Айбат - коомдук-саясий гезити №117 by bekturb VIB

www.aibat.kg

Сабырбек ЖУМАБЕКОВ, академик: “БИЗ, ХИРУРГДАР ЖАҢЫЛУУГА АКЫБЫЗ ЖОК"

8-бет.

№117

27-февраль, 2015 ж.

Гезит 2010-жылдын 27-августунан бери басылат Баасы келишим түрдө.

Оштун тургундары шайлоодон кийин криминал менен байланышкан депутаттардын болушун каалабайт 2-бет.

АНАПИЯЕВДИН КИШИ КОЛДУУ БОЛУШУН ЖАНЫШ БАКИЕВ УЮШТУРГАНБЫ?

Феликс Кулов президент менен тышкы иштер министрлигинин Белоруссияга кайрылуусун толугу менен колдойт 3-бет. Андрей Грозин: "Ричард Майлз парламенттик шайлоого карата Кыргызстанда бейөкмөт 4-бет. уюмдарды даярдайт"

3-бет.

2-бет.

АМАНБАЕВАГА ТААНДЫК ДЕГЕН ЖАЙДАН СОЙКУКАНА ТАБЫЛДЫ Ошто Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты Урмат Аманбаевага таандык экени айтылган “Жетиген” эс алуу комплексинен сойкукана табылып, ал жерде иштеген кыздар кармалганын Ош шаардык Ички иштер башкармалыгы билдирди. Сойкукана менчик ээсине карайбы же ижарага алгандар иштетеби, азырынча белгисиз. Иликтөө уланып жатат.

Факт боюнча «Жетиген» саунасынын администраторуна (33 жаштагы аял) кылмыш иши козголду. Ош шаардык соту аны өлкөдөн чыгып кетпөө тууралуу тил каттын негизинде тергөө бүткөнгө чейин бошотту. Парламентте “Республика” фракциясынан депутат болуп турган Урмат Аманбаевага өткөн жылы “коррупциялык иштерди жасаган” деген шек менен кылмыш иши козголгон. Быйыл январда БШК аны депутаттык мандатынан ажыраткан.

Аптадагы эки жолку "эшек" 5-бет. окуясы Оппозиция ичиндеги "жарандык согуш", же 90 пайыз саткынчы, бийликти гана көксөгөн жана моралдык укугу жок оппозиция 5-бет. Эдсон Арантис Насименту же 9-бет. Пеленин өмүр баяны Бишкектик ашпозчу: "Мен эшектин этинен тамак 10-бет. даярдагам"

АЙБАТ ПРЕСС

КУМТЄР БОЮНЧА ПАРЛАМЕНТ ЄКМЄТКЄ БИР АЙ МЄЄНЄТ БЕРДИ Парламент Кумтєр алтын кенин иштетїї боюнча "Центерра" менен сїйлєшїїнї бїткєрїїгє єкмєткє бир ай мєєнєт берди. Бул тууралуу токтом бїгїн Жогорку Кеўештин отурумунда кабыл алынды. 4 пункттан турган токтомдо ошондой эле єкмєткє Кумтєр алтын кенин улутташтыруу вариантынын да жолдорун даярдап келїї тапшырылган. Эгерде бир айдын ичинде кыргыз єкмєтї Центерра менен орток пикирге келе албаса, анда ЖК єкмєттї отставкага кетирмекчи. Премьер-министр Жоомарт Оторбаев

депутаттарга єкмєт бир ай ичинде акыркы келишимди алып келїїгє даярдыгын билдирген. Эгерде орток пикир табылбаса, анда єкмєт улутташтыруу вариантын даярдап койгонун Оторбаев кошумчалады. 26-февралда Жогорку Кеўеш сїйлєшїїсї аяктай элек Кумтєр боюнча келишимди карады. Премьер-министр Жоомарт Оторбаев баш болгон єкмєт жетекчилери жана жооптуу кызматкерлер сїйлєшїїлєрдїн жагдайы тууралуу маалымат берди.

ОШТУН ТУРГУНДАРЫ ШАЙЛООДОН КИЙИН КРИМИНАЛ МЕНЕН БАЙЛАНЫШКАН ДЕПУТАТТАРДЫН БОЛУШУН КААЛАБАЙТ

КСДП фракциясынын лидери Ч.Турсунбеков:

«КУМТЄР» ДОЛБООРУ БОЮНЧА ЭКИ ЖОЛ ТУРАТ Кыргызстандын алдында «Кумтєр» долбоору боюнча эки жол турат. Биринчиси – «Кумтєр» кенин улутташтыруу. Эми, бул таптакыр иш болбой калды дегенде колдоно турган чара. Экинчиси – жеўилїї эмес, компромисттик жол. Ага ылайык, биз 50х50 пайыздык їлїш катышындагы биргелешкен ишкананы тїзїї аркылуу чечїї. Бул тууралуу КСДП фракциясынын лидери Чыныбай Турсунбеков Жогорку Кеўеште «Кумтєр» долбоору боюнча Єкмєттїн маалыматы

угулуп жатканда билдирди. «Єкмєтїбїз єтє єтїмсїз болуп жатканы кєрїнїп турат. Биз ага «Кумтєр» долбоору боюнча маселени бир жаўсыл чечїї їчїн ушул жылдын март айынын акырына чейин убакыт берели. Эгер Єкмєт маселени Кыргызстандын кызыкчылыгына чече албаса, анда аны дароо маселени чечїїгє даремети жете турган курам алмаштыруу керек», - деп єз сєзїн жыйынтыктаган Ч.Турсунбеков кесиптештерин ушул сунушту колдоого чакырды.

Кыргызстан Бажы уюмуна киргенден кийин чек аралары бекемделет. Бул тууралуу парламенттин КСДП фракциясынын депутаты Акылбек Султанов Ош шаарынын

тургундары менен жолукканда билдирди. Анын айтымында, уюмга мїчє болгондон кийин мамлекеттик чек араларды бекемдєє биринчи орунда каралат. Эгер Кыргызстандан чек арасында мыйзам бузулса анда Орусиянын чек арасы бузулганы менен барабар катары эсептелет. Ал эми “Ар-Намыс” фракциясынан депутат Айнуру Алтыбаева Бажы биримдигине кирїї їчїн добуш берїїдє мигранттардын тагдырын ойлоп добуш бергенин билдирди. Жолугушууда шайлоочулар тарабынан ар кандай сунуш-пикирлер айтылып, криминал менен байланышы бар адамдар партиялардын тизмесине киргизилбеши керектиги жана Жогорку Кеўештин жаўы курамында мындай депутаттардын болбошу керектиги айтылды.

БЕЛОРУССИЯНЫН БИЙЛИГИ БАКИЕВДЕРДИН ЇЙ-БЇЛЄСЇНЄН КЕЛТИРИЛГЕН ТОБОКЕЛДИКТЕРДИ “ЖЄНЄКЄЙ КОЛДОНУУЧУЛАР ЖЫЛУУЛУК ЇЧЇН ЧЫНЫГЫ БААНЫН ЖАНА КОРКУНУЧТАРДЫ ЖЕТИШЕРЛИК - депутат Д.Тербишалиев БААЛАБАЙ ЖАТАТ, 13-50 ПАЙЫЗЫН ГАНА ТЄЛЄП КЕЛЕТ» БЇТКЇЛ ДЇЙНЄЛЇК БАНК:

Жыл сайын Бишкек жана Токмок шаарларында эле жабдыктардын эскилигинен керектелїїчї жылуулуктун жана энергиянын 20-25 пайызын максатсыз пайдаланылат. Бул тууралуу Бїткїл дїйнєлїк банктын Кыргызстандагы шаарлардын жылуулук берїї тармагын баалоо тууралуу иликтєєсїндє айтылат. Анда белгиленгендей, Кыргызстандыгы ири шаарлардын борбордук жылуулук берїї системасынын эскилиги жеткен. Бул мекеменин иликтєєсї кєрсєткєндєй жылуулук берїї тармагындагы каржылык жетишпестиктен улам 20-50 жылдан бери оўдоого алына элек. Мисалы, 2013-жылы

жылуулук берїї маалында бул тармакта 300 жолу ар кандай авариялар орун алып, жарандарга тїйшїк жараткан. Бул кєрсєткїч 1990-жылга салыштырмалуу 6 эсеге кєп. «Жылуулук менен жабдуу секторунун начарлап жатышынын башкы себеби финансы каражаттарынын жетишсиздиги болуп саналат. Жылуулук жана электр энергиясынын тарифтери учурда єзїнїн баасынан байкалаарлык тємєн. Жылуулук булагына жараша турмуш-тиричилик їчїн керектєєчїлєргє карата коюлган тарифтер жылуулук менен жабдуу кызматынын реалдуу баасынын 13-50 пайызын гана актайт. Техникалык кызмат кылуулар жана инвестиция їчїн каражаттын жетишсиздиги – борбордук жылуулук берїї системасынын начарлашынын жана жылуулук менен камсыздоо кызматынын сапатынын тємєндєшїнїн башкы себеби. Ошол эле учурда электр энергиясына болгон тємєнкї тарифтер электрди жылуулук їчїн колдонууну кеўейтет жана керектєєчїлєргє имараттарды жылуулаганга стимул берет» деп оюн жыйынтыктайт банктын адиси.

Коммерциялык директор:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

Жогорку Кеўештин депутаты Данияр Тербишалиев (КСДП) президент Алмазбек Атамбаевдин жана Тышкы иштер министрлигинин мурдагы президент Курманбек Бакиевдин їй-бїлєсїнїн айрым мїчєлєрїн Кыргызстанга экстрадициялоо боюнча расмий арыздары менен бирге Минсктин издєє боюнча єз милдеттерин аткаруу, кылмыштын артынан тїшїї жана эл аралык конвенцияга ылайык кылмышкерлерди берїї маселесинин айланасында єз кєз карашын билдирди. «Бул чуулгандуу окуя боюнча президент менен Тышкы иштер министрлигинин позициясын колдойм. КМШ єлкєлєрїнїн алкагында єкмєттєр аралык макулдашуулар, келишимдерди эске алып, бул багытта кызматташуу єтє орчундуу. Тилекке каршы Белоруссия 5 жылдан бери ар кандай шылтоолор менен кылмышкерлердин тобун бир тууган мамлекеттин бїтїндєй элине каршы коюсу албетте эки тараптуу диалогго таасирин тийгизбей койбойт. Тышкы иштер ми-

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Редакциялык жамаат:

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

нистрлигинин Бакиевдерди экстрадициялоо боюнча бир катар талабы негизинен Белоруссиянын президенти А.Лукашенконїн єзгєчє мїнєзїнєн жана алар эл аралык маанидеги чечим кабыл алууда жеке факторлордун їстємдїк кылуусунан улам жыйынтыксыз калды», - деп билдирди Д.Тербишалиев. Депутаттын айтымында, крим чєйрєсїндєгї спортчу Алманбет Анапияевдин єлїмїнє Жаныш Бакиевдин катыштыгы далилденсе, Белоруссиянын бийлиги єлкєдє Кыргызстандан барган криминалдык элементтердин канчалык деўгээлде коопсуз экендиги боюнча тиешелїї жыйынтык чыгарышы керек. «Биринчиден Белоруссиянын бийлиги Бакиевдердин їй-бїлєсїнєн келтирилген тобокелдиктердин жана коркунучтардын деўгээлин жетишерлик баалабай жатышат. Мындан тышкары, кылмышкерлердин Белоруссияда жашырынып жїрїшї Кыргызстан менен болгон мамилени гана бузбастан Бакиевдерди кабыл алган єлкєнїн жарандары їчїн жаўжалга жол ачышы мїмкїн», - деди Д.Тербишалиев. Айбат пресс

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №460

Нускасы: 1500

3 Ïðåçèäåíò Àëìàçáåê ÀÒÀÌÁÀÅÂ:

“БЕЛАРУСИЯНЫН БИЙЛИГИ БАКИЕВДЕРДИН АЙБАНДЫК ЖАНА МЫКААЧЫЛЫК МАЎЫЗЫНА КЄЗЇ ЖЕТИШИ ЇЧЇН АЛАР ДАГЫ КИМДИ ЄЛТЇРЇШЇ КЕРЕК?”

