Жээнбеков єзї дагы себепкер болгон. Алар убагында кептеп койгон туўгуюктан эми араў чыгып келатабыз десек да болот. Албетте, оппозиция деген керек. Болушу дагы зарыл. Сындашсын, сунуш айтышсын. Бирок бардыгы орду менен болушу кажет. Алдыда шайлоо келатат. Кыргызстанды оўдойм деген ою бар болсо, элдин ишенимине кирсин, шайлоодон утсун.

- Мына ушул жыйында УОК мїчєсї Бектур Асанов оппозициянын лидери жок экендигин билдирди. Мындай билдирїїдєн соў Равшан Жээнбеков єзїн мындан ары оппозиция лидери эмес экендигин жарыя кылды. Буга себеп аны Бектур мырза «Равшан Жээнбеков лидер эмес, жєн гана кагаз ташыгыч» деп айтканы себеп болгондой болду? Бул эмнени тїшїндїрєт?

- Бул алардын єзїндєгї хаосту тїшїндїрєт. Бири-бири менен ырктары келишпей тургандыгын тїшїндїрєт. Мамлекеттин тагдыры менен ойнобоо керек. Керек болсо азыр оппозицияда жїргєндєрдїн кєпчїлїгї убагында Кыргызстанды кыйын абалга кептеген.

2

АЙБАТ ПРЕСС

ЭЛДИ ОЙЛОГОН “ЭМГЕК” ПАРТИЯСЫ Єткєн жумада 8-март аялдардын майрамын утурлай Нарын шаары жана АкТалаа, Тогуз-Торо райондорунда Эмгек партиясынын єкїлдєрї 250-300 чукул аялзатын барып жылуу сєздєрїї менен кошо ысык тамагын, баалуу белектери менен апа-эже карындаштарыбызды куттуктап жатса кубанып калдык. Аялзатын барктап, сыйлагандар єз элинда сылай билишет. Мындан тышкары бизди дагы кубанычка бєлєгєнї, бийликте болбосо дагы арасында билимдїї жаштары, акылман аксакалдары бар. Булардын башында ишкерлердин атасы Салымбеков Аскар, депутаттардын топуктусу Молдобаев Нарынбек агаларыбыз жол баштап баратса анда келечектен їмїтїбїзгє їмїт кошорунан шегибиз жок.

Марс САРИЕВ, саясат таануучу:

«ОППОЗИЦИЯДА БИРДИКТЇЇ ИДЕОЛОГИЯ ЖОК» - Марс мырза, кыргыз оппозициясы жазгы саясый жїрїштєрдї жасоо алдында турат. Маселен, ушул эл айдын 16-сында, андан соў 27-синде митингдерди уюштурууну пландаштырып жатышкандыгы айрым маалымат булактарына жарыя болду. Бул митингдерди эл колдойбу?

- Ачыгын айтканда эл арасында нааразы болгондор деле бар. Себеби сомдун куну долларга карата тїшїп атат. Кыйынчылыктар бар. Бирок, жалпысынан алып караганда азыркы учурда революция-

лык кырдаал жок. Андыктан оппозициянын жасай турган митингдерин балким региондордо эле анча-мынча колдоого алынбаса, жалпы эл колдобойт.

- Учурда оппозициянын башы бир топко бириге албай, улам бириккендей болуп, кайра чачырап кетип жатышат. Буга эмне себеп?

- Себеби жєнєкєй эле, оппозицияда жїргєн саясатчыларда бирдиктїї идеология жок болуп атат. Бардыгында бийликке жетсем деген бир гана ой. Андай учурда эч кандай биригїї болбойт.

Мирлан БАКИРОВ, ЖК депутаты:

“КЫРГЫЗСТАНДЫ ТУЎГУЮККА КЕПТЕЛДИ ДЕП АЙТА АЛБАЙМЫН” кризиске кептелет? Мисалы, социалдык же мамлекеттик кызматкерлердин эмгек акысын бере албай калган учурда, пенсионерлердин пенсиясын бере албай калганда айтса болот. Албетте, бїгїнкї кїндє экономика єнїгїп баары укмуш деп айтуудан алысмын. Бийлик да мїмкїнчїлїгїнє карата єз аракетин кєрїп жатат. Тилекке каршы олуттуу кєзгє кєрїнє турган єсїш болбой жатканы кєзгє кєрїнїп эле турат.

- Мирлан мырза, бїгїн оппозициялык маанайдагы саясатчылардын жыйыны єттї. Анда БОКтун (Бириккен оппозициялык кыймылы) лидери Равшан Жээнбеков Кыргызстан саясий жана экономикалык туўгуюкка кептелгенин билдирди. Сиз эл єкїлї катары, шайлоочулар менен жолугуп турган депутат катары Равшан мырзанын мындай сєзїнє кошуласызбы?

- Мен Кыргызстанды туўгуюкка кептелди деп айта албаймын. Эгемендїїлїктї алгандан бери эле ар кандай оош-кыйыштарды башыбыздан єткєрїп келебиз. Экономикалык да башка дагы кризистер болуп келген жана боло берет. Ал эми азыркы кырдаалда таптакыр эле кризиске кептелип калдык дегенден алысмын. Ар бир саясий кїчтїн кєз карашы ар кандай болушу мїмкїн. Реалдуу турмушту караганда Кыргызстанды туўгуюкка кептелди деп айтууга болбойт. Єлкє кайсы убакта

- Ошондой эле Р.Жээнбеков элди бийликке каршы чыгууга їндєптїр. Ал мындан ары каршылык кєрсєтїї ар кандай митингдер жана жыйындар менен коштолорун билдириптир. Сиз єлкєдє тынымсыз єтїп жаткан митингдерге жана белгилїї саясатчынын элди башаламандыкка їндєп жатканын кандай кабылдадыўыз?

- Эгерде мамлекет митинг же тєўкєрїш менен єнїгє турган болгондо Кыргызстан эч кимди алдына салдырбай эле. Митинг менен биз эч качан єнїгє албайбыз. Єнїгїї їчїн ар бирибиз єз алдыбыздагы милдеттерди так аткаруубуз керек. Єзїбїздїн аткарып жаткан ишибизди алдыга жылдырсак мамлекет єнїгєт. Ошондо ар бир їй-бїлєнїн кирешеси артып єлкє бутуна турат. Ал эми куру сєз, куру убадалар менен єнїкпєй турганыбызга депутат катары кєзїм жетет. Ошондуктан кайра эле митингдерди уюштуруп, мамлекеттин туруктуулугуна доо кетирїї туура эмес. Андан кєрє альтернативдїї программаларды сунушташы керек.

БИЗНЕСИН БОЛСО БИЙЛИККЕ КЕЛБЕЙ БИЙЛЕ Учурунда ымыркайларга таалим-тарбия берип келген бала-бакчаны жеке-менчикке єткєзє салып, бїгїнкї кїнї сойкуканага айлантып жиберїї таўкалычтуу нерсе болбой калды, єкїнїчтїї. Мындай кєрїнїш Кыргыз мамлекетинин мамлекет деген аты гана болбосо, бийликтин жана ал жерде бийлеп отурган бийлердин абийиринин жоктугун айгинелеп турат. Айтор, Бишкектеги “Прадо” эс алуучу жайлардын биринде Ички иштер министрлигинин тийиштїї бєлїмї 27-январда тинтїї жїргїзїп, жыйынтыгында ал жерде сойкукана болгону маалымдалды. Бул жай Жогорку Кеўештин КСДП фракциясынын депутаты Турсунтай Салимовго таандык экени жарыяланган. Аталган жай єзїнїн менчиги экенин депутат єзї билдирген. Бирок, кайдан-жайдан бул саясий заказ, бир нерсе болсо туугандарымды эшикке чыгарам деп, коркутууга єткєнї

аныс деле араў турган элди нааразы кылууда. Биздин баамыбызда, Турсунтай Салимов кєчєгє уйгур туугандарын чыгарып, кыргыздар менен кагыштырып, ортодо этникалык чыўалууга алып келїїнї эўсеп жатабы? Андай болсо, кїч сынашып кєрсєк болот дейт элек Турсунтай мырКоммерциялык директор:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

за! Канча депутат, канча министр, канча чоў курсактуу чоўдорубуздун моокумун кандырдыўыз экен, аттиў ай?! Єзї айтмакчы, абийирдїї, таза, руханий жактан бай, мамлекет їчїн кїйгєн болсо кыргыз эли берген мандатты уятынан єз колу менен тапшырып, элден кечирим сурап кетиши керек эле. Жаздын келиши менен Кыргыз Республикасынын Акыйкатчысы Бакыт Аманбаевге таандык мейманканадагы кємїскє сойкуканада интимдик кызмат кєрсєтїлїп келгендиги ачыкка чыгып калды. Бул маалыматты укук коргоо кызматынан дагы тастыкташты. Маалыматка ылайык, єткєн аптада милиция кызматкерлери тарабынан Ош шаарындагы "Ак- Нура" жана "Жетиген" мейманканалары текшерилип, анда кємїскє сойкукана табылып интимдик кызмат кєрсєтїлєєрї ачыкталган. Ал эми, иликтєє учурунда "Ак- Нура" мейманканасы экс депутат Урмат Аманбаевага жана бир тууганы акыйкатчы Бакыт Аманбаевге таандык экендиги аныкталган.

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Редакциялык жамаат:

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Кагылайын элим, шоруў каткан кыргызым, биз кайда баратабыз? Мамлекеттин башкы укук коргоочусу сойкукана ачтырып коюп, кїндїзї укук коргосо, тїнкїсїн кєпєлєктєрїн кєкєлєткєнї єтє жииркеничтїї. “Эркек болуп жаралабыз, бирок мырза болуу бардыгына тєп келбейт”, деп айтмакчы, бул окуялардан кийин єзїўєргє єзїўєр кол салсаўар дагы жарашат! “Калыс” саясий кыймылынын тєрагасы Жеўиш Молдокматов

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №609

Нускасы: 1500

АЙБАТ ПРЕСС

3

ЭСКИЛЕР МЕНЕН ЖАЎЫРГАН, ЛИДЕРИ КАТ ТАШЫГЫЧ БОЛГОН ОППОЗИЦИЯ «Азыркы оппозициянын мамлекеттин кызыкчылыгындагы конкреттїї программасы, максаты жок, бардыгы жеке кызыкчылыктарга байланган» деген пикирлер коомдук ишмерлер, катардагы жарандар тарабынан єтє кєп айтылып келет. Мындай сынга Равшан Жээнбеков башында турган оппозициянын куйкасы курушуп, алардын бардыгын «бийликтин дїжїрлєрї» деп турушчу. Бирок, айтылып келген пикирлердин чын экендиги алардын 12-мартта єткєргєн маалымат жыйынында ашкере болуп калды. Єтє узак сєз кыла бербей, ток этер жерлерин гана айталы. Биринчиден – Бириккен оппозициялык кыймылдын чыныгы максаты мамлекетти єркїндєтїп-єстїрїї эмес, эптеп учурдагы бийликти кетирїї, анын ордуна келїї экендиги ачыкталды. Ушул жыйынга чейин єзїн оппозиция лидери

катары тааныштырып жїргєн Равшан Жээнбеков жалпы кыргызстандыктарды бийликке каршы нааразычылык акциясына чыгууга чакырды. Жаз жарыш маалы болуп турганда элди талаа жумуштарынан алаксытып, митингге чакырып аткан адамды кантип мамлекеттин патриоту атай алабыз? Экинчиден – ошол эле Равшан мырза єздєрїнїн кыймылына жаўы муундагы жаштардын кошулуп атканын билдирди. «Биздин кыймыл жашара баштады» деп «сїйїнчїлєдї» ал. Эми алардын катарына кошулган жаштардын аты-жєнїнє кєз жїгїртїп коелу: Адилет Айтикеев, Адиль Турдукулов, Улугбек Маматов жана башкалар. Ушул аттары аталган адамдарды жаўы муун деп айта алабызбы? Албетте, жаш экендиктери белгилїї. Бирок, жаш кезинен эле саясатка єтє ыпылас жолдор менен аралашып алышканын кайда катабыз? Айтикеев калем кармаганды билгени менен элдин кызыкчылыгындагы бир да таасирдїї макаласы жок. Анын ордуна «Эй сен!» деп кїпїлдєп, коркок кїчїк ка-

туураак їргєндєй макала жазаарын жакшы билебиз. Акаевдин кол алдындагы бакма журналисти болуп калганына кєп болду. Ал эми Адиль Турдукулов болсо бїгїнкї бийликке Япониядагы элчиликтеги кызматынан бошотуп койгонуна эле нааразы болуп кыйкырып жїрї. Анын максаты эптеп кайра ошондой жылуу ордуна баруу. Анан ушуну кантип жашаруу деп айтабыз? Їчїнчїдєн – бул маалымат жыйынында БОКтун (Бириккен оппозициялык кыймыл) башчысы жок экендигин билдик. Биз анын лидери деп жїргєн Равшан Жээнбеков кєрсє болгону кат ташыгыч эле турбайбы? Ишенбесеўер, муну дагы бир жолу Бектур Асановдон сурап билип алгыла. Башы жок нерсе дагы кыймылдачу беле? Кыймылдаса дагы «башы» иштебегенден обу жок буйдалактап кыймылдай берет. Ырасында эле БОК мїчєлєрї буга чейин деле конкреттїї сунуш айтпай, ар ким ар кандай пикирин айтып, элди бийликке каршы эптеп їгїттєп эле жїрїшкєн. Анын себеби бїгїн билинди.

ОППОЗИЦИЯ БИЙЛИККЕ ЇЧ ТАЛАП КОЮП, ЖУРНАЛИСТТЕРДИН ЇЧ СУРООСУНА ТАШЫРКАП КАЛДЫ Равшан Жээнбеков баш болгон улуттук оппозиялык кыймыл бїгїн “Вечерный Бишкек” маалымат борборуна келип Кыргызстан калкына билдирїї жасашты. Оппозициялык топ журналисттерге негизги їч принциптин негизинде кайрылышты.

1. Биринчиден УОК єздєрїнїн курамын жаш саясатчылар менен толукталганын кабарлашты. Алардын бул аракети оппозициялык топтун демине дем берет деп билдиришти.

УОКТУН БИЙЛИККЕ БОЛГОН ТАЛАПТАРЫ НЕГИЗДЇЇБЇ?

2.Негизги максаттары Учурдагы Президент жана Єкмєт башчы баш болгон бийликтегилерге бир жарым айлык мєєнєт менен 5 баскычтан турган талап коюушту. Талаптын биринчиси: Электр энергиясындагы кризистин негизги кїнєєкєрлєрї катары Є. Бабановду, Ж. Сатыбалдиевди, Ж. Оторбаевди, 1-вице-премьерминистр Т. Сарпашовду, учурдагы жана экс-министлер К. Турдубаевди, О. Артыкбаевди жана А. Шадиевди кылмыш жоопкерчилигине тартуу боюнча талап кылышты. Экинчи талап, УОК мыйзамда кєрсєтїлгєн Єкмєт менен парламентегилердин укуктарын єз жайынча коюусун талап кылышты. Ал эми їчїнчїдєн Сот системасындагы паракорчулукту азайтуу жана президенттин жана башка бийлик бутактарынын сотторго карата таасирин азайтуу боюнча кайрылышты. Тєртїнчї талабы - таза шайлоо єткєрїї їчїн, Борбордук шайлоо комиссиясын толугу менен отставкага кетирїї боюнча билдиришти. Бешинчи талабы, Президент “узурпациялап алган бийликке жардам берген баардык тиешелїї чиновниктердин тизмесин тактап элге жарыя кылсын деген талаптарды коюшту. Бийлик айтылган талаптарды бир жарым айдын ичинде аткарбаса, бийлик менен конфликттїї кадамдарга барып калабыз деген Равшан Жээнбеков жыйындын ая-

гында бул оюнан тана баштады. УОК їч принциптин негизинде бийликке карата кайрылуу жасаганы менен, кайрылуусу принциалдуулукка жатпай калды. Анткени, єткєн жумада Бектур Асанов бир маалымат борборунда маалымат беребиз деп келип башында тургандар иш сапарынан келе албай калган эле. Ошол жерде Бектур мырза журналисттерге УОКтун тєрагасы келбей калды, маалымат берїїнї башка кїнгє жылдырабыз деп айткан эле. Мен тєрага деп уккам, журналист айымга башкача айтып берген кєрїнєт. “Бектур мырза сиз Равшан Жээнбековду жєн гана менеджер, кагаз ташыгыч деп айттыўыз эле, сиз чын эле кагаз ташыгыгычсызбы?” деген суроосу Бектур Асановдун жана Равшан Жээнбековдун да ырайын єзгєртє салды. Шашып кеткен Равшан мырза -“бул сєзгє Бектур єзї жооп берсин” деп айта салды. Бектур Асанов камырабай туруп, “чын эле бизде тєрага жок” деп жооп берди. Аны уккан Равшан Жээнбеков жалпы жыйын залында УОКтун тєрагалыгынан баш тарты. Равшан мырза тагыраагы минтип айтты: “Мен учурдан баштап УОКтун тєрагалыгынан баш тартам. Биздин курамга жаш саясатчылар кошулгандыктан УОКтун лидерин башынан шайлайбыз” деп ыраўы єзгєрїлє айтты.

