Айбат - коомдук-саясий гезити №118

www.aibat.kg

-МАРТ МАЙРАМЫҢЫЗДАР МЕНЕН УРМАТТУУ АЙЫМДАР!

№118

6-март, 2015 ж. Гезит 2010-жылдын 27-августунан бери басылат Баасы келишим түрдө.

Индира Жолдубаева, башпрокурор:

"ЖУРНАЛИСТТЕР СӨЗ ЭРКИНДИГИН СЫЙЛОО МЕНЕН КАТАР ЖООПКЕРЧИЛИКТИ ДАГЫ УНУТУШПАСА"

Коррупцияга каршы күрөшүп келген Салянова коррупционерге барып кошулдубу?

3-бет.

Садыр Жапаров Варшавада эмес, Венгриядабы?

3-бет. Башпрокурор Индира Жолдубаева жергиликтүү агенттиктердин бирине курган маегинде жалган маалымат таратып, жалган жалаа жапкандарга карата колдонулуучу мыйзамга карата пикирин билдириптир. Анын айтымында, бул мыйзам жарандардын эркиндигин жана сөз эркиндигин чектебейт. «Жалган маалымат деген эмне? Менин көз карашымда, жалган маалымат коомчулукта ишенимсиздикти жаратат. Ошондой эле акыйкатсыздыкты» дейт ал. Сөзүн андан ары улаган Индира айым жалган маалымат адамдын укугуна жана абийирине, беделине доо кетирет. «Журналисттер бөлөк жарандар сыяктуу эле өздө-

рүнүн иши үчүн жооп бериши керек. Адамдын абийирин, ар-намысын тебелөөгө жол берилбеши керек. Адамдын абийири жана ар-намысы – баа жеткис» деп маегин жыйынтыктады башпрокурор. Анын сөзүнө караганда, бул мыйзам журналисттердин оозун буубастан, тескерисинче, абийирдүүлүк менен өз ишине жоопкерчилик менен мамиле жасоого үндөйт. Журналисттер демократия, сөз эркиндиги десе эле чектен ашып кеткенибизди кантип танабыз? Андыктан сөз эркиндиги – жоопкерчилик экенин түшүнүп, оозубузга келгенди оттогонду токтотсок!

Адам өлүмүнөн саясат жасаган оппозиция 5-бет.

2-бет.

Урматтуу биздин айымдар! Жаздын жылуу илеби менен чогу кирип келген 8 -март майрамыңар менен чын жүрөгүбүздөн куттуктайбыз. Сиздерге кааларыбыз ар дайым жашооңуздар күндүн нурундай жарык, өмүрүңүздөр арчадай узун, жүзүңүздөр роза гүлүндөй көрктүү болсун. Ар дайым Курманжан Датка апабыздай жашоонун оор сыноосунда сабырдуу, Акмөөр апабыздай сулуу болуп жүрүшүңүздөрдү каалайбыз.

Кут болсун 8-март майрамыңар, Кызыл гүлдөй ааламга жайнадыңар. Силер бар бул жашоонун көркү да бар, Силер жок эркектерге заманы тар Силерсиңер дүйнөнүн сулуулугу, Силерсиңер жан дүйнөнүн жылуулугу. Аманчылык өмүрлөрдү сүргүлөчү, Бул жашоонун жакшылыгын көргүлөчү. Айбат гезитинин жамааты

Дүйнөнүн эң бай адамдары - 2015 Forbes журналынын рейтинги 8-бет. Эмил Токтогонов, Кулатуу федерация президенти: "Буйруса дүйнөнү кыргыз жигиттери спорт менен 9-бет. багынтат" АЛБАСТЫ...

12-бет.

2

АЙБАТ ПРЕСС

КЫРГЫЗСТАНДЫК АЯЛ АНТАЛИЯНЫН ШААРДЫК КЕЎЕШИНЕ ЄЗЇНЇН ТАЛАПКЕРЛИГИН КОЙДУ Кыргызстандык Тынар Улусой Анталиянын (Тїркия) шаардык кеўешине єзїнїн талапкерлигин койду. Бул тууралуу кечээ, 4-мартта «Хаберлер» тїрк басылмасы маалымдады. Анын маалыматы боюнча, Тынар Анталияга азыркы кїйєєсї Фуркан Улусойго 10 жыл мурда тийген жана азыркы учурда 31 жаштагы аялдын эки баласы бар. Тынар Тїркияга бєйрєк оорусунан улам баргандыгы, Тынардын апасы Айгїл Абжанбекова бєйрєгїн кызына бергендиги маалым болду. Операция Акдениз

УРМАТТУУ МЕКЕНДЕШ АЙЫМДАР!

университетинде ийгиликтїї єткєн. «Мен Тїркияга ыраазымын. Єлкєнїн єнїгїшїнє салым кошкум келет. Мен депутат болуп, партиянын саламаттыкты сактоо жана чет элдик жарандарды колдоо чєйрєсїндєгї реформаларын уланткым келет», - деди ал. Тынардын кїйєєсї Фуркан єзїнїн аялын колдойт жана анын талапкерлигин башкалар да колдойт деп ишенет. «Анталиянын жашоочулары чет элдик келинин жакшы кєрїшєт, мындан кийин кантип депутат болбой койсун», -деди ал.

Àçèìáåê ÁÅÊÍÀÇÀÐÎÂ:

«МЫНДАЙ АЛСЫЗ ОППОЗИЦИЯ БОЛГОН ЭМЕС»

Коомдук ишмер Азимбек Бекназаров «Азаттык» радиосуна агынан жарыла маек куруптур. Учурдагы кырдаал, партиялардын ирилешїїсї жана Конституция тууралуу пикирин ортого салган Ази-

ке оппозицияга таасын баасын бериптир. Анын айтымында, бїгїнкї оппозиция улуттук деўгээлге кєтєрїлє элек. «Мен 25 жылдан бери оппозициядамын, андыктан, мындай алсыз оппозицияны кєргєн эмесмин. Оппозиция алигиче кїч топтой алган жок жана шайлоого чейин дагы топтой албайт» дейт ал. Азимбек Анаркулович єзїн оппозиция лидерлеринин бири санаарын билебиз. Оппозицияны ичинен билгени їчїн ушундай баасын берип атса керек. Бийлик «абысыўдарынын» деўгээлине кєзї жеткен соў чыркыраган чындыкты айтканына оппозиция терикпеши керек. Тескерисинче оўолуу жолуна тїшїп, бийликти курулай сындабай, альтернативалуу сунушун айтканы оў.

Ñèçäåðäè Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñûíûí Æîãîðêó Êå¢åøèíèí ÊÑÄÏ äåïóòàòòûê ôðàêöèÿñûíûí æàíà ºç¿ìä¿í àòûìäàí æàçäûí àëãà÷êû ê¿íäºð¿ ìåíåí êîøî êåëãåí 8-ìàðò Àÿëäàðäûí ýë àðàëûê ìàéðàìû ìåíåí ÷ûí äèëèìäåí êóòòóêòàéì!

мырзага эмес, алар отурган авто машиненин арткы орундугуна тийген экен. Эгерде тапанчанын огу чындап эле Самсаалы мырзанын чыкыйына тийгенде эмне болмок? Бул деген адам ємїрїнє коркунуч туудуруу болуп жатпайбы? Же жалганбы? Анан муну сєз эркиндиги менен байланыштыруу канчалык логикага сыят? Же журналисттер їчїн адам ємїрїнє коркунуч туудурса деле, мыйзам иштебеши керекпи?.. Коммерциялык директор:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

КСДП депутаттык фракциясынын лидери Ч.А. ТУРСУНБЕКОВ

ЛУКАШЕНКОНУН КАБИНЕТИНЕН КУРСАЛИЕВИЧ НЕГЕ КУБАНЫП ЧЫККАН ЖОК?

Дээрлик беш жылдан бери карай колтугуна кысып, корголоп келаткан Бакиевдердин чындыгында ким экендигине Белоруссия президенти Александр Лукашенконун эми чындап кєзї жетип калгандай. Бул туурасында орус тилдїї басылмалардын бири єтє кызык маалымат берди. Андагы маалыматка ылайык їстїбїздєгї жылдын 21-февралында Лукашенко Курманбек Бакиевди кабинетине чакырып алып, бир сааттан ашыкча катуу

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Редакциялык жамаат:

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ

Урматтоо менен,

Майрамдын келип чыгыш тарыхы да кызыктуу. Алгач аялзатынын социалдык-

ЖУРНАЛИСТ АДАМ ЄМЇРЇНЄ КОРКУНУЧ ЖАРАТСА ДАГЫ МЫЙЗАМ АЛДЫНДА ЖООП БЕРБЕШИ КЕРЕКПИ? «Азия Ньюс» гезитинин баш редактору Аслан Сартбаевдин 2 айга абакка камалышы оппозициячыл маанайдагы саясатчыларды, журналисттерди жана батыштын сєзїн сїйлєгєн «жаўы муунчуларды» чууга салып туру. Мисалга кече маалымат борборлорунун биринде «Жаўы муун» кыймылынын мїчєлєрї тегерек столдун четине топтолушуп, Сартбаевдин камалышына бийликти кїнєєлєп, сєз эркиндигине карата жасалган кысым катары сыпаттап жиберишти. Бул жерде кайдагы кысым тууралуу айтууга болот? Иштин тєркїнї таптакыр башка нукта болуп жатпайбы? Тилекке каршы аны ойлогон эч ким жок. Кєрїнгєндї сындап жазам деп коркутуп, акча таап кєнгєн Аслан Сартбаев бу сапар єзїнїн эле досу болуп жїргєн жеке ишкер Самсаалы Четимбаевдин чыкыйына травматикалык тапанчасын такап коркутуп атып, байкабай атып алганын єзї деле мойнуна алды. Дагы жакшы, ок Самсаалы

экономикалык жана укуктарын жакшыртуу, коргоо їчїн башталган иш чаралар 1857-жылы 8-мартта, андан соў 1908жылы 8-мартында АКШ да кенен орун алган. Акыры келип 1910-жылы Копенгагендеги Социалисттик аялдардын II эл аралык конференциясында Германиянын социал -демократиялык партиясынын сол канатынын жетекчилеринин бири Клара Цеткиндин демилгеси менен бул майрамга "эл аралык" деген статус берилген. Кыргызстандын социал-демокртиялык партиясы да биздин кїндєрдє аял менен эркектин теў укуктуулугу, аларга коомдо бирдей шарттардын тїзїлїшї ал мамлекеттин ийгиликтїї єнїгїшїнїн бир жолу экенине ынанат. Кыргыз Республикасынын тарыхында аялдар єлкєнї башкарууда, эмгек менен бийик тепкичтерге жеткени маалым. Учурда алардын татыктуу эмгегин улантуучулар ааламдашуу заманында ишкерликте, илимде дегеле баардык тармактарда жаратмандык менен иш алып барышууда. Аялдарга туруктуулугу жана чыдамкайлыгы, акылкєйлїгї жана тїшїнїктїїлїгї їчїн тереў таазим этебиз. Сиздерге чыў ден соолук, їй-бїлєлїк зор бакыт-таалай, жаркын маанай каалайм жана ойлогон ой-максатыўыздардын ишке ашышына тилектештигимди билдирем!

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

«ийлегендей». Кыязы Минскиде єлтїрїлгєн кримтєбєл Алманбет Анапияевдин єлїмїнє анын иниси Жаныш Бакиевдин катыштыгы бар экендиги кызуу талкууга алынса керек. Мына ушундай жолугушуудан соў Батьканын кабинетинен Курманбек Бакиев кабагы салыўкы тартып, катуу ойлонуп чыкканын кєргєндєр бар экен. Лукашенко болсо аны мурдагыдай бажактап кабинетинин оозуна чейин узатып дагы келбептир. Кыязы, сїйлєшїїнїн аягында «чыгып кет» деп эле ишаара кылып койсо керек. Анан ошол кїнї кечинде КурСалиевичтин їйїндє иниси канкор Жаныш, уулу Марат болгон жана башка туугандары, санаалаштары чогулуп «масилет» курушуптур. Эмне темада «масилет» курушканы азырынча белгисиз. Бирок Минскидеги Бакиевдер єздєрїнїн башынан дагы кара булут каптап калганын сезип атышкандай. Кеч болсо да эсине келип, эл аралык деўгээлде азыноолак кадыр-баркын сактап калууну ойлогон Лукашенкого баракелде деп туралы. Калганын эми кєрє жатарбыз.

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №547

Нускасы: 1500

АЙБАТ ПРЕСС

«КЫЗЫР» КАЛГАНДАР «БИРИМДИККЕ» БАШЫН ТЫГАБЫ? Ушул айдын он тогузунда борбордогу мейманканалардын биринде «Кыргызстан Бажы биримдигине каршы» кыймылы жыйын єткєрмєкчї. Ага катышкан эркин депутат Ємїрбек Абдрахманов, БОКтун лидери Равшан Жээнбеков «Биримдик» аталыштагы жаўы кыймыл тїптєлгєнїн жар салышы ыктымал. Ага «Кыргызстан Бажы биримдигине каршы», «Бир Эл – Жаштар», «Жаўы муун», Ємїрбек Суваналиевдин «КККсы» сыяк-

туу кыймылдар, Садыр Жапаров менен Мелисбек Мырзакматовдун «Мекенчил» партиясын кошуу планы бар экен. Бул кыймыл сымактар, партиялардын лидерлери ар кайсы партияга «тийип чыга» берип, «салынды катындай» кейипти кийип калышканы маалым. Эми «кызыр» калгандардан куралган «Биримдиктен» бактысын табышабы же биротоло «саясый импотенцияга» тушугушабы?

3

КОРРУПЦИЯГА КАРШЫ КЇРЄШЇП КЕЛГЕН АИДА САЛЯНОВА КОРРУПЦИОНЕРГЕ БАРЫП КОШУЛДУБУ?

С.ЖАПАРОВ ВАРШАВАДА ЭМЕС, ВЕНГРИЯДАБЫ? «Мекенчил» партиясынын кєшєгє артындагы кожоюну Садыр Жапаров їй-бїлєсї менен Варшавада жашап атканын айтып келет. Ал эми турмуш жїзїндє Венгриянын Будапешт шаарында кїн кечирип атыптыр. Далил кана десеўер, Kalempir.kg сайтынын редактору Эрнис Кыязовго кайрылгыла. Кесиптешибиз жакында эле Будапешттен Жапаровго жолугуп интервью уюштурганын, бардык чыгымды «фантаст жазуучу» кєтєргєнїн, БОКчу Равшан Жээнбеков да кол кабыш кылганын жашырбаса керек.

НАРГОЗУЕВ ЖЭЭНБЕКОВДУ «ЖЭЭРИЙБИ»? Мурдагы «ак жолчу» депутат, учурдагы оппозиционер Бегалы Наргозуев БОК лидери Равшан Жээнбековго ишенбейт экен. Ал Нарындагы «ОБОНдун» тєрайымы Бактыгїл Жумабаева менен болгон жолугушууда агынан жарылып, Р.Жээнбековдун оппозициянын радикалдуу кадамдарга баруусун колдобой жатканын айтып, ал эгер майлуу-сїттїї кызмат сунушталса «аный» дебей кете бериши ыктымалдыгын баса белгилептир. Жалпы коомчулуктан, єзї таянган АКШдагы кожоюндарынан колдоо таппаган Равшан Бабырбекович санаалаштарынын ишениминен чыга баштаса, иштин бїткєнї ушул турбайбы.

БАЖЫ БИРИМДИГИНЕ КАРШЫ ЖЇРЇШТЄРДЇН «КУНУ» 3 МЛН. ДОЛЛАРБЫ? Кыргызстандагы бейєкмєт уюмдар Бажы биримдигине (ББ) каршы ар кыл єўїттєгї акцияларды єткєрїп келишет.

19-мартта «Достук» мейманканасында єтїїчї иш-чарада ушул тема талкууланмакчы. Эмне эле бейєкмєтчїлєр ББга кастарын тигип, тегерек стол, конференция, акцияларды уюштуруп калды десе, АКШнын мамдепартаменти бул жаатта 3 млн. доллар бєлїптїр да. Тыйын дегенде мекенинин кызыкчылыгын кечип салгандар 3 млн. долларды кєргєндє эмнеге гана барышпайт дейсиў. «Жегендери аш болсун» дейбиз, ошентсе да, Кыр-

гызстандын ББга кошулуудан бєлєк жолу жоктугун элибиз жакшы билет. Биз їчїн элибиздин ишеними жогору турушу керек эмеспи.