“Жакында чуулгандуу Жаныш Бакиевдин мурдагы єзїнїн жакын адамынын їстїнєн Минскиде жїргїзгєн кандуу криминалдуу “разборкалары” Бакиевдердин їй-бїлєсї Беларусияда єздєрїн эч качан жазага тартылбасын сезип, баш кесерлери менен кандуу жолун улантып жаткандыгын толук ырастап олтурат. Бул туурасында кылмыштын кїбєсїнїн жарыяланган кєрсєтмєлєрї ачык-айкын далилдеп, Беларусиянын борбор шаарындагы кварталдардын биринде Жаныш Бакиев жана анын жан-жєкєрлєрї А.Анапияевди єлтїргєндїгїнєн эч

шек туудурбайт. Урматтуу Александр Григорьевич Лукашенко жана достошкон белорус эли кєркоолорду колтугуна катып алгандыгын акыры тїшїнєт деп тереў ишенем. Белорустар Хатынь кыштагындагы дїйнєнї титиреткен улуу трагедия болгон 1943-жылдын жазын унута албаган сыяктуу эле, кыргызстандыктар Бакиевдердин буйругу менен Бишкектин борбордук аянтында карапайым адамдарды аттырган 2010-жылдын жазын эч качан унута албайт. Кыргызстанда бир тууган Бакиевдерди мыкаачылар катары эскеришет. Бул канкорлор адамдарды тирїїлєй єрттєгєнї, журналисттерди бычактаганы, бизнесмендердин колу буттарын сындыргандыгы, курмандыктарынын кулагын, мурдун кесип таштаганы элдин эсинде. Беларусиянын бийлиги Бакиевдердин айбандык жана мыкаачылык маўызына кєзї жетиши їчїн бул криминалдуу їйбїлє дагы кимди єлтїрїшї керек? Бул канкорлор кайда жїрсє дагы, колтугуна катып алган Беларусияда дагы кан тєккєнїн уланта берет! Дээрлик беш жылдан бери Кыргызстан Минсктен эл аралык конвенцияларга ылайык кылмышкерлерге издєє салуу, кылмыштык куугунтуктоо жана

кылмышкерлерди єткєрїп берїї боюнча милдеттерин аткаруусун талап кылып келет. Анын ордуна Беларусиянын жетекчилиги Бишкектин мыйзамдуу талаптарын четке кагып келди. Ошол эле учурда биз ар дайым Беларусияда бул бандиттердин жїргєнїн колдоп, улуттук паспортторду, мамлекеттик сыйлыктарды тапшырып, мааракелери менен куттуктаганын ырастаган маалыматтарды алып турдук. Минскидеги Бакиевдердин катышуусу менен єткєн криминалдык “разборкалар” Беларусиянын жетекчилери їчїн кооптуу белги болот деп ишенем. Анткени єлкєдє накта криминалдуу жана кылмыштуу элементтерди калкалоого байланыштуу жарандарынын коопсуздугуна шек келээри талашсыз. Бул иш ошондой эле Беларусиянын имиджине дагы кара так тїшїрєт. Беларусиянын жетекчилиги мындан ары Кыргызстанда карапайым жарандарды єлтїргєндїгї їчїн жоопкерчиликке тартылган кылмышкерлерди калкалабайт деп їмїттєнєм. Беларус тараптын бул кылмыштарды катуу айыптоосу жана Кыргызстанга адам єлтїргїчтєрдї кармап, єткєрїп берїї боюнча иштиктїї чараларды кєрїшї Беларусиянын жана анын жетекчилигинин эл аралык аренада кадыр-баркынын єсїшїнє кємєктєшєт деп ишенем”.

ФЕЛИКС КУЛОВ ПРЕЗИДЕНТ МЕНЕН ТЫШКЫ ИШТЕР МИНИСТРЛИГИНИН БЕЛАРУССИЯГА КАЙРЫЛУУСУН ТОЛУГУ МЕНЕН КОЛДОЙТ

Мен президент менен ТИМдин Беларусия боюнча кайрылуусун толугу менен колдоймун. Мындай оюн “Ар-Намыс” фракциясынын лидери агенттиктердин бирине берген маегинде билдирген. “ Бакиевдердин їй-бїлєсї Кыргызстанга экстрадицияланып, кылмыш жоопкерчилине тартылуусун баардык жарандар кубаттайт. Минск конвенсиясына ылайык, кылмышкерди сураган єлкєгє аны єткєрїп берїї керек. Бирок, Беларусия мындай талапты аткаруудан баш тартып Бакиевдердин їй-бїлєсїн бїгїнкї кїнгє чейин калкалап келет. Президенттин бїгїнкї чукул билдирїїсїнєн кийин расмий Минск сєзсїз тїрдє оў жооп бериши керек. Анткени, КМШ єлкєлєрїнїн ичинде алгачкы жолу мамлекет башчысы кылмышкерди кайтарып берїїнї талап кылып жатат”, - дейт Кулов.

АНАПИЯЕВДИН МИНСКИДЕ КИШИ КОЛДУУ БОЛУШУН ЖАНЫШ БАКИЕВ УЮШТУРГАНБЫ? Кримчєйрєдє Камчы Кєлбаевдин оў колу катары кеўири таанымал болгон Алманбет Анапияевдин Белоруссиянын Минск шаарында мыкаачылык менен єлтїрїлгєндїгї тууралуу маалымат кеткенде эле, коомчулукта тїпєйїл суроо пайда болгон: Мунун артында Бакиевдер турбады болду бекен деген. Мындай тїкшїмєлдєєгє олуттуу себептер бар эле. Биринчиден, Алманбет Анапияев убагында мурдагы президент Курманбек Бакиевдин иниси Жаныш Бакиевдин жакын адамдарынан болгон. Анын кызматын кылган. Ал гана эмес, ошол убактагы президенттик администрация башчысы Медет Садыркуловдун буйрутма єлїмїнє дагы Анапияевдин аралашканы тууралуу маалыматтар айтылып келет. Ал эми бул буйрутма адам єлтїрїїнїн башында Жаныш Бакиевдин тургандыгы сот аркылуу далилденген. Бир кылмышты чогуу жасап калган адамдар андай кыўыр иштерин бир эле жолу жасашы мїмкїн эмес. Ал андан ары дагы уланат. Андыктан Анапияев Жаныш Бакиевдин жасаган дагы бир топ кыўыр иштерине аралашып, толук маалымдар болгон болушу толук мїмкїн эле. Анан КР ИИМи тарабынан ага карата эл аралык издєє жарыяланганы Жаныш Бакиевдин тїн уйкусун бузуп койгон болушу мїмкїн болчу. «Эгерде Анапияев кармалса, дагы бир топ сырлар-

дын башы ачылат» деген ой менен мына ушул кылмыш иши жасалышы мїмкїн эле. Мындай боолголоону ырастап, Анапияев Араб Эмираттарында жїрїп эле, анан ємїрїнїн акыркы ирмемдеринде дал ошол Бакиевдер баш калкалап жїргєн Минскиге барып калып жатат. Эгерде мындай боолгоолор буга чейин жєн гана боолгооло болуп келсе, кечээ Анапияевдин жан сакчысы 25 жаштагы Гїлжигит Абилазизов єзї ИИМ кызматкерлерине барып, кєрсєтмє бергенде ого беш бетер бекемделип отурат. Анын айтымында дал ошол кїнї Анапияевдин їйїнє їч адам келген. Алардын бири 50 жаштардагы кєз айнекчен киши, бири чечен улутандагы адам, їчїнчїсї ага тааныш Айбек аттуу жаран болгон. Алар Анапияевге

келгенде їй ичинде єздєрї гана калышкан. Гїлжигит Абилазизов болсо, таў атканча подьезддеги тепкичтерде отурган. Анан бир маалда алар їйдєн чїпїрєккє оролгон бир нерсени кєтєрїп чыгышып, Анапияевдин машинесине салып, кєз айнекчен киши бир жакка, берки экєє башка тарапка кетишкен. Мына ушул кєрсєтмєдєн улам сїрєттєлгєн адамдар – Жаныш Бакиев, чечен улутундагы Рустам Сайдуев жана мурдагы ИИМ кызматкери Айбек Абдразаковдор болушу ыктымалдыгы билинїїдє. Кїбєнїн берген кєрсєтмєсї канчалык чындыкка дал келе тургандыгы дагы жакын арада билине турган болуп калды. Себеби, ИИМдин берген маалыматы боюнча Минск шаарында Анапияевдин єлїмїнє шектїїлєрдїн бири Айбек Абдразаковдун кармалганы маалым болду. Ал Кыргызстанга алынып келинсе, кїбє Гїлжигит Абилазизов аны толук тааныса демек Анапияевдин Жаныш Бакиев колдуу болгондугу айгинеленет. Мындай кримчєйрє менен мурдагы Бакиевдин бийлигинин ортосундагы болгон окуя Белоруссия бийлигине албетте жакшы имидж алып келген жок. Тескерисинче бул єлкє эл аралык деўгээлдеги кылмышкерлерди колтугуна корголоп отурган болуп калууда. Эгерде буга чейин Лукашенко Бакиевдердин канкор экендигине анчейин ишенбей келген бол-

со, акыркы окуя балким ишендире алаар деген ойдобуз. Себеби бардыгы алаканга салгандай кєрїнїп турат. Анан Бакиевдер анын имиджин, аброюн биротло айрандай тєгїп кое электе Кыргызстанга єткєрїп бергиси бардыр… Акинай АЙДАРОВА

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

НПО ДЕЙБИ?