ОППОЗИЦИЯНЫН ИЧКИ ОЙЛОРУ БИР ТЇРДЇЇ ЧЫККАН ЖОК Маалымат берїїнїн башында бийлик биздин талаптарды аткарбаса конфликтїї кадамдарга барабыз деген оппозиция аяк жагында биз тынчтык жолу менен чечїїнї кєздєп жатабыз деп, экинчи жолу баары бир пикирге келе элек экендигин билдирип койду. Бектур Асанов Бакиевдердин бийлигине 10 кїн мєєнєт бергенин чын эле он кїндїн ичинде бийлик алмашканын айтып бийликти коркутуп кирди. Ал эми учурдагы президентке жана Єкмєткє узагыраак бир жарым ай убакытта талаптарды аткарууга чегерип койду. Бектур мырза сєзїн айтаар замат, УОКтун башка єкїлдєрї оппозиция эч кандай радикалдуу кадамдарга барбайт деп ич ара ойду чачыратып салды. Їчїнчї ташыркаган жери, Сиздердин алдыдагы митингдерге АКШ демєєрчї болуп береби деген сєзгє да, чындыктан тайып биз АКШ єкмєтї менен эч кандай саясий келишимдерге барган эмеспиз деп прессрелизине каршы айтып салды. Оппозициянын Америка саясий ойношу болбосо тєркїнчєк кыздай неге бат баттан барышып жатат?

ИЛИКТЕГЕН САЙЫН “ИЛИНЧЕГИ” ТАБЫЛГАН САЛЯНОВАНЫН “СУЛТАНЫ” “Менин кїйєєм апакай, эч кандай кїнєєсї жок” деп мурдагы баш прокурор айым Салянова канчалык жєжєсїн коргологондой кїйєєсїн корголобосун, анын айыптарынын учугу улам уланып баштады. Буга чейин “Тазалык” мамлекеттик ишканасынын кызмат адамдарына карата кылмыш иши козголгон. Бул иш боюнча сурак бергендер убагында кылмыш ишин токтотуу їчїн Аида айымдын “Султаны” Болот Абдыкапаровго 50 миў доллар пара беришкендигин ырасташкан. Эми анын артынан дагы бир кыўыр иштин кєзї ачылды. УКМКнын тергєє башкармалыгы Болот Абдыкапаровго Бишкек ЖЭБдин керектєєлєрїнє сапатсыз кємїр сатып алуу фактысы боюнча “Электр станциялар” ААКсынын айрым кызматкерлерине жана бир катар укук коргоо органдарынын єкїлдєрїнє карата 2014-жылдын сентябрь айында козголгон кылмыш иши боюнча кезектеги айып такты. Азырынча айыптын тагылганы чындык экендигин УКМКнын басма сєз кызматы тастыктаганы менен, кененирээк маалымат берише элек. Мындан улам экс-баш прокурордун кїйєєсї аялынын арты менен аябай эле байып алуу аракетин кєргєндїгїн тїшїнсєк болот. Убагында 3 машине сатканына кубанган Болот Абдыкапаровдун азыркы тапта 330 машинеси бар экендиги айтылган. Мындай космостук ылдамдык менен машинелеринин санын кєбєйткєн адам же коррупцияга аралашкан, же “алтын балык” кармап алган болушу мїмкїн. Айтор, таў эле болуп турубуз. Аялы коррупция менен кїрєшїп атса, кїйєєсї кайра аны гїлдєтїї менен шугулданып, бирине-бири жумуш таап берип келгенине баа берсеў болчудай... Акинай АЙДАРОВА

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

4

ЖАЗДЫН БИР КЇНЇ ЖЫЛГА ТЕТЕ

МАМЛЕКЕТТИН ЄНЇГЇЇСЇ, АЙЫЛ ЧАРБАДАН БАШТАЛАТ

ТАМЧЫ КАБАР Êûðãûçñòàí áîþí÷à áèîìåòðèêàëûê êàòòîîäîí ºòêºíäºðä¿í ñàíû 2 ìëí 416 ìè¢ 433 æàðàíäû ò¿çä¿ ***

Êûðãûçñòàíäà ìûéçàìñûç ñàëûíãàí 40 ìè¢äåí àøûê ¿é áàð ***

“Êîîïñóç øààð” òåíäåðè äàãû ¿çã¿ëò¿êêº ó÷óðàäû ***

Áèøêåêòèí Æåêå òóðàê æàé êóðóëóø êûçìàòêåðè ïàðà ìåíåí êàðìàëäû ***

Àðãåíòèíà Êûðãûçñòàíäûí ÅÀÝÁãà êèð¿¿ñ¿ ìåíåí ñîîäà-ýêîíîìèêàëûê êûçìàòòàøòûêòûí æàêøûðûøûíà ¿ì¿òòºíºò ***

Айыл чарба- кыргыздын калкынын жашоо турмушунун негизги булагы болуп келген эмеспи. Ошондой эле материалдык єндїрїштїн дагы олуттуу тармактарынын бири. Бул тармак калкты азык-тїлїк, єнєр жайларды сырье менен камсыз кылып, дыйканчылык жана мал чарба тармагын да єзїнє камтыйт. Анда бїгїн биз да ушул айыл чарба тармагына кайрылууну туура кєрдїк. Башында айтып єткєндєй эле айыл чарба тармагы мамлекетибиздин экономикасынын єнїгїшїнє абдан зор таасирин берет. Ал акыркы жылдарда эле республиканын жалпы дїў продуктусунун 35,6�ин жана улуттук кирешенин 40�ин тїзгєн. Кыргызстанда жайыттын кенендиги жана айдоо аянтынын аздыгы айыл чарбасында мал чарба тармагынын єнїгїшїнє шарт тїзєт. 90-жылдардын башында айыл чарба продукциясынын жалпы кєлємїнїн ичинен мал чарба тармагынын їлїшї 60� болгон. Дыйканчылык сугат жерлеринде єнїгїп, єндїрїштїн структурасында чектелїї їлїштї тїзсє да, бир кыйла интенсивдїї тармак болгон. 1990-жылдары республиканын жалпы экспортунун жарымынан кєбї ушул тармакка туура келген. Сыртка чыгарылган продукциялардын басымдуу бєлїгї иштетилбеген тїрдє же болбосо, алгачкы иштетїїдєн кийин чыгарылган. 1991-1995-жылдар аралыгында агрардык сектор экономиканын башка тармактарына караганда азыраак болуп кризиске дуушар болгон. Айрыкча мал чарбасында бир кыйла тємєндєгєн. 1995-жылдан 1991- жылга салыштырганда бодо малдын башы 28�ке, кой, эчки 58ке, чочко 71�ке, їй куштары 85,4�ке кыскарган. Респ-да 1991-ж. кой 9,5 миллиондон 4,5 миллионго чейин азайган. Дыйканчылыкта болсо дан эгиндеринин дїў жыйымы 62�ке, тамеки 33�ке, жашылча 53�ке кыскарган.

МИНИСТРЛИК ЭМНЕ ДЕЙТ? Ал эми азыркы тапта кыргыз Республикасынын айыл чарба жана мелиорация министри Таалайбек Айдаралиевдин айтымына караганда: Март айынан тарта “Малды идентификациялоого тендер жарыялап, ал їчїн баардык документтер даяр, жакында иш № 118 • 6-март, 2015-жыл

башталат деп белгилеп кетти. Ошону менен катар эле чукул арада Мамлекеттик ишкана алектенген тендер жарыяланат. Кошумчалай кетсем, былтыр єкмєт тарабынан дыйкандарга жеўилдетилген насыя берїї боюнча 5 млрд.

300 млн. сом каражат бєлїнгєн. Анын ичинен 80�ы мал чарба, 8�ы дыйканчылык, 12�ы кайра иштетїї тармагына жумшалган. Ал эми быйыл єткєн жылга салыштырмалуу кєбїрєєк акча бєлїнїп, кийинки жума аралыгында таратуу процесси башталаары белгилїї болду. Учурда алардын тизмеси бекитилїїдє. Бул долбоорду ишке ашырууга Россиянын кайтарымсыз жардамынан 7,5 млн доллар бєлїнєт, “Биринчи жылы идентификация бекер болот, андан кийин акы тєлєє киргизилет”,-дейт министр. Мындан сырткары министр техника алуу маселеси боюнча да айтып єттї. Белгилїї болгондой, Евразиялык банктын антикризистик фонду тарабынан 20 млн. евро бєлїнїп, акыркы эки айдын ичинде дыйкандарга 50 трактор жана 6 комбайн берилген. “Бєлїнгєн каражатка 800 даана техника алганга мїмкїнчїлїгїбїз бар. Бирок, ушул тапта бизге 250 тракторго гана арыз тїшкєн. Лизингди пайдаланып калалы деген дыйкандарыбыз чектелїї болуп жатат”, - деп кошумчалады. Андан сыркары дагы Кыргызстан агрардык єлкє катары айыл чарбасын єнїктїрїї зарыл экендиги белгилїї. Бирок, жыл сайын жазгы талаа иштери башталганда дыйкандар жер семирткич менен камсыз кылууда кыйынчылыктарга туш болот. “Мындай кєйгєйдї жеўилдетїї їчїн Кыргызстанга сєзсїз жер семирткич чыгаруучу завод куруу зарыл. Буюрса, кєп жылдардан бери Кытай инвесторлору менен Таш-Кємїр шаарына завод салуу боюнча сїйлєшїїлєр жїрїп жатат. Ал маселе быйыл майда Кытайдын Карамай деген шаарында болуучу жолугушууда чечилет” - дейт Таалайбек Айдаралиев. Эскерте кетсек, жогоруда айтылган долбоордун 2-баскычына казакстандын кайтарымсыз жардамынан 20 млн АКШ долларын бєлїї пландалууда.

ОРГАНИКАЛЫК ЖЕР СЕМИРТКИЧТЕРДИ КОЛДОНУУ Акыркы маалдарда органикалык жер семирткичтер менен єстїрїлгєн жа-

шылча-жемиштер бааланууда. Канадада андай єсїмдїктєрдїн чекене сатылышы жыл сайын орто эсеп менен 15 пайызга єсїп баратат. Органикалык азык деген эмне? Канаданын Альберта провинциясындагы Айыл чарба жана азык-тїлїк министрлигинин аныктоосу боюнча, андай єсїмдїктєр -«химиялык каражаттарсыз, топурак кїрдїїлїгїн жогорулатууга, табияттын биотїрдїїлїгїн сактоого шарт тїзгєн, жаныбарлар менен айлана-чєйрєгє зыян келтирбеген ыкмалардын жардамы менен єстїрїлгєн» єсїмдїктєр. Дыйкандар єсїмдїктєрдї органикалык ыкма менен єстїрїї аларды чоў коммерциялык талааларда єстїрїїдєн кескин айырмаланат дешет. Адатта, чоў талааларда бир тїр єсїмдїк єстїрїлїп, мол тїшїм алуу їчїн кєп єлчємдєгї уу химикаттар, пестициддер, жасалма жер семирткичтер жана механикалашкан ыкмалар колдонулат. Жемишке химиялык заттардын єтїшїнєн сырткары, аны алыскы жерлерге жеткирїї максатында жакшы быша элегинде жыйнап алышса, аш болумдуу заттарынын саны тємєндєйт. Жолдон бузулуп кетпеши їчїн, ал газ, мом же радиоактивдїї заттар менен иштетилиши мїмкїн. Бирок, органикалык жер семирткичке єстїрїлгєн жашылча-жемиштер пайдалуураак деген ойго кошулбагандар да жок эмес.

АЙЫЛ ЧАРБАДАГЫ КЄЙГЄЙЛЄР Дагы бир олуттуу делген проблема - Кыргызстандагы 200 миўден ашуун фермер-дыйкан чарбалары кооперативге биригип, ишти чогуу-чаран жїргїзїїгє єтїш зарылдыгы. Ансыз ушу тапта кыргыз дыйкандарынын кєўїлїн єйїгєн тїйшїктєр - кїйїїчї майлоочу майларды табуу, сапаттуу їрєн издєє, кыйла мээнет менен єстїргєн тїшїмїн сатып єткєрїї сындуу дыйкандын кыйла убакты-саатын алган иштер жок эмес. Кийинки жылдары Кыргызстанда кылкандуу дан эгиндеринин тїшїмдїїлїгї азайып, єлкєнїн тїштїгїндє пахта менен тамекинин, Сары єзєн Чїйдє кызылчанын, Таласта тєє буурчактын арзан баада сатылышы ансыз да жону жука калктын колун суутууда. Акмат РААТКАН

Áàòêåí øààðûíûí ìóíèöèïàëäûê òàçà ñóó èøêàíàñûíà æà¢û òðàêòîð áåðèëäè ***

Áàòêåí îáëóñó ºð¿êò¿ êàéðà èøòåò¿¿ öåõòåðè ìåíåí ýëå ºí¿ã¿ï êåò¿¿ æîëóíäà òóðàò ***

Áàòêåí îáëóñóíäà àêûðêû 2 àé àðàëûãûíäà êûçàìûê ê¿÷ àëäû ***

Áûéûë Ëåéëåê ðàéîíó áîþí÷à 3 ìè¢ ãåêòàðäàí àøóóí æåðãå àðïà æàíà áóóäàé ñåá¿¿ ïëàíäàëãàí ***

Êàðîîñóç êàëãàí êàðûëàð áàëäàðûíàí ìûéçàì ò¿ð¿íäº àëèìåíò ÷åêòåòèï àëñà áîëîò-äåéò êàðûëàð ¿é¿í¿í äèðåêòîðó ***

Íàðûí ÈÈÁ: ªñï¿ð¿ì êûçäû çîðäóêòàãàí êèøè áåø ìààë íàìàç îêóéò ***

Îðóñèÿäà ºðò êûðñûãûíàí êûðãûç æàðàíû êàçà òàïòû ***

Íàðûíäà Áààòûð ýíåëåðäèí ý¢ æàøû 28äå ***

Ûñûê-ʺëäºí Ñèðèÿãà êåòêåíäåð êºáºé¿¿äº ***

Çîðäóê-çîìáóëóêêà êàáûëãàíäàðäûí áàñûìäóó áºë¿ã¿í àÿëäàð ò¿çºò ***

Íàðûíäûêòàðãà ìàë óóðóëóêòàí 389 ìè¢, êàðûøêûðëàðäàí 1,5 ìèëëèîí ñîìãî æàêûí çûÿí êåëòèðèëãåí ***

ªðò º÷¿ð¿¿ êûçìàòòàðûíûí òåõíèêàëûê àáàëû íà÷àð ***

Æàííà Íåìöîâà: “Àòàìäûí ºë¿ì¿íº Ïóòèíäèí ñàÿñèé ê¿íººñ¿ áàð” ***

Îîãàíñòàíäà ïðåçèäåíòòèêêå òàëàïêåð àÿëäûí ºë¿ã¿ òàáûëäû ***

ªçáåê àêòèâèñòè îîðóêàíàãà ê¿÷ ìåíåí æàòêûðûëäû ***

ÀÊØ Êèåâãå æàðäàìûí êºáºéòºò ***

5

САЙ-САТ Абдимуктар МАМАТОВ, ЖК депутаты:

«ОППОЗИЦИЯ ЄЗДЄРЇНЇН БИРИМДИГИ ЖОК ЭКЕНДИГИН, КОНСТРУКТИВДЇЇ ИШТЕЙ АЛЫШПАЙ ЖАТКАНЫН СЕЗЕ БАШТАШТЫ…»

- Бириккен оппозициялык кыймылдын лидери Равшан Жээнбеков борбор шаарыбызда єткєн маалымат жыйынында «президент Алмазбек Атамбаевдин командасы мамлекетти туўгуюкка кептеп койду» деп билдирди. Чын эле туўгуюкка кептелдикпи?