Кадимки жєє чечен саясатчы Адахан Мадумаровдун: «Бийликтен четтетилсе эле оппозицияга єтє качышат» деп айтканы бар. Анын сыўары, кечээ эле бїгїнкї бийлик менен бир кайыкта сїзїп келаткан экс-баш прокурор Аида Салянова кїйєєсїн кылмыш жоопкерчилигинен коргоп калуу максатында бийлик ордосунан тїптїз эле оппозиция айдыўына аттай качты. Албетте, бийликке жетсем дегенде эки кєзї тєрт болуп турган оппозициячыл саясатчылар Салянованын мындай кадамын кол чаап, кубануу менен тосуп алышты. Мурда аны їстєккєбосток тепкиге алып келгендер коргомуш этип да чыгышты. Айтор, бїгїнкї кїндє башы бириге албай, он талаа болуп бєлїнїп жїргєн оппозициячылдардын ар кимиси Аида айымды єз «короосуна» тартууга далалат урушту. Мына ошончо сунулган колдордун арасынан Салянова мурда-кийинки ишмердїїлїктєрїндє бир эмес, бир нече кыўыр иштери бар, эксперт чалыш Расул Умбеталиевдин «короосуна» барып тїштї. Болгондо анын 2005-жылы каттоодон єткєзїп, бирок иштете албай келген партиясынын босогосун аттап, анын лидери болуп чыга келди. Анын келгенине Расул Умбеталиев корстон болуп, 19-февралда маалымат жыйынын єткєрїп тєшїн кайра-кайра каккылап да алды. «Мурдагы башпрокурор Аида Салянова «Кїчтїї Кыргызстан» партиясын тандап алды. Анткени, мен тазамын жана абийирдїїмїн» деп мактанганын жамы журт укту. Макул, бул экєєнїн саясый «баш кошуусуна» эч ким деле каршы эмес деўизчи. Бирок кечээ эле коррупцияга каршы айыгышкан кїрєш жасап келаткан Аида айымдын артында толтура мыйзамсыз

иштери бар, коррупционер деген «наамга» толук талапкер боло алчу Расул мырзага кошулуп алганы неси деп элибиздин эси чыгып отуру. Сєзїбїз кургак болбосун їчїн, Умбеталиевдин мыйзамсыз ишаракеттеринин айрымдарын гана мисалга тартып коелу. Ал 1995-жылы «Таш-Кємїр» ишканасынын директорунун орун басарлык кызматын ээлеп турганда бир топ катачылыктарды кетирип, ага байланыштуу кылмыш иши козголгон. Бирок ал кетирген кемчиликтеринин натыйжасында келтирген зыяндарын тєлєп бергени їчїн кылмыш иши жабылган экен. Андан кийин ал «Кєк-Жаўгак» ишканасын жетектеген. Анда да жєн иштебей, «Тегене» ишканасынын директору А. Султанов менен жеў ичинен сїйлєшїп алышып мамлекеттен 7 миллион сом кредит алышат. Анан анын 37 миў сомун максатсыз пайдаланышканы билинип калат. Муну да кємїскєдєгї сїйлєшїїлєр менен тым-тым кылышат. «Кыргыз кємїр» ишканасын жетектеп турганда «Аспект» аттуу ишканага 1,7 миллион сомдук жабдууларды мыйзамсыз бергени їчїн кылмыш иши ачылат. Ошентип биринин артынан бирин чабыштырып жїргєн Расул Умбеталиев бїгїн таптаза киши болуп сїйлєп атканына таў берсеў болот. Андан дагы ошондой адамга барып кошулуп алган Саляновага не дээриўди билбейсиў. «Балыкчы балыкчыны алыстан тааныйт» деген ушулбу дээриўди билбей же «окшошконго мушташкан ушул тура» деп алакан жаярыўды билбей шїк отуруп калат экенсиў мындайда. А.Жеўишбековнанын ишенген адамы Умбеталиев болсо, анда жыргаптыр. Узакка барбайт го мындай кадамы менен…

А.АНАПИЯЕВДИН СЄЄГЇН ЄМЇРБЕК БАКИРОВ ТОСУП АЛДЫБЫ? Минскиде канкор президенттин иниси Жаныш Бакиевдин колунан єлтїрїлдї делген Алманбет Анапияевдин сєєгї жерге берилди. Анын сєєгї 27-февралда Москва-Ош аба каттамы аркылуу ордолуу Ошко жеткирилип, аны тосуп алууга 100дєн ашуун адам катышты. Алардын арасынан «ата журтчу» Ємїрбек Бакировду дагы кезиктирдик. Бакыйган эле депутаттын кримавторитеттин тажыясында кызмат кылып жїргєнї кєзгє єєн учурайт экен. Же ал дагы «кара дїйнє» менен тыгыз алака тїзїп жїрєбї? Андай болсо парламентте эмес, кылмыш чєйрєсїндє «ишмердїїлїк» кылбайбы?

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

4

ЇЛГЇ

ИСЛАМ УКУК ТААНУУЧУСУ КАДЫР МАЛИКОВДОН ЇЛГЇ АЛСАЎАР

Жаўырган жаз айынын биринчи кїнїндє борбор шаарыбыздын Токомбаев кєчєсїнєн єтє катуу мас абалында “BMW” їлгїсїндєгї автоунааны айдап бараткан жаранды ислам укук таануучусу Кадыр Маликов кєрїп калып, аны андан ары дагы жолдо жїрїїнїн эрежелерин єтє одоно бузуусунан алдын алгандыгы маалым болду. “1-мартта Токомбаев кєчє-

сїндє саат 12:30дар чамасында “БМV” їлгїсїндєгї автоунаа єтє чоў ылдамдыкта баратып жєє жїргїнчїлєр єтїїчї жерден араўдан зорго адамдарды сїзїп ала жаздап барып токтоду. Анан андан ары ал жолун улап кете берди. Токомбаев жана Советский кєчєлєрїнїн кесилишинен светофордун кызыл жарыгы кїйїп калганда гана мен аны кууп жетип, машинесине жакын келип, анын айдоочусу єтє катуу мас абалында экендигин кєрдїм. Анан мен аны андан ары дагы айдап кетпеши їчїн машинесинен алып чыктым. Мен аны жол кырсыгы болбошу їчїн кармадым жана ал катуу каршылык кєрсєткєндїктєн жакын турган адамдардан жардам сурадым” дейт Кадыр Маликов. Ырасында эле, эгерде ал айдоочуну андан ары бош кое бергенде жол кырсыгына кабылышы толук мїмкїн болчу. Андан жалгыз гана єзї эмес, башка бейкїнєє адамдар дагы жапа чекмек. Андыктан Кадыр мырзанын бул жасаган кадамы чыныгы адамгерчи-

лик сапатты кєрсєтїп турат. Ислам дини бул адамдарды ыймандуулукка, тазалыкка їндєйт. Чыныгы мусулман мына ушундай коопсуздуктарды алдын алууга ашыгышы керек. Эгерде башка бирєє болгондо балким кайдыгер мамиле жасап коймок. Андай кайдыгерликтин арты трагедия менен бїтїшї дагы кеп эмес эле. Мусулманчылыктын парздарын бекем карманган Маликов бул кадамы менен андай трагедиянын алдын алды десек болот. Мына ушундай кадамдар гана динди оў жагынан таанытат. Болбосо азыр диндин атын жамынып алып, арабдардын кийимдерин кыргыздарга таўуулап жїргєндєр арбын. Динди єтє татаалдаштырып, кыргыздын їрп-адаттарынан да баш тартууга чакырып жїргєндєр жок эмес. Мындай кєрїнїштєр диндин кандай тїрї болсо дагы ага жакшы упай алып келбейт. Ал эми Кадыр Маликовдун кадамы бул чыныгы мусулмандын кадамы болду...

ТАМЧЫ КАБАР Êûðãûç-òàæèê ÷åê àðàñû áîþí÷à ñ¿éëºø¿¿ ºò¿¿äº ***

Áèøêåêòå àÿëäàðäûí èñëàì äèíèíäåãè ðîëó òàëêóóëàíàò ***

Îø øààðûíûí ìýðèÿñûíà êàðàòà 7 êûëìûø èøè êîçãîëäó ***

Îøòî øààðäûê òºðºò ¿é¿í¿í äàðûãåðèíå êûëìûø èøè êîçãîëäó ***

Ìèíèñòð: “ªëêºäº æåòèøåðëèê ºë÷ºìäºã¿ äèçåëü ìàéû áàð” ***

Æîëäîøåâà "Ñåáàò" ëèöåéëåðèí æàáóóíó ñóíóøòàäû ***

Äåïóòàò áàðäûê ìåêåìåëåðäèí àøêàíàëàðûí òåêøåð¿¿í¿ ñóíóøòàäû ***

Ýøåê ÷ûðû Ò¿ðêèÿãà ÷åéèí æåòòè

ЖЕР-СУУ АТТАРЫНДА КАТЫЛГАН ЭСКИ СЄЗДЄР Мурда башка мааниде колдонулуп жїрїп, кийин башка мааниге єтїп кеткен сєздєр да тилибизде арбын учурайт. Мисалы, кыргыздар “товарды - мал” деп коюшкан. “Алар Анжияндан келгенден кийин дїкєнїн малга толтуруп койду” дейт. “Дїкєнїн товарга толтуруп койду” деген маанини билдирет. Бїгїн мал дегенди кыргыз товар деп тїшїнбєйт. Мал десе тєрт тїлїктї: уйду, койду, жылкыны, тєєнї тїшїнєт. Кыргыз тилиндеги “ор, ороо, аў, аўгек” сєздєрї менен монгол тилиндеги “нур, нура” сєздєрї уўгулаш, тїбї бир. Монгол тилиндеги “нур, нура” деген сєздєр “жар, туўгуюк, тїпкїр” дегенди тїшїндїрєт. Мисалы, “нор, ор, ус, суу” деген “урап тїшкєн тереў суу” дегенди тїшїндїрєт. Ушул сєзгє “нура, нурак” деген сєздєр жана Орто-Нура, Чет-Нура, Баш-Нура деген жер аталыштары уўгулаш. “Мєрєн” деген сєз монгол тилинде деўизге куя турган чоў сууну билдирет. Эми “Кєкє-Мєрєн (Мерен)” десек “Кєк суу, Кєк дарыя” дегенди билдирет. “МузБулак, Муз-Тєр, Ак-Муз, Мура, Амур” деген аталыштардын уўгулары “мєр, мур, муз” болуп, этимосу “суу, дайра, єзєн” дегенге барып такалат. Мисалы, Ак-Буура дарыясын айрым илимпоздор “Ак тєєгє - Ак буурага" салыштырган. Бирок дїйнєгє анык далилдїї эмгектери менен атагы чыккан тїркологдор “буура” сєзїнїн суу менен эч кандай байланышы жоктугун, мындай этимология илимге жакындабай турганын, ал эми тїндїктє жашаган эвенк элинде “бура” деген сєз “суу, єзєн” дегенди тїшїндїрєрїн, Ак буура деген Ак дарыя, Кара буура деген Кара дарыя дегенди тїшїндїрєрїн далилдешкен. Ошондой эле Буура-Сай, Ак-Буркан, Бурган деген жер-суу аттары да бар. № 118 • 6-март, 2015-жыл

***

Áèëèì áåð¿¿ ìèíèñòðëèãè 2015æûëû ìåêòåï ôîðìàñûíûí æåòèøñèçäèãè áîëáîéò äåãåí íèåòòå ***

Áèëèì áåð¿¿ ìèíèñòðëèãè ßïîíèÿäàí 250 ìëí äîëëàðäàí àøûê êàéòàðûìñûç æàðäàì àëàò ***

Òàø-ʺì¿ðäº æåð ñåìèðòêè÷ ÷ûãàðóó÷ó çàâîä êóðóëñà, Æàëàë-Àáàä îáëóñóíà æåòå òóðãàí ãàç äà àëûíàò ***

Äûéêàíäàðãà àðçàí êðåäèò áåð¿¿ ìàñåëåñè óøóë æóìàäà ÷å÷èëåò ***

Öàðíàåâ Áîñòîíäîãó æàðäûðóóíó æàñàãàíûí ìîéíóíà àëäû ***

Áàòûø Óêðàèíàäà îê àòóó òîêòîáîñî æà¢û êàäàìäàðãà áàðàò ***

Ñààêàøâèëè ÀÊØäàí Óêðàèíàãà êóðàë áåð¿¿í¿ ºò¿íä¿ ***

Èðàíäà 6 ñóííè ýðêåê ºë¿ì æàçàñûíà òàðòûëàò

Азыркы убакта айрымдар таўуулап жїрїшкєндєй Енисей дегенди Эне-Сай же Эне-Суу деп тїшїндїрїї элдик нукура чындыкка жакындабайт. “Ене” деген “чоў суу”, сай деген суу ага турган жер. "Енисей – Чоў суу, Чоў дарыя” дегенди тїшїндїргєн эле сєз”. Азыркы унутулган сєздєрдїн кєбїн жер-суулардын аттарынан табууга болот. Анткени ал аталыштар чындыкты жаап-жашырбай, болгонун болгондой кылып айтып берїї касиетине ээ. Мисалы, Кыргызстандагы Кызыл-Суу Тажикстанга жеткенде “Сурхоб” болуп єзгєрїп кетет. Анткени тажикча “сурхкызыл, об-суу” деген сєз. Кєгарт, Кызарт деген аталыштардагы “арт” деген єзїбїздїн тилде “ашуу” дегенди билдирет. Же “Кєктєгї ашуу”,

“Бийик ашуу” деп тїшїнсєк болот. “Арт” деген сєз азыр деле айтылып, колдонулуп келет. “Алар тиги кєрїнгєн белди артып кетишти” дейт же “Артуу, артуу бел экен” деп коет. Ал эми “Кызарт” дегендин “кыз” дегени “кыз” эмес, кыр дегендин эле бир тїгєйї деген маанини берип келгени окумуштуулар тарабынан аныкталган. Демек “Кызарт” – Кыр ашуу, Кєкарт - Тоо ашуу” дегенди билдирет. Эми “Чїй” дегенге келсек. Чїй казакча–Шїй. Суй - Иран тилинде суу дегенди билдирет. Ал эми кыргыз тилиндеги - “суюк, сугар, супсак, сууса, суусундук” деген сєздєрдїн баарынын уўгусу “суу” дегенден таралат. Шайлообек ДЇЙШЕЕВ

***

Ñíîóäåí ìåêåíèíå êàéòûøû ì¿ìê¿í *** Ïàêèñòàí îîãàí êà÷êûíäàðûí ê¿÷òºï êàéòàðóóäà

*** Àâñòðàëèÿ êàìàêòàãû íàðêîäèëåðëåðäè àëìàøóóíó Èíäîíåçèÿãà ñóíóøòàäû

*** Àçåðáàéæàíäà òåððîð÷óëóêêà øåêòåëãåí àëòû àäàì êàìàëäû *** Ñàõàëèí îáëóñóíóí ãóáåðíàòîðó êàìàëäû ***

5

САЙ-САТ

ПРЕЗИДЕНТТИН КЫРГЫЗСТАНДЫН АКТИВДЕРИН КОРГОО ТУУРАЛУУ БИЛДИРЇЇСЇН, «КУМТЄРДЇ» УЛУТТАШТЫРУУ КЕРЕК ДЕП ТЇШЇНЇП АЛГАНДАРГА ЖОЛ БОЛСУН!?.. Єткєн жумада Онтарио соту “Центерра” компаниясындагы Кыргызстанга таандык 6,5 млн. акцияны камакка алды. Канаданын бул соту латвиялык ишкер Валерий Белокондун арызынын негизинде ушундай чечим кабыл алганы айтылууда. Буга чейин эле аталган компаниядагы Кыргызстандын 77 млн. акциясынын 47 миллиону Канада соту тарабынан камакка алынган болчу. Stans Energy компаниясынын арызы себеп болгон. Андан сырткары буга чейин тїркиялык Sistem Muhendishlik Insaat Sanayi ve Ticaret компаниясынын арызы боюнча да акциялар тоўдурулган. Ошентип Кыргызстандын чет єлкєдєгї жападан-жалгыз акцияларынын кєпчїлїк бєлїгї камакка алынды. Адистер бул

кєрїнїш Кыргызстандын экономикасына гана эмес инвестициялык климатына да терс таасирин тийгизерин айтууда. Мисалы, єткєн жылдын октябрь айындагы мындай кєрїнїштєн кийин президент Алмазбек Атамбаев атайын кайрылуу жасап Кыргызстандын активдерин сактап калуу їчїн колдон келген аракеттерди жасоо зарылдыгын белгилеген. А.Атамбаевдин бул билдирїїсї коомчулукта тїрдїї божомолдорго жем таштаган. Мисалы, парламенттеги президентке жагынгысы келген айрым депутаттар єлкє башчысынын мындай билдирїїсїн туура эмес тїшїнїп алып, президент “Кумтєрдї” улутташтыруу тууралуу айтып жатат деген ойго келген. Бирок, єлкє

АДАМ ЄЛЇМЇНЄН САЯСАТ ЖАСАГАН ОППОЗИЦИЯ

Бїгїнкї кїндєгї Кыргызстандагы оппозиция єтє майдачыл жана эч кандай конкреттїї программасы жок экендиги туурасында ички саясат таануучулардын бардыгы бир ооздон айтып келатышат. Ырасында эле ошондой болууда. Кыргызстанды кантип єнїктїрєбїз деген маселенин тегерегинде баш ооруткандын ордуна эптеп эле бир кынтык издей калып, анын арты менен кыйкырып чыга калууну кєздєп келишет. Бул жолу дагы ошондой болду. Россия Федерациясынын Москва шаарында оппозиция єкїлї Борис Немцовдун киши колдуу болушу Равшан Жээнбеков башында турган БОКчулар їчїн табылбай турган шылтоо болуп бергенсиди. Маселен, кече аптанын биринчи кїнїндє оппозициячылдар Россия Федерациясынын Кыргызстандагы элчилигинин алдына топтолушуп, элчиликтин имаратына Немцовдун сїрєтїн илишип, гїл коюшуп, шам жагышты. Равшан Жээнбеков Немцовдун єлїмїнє Россиядагы тїзїлгєн режим кїнєєлїї деп билдирди. Анан дагы ал «бул саясатчынын єлїмї - мурунку постсоветтик аймактагы оппозиционерлердин бардыгына жеке кайтарууну кїчєтїї муктаждыгы жаралгандыгы тууралуу сигнал болду» дейт. Немцовдун єлїмї боюнча америкалык “RAND Corporation” корпорациясынын президенти Збигнев Бжезинский єз пикирин маалымат булактарынын бирине билдирген эле. Анда ал бул жерде АКШ Россиянын ички саясый кырдаалын курчутуу їчїн ушундай ишти жасагандыгы тууралуу айтылган. Тактап айтканда Немцовду Украинанын АКШ їчїн кызмат кылган атайын кызматтарынын адамдары «жайлашкан». Эске сала кетсек, Немцов єзї убагында Америка саясатын колдогон саясатчы катары катуу белгилїї болгон. Андыктан бул жерде Немцовдун єлїмїнє Россия бийлигин кїнєєлєгєндїн ордуна, абалга туура баа бер-

ген оў. Себеби Американын ырын ырдап жїргєн Немцов ажалын ошол тараптан табаарын мурда билбесе керек эле. Ушул жагынан алып караганда Равшан Жээнбеков єзї дагы єтє эле батышчыл болуп кеткенинен абайлашы керек. Экинчиден, Россия бийлиги Немцовдун кєзїн тазалаганга эч кандай кызыкчылыгы жок болчу. Себеби Немцов оппозициянын деўгээлин эч кандай кєтєрє алган эмес. Дээрлик 90 пайыз россиялыктар дагы деле Путин башында турган бийликти колдошот. Їчїнчїдєн, Равшан Жээнбеков башында турган оппозиция эмнегедир бир кїн кечигип Немцовду «жоктоп» отурушат. Болбосо мындай «жоктоолор» башка єлкєлєрдє Немцов каза болгон кїндїн эртеси эле башталган. Биздин оппозиция болсо, адегенде ММК булактарында кандай пикирлер айтыларын кїтїшїп, андан кийин гана Россия элчилигинин алдына келип отурушат. Эгерде булар Немцовдун єлїмїнє чындап эле кайгырып турушса, кабарды угаар менен «жоктошот» эле. Бул бїгїнкї кїндєгї адам єлїмїн саясатташтыруунун бир мисалы. Экинчи мисалы Минскиде киши колдуу болгон кримтєбєл Алманбет Анапияевдин єлїмї тууралуу болууда. Анын єлїмїнє єз кєзї менен кїбє болгон жан сакчысынын айтымында буга Жаныш Бакиев жана анын эки жан-жєкєрїнїн тїздєн-тїз катыштыгы бар болгон. Мына ушундай ишенимдїї версия айтылаары менен эле маалымат булактарынын бирине Алманбет Анапияевдин бир тууганы Калмамат Анапияевдин маеги жарык кєргєн. Анда «Гїлжигит Абдулазизовдун айткандары 99 пайыз калп. Буга Бакиевдердин эч кандай тиешеси жок» деп жазылган. Бирок, мындай маекти бербегендигин, деги эле эч кандай маалымат булактарына єз пикирин айта электигин Калмамат Анапияев єзї Ош шаардык милициясына билдиргендиги маалым болду. Анда сїйлєбєгєн адамды сїйлєтїп, айтпаган адамды айттырып аткандар ким болушу мїмкїн? Балким Бакиевдердин жакындарыбы?..