Андрей ГРОЗИН:

«РИЧАРД МАЙЛЗ ПАРЛАМЕНТТИК ШАЙЛООГО КАРАТА КЫРГЫЗСТАНДА БЕЙЄКМЄТ УЮМДАРДЫ ДАЯРДАЙТ» ÀÊØíûí Êûðãûçñòàíäàãû èøòåðèíå óáàêòûëóó èøåíèì áåðèëãåí ºê¿ë¿ Ðè÷àðä Ìàéëç ïàðëàìåíòòèê øàéëîîãî êàðàòà Êûðãûçñòàíäà áåéºêìºò óþìäàðäû äàÿðäàéò. Áóë òóóðàñûíäà ÊÌØ ìàìëåêåòòåðè áîþí÷à ðîññèÿëûê Èíñòèòóòòóí Áîðáîð Àçèÿ æàíà Êàçàêñòàí áºë¿ì¿í¿í áàø÷ûñû Àíäðåé Ãðîçèí REGNUM ìààëûìàò àãåíòòèãèíå êóðãàí ìàåãèíäå áèëäèðãåí. - Ричард Майлздын Кыргызстанга элчи болуп дайындалышы менен Кыргыз Республикасындагы АКШ саясатында бир нерсе єзгєрєт деп айтсак болобу? - Саясат єзгєрбєйт – анын негизги аткаруучулары єзгєрєт. Регион боюнча жакшы адистин ордуна практикалык айдыўда эффективдїї иштєєсї менен айырмаланбаган, Вашингтонду канааттандырбаган саясый режимдерди алмаштыруу долбоорлоруна колу тийген єзгєчє практик «убактылуу элчи» катары келип атат. Бул адамды АКШнын сырткы саясаттагы конкреттїї мамлекеттердеги тешигин бїтєє їчїн бїгїнкїгє чейин пенсияга чыкканына карабай, улам алып чыгып атат. Учурда Кыргызстанда конкреттїї маселе боюнча, маселен америкалык таасирдин чукул жоголуп баратышына байланыштуу алып чыгышты. Памела Спратлен (АКШ элчиси, 2011-жылдан 2014-жылга чейин) Мамдеп тарабынан ага жїктєлгєн тапшырмаларды аткара албай калды жана Ташкентке жєнєтїлдї. Єзбектердин спецификалык кырдаалында даярдыксыз нерселерге убакыт болбойт: дипломатиялык этиканын чегинен чыккан макалаларды ал жакта жаза албайсыў, жана батышчыл бейєкмєт уюмдардын єкїлдєрї менен досторчо маектешип отуруу мїмкїн эмес. Майлзга жалпысынан аябай жакшы деле мурас калган жок. Андыктан ал дене-бойлорун бош кое берген дипломаттарды жана жал-

коолонгон «жарандык активисттерди» кайрадан «кєтєрїп», аларды жогортон келген тапшырмаларды чечїїгє тартуусу керек болот. Ал – «аскердик сєєкчє», менин оюмча ал кризис-менеджери катары жєнєтїлдї. Анын їстїнє анын автобиографиясында мындай окшош эпизоддор болгон – америкалыктар шаблон боюнча аракет кылашат, эгерде ал шаблон бир убакта ийгилик алып келген болсо.

- Бул дайындоо Кыргызстандын бажы биримдигине жана Евразия экономикалык биримдигине кириши менен канчалык байланыштуу? - Тїздєн-тїз байланыштуу. Буга чейинки элчи «Манас» транзиттик борборунунун чыгышына жана КРнын Евразия экономикалык биримдигине киришине да жол берди. Андыктан Вашингтондун ою боюнча Бишкектин тышкы саясаттагы «бир тараптуу» туура эмес жолун оўдошу керек. Ачыгын айтканда убакыт таптакыр жок. КРнын континенталдык биримдикке кирїї процесси олуттуу инерцияны топтоп алды. Буга байланыштуу ал процессти таптакыр жокко чыгара албаса дагы, жок дегенде процессти токтото туруу їчїн мындай багыттагы долбоорлор боюнча эмгек сиўирген ардагердин экстрендик жардамы керек болду. Бїгїнкї кїндєгї Мамдептин квалификациялуу кадрлары, АКШ администрациясы сыяктуу эле жумшак айтканда єтє жакшы эмес. - Ричард Майлз Кыргызстанда кандай максаттарды кєздєйт? Канчалык деўгээлде ал ал максаттарды аткара алат? - Мен жадакалса мына ушул «текшерїїдєн єткєн кадр» Кыргызстанда жазга чейин бир нерсенин башын баштап жиберет деп ойлобойм. «Тїстїї революция» бул кєптєн бери эле бардык эксперттерге белгилїї болгон алгоритм – каражат жана керектїї ресурстарды топтоо. Ал эми босогого болсо март айы келип калды. Бул жазда «Демократиялык трансформация-

***

«Ïðåçèäåíò ìåíåí ìèíèñòð ìóãàëèìäåðäèí àéëûê àêûñûí æîãîðóëàòóóíó òàëêóóëàøòû *** Òàæèêñòàíäû àéëàíûï ºò÷¿ æîëäóí êóðóëóøóíà Ä¿éíºë¿ê áàíê 45 ìëí äîëëàð áåðåò *** ªëêºäº 2,3 ìëí àäàì áèîìåòðèÿëûê ìààëûìàòòàðûí òàïøûðûøòû *** Óëóòòóê áàíê àê÷à àëìàøòûðóó æàéëàðûí æàáóó èäåÿñûíàí áàø òàðòêàí æîê *** “Êóìòºð” áîþí÷à êîíñóëüòàöèÿëûê êûçìàò ¿÷¿í ºêìºò 5 ìëí äîëëàð êîðîòêîí *** Àíàïèÿåâäèí èøè: Àòàìáàåâ Áåëàðóñèÿíû Áàêèâäåðäè êîðãîáîîãî ÷àêûðäû ***

га» даярданууга Кыргызстан жетишпейт. Ал эми кїзїндє боло турган парламенттик шайлоого карата болсо – бул таптакыр башка иш. Анда «грант жегичтер» баш кєтєрєт. Мїмкїн айрым элита єкїлдєрї дагы баш кєтєрєт. Бардыгы єздєрїнїн медиа-кампанияларын алдыга жайып чыгат. Айрым партиялардын лидерлери менен кєшєгє артында сїйлєшїїлєр жїрєт. Албетте буга КР жетекчилиги гана шайлоонун мєєнєтїн эртерээк кылып єзгєртї койбосо гана жолтоолук болбойт. Мунун баары ар кандай жолдор менен каршы аракеттенїї планы болушу ыктымал. Кыргыз бийлиги болсо АКШ элчилигине єзгєчє назар салып АКШ аркылуу каражат которулган НПОлорго кєўїл бура баштайт. Азыркы саясий кырдаалды курчутпай, ар кандай аракеттердин алдын алуу їчїн бир катар иштерди жасаш керек. Ал їчїн калкты маалымат жактан камсыздоо, кадр саясатын жакшыртуу, жакынкы єнєктєштєрдєн жардам алуу, тїстїї долбоорлорду жок кылуу керек. Ричард Майлз жаш бала эмес. Ал керек болсо Каримов менен Назарбаевден да улуу адам. Кырдаал ар кандай болуп кетиш ыктымал.

- Жорс Соростун 2014-жылдагы сапары менен Ричард Майлздын дайындалышынын байланышы барбы? - Аны айтуу кыйын. Чындыгында, бул кєрїнїштє эки долбоор жатышы мїмкїн. Сорос мырза Пол Вулфовец сыяктуу филантроп-спекулянт эмес. Анын єзїнїн башы бар. Ал эми Майлз Обаманын, Байдендин, Керринин тапшырмасын аткаруучу адам. Бул карт жоокерди ушундай кызматка дайындады. Ал жєн гана пенсия алып жата бергенди каалабайт. Ал эми Сорос украина темасы же Азия-тынч океан аймагы боюнча адиминстрациянын ишмердїїлїгїн жїргїзєт. Ал таасирдїї фигура катары чоў-чоў тапшырмаларды аткарууга жєндємдїї. Акмат РААТКАН № 117 • 27-февраль, 2015-жыл

ТАМЧЫ КАБАР

Êàçàê ìèíèñòðè êûðãûç ìèëèöèÿñû áîþí÷à þðèñòòåðãå êàéðûëàò *** Îîãàíñòàíäà Ò¿ðêèÿ ýë÷èëèãèíèí êûçìàòêåðèíå êîë ñàëóó áîëäó *** ÓÊÌÊ: Ñàëÿíîâàíûí æîëäîøóíà àëäàì÷ûëûê ôàêòûñû áîþí÷à àéûï òàãûëäû *** Áèøêåêêå Ò¿ðêìºíñòàíäûí ïðåçèäåíòè êåëåò *** Ìàìì¿ëê ìåí÷èêòåøòèðèëèï êåòêåí 12 êèíîòåàòðäû ìàìëåêåòêå êàéòàðóóíó êºçäººäº *** Êàçàêñòàíäà À.Àêàåâäåðäèí ¿é-á¿ëºñ¿íº òààíäûê êèëåì 25 ìè¢ äîëëàðãà ñàòûêêà êîþëäó *** Ýãåðäå Êóìòºð áîþí÷à áèðãåëåøêåí èøêàíà ò¿ç¿ëñº, êûðãûç òàðàï êèðåøå æàíà ÷ûãàøàëàðäû êºçºìºëäºé àëàò, - ïðåìüåð Æ.Îòîðáàåâ *** Áèøêåêòåí ¿éä¿í òåðåçåñèí òàëêàëàï êèðèï, ñåéôòè óóðäàï êåòêåí àÿë êàðìàëäû *** ªëêºäº 2,3 ìëí àäàì áèîìåòðèÿëûê ìààëûìàòòàðûí òàïøûðûøòû ***