- Бул Равшан Жээнбековдун єзїнїн жекече ою болсо керек. Менин оюмча эч кандай туўгуюкка кептелген жокпуз. Мен ага кошула албайм. Себеби андай бїтїм чыгарганга эч кандай негиз жок. Тескерисинче биз кайрадан єзїбїздїн єнїгїї жолубузду таап келатабыз десем болот.

- Мына ушул жыйында УОК мї-

чєсї Бектур Асанов оппозициянын лидери жок экендигин билдирди. Мындай билдирїїдєн соў Равшан Жээнбеков єзїн мындан ары оппозиция лидери эмес экендигин жарыя кылды. Буга себеп аны Бектур мырза «Равшан Жээнбеков лидер эмес, жєн гана кагаз ташыгыч» деп айтканы себеп болгондой болду? Бул эмнени тїшїндїрєт?

- Буга чейин эле оппозициянын ич ара ыркы жок экендиги, башаламандыгы, конструктивдїї иш алып баралбай жатышканы айтылып эле келген. Бул кєрїнїш мына ошол айтылып келгендерди кайрадан дагы ырастап атат. Булар биригип бир чоў кїч боло албайт. Себеби бардыгын амбициясы чоў. Бири-бирине баш ийгилери келбейт.

- Равшан мырза бул жыйында жалпы кыргызстандыктарды бийликке каршы нааразычылык акциясына чыгууга чакырды. Бул аракеттин максаты эмне болушу мїмкїн?

- Бул дагы Равшан мырзанын єзїнїн жеке планы болсо керек. Мындай аракеттер буга чейин деле болгон. Бирок элибиз башынан эки революцияны єткєрїп калгандан кийин тынчтыкты самап калды. Колдошкон жок. Бул аракет деле ошолордун уландысы деп ойлойм. Бирок элибиз колдобойт.

ЖЫЛДЫЗКАН ЖОЛДОШЕВАНЫН “ЖЕНСКАЯ” ЛОГИКАСЫ

Äåïóòàò Æûëäûçêàí Æîëäîøåâà («Àòà-Æóðò»), Êûðãûçñòàíäàãû æàðíàìàëàð ìàêñèìóì 3 òèëäå ãàíà èëèíèøè êåðåê äåï ýñåïòåéò. Ìûíäàé ïèêèðèí àë 11-ìàðòòà ïàðëàìåíòòèí îòóðóìóíäà áèëäèðäè.

Жогорку Кеўеш жарнама жєнїндєгї мыйзамга тїзєтїїлєрдї киргизїїнї кароодогу талкуунун жїрїшїндє депутат Жолдошева кєп тилдїї жарнамаларга нааразычылык билдирди. “Эгер биздин Конституцияда негизги эки тил жазылса — мамлекеттик жана расмий, анда жарнама дагы ушул эки тилде болушу керек. Максимум 3-чї англис тилинде. Аэропорттон келе жатканда карагылачы, ал жакта жарнамалар кєп тилде илинип турат”, – деди депутат. Ал эми аэропорттон келе жаткан кыргыз, орус жана англис тилин билбеген, башка конокторду эске алган жарнама гуруларынын логикасын тїшїнбєй жатабы? Андан кєрє Жылдызкан айым: “Кыргызстанда жарнама сєзсїз жана минимум 3 тилде жазылышы керек!” – десе туура болмок го. Себеби Кыргызстан кереметтїї жер жана социалдык, экономикалык жана соодалык жактан єнїгїшї їчїн, биз, келген туристтерди, инвесторлорду жана жєнєкєй конокторду максималдуу жогорку, дїйнєлїк деўгээлдеги сервис менен тозуп алышыбыз керек! Анткени, орусча айтмакчы – “Реклама – двигатель торговли”. Бектур БАЙМОЎОЛОВ

АКБАГЫШЕВА АМЕРИКАЛЫКТАРДЫ КАНТИП АЛДАГАН? Буга чейин Шопоков шаарындагы оорукананын имараты Кыргызстан аялдар Конгрессинин жетекчиси Замира Акбагышеванын жеке бизнесине айланганы тууралуу маалымат ачыкталган. Анда Замира айым аталган райондун дарылоо бєлїмїнїн имаратын аялдардын крисизтик борборуна айлантуу амалы менен жеке балдар бакчасын иштетип акча таап жатканы айтылган. З.Акбагышева бул иште мамлекетти эле алдабай имаратты оўдоодон єткєрїїгє кємєктєшкєн АКШнын Транзиттик борборун да “шорлотуп” кеткен экен. Анда кеп учугун ушул жакка буралы. АКШнын Транзиттик борбору 2010жылы Аялдардын кризисттик борбору деп аталган бул имаратты оўдоп-тїзєєдєн єткєрїї їчїн 750 миў АКШ долларын берет. Бул боюнча тїзїлгєн келишимде Транзиттик борбор муниципиалдык мекемеге грант бергени жазылган. Бул боюнча аталган мекеменин расмий єкїлї Жон Элольф 2011-жылы Eurasianet.org басылмасына берген маегинде гуманитардык жардам мамлекеттин менчигине берилгенин айтып, эў негизги критерий катары ушул жагы каралганын билдирген. Ал эми факты жїзїндє Замира айым єзїнє тиешелїї имараттын документин жашырып, аны муниципиалдык менчик катары кєрсєткєн. Чындыгында бул жай 2003-жылы эле Шопоков шаардык кеўешинин чечими менен Замира Акбагышевага тиешелїї “Диолог” коомдук фондуна єткєрїлїп берилген. Ал эми бул имараттын мыйзамсыз жана арзан баада жеке колго єтїп кетиши ошол кездеги шаар

жетекчилеринин айыбы экенин азыркы мэр айтууда. Ал эми аялдардын кризистик борбору катары ачылган бул мекеме 2010-жылдагы июнь окуясында жабыркаган аялдарды кабыл алуудан баш тарткан. Бул боюнча “Сезим” кризистик борборунун башчысы Бїбїсара Рыскулова да сайттардын бирине берген маегинде билдирген. Ал 2010-жылдагы улут аралык араздашуудан жапа чеккен бир топ аялдарды кабыл алуу їчїн З.Акбагышевага кайрылганда ал баш тартканын билдирген. Акыркы кездери Кыргызстанда кризистик абалга туш болгон аялдардын саны артууда. Ал эми мындай айымдарды кабыл ала турган жалгыз гана жай бар экени белгилїї. Анда да такыр орун жок экени айтылууда. Ушундай кєрїнїштї карап туруп аялдар їчїн бєлїнгєн имараттан бизнес жасап жаткан Замира айым оўолор бекен? Уят!

Абдыманап КУТУШЕВ:

«ЭЛДЕ ОППОЗИЦИЯЛЫК МААНАЙ ЖОК» Á¿ã¿íê¿ ê¿íäº êûðãûçñòàíäûêòàð àðàñûíäà îïïîçèöèÿëûê ìààíàé æîê, àë ýìè áèéëèêêå êåë¿¿í¿ êààëàãàí ê¿÷òºð à÷ûê øàéëîîãî êàòûøûï, ê¿÷¿í ñûíàñà áîëîò. Ìûíäàé ïèêèðèí á¿ã¿í "Àçàòòûêêà" Æîãîðêó Êå¢åøòåãè Ñîöèàë-äåìîêðàòòàð ôðàêöèÿñûíûí äåïóòàòû Àáäûìàíàï Êóòóøåâ áèëäèðäè. Ал Борбордук шайлоо комиссиясынын иши боюнча оппозициянын айыптоосу суу кечпей турганын айтты.

- Бийлик шайлоону таза, адилеттїї єткєрїї максатында биометриялык каттоону киргизди. Эгер кайсы бир кїчтєр бийликке келгиси келсе, мыйзам чегинде шайлоо жолу менен келиши керек, деди Кутушев. Ал ошондой эле Кыргызстандын азыркы бийлиги мурункулардан айырмаланып тарыхта биринчи жолу мїмкїн болушунча таза шайлоого бел байлаганын, оппозиция шайлоого катышууга да, кєзємєл жїргїзїїгє да толук укугу бар экенин кошумчалады.

12-мартта “Улуттук оппозиция кыймылы” уюму Бишкекте маалымат жы-

йын куруп, бийликке бир катар талаптарды койгон. Алар бийлик бутактарынын ишинде теў салмактуулук камсыз кылуу зарылдыгын айтып, Борбордук шайлоо комиссиясын кайра тїзїї, бул жараянга оппозиция жана жарандык коом єкїлдєрїн катыштырууну талап кылган. Талаптардын аткарылышына бийликке 1,5 айлык мєєнєт берген. 31-мартта Жалал-Абадда республикалык жыйын єткєрєрїн билдирген. Быйыл кїзїндє Кыргызстанда парламенттик шайлоо єтєт. (AzK\RK)

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

6

БАЖЫЧЫЛАР

«МБКдан МЭРИЯГА»:

КАНЧА БАЖЫЧЫ БИШКЕК МЭРИЯСЫНА ИШКЕ ОРНОШТУ? Мамлекеттик бажы кызматынын экс-тєрагасы Кубанычбек Кулматов 2014-жылдын 15-январында Бишкек шаарынын мэри болуп дайындалган. Акыркысы, їстїбїздєгї жылдын 2-мартында Бишкек шаардык кеўеши, мэрдин башкармалык жетекчини колдоо єтїнїчїнє карабай, Муниципалдык менчик башкармалыгынын жетекчиси А.Ємїралиевге єзїнїн кызматтык милдеттерин тийиштїї деўгээлде аткарбаганы їчїн ишеним кєрсєтпєє чечимин кабыл алгандан кийин, МБКда укук коргоо иштери боюнча мурдагы жетекчи болуп иштеген Жеўиш Исаков кызматка алынды. Аты жєнї Кубанычбек Кулматов Замирбек Малабеков

Аскар уулу Мирлан

Айбек Ємїралиев

Жеўиш Исаков

КОЧКОРДУН АКИМИ, АЙЫЛ ЄКМЄТ БАШЧЫЛАРЫ ИШТЕЙБИ ДЕГИ? Êî÷êîð ðàéîíóíà êàðàøòóó Ñàðû-Áóëàê àéûë àéìàãûíûí æîëäîðó ñ¿ð¿ëáºãºí¿íº æåðãèëèêò¿¿ òóðãóíäàð íààðàçû. Ìûíäàé ìààëûìàòòû Ñàðû-Áóëàê àéûë àéìàãûíûí Êàðà-Êóæóð àéûëûíûí òóðãóíäàðû áèëäèðèøòè.

Алардын айтымдарында, Сары-Булак жолуна эч ким кєўїл бурбай жатат. «Азыр кїн деле жылып калды. Жаан жаап аткан учурда сїрїп ирээтке келтирип койсо болот эле», - дешет жергиликтїї тургундар. “Ак-Таш” карьеринен таш тарткан авто унаалар бузуп жатат ага мамлекет тарабынан кєўїл бурулбаганы. Токмоктогу айнек чыгарган ”Интергласс” ЖЧКсы жолду пайдаланып жаткандан кийин жол акысына тїздєп бербесе, ДЭУ оўдобосо буга ким кїнєєлїї же сєзсїз эле жол жабыш керекпи? Маалымат катары айтсак, бул жолдорду ДЭП №14 карайт.

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

Мамлекеттик бажы кызматы

Мэрия

МБКда 2010-жылдын апрелинен 2013-жылдын ию2014-жылдын 15-январынан тарта мэр луна чейин тєрага киреше саясаты боюнча башкармалыктын жетекчисинин милдетин аткаруучу, 2014-жылы МБКнын тєрагасынын биринчи орун басары 27-марттан июлга чейин, биринчи вице-мэр 2014-жылдын 7-июлунан бери МБКнын бажылык кєзємєлдї уюштуруу башкы башкармалыгынын жетекчиси

Бишкектин Ленин райондук администрациясынын башчысы, 2014-жылдын 17-ноябрынан бери

МБКнын алыдндагы «Бажылык инфраструктура- муниципалдык менчик башкармалыгынын желар» МИде иштеген, Бажылык инфраструктуралар- текчисинин м.а., 2014-жылдын 23-апрелинен 2015-жылдын 10-мартына чейин ды техникалык єнїктїрїї боюнча дирекция. МБКда укук коргоо иштери боюнча жетекчи

муниципалдык менчик башкармалыгынын жетекчисинин м.а., 2015-жылдын 10-мартынан бери.

Профессор Айылчы САРЫБАЕВ::

ВАЛЮТАЛЫК ИНТЕГРАЦИЯ АЛКАГЫНДА СОМ ЖЕЎИЛ КОНВЕРТАЦИЯЛАНАТ Экономика илимдеринин доктору Айылчы Сарыбаев валюталык интеграция алкагында кыргыз валютасы єлкєлєр арасындагы соода-сатык мамилелерде жеўил кетээрин, андан сырткары валюта, саясат, экономика, саясат, коопсуздук боюнча кєз карандылыктан кутулуу їчїн КР ЕАЭБге кирип жатканын айтты. ЕЭАБдин аймагында валюта тармагындагы интеграция кыргыз сому їчїн эч кандай терс таасир алып келбестигин, тескерисинче, єлкєлєр арасындагы соода-сатык мамилелерде улуттук валюта жеўил кете берерин КМУнун экономика жана финансы институтунун директору, профессор Айылчы Сарыбаев билдирди. Россия президенти Владимир Путин РФтин Борбордук банкына жана министрлер кабинетине жарым жыл ичинде ЕАЭБде валюталык интеграцияга даярдануу жана бирдиктїї валюталык биримдикти тїзїїнїн максатка ылайыктуулук жагын 1-сентябрга чейин карап чыгууну тапшырган. "Валюталык интеграция рублге єтїп кетип, сом калып калат деген сєз эмес. Тескеринче, сом аймактын ичиндеги негизги валюталардын

бири болуп калышы мїмкїн. Мындан сырткары интеграция алкагында ар бир єлкєнїн соода-сатыгынын кєлємїнє жараша ар бир єлкєнїн валютасы жїрє берет. Тек гана, ушул єлкєлєр єздєрїнїн боло турган соода-сатык мамилесин кайсы убакта, кандай шартта жїргїзє аларын тактап алат", — деди Сарыбаев. Экономист ЕЭАБ аймагына кирген єлкєлєр арасында валюталык интеграциянын алкагында кыргыз сому жеўил конвертация болоорун айтып, зарыл болсо рубль менен да, сом менен да соода-сатык жїргїзїлє берилээрин тїшїндїрдї. "Биздин улуттук валюта жеўил конвертация болуп кете берет, соода-сатык мамилелерибизде Россия менен рубль-сом, Казакстан менен теўге-сом, Белоруссия менен рубль-сом менен жїрє берет. Ал эми зарылдыгы чыгып калган, керек убакта бизде рублдин запасы кєп болсо Казакстан, Белоруссия, Кытай менен рубль аркылуу соодасатык кылсак болот ", — деди Сарыбаев. Эксперт аталган интеграциялык уюмга киргенден, интеграциялык валюта мейкиндигинде АКШ долларынын таасири азаярын, рубль менен сом теў пайдаланылаарын

айтты. "Валюталык интеграция алкагында Россия менен Кыргызстан ортосунда азыркыдай доллар менен мамиле тїзїлбєйт, єз валюталарыбызды рубль менен сомду теў пайдаланбыз деген сєз. Доллар менен алака кылуу таасири азаят. Биз доллардын єзїбїздїн резервге керектїї ченемде сактайбыз, керектїї ченемде соода-сатык кылабыз. Негизи долларды билинбеген экспанция, билинбеген зордуктоо аркылуу бїт дїйнє жїзїнє таратып жатат да. Билинбеген механизм бїткїл дїйнє доллар менен соода кылуусуна умтулуп жатат. Бул рынок заманында, глобалдашуу заманында мыйзам ченемдїї кєрїнїш.