башчысы аталган билдирїїсїндє “Кумтєр” мамлекет їчїн иштеши керектигин айтып, эгерде Биргелешкен ишкана тїзїлсє мамлекеттин бардык сырткы активдери Кыргызстандын юрисдикциясынын алдына єтєєрї тууралуу мїмкїнчїлїк болгон. “Тилекке каршы канадалык азыркы єнєктєштєр болгон Centerra Gold inc. менен єз ара пайдалуу консенсуска жетишїї боюнча Кыргыз Республикасынын кийинки аракеттери азыркы кїндє биз каалаган жыйынтыктарды бербей жатат. Кыргыз Республикасы сот системасынын ишинин принциптерин урматтайт, бирок азыркы пайда болгон тенденция Єкмєттїн алдына Кыргызстандын активдерин

коргоо жана мындан ары мындай коркунучтарды алдын алуу боюнча кыйла таасирдїї механизмдерди пайдалануу милдетин коюп жатат”, - деп айтылат єлкє башчысынын бул кайрылуусунда. Чындыгында Кыргызстандын Центеррадагы акцияларынын камакка алынышы эки тараптуу сїйлєшїїлєрдїн ийгиликтїї жїрїшїнє тоскоол болот. Бирок, депутаттар менен єкмєт єлкєнї ушундай абалга жеткирбей, канадалык инвесторлор менен сїйлєшїїлєрдї мурдатан тездетиши керек эле. Кєпчїлїк адистер Биргелешкен ишкана бїгїнкї кїнгє чейин тїзїлїп калганда мындай кєрїнїштєр болбой турганын айтууда.

МЕКЕНЧИЛДЕР ЭЛЕТТЕ ЖАШАШАТ Учурда патриоттуулук сезим ар кимибизде эле боло бербесе керек. Мындай адамды борбордон 600 чакырым алыстыкта жайгашкан Аксынын Аркыт токой чарбасынын тургунунан кезиктирдик. Тоонун бийик чокусуна мамлекетибиздин желегин єз каражатына жылда илип, жаўыртып, ошого курсант болуп жашаган Смандай мырза менен кыска - нуска маек курдук.

- Смантай мырза, тоонун чокусуна желекти илишиўизге эмне себеп болду?

- Он жыл болду. Мен желекти єтє баалайм. Желек – бул, мамлекеттїїлїгїбїздїн эгемендигин ырастаган белгилердин бири. Спортсмендер кайсыл єлкєдє таймашка катышпасын желекти кєтєрїп чыгышат. Башка кесиптин ээлери спортсмендер сыяктуу єз мамлекеттерин желек кєтєрїп чыгышып, тааныта алышпайт. Спорт каналдардан Кыргызстандын желегин издей берем. Тилекке каршы биздин мамлекетибиз спортко кєп кєўїл бурбайт эмеспи.

- Спорт менен машыгасыўбы?

- Мектепте жїргєндє жеўил атлетика менен машыккам.

- Даяр желекти сатып келип, коёсуўбу?

- Тууга ылайыктуу материалды Бишкектен алдырып келип, бычып єзїм жасайм.

- Канча убакта алмаштырып турасыў?

- Жылда бир жолу алмаштырып турам. Он жылдан бери бир топ каражат сарптадым. Бирок, мен ал каражатка деле кейибейм. Кыргыздын желеги ар бир жараныбыздын жїрєгїндє болушу керек. Азыр мына айрыкча жаштар эли, жерин, мамлекеттин сїйїї эмне экенин унутушуп калды. Биздин учурда аскерге барбайсыў десе ыйлачубуз. Патриоттуулук сезим болбосо мамлекетибиз єнїкпєйт. Уурулуктун, коррупциянын кїчєп жатканы ошондон.

- Даяр желек жарабайт бекен?

- Даяр желекти да алып келип, илип кєрдїм. Бир жылдын ичинде эле оўуп кетет экен. Эми темирден жасатсамбы деген ой келип жїрєт.

- Саясатка кызыгасыўбы?

- Саясатка мурда элдин агымы менен кызыккам. Бирок, куру сєздєн башка эч нерсе чечилбейт экен. Канча бийлик алмашты жер, электр энергиясын сатмай токтогон жок. Андан кийин кызыкпай калдым.

- Азыр эмне жумуш менен алектенесиў?

- Буга чейинки ємїрїмдї союздун учурунан калган кудайга ишенбєє сезими менен жашагам. Жашым 55 ке таяп калганда акыл – эсимди башка жакка буруп, кудайга кулчулук кылып, беш убак намазымды окуп жатам. Токой чарбада жумуш деле жок. Їй тиричилиги менен алекмин. Акинай АЙДАРОВА № 118 • 6-март, 2015-жыл

6

АЙЫЛ КЄЙГЄЙЇ

ПРОФСОЮЗДУК ЖАШ ДЫМАК

Советтик доордон бери, Кыргыз жергесинин калкы айыл-чарба менен тыгыз байланышта болуп, анын экономикасынын єнїгїшїнє зор салымын кошуп келе жатышат. Бїгїнкї кїндє айыл-чарбасы болбосо, бир мезгилдерде атагы алыска жеткен кыргыз завод-фабрикалары жокко учурагандан кийин, аймактарда мал менен талаадан башка иш деле жоктой кєрїнєт. Ар бир эле адам, алыскы Орусияга, же андан ары Батыш єлкєлєрїнє бара албайт экен, айылда жерди иштетип, мал курап, ошону менен оокат кылган замандаштарыбыз калкыбыздын салымдуу бєлїгї. Бул албетте абдан жакшы кєрїнїш. Бирок ошону менен бирге, айыл-чарба тармагында эмгектенген баардык адамдардын малы, же жери бар эмес, айрымдарында андай да жок, алар эмне кылып турмуш кылышат? Кєпчїлїгї, жалданма жумуштарда эмгектенип, жаўы шарттарда «фермердик» менен иш кылган ишкерлердин колунда. Тилекке каршы, баардык жерде эле, айыл-чарба кызматкерлерине адилеттїї мамиле кылышпайт, жалданма жумушчу болгондуктан иш берїїчї тарап менен тїшїнбєстїктєр жок эмес, карапайым калк кєп учурда коргоосуз калып, кимге кайрылаарын билбей турганда, айыл-чарба кызматкерлеринин тармактык профсоюзу укуктук жардам берип жана кайрылган адамдарды толук коргоого алып кызмат кылып келїїдє. Биздин редакция ушул санда, республикабыздагы бирден-бир болгон айылчарба кызматкерлеринин тармактык профсоюзунун Борбордук комитетинин тєрагасы, жалпы эле Кыргызстандагы профсоюздар арасындагы эў жаш (35 жаш) ишмерлердин бири, Жээнбек Осмоналиев менен айыл-чарба профсоюзу жєнїндє маектешкенди туура кєрдї.

- Жээнбек Чыныбекович алгачкы суроону бїгїнкї кїндєгї айылчарба кызматкерлеринин профсоюзунун акыбалы боюнча баштасак. Жетекчилик милдетти жана чоў жоопкерчиликти биздин тармактык профсоюздун кїжїрмєн мїчєлєрї жана баштапкы уюмдардын тєрагалары мага жїктєгєндєн кийин, менин орун басарларым менен чогуу элдин бїгїнкї профсоюзга болгон мамилесин, маанайын билиш їчїн, профсоюз менен элдин ортосундагы карым катнашты билїї, байкоо їчїн, айыл жергесиндеги абалды кєрїї їчїн, єлкєбїздїн 7 дубанын кыдырып келдик. Жыйынтыгында, элдин профсоюзга болгон тїшїнїгї илгерки советтик кездегидей боюнча калгандыгын байкадык. «Профсоюз азыр деле барбы» деп, таўкалгандар № 118 • 6-март, 2015-жыл

деле болбой койгон жок. Жаштардын кєбї болсо билбейт экен. Ошондо профсоюздук жумушту жалпы, калк арасында жандандырыш керек экендигин туюп, профсоюз бул элдин эмгек кызыкчылыгын тїздєн-тїз коргой турчу уюм экендигин элге жеткирїї їчїн, алдыбызга максат коюп, план иштеп чыкканбыз. Жылдан-жылга профсоюз мїчєлєрїнїн саны азайып бара жатат эмне себептен, канткенде биз кайра кїчтєнєбїз, анализдеп, пленумда талкууга алып бир топ чечимдерди кабыл алдык.

3 кїндїк кеўешмеде, баарыбыз чогулуп, єзїбїздїн беш жылдык стратегиябызды белгилеп алганбыз. Негизги багыттарыбыздын бири: жаштардын арасында профсоюз жєнїндє маалыматты таратуу менен бирге, профсоюзга жаштарды тартуу максатын коюп эки семинар єткєрдїк. Тїндїк жергесинде, Ысык-Кєл, Нарын, Талас, Чїй областтарында жана Тїштїк жергесинде -- Ош, Жалал-Абад, Баткен областтарында биздин баштапкы уюмдарда иштеген жаштарды чогултуп профсоюз эмне экендигин, кандай максатты кєздєйт деген сыяктуу тїшїндїрмєлєрдї бердик. Азыркы учурдагы, жазга чейин деп коюлган максатыбыз; эки семинардын жыйынтыгы боюнча єзїнїн активдїїлїгїн кєрсєткєн жаштарды чогултуп, Республикалык деўгээлде форум єткєрїї. Профсоюздун жаштар кеўеши деп тїзїлгєн топту, жандуу орган катары иштетели деген ниет бар.

- Акыркы учурларда жалпы эле эл-аралык тажрыйбада профсоюздун саны кыскарып аткан кєрїнїш бар, ошол эле кезде Кыргызстандагы профсоюздарга да жалпы тенденция таасирин тийгизди. Ошол процесстерге байланыштуу кандай иштерди жїргїзїп атасыўар?

- 1985 жылы 600 миўден ашык мїчєлєрїбїз бар эле, бїгїнкї кїндє болсо 80 миўдин эле тегерегине тїшїп, кескин тїрдє азайып кеткен. Анализ кылып кєрсєк 90 жылда агрардык жер реформасы жїргєндє, колхоз, совхоздорду майдалап бытыранды кылып, жеке їй-бїлєлїк дыйкан чарбаларды тїзїп, баардык айыл чарба мїлкї таратылып салынган, ошол учурда профсоюз мїчєлєрдїн саны кескин кыскарып кеткен. Профсоюздун коомдогу орду бул жумуш берїїчї менен жумушчунун ортосундагы адвокат, ортомчу катары иштей турган уюм эмеспи. Айтылган реформадан кийин, профсоюз тїшїнїксїз акыбалга дуушар болгон. Ошол учурда, жеке дыйкан чарбалар профсоюздан баш тартып чыгып кетишкен. Турмуш кєрсєт-

кєндєй алган мїлктї, туура пайдаланып сактап кайра кєбєйткєндєр бїгїнкї кїндє айыл жергесинде байып чоў фермерлерге айланып кете алышкан. Тескерисинче, рынок мамилелерин тїшїнбєгєн, айыл жергесинде жашаса дагы, дыйканчылык, фермердик иш жєнїндє маалыматы жок болгон жарандарыбыз мїлкїн сактап кала алган эмес. Малын, жерин, сарайын сатып, айыл жергесинде жумуш жок деген шылтоо менен эмгекке жарамдуу калктын кєбї мигрант болуп кетип калышты. Бїгїнкї кїндє айыл жергесинде чоў ажырым пайда болду - бай менен кедей деп. Байлардын чарбасы кеўейип, жумушчу жок болгондон соў єзїнїн айылдаштарын жалдап иштетип атат, бирок ошондой учурларда, эмгек мамилелерин кєзємєлдєй турчу эмгек келишими тїзїлгєн эмес. Формалдуу эмес экономика кулачын жайып жатат. Азыр, Кыргызстанда «кулчулуктун» єзїнчє бир жаўы формасы тїзїлїп атат, ушул жерде профсоюз єзїнїн активдїїлїгїн кєрсєтїш керек. Демек, иш берїїчїнїн жана жумушчунун ортосундагы мамилени формалдуу тїргє алып келїї, эмгек келишимин тїзїї жана социалдык кызмат кєрсєтїїлєрдї жєнгє салуу зарылчылыгы келип чыкты . Мындай кєрїнїштїн баардыгы, жалданып аткан жумушчу єзїнїн укугун билбегендигин тїшїндїрїп турат. Ушул кєрїнїштєрдї жєнгє салуу їчїн, формалдуу эмес экономиканын терс кесепеттеринен арылыш їчїн, формализация кылыш керек. Бул, бїгїнкї кїндє чоў багыттарыбыздын бири. Ушунун негизинде, биз, январь айында эл-аралык уюмунун жардамы менен чоў семинар єткєргєнї жатабыз. Ал республиканын жети областынан єкїлдєрдї чакырып, конкреттїї иш-чараларды белгилєє. Айыл чарбасындагы формалдуу эмес сектордо эмгектенген жумушчулардын аныктап, жергиликтїї єзїн-єзї башкаруу органдары менен тыгыз иштешип, андай жумушчуларды тизмеге алуу, деген сыяктуу кадамдарды белгилеп алып, комплекстїї иш-чараны жїргїзєлї деп турган учур. Формалдуу эмес экономика, бїт дїйнє жїзїндє олуттуу проблемалардын бири болуп эсептелинет. Анткени, мындай кєрїнїштєн улам канчалаган адамдардын турмушу, келечеги, ємїрї белгисиз болуп турат. Мен ишенем, баардыгы сєзсїз ишке ашат. Айыл-чарба министрлиги менен эки тараптуу келишим тїзгєнбїз, ал келишимде формалдуу эмес экономикада эмгектенген айыл-чарба кызматкерлеринин мамилелерин жєнгє салуу боюнча пункту бар, демек министрлик менен тыгыз байланышта иштешип, бул пунктарды ишке ашырышыбыз абзел. Кыргызстанды, кризистен чыгаруунун бул дагы бирден бир жолу.

- Азыркы убакытта, Сиз жетектеп келе жаткан тармактык профсоюз, єлкєбїздїн баардык аймактарында єкїлчїлїктєрї барбы жана жогоруда белгилеген иш-чаралардан тышкары кандай иштерди алып бара жатасыўар?

- Республиканын алты облусунда областтык комитеттерибиз бар, Чїй чєлкємїндє, райондук комитеттерибиз борбордук комитетке тїздєн тїз бай ийет. Бирок, бїгїнкї кїндє профсоюздук кадр маселеси бизди кыйнап турат. Єзгєчє алыскы райондордо профсоюз кадрла-

рыбыз жок болуп кетти, анткени жаштардын профсоюзга болгон кызыгуусу такыр эле жок. Себеп, биздин жумуш тїйшїктїї жумуш. Жаштарыбыз болсо оўой кызматтарда отурганды каалашат. Кээ бир алыскы жана жакынкы райондордо профсоюздук комитеттерибиз жокко учурап кеткен эле, убакыт менен бара-бара аларды жандандырып жатабыз. Мисалы Аламїдїн районунда биздин профсоюздук комитет жок болуп кеткен. Улам жергиликтїї єзїн єзї башкаруу органдары менен сїйлєшїп, кадрларды тандап атып, райондук комитетти тїздїк, ал жанданды жана жарым жылдын ичинде эле профсоюздук жаўы 9 баштапкы уюм тїзїлдї. Єткєн эки жыл ичиндеги эў чоў жетишкендиктерибиздин бири структурабызды жєндєп, кадрларыбызды толуктаганга жетиштик деп айтсам жаўылышпайм. Мисалы, Єзгєн, Кара-Суу, Токтогул, Чїй, Ысык-Ата, Бакай-Ата, Ак-Суу аттуу райондордо профсоюздук комитеттер иштерин жандантты. Албетте кемчиликтер бар, бирок биз ал кемчиликтердин да їстїнєн иштеп жатабыз. Жер жердеги акимчиликтерге, областтык администрацияларга, айыл-чарбасында эмгектенгендердин акыбалы боюнча каттарды жєнєтїп атып, жогоркудагылардын кєўїлдєрїн бура алдык деп эсептейм. Профсоюздардын ишмердигинин негизги багыттары бул анын мїчєлєрїнїн татыктуу, коопсуз жумуш орду менен камсыз болуусуна жана эмгек акы алуусуна кємєкчї болуусу. Бул багытта эмгек мыйзамдарынын сакталышына карата олутту кєўїл бурулуп, тиешелїї иш аракеттер жїргїзїлїїдє. Мисалы, 2014-жылы Борбордук Комитеттин эмгекти коргоо бєлїмїнє эмгекчилердин эмгек убагында тєлєбєй эмгек мыйзамдарын одоно бузуп жумуштан бошоткондугу жана башка маселелер боюнча жїздєн ашуун кат кабарлар келип тїшкєн. Алардын кєпчїлїгї жеринде текшерилип, тиешелїї жооптор берилди. Ал эми мыйзамсыз иштен четтетилгендер биздин жєрєлгє менен иштери сот органдарында каралып, айрымдары сот чечимдери менен мурунку иштеген орундарына коюлушту.