ЭШЕКТЕР ИКАЯСЫ

АПТАДАГЫ ЭКИ ЖОЛКУ «ЭШЕК» ОКУЯСЫ Ушул апта эки жолку «эшек» окуясы менен эсте кала турган болуп калды. Биринчиси борбор калаабыздын чет жагынан «эти арам, кїчї адал» болуп эсептелген эшек жаныбардын баштары менен шыйрактарына толгон сарай табылды. Кєрсє, кайсы бир адамдардын тобу талааларда аўгырап эле кыйкырып жїрчї эшектерди таап келип, ал сарайдын ичинде «адалдап» туруп, анан кафе-ресторандарды эт менен камсыз кылып келишкен экен. Кимибиз андан канча «порция» тамак ичип калдык, эми ал бир гана Кудайга белгилїї. Интернеттеги «Фейсбук» социалдык тїйїнїндє азыр бул тема ар кандай шакабага айланып отуру. Ошентип биринчи Эшек темасы аягына чыга электе, экинчи «Эшек» темасы пайда болду. Бул жолку теманын каарманы кадимки Шрек тууралуу мультфильмдеги Эшектин образына куюп койгондой окшош журналист Аслан Сартбаев болду. Тактап айтканда Сартбаев мырзанын адатынча «эшек оюн салмайы» кармап отуру. «Шрек» досу Элмурза Сатыбалдиев апрель окуясы боюнча кїнєєлїї деп табылгандан кийин, ал жалгызсырап, кимге барып сєйкєнїп, кимден барып жардам аларын билбегендей болуп жїргєн. Ар кимди шантаж кылып, капчыгын калыўдатып кєнїп калган кайран “Эшек”, т.е. Аслан мырза басып алган тактайдын экинчи учу эми єзїнє келип чабылып отуру. “Эшек деле атканды билет” дегиси келгенби, айтор ал жеке ишкер Самсалы Четинбаевди резина огу бар пистолети менен атам деп коркутуп атып, чындап эле ок чыгарып алыптыр. Бактыга жараша, ок Самсалы мырзага эмес, машиненин арткы орундугуна тийген экен. Мына ушул окуядан кийинки Аслан мырзанын

жасаган кадамдарына карай бериўиздер. Адегенде ал адатынча калпты-чынды койгулаштырып, “Четинбаев “Азия Ньюс” гезитине жана мага басым жасап, коркутуп атат” деп чыкты. “Айтканды аткарбасаў, сени каматам, болгон кїчїмдї жумшайм, жер-сууга жаманатты кылам. Сен бийликти сындаган журналистсиў, душманыў кєп, мен чыр салсам эле ишиў бїтєт!” деп коркутууга єттї. Мен анын талабынан баш тарттым, себеби, Кудай алдында акмын, эч кандай кїнєєм жок” деп жазып чыкты маалымат булактарынын бирине. Бул жолу дагы тооба деп туралы. Себеби, оюна келгенди урдуруп кєнїп калган Сартбаев кыязы Жараткан Кудайды дос кылып алганбы, же жєн эле эрмектеп калганбы деген ойго келесиў. Ушундайча актанып, кїнєєсї жок экендигин айтып какшанып атып эле, кайра эртеси ошол эле маалымат булагына Самсалы Четинбаевден кечирим сурап жатат. “Кыргызтудей сайтына Четинбаев

тууралуу жазылган материалдын автору мен болчум. Андыктан кечирим сурайм” дейт ал. Кєрдїўїзбї, бир кїндїн ичинде эле жїзїн єзгєрткєн мырзанын айтып турганын. Мындайларды аксакалдарыбыз тилдегенде “Эшек экенсиў” деп коет го? Демек, Аслан Сартбаевге ага чейин ээле чап кенедей жармашкан мультфильмдеги Эшектин образы бекеринен чапталбаганын тїшїнїп турубуз. Айтор бул апта кызык эле болду. Кайсы бир адамдардын тобу элибизди эшектин эти менен камсыз кылып келишкен болсо, Аслан Сартбаев “Эшекче оюн салган”, фактысы жок эле аўгырай берген макалаларды жазып келгени билинди. Мындан ары эми аны “Эшек” журналист деп калат окшойбуз...

АСЛАН САРТБАЕВГЕ АКЧАНЫН УЧУН КЄРГЄЗСЄЎ, ДОСУН ДА ТААНЫБАЙ КАЛАБЫ? Учурдагы «беш єрдєкчїлєрдїн» атаманы, «Азия Ньюс» гезитинин башкы

редактору Аслан Сартбаев менен жеке ишкер Самсаалы Четимбаевдин ортосундагы жаўжал бир топ чуу болуп барып токтободу беле? Кєпчїлїк анчейин тїшїнбєй калышкан, кечээ эле ээрчишип, достордой болуп бажакташып жїрїшкєн бул эки эргулга эмне болду деп. Кєрсє, иштин баары баягы эле акча маселесине келип такалган экен. Бир тыйындын артынан деле тоголонуп кетїїчїдєй болгон Аслан мырзага кадимки Данияр Їсєновдун ємїрлїк жары Динара Исаева акчадан арбыныраак берип туруп, Четимбаевди ой-да «поктотот». Андан бир кїн мурун эле чогуу отуруп, «пийводон» єкїртє чогуу ичишип кеткен Самсаалы мырзанын мурдуна «сразым» эле Сартбаевдин жыты келет. Себеби досунун сырын абдан жакшы билет эмеспи? Анан ачуунун чапанын айкарасынан жамынып алып, Асланды издеп барып атпайбы? «Сыртка чык» деген єкїм їндєн эле бардыгын жакшы тїшїнгєн Сартбаев колуна тапанчасын кошо кєтєрїп чыгат. Анан андан кийинки окуянын кандай єнїккєнїн жакшы билебиз. «Ємїрїнє кол салгысы келген» Асландын їстїнєн Самсаалы мырза арыз жазат. Адегенде адатынча «эшек оюнун салган» Аслан Сартбаев «Мен Кудай алдында акмын» деп Жараткан Кудайга теўтуш болуп чыга келет. Ал ансайын Четинбаевдин чекесиндеги ачуунун бырыштары кабат-кабат боло берет. Анан аргасы кеткен Асланчик «ит болдум, куш болдум, ошол материалды мен жаздым эле, кїнєємдї мойнума алам» деп тїнкї саат 2лерге жакын ыйлактаган катын жазат. Ал катты эртеси кїнї Сабыр Муканбетов аттуу карышкыр, т.е. саясат таануучу Самсаалы мырзага алып барат. Ошентип аларды элдештирет. Бирок, Асланчик азыр деле темир тордун артында кєзїн жылтыратып 2 айга отурду дейт. Акча їчїн досун да сатып жиберген адамды адам дейби, же эмне дечї эле?..

ОППОЗИЦИЯ ИЧИНДЕГИ «ЖАРАНДЫК СОГУШ», ЖЕ 90 ПАЙЫЗ САТКЫНЧЫ, БИЙЛИКТИ ГАНА КЄКСЄГЄН ЖАНА МОРАЛДЫК УКУГУ ЖОК ОППОЗИЦИЯ Кыргыз саясатында жаўы кєрїнїш пайда болду. Мурда бийлик менен оппозиция гана тирешип келишсе, эми оппозициянын ичинде єз ара тирешїї кїч алды. Кыязы «эки кочкордун башы бир казанда кайнай албаган соў», ондогон «кочкорлордун башы» жадагалса казанга дагы чогуу салынгысы келбей тургандай. Эки жолку революциянын башында туруп, эми їчїнчїсїнє кам ура баштаган кадимки Азике Бекназаров кече жакында эле учурдагы оппозиция тууралуу чыркыраган чындыктын бетин ачты. Анын айтымында азыркы радикалдуу делген оппозициянын 90 пайызын президент чакырып, кызмат берип койсо эле кетип калат экен. Демек, муну менен карт карышкырга айланган Азикебиз «Оппозициянын 90 пайызы саткынчылар» деген ойду кагазга ороп айтып жаткан жокпу? Эгерде муну бир эле оппозициячыл маанайдагы саясатчы айтып атса дагы унчукпайт элек. Ушундай эле ойду кадимки оппозициячыл журналист Асланбек Сартбаев дагы кылтыйтты. “Оппозиция аман эле болсун! Лидери Равшан Жээнбеков болгонуна менин ичим чыкпайт. Равшан бир кезде

бийлик менен ойноп, Эльмурза Сатыбалдиев менен сїйлєшїп, соодалашып, 2-сентябрда “Азаттыкка” Бакиевдин реформасын колдоп, мактап чыкканы чындык. Мына ошол Равшан байкебиз эми элдин ишенимине ээ болууга жанталашып, УОКбу, же БОКпу, айтор, бир кыймылга єзїн жаздырып, жасалма жарлык менен пиар кылып жїрєт. Эртеў Атамбаевдин кара жини кайнаса, Жээнбековдун куйругун толгоп койсо, бу эргул Бакиевди мактагандай эле Атамбаевди жактап чы-

гары ажеп эмес» дейт ал. Экєє эки башкача форматта айтышканы менен тїпкїрїндє оппозициячылдардын саткынчы

экендигин тїшїнїп атабыз. Ырас, учурдагы бийлик Аслан мырза айткандай эч кимдин куйругун толгобойт. Эгер толгосо мыйзам толгошу мїмкїн. Антип кїчкє салып ар кимдин куйругун толгогон Бакиевдин бийлиги эмне болгонун кєрбєдїкпї? Мына ушуну менчиктештирїїнїн арты менен бутуна туруп алган Равшан Жээнбеков дагы эў сонун тїшїнїп тургандыктан оозуна келгенин оттоп жїрбєйбї? Эптеп бийлик аларга каршы кїч колдонушуна жете алсак, анан калганын элге тїртє салат элек деген арам ойго алдырып жатышканын да байкоого болот. Муну да сєзїбїз кургак болбосун їчїн ошол эле оппозиция жээгинде жїргєн саясат таануучу Сабыр Муканбетовдун оозу менен айталы. Ал кишинин айтымында азыркы оппозициянын бийликти басып алсам дегенден башка эч кандай пландары жок. «Анан кантип аларды колдойт элек» деп кїрсїнєт Муканбетов. Мына ушундайча учурда оппозициячылдардын ичинде тымызын «жарандык согуш» башталды. Жакында эле БОКтун (Бириккен оппозициялык кыймыл) жыйыны єтїп, анда «КККчы» Ємїрбек Суваналиев

«Атамбаев кетсин!» деген ураандын алдында иш-аракет жасоону сунуштаганы, аны калгандары колдогону тууралуу маалымат сайттары жазып чыккан. Бирок, андан эки кїндєн кийин эле Равшан Жээнбеков «андай эмес, ал сунуш болчу, бирок кєпчїлїк колдогон жок» деп айтып чыкты. Айтор, оппозиция жээги учурда тынч эмес. Карама-каршылыктар толтура. Минтип отурушса, алардын биримдиги шайлоого жетпей эле ишпалдасы чыгат го… Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