Валюта, саясат, экономика, коопсуздук боюнча кєз карандылык болбошу їчїн биз ошол ЕАЭБге кирип жатабыз да", — деген пикирин айтты Айылчы Сарыбаев. Россия, Белоруссия жана Казакстан 2014-жылдын 29-майында Астана шаарында Евразиялык экономикалык биримдик тїзїї жєнїндє келишимге кол коюп, ал 2015-жылдын 1-январынан тарта кїчїнє кирген. Ал эми КРдин ЕАЭБге кошулуусу боюнча келишимге Москва шаарында 2014-жылдын 23-декабрында Жогорку Евразиялык экономикалык кеўешинин отурумунда кол коюлган.

Sputnik Кыргызстан

К

ЫЛЫМ АРЫТКАН ОМУЗ

Чертилсин комуздун кылдары, Чертилсин махабаттын ыргагы. Черткен сайын элес берип турсунчу, Биз єткєргєн махабаттан жыргалды. Биз бїгїн силерге кыргыздын сыймыгы, кыргыздын аспабы болгон комуздун жазалышы жєнїндє кеп кылмакчыбыз.

ЖАЗОО ЖОЛУ Бул — ак калпак кыргыз элинин байыртан берки чертме кылдуу їндїї аспабы. Ал єрїк, жаўгак, ак чечек, алмурут, тал, терек,карагай, арча сыяктуу мємєлїї жана мємєсїз токой жыгачтарынан чабылат. Комуз чабууга чеберлердин кємїркєйїндє кєбїнчє керки, бычак, ийги, їшкї, тїрпї, єгєє єўдїї жєнєкєй куралдары болот. Мїмкїн катар сууга кайнатылып, сары суусу, чайыры чыккан жана ыштатылган жыгач бек да, добуштуу да болот. Аспап ар кандай формада чабылып, анын моюну ичкерип кетет. Комуздун жалпы узундугу болжолдо 90 сантимертдей келет. Комуз башы, тулкусу, чарасы, моюну, капкагы, куткуну, тепкеги (тээги), їч кулагы (єрїктєн, арчадан, мїйїздєн), анан їч кылдан турат. Жалпы тїспєлї кєрїнгєн комуздун эми ичин оюу керек. Аны ченєє їчїн єзїнчє їлгїсї «искенени» (бул да жыгач устанын жалпак, бир башы курч куралы) колдонулат. Элдик аспаптын жалпы бетине капкактык жука тактай жабылат. Мындан кийин моюн чыгарып, эми їч кулакты тагууга да ченебегендей чеберчилик зарыл.

КОМУЗ ТЭЭГИ ТЫКАН КОЮЛУП, КЫЛЫН КЕРИП ТАГААРЫ МЕНЕН «КЫЛДАР» ДОБУШ БЕРЕТ Бир метрден ашуун «эмендин» кесиндисинин сыртын сыйдалап сїрїп, аны комуз «їлгїсїнє» коюп, карандаш менен чиет. Анан колго жазылыгы сегиз гана мм келген «змейка» деген кичине араа аркылуу айланта араалап чыгат. Мында чеберлер комуздун їн тембрин таба билишет. Негизги їндї комузда капкактын ичи, айрыкча, тээктин алды берет. Аспап кооз, колго кармоого эптїї, сыпаа болушуна кєўїл бурулат. Бир колдон биротоло чыгарылып жаткан їндїї аспаптын урунттулуктуу болушуна да назар ташталат. Комуздун жаны — жыгач жана кыл. Жыгачка кыл кайыш менен мыксыз тартылбайт. Аспап капкагы желимделет. Азыр ошол єнєрканадан жасалып жаткан комуз лак, же палитура менен жалтырайт да, кылы їчїн жасалма тарамыш (жилька) колдонулууда. Мунун чарасынын жана кєєдєнїнїн єлчємї да, калыўдыгы да бирдей болуп турат. Андан соў жыгачтын жик-жик сызыктарынын аралыктары жарыш жатат. Комуз бетинин жиги ушундай сызыксызык тїз келиши — їндї бийик єт-

7

МАДАНИЯТ

кєрїїчї касиетке эгедер. Їн ар кандай таралат. Боз їй коолдоп їндї єткєзєт. Эмеректїї їй їндї єзїнє жутат. Ээн їйдє кош жаўырык болоору шексиз. Айталаада їн чар тарапка кетет. Жыгач жиктери кыйшык болсо, їндїн толкуну такалары бышык. Кеп комуздун кєлємїндє эмес, жыгачтын касиетин жакшылап билїїдє. Комуз чабууда абалы анын жыгачы тандалат деп айттык. Демек, жарыш тїз сызыктары жыш чыгып, їндїї келет. Эгер жыгачтын жарыш сызыгынын аралыгы кеў кєрїнсє, анын артын этият жонуп, жукартуунун зарылдыгы бар. Айрым усталар єрїк жыгачын декабрь айларынын ортосунда (кыргызча айтканда «Токсон тїшкєндє») кыят. Мында єрїк жыгачы боюна тартып, єсїшїн токтотуп турган учуру болот. Узанган учурда да, пайдаланган кезде да ал жыгач жарылып кетпейт. Анын кабыктарын аарчып, сомдоп, жерди чуўкурча казып, ага суук тїшкєн чактагы ат тезегин салат. Ошого жыгачты кєємп, їстїнє тезекти тєгє берет. Ал бир кезде єзїнчє бууланып тїтєп, комуздун ширесин тартат. Жыгач жазга дейре жатып, ойдогудай кургайт. Муну да чабылуучу ээрдей, «каныктырыш» їчїн солидол шыбап, ошол бойдон шамал тийбес жайда бир жыл жатат. Ошондон кийин чебер чаба баштайт.

ЭГЕРДЕ ТОО КАРАГАЙЫ БОЛБОСО СИБИРЬ КАРАГАЙЫНЫН ЧАЙЫРЫ ЖОГУН ТАНДАП, ОШОНДОН КОМУЗГА КАПКАК ДАЯРДООГО ДА БОЛОТ Азыр элдик їндїї аспаптын ата башы ушул комуз болгондуктан, муну жасоо тууралуу чеберлердин арасында да ар кандай пикирлер бар. Деген менен алардын кармаган аспаптарынын устакерчилиги бирдей эмес. Чоркок усталар ондой турган нерсени сомдоп коюшу да ыктымал. Єнєр боюна ырды да, ыйды да, їшкїрїк менен муўду да топтоп, адамзаттын кайгысы жана кубанычынан куралган кїїнїн добушу Ала-Тоосу, ак калпагы менен кєкєлєп жаткан доордо торгой тил комуздун сапаттуу жасалышына ар бир адам кїйєрман. Таамай айткандай, муну «чечен тилин» даана тапкандар азыр жергеде аз. Анткени, комузчунун єзї комуз уста болгон. Аспапты жасоо їчїн єнєрпоздун угуму, добушту ажырата алышы, жердигин тандай билиши бєтєнчє бааланат. (Тоо булбулу Токтогулдан тартып Кара Молдо Орозов, Ыбрай Туманов, Чалагыз Ыйманкулов сыяктуулар комузду єзїлєрї чаап алышкан. Аспабынын ички сырларын єзїлєрї гана билип, бирєєлєргє карматпай, кыраан шумкардай таптап, кол тийгиздирбей асырап жїрїшкєндїктєн алардын комузунун тили «буудай кууруп туруучу».) Бул аспап чакан болгон. Ат їстїндє, чепкен ичинде колтукка катып жїрїїгє шартташкан. (Мисалы, Токомдун комузунун узундугу алтымыш їч гана

см келип, тєрт дубан элде шаўшыган.) Комуз єзїнїн формасы менен бирге їнї да сыбызгып, назик келип, адамдын сезимин ойготуп, жїрєгїн кытыгылагандай болот. Башка жыгачтарга караганда єрїктєн чабылган комуз нарктуу. «Адамды сїйлєткєн тил болсо, комузду сїйлєткєн кыл». Табы менен жакшы кургатылып чабылган, карагайдын тармалынан капкак жабылган, кара койдун ичегисинен єтє жоон эмес, єтє ичке эмес, орто кыл тагылган єрїк комуз дуулдап, їндїї да, чечен да келет. Мурунку чеберлер комузга капкакты кєрїнгєн эле карагайдан жасай беришпей, адырга, кайкыга, белеске, тумшукка, шамалдуу жерге єсїп, аягы бойдон кургаган карагайлардан жасашчу. Комуз чабууда єрїк жыгачынын чайырын чыгаруу їчїн сууга кайнатып эле ары-бери чаба салууга тїк болбойт. Єрїк комузду чапкандан кийин аны кызартуу їчїн акиташ менен аябай сїртє шыбап же пахтанын майы менен чылпылдата майлап таштаган чеберлер да бар. Мында комуз єз їнїн жоготкону байкалат. Айрымдары єрїктїн жыгачын туш келди мезгилде эле кыя бербейт. Аны боюнан суу качып калган мезгилде, боюна суу тарай элек мезгилде кырка турган. Аны кыкка кєємп, анын чайырын алып, сомдоп туруп, белгилїї бир температурада коюп кургатуу керек. Комузду жакшы чапкан чеберлер мыкты комузчулардын алыска учаар канаты болгон. Анткени менен жеке эле комуз эмес, башка їндїї аспаптар: кыл кыяк жасап тартуучулар, темир комуз жасап каккандар, чоор жасап, анда ойноочулар, азыр абдан азайып кетти. Бул єкїнїчтїї абалды тїзєт. Кылымдан-кылымды басып, белден-белди ашып, ата-бабаларыбыз колдонуп жана пайдаланып келген аваздык аспаптарыбызды єзїнїн їнї менен сактап, улам кийинки муундарыбызга єткєрїп берїїбїз кїн тартибиндеги маанилїї милдеттерден. Жакшы кургатылбаган комуз бир жылга жетпей ийрейип-мыйрайып алдын карай ийилип, же артын карай чалкалап кетет. Ошондой эле аны жакшы кургатпай капкактоого да болбойт. Бул аспапты тїбєлїктїї кылыш їчїн анын їнїн, тембрин, колоритин, ыргактуулугун, элпектигин сактап калышыбыз керек. Чындыгында аны иш жїзїнє ашыруу єтє татаал процесс. Мындай болуунун кєп калыс да, жекече да себептери бар. Жыгачтан мукам їн чыгарып жаткан кыл кокусунан їзїлїп калса, аны бири-бирине улаштырып койсок, анда комуздан эч кандай аваздык добуш чыкпайт. Илгерки айрым комузчулар єз комуздарына кысыркалды кыргыз коюнун же аркардын ичегисинен кыл ийрип тагышкан. Ал кылды бат-бат алмаштырып турушкан. Себеби, кыл бир аз тїлєгєндєн кийин аваздык так їн бербей калат. Тикенек оттобогон кылчык жїндїї койду соеру менен муздак сууга салган ичегисин сыдыргы менен тазалап, аны оўго ийрип, анан керип кургаткан. Азыркы комуздардын кылдары дээрлик «леска» деген балык кармоо їчїн жасалган нерсе аваздык мааниге анча ээ эмес. Атактуу комузчуларыбыздан тартып балдарга

чейин ушул «леска» кылын чертет. Анын їстїнє айрым жерлерде кылчык жїндїї кыргыз коюн табыш да кыйындоодо. Бирок, буга «лесканын» бардык эле тїрї жарабайт. Анын єўї берки лескалардан айырмаланып, ак тїстє болуп, кол менен кармаганда жумшак сезилип, андан кыйчылдаган їн чыгат. Туура кесилиш аянты 0,25 мм, бул лесканы їч каттап комуздун кулагынын тешигинен єткєзїп, учун катуу тїйїп, экинчи учун дагы ошондой тїйїп, карандашты кылдын илмегине киргизип, аны толгоп чыйратабыз. Анан комуздун кайышына бекитебиз. Їч кыл теў ошондой тагылып, кыл быдырлуу болуп, кооз кєрїнїп калат. Анын антип быдырлуу болушу кошумча тондорду (їндї) чыгарууга жєндємдїї касиет берет. Физиканын тили менен айтканда «обертондорду» пайда кылат. Мындай кылдарда эч кандай фальш болбойт. Мисалы, дистирленген таза суу организмге жакпаган сыяктуу, таза аваздык їн дагы угуу сезимине терс таасирин тийгизээри билинет. Эгер «ЛЯ» — 440 г. камертонун їч минута тынбай уксак, анда башыбыздын айланганын сезебиз. Ошондуктан бир кат жылмакай леска эч качан уккулуктуу тембр бере албайт. Анткени, анда обертондордук жагдайлар єтє аз. Єрїк жыгачынын ичинен да абдан жакшы їн берїїчї єрїктї тандай билїїбїз керек. Кээ бир чеберлер мисалы, ноябрь, декабрь айларында єрїктї кыйып, аны келерки кїзгє чейин кой короодогу кыкка кєємп ташташат. Ошондо єзїнчє ысып жатып, сары суусу, чайыры чыгат да, жаткан жеринде кургап калат. Анын капкагы їчїн карагайды керектешет. Буга бака теректин бутагы жок жылмакайынан пайдаланса да болот. Илгерки кыргыз комузу кєбїнчє боз їйдїн ичинде чертилїїчї. Ырчылар аны менен ат їстїндє жар чакырган. Ошондо комуздун їнї єз чєйрєсїндє жакшы милдет аткарган. Кийин чоў залдарда мунун їнїн кантип жогорулатуу милдети келип чыкты. Жыгачты тандап, аны чаап, кайрадан ойлонуп, утуру чаап коюп, айрым усталар жекече байкоолорун жїргїзїїдє. Экиден кылды тїгєйлєп тагып, алты кылдуу комуз чыгаргандар да бар. Анда алты кулакты теў бурап туруу керек. Мунун чарасы кенен, кєєдєнї тереў. Моюну болсо ажырама келип, бул алып жїрїїгє оўтойлуу жана жеўил кєрїнєт да, кылды жогору кєтєрїшкє, же тємєндєтїшкє да зарыл. Улам жекече байкоолордун жемиштїї натыйжасында кылдары ичегиден электро комуз жасаган чеберлер да бар. Аны «эки тембрлїї комуз» деп атайбыз. Бул чыгарылган элдик аспаптын артыкчылыгы:

(Уландысы кийинки санда)

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

8

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

ТЫЙЫНДАН ДЇНЇЙЄ КУРАЛАТ

9

КАЙРЫМДУУЛУК

“ЭНЕКЕМ МЕНИН БЕЙИШИМ – 2015”

Тагдырдын оор сыноосу менен атадан эрте ажыраган жаш єспїрїмдєргє жана жэсир аялдарга колдоо кєрсєтїї максатында Бїткїл Дїйнєлїк Жаштар Ассамблеясы кезектеги

“Энекем менин бейишим – 2015” аттуу майрамдык программасын уюштурууда.

5-6- март кїндєрї Нарын жана Ыссык-Кєл облустарында єткєрїлдї. Ал эми 9-март кїнї Бишкек шаары жана Чїй об-

лусунан каттоого турган атасыз балдарга жана апаларына чоў программадагы маараке єткєрїлдї. Майрамдык кечеге КР ЖКнин вице спикери Т. Зулпукаров, КРнын єкмєтїнїн аппарат жетекчиси Н. Момуналиев, КРнын соц. єнїктїрїї министри К. Базарбаев ж.б. бир топ жогорку бийлик єкїлдєрї, Сауд араб падышачылыгынын элчиси, БДЖАнын президенти Саид Баюми жана 500 дєн ашык жетим балдар апалары менен ошондой эле БДЖАнын кызматкерлери катышышты. Аталган мекеме єзїнїн карамагында турган 503 балага 4000 (тєрт миў) сомдон кезектеги жєлєк пулун жана ар бир апага белектерди таратты. Мындан сырткары кєп балалуу “баатыр-энелерге” жана “томолой жетимдерди баккан опекундарга” “Мээримдїї эне” наминациясы менен катар єзгєчє белектер тапшырылды. Кечени элге белгилїї эстрада жылдыздары жана маданият кызматкерлери кєркєм чыгармалары менен коштошту. БДЖАнын президенти Саид Баюми, Кыргызстан калкынын социалдык турмушун кєтєрїїнї єзїнїн жарандык милдети катары эсептээрин жана калктын аярлуу катмарына дайыма кєўїл бурууну каала-

рын билдирип, жалпы энелерге бекем денсоолук жана бакубат ыйман тилеп єттї. Бїгїнкї кїндє республика боюнча 1700 атасыз балдар БДЖАнын эсебинен ай сайын 1350 сомдон жєлєк пул, мектеп окуу куралдарын (дептер, калем, карандаш, калемсап, альбом ж.б.у.с.) жайкы жана кышкы кийимдерин алып турушат.