- Эл арасында профсоюз эмгекчилердин эс алуусун уюштуруучу уюм катары кеўири белгилїї. Бул жаатта дагы сиздин профсоюзда жумуш жїрїп жатабы?

- Албетте. Бїгїнкї кїндє биздин профсоюздун балансында турган 2 санаторийпрофилакторий жана Ысык-Кєлдїн жээгинде орун алган «Телтору» пансионаты, ошондой эле 11 балдардын эс алуу борборлору, айыл-чарба кызматкерлеринин жана алардын їй-бїлєсїнїн ден соолугун чыўдап, толук кандуу иштеп жатышат. Андан тышкары, Кыргызстан Профсоюздар Федерациясынын карамагындагы баардык санаторий-курортторго, эс алуу жайларына, лагерлерге жолдомолор берилїїдє. Мисалы 2014-жылы биздин профсоюз аркылуу миўден ашуун айыл чарба кызматкери санаторий курортторго, эс алуу жайларына акысыз жолдомо алса, бир жарым миўден ашуун єспїрїм балдар лагерлерге барып ден соолуктарын чыўдашты.

- Маек куруп бергениўиз їчїн чоў рахмат! Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

7

ИНСАН

Ñûäûê Êàðà÷åâ (1900 - 1937)

Туўгуч калемгер

СЫДЫК КАРАЧ уулу Сыдык Карачев чейрек кылымдан ашык убакыттан бери жамы журтчулугубуз гана эмес, адабият кїйєрмандарынын арасында да дарексиз, кабарсыз болуп келди. Арадан отуз жыл убакыт єтїп, Сыдык жалган жалаадан, саясий айыптан толук арылгандан кийин гана ал жєнїндєгї алгачкы маалыматтар басыла баштады. Айрыкча демократия менен айкындуулуктан кийин бул белгилїї инсандын чыгармачылык жолун иликтєєгє ыўгайлуу шарт тїзїлдї.

ЄМЇР БАЯНЫ Улуттук жазма адабияттын, журналистика жана котормо єнєрїнїн жерпайын тїптєшїїдє кадыресе орду бар туўгуч калемгер Сыдык Карач уулу Тїп районунун Жылуу-Булак айылында 1900-жылы туулган. Ал, жетим калып жаштайынан татар-кожоюндун эшигинде малай жїрєт. Эс тарткан чагында баштапкы татар мектебинен бир аз окуп кат тааныйт. Ошондон баштап жаш Сыдык кєркєм адабият китептерин сїйїп калат.

СЫДЫКТЫН ЭМГЕК ЖОЛУ "Эркин-Тоодо" Сыдык Карачев алты жыл иштеп, 1930-жылы Оштогу "Кызыл пахтачы" газетасына жооптуу катчы болуп которулду. Кыскасы, 1924-жылдан баштап анын бїт ємїрї басма жана чыгармачыл иштер менен байланышта єттї. Мына ушинтип, "ємїрїнїн мерчемдїї муунактары белгилїї болсо да, Сыдыктын жеке адамдык жана калемгердик тагдырына тиешелїї фактылар али бїдємїк. Маселен: ал кандай їй-бїлєдєн чыккан, Караколго кантип келип, татар мектептин канчанчы классына чейин окуган, уруулаштары менен чет элге їркїп барганбы же жокпу, кызыл аскердин катарында кандай милдет аткарган, аскердик окуу жайын эмне себептен таштап ийген, "Кємєк" газетасында кызматкер болгону ыраспы же жоромолбу? Бул суроолорго азырынча бир жаўсыл жооп табуу мїмкїн эмес". З. Мамытбеков С. Карачевдин биринчи ыры 1918-жылы татар тилиндеги "Шуро" гезитинде жарык кєргєнїн, адегенде жалаў татар жана казак тилинде жазганын, 1919-жылы "Кємєк" газетасында "Сїйгєнїнє кошула албады", "Їйлєнїїдєн качты", ал эми 20-жылдардын башында ар тїрдїї темалардагы "Армандуу эки жаш", "Алданган нур кызы", "Кїкїк менен Зейнеп", "Ысык-Кєл боюнда" деген аўгемелери басылганын жазат.2 Буга С. Жигитов кошула албай С. Карачев бардык алгачкы чыгармаларын дээрлик татар тилинде жазган деген толук бойдон чындыкка дал келбегенин, 1919 - 1924-жылдары Сыдык кєркєм аўгемелерин баштан-аяк

татарча, ал эми айрым макалаларын жана ырларын кыргызча эле жазганын айтып келип, "Сыдыктын 1924-жылга чейинки поэзиялык туундулары кандайдыр бир идеялык оош-кыйыштардан таза деп болжолдоого негиз жоктугун, ошол кездеги єтє эле єгєйчїл, жаасы катуу идеологиянын ашкан кыраакы, ашкере активдїї жоокери Аалы Токомбаев курулай жокту бар кылып, жєнсїз, жїйєсїз эле С. Карачевдин чыгармаларын айыптабаганын, Сыдыктын татарча жарыяланган биринэкин ырларында жаўылыш идеялык жаўырыктардын бар экенин" да кєрсєтєт. Арийне, качанкы бир кездерде жаздым басып, жаўылыш жазылган "Ах, миллетим", "Єткєн кїндї сагынып" деген ырлары, прозалык чыгармалары їчїн "улутчул, феодалчыл, майда байчыл, контрреволюциячыл" деген саясий айыптардын Сыдыкка коюлушу жалган жалаа экени бїгїн аныкталды. Чынында да бул ырларда єткєн мезгилде єз элинин бирєєгє кїнкор болгонуна, сабатсыз тїркєйлїгїнє кейїї же тээ бир заманда паразаттуу, нускалуу карыялар, баатыр, ары айкєл эр азаматтар єткєнїнє, элинин мурдагы тарыхына сыймыктануу бар. Бирок єткєн кїндїн оўунан чыкпаган иштерине наалып же мактанч менен белгилей турган даўазалуу жактарына сыймыктанып койсо эле, андан "улутчулдук менен феодалчылыкты", "чыккынчылыкты" кєрє коюу бїгїнкї кїндє акылга сыйбачу иш.

ЖАРЫК КЄРГЄН ЧЫГАРМАЛАРЫ С. Карачев "Шаўдан жїрєк", "Аялдар салтанаты", "Айылдагы курбума", "Досума", "Эл сагынуу", "Кїзгї тїн", "ЭркинТоого", "Май", "Жаўы турмуш - жарык кїн", "Эл менен бїгїн биргебиз", "Эмгек таўында", "Кїрєш учкундары", "Неге алдадыў?", "Єткєн ємїр - бир єлїм" деген граждандык жана махабат ырларын жазган. Алардын бардыгы ошол кездеги бири-бирине окшош ырлардан кескин айырмаланбаганы менен эстетикалык жагынан али жармач экенине карабастан, акын аталган туундуларында тап душмандарынын айыгышкан кїрєшїн туура сїрєттєєгє, жаўы замандын артыкчылыгы менен жеўиштерин, эркиндик алган элдин кєўїл кїїсїн, эркин эмгегин даўазалоого аракеттенет. С. Жигитов саналган ырлардын кєпчїлїгїн мисалга тарта отуруп, Сыдыктын поэзиясындагы жылт эткен жаўылык-табылгаларды, оош-кыйыштарды да таасын кєрсєтїптїр. Ырасында да бул ырлардын айрымдарында "...Сыдык башка акындар жылаўач бойдон тїз эле айтып таштаган идеяларды санжыргалап, єзгєчєлєп, кайманалап, жаўыча троптук каражаттар, ритмикалык курулуштар, строфалык уюшмалар аркылуу туюндурууга далбас кылган. ...Кыргыз ырын жаўыча ритмикалык алкактарга салып, жаўыча уйкаштыруу ыктарын колдонуп, бир кыйла татаал формада сїйлєтїїгє кїч їрєгєнї таасын байкалат. ...Жыйынтыктап айтканда, Сыдык Карачев 20-жылдары акын сыпатында да басма сєздє кєрїнїп, улуттук жазма поэзиябыздын тїптєлїшїнє аздыр-кєптїр кол кабыш кылган. Би-

рок бул жагынан анын ийгиликтери анча бараандуу да, орошон да эмес."

ПРОЗА ЖААТЫНДА С. Карачев тунгуч прозаик катары чоў аброй кїткєн. Кээ бир маалыматтар боюнча 1918 - 1919-жылдарда ал "Кємєк" газетасында "Окуу керек!", "Биз качан адам болобуз" аттуу макалаларын жарыялаган. Изилдєєчїлєр "Эркин-Тоонун" 1924 - 1934-жылдардагы сандарында Сыдыктын ар кандай темадагы макалалары, фельетондору, очерктери жарыяланып, ал эми "Кара чаар менен болдомочун иттик кылды" жана "Бєдєнєнїн бєйрєгїнєн, торгойдун толорсугунан" сыяктуу жанытмалары кадыресе публицистиканын деўгээлине жеткенин жазып жїрїшєт. Бирок С. Карачевдин прозаик катары адабий чєйрє менен журтчулукка тааныткан "Їйлєнїїдєн качты", "Сїйгєнїнє кошула албады", "Эрик таўында" аўгемелери, бєтєнчє "Эрксиз кїндєрдє" повести болду. Булардын ичинен "Эрксиз кїндєрдє" (1928-ж.) менен "Эрик таўында" (1929жылы) єзїнчє китеп болуп чыккан. Єз ємїрїндє ал їч пьеса жазган. Анын биринчиси "Борч"2 деп аталып, качан жазылганы, канча кєшєгєдєн турганы белгисиз, кол жазмасы да дайынсыз. Жаштардын демилгеси менен анын Караколдо коюлганын калемгердин замандаштары эскеришет. Ал эми "Теўдик жолунда" жана "Тєрага Зейнеп" пьесалары 1928 - 29-жылдары удаа басылган. Эки эле жылда ( 1928 - 1929) С. Карачевдин тєрт китеби жарыяланганы 20-жылдардын аягында анын жаратмандык эмгегинин єтє єндїрїмдїї болгонун айгинелейт. Сыдыктын котормолору да арбын. Ал Л. Н. Толстойдун "Шалпаў кулак" аўгемесин, А. П. Чеховдун "Талаа" повестин, Н. И. Островскийдин "Болот кантип курчуду" романын, Брет Гарддын "Самед кызы" жана Ромен Ролландын "Жан Кристоф" деген романдарынын їзїндїлєрїн которгон. А. С. Пушкиндин "Бекетчи" аўгемеси менен "Дубровский" повести Сыдыктын котормосунда 1937-жылы єз алдынча китеп болуп чыккан. Бул анын акыркы эмгеги. Ошентип, жїрєктїн їшїн алган саясий айыптар Сыдыктын жаратмандык кендирин кесип, оригиналдуу чыгарма жазуудан алыстатты да, ємїрїнїн акырында жалаў котормо иши менен алек болуп калды. Арийне, анын поэзиясынан, прозалык жана драмалык чыгармаларынан кыргыз профессионал адабиятынын жаўыдан кєз жарып, жаралуу мезгилине мїнєздїї бирин-экин изденїї, саамалыктар, жакшы жышаандар менен бирге жаза баскан жаўылыштыктар, кемчилик-мїчїлїштєр - кыскасы, оош-кыйыштар ачык эле кєрїнїп турат. Бирок ал єзїнїн калемдештеринин арасынан суурулуп, бєлїнїп чыгып, эки жылда тєрт китепти жазып да, жарыялап да жибергенин кєрмєксєнгє салуу адилетсиздик болор эле. Бєлєгїн айтпаганда да элибиздин тарых-тагдырындагы туўгуч газетабыз "Эркин-Тоонун" жарык кєрїп, жаралышына бїт акылэсин, жєндєм-шыгын пайдаланып, топтогон тажрыйбасынын чыпчыргасын калтырбай жумшап, жанын їрєгєнї їчїн,

дегеле газета, журнал, ар кандай басылмаларды чыгаруу єнєрїнє биринчилерден болуп чыйыр салып, жол-жобосун кєрсєткєндїгї їчїн Сыдык Карачевге чоў милдеткербиз. Дал ушундай практикалык иштер, кїндєлїк кєйгєй менен колу байланып, оригиналдуу чыгарма жаратууга чолосу тийбей жїрїп анын кырчын ємїрї єтїп жатты. Эми кесиптик камылга кєрїп, тажрыйба топтоп, чыгармачылыгы кадыресе бир нукка тїшїп келатканда тигиндей куткарбас кара балаага кабылып, азаптуу, армандуу айлар, жылдар башталды. Сыдык кїнєєсї жоктугун билип турса да, ушундай кылсам бир айласы табылар деп Кыргызстан жазуучуларынын I курултайы ачылар алдында: "Эгер партия Борбордук Комитетинин адабият уюмдарын кайра куруу жєнїндєгї 1932-жылкы токтомуна чейин мен майда буржуазиячыл маанайдын туткунунда жїрсєм, кийинки учурларда улутчул кєз караштарыма катуу, катаал карап, андан биротолдо кол їздїм", - деген маанидеги интервью берип далбастады. ("Советская Киргизия", 1934, 21-апрель) Бирок бул далбастан эч нерсе чыкпады, кайта айыптын їстїнє айыптар кошулуп кєбєйє берди. Эми Сыдык калем кармоодон заарканып, жїрєгї даабай, чыгармачыл иштен кєўїлї калып, кайт боло берди. Анан адилетсиздик менен аксымдыкка жаны кашайган кайран киши чыгарма жазууну биротоло токтотту. Анын себептери жєнїндє маалымат болжолду С. Жигитовдун аталган китебинен табууга болот... (61 - 62-бет) Убагында Сыдыктын бир дагы чыгармасы калыс иликтенип, єз баасын ала албады. Єлєр-єлгїчє, ал гана эмес кєзї єткєндєн кийин да, чейрек кылымдардан ашык убакыттын аралыгында анын атын атоого тыюу салынды. Эки жылда тєрт китеп чыгарган єрєпкїгєн демин єчїрїп, дымагын басып, ышкы отуна суу сээп, кєкєлєгєн кєўїл кушунун кош канатын кайрып, жекече жаратмандык ишинин кендирин биротоло кесип таштоо, эў негизгиси жаш жандын жазыксыз кыйылышынан кабар берген айдыўдуу саясий айыптар - Карач уулунун єз алдынча чыгарма жаратууга кєўїлї жар бербей калышынын башкы себептери болду. Эгер эчен жылдар бою ыбырсыган практикалык иштер менен убараланып, убактысынын кєбїн журналистика жумуштарына кетирбегенде єтє оор саясий айып коюлуп, куугунтук жеп, кїнїмдїк оокаттын айынан акыркы бїт ємїрїн котормочулук менен єткєрбєгєндє, акыры 1937-жылдын калайман капшабына кабылып, ак жерден мезгилсиз атылып кетпегенде, балким, Сыдык бараандуу да, орошономоктуу да оригиналдуу чыгармаларды жаратат беле, ким билсин… Бирок эмне болгондо да кыргыз профессионал адабиятынын жанрларынын салааларында эмгектенип, поэзия, проза, драманын, улуттук журналистика жана котормо єнєрїнїн жерпайын тїптєшїп, жаралышына єз салымын кошкон Сыдык Карачев кыргыз адабиятынын, журналистика жана котормо єнєрїнїн тарыхында єз ордун ээлєєгє арзыйт.

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

8

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

ТЫЙЫНДАН ДЇНЇЙЄ КУРАЛАТ

9

СПОРТ МАЕК Эмил ТОКТОГОНОВ, кулатуу кїрєш федерациясынын вице-президенти:

БУЮРСА ДЇЙНЄНЇ КЫРГЫЗ ЖИГИТТЕРИ СПОРТ МЕНЕН БАГЫНТАТ Дїйнєлїк улуттук кулатуу кїрєш федерациясынын вице-президенти, ”Вале Тудо жана грепплинг” федерациясынын президенти.Бир нече азия, евроазиялык чемпионаттарын багындырган “шаман “каймана аты менен таанымал спортчубуз Эмил Токтогонов менен ат жалында маек

публикалык чемпионатка 350 спортсмен келип катышты, бул эмнеден кабар берип жатат? Албетте кїн санап балдардын саны кєбєйїп жаткандыгы, биздин «Кулатуу» спортубуз жаштардын кызыгуусун арттырып жаткандыгын айгинелеп жатат.

-Сиздин федерациянын жер жерлерде клубдары барбы?

-Биздин Республикалык федерацияга караштуу кєп клубдарыбыз бар. Ар бир областтарда машыгуу залдарын ачканбыз. Азыркы тапта да ачылып жатат жана келечекте да ачабыз деген ойдобуз.

- Кулатуунун спортунун келечегин айта кетсеўиз?

- Кулатуунун келечеги абдан чоў. Улуттук Кулатуу дїйнєлїк федерацияда ачылып, єз кучагына Россия, Америка, Грузия, Бразилия жана башка єлкєлєрдї кызыктырып жатат. Бул биздин улуттук Кулатуу спортунун єнїгїшїнїн бир себептери.