СОТКО ДА ИШЕНБЕ

ТЇРКИЯНЫН ПРЕЗИДЕНТИНИН МУРДАГЫ КЕЎЕШЧИСИНИН ЇЙЇН БИШКЕКТИК КВАРТИРАНТТАР ТАРТЫП АЛУУГА АРАКЕТТЕНЇЇДЄ 1992-æûëäûí 28-îêòÿáðûíäà Êåâñåð Êàðàìàí Áèøêåêòèí Êóð÷àòîâ êº÷ºñ¿íäºã¿ ¹55 ¿éä¿ Àáàñîâà Ã¿ëñèíà Áàéðàìîâíàäàí ñàòûï àëãàí. Ìóíó 1992-æûëäûí 28-îêòÿáðûíäà ò¿ç¿ëãºí ñàòóó-àëóó áîþí÷à êåëèøèì, èíäèâèäóàëäûê òóðàê-æàé ôîíäóñóíóí ¿éãº, ó÷àñòêàãà áåðèëãåí òåõíèêàëûê ïàñïîðò äà ûðàñòàéò. ¯éãº óêóê ýýñèí àíûêòàãàí òèåøåë¿¿ äîêóìåíòòåð îøîë æûëäàí áåðè Êåâñåð Êàðàìàíäûí êîëóíäà áîëãîí. Белгилей кетсек, анын жолдошу Тїркиянын жогорку тєбєлдєрї арасындагы белгилїї адам – Назым Караман. Ал пенсияга чыкканга чейин Тїркиянын єкмєт башчысынын кеўешчиси, бїгїнкї президент Режеп Тайып Эрдогандын саясий санаалашы, партиялашы болуп келет. Назым Караман мурдагы премьер-министр Неджметтин Эрбакандын тушунда да экономикалык блокту тейлеген. Їй-бїлєлїк шартка байланыштуу Кевсер Караман Тїркияга кетип, Бишкектеги їйїн карап туруу єтїнїчї менен жээни М. Караман менен анын жубайы С. Караманга калтырып кетишет. Бир топ убакыт єткєндєн кийин Кевсер Карамандын Бишкектеги їйїндє єрт чыгып, К.Карамандын уруксаты менен їйгє символикалык баага квартиранттарды киргизип,

їйдї карап туруу зарылдыгы квартиранттарга айтылат. 2013-жылдын октябрында С. Караман кокусунан квартирант Олжотоева Н.Ш. їй менен участокту єзїнє менчиктештирип алганын билип калат. Ал айына 2 миў сом ижара акысын тєлєп турган. С. Караман Бишкек шаардык кыймылсыз мїлктєрдї жана жерлерди каттоо башкармалыгына кайрылганда, їй 2010-жылдын 13-декабрында Ленин райондук сотунун чечими менен квартирант Олжотоева Нуржан Шакеновнага катталгандыгы белгилїї болот. Андан кийин С. Караман дароо Тїркияга Кевсер Караманга кат жазып, анда

квартиранттар алдамчылык жол менен документтерди жасап, мамлекеттик органдарды жана сотту адаштырууга баруу менен їйдї єзїнє єткєрїп алганын билдирет. К. Караман 2013-жылдын 28-октябрында Бишкекке келет. Їй арестке алынат. Ал эми Мамкаттоо кызматынын кызматкерлери алдамчы-квартиранттар їйдї участогу менен 3-жактарга сатуу аракетине кїбє болушкандарын айтышкан. К. Карамандын жактоочусу Айсулуу Тынаеванын айтымында, Мамкаттоонун берген билдирме кагазында Н.Ш. Олжотоева Ленин райондук сотунун 2010-жылдын 13-декабрындагы сырттан чыгарыл-

ган чечиминин негизинде єзїнє каттатып алганы кєрсєтїлгєндїктєн, Сырттан чыгарылган чечимдин кєчїрмєсїн жана иштин материалдарын берїїнї сурап, сотко кайрылышкан. Иштин материалдары менен таанышкандан кийин Бишкектин Ленин райондук сотунун 2010-жылдын 13-декабрындагы сырттан чыгарылган чечимин жокко чыгаруу боюнча доо-арыз берилет. Анткени, жактоочу А. Тынаева билдиргендей, чечим негизсиз, мыйзамсыз, жок фактыларга таянып чыгарылган. Дептердин барагына жазылган билдирме кагаз К. Карамандын колун жасоо менен жазылганын экспертиза аныктаса, соттук чечимдерде К. Караман эркек катары єткєн. Сот олтурумунда судья К. Караман аял экенине ынанган. Ошондой эле К. Караман орус тилин билбей турганын, билдирме кагаз жазылган учурда Тїркияда болгонун, їй менен участокту эч кимге сатпаганын билдирет. Бишкектин Ленин райондук соту 2013-жылдын 19-ноябрындагы чечими менен 2010-жылдын 13-декабрындагы сырттан чыгарылган чечимди жокко чыгарды. Ленин райондук сотунун 2014-жылдын 20-ноябрындагы чечими менен Ш.Н. Олжотоеванын доо-арызы канааттандырылган жок. Аталган иш ал кездеги Бишкек ШИИБсынын башчысы Мелис Турганбаевдин (азыр ИИМ башчысы) жеке кєзємєлїндє болсо, МУККнын Антикоррупциялык кызматы да бул иш боюнча кабардар болуп турган. Чечимди чыгарган судья МУККга чакырылып, атайын маектешїїдєн єткєрїлгєн.

ЖУМГАЛДА МАДАНИЯТ ЖАСАЛМА ДИПЛОМГО БАЙЛАНЫШТУУ ТАРМАГЫНДАГЫ 100ГЄ ЖАКЫН ИШ КОЗГОЛГОН ЖУМГАЛ РАЙОНУНУН КЫЗМАТКЕР ИШТЕБЕСЕ КЫСКАРТЫП, АКИМИНИН ОРУН БАСАРЫ Д.АСАНОВА ЖЕ ЖОЮП САЛЫШПАЙБЫ, КЫЗМАТЫНАН БОШОДУ АКТИВИСТТЕР Мындай пикирлерин 24-февралда Жумгал районунун маалымат борборунда єткєрїлгєн «Маданият тармыгынын азыркы абалы» тууралуу талкууда жергиликтїї активисттер билдирди, деп кабарлайт аймактык кабарчы. Жергиликтїї активисттердин айтымдарында, райондук маданият тармагындагы 60га жакын кызматкер жана райондук музыкалуу драм театрындагы 30дан ашык кызматкер кїнїмдїк план менен иш алып барбайт. Ошондой эле, райондук деўгээлде маданий иш-чара єткєн эмес. «Жумгалда маданият деген эле ат болбосо, андагы маданияттуулуктун єзї жок. Райондук К.Акиев атындагы музыкалуу драма театрында 30дан ашык кызматкер бар, алар эмне иш алып барышат?. Эч кандай иш аткарбаса 100гє жакын кызматкерди бир райондо эмне кылабыз?. Алар № 117 • 27-февраль, 2015-жыл

иштебесе кыскартып, же болбосо жоюп эле салышпайбы», - дейт активисттер. Алар кошумчалагандай, райондук театрдын имараты авариялык абалда турат. Ошондой эле, маданият їйїндє иштеген кызматкерлердин иш бєлмєлєрї жок. Маданият бєлїмї єткєн жылы араў акимчиликтен 1 бєлмєгє ээ болушту. Маданиятка кєўїл жогору жактан бурулбаса, анда кайдагы маданият, дешет активисттер

Нарын облусундагы Жумгал районунун социалдык тармактар боюнча акиминин орун басары Динара Асанова учурдагы ээлеген кызматынан анын билими тууралуу тастыкталган диплому жараксыз экендиги аныкталып, кызматынан бошотулду. Бул тууралуу Жумгал райондук прокуратурасында иш козголуп жаткандыгы 25-февралда белгилїї болду, деп кабарлайт аймактык кабарчы. Бул боюнча атайын єткєрїлгєн маалымат жыйында, коомдук активист (музейдин мурдагы жетекчиси) Айнура Бердикеева акимдин орун басары Д.Асанованын їстїнєн арыз жазган. «Чынында Д.Асанова менин їстїмєн тїшїп, музейге ишке орношконумду кєрє албай жїрдї. Бирок мен да єз ишимди кылып, анын билими барбы же жокпу аны атайын иликтєєгє алып Д.Асанованын їстїнєў тїштїм. Ошентип 2003-жылы окуу жайдан туура эмес иш жасагандыгы тууралуу, окуудан чыгарылганы аныкталган. Андан кийин жогорку билимин тастыктаган диплом сатып алгандыгы белгилїї

болду. Ал дипломду сатып алып райондун Кызарт айылында кыргыз тилинен сабак берип жїрїп эле, революциядан кийин акимдин орун басары кызматына келип иштеп калган», - деди А.Бердикеева. Ал кошумчалгандай, мен бул боюнча УКММге, генпрокуратурага дипломун текшерип беришин суранып арыз жазгам. Арызым кабыл алынып иликтенген соў кызматынан бошоду. Азыр Жумгал райондук прокуратурасында иш козголуп суралып келет, - деди ал.

ИНСАН

ШЫРДАКБЕК БААТЫР

Алты шаар уйгуру, Айбатынан жазганды. Лоптун суусун бойлоду, Алты шаарды тойлоду. Эриккенде эр Шырдак, Боз жоргосун салдырып, Кїнїн барып ойноду. Эрте чыгып ордодон, Кумары канып жоргодон деген ыр саптар биздин чыгаан баатырыбыздын бири Шырдакбек баатыр жєнїндє экени баары билет. Бїгїн силерге ушул баатыр жєнїндє кеп болмокчу.