ТАКТАП АЙТКАНДА БИР ЖЫЛДЫН ИЧИНДЕ:

ƺëºê ïóë (ïîñîáèå) 21ìëí 600 ìè¢ ñîì Êûøêû æàíà æàéêû êèéèìäåðèíå 2 ìëí 600 ìè¢ ñîì Ìåêòåïêå êåðåêò¿¿ êîíö òîâàðëàð 585 ìè¢ ñîì Ìåäèöèíàëûê êºçºìºë 500 ìèí ñîì Òàòòóó áåëåêòåðãå 600 ìè¢ ñîì àê÷à êîðîòóëàò

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

10

ДИН

БОРБОРДУК АЗИЯНЫН ДИНИЙ ААЛЫМДАРЫ БИРИГЇЇДЄ Сирия менен Ирактын кыйла жерин басып алып, єкїмзєр бийлик кылып, кан тєгїп жаткан “Ислам мамлекети» кыймылынын дїйнєгєн жайылган таасири, Афганистандан келип жаткан диний радикализм коркунучу Борбордук Азиянын диний ишмерлерин биригїїгє аргасыз кылууда. Бишкекте биринчи жолу Борбордук Азиянын диний аалымдары чогулуп жыйын куруп, мындан ары биргелешип иштей турган туруктуу уюм тїзїї чакырыгы менен чыгышты. Бишкекте шаршембиде болгон Форумдун катышуучулары азыркы дїйнєдє исламды туура эмес чечмелеген такфириттик, жихаддык жана башка бузуку агымдардын идеологиясын айыпташты. Ошондой эле мамлекеттик бийлик, жарандык коом жана диний уюмдардын ортосундагы ишенимди бекемдєєгє, улут аралык ынтымакты чыўдоого, улуттук маданиятты єнїктїрїїгє, жана жаш муундарды адеп-ахлактык тарбиялоого диний лидерлердин потенциалын пайдаланууга їндєштї. Форумдун уюштуруучуларынын айтымында, Борбордук Азиядагы диний аалымдарынын жана ойчулдарынын биригиши азыркы учурдагы активдешип жаткан диний экстремизм, терроризм жана радикализм коркунучтарына каршы тийиштїї жооп болуп калмакчы. «Ислам аалымдарынын туруктуу иштеген форумун уюштуралы деп чечтик, аны балким байыркы ислам цивилизациясын алып жїргєн Мавераннахр деп атайбыз. Бул ислам ойчулдарынын башын кошкон єзїнчє бир уюм болуп,

анда баарыбызга тийиштїї кєйгєй маселелерди акылдашып чечип, элибизге жардам беришибиз керек. Анткени, азыркы учурда сырттан деструктивдїї аскердик-саясий кїчтєрдїн коркунучу болуп жатат. Этникалык курч чечилбеген маселелер турат. Башка дагы толуп жаткан кєйгєй маселелер бар, аларды кїчкє салбай, биргелешип алдын алуу, тїшїндїрїї жолу менен чечишибиз керек»,-деди Бишкектеги «Дин, укук жана саясат» аналитикалык борборунун жетекчиси Кадыр ажы Маликов. Борбордук Азиядагы диний аалымдардын башын кошкон форуму Бишкекте СССР таркагандан кийинки эгемендик жылдарында биринчи жолу болду. Бул форумга Єзбекстандын, Казакстандын мусулман уюмдарынын єкїлдєрї келди, Тажикстандын элчилигинин єкїлї

катышты. СССР заманында бул региондун диний ишмерлеринин башын кошкон Орто Азия мусулмандар башкармасы уюму Ташкентте иштеп келген. Советтер союзу таркагандан кийин коўшу єлкєлєрдїн диний уюмдардын, ишмерлердин байланыштары їзїлїп, бирдиктїї иш болбой калган. Эми диний радикализм коркунучу тооруганда мурдакы байланыштарды диний аалымдардын деўгээлинде кайра жандандыруу зарыл болууда. «Биринчи кезекте калкыбызга, айрыкча жаштарыбызга туура тарбия беришибиз керек. Ислам дининин таалиматын туура тїшїндїрїї керек. Анткени азыр ислам динин туура эмес чечмелеген, бурмалаган иштер болуп жатат. Ошондуктан бїгїнкї форумда биз єзїбїздїн билим-тажрыйбабызды ортого салдык,

бир жолку менен эле чектелип калбастан, тез-тез жолугушуп туралы деп чечтик»,-деди Єзбекстандын муфтийинин орун басары, шейх Абдулазиз Мансур. Сирия менен Ирактын кыйла жерин басып алып, єкїмзєр бийлик кылып, кан тєгїп жаткан “Ислам мамлекети» кыймылынын дїйнєгєн жайылган таасири, Афганистандан келип жаткан диний радикализм коркунучу Борбордук Азиянын диний ишмерлерин биригїїгє аргасыз кылууда. Бул региондогу єлкєлєрдїн эки миўден тєрт миўге чейин жарандары Мекенинен чыгып кетип, Ислам мамлекетинин согушкерлеринин катарына кошулганы эл аралык изилдєєлєрдє кєп жолу айтылды. "Биз, диний аалымдар четте калдык. Экинчиден жаштар менен иштебей атабыз. Жаштар диний аалымдардан эмес, Интернеттен їйрєнїп атат. Ошондуктан мен диний аалымдар технологиябызды єзгєртєлї, телевидениеге, Интернетке кирели деген сунуш айттым. Интернетте иштеген бир аалым жок. Чоў-чоў уюмдар бар тахфиристтердин, салафилердин. Алар ээнбаштык кылып ар ким єзїнчє жол салып атат. Биз буга каршы турушубуз керек,"- дейт диний ишмер Єзбек ажы. Жакында эле Эл аралык кризис тобу эгер бул региондогу єлкєлєр кїч-аракеттерин бириктирип, коопсуздук чараларын эле кєрбєй, социалдык, саясий жана экономикалык реформаларды жїргїзбєсє, радикализмдин єсїшї акыр тїбї бул региондун келечегине олуттуу коркунуч жаратат деп эскерткен. Диний аалымдардын кезектеги форуму кайра эле Бишкекте чоў форматта єткєрїї пландаштырылууда. Кийинки форумду удаа эле єткєрїїгє даяр экенин Казакстан билдирип жатат.

ДАРЫ-ДАРМЕКТЕН КЫМЫРЫЛГАН МИЛЛИОНДОР Мамлекеттен дарыга жана медициналык аспаптарды сатып алууга бєлїнгєн ири суммадагы акчаны кымырып алуу фактысынын бети ачылды. Бишкек шаардык перинаталдык борборду текшерїї учурунда 7,5 миллион сомдон ашуун акчаны жасалма документтердин негизинде чєнтєккє кымырап келген коррупциялык схема ашкере болду. Бул ишти жабууга жооптуу кызматкер пара катары милицияга 500 миў сом сунуштаган учурда кармалган.

ЭСЕПЧИСИ ЭБИН ТАПКАНДА... Милиция Бишкектин №4 тєрєт їйїн текшерїї учурунда ири єлчємдєгї мамлекеттик каражатты кымырып алууга ыўгайланышкан коррупциялык схеманы таап чыккан. Тергєєнїн маалыматына караганда, 2013-2014 -жылдары 7,5 миллион сомдон ашуун акча жасалма тїзїлгєн фармацевтикалык компаниялардын эсебине которулган. Бирок мамлекеттен бєлїнгєн ал акчага дары-дармек жана медициналык аспап сатып алынып, тєрєт їйїнїн кампасына тїшпєгєнї аныкталган. № 118 • 6-март, 2015-жыл

Бул факты боюнча кызмат абалынан кыянат пайдалануу жана ишенип берилген мїлктї єзїнє ыйгарып алуу беренелери боюнча иш козголгон. Ички иштер министрлигинин маалымат борборунун єкїлї Эрнис Осмонбаев ишти жабуу їчїн акча сунуштаган адам кармалганын айтты: - Мына ушул фактыны текшерїї учурунда аталган медициналык мекеменин жооптуу кызматкери ишти иликтеп жаткан 5-башкы башкармалыктын кызматкерлерине 500 миў сом єлчємїндє пара сунуштаган учурда кармалды. Ал акча далил заты катары тергєєгє берилип, аны сунуштаган адам камакка алынды. Бул жагдай боюнча дагы кошумча 314-беренедеги кылмыш белгилерине ылайык иш козголду.

КАБАРЫ ДА, ЖООПКЕРЧИЛИГИ ДА ЖОК Бирок Ички иштер министрлигинин 5-башкы башкармалыгы єзгєчє ири єлчємдє акчаны кымтып алуу схемасынын башында турган медициналык мекеме жетекчилигинин жоопкерчилиги туурасында маалымат тараткан жок. Дары-дармек сатып алуу їчїн тендерлер кандайча уюштурулганы да белгисиз. Ошондуктан бул коррупциялык схема-

нын башында турган тарап азырынча жоопкерчиликтен сырткары калууда. №4 тєрєт їйїнїн башкы дарыгери Бурул Алмазбекова буга катышы жок экенин айтып, тергєєдє башкы эсепчи ишти мойнуна алган кєрсєтмє бергенин кошумчалады: - Тергєє жїрїп жатат. Бул иш 2010-жылдан бери болгон экен. Ага менин эч кандай тиешем жок. Ошого байланыштуу документтер кандайча туураланганы боюнча мен эч нерсе билбейм. Кармалган эсепчи бул ишке башкы дарыгердин катышы жок деген кєрсєтмє берди. Ошондуктан жеке менин бул ишке байланышым жок экенин дагы бир жолу ырастайм. Учурда тергєє бул ишке байланыштуу ал медициналык мекеменин же Саламаттыкты сактоо министрлигинин кандай жооптуу кызмат адамдарына карата кылмыш иши козголушу мїмкїн экенин жашыруун сыр кылууда. Ошентсе да талдоочулар арасында мындай ири коррупциялык схема жогору жактын кєрсєтмєсїз болуусу мїмкїн эмес деген тїкшїмєл бар. Саламаттыкты сактоо министрлигинин єкїлї Салтанат Молдоисаева бул тармакты

тартипке келтирїї иштери жїрїп жатканына токтолду: - Бул боюнча атайын иш башталган. Дары-дармектердин улуттук маалымат базасы тїзїлєт. Анан дары-дармектерди сатып алууну мындан ары электрондук негизде жїргїзїїгє єтєбїз. Бул тармакты тартипке келтирїї боюнча чоў долбоорлор жакын арада ишке киргени турат. Жакында саламаттыкты сактоо министри Талантбек Батыралиев ооруканалар менен тєрєт їйлєрї дарыны беш эсе кымбат баада сатып алып жатканын айткан эле. Мунун кесепетинен мамлекет казынасы жылына миллиондогон сомдук каржылык зыян тартып жатканы белгиленген болчу.

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР ЄКМЄТ ЭЛТР КООМДУК ТЕЛЕКАНАЛЫНА МАМЛЕКЕТТИК МАКАМЫН БЕРЇЇНЇ СУНУШТООДО

КРнын маданият, маалымат жана туризм министрлиги, «ЭлТР — коомдук телеканалын» «ЭлТР» мамлекеттик телерадиоберїї компаниясы кылып єзгєртїї сунушталган єкмєттїн токтомунун долбоорун коомдук талкууга алып чыкты. Негиздеме-маалымкатта тїшїндїрїлгєндєй, бул сунуш санариптик телерадиоберїїгє єтїїгє карата мамлекеттик программанын ийгиликтїї ишке ашырылышына багытталган. Токтомдун долбоорунда ЭлТРдин мамлекеттик телерадиоберїї компаниясы катары жаўы уставын бекитїї сунушталган. Документ Кыргызстандагы жана дїйнєдєгї телерадиоберїї чєйрєсїндєгї социалдыктехнологиялык маанилїї єзгєрїїлєрдї эске алуу менен кабыл алынды, деп жазылат негиздемеде.

ДЕПУТАТТАР ЖАЗГЫ АЙДАП-СЕБЇЇ ЖУМУШТАРЫ КЕЧИГИП ЖАТАТ ДЕП ЄКМЄТТЇ СЫНГА АЛЫШТЫ Агрардык єлкє дегенибиз менен єткєн жылы тєє буурчак, тамеки, пахта эккен дыйкандар банкротко учурады, деди депутат Бакыт Тєрєбаев 12-мартта Жогорку Кеўештин отурумунда.

НАРЫНДА 12 ЖАШТАГЫ КЫЗДЫ ЗОРДУКТАГАН 54 ЖАШТАГЫ АДАМДЫН ТУУГАНДАРЫНА ЧЕЙИН ШААР ТУРГУНДАРЫ ЫЗААЛАНУУДА, - ШИИБ Нарын районунун тургуну 54 жаштагы адам 12 жаштагы кыз менен жыныстык катнашта болгондугу тууралуу маалыматты уккан шаардын тургундары анын туугандарына да коркунуч жаратышы мїмкїн. Бул тууралуу Нарын ШИИБ башчысынын орун басары Руслан Осмоналиев билдирди, деп маалымдайт аймактык кабарчы. Р.Осмоналиевдин айтуусунда, кыз менен жыныстык катнашта болгон 54 жаштагы адамдын жакындары тууралуу эч кандай маалымат коомчулукка таратылбашы керек. Себеби, коомчулук ал адамды жек кєрїп калгандыктан, туугандарына чейин коркунуч жаратышы мїмкїн. «Негизи бул адам єз инисинин кызы менен жыныстык катнашта болгон. Ага чейин кыздын атасына телефон чалып, анын жумушта экенин билип, кыз їйїндє жалгыз болгондуктан жыныстык катнашта болгон. Мындай учур 2014-жылы да болгондугу аныкталды», - деди Р.Осмоналиев. «Шектїї адамдын туугандары, їй-бїлєсї коомчулукка белгилїї болсо, коркунуч жарала тургандыктан анын жакындары менен байланыша алган жокмун. Бирок, жакын арада маалымат толук берилет», - дейт Осмоналиев.

ЫСЫК-КЄЛДЄН УУРДАЛГАН ЭКИ КЫЗДЫН БИРИ БУЛ ИШТИ УЮШТУРГАН АЯЛДЫН ЄЗЇНЇН КЫЗЫ БОЛГОН Ысык-Кєл облусунун 35 жаштагы жашоочусу кїйєєсїнїн эжесинин 7 жашта-

Анын айтымында, Айыл чарба жана мелиорация канча жер айдалды дебей, тереў анализдерди жїргїзїп, эмнелер эгилиши керектиги боюнча отчет бериши зарыл эле. «Экономикалык абалы биздикиндей болгон Тажикстан азыр алга жылып, чет єлкєлєрдєн жїзїмдїн жаўы сорттору алынып келип, жаўы логистикалык борборлор курулууда. Тендер, кадр, шайлоо маселелерин ойлонбой, элдин оорлоп бара жаткан абалына кєўїл буруп, жазгы талаа жумуштарын ойлонсун», - деди депутат. Бул маселеге токтолгон депутат Бєдєш Мамырова азыр мамлекеттин кампаларында жер семирткичтердин жоктугун билдирди.

Жазгы айдап-себїї иштери жакшы эместигине депутат Талантбек Узакбаев дагы токтолду. Їрєн жоктугун, жеўилдетилген насыяны берїї боюнча эмдигиче Єкмєттїн тиешелїї токтому кабыл алына электигин, Чоў Чїй каналы тазаланбай жаткандыгын, ветеринария боюнча иш жоктугун тизмектеп, быйыл абал кандай болот деген маселени койду. Кесиптештеринин сєздєрїн депутат Эсенгул Исаков дагы улап, Єкмєттїн жазгы талаа иштери аксап жаткандыгын белгиледи. Єз кезегинде Таласта тєєбуурчак кєйгєйїнє токтолгон депутат Болот Сулайманкулов айдап-себїї иштери боюнча Єкмєттїн

маалыматын угууну сунуштады. «Жаз эртелеп келген Ноокатта дыйкандар тамеки эгїї иштерин баштап калды», - деп кошумчалаган вице-спикер Тєрєбай Зулпукаров дыйкандардын єндїргєн єнїмдєрїн сатып єткєрїї саясатына кєўїл буруу керектигин айтты.