- Силерде машыгып жаткан балдардын саны канчага жетип калды?

- Бизде спортко кызыгып машыгып жаткан балдарыбыз кєп. Єткєндє рес-

- Алдыдагы пландарыўыз?

- Кудай буйруса 14-мартта WEF 2 болот. Улуттук Кулатуу эр таймаштын 2 турнири болот, ошого катуу даярдыктарды кєрїп жаткан учурубуз. Ал турнирге

Грузиядан, Россиядан, Татарстан, Чечния, Казакстан, Узбекистан, Таджикстан жана башка єлкєлєрдєн келишет. Бул турнир абдан кызыктуу болот деген ойдомун.

- Єсїп келе жаткан жаштарды спортко тартуу кандай жїрїп жатат?

- Єсїп келе жаткан жаштарга азыркы учурда 2 программа менен иштешип жатабыз. 18 жашка чейинки жаштарды согуштурбай “Грепплинк” деген версия ачылган. Бул спорттун бир тїрї, мусулмандардын спорту болуп саналат. Бул спортто согуу, уруу ыкмалары жок, мында кїрєш, колун кайруу, муунту ыкмалары бар, бул эрежесиз мушташтын эле уруу, согуу ыкмаларын алып салган. Жаштарга тилегибиз, спорт менен машыгып, єздєрїўєрдїн ден -соолугуўуздарды чыўдоого жакшы болот. Биринчиден єзїўдї коргонууда да пайдасы бар, экинчиден кїч структурасына

кирип калса экзамен тапшырууда кыйынчылыктарды туудурбайт. Башкысы жемиўди жедирбейсиў башкаларга. Кыргыздын балдары качан жатып ичерлер эле. Буюрса бїт дїйнєнї кыргыз жигиттери єнєрлєрї менен багынтат. Кочкор районунан келген “Шапак” спорт клубу жаш болсо дагы ийгиликтерди багынтып жатат. Башкы машыктыруучусу Ашымов Байыш Жасыновичге жана Ашымов Жеўишке ыраазычылык билдире кетейин. Окуучулары республикалык жана кошуна мамлекеттерге барып ийгилик менен келип жатканы кубандырбай койбойт. Жаштарды баўгиликтен, бекерчиликтен, кылмыштуулуктан алыс кармоонун жолу бул- спорт.

“Шапак”спорт клубунун башкы машыктыруучусу Байыш АШЫМОВ:

БАЛДАРДАН ЇМЇТЇМ АБДАН ЧОЎ

Кыргызстандын желегин чет мамлекеттерде желбиреткендердин бири болуп бул биздин спортсмендерибиз болуп саналат эмеспи. Ал спортсмендерди машыктырып аларга туура жолду кєрсєтїп жаткан бул ата-энелеринен кийин эле алардын машыктыруучулары болуп саналат. Бїгїнкї биздин коногубуз эрежесиз эр мушташка балдарыбызды даярдап, машыктырып жаткан Байыш мырза конокто.

- Байыш мырза эрежесиз эр урушка кантип келип калдыўыз эле?

- Эрежесиз эр урушка башында Эмил Токтогонов баштаган “Тай бокс” федерациясында машыкканбыз. Андан кийин “Вале туда” федерациясы болуп калды ошонун аркасынан биз ошол федерацияда машыктыруучу болуп иштеп калдым.

- Сиздин кол алдыўыздан єткєн окуучуларыўыз кандай ийгиликтерди арттырып кайсы мелдештерге барып жатат?

- Биздин мыкты спортсмен-

дерибиз бар, 2 жылдын ичинде Кыргызстандын булуў бурчунда болгон мелдештерге барып, жакшы ийгиликтерди арттырып келе жатабыз. Мисал катары алсак Нарынга 3 жолу барып 15 балабыз чемпион болду, ал эми Караколго 1 жолу барып 11 чемпиондук жеўишке жетишип келдик. Булар клубдук деўгээлде, ал эми чет мамлекеттен болсо Казакстандын Караганда шаарына панкратион федерациясы тарабынан чакыруу алганбыз. Ал чакырууга Кыргызстандын намысын коргогонго тєрт балабыз тандалып алынып, анын їчєє биринчиликти алып келишти, бул дагы биздин сыймыгыбыз, эмгегибиз десек болот.

лери жардам берет жана биз да ата-энелик кызматта да болуп калаабызда, жардам сурап колунда бар байкелерге кайрылабыз. Биздин “Бос-салкын” кафесинин негиздєєчїсї Камчы байкебиз кєп жардам берип келет. Андан сырткары классташтарымды айта кетпесем болбос. Эми аракет кылып бул кєйгєйїбїздї жардам сурап чечкенге аракет кылабыз.

- Федерациянын президенти Эмил Токтогонов кандай жардамдарды кємєктєшїп турат?

дын спортко тартылышы, кызыгуусу кандай?

- Спортко кызыккан балдарыбыз абдан арбын, баары баягы эле акчага келип такалат. Акчанын айынан балдарыбыз машыгуу залына келе албай жана машыгып жаткан жерден акча табабыз деп жумуш издеп кетип, ошол бойдон келбей калган балдарыбызда жок эмес. Менин залымда 30дай бала машыгат, алардын ичинен 13 бала чет жакка чыгып єнєрлєрїн кєрсєтє алышат, калгандары акчанын айынан чыга албай калат.

- Эрежесиз эр урушка чыккан балдар канча жаштагылар?

- Биздин намысыбызды коргогон балдарыбыздын арасында окуучу балдар да, чоў балдарда бар, эрежесиз эр мушташка чыккан балдарыбыздын салмактары 35 кг дан 75 кг чейин.

-Кыргыздын намысын коргоп эки жакка чыкканда биринчи кєйгєй болуп бул акча каражаты болуп саналат эмеспи. Сиздер бул маселени кандай жол менен чечесиздер?

-Биздин бул маселебизди чечиш їчїн балдардын ата-эне-

келечеги алдыда. Бул балдарды жакшы машыктырса келечекте булар европага чейин барып келеринен шегим жок.

- Муштумдун артындагы ойлоно жїрїшї керек эмеспи. Муну айтып жатканымдын себеби азыр балдар муштум менен маселени чечип алса болот экен деп кєбї крим чєйрєсїнє аралашып жатышат, ыйманга кантип тарбиялайсыздар?

- Ооба, бул айтканыўыз туура. Азыр кєбї акчанын тартыштыгынан улам їй бїлєсїн багыш їчїн крим чєйрєсїнє аралашкандарда бар. Биздин балдар утуш їчїн утулушу да керек экендигин билип, алар ызааны да жеўе алышат жана жашоодо крим чєйрєсїнє аралашпай эле акча тапса боло турганын билишет.

- Келечекте пландарыўыз кандай?

- Келечектеги пландарым абдан чоў, мыкты балдарды машыктырып, кыргыздын байрагын дїйнєлїк аренада желбиретїїгє аракеттеримди жумшоо.

- Эмил Токтогонов абадан кєп эле жардамдарды берип турат. Биз Бишкекке кєп барабыз турнирлерге, барып келген жол киребизди, жаткан жерибизди даярдап, жардамын берип турат. Биздин жаштарга їлгї боло алчу инсан.

- Биздин жаштарыбыз-

- Єзїўїздїн кол алдыўызда машыгып жаткан балдарыўыздан кайсы балдарыўыздан келечекте чоў їмїт кїтєсїз?

- Балдарыбыздан їмїтїм абдан чоў, кєбїнчї 15,16 жаштагы балдар абдан кызыгуу менен машыгып жатышат. Булардын

- Жаштарга болгон кеўешиўиз?

- Жаштарга айтарым денсоолуктун чындыгын кааласаўар анда спорт менен машыгып, єзїўєрдїн жаркын келечегиўер їчїн кїрєшкїлє демекчимин. Акмат РААТКАН № 118 • 6-март, 2015-жыл

10

МААГИЛЇЇ МАЕК

Олим САФАРОВ

Кыргызстан менен Тажикстандын позициясы бир топ маселелерде бир Этникалык кыргыз Олим Сафаров Тажикстан парламентине экинчи жолу шайланып, Элдик-демократиялык партиянын тизмеси менен єткєн 16 депутаттын бири болуп келди. Ал Жерге-Тал районунда туулган, бир топ жыл мамлекеттик кызматтарда иштеген. Тажикстандагы шайлоодо парламентке Элдик-демократиялык партия да єтїп, анын катарында кыргыз улутундагы Олим Сафаров да экинчи ирет депутат болуп келди. Ал буга чейинки IV чакырылышта да депутат болгон. Sputnik маалымат сайты мекендешибиз менен байланышып, анын депутаттык ишмердїїлїгї, Тажикстанда жашаган этникалык кыргыздар жана эки єлкєнїн алака-катнашы боюнча маектешти. Биздин каарман 1961-жылы Тажикстандын Жерге-Тал районунда тєрєлгєн, 1985-жылы Душанбе шаарындагы Политехникалык институтту аяктап инженер-куруучу адистигин, кийин Россиядагы Мамлекеттик кызмат боюнча Академиянын мамлекеттик жана муниципалдык башкаруу факультетин аяктаган. 88-89-жылдары Жерге-Тал районунда партиялык-мамлекеттик кызматтарда иштеп жїрїп, курулуш тармагына єткєн.

2002-2011-жылдары мамлекеттик кызматка кайтып келип, 9 жыл Жерге-Тал райакимдин биринчи орун басары болуп эмгек-

тенген. Мындан тєрт жыл мурда партиялык тизме менен парламенттин IV чакырылышында депутат болуп келген. Сафаров эми экинчи жолу шайланып, азыр Элдик-демократиялык партиянын тизмеси менен єткєн 22 мандаттын ичинен 6-тизме менен келди. Олим Сафаров тєрт жылдык депутаттык ишмердїїлїгїндє бир нече мыйзамдардын иштелип чыгышына катышса, эки мыйзам долбоорунун авторлорунун бири болгон. Биринчиси, тоолуу региондор боюнча, экинчиси, транспорт каражаттарынын экологиялык кооптуулукту камсыздоо жаатындагы мыйзам. Ал Тажикстандын тємєнкї палатасындагы активдїї депутаттардын бири, Кыргыз-Тажик парламенттеринин достук жана кызматташтык тобунун мїчєсї. Ал депутаттык ишмердїїлїгї менен тїпкї мекени, Кыргызстанга каттап турат. Биз менен болгон маегинде жаран катары, депутат катары эки єлкєнїн єз ара мамилелерине дурус деген баасын берип, акыркы учурда кєбїрєєк кездешип жаткан чек ара боюнча тїйїндїї маселелер жєнгє салынат деген ишенимин билдирди. "Жакында силер (КР — ред.), май айында Евразиялык экономикалык биримдикке кирсеўер, андан кийин биз (Тажикстан – ред.) да ушул биримдикке кошулсак, чек ара кєйгєйлєрї да чечилип баштайт деп ишенем. Бул маселе боюнча єкмєттїк комиссия канча жылдан бери

иштеп келет. Чек ара маселесин чечїїнї бирден-бир туура жолу – дипломатиялык жана компромисске баруу жолу. Кыргыздар менен тажиктердин єз ара мамилеси жаман эмес, бир эле мисал, эки эл аралашып кеткен, Жерге-Тал районунда ынтымакта жашап келет. Кыргыз балдар тажик кыздарына їйлєнгєн, же тажик жигиттер кыргыз кыздарын алышкан. Негизи эле Жерге-Тал районунда мындай кєйгєй таптакыр кезикпейт. Бир гана – Баткен менен чектешкен аймактарда чыгып кетип жатат. Келечекте бул тїйїндїї маселелер чечилет. Албетте, кызыкдар болгон їчїнчї кїчтєр да болушу мїмкїн. Дїйнєнї кєрїп жатпайбызбы, Украина жана башка жактарды кєрїп жатабыз. Андыктан, бизге тынчтык баалуу", — дейт Сафаров. Ал депутат катары Кыргызстан менен Тажикстандын экономикалык позициялары дээрлик окшош деген пикирин билдирди. "Эки єлкєнїн президенттеринин да мамилеси жакшы. Эсиўиздерде болсо, Кыргызстанда да, Тажикстанда да чыр-чатактар болгондо, бири-бирибизге кємєк кєрсєттїк. 1992-1997-жылдагы биздеги болгон тополоўдордо жалаў гана Кыргызстандын чек арасы ачык болуп турду. Ал эми Оштогу окуяда Тажикстан чек арасын жапкан жок. Андыктан, биз кылымдардан бою бир тууган бою келгенбиз, бул ымала келечекте да уланат деген ишенимдемин. Анын їстїнє биздин

экономикалык маселелерде, бул энергетика жана башка бир топ жагдайларда позициябыз бир. Ынтымакта, биргеликте болбосок, дїйнєнї кєрїп жатпайбызбы", — деди депутат Сафаров. Анын айтымында,Тажикстанда акыркы маалыматтар боюнча 56 миўге чукул этникалык кыргыздар жашайт, алар негизинен компактуу жайгашып, ЖергеТал жана Мургаб райондорунда отурукташкан. Кыргызстанда да ушул санга чукулдап барган этникалык тажик туугандар жашайт. Олим Сафаров кєп балалуу їй-бїлєдє тарбияланган, 83 жаштагы энеси азыр анын колунда. "Єзїм Жерге-Тал районунда туулгам, атам кєп жылдар бою совхоздо экспедитор болуп иштеген, кєзї єтїп кетти. Апам азыр 83 жашта, менин колумда.

7 бир тууганбыз, мен їйдє экин-

чимин. Бир туугандарым да жогорку билимдїї, райондо ар кыл кесиптерде иштешет. Їй-бїлєм, беш балам бар ", — деп айтып берди ал. Сафаров орус, тажик тилдерин мыкты билет, андан сырткары тїркий тилдерди єздєштїргєн. Спорттун тїрїнєн волейбол менен шахматты жакшы ойноорун, музыкага кызыгаарын кошумчалады. Тажикстандын тємєнкї парламенти 63 депутаттан турат. Ага депуаттардын 22си партиялык тизме, калганы бир мандаттуу округдар менен шайланып келет. Бул сапаркы, тактап айтканда V чакырылышта 22 мандаттын 16сын Элдик демократиялык партия алса, биздин каарман мажилиске биринчи ондукта, тизмеде алтынчы болуп келди. Демек, Олим Сафаровдун алдында дагы беш жылдык депутаттык ишмердїїлїк турат.

АБАЙЛАП АЙДАП, АЛЫСКА БАРАЛЫ!

"Ии-ий, балам жолдон єтїп мектепке кирдим дегиче жаным жай албайт. Сарсанаа болуп утуру чалам. Деги ушу бизде жол коопсуздугу качан оўолоор экен!?"

- дейт уулун мектепке жєнєткєн эжем. № 118 • 6-март, 2015-жыл

Телефондон сїйлєшкєнїбїзгє далай убакыт єтсє да эжемдин їнї кулагыма жаўырат. Дагы канчалаган ата-энелер ушундай жїрєк заада менен жашаар экен? Тїштїк Кореяга келип элдин жашоосу їчїн кєп ыўгайлуу шарт тїзїлгєнїн байкап эх, бизге да ушундай качан

жетээр экен деп тымызынан кыялданам. Чет элдин маданияты, тамак-аш, кийимкечеги элибизди эчак эле аралап кетти. Анда эмнеге башкасын да алып келсе болбойбу деген ой келет. Интернеттен жол салынып жатат, инвестор табылыптыр деген маалыматтар кездешип калат. Анда жол менен кошо жол коопсуздугу боюнча маселелер эмнеге каралбайт деп єзїмє суроо берем. Тїштїк Кореяга жаўы келгенде эў биринчи эле жолдору кєзгє учураган, айрыкча кызыл тїскє боёлгон жолдор. Кєрсє, ал ар бир мектеп, бала бакча жана карылар борборунун тушуна коюлган “Балдарды коргоо аймагы”, “ылдамдык саатына 30 чакырымдан ашпаш керек” деген эскертїї белгилери экен. Буга кошумча, баарынан кызыгы, сабак башталаарга жарым саат калганда мектепке карай жолдун туш тарабында желек кєтєрїп, светофордун кїйгєнїнє тууралап, балдарды жолдон этият єтїп кеткенин кєзємєлдєгєн улуураак муундун адамдарын кєрїп ичиў жылып ыраазы болот экенсиў. Биздегидей мектепти бойлото автоунаалардын токтоп туруусуна

да уруксат берилбейт. Ал эми балдардын мектептен їйлєрїнє кайтаар маалында мугалимдер жол коопсуздугу жєнїндє атайын сабак єтїп турушат. Мындай кєрїнїштєр чоў шаар болобу, кичинекей айыл жергеси болобу, айтор бирдей тегиз тараган. Бул макаланы окуп кимдир бирєє “мындай кур бекер сєздєр айтыла берет” деши мїмкїн. Бирок ар бирибиз ар бир окуучуну єз балабыздай ойлоп мектептин айланасында “менин баламдай бирєє капыстан жїгїрїп чыкпасын” деп этият болсок, жолду кызыл менен боебосок да, ата-энелик, ага-эжелик сезимибиз менен абайлап айдасак жол кырсыгы кайсы бир деўгээлде кыскарар беле. Мекендештер, айдоочулардын жана жєє жїргїнчїлєрдїн жол эрежесин балдарыбызды сактагандай, кєздїн карегиндей сактайлы! Бул ар бирибиздин їй-бїлєбїздїн коопсуздугун, бїтїндїгїн жана бейпилдигин сактаганга барабар эмеспи?! "Абайлап айдап, алыска баралы!" Тїштїк Кореядан Чолпон KАДЫРМАМБЕТОВА