Ак-Талаа районунун Чолок-Кайыў айыл аймагындагы Ала-Буга дарыясынын жээгинде Шырдакбектин сепили орун алган. 1945-1949-жылдары А.Н.Бернштам, 1959-жылы Н.П.Кожемяко, 1982-1983-жылдары М.Н.Москалев изилдєєсї боюнча сепил 10-12-кылымдарга таандык экендиги айтылган. Сепил, тєрт чарчы салынган. Сакталып калган дубалдын бийиктиги 6 метрге чейин болуп. Баксадан тургузулган. Дубалынын калыўдыгы- тїбї 6 метр, їстї 2 метр. Чептин дубалдары, бурчтары жана эшиктери мунаралар менен бекемделген. Эшиктери тїштїк жана батыш жактарды карап, мунаралардын боорунан жоого ок атуу їчїн тешиктер жасалган. Атургай, чепти айланта туурасы 20 метр аў казылган А. Н. Бернштамдын пикири б-ча бул жерде тїрк башкаруучу тєбєлдєрїнїн чеп-байтактысы орун алып, анын айланасына Ферганадан кєчїп келгендердин турак-жайлары жайгашкан. Ушул эле сепилден бир чакырым аралыкта 1945жылы А.Н.Бернштам тарабынан аянты анча чоў эмес шаал чалдыбар табылган. Казуу иштери жїргїзїлбєгєндєн кийин кайсы мезгилге таандык экени аныкталган эмес. Ошол эле учурда чептен 60 метр тїштїк тарабынан тєрт чарчы тїрїндє дагы бир шаар чалдыбары бар экени аныкталган. Муну, 1982-жылы М.И.Масколев казып, изилдєє иштерин жїргїзгєндє, дубалынын калыўдыгы 1-1,3 метр болгон 9-12 –кылымдарга таандык экендиги такталган. Окумуштуулар бул жерде Канжыга-Багы деген байыркы шаар тургандыгын болжолдошот. Шырдакбек комплекси соода жолунун боюнда жайгашып, ал жерден орто кылымдарда Жамандабан аркылуу Арпа єрєєнїнє, Байбиче-тоо ж-а Калкабар аркылуу Атбашы єрєєнїнє чыгууга, дагы башка жолдор м-н Кочкор єрєєнї, андан ары Ысыккєл ж-а Чїй єрєєндєрїнє жетїїгє мїмкїн болгон. Ал эми Хан Шырдакбек туурасында Ак-Талаа райондук Тарых музейинин директору Мыктыбек Апилов мындай дейт: Хан Шырдакбек-Жети шаар Фергана, Кашкардан бери хан болгон деп санжыраларда айтылат. Уламыштарга караганда кыпчак уруусунан чыккан баатыр. Єзїнїн элин калмак баскынчыларынан коргогон. Ал айкєлдїгї, ак пейилдиги, жоомарттыгы, єзї минип жїрчї Боз жоргосу менен эл ичинде айтылып калган. Элдик уламыштарда, Бел-Кырчындан жер асты менен арчадан жасалып коюлган ноо менен 3-4 чакырым жерден сепилдин ичине суу киргизип, жоо келген кезде канча убакыт болсо дагы чептин дарбазасын бекитип алып, эч кимге сурак бербей жата берген деп айтылат. Канчалаган кылымдар єтсє дагы Шырдакбек ооздон-оозго, муундан-муунга айтылып келе жатышы, анын чебинин сакталып турушу хан Шырдакбектин реалдуу жашап єткєнїн айгинелейт. Азыркы тапта, чептин дубалдары убакыт єткєн сайын

урап, боз дєбєлєргє айланып, їстїнєн мал жандыктар тебелеп жатат. мїмкїнчїлїк болсо айланасын бекемдеп тосуу менен, мындай тарыхый жайларды сактап калууга болот эле-дейт. Дастан Сарыгулов "Шырдакбек баатыр болгон. Эл башы болгон. Эгемендїїлїк їчїн кїрєшїп, каламактарга каршы аттанып чыгып, акыры ошол душмандарынан ажал тапкан белгилїї инсан. 17-кылымдын орто ченинде калмактардын кол-саны кєп болуп.

Кыргыздын Жамгыр деген баатырын жекеме-жеке сайышта Галдама деген калмактын баатыры єлтїрїп, ошондон кыргыздын эли чабылып, сїрїлїп, жанын сактап Бухара, Гисарга чейин барган заман болгон. Ошол учурда калмакка каршы кол курап, аттанып, элдин башын кошуп кєтєрїлїп чыккан ушул Шырдакбек баатыр. Бул киши єзї кыпчак уруусунан кожомшїкїр деген уругунан. Анжиян жеринен Байтак деген айылда тєрєлїп єсїп, белгилїї эл башчы болуп, Фергана, Наманган, Ташкентке чейин элди жетектеп, сурап, бийлеп турган учуру экен. Бул кишинин тарыхта, кыргыз улутуна калтырган чоў издеринин бири - белгилїї Боз жоргосу. Шырдакбектин коргону азыр деле Ак талаа єрєєнїндє турат. Дубалдарынын эни кенен, араба жїрчї экен. 120 метр чарчы тоодогу булактан жер асты менен чепке суу киргизген. Бул чептин сырын Шырдакбектин аялы Эркеайым билчї экен. Ал чыккынчылык кылып калмактын ханы Шыгай ханга чептин сырын айтып, калмактар келип булакка саманды сала берип, суу тїтїкчєлєргє толуп калгандан кийин, бир аптадан кийин аргасы кетип чептин дарбазасын ачат. Байдєбє деген жерден Шырдакбек калмактардын колунан ажал табат". Шырдакбектин эр Кайымы: "Кїлїк кїнїндє, тулпар тушунда" деп айтылгандай Шырдакбек баатыр дагы учурунда доорон сїрїп, байлыгына жана бийлигине манчыркап, їстї-їстїнє аял алып, єзгєчє ургаачы жандын єўїнє азгырылган экен. "Аял азгырык" демекчи, Шырдакбек єўдїї-тїстїї кыздарды кєргєндє, кєўїл сыртынан кетирбей, сугун арта карап, кызыкканын билгизип койчу экен. Бир кїнї Шырдакбек жигиттери менен шатыра-шатман ат менен ууга чыгып келатып, коктунун ичиндеги эски алачыкка кєзї тїшєт да, аттын башын ал тарапка бурат "Бул жерде ким жашайт?" деген ойдо. Алачыкка жакын келгенде єзїнїн баркын сактап, сєєлєт кїткєн Шырдакбек "Билип келчи, бул жерде ким бар экен?"деп бир жигитин жиберет да, элїї метрдей жетпей токтоп, кїтїп калат. Жигит алачыкка жакын келип, їн салганда эски алачыктан кийими эски, жупуну кийинген бойго жеткен кыз чыгат. Шырдакбектин кызды кєргєн кєзї жайнай тїшєт. Кийими жупуну болгону менен бой мїчєсї келишкен, музоо кирпик, жаз гїлїндєй толукшуган, кєргєн жандын кєзїн єзїнє бурган кыз алачыктан чыгып кєрїнгєндє, булуттан чыккан айга окшоп, айланага нур чачырап, жеке эле Шырдакбек эмес, жан-жєєкєрлєрї дагы кєз ирмебей карап калышат. Кїїгє келген байтал бээни кєргєн айгырдай Шырдакбек кантип атын теминип кызга жакын келгенин бил-

бей калат. Сулуу кыздын алдында алсыз экендигин билгизип, Шырдакбек баатыр сулуунун кєз карашына туруштук бере албай, кєзїн андан тартып алып, озунуп салам айтып жибергенин да байкабай калат. Жашы кыркка чукулдап калган Шырдакбек баатыр душманды тике карап, кєз ирмебей качырып кирген адаты бул убакта тїккє турбай, алиги сулууну тик карай албай, єзїнєн-єзї сїрдєп, ага сыр алдырып койду. Єзїнєн кыйла жаш улуу эл эгесинин жаш баладай сїрдєгєнїн байкаган кыз єзїн эркин сезип: - Їйгє киргиле-деп ооз учунан айтканда Шырдакбек шашкалактап: - Жок, биз бастыралы деп, алдындагы жоргонун оозун бєксє тоолор жакты кєздєй бурганда, кыз ооз учунан: - Эч болбосо суусундук ичкиле, ушунча келип-деди. Бул айтылган сєздї уккан Шырдакбек дагы каталык кетиргенин билди да, кыздын сунган суусундугун ичип, жигиттери менен жолго тїштї. Ошол жолугушуудан, жїз кєрїшїїдєн кийин, кедейдин кызы Шырдакбектин жанын жай алдырган жок. Акыры кыздын ата-энесин ыраазы кылып, кызды аялдыкка алганда гана єзїнє келген Шырдакбек, кызды єз ысмынан айтпай "Сен менин эрке айымым болосуў" деп анын сулуулугуна арбалып, жаш аялын "Эркайым" деп атап алды. Ошентип, кедей кыз Шырдакбекке тийгени єз аты єзгєрїп Эркайым болду да калды. Башында кєп батына бербеген Эркайым єзїнїн кылыгы жана сулуулугу менен аз-аздан Шырдакбектин ачкычын ачып, каалаганын жасаганга єттї. Андан дагы, "Адамдын кєркї чїпєрєк" дегендей жаш токол Эркайым тїрдєп кийим кийген сайын кєркїнє чыгып баштагыдан дагы сулуу болуп чыга келди. Барган сайын Эркайымдын чырайына чыгышы Шырдакбектин акылын адаштырды. Анын айтканы менен болуп, не бир тїркїн тамакты жасатып берип, кєп убактысын жаш токолду эркелетїї менен єткєрдї. Бир кїнї тїштїк тараптан келген улуту єзбек Усман деген киши тамак ичип отуруп, алдына келген кїрїчтєн ооз тийген соў, ооз учунан кеп кылып калат "Кара койдун шыймылчагынын майына аш басса ушунчалык даамдуу болот" деп. Бул сєздї уккан Шырдакбек эртеси эле он чакты койду сойдуруп, алиги Усмандын єзїнє он койдун шыймылчагын чактырат. Бирок, он койдун шыймылчагынын майы аз болуп калат деп кырк койго чейин сойдуртуп, анан аш бастырып Эркайымдын алдына алдыртып келдирет. Бул да болсо Шырдакбектин сїйїїнї сыйлаган аракети эле. Усман айткандай шыймылчактын майына єзгєн кїрїчї ушунчалык даамдуу басылып, єзгєчє Эркайымга жагат. Ошондон кийин Эркайым кїн сайын тїшкїсїн кырк кой сойдуртуп шыймылчактын майына аш бастыртып жегенди адатка айландырат. Єзїнїн сулуулугуна манчыркаган Эркайым барган сайын єнєрї кїч алып, бир эле Шырдакбекке эркелегенден тажап, калмактын ханына качып барып, анын тєрїндє ага дагы эркелегенди эўсей баштайт. Бирок, бул оюн кантип