КЫРГЫЗСТАНДА МУСУЛМАНДАР ЇЧЇН УЮЛДУК ТЕЛЕФОН САТЫККА ЧЫКТЫ Мусулмандар їчїн атайын жасалган уюлдук телефон Кыргызстанда сатыкка чыкты. КРнын мусулмандар дин башкармалыгынан билдиришкендей, бул уюлдук телефондо атайын намаз убактысы келгенде ойготкуч саат жана аппараттын єзїндє кыналган ыйык Курандын 3 тилдеги котормосу бар. «Уюлдук телефон англис жана орус тилинде. Мусулман бир туугандар їчїн єтє ыўгалуу. Учурда телефондун баасы 2 миў 300 сомду тїзєт», - деп айтылат маалыматта.

КОЧКОР РАЙОНУНУН ОРТОК АЙЫЛЫНДА ТАЗА СУУ ЧЫКПАГАНДЫКТАН, САРЫК ЖАНА АР КАНДАЙ ЖУГУШТУУ ООРУЛАР КЄБЄЙЇЇДЄ, жергиликтїї тургундар

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК гы кызы менен єзїнїн 8 жаштагы кызын уурдап, аларды бошотуу їчїн 10 миў доллар жана 300 миў сом талап кылган. Кїнєєнї мойнуна алган аял окуя тууралуу айтып берди. Укук коргоо органдарынын кызматкерлери билдиргендей, 11-мартта милиция кызматкерлерине кайрылган Каракол шаарынын тургуну мектепке сабакка кеткен 7 жаштагы кызы кечинде їйїнє келбегендигин билдирген.

Ушул эле кїнї милиция кызматкерлерине кайрылган Жети-Єгїз районундагы Кызыл-Суу айылынын 35 жаштагы тургуну А.Р. 11-мартта саат 16:00 чамасында 8 жаштагы кызын белгисиз бирєєлєр уурдап кеткендиги тууралуу билдирген. Иликтєє учурунда белгилїї болгондой, 35 жаштаны А.Р. 7 жаштагы кыздын апасынын бир тууганынын аялы болгон. «Кызым Каракол шаарындагы №15 мектепте окуйт. 11-мартта мектепке кеткен боюнча їйгє келген жок. Ошол кїнї кечинде милиция кызматкерлерине кайрылдык. Андан кийин келинибиздин 8 жаштагы кызын дагы белгисиз бирєєлєр уурдап кеткендигин уктук. Келиним Караколго келип, кыздарды уурдап кет-

кендер 300 миў сом жана 10 миў доллар талап кылып жаткандыгы тууралуу айтты. Милиция иликтєєнїн жїрїшїндє кыздарды келиним єзї уурдагандыгын аныктады. Ал бул ишти акча їчїн уюштурганы белгилїї болду», - деди 7 жаштагы кыздын атасы. Кыздарды уурдаган аял аларды КызылСуу айылында кароосуз калган сарайга жеткирип, колдору менен буттарын скотч менен байлап, сыртынан бекитип кеткен. «Мен кайын эжемдин кызы менен бирге єзїмдїн экинчи кызымды уурдадым. Атайын спорттук кийим сатып алып, мурут чаптап, баш кийим кийдим (кепка жана капюшон кийген). Биринчи єзїмдїн кызымды унаага отургузуп аны менен орус тилинде сїйлєштїм. Каракол шаарына жеткенден кийин кызыма жолдо кетип бара жаткан кайын эжемдин 7 жаштагы кызын алдап чакыр деп айттым. Кызымды эгерде, апаў бул унаанын ичинде деп чакырбасаў єлтїрєм деп коркуттум. Аларды сарайга алып барып камап коюп кеттим. Жакын жактагы талаага колдонгон скотч менен буюмдардын бардыгын пакетке салып ыргыттым. Мен айдап барган унаа менин иниме тиешелїї болчу», - деп айтып берди шектелїїчї аял. Ага унаасын берген иниси бул окуя тууралуу билбей тургандыгын, ал унааны товар алып келем деп сурап алгандыгын айтууда. Муздак сарайга камалган окуучу кыздар колдорундагы скотчту чечип, терезеси аркылуу сыртка чыгышкан. «Биз сыртка чыгып, жол менен кетип бара жатканбыз. Алдыбыздан чыккан ат минген байкеден Каракол кайда экендигин сурадык. Ал бизден "бул жакта эмне

11 Кочкор районуна караштуу Орток айылынан ушул кїнгє чейин таза суу чыккан эмес. Мындай маалыматты аталган айылдын тургундары билдиришти, деп маалымдайт аймактык кабарчы. Маалыматка ылайык, аталган айылда учурда 260 тїтїн жалпы 1029 адам жашайт. Орток айылы болуп тїзїлгєндєн бери таза суу айылга киргизилген эмес. «Таза суунун жоктугунан айылда былтыркы жылы сарык жана ар кандай жугуштуу оорулар менен айыл тургундары кєп ооруду. Жалпы суммасы 23 млн сомдук долбоорду жогорку бийлик єткєрїп берсе, жалпы элдин мїдєєсї чечилет эле», - дешет жергиликтїї тургундар.

ТАШ-КЄМЇРДЄГЇ ФЕРРОСПЛАВ ЧЫГАРУУЧУ ЗАВОДУН ОКТЯБРЬ АЙЫНДА БЇТКЄРЇЇ АРАКЕТТЕРИ КЄРЇЛЇЇДЄ Таш-Кємїр шаарында Кыргыз-Казак биргелешкен ферросплав чыгаруучу заводунун курулушун 2015-жылдын октябрь айында бїткєрїї боюнча чаралар кєрїлїїдє. Бул тууралуу єкмєттїн Жалал-Абад облусундагы єкїлїнїн 1-орун басары Мамасалы Акматов жыйында билдирди. Анын сєзїнє караганда, ферросплав чыгаруучу заводунун курулушу эки этапта каралаган. Аын ичинен 1-этабында кубаттуулугу 25,5 МВт болгон 4 меш курулуп, жылына 50 миў тонна – ферросилико алюминий (ферросплав) єндїрїлєт. Заводдун 1-этабы ишке киргенде 1000 жумушчу орундар тїзїлєт. Долбоордун жаалпы баасы 25 млн АКШ долларыды тїзєт.

2015-жылдын 26-январынан курулуш иштери єкмєткє караштуу экологиялыктехникалык коопсуздук боюнча малекеттик инспекциясы тарабынан долбоорду экологиялык экспертизадан єткєрїї шарттары менен убактылуу токтотулган. Бїгїнку кїндєгї маалыматтар боюнча долбоорду экспетизадана єткєрїї иштерин бїткєрїїдє, кылып жїрєсїўєр, кимсиўер", деп сурады. Бизди муруту бар орус киши уурдагандыгын айттык. Ал бизди їйїнє алып барып, ысык чай берип, милиция телефон чала тургандыгын айтты. Бирок, анын їйїнє жетек электе чоў апам менен милиция кызматкерлери келди. Биз корктук. Бизди уурдаган киши колдорубузду скотч менен байлап жатканда кол кабын чечти. Анын колдору менин апамдын колуна окшош болчу. Анын їнї дагы апамдын їнїнє окшош болчу», - деп айтып берди уурдалган кыздардын бири. Учурда уурдалган кыздар ата-энелерине берилди. Кыздарды уурдаган аял беш маал намаз окуп жїргєн. Анын кїйєєсї ооруга байланыштуу 8 ай мурун каза болгон. Кїнєєнї мойнуна алган аял бул ишке ири суммадагы карызы їчїн баргандыгын айтууда. Иликтєє иштери улантылууда.

АРАВАН РИИБДИН КЫЗМАТКЕРЛЕРИ СЇМЄЛЄК ДАЯРДАЛЫП ЖАТКАН ЇЙГЄ КОЛ САЛГАН 18-23 ЖАШТАРДАГЫ 9 БАЛАНЫ КОЛГО ТЇШЇРДЇ Ушул жылдын 9-мартында саат 22:00 чамасында Тєбє-Коргон айыл аймагынын жашоочусу 11-класстын окуучулары менен биргеликте Нооруз майрамына карата сїмєлєк даярдап жаткан маалда алар турган їйгє 10 чакты бала кол салган. Кол салгандар азиат улутундагы балдар болгон, деп билдирди 12-мартта ИИМдин Ош шаары жана Ош облусу боюнча башкармалыгынын басма сєз кызматы. Бул окуя боюнча Араван РИИБдин кызматкерлери тарабынан жїргїзїлгєн ыкчам-иликтєє иш-чаралардын натыйжасында шектїї катары Юсупов айыл башкармалыгындагы Навои айылынын 18 жаштан 23 жашка чейинки 9 жашоочусу колго тїшїрїлдї.

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

12

КЫЗЫК ЭКЕН

ГОСТИНИЦАНЫН ЭЭСИ

Бул окуя їч жыл мурда болгон. Мен Сахалинге жаўы келгем. Жеўем гостиничный комплексте админстратор болуп иштейт экен. Мени жанына эрчитип алмак болду. Гостиницада тїнкї сменге калганда жалгыз коркот экен. Комплекстин арткы жагы баары мїрзєє, жыш токой. Менин эч нерседен кабатырым жок. Мени отургузуп коюп жеўем уктайт эле. Бир кїнї биз отурган бєлмєнїн жанындагы бєлмєгє кирип кино кєрїп жатсам эле бирєєлєр шыбырашып мага тоскоол болуп жатканынан, байкабай " тысс акырын" деп жиберип кайра чочуп кеттим. Тынчып эле калды. Кинону улантып кєрє бердим. Тиги бєлмєдєн жеўем кайра-кайра эле "Экуу, Экуу" деп даана эле айтты . "Оуу" деп келип карасам жеўем эч нерсе болбогондой катуу уктап жатыптыр. Ойготуп, “эмне болду” десем. Чакырган жокмун дейт. Маани бербей кайра ба-

рып киномду уланттым. Комплексте эч ким жок эле. Баягы шыбыр жакындай баштаганда ордуман секирип турдум да жеўемдин жанына барып жатып алдым. Эртеси жеўем ордуна чыгып беришимди суранды. Жумушка келдим да адам жок деп экинчи этажга чыгып кино кєрїп отурам. Бир маалда биринчи этаждагы пол жуугуч эже улам эле тепкичтен тарсылдатып чыгып тїшє берди. Улам карап коем же чыкпайт. Эртеси менден сурайт. “Эмне эле тепкичтен чыгып тїшє бердиў” деп. Мен таў калдым. Тепкич жанымда болгондуктан їнї даана угулат. Кєрсє адамдардын арбактары бар экен. Жеўем мени коркот деп айтчу эмес экен. Єз алдымча иштеп калып, дем алыш кїнї дагы жеўемди эрчип алдым. Саат 11.30 болуп калган. Жеўем бир бєлмєдє єзїнїн сериалын кєрїп, жанындагы бєлмєдє мен єзїмдїн киномду кєрїп отурабыз. Аўгыча жеўем чай ичели деп анын бєлмєсїнєн чай ичип болуп мен отурган бєлмєгє кирсем эле телевизор єчїк. Пульт менен эмес телевизордун кнопкасын басып коюптур. Кїйгїзїп алып кєрє бердим. Эмнегедир коркподум. Суусап суу ичип келсем дагы ошентип єчїрїп коюптур. Жеўемдин айтуусу боюнча кадимкидей "вставай вставай!!!" Деп ойготот экен. Бул жумуш болбойт деп чыгып алды жумушунан. Эльза Узакова

ЄЛГЄН АДАМ Болгон окуя. Бир кїнї байкемдин їйїнє конокко барганбыз, бир бєлмєдє кичїї байкем экєєбїз жатканбыз, бир убакта “тур тур” деп мени ойготконунан кєзїмдї ушалап уйкусурап ал айткандай болуп тєшєктєрїмдї кєтєрїп кийинки бєлмєгє барып жаттык, саат 12 лер чамасы экен. Эртеў менен туруп “эмне болду” деп сурасак “уктап жатканда бир киши кирип келип, ичиме бир нерсе менен ургандай болду, катуу ооруп кеткендиктен кыйкырып жиберсем, ал майда аппак нерселерге айланып сен жака чуркап кетти” дейт. Коркконуман ал бєлмєгє кирбей калдым, кээ бир учурларда жакшы турган нерселер деле тїшїп, бир нерселер шытыр этип їн чыга берчї, анан кийин ошол байкем жаткан диванга єлгєн адамды жаткырышкан экен деп айтып калышты, азыр ал їйдє башка кожоюндар жашайт.

ZD (A)

БОЛГОН ОКУЯЛАР

9-МАЙ Менин атым Салим. Бул окуя 2014-жылдын 9-май кїнї Москва шаарында болгон. Анда мен Черкизовская метро станциясы жактагы Макдоналдста кароол (охранник) болуп иштечїмїн.

9-май кїнї ресторан тїнкї саат бирге чейин иштемек болуп, менин бир саатка кармалып туруумду суранышты. Дээмейде кечки он экиде эшиктери жабылат эле. Ишкана менен жашаган жерим анча алыс эмес болгондуктан макул болуп, калып калдым. Щелковская станциясынан эки кєчє єйдєдє жашачумун. Їйдєн жумушка тїз бир кєчє менен барып келем. Москвада болгондор дароо эле тїшїнїшєт. Тїнкї саат бирден єткєндє жумуштан чыгып, аялдамага келдим. Келип,чагымда жарым сааттай автобус кїтїп турдум. Кийин бир машине келип токтоду. “Лада 99” маркасындагы машиненин рулунда грузин улутундагы киши олтуруптур. Жакын барып, эшигин ачтым да, канча менен жеткирип коёрун сурадым: - Куда тебе?

- На 13-парковую. Сколько будет?

- Я до 9-го паркового еду. А дальше сам поедешь,если сможешь!- деп жооп берди. Бул жообу мени бир аз ойлондуруп койду. Акырын машиненин арт жагын карасам,ичи караўгы, анан аурасы мени єзїнє тартпай турду. Айдоочуга карап: - Сколько дать?-десем - Садись,поговорим... –деп калды. Негизи, алардын кєбї Москвада таксист болуп иштегендиктен, алардын бул ыкмасын жакшы билчїмїн. Алар акчасын сїйлєшпєй эле алпарып алышат да, жеткенде тоонун башын айтып туруп алышат. Андыкдан, Москвага баргандар, таксиге олтурсаўыздар, алгач баасын сїйлєшїп алгыла –деген кеўешимди да айта кетейин. Кийин, айдоочуну карасам єўї купкуу болуп, “Олтура берчи, жалгыз кетким келбей жатат!”-деп, жалдырагандай тїрї менен карады эле, машиненин эшигин жаап: - Кете бер, автобус менен эле кетейинчи! -деп койдум.

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

- Садись, бесплатно отвезу!-деп жиберди.

- Нее... Езжайте,я как нибудь сам доеду... Ал кетээри менен кєп єтпєй автобус да келип калды. Автобус менен бара жатып, “девятая парковая” кєчєсїнє жеткенде, сырттагы авто кырсыкты кєрїп калдым. Автобустун кийинки аялдамасы “одинадцатая парковая” болчу. Кызыгуум кїч алып, аялдамадан тїштїм да, атайын жанагы аварияны кєргєнї кайтып келдим. Келсем, троллейбустун тогу тартылган столбага машине катуу келип урулган экен, машиненин мотору багажнигинен чыгып калыптыр. Жанында полиция кызматкерлеринин, тез жардамдын жана эмдигиче єрт єчїрїїчїлєрдїн унаалары да келип калышыптыр. Айланасындагы элдин тїнкї бир жарым болгонуна карабай, аябай кєп топтолуп калышканы таў калтырган деле жок. Жакыныраак келип карасам жерде їстїнє ак материал жабылган адамдын денеси жатыптыр. Жанына кесилип, єзїнчє ыргып кеткен буттарын жыйып келип, коюп коюшуптур. Жакшылап карасам жанагы мага токтогон “девятка” экен. Полиция кызматкерлеринин бири келип : - Вы знакомый погибщего?-деп сурап калды.