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР ПАРЛАМЕНТ МУФТИЯТТЫН 26 МЛН СОМ КАРЫЗЫН КЕЧЇЇНЇ ЖАКТЫРДЫ

5-мартта Жогорку Кеўештин отурумунда, Кыргызстан мусулмандар дин башкармалыгынын карызын жоюу жактырылды. Мурда маалым болгондой, бїгїнкї кїндє карыздын суммасы 26 млн 160 миў сомду тїзєт. Кыргызстан мусулмандар дин башкармалыгынын жетекчисинин орун басары Равшан Эратов бул сумма кандайча пайда болгондугун тїшїндїрдї. «Бул сумма 2011-2012-жылдардагы ажылыкты уюштуруу учурунда тїзїлгєн. Анткени командировкалык чыгымдар эмгек акы катары ката эсептелген. Андан бери тєлєбєгєндї їчїн туум кєбєйїп кеткен. Бїгїн муфтияттын карызы 26 млн сомду тїзєт. Биз мурда мындай сурануу менен кайрылган эмеспиз. Азыр биз бул маселелер боюнча тартип орноттук. Биз карызды кечїїнї сурайбыз. 2014-жылдан баштап биз Соцфондго штаттык режимде камсыздандыруу тєлємдєрїн которобуз», - деди ал. Мыйзам долбоорду «Ата Мекен» фракциясынын 15 депутаты демилгелеген. Добуш берїїнїн жыйынтыгында карызды жоюуга «макул» 94 депутат, «каршы» 6 депутат добуш берди. Добуш берїї учурунда 100 депутат катталган

ЖК ДЕПУТАТЫ ТЄРАГА А.ЖЭЭНБЕКОВДОН МУРДАГЫ ДЕПУТАТ ТЇЛЕЕВДИН ИШИН ЖЕКЕ КЄЗЄМЄЛГЄ АЛУУНУ СУРАНДЫ Депутат Жылдызкан Жолдошева («Ата Журт»), тєрага Асылбек Жээнбековдон мурдагы депутат Нариман Тїлеевдин ишин жеке кєзємєлїнє алууну суранды. «Тїлеевдин иши боюнча айткым келгени, азыр Нариман Тїлеевдин атасы салган їйлєрдї да алып коюп жатышат. Мен муну акыйкатсыз деп эсептейм», - деди ал 5-мартта парламенттин отурумунда. Депутат Т.Бакир уулу Кыргызстандагы дарылардын кымбаттыгына кыжырданды: Биздин кызматтар эшек такалап жатышабы? Депутат Турсунбай Бакир уулу («Ар-Намыс»), Кыргызстандагы дары каражаттарынын кымбат баасына кыжырданды. 5-марттагы парламенттин отурумунда депутат, аны премьер Жоомарт Оторбаев менен экономика министри Темир Сариев радиодон угушуна їмїт кыларын айтты. «Сариев, Дары-дармектер менен камсыздоо департаменти, антимонополия кызматы эмне кылып жатат? Эшек такалап жатышабы? Бизде ансыз деле эшектер калган жок. Бир бєлїгїн кытайлар, калган бєлїгїн биз жедик. Эмне їчїн дарылар Кыргызстанга келгиче 3 эсе кымбаттайт? Эгерде алар бекерчилик менен отурса. анда мындай адамдарды иштен айдаш керек», - деди ал.

Мамветинспекция, эшектерди «устукандоо» боюнча цех табылгандан кийин текшерїїлєрдїн жыйынтыгында,

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК КОСТАНАЙДА КРнын ЖАРАНЫ БАЎГИ ЗАТЫН МЫЙЗАМСЫЗ САКТАГАНДЫГЫ ЇЧЇН 17 ЖЫЛГА ЭРКИНЕН АЖЫРАТЫЛДЫ

БИШКЕКТЕГИ ОШ БАЗАРЫНДА ОК АТЫЛДЫ Бишкек шаардык ИИБинин басма сєз кызматынын маалыматы боюнча, бїгїн эртеў менен Ош базарында мас абалындагы жигит досу менен уруша кетип, пневматикалык тапанчадан бир нече ирет асманга ок чыгарган. Жабыркагандар жок. Учурда ок аткан жигит Ленин раймилициясында кармалууда.

КЫТАЙ КЫРГЫЗСТАНДАН ЭТ САТЫП АЛУУГА КЫЗЫКТАР

Ýøåê ìàñåëåñè: БИШКЕКТЕГИ БИР КАТАР КАФЕЛЕР ЖАНА «БЕРГУЛ» КОЛБАСА ЧЫГАРУУЧУ ЦЕХИ ЖАБЫЛДЫ

ЖАЛАЛ-АБАД ОБЛУСУНДА 35 ТОННА МАЙ ТАРТКАН МАШИНА АВАРИЯГА УЧУРАДЫ

Жалал-Абад облусунун Токтогул районунда 35 тонна майы менен бензовоз оодарылып кетти. Бул тууралуу Єзгєчє кырдаалдар министрлигинин басма сєз кызматы билдирди. Анын маалыматы боюнча, жол кырсыгы кечээ саат 15:38 де Бишкек-Ош унаа жолунун 246 км чакырымында болгон.

“35 тонна май ташыган машина борбор калаадан багыт алган. Жогоруда кєрсєтїлгєн участкада жїк ташуучу унаанын тормозу иштебей, жыйынтыгында оодарылып кеткен. Болжолдуу маалыматтарга караганда 20 тонна май тєгїлгєн, бирок жакынкы аралыктагы єзєнгє жеткен эмес”,-деп билдирди ЄКМ. Жабыркагандар жок. Келген куткаруучулар майдын калганын сактап калышкан.

бир катар кафелердин жана Бишкектеги «Бергул» ЖИнин колбаса чыгаруучу цехтин ишин токтотуп койду. Бул тууралуу 5-мартта ведомствонун басма сєз кызматы билдирди. Ашканалардын жабылышы ветеринардык жана санитардык талаптардын сакталбашы менен тїшїндїрїлдї. Андан тышкары, їч кафеде муз тоўдуруучу жайлары эттерге тийиштїї документтери жок болгондуктан чаптап коюлду. Мамветинспекциядан билдиришкендей, бїгїнкї кїндє Бишкек боюнча 150 коомдук тамактануучу жайлар жана базарлар текшерилди. Тїзїлгєн комиссия бардык мал союлуучу цехтерди карап жатат. Эгерде Кытай менен Аргентинада тєє буурчактын тїшїмї аз болсо, Кыргызстандын дыйкандары аны кымбатыраак сата алышат Эгерде Кытайда жана Аргентинада тєє буурчактын тїшїмї азыраак болсо, анда бул жылы Кыргызстандын дыйкандары аны кымбатыраак сата алышат. Бул тууралуу 5-мартта КРнын мамлекеттик антимонополдук жєнгє салуу агенттигинин директору Болсунбек Казаков билдирди. Анын айтымында, азыр тєє буурчактын баасы 1 кг 35 сом, єткєн жылдары мындан жогорураак баалар болгон. Мамантимонополиянын жетекчиси, тєє буурчак биржа аркылуу сатылаарын айтып, эч ким таасир бербешин, жана эч ким болжолдуу эч нерсе айта албасын кошумчалады.

Костанай облусунун кылмыш иштери боюнча адистештирилген райондор аралык соту Кыргызстандын жаранын баўги затын мыйзамсыз сактагандыгы їчїн 17 жылга эркинен ажыратты. Бул тууралуу zakon.kz сайтында бїгїн, 4-мартта маалымдалды. Билдирїїгє ылайык, 46 жаштагы Сыргак Саралаев Казакстан Республикасынын 2-беренесинин 59-бєлїгїнїн 3-пунктуна, 250-бєлїк, 4, 24-бєлїк, 3 250-бєлїк, 4 боюнча (баўги заттарын мыйзамсыз сактоо, ири єлчємдє бажы жана мамлекеттик чек арадан бажы жана чек ара кєзємєлїнєн жашыруун єткєрїї) ылайык кылмыш иши козголду. Маалым болгондой, Саралаев Бишкектен сатуу максатында 23 кг 492 гр героин сатып алган. Ал аны 48 баштыкка бєлїп, унаасына катып, Караганда, Акмола аркылуу Костанай облусуна алып келген. Ал «Кайрак» чек ара кєзємєлїнєн кармалган.

Анын маалыматы боюнча, Афган улуттук армиясынын 205-корпусунун жетекчиси, генерал Абдул Хамид азыркы учурда єлтїрїлгєн согушчандардын саны 47 адамга жете тургандыгын. Алардын ичинде, 3 командир бар экендигин маалымдаган. Каза тапкан согушчандар Кыргызстандын жарандары болгон. Генерал согушчандардын кєбї єз ара орус тилинде сїйлєшєрїн белгилеген. «Забуль провинциясындагы чет элдик согушчандардын катарында, эў аз дегенде кыргызстандык эки аял болгон. Алардын бири аз убакыт мурда єлтїрїлгєн. Экинчиси согуштук аракеттер учурунда жаракат алган жана азыркы учурда ал бийлик кєзємєлдєгєн госпиталда жатат», - деп жазылат сайтта.

Кытай Кыргызстандан эт сатып алууга кызыктар. Бул тууралуу 5-мартта КРнын айыл жана суу чарба министри Таалайбек Айдаралиев «Биринчи радионун» тїз эфиринде билдирди. Анын айтымында, учурда эт комбинатында оўдоп-тїзєє иштери жїрїп жатат. Єкмєт азыр, бюджетте ашыкча акча жок болгондуктан жаўы эт комбинатын кура албайт. «Фитосанитардык лабораториялар боюнча, учурда активдїї иштер жїрїп жатканын айта алам. Азырынча лабораторияда аппараттар жок, азыр лабораторияны комплектештирїї жїрїп жатат. Жакында продукциялар ушул лабораториядан аккредитацияны єтїшєт деп ойлойм. Биз лабораторияларды активдештирїї менен иштеп жатабыз, бирок муну баары эле байкашкан жок», - деди ал.

КЫРГЫЗСТАН БИЗНЕС ЇЧЇН МОДАЛУУ ЖАЙГА АЙЛАНДЫ, - Ôåäåðàëäûê áàæû êûçìàòûíûí áàø÷ûñû À.Áåëüÿíèíîâ Биз командабыздын бешинчи мїчєсїн чыдамсыздык менен кїтїп жатабыз жана КРнын Бажы биримдигине кирїїсї їчїн бардык тиешелїї процедураларды аяктоого мїмкїнчїлїгїбїз бар. Бул тууралуу пикирин 3-мартта Орусия Федерациясынын Федералдык бажы кызматынын башчысы Андрей Бельянинов билдирди. Анын айтымында, Кыргызстан бизнес їчїн модалуу жайга айланды жана ар кайсы єлкєлєрдєн келген потенциалдуу инвесторлор бар. «Алдын ала макулдашуу боюнча КРда биздин єлкєлєр арасында стратегиялык кызматташуунун кїчєшї боюнча єзгєрїї жок. Бизде єтє майнаптуу кыргыз-татар бизнес-форуму пайда болду. Ошондой эле, биз актуалдуу эки тараптуу маселелерди талкуулагыбыз келет», - деди премьер. Кыргызстан Бажы биримдигине толугу менен кирїї алдында бир катар жолугушууларды жана сїйлєшїїлєрдї жїргїзєт.

ман айымы Т.А., жана ымыркайдын апасы 25 жаштагы Ж.А.ны акча алып жатышкан жеринен кармашты.

4-мартта Бишкек ШИИБдин басма сєз кызматы билдиргендей, Биринчи май РИИБ тарабынан аталган факт боюнча КРнын Кылмыш кодексинин 124-беренесинин 3-4-беренелерине (адам сатуу) ылайык кылмыш иши козголду. Учурда кармалган адамдар №1 тергєє изоляторунда камакта. Тергєє амалдары улантылууда.

МОСКВА РАЙОНУНУН САДОВОЕ АЙЫЛЫНДА БАТИРДЕН ЄРТ ЧЫГЫП, 61 ЖАШТАГЫ ЇЙ ЭЭСИ ТЇТЇНГЄ УУЛАНЫП КАЗА БОЛДУ

3 АЙЛЫК БАЛАНЫ САТУУГА АРАКЕТ КЫЛГАНДАРГА КАРАТА КЫЛМЫШ ИШИ КОЗГОЛДУ

АФГАНИСТАНДАГЫ ОПЕРАЦИЯНЫН ЖЇРЇШЇНДЄ, КЫРГЫЗСТАНДЫК ОНДОГОН СОГУШЧАНДАР ЄЛТЇРЇЛДЇ, – ЖМК Афганистандын Забуль тїштїк провинциясынын аймагында улантылып жаткан ири операциянын жїрїшїндє, кыргызстандык ондогон согушчандар єлтїрїлдї. Бул тууралуу Афганистан.ру. порталы маалымдады.

11

Биринчи май РИИБдин кызматкерлери ыкчам иликтєє иш-чараларын жїргїзїїдє 3 айлык баланы сатууга аракет кылган 50 жаштагы дарыгер-педиатр Ш.А., 40 жаштагы Тез жардам кызматынын мээр-

Москва районунун Садовое айылында Совет кєчєсїнїн 401-їй, 1-батир дарегинде жайгашкан їйдїн бєлмєсїндє 2 чарчы метр жыгач полу жана їй эмеректери кїйгєн, деп билдирет ЄКМ басма сєз кызматы 5-мартта. Маалыматка ылайык, єрттїн кесепетинен їйдїн ээси 1954-жылы туулган Малов Борис Пантелеймоновичтин жансыз денеси табылган (тїтїнгє ууланган). Єрттїн келип чыгышына электр жабдууларын техникалык пайдаланууда эреженин бузулушу себеп болгон. Їй ээсинин жансыз денесин Москва районун аймактык оорукананын моргуна алып кетишкен.

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

12

Албасты – бул тїрк элдеринин жана кээ бир кавказ элдери менен жакынкы тїштїк элдериндеги жамандык кылуучу персонаж. Адатынча ал тїрї суук жылаўач, чачы сары аялдын кейпинде кєрїнєт. Кээде албарстынын образын їчїнчї кєзї менен узун тырмактары толуктайт. Кєптєргє белгилїї окуя бар. Бир киши токойдо албарстыга жолугуп калат. Ал кишини албасты эмчектери менен сабап салган. Киши їйїнє бїт денеси кєгала болуп келген. Їч кїндєн кийин жанагы киши єлїп калган. Чынында, бул окуя кєптєр їчїн кїлкїлїї болушу мїмкїн. Бирок, бул чындыкка эў жакындарынын бири. Албастыны мындай абалда кєргєндєр да аябай кєп. Албасты жаш балдарды єлтїрєт. Ал жаш балдардын жалгыз калганын издейт. Эгер, жалгыз калганга чейин кїтсє, анда аны эмизип кетет. Андан соў жаш бала єлїп калат. Албасты зыян келтирбеши їчїн ар кайсы эл ар кандай ырымдарды колдонуп келишкен. Мисалы, кээ бирлер наристенин жаздыгынын астына бычакты коюп коюшса, кээ бир элдер ар кандай формадагы темирлерди коюп коюшат. Дагы бирєєлєрї темене же ийнени жаздыгынын астына єткєрїп же сайып коюшат. Ошондой эле албасты кош кабат аялдарга да зыянын алып келет. Илгери, боюнда барларга атайын астына темене єткєрїлгєн кєйнєктєрдї кийгизилчї. Албастыны кыргыздар албарсты деп да айтышат. Ал кєптєгєн элдерде кездешет. Мисалы: тїрктєрдє, крымдык жана батыш Сибирдик татарларда, чуваштарда, казактарда, башкирлерде (албасты), тувиндерде (албасти), алтайлыктарда, уйгурларда (алвасти), єзбектерде (алвасти), тїркмєндєрдє (ал, албассы),каракалпактарда, ногойлордо (албаслы), азербайжандарда (хал, халанасы), кумыктарда (албаслы къатын), балкарлар менен карачайларда (алмасты), тажиктерде (албасти), ягнобтордо (олбасты), лезгиндерде (ал паб), грузин элинде (али), тат элинде (ол), талыштарда (ала жен), уд элинде (hал), курддарда (hал анасы, алк), белуждарда (алг, мерак), армяндарда (алы, алк), ингуш жана чечендерде (алмазы), монголдордо (алмас), якуттарда (абаасы, Илбис), удмурт жана кээ бир башка элдерде. Тувиндер менен Алтайлыктардын мифологиясында “Албыс” деп аталып, аны жезкемпир катары эсептешет. Албыс эркекке жолукканда аялдын, аялга жолукса эркектин кейпин кийип алат. Анан дагы ал каалаган адамга айлана алат. Айрыкча аўчылардын аялдарына кєп айланышат. Єздєрїнїн кейпинде болсо, алардын эмчектери желкесинен артына ашыра ала турганчалык узун болот. Чачтары сары, їстїнкї эриндери кесилген болуп кєрїнєт да кээде жез тырмактуу жана жез тумшуктуу болуп кєрїнєт. Албыс аўчыга ийгилик алып келет. Ошондой эле ага аялы болуп кєрїнїп, тамак аш, эт - єзїнїн кабыргасынан алынган, сїт – єзїнїн эмчегинен саалган, алып келет. Адамдын ичине кирип кетсе адам оорулуу болуп калат. Эгер аны атып салса ал, эчкинин жїнїнєн жасалган кездеменин кичине бир бєлїгїнє