ишке ашыруу керек деп ойлогон Эркайым акыры Шырдакбекти эпке келтирип, ак боз атты минип "сейилдеп келем" деген шылтоону бетке кармап, жаўы гана таў ашырылган, табындагы боз жоргону минип, айылдан жаўы эле узаганда оюн ишке ашыруу їчїн, боз жоргонун оозун коё берип, калмактын ханы Калмахандын айылын кєздєй бет алат. Эркайымдын бул жоругун уккан Шырдакбек чїрєгїнє нааразы болуп ичинен тїтєп, бармагын тиштеген экен. Ал эми Эркайым кыялында жеткен оюна, иш жїзїндє жете албаганына качан гана Калмахандын эшигинин алдына келгенде, анын муздак кабыл алганынан улам билип, эркектин баары эле Шырдакбектей сулуу аялдын алдында алсыз эмес экенин, катуу жаўылганын сезген экен. Калмахан боз жоргону минип качып келген Эркайымга муздак кєзїн кадап, жактырбаган кєз караш менен: - Тїш аттан, анан сїйлєшєбїз дегенде, Эркайымдын кєўїлї кирдеп, жылан денесинен сойлоп єткєндєй абалга келе тїшєт да, ичиркенип алат. Аттан тїшкєн Эркайым ачка эски їйгє камалып олтуруп, єзїнїн бул жоругуна єкїнїп, бармагын тиштеп, таў атканча кирпик какпайт. Шырдакбекке не бир тїркїн жол менен эркелегенин эстеп каўырыгы тїтєп турду. Эртеси эртеў менен эмес, тїш ченде гана Калмахан Эркайымды єзїнє алдыртып, суроо узатты, ээгиндеги суюк сакалын сылап, муздактыгынан тайбай: - Шырдакбек сени эмне кылып бакты эле?-дегенде кєзї жашка толуп ыза болгон эрке айым, ушул эле суроонун берилишин кїтїп тургансып: - Кырк койдун шыймылчагынын майына аш бастырып берип, оозумдан чыккан сєздї аткарып, эркелетип бакчу-деп, сен дагы ошондой бак дегендей мааниде айтканда, Калмахан Эркайымдын сєзїн угуп болуп, мыйыгынан кытмыр жылмайып турганда Эркайым сєзїн андан ары улап: - Ушундай эркек жанды кызыктыра турган чырайым болуп туруп, бир эле Шырдакбекке эркелегенден тажап, сизге дагы эркелеп, сиздин дагы сыйыўызды кєрєйїн деген аруу тилек менен сизге келдим. Келгенде дагы алдына ат салбаган боз жоргону ала келдим- дегенде, Калмахан оор улутунуп алып: - Кырк койдун шыймылчагынын майына аш демдеп берип, ак сїйїїсїн єзїўє арнап, сїйїїнї аздектеп баккан Шырдакбек сага жакпаган мен жагат белем. Бир кїнї Кытайдын ханын кєздєй качып кетишиў толук ыктымал. Сендей эси жок єўдїї аялга бул дїйнєдє орун жок-деп бутунан кыл аркан менен байлаган эки азоо жылкы менен эки жакка кердиртип єлтїргєнї атканда, Эркайым єзїнїн кандай адам экенин билип, мага бул єлїм да аздык кылат деп кырка тизилип турган элдерди карай албай уялганынан кєзїн жумуп, жїзїн тетири бурганда, эки азоо жылкы єзїн єўї менен бийик туткан Эркайымды экиге бєлїп салган экен. Рахатбек Рысалиев

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

ОРТОПЕДДИН ОЙ-ТОЛГООСУ

"Биз, хирургдар жаўылууга акыбыз жок"

Академик, Сабырбек ЖУМАБЕКОВ:

Кыялдын ордуна жаралчу бирєє гана бар-ал тажрыйба дешет. Чындыгында тажрыйбадан єтєєрї жок. Бул каарман єз тажрыйбасы аркылуу кєптєгєн ийгиликтерди багынткан учурдун Улукманы. Антип атоонун да жєнї бардыр. Єз адисинин мыкты чебери, дасыккан дарыгер, Медицина илимдеринин доктору, профессор, Кыргыз Республикасынын илимине Эмгек сиўирген ишмер жана Эмгек сиўирген дарыгер Сабырбек Жумабековду атоого болот. Медицина илимдеринин доктору Сабырбек Артисбекович- бул борбордун тїптєєчїсї. Жаштыкта жерге бир тал чыбык тиге албасак, карыганда кєлєкєсїнє жашынаар бак издеп калабыз. 425 илимий эмгектин, 78 ойлоп табуучулук жана рационализаторлук сунуштун, 4 монографиянын автору. 6 илимдин докторун, 32 илимдин кандидатын даярдаган. Демек Сабырбек мырзанын їзїрлїї эмгегинин натыйжасы мына ушунда. Сабырбек Жумабеков: «Операцияны оўой иш деп кароого болбойт…»

- Сизди медицина тармагынан эў алдыўкы катардагы доктор, кыргыздын чыгаан уулу катары билебиз ал эми ааламга аты чыккан ортопеддин бул туурасында єз оюн уксак… - Менин ишмердїїлїгїмє менден дарыланып кеткен жараныбыз баа берсе туура болчудай. Чындыгында мени кєп чет мамлекеттерде таанышат, кєп ортопеддер чакырышат, тажрыйба алмашып, биргелешип операция жасаган учурларыбыз болду. Алар єз иштерин биз менен ойбєлїшєт. Кайсы жерде кандай чоў конгресс, илимий чоў жыйындар єтсє мени чакырышат. Мен жакында эле Россиянын Саратов шаарына барып, Россиянын омуртка хирургдарынын экинчи съездине катышып келдим. Мени алар башкаруу кеўешине мїчє кылып киргизишти. Россияда азыр 300дєн ашуун омуртка хирургдар бар, ошонун 10ну гана башкаруу кеўешине мїчє боло алат экен. Муну мен мага гана эмес, жалпы кыргыз ортопедиясына берилген баа катары кабыл алдым. Мындан сырткары Швецарияда, Женевада жайгашкан ЕФОРТ (Европалык Ортопеддер Конференциясына) мїчє кылып киргизишкен. 4-6 июнда Лондондо ЕФОРТтун конгресине катышып келдим. Бїткїл дїйнєлїк ортопеддердин илимий коомуна 1999-жылдан бери мїчємїн. Булардын конгрессине да жыл сайын катышып турам. Былтыркы жылы Индияда болду, быйыл ноябрда Бразилиянын Сан-Паула шаарында болот. Кытай мамлекетинин конгресси бар. Американын академиясы, Тїркиянын ортопедиялык ассоцияциясы да бар. Жылда єткєрїлчї конгресстерине барып катышып турабыз. Биздин кєп мамлекеттер менен келишимдерибиз бар. Мисалы: Россиянын 7 илимий институту менен Украинанын 2 институту, Беларусиянын, Казакстандын, Єзбекстандын, Европа єлкєлєрїнїн, Тїркия, Кытай мамлекеттеринин кєп мекемелери менен келишим тїзгєнбїз.

№ 117 • 27-ферваль, 2015-жыл

деген наам алган, ООНдун сыйлыгынын ээси, профессор агайым А. И. Блискунов себепкер болгон. Мен балаган устаттарым кєп. Стамбеков Бактыбек, Єлбєсхан эжемдер менин медик болушума чоў тїрткї берген. Кыргыздын биринчи улуттук профессору, илимдин доктору, травмотолог-ортопед Кожакматов Сатынды агайым да мага дем-кїч берген.

- Кымындай таштын да тарыхы бар, ары татаал, ары кызыктуу кесипти тандаш эмне себеп болду? - Мен бул кесипти тээ бала кезимде тандаганмын. 10 жашымда атамдын буту ооруп, 3 жыл катары менен Фрунзеге(Бишкек) келип дарыланып жїрдї. Жаны кєзїнє кєрїнгїдєй кыйналды. Биздин айылда согушка катышкан Анарбек Иманалиев деген хирург бар эле. Ошол жєнєкєй эле айылдык хирург дарылап, сєєктї чукуп, ичиндеги ириўди алып чыгып, атамдын буту бир айдын ичинде айыгып кетти. Балалык кыял менен математикти эўсеген бала «сєєктїн дарыгери болом» деген чечимди кабыл алды. Бул мага оўой болгон жок. Себеби атамдын улуу агасы математикадан сабак берип, мектептин директору болчу. Мен ошол кишидей математик болом дечїмїн. Анан сєєк врач болом деп калдым. Ортопед-травмотолог дегенди кайдан билдик?Сєєк кєрсєм эле баса калып. Ичинин баарын карап, анатомияларды окучумун. Чєптїн арасынан бака кармап алып, чалгы менен ичин тилип, текшерип чыкчумун. «Ботаника», «Зоология», «Киши» деген сабактарга абдан кызыкчумун. Ошентип медицина институтуна єз каалом менен тапшырып, окуп калдым. Ошол учурда атамдын бир тууган жээни Турсунбек медицина институтунун мугалими эле. Ошол кишинин жардамы менен окууга єтїп кеттим. 4 мектепте окуганым менен жалаў «5»ке окугам. Анан институтту ийгиликтїї аяктап, Украинага кетип, ал жерде 8 жыл аралыкта катардагы врачтыктан тартып иштеп, анан докторлук ишимди жазып, Москвада академиядан жактап, 30 жашымда 1995жылы Кыргызстанга келгем. Ошондон бери иштеп келе жатам. - Шакирт дайыма устатын эстен чыгарбашы керек экен. Устатыўыз тууралуу билсек… - Мен 6 курсту аяктап жатканда «Литературная газетадан» Блискунов тууралуу макала окуп калып. Ал кишиге кат жазып, орун бєлдїртїп, Украинага жєнєтїлгєм. 2 жылдык ординатурадан кийин ал жерде мугалим, врач болуп иштеп калдым. Албетте бул даражага жетишиме менин бирден бир илимий жетекчим, Советтер Союзунун эмгек сиўирген ойлоп тапкычы

- Ар бир иштин биринчиси эч качан унутулбайт, биринчи операция жасаган кїнїўїздї эске салгым келип турат… - Алгачкы операцияны мен 4-курста жасагам. Ошол убакта Рафибеков Жахангир доцент агайым декандын орун басары болчу, ошол агайыбыз «Ким биринчи операцияга кирет?» десе, мен кол кєтєрїп жиберипмин. «Бас!» деп мени операцияга киргизип кеткен. Зобго операция жасап жатабыз. Зоб деген єтє татаал операциялардын бири. Абдан кєп канайт. Анан баягы жерде пинцет менен марлини карсап туруп канды сорудуп, пинцетти силкип. Баягы марлини ыргытыш керек экен. Марлини ыргытайын десем пинцет чогуу ыргып кетет ошентип эки пинцетти катары менен ыргытып алдым. Анан сестра кыйкырып баштады. Агай: «толкунданба, эч нерсе эмес, акырындап кєнєсїў, кыйналба, шашпа!»-деп мени алаксытып турду. Їчїнчїсїндє гана пинцетти бекем кармап, анан марлини ыргыттым. Ошол учурдун кїнї бїгїнкїдєй эсимде. Кийин агай экєєбїз арабыздан бир жыл аралыкта илимдин доктору болуп, профессор болдук. Чогуу иштешип, кесиптеш да болуп, агайым ушул мекемеде «хирургия кафедрасын» башкарды, мен «травматология-ортопедия» кафедрасын башкарып иштешип калдык. - Иш билги инсанды кыйынчылыктар курчутат экен… - Албетте кыйын кїндєр кєп болот. Себеби оор операциялардын бары эле кыйын. Айрыкча мен жасаган операциянын бары татаал. Мисалы бїгїн мен 3 омуртканы. Эки жамбаш менен кашка жиликтин башын, бир тизени алмаштырдым. Мындан сырткары жаш балдарга 3 операция жасадым. Азыр кабылдамада 30дан ашуун бейтап тизме менен жазылып, кїтїп отурушат. Булардын баарын кєрїшїм керек. Менин иш кїнїм кїндє ушундай. Жеўил операциям жок. Баары адамдын ємїрї менен байланыштуу. Ошондуктан мен ар бир операцияга ордой мамиле кылам. «бул оўой эле, кемпир шабдаалы жегиче жасап коём» деген сєздї мен эч качан айтпайм андай ой да жок. «Кудай берген убакытта. Кудайдын