- Нет, я просто пешеход – дедим,шашып кетип.

- Тогда отойдите в сторонку. Тут экспертиза идёт!- деди. Карап, карап акырын їйдї кєздєй басып кеттим. Жолдо бара жатып,жанагы мага айткан сєздєрїн эстеп алып, денем дїркїрєп кетти. Їйгє жеткенче: “Я до 9-го паркового еду. А дальше сам поедешь, если сможешь!”-деген сєзї кайра-кайра кулагыма жаўырып келди. Анын жалдыраган тїрїн эстегенде, алдын ала бир нерсени сезгенби деп ойлосом, мага айткан сєзїн эстеп, баарын билип, жєн кетпей бирєєнї ала кетейин дегенби деп, аябай єзїмдї жаман сезип, бир єлїмдєн качып кеткениме ишенип, ишене албай келе жаттым. Салим

Бул окуяны мага бир байке айткан. Бир “Жигули 06” менен кїндєрдїн биринде базардан кайтып келип жатам, кеч кирип калган айылдын кире беришинде ээн талаа коркунучтууэле. Ал жерде албарсты бар деп кєєп укчумун, дал ошол жерге келгенде чачтарым зымырап денем муздай тїштї карасам 2 жаўы челек турат, эх жаўы экен алып алсамбы деп ойлоп, койчу тибей эле койойун деп баратсам арткы кїзгїнї карасам баягы челек арткы олтургуч да турат. Аны кєрїп алып андан беш бетер коркуп, келмеми келтирип кїчїм болушунча газды басдым. Аркама карабай коркуп келетам, бир аз нары барып токтоп келмеми келтирип кайра жолго тїштїм. Кеч кирип калды аябай коркуп єзїмдї жаман сезип баратсам жолдун ортосунда чоў капкара нерсе же талга окшобойт дєўгєч сыяктуу жатат. Бул жагына салайын десем суу, нары жагына салайын десем жаар ээ Кудай єзїў сакта деп бир аз четтетип салдым. Тарс деген катту їн чыкты, корконуман дагы газды бастым. Машинам єлдї бир жери сынды деп карабай кїчїм болушунча дагы улам-улам катуу айдап айылга кирип келдим. Машинаны карабай їйгє бопбоз болуп кирип келдим жаттым. Эртеси турсам озума учук чыгып кетиптир машинанын ары жагын, бери жагын карасам соо эч нерсе болбогондой єзїмда таў калдым. Ошентип убакыт єттї тоого чыктым, кеч да кирди машинаны сайдын кире беришине токтотуп тоого ат менен чыгып кетчїмїн, кошунанын їйїнє атымды байлап кирип базардан алган анча мынча нерселерди койуп арактан алып келип аны ичип алып андан ары жолго чыктым. Сумкама арактарды салып койдум да аркама

асып алдым аны жолдо баратып бир уртап коем. Ошентип ээн жерге келдим, ат тердеп суу болуп кетиптир, бир аз терин кургатып алайын деп коюп жибердим. Бир маалда ат жок, таппай калдым ары издейм жок, сєгїнїп жєє жєнєдїм бир аз бассам ызычуу їндєр угулду, тоодон ашып сайга тїшсєм 3 кыз от жагышып олтурат. “Келиўиз байке олтуруўуз” деп катарына кошулуп олтурдум, ырдап бийлеп башташты чачтары узун тїрї суук жагымсыз келмемди келтирип кєзїмдї ачсам жок. Айлана тынч болуп калган, сопсоо болуп калдым, ичкен арактарым тарап кетти да бетими жууп жолго чыктым. Аркам суу болуп калды, эх не корконуман шымымды булгап койдум окшойт деп карасам баягы сумкадагы арактар сынып агып кетиптир, алып ыргытым. Экинчи ичбейм деп єзїмє-єзїм сїйлєп сєгїнїп келе жатсам дагы баягы 3 албарсты 6 тоо болуп калыптыр, жалгыз чоў тал бар болчу, ошонун їстїнє чыгып отуруп буттары узун жерге тийип калган чачтарын тарап тескери карап” хаа деп олтурат. Аларды кєрїп дагы корктум, баратам, ат менен 3 саатык жол, жєє 6 саат болуп кетти. Эч эле жетбей аябай узак болуп кетти, уйго да жетип келдим карасам ат байлоо їйгє келип калыптыр. Атты жайгаштырып кирип жаттым эртеси озума учуктар чыгып кетиптир. Дагы бир байке айтып атат. Ал убакта мен кичине болчум, тоодо чоўойуп кой жайып жїрєм кеч кирди 2 коро кой бар эле. 1 коросун мен багам аларды камап экинчи досумду кїтїп олтурам жок кеч кирип баратат анан кой барып камашып койойун деп атты минип жолго чыктым. Барып карасам корого койлорду камап єзї жок кыйкырып издей баштадым, сайга тїшсєм баягы досум єзїнєн єзї эле чуркап айланып жїрєт, эй эмне болду десем сєгїнїп “карабайсыўбы бул улак качып кетти, тоз тиги жагын кармайлы” деп бир эле айлананы эўкейип кайракайра айланып чуркап жїрєт. Аны кєрїп бир жылмайып да алдым, бир четинен коркуп турам. Аркасынан барып камчы менен бир чапсам сезбей чуркап жїрєт кармап алып келмени келтир деп катуу їн менен менда келмеми келтирип басып катуу кучактап жаттым. Бир аздан кийин єзїнє келип эмне болду, тур эмне кылып журобуз бул убакта деп мага суроо бере баштады. Мен бир тамчы сєз калтырбай айтып бїткєн кийин атка учкашып їйгє жєнєдїк,,,, Байаман Жунусов

13

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

Кєзгє кам кєрїї Азыркы учурда дїйнєдєгї бардык адам баласы сыналгы, уюлдук телефон, компьютер, жасалма жарыктарды берген ар кандай жарнамаларды кєрїшєт эмеспи. Булар адам баласынын организимине терс таасирин беришип кєздїн кызаруусуна жана бат эле кєздїн чарчоосуна алып келет. Мындай учурда кєздї сактоого кєз айнек тагынып стилдїї жїрїїгє болот. Бирок, кєздїн кызаруусун, чарчоосуна кам кєрїїгє болот. Анда силердин назарыўыздарга кєзгє кам кєрїїчї ыкмаларды тартуулайбыз.

КЄЗДЇН ЧАРЧООСУНА ЖОЛ БЕРБЄЄЧЇ ЖАШОО ОБРАЗЫ: •Îðãàíèçìãå òîëóê êàíäóó ýñ àëóó áåð¿¿ æå ñóòêàñûíà 7-8 ñààò óêòîî; • Ïàéäàëóó òàìàêòàíóó æå êóðàìûíäà Ñ âèòàìèíè áàé àçûêòàðäû êàáûë àëóó; • Êîìïüþòåð æàíà ; òåëåâèçîð àëäûíäà àç îòóðóó • Ê¿¢¿ðò æåðäå êèòåï, ãåçèò-æóðíàë îêóáîî; • Óéêó àëäûíäà áåòòè æóó æå êîñìåòèêà êàðàæàòòàðûíàí òàçàëîî; • Íåðâ áîëóóäàí æàíà ûéëîîäîí êà÷óó.

КЄНЇГЇЇ

ʺïºëºê. ʺ翢¿ç ÷àð÷àãàíäà êºçä¿í æóìóëóï-à÷ûëûï òóðóóñó àëäà êàí÷à æàéëàï êàëàò. Áóë êºçä¿í êºð¿¿ñ¿í íà÷àðëàòàò. Ìûíäàé áîëáîø ¿÷¿í êºç¿¢¿ç ÷àð÷àï áàðàòêàíûí ñåçãåíäå ýëå êºçä¿ 50 æîëó áàò-áàòòàí èðìåï êîþó êàæåò. ªéäº-ûëäûé. Äàãû áèð ûêìàñû áàøû¢ûçäû ò¿ç êîþï, ìà¢äàéû¢ûçäàãû áèð ÷åêèòòè êºç¿¢¿ç ìåíåí òèêòå¢èç. Àíàí áàøû¢ûçäû êûéìûëäàòïàé êºç¿¢¿ç ìåíåí øûïòû êàðà¢ûç, 2 ñåêóíä ºòêºíäºí êèéèí áàøû¢ûçäû îøîë àáàëäà

êàðìàï ïîëäó êàðà¢ûç. Áóë êºí¿ã¿¿í¿ áèð íå÷å æîëó êàéòàëàï êîþó çàðûë. Ìàÿòíèê. Áàøû¢ûçäû ò¿ç æàíà æûëäûðáàé êàðìàï òóðóï êºç¿¢¿ç ìåíåí ìà¢äàéäû êàðà¢ûç. Àíàí áèð ñûçûê ìåíåí êºç êàðàøòû æàé êûëûï î¢ òàðàïêà àëûï áàðû¢ûç. 5 ñåêóíääàí êèéèí áàøû¢ûçäû êûéìûëäàòïàñòàí êºç êàðàøòû ñîë æàêêà àëûï áàðû¢ûç. Áèð êàí÷à èðåò êàéòàëàï òóðãàí î¢.

Ñåãèç. Áàøû¢ûçäû ò¿ç êàðìàï, ìà¢äàéû¢ûçäà ãîðèçîíòàëäóó ñåãèç ñàíûíûí æå ìàòåìàòèêàäàãû ÷åêñèç áåëãèñèíèí òóðãàíûí ýëåñòåòèï, àíàí àíû êºçäºð¿¢¿çä¿ æàé æûëäûðûï àáàäà æàçûï ÷ûãû¢ûç. Áóë êºí¿ã¿¿í¿ î¢ òàðàïòàí áàøòàéñûçäà àíäàí êèéèí ñîë òàðàïòàí áàøòàï áèð íå÷å èðåò æàñîî¢óç êàæåò. Êàðàíäàø. ΢ êîëó¢óçãà êàðàíäàøòû àëûï, àíû àêûðûíäûê ìåíåí æîãîðóëàòà áåðåñèç äà, óøóë ýëå ìààëäà êºç¿¢¿ç ìåíåí àíû ýýð÷èéñèç. Áèðîê, áàøû¢ûçäû êûéìûëäàòïàé îòóðóó¢óç àáçåë.

Æàëáûðàê. Àäàì áàëàñû æàðàòûëûøòà æ¿ðãºíäº êºçäºðä¿í ýñ àëààðûí áàéêàãàí áîëñî êåðåê. Áóãà æàøûë ò¿ñò¿í - ýñ àëóóíóí ò¿ñ¿ áîëãîíó ñåáåï. Àíäûêòàí, æàëáûðàêòûí æàãûìäóó æàïæàøûëäàðûí òàíäàï, àëàðäû ýêè êºç㺠5-6 ì¿íºò áàñûï æàíà êºçäºðä¿ à÷ûê àáàëäà æàòóó ïàéäàëóó. Ôîêóñ. Áèð íåðñåíè èðìåáåé òèêòåï òóðóó ìåíåí êºçäºðäºí æàø ÷ûãàðóó äà ïàéäàëóó. Ìóíó êºç ý¢ òàçà, ý¢ æàêøû ñóó - æàø ìåíåí æóóëóï êåòòè äåï ò¿ø¿íñº áîëîò. Íåãèçè æàø àð áèð íåðñåíè òèêòåé áåðñå ýëå ÷ûãà áåðáåéò. Áóë ¿÷¿í êºç ìåíåí ÷àãûëûøà òóðãàí íåðñåëåðäè, ìèñàëû, øàìäûí ê¿é¿ï òóðãàí îòó, è÷êè 꺢äºé¿ êàïêàðà áîëãîí êðóæêà ñûÿêòóó çàòòàðäû òèêòºº êàæåò. Ýëåñ. ʺçäºðä¿ æóìóï, êàðåêòåð ìåíåí î¢

Àëûñòûê. Òåðåçåãå êåëèï, êºç¿¢¿ç ìåíåí àëûñ æàêòû êàðà¢ûç. Àíàí áèð ñûçûê ìåíåí æàêûíäàï êåëèï ìóðäó¢óçäóí ó÷óíà

æåòêåíäå òîêòîéñóç. ʺí¿ã¿¿í¿ áèð íå÷å æîëó æàñàï êîéñî¢óç, êºçäºð¿¢¿çä¿í áóë÷ó¢äàðû ìàøûãûï, ÷àð÷îî æàçûëà ò¿øºò.

æàêòû êºçäºé 4 æîëó, ñîë æàêòû êºçäºé 4 æîëó àéëàíóó æàñà¢ûç. Àíàí àíû óëàé ýëå ºéäº æàêòû 4, ûëäûé æàêòû 4 æîëó êàðà¢ûç. Ìûíäàí êèéèí êºçäºðä¿ à÷ûï ìà¢äàéäàãû áèð ÷åêèòòè 30

ñåêóíä æûëáàé êàðàï òóðóï êºçäºðä¿ òåç-òåçäåí 30-35 æîëó èðìåï æèáåð¿¿ êåðåê. КОМПРЕССТЕР

Áàäûðà¢. Áàäûðࢠêîìïðåññèí æàñîî ¿÷¿í æà¢û áûøêàí áàäûðà¢äûí ýêè òîãîëîê êåñèìè æåòèøò¿¿ áîëîò. Àëàðäû ýêè êºç¿¢¿ç㺠15 ì¿íºò êîþï ÷àëêàëàï æàòàñûç. Ñ¿ò. Ìóíó êºç øèøèï, àéëàíàñûí êàðà òàðòûï êàëãàíäà æàñàãàí æàêøû. Áèðèí÷è òîãîëîê ôîðìàäàãû ýêè êåáåçäè æûëóó ñ¿òêº íûìäàï àëàñûç. Àëàðäû êºç¿¢¿ç㺠áàñûï 15 ì¿íºò æàòàñûç. Ýðòå¢ ìåíåí æàíà êå÷èíäå íàòûéæàëóó áîëîò. Ðîìàøêà. Áèð àø êàøûê ðîìàøêàíû 250 ìë êàéíàê ñóóãà æàðûì ñààò äåìäåéñèç. Ìàðëÿäàí ñ¿ç¿ï æèáåðãåí ñî¢ àãà òîãîëîê ôîðìàäàãû êåáåçäåðäè íûìäàï, 10 ì¿íºò êºç¿¢¿ç㺠êîþï æàòàñûç. Êîìïðåññòè ê¿í¿íº ýêè æîëó æàñàñà áîëîò. Àë ÷àð÷îîíó òåç æàçàò, êûçàðóóíó êåòèðåò æàíà êºçä¿í òèòèðåøèí áàñàò. № 118 • 6-март, 2015-жыл