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

КЫЗЫК ЭКЕН

айланып, жерге тїшїп калат. Албарсты кыргыз фольклорундагы эў табышмактуу фигура эмес, тескерисинче эў баарына белгилїї фигура. Кимден сураба анын кандай экенин айтып берет. Тємєндєгї окуя Жалал-Абад облусуна караштуу Аксы районунун Караван айылында болгон. Айылдагы бир кишинин беш жашар кызы бир кїнї жоголуп кетти. Аны издешип, эч жерден таппай коюшат. Жер жутуп алгандай жок. Бир жума издешип, эч жерден таппай коюшкан. Кийин бир чабан тоодон келе жатып бир кызды жанында бир тїрї суук аял менен турганын кєргєнїн айтып келди. Ал аял койчу кишиге анча жага бербей,шектїїдєй кєрїнїп,аны урушуп салыптыр. “Бир аз тазараак болсоў боло, желмогуздай болгон тїрїўдї урайын!”-деп урушуп салган экен,ошол замат экєє теў кєздєй кайым болушуптур. Муну айтканда айылдагылар кыз жоголоор алдында аябай чоў тїлкїнї кєрїшкєнїн айтышты. А тїлкї болсо – албарсты эў кєп айлануучу жаныбар катары эсептелинет. Мындан кийин элдер кызды албарсты уурдап кеткенин тїшїнїштї. Элдер топтолуп алышып, мылтыктары менен тегеректеги тоолорду тытмалап издєєгє киришти. Албетте, ар кандай жандыкка айлана ала турган нерсени табуу єтє кыйын. Бирок, соўунда кызды табышты. Ал аябай арыктап кеткен экен. Кийимдери да тытмаланып айрылган. Аны табышкан кишилердин айтымында тиги кыз алар менен кеткиси келбей, бул жерде жалгыз эместигин айтып: “Апам менен жїрєм. Апам азыр келет, бир аз кїтїп турушум керек!” -дептир. Ага тамак аш сунушса жебейм, апам курсагыў ачканда жейсиў деп таштап кеткен нерселер бар деп, колундагы чийки этти кєрсєткєн экен. Кєрсє албарсты аны ушул нерсе менен багып жїрїптїр. Кызга болсо албарсты берген чийки эттер жакшы эле тамактай кєрїнчї экен. Издеген кишилер ошентип турушса эле бир кезде тиги кыз: “Тигине апам! Апам келе жатат!”- деп кыйкырып кириптир. Кишилердин бири да эч нерсе кєрє албаптыр. Караса, таштын артында тїлкїнїн куйругу чыгып турган экен, дароо атып салыптыр. Бирок, тийбей калып, тїлкї ал жерден жок болуп кетиптир. Жыйырма биринчи кылым. А эшикте тїлкїгє кубулушуп кетїїчї нерсе жаш балдарды уурдап кетип, аларды чийки эт менен багып жїрєт. Ишенїїгє кыйын окуя. Албарстынын эў жакшы кєргєн иши – бул адамдарды уурдап кетїї деп эсептелинет. Бирок, албарсты єзї каалаган нерсеге айлана алат дегендер да кєп. Мисалы тїлкїгє гана эмес, адамга, шыпыргыга же жєн гана бир боорукер таанышыўа айланып алышы да мїмкїн. Таластык бир киши бир жолу кїн баткандан кийин їйїнє кайтып келе жатыптыр. Айылга кетчї жол жалгыз болуп, жолдун эки жагын талаа ээлеген. Ошол жолдон бара жатып, тээ ыраакта от жагып алышып, оттун тегерегинде шишкебек бышырып жеп олтурушкандарды кєрєт. Кызыгуусу кїч алып, аттын башын ошолор тарапка буруптур. Жанына барса, баары учурашып, жылуу тосуп алышыптыр да, дасторкон четине олтургузушуп ар кандай тїркїн тамактар менен сыйлашыптыр. Чай ичип бїткєндєн кийин байкаса эч кимиси дуба кылганга шашпайт имиш. Мындайды кантип унутушкан деп, бул каталыкты єзї оўдоого киришет. Анан колун жайып: “Аллаху акбар! Оомийн!” -деп, колу менен жїзїнєн сылап, колун тїшїрїптїр. Кєзїн ачып эле караса бир жалаўда єзї жапжалгыз олтуруптур. Анын жанагы жолдоштору эў ой жеткис жол менен жок болуп кетишиптир. Бирок, анын алдында аябай кєп чийки куруган эт менен канализациялык калдыктар калыптыр. Козунун эти менен боорсоктордун ордуна ушуларды жеп олтуруптур. Албетте, мындай ачылыштан кийин окшуп-окшуп кусуп салган. Бирок, аягында дуба кылбаганда мунун баары

башкача бїтмєк да! Балким албарстылар єздєрї менен эрчитип кетип, кул кылып алышмак?! Албарсты жєнїндєгї аўгемелер Кыргызстандын тїштїк тарабында єтє популярдуу. Ош, Жалал-Абад, Баткен, Талас тарапта. Тїндїк менен батыш тарапта Ыссык-Кєл, Бишкек, Чїй, Нарын тарапта материалдык ныктуулугун жоготуп, жєн гана арбак катары эсептелинет. Уктап жаткан адамдарды муунтуп, идиш-аяктарды сындырып талкалайт. Кээде ойгоо олтурганга да кєрїнїшї мїмкїн. Буга далил катары Жылдыз Усенбаева деген Бишкектик эжекебиздин айтканын окуп кєрєлї. “ Їйдє жалгыз болчумун. Мен муну абдан жакшы билем. Бирок, негедир таў калган да жокмун, байкемдин досун жанымда турганын кєргєндє. Аны менен саламдашып, ага сылык эле сїйлєп, їйдє байкемдин жоктугун тїшїндїрїп жаткам. Ал болсо їнсїз мени угуп тура берди. Бир кезде колун кєтєрдї да, мен жакка сунду. Колу уламдан улам узара берип, менин тамагыма чейин жетип келди да, мени муунтуп кирди. Андан ары эмне болгонун билбейм. Ата-энем жумуштан келип, менин жерде жаткан абалымда табышыптыр!” Албарсты уйку маалында да кєп басып, муунтат. Мындан кутулуунун бир эле жолу бар. Ал жатаар дубасын окуп жатуу. Ким эгерде акылдуулук, куулук менен албарстыны алдап, чачынан кесип алса, ал адам їчїн албасты кул болуп берет. Эў кыйын тїйшїктєрдї чечкенге, байып кеткенге аябай жардам берет. Мындай окуя Баткендин Бужум айылынын тургуну Мамажунус байке менен болгонун єз оозунан айтып берели. “Бир топ жыл мурда, бизден бир айыл нараакта жашаган досум уулун їйлєп калды. Той аябай сонун болду. Тойдон эртеси калган коноктор менен бир аз ичип алып, аларды їйлєрїнє жеткирип кайра келе жаткам. Мингеним “жигули 06” болчу. Кайра досумдун їйїнє бара жатсам, берки айылдан чыга бериште эки їч аял бир эки жаш баласы менен жолдун жээгинде турушуптур. Кычыраган кыштын кїнї. Эшик суук. Тигилер кол кєтєрїштї. Токтосом, бири: - Иним, бизди жеткирип койчу. Биз жаўы эле жїгєрї оруп кайттык эле. Мына бул мака паяларды артып ал! -деди. Карасам азыр эле жїгєрї оруп, аларды боолоп алышкан экен. Бирок негедир биринин да жїзїн жакшылап кєрє албадым. Алардын кийингендери да башкача эле, самсаалашып... - Мен азыр бир жерге барып келейин, беш мїнєттє келем!дедим да зуу койдум. Досумдун айылына киргенден кийин акылыма бир нерсе кылт этти! Ызгаарлуу кыштын кїнїндє кайдагы жїгєрї?! Кайдан орушу мїмкїн? Заматта машинени токтоттум да кайра артка кайттым. Жанагы жерге келсем, баягы аялдар олтурган жерде эч ким жок. Жїгєрїнїн боолорунан бир чаўы да карга тїшпєптїр. Дароо албарстыны эстеп кеттим. Мурдакийин элдерден эки айылдын ортосунда кєп ушундай окуялар болоорун угуп жїрчїмїн. Дароо келме келтирип, їйгє кетип калдым!” Жогорудагы окуянын каармандарын кєптєр албарсты эмес азыткы деп аташат. Анткени, кєпчїлїк учурларда булар ар кимге окшошуп алышып адамдарды азгырып, эрчитип кетишет. Мите менен азыткы. Мите менен азыткы Кыргызстандын тїштїгїндє албарстынын дагы бир тїрї катары эсептелинет. Азыткыга азгырылган адамдар албарстыга жолуккандардан бир топ эле кєп. Мисал катары тємєндєгї окуяны сунуштайлы. Баткендик чабандан: “Тоодо мал багып жїрєм. Кечкисин малдарды короого камап, короодон бир аз ары жакта зым керебетте жаткам. Тїн жарымда керебеттин башына бир мал келип алып, кулагымдын тїбїндє маарап жатыптыр. Ойгонуп кетип карасам бир ак улак короодон чыгып кетиптир. Аны айдап алып барып короого киргизип келдим. Эртеси кїнї да ошондой болду. Эшикти жакшылап бекемдем жап-

канымды билем. Башка жагынан чыгып кетїї мїмкїн эмес эле. Сїйлєнїп барып, кайра камап келдим. Їчїнчї кїнї кїндїзї дагы бир чабан менен жолугуп калып, насвай чегип сїйлєшїп олтуруп ак улак жєнїндє айтып берсем, єўї бузула тїштї. Эмне болду десем: - Бїгїн да келсе, эптеп карма дагы, жїнїнєн кесип ал! -деп коюп, малын айдап кетип калды. Тїн ортосунда башымда бир улак маарап турат. А мен ойгоо болчум. Алдын ала даярдап алган бычагым бар эле. Укмаксанга алып жата бердим. Жакыныраак келип эми маараганда бутунан кармап алдым. Бычак менен жїнїнєн кесип алдым да бычакка ороп, кынына салып койдум. Кызыктын баары ошондо башталды! Кєрсє ал менин жалгыздыгымдан пайдаланып азгырып кетїїнї каалап жїргєн экен. Ошондон тартып ар тїнї келип, башымда маарай берчї болду. Акыркы кїндєрї адамча сїйлєп: “Менен чачымды бер! Айтканыўды кыламын!” -дей баштады. Элдерге айтсам, баары эле бербе, куран китепке салып кой дешет. Бир жолу аябай курсагым ач олтуруп, єзїм да билбей калдым кантип “Ак улак!” -деп кыйкырып, аны чакырып алганымды. Карасам заматта маарап келип калды. “Курсак ачты, нан алып кел!” -дедим. Эки мїнєт да єткєн жок, жайлоодо таштын ары жагынан нан кєтєргєн бир жаш бала кирип келди. Тїсї адам баласына окшобогон, ушунчалык жагымсыз жандык турду. Нанды алдыма акырын таштады да: “Чачымды берчи?”- деди. Бар, колуўду жууп башка нан алып кел!- десем, ары басып кеткен. Артынан туруп карасам, колуна сийип, сийдиги менен жууп жатыптыр. Сєгїп салдым. Кийин єзїм дасторкон жайып, чай ичїїгє кириштим. Ары жакта тигил алып келген нан бар эле. Аны жегим келбей, єзїмдїн нанымды бисмиллани айтып жей баштадым. Чай ичип болуп, дасторконумду жыйнап алайын деп жатсам тигил алып келген нандын ордунда малдын тезеги туруптур. Чочуп кеттим. Кайра-кайра келе берип тажатты. Акыры чачын кїйгїзїп, кїлїн асманга сапырып салдым. Ошондо акыркы жолу келип, жаш баладай ыйлап олтуруп, кетип калган эле. Андан бери кєрїнбєй калган.” Басырык. Албарстынын аналогундагы дагы бир руханий жандык бар. Ал басырык деп аталат. Басырык кєбїнчє уйку учурунда басат. Уктап жатканда їстїўє бирєє чыгып алгансып же оозуўдан бекитип, дем алдырбаганга аракет кылып єлтїргїсї келишет. Ал ар бир їчїнчї адам менен болуп турат. Эгерде тїн жарымында ойгонуп кетип, жаныўыздагы адам уйку учурунда кыйналып жатканын байкап калсаўыз дароо келмени келтирип, аны тїртїп ойготуп коюўуз. Бул учурда басырык дароо ал жерди таштап, жок болуп кетет. Кээ бир адамдарды басканда бїт денеси шал болуп, кыймылдай албай калат. Аябай кыйкырса да эч кимге угулбайт. Кыйкырып-кыйкырып, эми коюп жибергенде їнї сыртка угулуп кетиши мїмкїн. Андыктан, тїшїркєп жатат деп кєўїл бурбай койбостон, акырын ойготуп : “тїз жат!” же “бир аз жылып алчы?” –деп койгон оў. Басырыктын басышынан качуу їчїн жатаар алдында уйку дубасын окуп жатууну адатка айландыруу кажет. Ал дуба оўой эле: “Аллохумма бисмика амуту ахьяа” же “Єз атыў менен єлїп, єз атыў менен тирилебиз, оо аллахым!” -деген котормосун окуп койсо да болот. Мына ушундай. Бїгїнкї кїндє ар кандай коркунучтуу окуялар кїн сайын планетабыздын ар кайсы бурчтарында болуп турат. Албарсты, азыткы, мите, жин, жезтумшук, басырык, жезкемпир, їй ээси, арбак, рух, шайтан ушулардын баары жомок эмес чындыктан алынгандай. Сиздерди, бизди, малдарды, куштарды, данектен дарактарды, деўиздерди деги эле бїтїндєй он сегиз миў ааламды жараткан Алла Тааланын колунан мындай нерселерди жаратып коюу да албетте келет! Эў негизгиси ,биз Алладан гана жардам сурап, ага гана таандык экенибизди унутпайлы! Интернет булагы

13

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

КИР САМЫНДЫН КАСИЕТТЕРИ КЄП САМЫН жасоодо негизги сырьё мал жана єсїмдїк майлары, синтетикалык май кислоталары, жегичтер жана башкалар болуп эсептелет. Пайдаланышына карата кир самын жана атайын (мисалы, дарылоочу) ошондой эле катуу, суюк жана кїкїм тїрїндє болот. Кир самын (чала кургатылган катуу) їй шартында колдонуу їчїн май кислоталары 70—72� кошулуп жасалат. Ал май аралашмасынан (кїн карама, пахта, буурчак жана башкалар), єсїмдїк майларын гидрогендеп алынган катуу май, синтетикалык май кислоталарынан, суюк єсїмдїк майынан жана канифолдон жасалат. Самын эритмесинде дайыма аз єлчємдє жегич (шакар) болуп, ал кир жууганда жїн жана жибек (жасалма жана накта) жипти жеп жиберет, ошондуктан жїн жана жибек кездемени синтетикалык каражаттар менен жууган ылайык. Кир самын менен колду, денени жана башты жуушка болбойт. Атыр самын (катуу) 77—78� жогорку сапаттагы майдан алынган жана синтетикалык май кислоталардан туруп, ага жыттуу заттар, боёктор, атайын кошумчалар кошулуп жасалат. Атыр самын менен жуунганда терини кургатып дїїлїктїрєт, ошондуктан анын кээ бир тїрїнє майлоочу заттар кошулат. Мындай самындарга «Косметическое», «Лесная сказка», «Элегия», «Зодиак», «Консул», жана башкалар кирет. «Детское», «Малышам», «Ну, погоди!» жана «Чебурашка» Самындарына ланолинден башка терини дїїлїгїїдєн сактоочу бор

рылык жана дезинфекциялоочу касиетке ээ. Чачты жууш їчїн хна кошулган Самын «Гаяне» чыгарылат.

КИР САМЫН КОСМЕТОЛОГИЯДА

Жарылган согончокту айыктырат. Согончок жарылып кеткенде 2 литр ысык сууга 1 чай кашык соода жана 1 чоў кашык кырылган самынды кошуп, ага бутуўузду салып отурасыз. Чачты коюулантат. Эгерде башыўызды кир самын менен жуусаўыз чачыўыз коюу болот, какачтары жоголот жана сынбай калат. Бирок, мындан тери кургап кетиши мїмкїн. Ага жол бербєє їчїн жуугандан кийин бир аз уксус же лимон ширеси кошулган суу менен чайкап туруўуз. Максатка жетїї їчїн кир самындын кочкул єўдїїсї гана сунушталат. Бет терисин жакшыртат. Жумасына бир жолу кир самын менен бетиўизди жууп турууну сунуш кылышат адистер. Мындай жуунуудан кийин бетиўизге балдар креминен коюп алууну унутпаўыз. Терини жагымдуу кєрсєтїїдє мындай ыкма кымбат баалуу косметикалык каражаттарга караганда натыйжалуу дешет. Терини жашартат. Мончого барганда кир самындын суусуна малынган кайыў шыпыргысы менен денени чапкылоодо тери тазаланып, жашарат. Безеткиден арылтат. Кир самынды идиштеги сууга салып жакшылап кєбїгїн чыгарасыз. Ушул кєбїктєн 1 чоў ка-

кислотасы кошулат. Катуу атыр самындын дарылоочу жана дезинфекциялык касиетке ээ атайын тїрлєрї да чыгарылат. «Сульсеновое» Самыны менен себореяны дарылайт (врачтын кєрсєтмєсї боюнча гана), «Дегтярное» составында кара май болгондуктан ар кандай тери ооруларын (себорея, экзема жана башкалар ) дарылоо їчїн, «Карболовое» карбол кислотасы болгондуктан дезинфекциялоочу жана жагымсыз жытты кетирїїчї каражат катары колдонулат. Ийне жалбырактуу дарактардан (карагай, арча) алынган «Лесное» самын да-

шыкты алып, 1 чай кашык туз менен аралаштырасыз. Бул аралашманы таза жуулган бетиўизге сїртєсїз. Эскерте кетїїчї нерсе, бетиўиз аябай ачышат. Бирок, дал ушул ачышканы - дарылоо процессинин жїрїп жатканы. Масканы жарым саат кармоо зарыл. Мындан кийин бетиўизде кургак туз гана калат. Тузду сїртїп салып, бетиўизди муздак суу менен жууйсуз. Мындай дарылоону кїнїнє 2-3 жолудан 2-3 жума жїргїзїї зарыл.

КИР САМЫНДАГЫ ПАЙЫЗДЫК САНДАР ЭМНЕНИ БИЛДИРЕТ?

72�, 70�, 65� - бул майлуу кислотанын курамынын пайызы. Андагы сандар канчалык чоў болсо, самындын кир кетирїїчї сапаты ошончолук жогору болот.

телген жерге коюп, їстїнєн байлап салуу керек.

Ооз кєўдєйї жагымсыз жыттанганда. Мындай учурда самын сууга тиш щёткаўызды салып, тїнї менен коюп коюўуз. Эртеў менен андагы бактериялар жоголуп калат. Бут жагымсыз жыттанганда. Кїндїн ысыгында грибоктун айынан бут жагымсыз жыттана баштайт. Мындай учурда кїн сайын бутту кир самын менен жууп, анан салаалардын арасына, таманга йоддон сїйкєп алуу керек. Кїйїктє. Жалынга же кайнак сууга кїйгєндє дененин ошол жерине кир самындан сїртїп, кургатыўыз. Мындан кийин кїйїк бат айыгат жана андан так калбайт.

КИР САМЫНДЫН ДАРЫЛЫК КАСИЕТТЕРИ Мурун бїткєндє. Кир самындын суусу менен мурун бїткєндє аны ачууга болот. Ал їчїн кебезди кєбїк сууга малып, аны мурундун тешигине салып мурдуўузду тазалайсыз. Алгач бир аз жагымсыз болгону менен 2-3 процедурадан кийин эле мурдуўуз ачылып кетет. Ит тиштегенде. Ит тиштеген учурда инфекция кирип кетїї коркунучунан кир самын сактайт. Кан бир аз аккандан кийин (кан менен кошо бактериялар, иттин шилекейи агып кетсин) кир самындын кєбїк суусуна чыланган бинтти тиш-

Гинекологиялык ооруларда. Гинекологиялык оорулардын айрым тїрлєрїн, мисалы, молочницаны дарылоодо да кир самын натыйжалуу. Жыныстык органды кир самын менен тез-тез жууп туруу бул оорунун батыраак айыгышына єбєлгє тїзєт. Шишикте. Кир самынды сууга салып эзип, ботко тїрїндєгї бул аралашманы жаракат алган жерге сїртїп турууда шишиктен жана кєктєн арыласыз.

КАНДАЙ ТЇСТЄГЇ КИР САМЫН САПАТТУУ БОЛОТ? Кир самындын курамы натрий тузунан жана єсїмдїктєрдєн, жаныбарлардан алынган майлуу кислотадан турат. Ага эч кандай боёктор, консерванттар кошулбайт. Бирок, айрым єндїрїїчїлєр жагымдуу жыт берїїчї жана сырткы кєрїнїшїн жакшыртуучу кошулмаларды кошуп салышат. Андыктан, эў жакшы жана пайдалуу кир самын болуп кїрєў тїстїї самын эсептелинет. www

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

14

АСЫЛЗАТ

АПАКЕМДИН АЛМАСЫ

БИЗ-АЯЛБЫЗ!

Амансыўбы, айланайын кичинем, Алаксытып койдум бекен ишиўен. Эмне берип жиберейин" -дегенде, Мээримиўиз керек- деймин ичимен.

Биз аялбыз! Кабыргадан жасалган, Алла Тала каарына кабылган. Бейишинен тозогуна жакындап, Бул турмушта нечен ирет жаўылган.

Кїйпєлєктєп кыйшык байлап жоолугун, Кїндє эстеп жатса керек жоругум. Дїйнєдєгї таттуулардын ичинен, Наныўыздын даамын таппай оорудум.

Биз аялбыз! Издей берип бакытты, Жаш кєлдєтїп, бирок аны таптыкпы. Шарап ичип, кїнї-тїнї шарактап, Жок болдук го сууга чєккєн жаш сындуу.

Салганыўыз келди жарып булутту, Сезимиме чачылгандай тунук суу. Ємїрїмдї узартчудай сезилди, Єрїк кагы, таза балы, куруту.

Биз аялбыз! Бары-жокко асылган, Кєрїп, кєрбєй тїшкєн аўга казылган. Кимге айтасыў кайгыў менен арманды, Болбойт ага капаланып басынган.

Сагынычтан кєтєрїлїп “кан басым”, Суусаганда жуткум келди жармасын. Апакемдин тийген їчїн колдору, Айылымдын жуубай жедим алмасын.

Биз аялбыз! Сїйїїлєрдї сїрдєнткєн, Кармап алып аптабына кїйгїзгєн. Кєпєлєктєй ары-учуп, бери учуп, Ушактарды уудай айтып жїргїзгєн.

АПА Тїйшїгїн кошо тартып ушул жаштын, Тїмєн ой, тїйшєлтсє да утулбассыў. Тогуз ай кєтєргєнїў їчїн эле, Тїбєлїк карызымдан кутулбасмын. Убакыт шашат жолдон єзгєрє албай, Кыйналдым мага жакын кєз табалбай. Кыдырып бїт Ааламды єтєт окшойм, Єзїўє теў келїїчї сєз табалбай. Сиз эккен термелїїдє эркин терек, Сезимде єнгєн гїлїм тергим келет. Баш ийбес тагдыр менен макулдашып, Бїтїндєй ємїрїмдї бергим келет. Тер менен кошо жууруп турмуш демин, Биз їчїн барын таштап жумуш дедиў. Жылмайган жїзїўїздєн сызык кєрсєм, Тїшкєнсїйт жїрєгїмє бырыш менин . Тєрєлсєм да кызыл эт, чала бойдон. Эс тартып, сїтїўїздєн адам болгом . Мезгилдин тизмегинде улгайсам да, Мен сизге кала берем "бала " бойдон. Мелис МАМАТЖАНОВ

Эркектик намыс талаш кармашында кордоло жеўилген Жаабарс тукум кєбєйтїї вазийпасыпан алакан жууп, їйїрдєгїлєргє суутумшук болуп басынып, ошол кїндєн ушул кїн муў-азага муунуп жашап келатат да, кєнїмїш табиятына таянып тагдырына тайманбай каршылык кылып, багындым дебей, бир кездеги кїч-кубаты кайрылып кайра келсе деп самап, анан ошо эўсєєнїн айынан бу тагдырга баш чайкап, нааразы болуп єкїнчї. Анан кантсин, їйїрдєгї кєўїлї тїшкєн канчыктардын бири менен жыт алыша жакындашууну ичинен тїтєй кєксєєчї. Кєксєгєн менен майнап жок, канчыктардын бїт бардыгы бош эмес, эўсегенин эч капарга алышпайт. Анткен менен ал делебе-кумар кїчїнє чыдай албай, атаандашка эч аянбай кол салып, алкымына азуу батырсам деген кармаштар да болду, а бирок андай теў чыгыш ага жан бирге таап берген жок. Кыскасы, кыял-аракет деген тїш болуп, канчык илбирстер аны карамак тїгїл Жаабарстын бар экенин таптакыр кєзгє илбей калышкан. Ошондуктан ал олжо болчу алданеге кол саларда да жазгана басынып, барстардан тартына чет жакалай чуркоочу. А мындай абал ага тозоктун азабындай сезилчї. Башка тїшсє баарын кєрєт экенсиў, кай бирде башкалар ысык каны менен аптыга ашап жаткан олжого калчылдаганына карабай шилекей агыза чыдап, алардан артчусун кїтїп калчу. Анткен менен ал баштагыдай эле кєрїнчї; кєздєрїнєн жалын кїйїп, желкесине жер батып, казанбактай башы бар, куйругу болсо шаа кылыч, денеси аска ташындай айбаттуу, айтор, ал сыртынан сырттандыгын жогото элек, а бирок соўку турмуш аны кордуктун колуна салып берди.

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

Биз аялбыз! Бизге эч ким теўелбей, Амалыбыз кырк эшекке теў келет. Таў калтырып нечен укмуш жаратып, Аялдарга аял гана теўелет.

Äèí æàðûê ÷ûãàð÷ó êî¢óçäàðãà îêøîø: æàðûê ÷ûãàðûø ¿÷¿í àëàðãà êàðà¢ãûëûê êåðåê. Артур ШОПЕНГАУЭР.

Биз аялбыз! Сїйгєн жарбыз, энебиз, Дїйнє жїзїн суктандырып келебиз. Тынчтык їчїн бул жашоодон аябай, Мейли алсын, жаныбызды беребиз.

Æàðàòòû ìåçãèë äàðûëàéò. МЕНАНДР.

Биз аялбыз! Дїйнє жїзїн башкарган, Баркыбызды билип, билбей таў калган. Колду шилтеп таштап кетсин, бары бир, Бирок чындык, кайра бизге кайрылган.

Êàïàñòà áóëáóë ñàéðàáàéò. Томас ФУЛЛЕР.

Êåäåéäè êåìñèíòêåíäåí àðòûê àéáàí÷ûëûê æîê. Шарль НОДЬЕ.

Æåêå êûçûê÷ûëûê êîîìäóí êûçûê÷ûëûãûíàí êèéèí òóðóø êåðåê.

Биз аялбыз! Кїндїн нурун тараткан, Каргаса да Алла бизди жараткан. Карай берип, каректерди талытып, Карачы эми, кайра аппак таў аткан.

Кенже ПЛИНИЙ.

Èäåàëû æîê ýðêèíäèêòèí çûÿíû êºï.

Биз аялбыз! Шыўгыр булак кїлкїсї, Тепсебегин гїлдєй берсин гїлдєсїн. Балким бирєє небак єлгєн сулуунун, Турпагынан єсїп чыгып жїрбєсїн! Биз аялбыз! Кадыр КУБАТ

Артуро ГРАФ.

Êàïàñòàãû êàíàòòóó êàíàòûíàí àæûðàãàí æàíäûê.

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

Їйїрдєгїлєр да анын бар-жогун билбей калышты. Жанкумарын кандырчу їйїгїш маалында жаны бирге болгондор телегейин текши кылган канааттануу жыргалынан улам аны алданеге айыптуу санап, колдон келсе жеп жиберчїдєй карашып, андан четтеп, ал эми анын мурдагы ємїр-тагдыр арнаганы Жаабарстан жаа бою качып тааныбай, кєз кєрїнєє дене кумарына берилип, кезегинде тєшїн сылаган, жыт аўкыган куйругун аны тиктетип туруп тигинисине єйдє кєтєрїп, кєзїн сїзє, тил сунуп, дїйнє унутар абалга батып, анан анын алдынан кєўїлдєшїнє дене тийгизип, кєлєкєдєн

Генри БИЧЕР.

єткєнсїп єтїп кетчї болду. Мына ушундай чїнчїгєн турмуш жа- кында эле, атам замандан бери кар жамынган Теўир-Тоо койнунда, тоолор менен капчыгайларда жашаган барстар арасында, кечээ эле їйїр башында жыргап-куунап жїргєн Жаабарстын тагдырына туш келбедиби. Ошону айтсаў, їйїр жашоосунан кубаланган ал байкуш єз алдынча кашкулак, момолой чычкан, дагы да ушул сыяктуу майда-барат макулуктарды, кээде коён дегенин да баса калчу, айтор, ага сырттандык турмуш сыртын салып койгон. Ооба, мурдагыдай олжого тунуп, оозунан ысык кан кетпей, ооматы ооп тур-

Êåäåéëåð àêûéêàòòû èçäåï æ¿ð¿øñº, áàéëàð àêûéêàòòàí êà÷ûï æ¿ð¿øºò. Бертольд БРЕХТ.

Êºç¿ à÷ûêòàð ýìíåíè àéòûøïàñûí, áààðû áèð äåêàáðü ìåíåí æûë á¿òºò. Лопе де ВЕГА.

баса да азырынча ачкалыктан анча жабыр тарта элек. Ал їйїр турмушунда катарда жок калганы менен азырынча намыс-арын эч кимге тебелете элек, кыр кєрсєткєндїн алдында куйругун кыпчып бїжїрєп да турган жок, абалкы сырттан сынында. Антпесе тигилердин кєзїн карап, чєгєлєп жашоо тагдырын тапмак. Ушундан уламбы, айтор, анын ички дїйнєсїндє мындай турмуш мыйзамына багынбоо ишеними кїн сайын кїчєп, акыры ал анын жырткычтык табиятынын жек кєрїїсїнє айланды да, анан ушул сезиптуюлар керт башында кыйчалыш тагдыр турганына карабастан ага буга чейин бир да жолу болбогон кандайдыр бир жеўилгис, єз дилинен єзїнє буйрук, талап берген кїч жаралды, ал Жаабарска бул аймакты, мына бул канына сиўген, а бирок буга каргаша-тагдыр тартуулаган тоолор менен кокту-колотторду тезинен таштап, башкалар барып кєрє элек бєтєн дїйнєгє кайра кайрылбас болуп житип кетїї сезими эле, а ал энсеген башка аалам жа- йынча жетип баргыдай жакын жерде эмес, аскасы асман тиреген, тїбєлїк ак кар уктаган тоолордун жылдызга жакын бийик ашуусунун ары жагында, жырткычтардын буту жете элек жерде болчу. Ал жерге жай толгон кездин белгилїї бир кїндєрїндє гана, ошондо да тобокелге бел байлап барса болот, анткени кыраан учса кайыккан, їзєўгїлєш тоо каркыраларынын ортосу ошол самаган жер. Аны биякка тагдыры менен диларманына айланган кандайдыр бир ишеним кїчї, санаасын жеген кусалык тартып туруп алды, анын їстїнє Жаабарс бир убакта ал жерде болгон эле, мєгдїрєтє мїлжїгєн ушу азыркы трагедиясына ошондо кабылган.

СКАНВОРД

15

№ 118 • 6-март, 2015-жыл

16

ШОУ МАЕК

Ырчы болгон соў єзїўдїн єнєрїўдї, кїчїўдї текшерип туруш керек Жаўыдан жылдызы жанып, чоў сахнадан єз ордун издеп жаткан жана келечекте кєптї їмїттєндїргєн жаш ырчы мырзабыз Санжар Тєрєгулов бизде конокто

- Санжар мырза кайсы тоолорду боорлоп, кайсы суунун агымында алтындай балалыгыўыз калды?

- Менин балалык жытым 1991-жылдан баштап Жалал-Абад областынын БазарКоргон районунда єтїп, ошол эле райондо окуу билимимди да аяктадым. Менин балалыгым абдан кызыктуу жана бактылуу кїндєргє бай єттї десем жаўылышпасам керек.

- Ар адамдын таянары бул анын їй бїлєсї демекчи, канча бир туугансыў?

- Мен кудайыма шїгїр бир туугандарга баймын. 7 бир туугандын кичїїсїмїн, 5 уул 2 кыз. Ата энем айылда эле турушат. Мен мектепти аяктап канатымды кагып айылдагы уядан учуп Бишкектеги Калый Молдобасанов атындагы улуттук консерваторияга келип конуп, ушул жакта 6 жыл билимимди окудум. Менин алгачкы устатым болуп Улукмырза Полотов агай болду. Ал адам мага экинчи аталык мээримин тєгїп мени билимдїї кылып чыгарды. Ал кишиге абдан тереў ыраазычылыгымды билдирем.

- Єзїўдїн жеке жашооў жєнїндє айта кетсеў?

- Менин жеке жашоом азырынча эрме

чєл, эч бир жан кєрїнбєйт. Эми жалпак тил менен айтканда азырынча бойдокчулук заманда жашап жаткан учурум десем болот. Бир кїнї бул жалгыздыктан да айрылып єзїмдїн кичи мекеним пайда болот эгер кудайым ошол кїндєрдї буйруп берсе.

- Ырчылыкка болгон кызыгууўа кимдер тїрткї болушту?

- Ырчылыкка болгон кызыгуум менин кичине кезимден эле пайда болгон. Менин таекелерим жана улуу агам комуз, аккордеондор менен ырдап калышчу, ошолордун ырдагандарын кєрїп менде ырчылык сезимим ойгонду болуш керек. Мен алгач

комуз менен ырдап жїрдїм андан кийин аккордеон кармап мектептерде ырдап жїрдїм ошентип акырындан баягы ырчылык дїйнєгє кадам шилтеп обон созо баштадым.

- Сен кайсы жааттагы ырларды ырдайсыў?

- Мен элдик ырларды ырдоо жаатында ырдап келем, бул єзїмдїн тандоом болгон мен жаўы келгенде ушул Улукмырза агайымдан окуп калганыма абдан кубанычтамын.

- Кайсы музыка шаймандарында єнєрїў кїч?

- Мен єзїбїздїн сыймыгыбыз болгон комузубузда ойной алам, андан тышкары аккордеонду ойноп ырдап калам жана фортепианодо ойной алам десем болот.

- Санжар мырза ар бир ырчы єзїн текшерип, такшалтыш їчїн ар кандай кароо сынактарга барып єзїн сынап кєрїш керек эмеспи, сиз кайсы кароо сынактарга катыштыўыз?

- Албетте, ырчы болгон соў єзїўдїн єнєрїўдї, кїчїўдї текшерип туруш керек бул кароо сынактар келечегибизге чоў сабак жана жаўы жолдор болуп саналат. Мен эл аралык кароо сынактарга катышып жїрєм. “Ыссык-Кєл Кадыр тїнї” кароо сынактарына, “Тогуз кайрык” кароо сынактарына жана башка сынактарга катышып алдыўкы орундарды алып келгем.

- Єзїўдїн репертуарыўдагы, башкача айтканда сандыгыўда

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 118 • 6-март, 2015-жыл

канча жана кандай ырларга бай?

- Менин казынамда биздин кыргыз элинин эски жана элдик ырларга бай. Мен кєбїнчє фольклордук менен эстрада ырларынын айкалыштагы ырларды ырдап келем. Оркестр менен кыргыздын классика ырларын ырдап чыгам.

- Оркестр менен ырдап калам деп сєз кылып кеттиў. Азыркы учурда кайсы оркестр менен ырдап жатасыў?

- Буга чейин Бакыт Тїлегенов агай жетектеген Бишкек шаарынын мэриясынын алдындагы эл аспаптар оркестринде 3 курстан баштап ырдагам. Азыркы учурда Карамолдо Орозов атындагы оркестрде ырдап жїрєм.

- Санжар мырза жогорудагы басып келе жаткан жана мындан да ары баса турган кадамдарыўызда жалаў ийгилик коштосун. Бизге келип конок болуп кеткениўизге тереў ыраазычылык. Рахатбек РЫСАЛИЕВ