14

МЕНИН АЙЫЛЫМ

ААЛАМ АК-КЫЯДАН БАШТАЛАБЫ? «Аалам айылдан башталат» - дейбиз, айылды ойлоп «Аалам Ак-Кыядан башталабы?» - деп ойлоп кетем. Ак-Кыя тууралуу азыр кєп кишилер деле биле бербейт, азыр айылга барып, кайсы жердин кулунусуў десек Кара-Суунун же Жаўы-Жолдун, Кара-Кужурдун кулунумун дешет. АкКыя тууралуу эстегеним мындай, бизге жакын Исакеев айылы менен Усубалиев атка конгон айыл бар, биз бул айылдын кулундарын Кочкордун «Израили» -деп койчубуз, себеби кыргыздын туўгуч єкмєт башчысы Баялы Исакеев менен Турдакун Усубалиев ушул айылдан, алардын аркасы менен мамлекеттик ишмерлер кєп чыккан. Ал эми Акылбек Жапаров биздин Ак-Кыядан. Эми райондо, облуста, бийликте бул тараптын адамдары итапкан. Илгери бул айылдар Борукчу, Надырбек болуштарын тїзгєн жана Кара-Коо базарын негиздеген. Кара-Коо базары чоўоюп отуруп, Кочкор айылына айланды. Негизи Кочкорду тїптєп, бутунан тургузгандар ушул аймактагылар. Башкысы биздин аталар кїїлєнїп турган кезинде, Кочкор айылынын Карабагында бир Сары-Челек пиво турчу эле дешет. Ал мезгилде бирден келбесе керек Ак-Кыянын балдары топтошуп келатса, «Ак-Кыянын балдары келатат» -деп катуу дуулдашчу экен. Согуштан кийин болсо керек, Ак-Кыянын балдары чакалап барын сыйлап, элдин барын сєз менен жарпын жазып, пиво саткандарды ыраазы кылып кетчї экен да. Кийин деле «Ак-Кыянын активдери», «Ак-Кыянын ветерандары», «Ак-Кыянын аксакалдары» - дешип кыштын кїнї согум союшуп, башка убакта козу-корпо союшуп, кїндє майрам, кїндє той, жакшы замандын барын єткєрїштї. Булар согуштун заарын кєргєнї менен, согуштан кийин бейиште жашагандай эле болушту. Конок деле тосушкан жок, согушка барбаган, бирок согуш ачуусун тартып калышкан инилери эле тосушчу. Андай жерлерге жашыраак балдарды жолотуп да коюшчу эмес. Кээде бирден-экиден келип калганда, сєздєрїн тыўшап кєкїрєккє тїйїп калган экенбиз, мына ушул китепке алар тууралуу кєзїбїз менен кєрїп, кулагыбыз менен уккандарды сызып койолу дедик. «Элїї жылда Жаабарс ошо асман тешкен їзєўгїлєш ашуусунан єтїїгє бир нече жолу аракет кылды, жер єўїтїн жакшы эле алган, а бирок жолу болгон жок. Ашууга барар жол тик жана жалама аска келип, ашууга жеткен кезде тїз эле ак булуттардын койнуна кирип кетчї, а андагы бурганак ак дайра болуп атыла агып, тїрмєктєлгєн кара булуттарды алдына салып айдап турчу. Анткен менен бул ашуу жакын эле жерде, созгон колун жетчїдєй эле туюлчу. Ооба, Жаабарс мунун баарын алдынала тактап чыккан, жол алганда да ошентти, кїрткїнї жиреп баратып бир бутуна салмагын сала коюп алдыга жылар тараптын єўїтїн издеп жїрїп отурду, кулагынын учуна чейин жеткен карды жиреп, кєк жалама муз баскан сеўир аскага жарганатча жармашып, жан тиштеген ажал алар кезеўдерде да устаранын мизиндей жерге болсо да жылып жатты. Алар олжосун алам деп жебе болуп атыла кууп бараткандагыдай болуп бул жерде да аба жетпей, жїрєгїнїн жарылчудай соккону кулагын жарып, анан канчалык тырышса да кыймылдоого келбей, асканын учу арманы болуп, тээ тємєндє калган, кєзгє илешип-илешпеген, боз чаары чыгып кыйраган дїйнєгє ку латып иер дем кыстууга кабылчу. Мындайда ал жаны чыгып бараткандай абалда калып кыркырап, єлїмдєн коркуп ырылдап жиберчї, жарым карыш жылалбай кєзїнєн чар уччу. Кєз атым эле аралык калган, ал-кїчїн алдырбаганда бир-эки сааттын ичин-

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

эл жаўы» - дейт, эл жаўырды, мурунку «аккыялыктардын» кєбї кєр алдында калышты. Биздин Кара-Суудан эле Жумаке, Кулубай, Абды, Ишеналы, Сапар, Чорто, Болотбек, Бекдєєлєт, Барктабас, Алиаскар, Даты, Алымкул, Бапы сыяктуу Улуу Ата - Мекендик согуштун єртїн кечкен адамдар болор эле. Алардын жїзїн кєргєндє согушка барбагандар єздєрї эле сїрдїгїп калышчу. Эми бїт АкКыя боюнча Улуу согуштун жїзї болуп атам гана калыптыр. Атам Келдибек 50 жыл мурун башкарма болуп туруп согуш илдеттери жїрєктєн алып, бир ажалдан калып, тынчыраак Кара-Суу мектебинде 20 жыл директор болуп пенсияга чыккан. Атамдан кийин башкарма болуп сырттан келишкен, Макеев Кадыке башкарма болгондон баштап эстейм. Нарынбай Кадыкенин таятасы кєч алдында жаш калып, Кадыке Султакенин кызы менин апам менен бир єскєн. Анын кєрєр кєз жубайы Акылбек Жапаровдун апасы менен бир тууган экен. Биз коўкоюп тууганчылыкты деле кєп биле бербейбиз. Болбосо кыргыздын мыкты чыкмалары менен бїт эле тууган болуп калмак экенбиз. Андан соў башкарма болуп Кекиликов Быкын келди. «Кекиликтин баласы эмне болот?»

-деп, биздин байкелер табышмактатат да, эч ким таппайт, ошондо айтыптыр да «Кекиликтин баласы Быкын болот» -деп. Быкындан кийин биздин Жданов колхозуна Саралаев Жумакадыр башкарма болуп келди. Кара-Суу, Жаўы-Жол, Кара-Кужур биригип койдун башы 60 миўге чыгып кетти. Нарын обкомунун биринчиси айтылуу «Бытпылдыктан» атагы чыккан Матен Сыдыков аны «академик Саралаев» - деп аяр мамиле кылчу экен. Бир маал Кара-Дєбєгє чыккан Саралаев сїрдїї киши болгон, анын машинеси келатканда кєчєдєгї кєпкєн боз балдар кирерге тешик таппай калышчу. Саралаевдин ордун Ат-Башынын райкомун мыкчып турган Саринжи Жумагазиев алды. Горбачевдин заманында биринчилерден агрофирма тїзїп, арты дайыны жок Бишкекте кїм-жам болду. Жданов колхозунун акыркы башкармасы, Ак-Кыя айыл єкмєтїнїн биринчи тєрагасы Эсен-

баев Сиезбек болду. Менин бир тууганым, ал башкарма болоордо аким Алтымыш Шаршенбаев колдогон «Шамшынын» башкармасы, биздин айылдык Шарше Асыралиев менен «дуэлге» чыгып, оомат бизге оогон. Деги эле биздин мамлекетте биринчи таймаш талашуу болгон. Буга чейин райкомдор, партия башкарманы дайындап койчу. Анан єкмєт башына Калчаев Талант бир нече жолу шайлоолордо жеўип келет. Талант Калчаев ага чейин «Кочкор регионалдык казначействосунда» райондун акчасын тегеретип турчу. Мен анын оў колу болуп бир топ жыл иштедим. 1995жылы жазында Мисир Ашыркулов аркылуу акимге Арстанбек Ногоевди алып келип, парламенттик шайлоодо Аскар Акаев Кочкор району боюнча утулуп калат. Сарбагыштын таянычы болгон Кочкор району 90 пайыз сарбагыш Акаевге каршы салат. Ошондо Акаев катуу ойлонсо керек, кїзгї президенттик шайлоодо жездем Мисир Ашыркулов республикалык штабды жетектейт, Кочкор районунда шайлоо кампаниясынын «серый кадиналы» болуп президенттик аппараттан Бермет Келдибекова дайындалат. Бермет эжекем Акаев їчїн Кочкордун жаштарын бїт кєтєргєн, аким Ногоев їймє-їй Балыкчынын арагын саттырган, кїзїндє 100 пайыздан ашык Акаевди колдойбуз деп жулунганбыз. Бирок уялганыбыздан 100 гє жеткизген жокпуз. Эламан Акиев жаўы аким болгон мурун угуп алсак да эжекеме сїйїнчїлєп келген, эми экєє теў жок. Талант Калчаев анда бир райондун акчасын мыкчып турган. Таланттан кийин Адыл Салбаров болду. Ал айыл чарба институтун бїтсє керек, жаш кезде биз тытынып жїргєндє дипломун сандыкка салып койду. Бизден кичїїрєєк болчу, бир жолу жолугуп калганда: «Сандыкта жатып дипломуў чирип кетет, жаш кезде иштеп алсаў боло» -дегем, шак эле барып Айыл єкмєтї болуптур. Акыркы 50 жылда бир дагы жолу Жаўы-Жолдон Ак-Кыяны жетектеген адам келген эмес экен. Жаўы-Жолдуктар сайгактаган бойдон Бишкек, Нарын, Балыкчы, Кочкорго кирип кетишет. Ушул ирет гана менин «тезкам» Азизбек Сады-

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

де каргыш алгыр ашууну багынтмак да, кєксєгєн башка дїйнєгє, кєктєн тїшкєн бейиш жайына жетмек. Эми ошо кєк тїтїнїн чыгара кєксєгєнї ушу жолу ишке ашса, оо, андабы, анда ал ємїрїнїн акыркы тамыр кагышына чейин, эў соўку дем алуусуна дейре ошол жерде калмак. Жалаў

кєк мелжиген тоо кыркаларынан турган, алгыр куш менен жырткычтын туйгуну сырттаны гана жайдары жайдын бир учурунда Теўири колдоп жеткирер, а негизи тозокко салып ажалын берер ашуунун алдындагы куласа сєєгї табылгыс муз асканын боорунда жанын оозуна тиштеген

канов айыл єкмєтїн жетектеп калыптыр. Кантсе да Ак-Кыя єз айылым, кїчїк мїдїрїлїп кетсе да кулак тїрєсїў. Бир ирет Бишкекте катуу дуу болду Кочкор айылынын Ак-Кыя Айыл єкмєтїндє кыш алды жетишпеген їй-бїлєгє айыл єкмєтї кємїр ташып берип жатыптыр. Мен ойлоп калдым Азизбек мырзанын бул демилгесин Кыргызстан боюнча жайылтуу керек экен деп. Ошондуктан кыш алды ар бир район кємїр боюнча милдеттенмесин кандай аткарды, райондордун єкмєткє берген отчетторун жарыялап, ар бир район элге кандай жардам берди анализдеп, жыйынтыгын чыгарып жарыялап турдум. Ушул жазгандарым тїз натыйжа бергендиктен коомдук пикир тїзїлїп, мени менен ушул темада пикирлешкендер кєп болду. Ал эмес Лейлек районунда карапайым эл сотко чейин барышып, эмне їчїн убагында эл жылуулук менен камсыз болбойт деп, бир топ чиновниктерди кызматынан кетириптир. Бул тууралуу да єздєрї кабарлашты. Бул элдик демилге, ушул демилгенин башында АкКыя айыл єкмєтїнїн башчысы Азизбек Садыканов эли їчїн тикесинен-тике турат. Ал эми мен мамлекет боюнча фактыларга таянып таратып, бир топ жакшы жєрєлгє болду. Мен єз айылымдын санжырасын, тарыхын кєптєн бери иликтеп жїрєм. Арийне, бул хоббиге экинчи маселедей кєўїл бурулгандыктан, кагаздар тепсендиде калып жатты. Бул китептин башы менин классташ кызым айтып калды 50 жаш карматпай кетет, ушуга бир эстелик таштап кетпейлиби деп. Анын ой-пикири боюнча мен мектеп тууралуу жазып жаткам. Анан ой келди деги эле айылыбызды жазбайбызбы. Мейли аталарыбыз ардактаган Ак-Кыяга ал келбесе да, Кара-Суу тууралуу жазып кетели, кийинки муунга кызык болсо толуктап кетер деп ойлодук. Мен атайын жумуштан бошоп, биротоло киришейин дедим, бул китеп бїткїчє башка жактан иш табылып калар. Ошентип, колго калем кармап айылым тууралуу жаза баштадым. «Аалам айылдан башталат». Азизбек КЕЛДИБЕКОВ Жаабарс дем кыстыгуу азабынан улам, ооба, Жараткан ага їн чыгарып ыйлап жиберїїнї бергенде, анда мынабу тоолор солкулдагандай боздоп-сыздап жибермек. Азыркы жайы ошондой. Ушу арманга салган ашууну ашканга ал бир нече жолу аракет кылган, а бирок ойлогону ордунан чыккан эмес. Бир жолу да деми кысылып, бир буту кєрдє жатканда мындай иш болгон, он чакты тоо аркары аны барс экен деп санашпай жанынан єтїп, жайбаракат ашууну ашып кетишкен. Алар аны даана эле кєргєн, а Жаабарс болсо таш тиштеп, табият-тагдыр жараткан єзїнїн олжо- азыгын кєрбєгєнсїп кала берген. Оо, тоолор, бу дїйнєдє ушундай да болобу?! А тоолор болсо тунжурап турду. Оо, кол жетпеген кєк асман, бу жалганда ушундай да болобу?! Кєк асман да мелтиреп турду... Бакыт издеткен кусадан Жаабарстын жаны чыгып баратты... Тулпар тушунда дейт, мунун да арааны жїрїп, ойлогону оўунан чыккан кез болгон, башкалар даай албаган таш агызма шаркыратмадан илинбей секирген кїндєр да єткєн. А кезде буга туўгуюк да, тоскоолдук да, тик жарлар да жок болчу, ал эми буюктурма бурганак деген аны уялашындай кучактап алчу да, андай учурларда кандайдыр бир сулуу периште ага: «Келчи, жаным, келчи жакын жаныма», - деп чакырып калганда ал їн чыккан жакка аткан ок болуп секирчї, а тигил болсо кайыптай житип, жылаажын їнї башка тараптан угулчу: «Келчи, жаным, келчи жакын жаныма».

СКАНВОРД

15

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

16

КАРЖЫЛЫК БИЛИМДЇЇЛЇК

НАСЫЯ АЛЫП ЖАТКАНДА ЭМНЕГЕ КЄЎЇЛ БУРУУ КЕРЕК? НАСЫЯ АЛЫП ЖАТКАН УЧУРДА:

СЇРЄТ КОНКУРС Канча жаныбар канча киши бар

• íàñûÿëûê êåëèøèìäè æàíà àíû òºëºº ãðàôèãèí äûêàò îêóó; • íàñûÿíûí òàê ñóììàñûí áèë¿¿ (íåãèçãè ñóììà, ïàéûçû æàíà êîìèññèÿñû); • áàðäûê ìàñåëåëåðäè äîêóìåíòêå êîë êîéãîíãî ÷åéèí ÷å÷¿¿; НАСЫЯ АЛГАНДАН КИЙИН:

• òºëºìäºðä¿ ºç óáàãûíäà òºëºº; • òºëºíãºíä¿ã¿ òóóðàëóó ä¿ì¿ð÷ºêòºðä¿ ñàêòîî; Насыя алуудан мурда кардардын чыгымдарын жана їчїнчї тарпатын пайдасына болгон тєлємдєрдї эске алган насыянын толук суммасына кєўїл буруу керек. Бул тууралуу Улуттук банктын каржылык билимдїїлїктї жогорулатуу сайтында маалымдалды. Улуттук банк элге насыя алуудан мурда, алып жатканда жана алгандан кийин кармана турчу кеўештерди берди.

НАСЫЯ АЛГАНГА ЧЕЙИН:

• íàñûÿ êàíäàé ìàêñàòòà êîëäîíóëàðûí áèë¿¿;

• àð êàíäàé íàñûÿ áåð¿¿÷¿ óþìäàðäàãû øàðòòàð ìåíåí òààíûøóó; • ïàéûçäûê ÷åíèíå æàíà ýôôåêòèâä¿¿ ïàéûçäûê ÷åíèíå 꺢¿ë áóðóó; • êàðäàðäûí ÷ûãûìäàðûí æàíà ¿÷¿í÷¿ òàðïàòûí ïàéäàñûíà áîëãîí òºëºìäºðä¿ ýñêå àëãàí íàñûÿíûí òîëóê ñóììàñûíà 꺢¿ë áóðóó; • íàñûÿíû òºëºº áîþí÷à ºç¿í¿í ì¿ìê¿í÷¿ë¿ã¿í áààëîî; • û¢ãàéëóó ìåêåìåíè òàíäîî.

• íàñûÿëûê òàðûõòû ò¿ç¿¿*. БАНКТАН МААЛЫМ БОЛГОНДОЙ, ТЄМЄНКЇЛЄР ДА ЄТЄ МААНИЛЇЇ:

• íàñûÿíû àðûçäà áåëãèëåíãåí ìàêñàòòà êîëäîíóó êåðåê; • íàñûÿíû áàøêà áèðººãº áåð¿¿ ¿÷¿í àëáàø êåðåê; • áàøêàëàð ¿÷¿í ºç¿í¿í ì¿ëê¿í ê¿ðººãº êîþó ñóíóøòàëáàéò; * Насыялык тарых — кардардын насыяны кайтаруу боюнча єзїнє алган милдеттерин аткаргандыгын мїнєздєгєн маалымат.

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 118 • 6-март, 2015-жыл

Канча кубик бар