берген деми менен, кїнї жана анын колдоосу менен жасайм» дейм. Биринчи баштаганда эле «Кудай колдой кєр, мен жєн гана себепчимин, бысмылда»,-деп туруп, анан операцияны баштайм. - Їмїт єчпєгєн каректерге дем берип келесиз. Сиз їчїн бул... - Буту тескери караган Теўизбектин бутун оў каратып койдум. Ал азыр базарда таксист болуп иштеп, їй-бїлєсїн, атаэнесин багып жїрєт. Мен бул операция менен єтє сыймыктанам. Мындай татаал операциялар менде кєп болду. Мисалы: бир адамга 4 муунду алмаштырган операция болду. Эки эжени, бир жигитти. Ошол жигит 21 жылдан бери баспаптыр. Аялы таштап кеткен. Баласы 18ге чыгып калыптыр. Азыр 21 жылдан соў басып, учурда Ош-Алай жолунда таксист. Їйлєнїпжайланып алыптыр. Бир апа эки тизеси бїктєлїп баспай калган экен, мен бастырып, 75 жылдык тоюна чакырып, экєєбїз бийледик. Жакында эле Казакстандан бир буту кыска жаш кыз келип, анын бутун 18 см ге узартып бердим. Кыргызстандын жаранындай алып карасак бекер жасалгандай кеп. Эми айта берсе, мындай жол менен кайрылгандар єтє эле кєп. Жасалган операциялардын бары ийгиликтїї жыйынтык берип келїїдє. Албетте, мындай эмгектин єтєєсїнє чыгуу-менин сыймыгым. - Жакында эле 1-даражадагы майып Сабираали кызы Апалга операция жасадыўыз. Кандай жыйынтыкка келдиўиз? - Апалдын илдети єтє оор. Мындай оору менен жабыркагандардын диагнозун ДЦП деп коёт. Эгерде бала кезинде алып келсе, операция да алда канча жеўил болмок. Биринчи этабын жасадык. Дагы 2 этабы бар. 3 этап операцияны єз чєнтєгїмдєн чыгарып, бекер жасап берїїгє даярмын. Мындай оорулууларга операцияда жасоодо невропатологдор каршы болушат. Мен ал каршылыктарга моюн сунбастан, єз тактикам менен иштеген дарыгермин. Апалдын ата-энесинин тилеги кызын коляскага отура тургандай болсо жакшы болоор эле дешти. Апал коляскага да отура албай, 22 жыл кыйналып келиптир. «Карга баласын аппагым дейт, кирпи баласын жумшагым дейт» дегендей, балдар їйїнє тапшырбай, оорукчан кызын баккан ата-энеге миў мертебе алкыштар. Булардын жашоосун тїшїнїп турам. Апалдын ден-соолугу жакшы болуп кетишине бїт кїч аракетимди жумшаймын. Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

ЛЕГЕНДА

ЭДСОН АРАНТИС НАСИМЕНТУ ЖЕ ПЕЛЕНИН ЄМЇР БАЯНЫ Дїйнєлїк футбол тарыхында аябай чоў ат калтырган Бразилиялык Пеле 1940 – Трес-Корасойнс шаарында 22- октябрда жарык дїйнєгє келген. Пеленин айтууусунда єзї качан футболго келгенин эстей албай. Мындан анын эс тарткандан эле футбол чєйрєсїнє аралаша баштаганын билсек болот. Атасы Жоао Ромас Насименту футболчу болгондуктан биринчи футболго єзї ээрчитип барганын жана болочок спортчуга футбол ойноонун сырларын єзї їйрєткєнїн айткан. Пеле 15 жашка чыкканда жаштардын бїткїл дїйнєгє белгилїї «Сантос» клубунда ойноп баштаган. 1956 – жылдан 1974 – жылга чейин «Сантос» клубунда Пеле 11 жолу эў мыкты оюунчу наамын алып, Бразилиянын башкы курама командасынын атынан дїйнєлїк оюндарга катышып алты жолу дїйнєлїк мыкты оюунчу деген кубогун алган. 1958 – жылы таланттуу спортчу Бразилиянын башкы курама командасынын атынан Швециядагы дїйнєлїк мелдешке катышып, биринчи тобун дарбазага киргизип командасын дїйнє чемпиону атандырган. Пеле ар дайым ошол беттешїїдєгї киргизген тобун ушул кезге чейин жакшы эстейт. 1962 жана 66 жылдары жана 1970 – жылы болгон дїйнє биринчиликтеринде Бразилия улуттук командасы Мексиканы утуп, 3 жолу катарынан дїйнє чемпиону

аталган. Ошол кездеги жалпы футболчулар Бразилияны ушул деўгээлге Пеле єзїнїн эсепсиз дарбазага киргизген топторунун натыйжасында кєтєрїп чыкты деп коптогон кїйєрмандары айтышкан. Ал эми 1964 - жылы Пеле бир беттешїїдє 8 жолу топту дарбазадан киргизип футбол королу деген наам алган. Бул оюун ошол кездеги футбол ышкыбоздорунун эсебинде бир ємїргє кала берген. Пеле єзїнїн миўинчи тобун дарбазага 1969 - жылы 19 – ноябрда киргизип, эч бир футболчу кайталагыз ийгиликтерди багынткан. Азыркы келге чейин Бразилияда бул кїн футболдун салтту майрамына айланып жыл сайын «Пеленин кїнї» деп аталып майрамдалып келет. Пеленин єзї ойноп келген Бразилиянын «Сантос» футбол клубу менен келишими 1975 – жылы аяктаган. Андан кийин футбол королу Пеле Келишимди АКШ нын атактуу клубу «Нью-Йорк Космос» менен тїзгєн. Ошол кездеги журналисттердин, - сиз эмне їчїн командаўызды таштап жатасыз деген суроосуна Пеле «Менин акчага болгон чоў кєйгєйїмє байланыштуу ушундай кылууга тура келди» - деп жооп берген. Ал учурда АКШ курама командасы Европалыктар менен болгон беттешїїгє даярдык кєрїп жатышкан эле. Анткени АКШ курама командасы европа командасынан бир нече жолу жеўилїї ызасын тартып, Пелени чоў єлчємдєгї акча менен єздєрїнє кошуп алууга кєндїргєн. Ошол кезде бїткїл спорт боюнча эў чоў єлчємдє маяна алган Пеле

башка командада ойноп баштаган. 1977 – жылы Европа АКШ командалары ойноп, АКШ жеўишке жетишкен. Ошол эле жылы АКШ командасы Бразилиянын «Сантос» клубу менен ойноп, Бразилия улуттук командасы жеўилїїгє учурап «Сантос» клубу спорттогу карьерасын аяктаган. Кєпчїлїк футбол эксперттери Пеленин эне їчїн футболдогу ийгилиги ченемсиз дегенде,- «анын футболдун баардык сырларын їйрєнїп, топту кандай багыттоону жакшы єздєштїргєн топ анын бир мїчєсїндєй кызмат кыла» деп айтышкан. 1961 – жылдагы «Флуминенсе" шаарынын "Маракана» футбол аянтында Пеле баардык атаандаштарын жалгыз єзї алдап єтїп 2 жолу топту дарбазага акырын багыттап койгон. 1970 – жылы Пеле 88 єлкєгє барып, кїйєрмандары менин жолугушкан, ошол учурда 9 корол Римдин эки папасы жана президенти менен жолугуп, футболдогу ийгиликтери учун сыйланган. Ошол эле жылы «Пеле устат, жана анын ыкмасы» деген фильм тартылып, эл аралык 11 кино сыйлыкты утуп алган. Андан соў 1976 - жылы Пеленин ємїр таржымалын кенен чагылдырган кино тартуу жєнїндє «Пепси - Кола» компаниясы айтып, Пелеге 10 млн доллар акча сыйлыкка берген. 1999 – жылы Эл аралык Олимпиада комитети Пеленин «кылым спортчус» наамын ыйгарды. Ал эми 2014 – жылы «ФИФА» нын президенти Йозеф Блоттер кезектеги «Алтын топту тапшырды». Пеле єзїн спортчу гана эмес актер катары да тааныта баштаган. Ал фонтастикалык мелодраммалык «Бейтааныш»

фильминде 1969 – жылы ойноп баштаган болсо, їч жылдан кийин «Поход» фильинде башкы ролду жараткан. Кийинчерек ал 1981 – жылы АКШнын режиссеру Джон Хьюстондун «Жеўиш» аттуу фильминде рол жараткан болсо, 1986 – жылы «Сыйкырдуу футбол корорлу» фильинде єзїнїн ролун аткарган. 1965 – жылы чыккан «Мен - Пеле» деп аталган єзїнїн ємїр баянын жазган китеби жарыкка чыгып, окурмандардын кызыгуусун жараткан. Бул эмгеги їчїн Бразилия бийлиги аны алтын медал менен сыйлаган. Пеле бир гана футболчу эмес, ал спорт комментатору, бизнесмен, жана ыр жаратуучу ар тараптуу таланттуу инсан.болгон. 1990 – жылы Пеле Бразилиянын жаштар иштери жана спорт, туризм министрлиги кызматын аркалаган. Кийинчерек, БУУ нун жана ЮНИСЕВ тин спорту пропагандалоо бєлїмїндє иштеп эс алууга чыккан. Бразилиянын легендага айланган футболчусу Пеле єткєн жылы 24 – ноябрда инфекциавлык оорусуна байланыштуу дарыканада жаткандыгы жана андан ден –с соолугу жакшы абалга келгендиги кабарланган. Пеле футболдогу карьерасында 1363 оюнда ойноп, 1282 жолу топту дарбазага жолдогон. Алардын арасында 126 сын башы менен киргизген. Рахатбек РЫСАЛИЕВ

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

ЭМНЕ ДЕЙТ ЫЯ?

Бишкектик шеф-ашпозчу:

МЕН ЭШЕКТИН ЭТИНЕН ТАМАК ДАЯРДАГАМ дайча тийип жїрєт? - Бир ай мурда биздин ашканага “Лексус” айдаган жаш жигит келди жана абдан жакшы баа менен уйдун этин арзан сатып алууну сунуштады. Биз макул болдук, анткени мындай келишим аябай пайдалуу, айрыкча ашкана їчїн.

“Маек 30 жаштагы шеф-ашпозчудан алынды, анын 10 жылдык иш тажрыйбасы бар”,-деп жазат Бекмамбетов Бишкектеги ашканалардын биринин башкы ашпозу арзан баада Бишкекке сапатсыз эт азыгын жеткирген “кємїскє” эт жеткирїїчїлєр тууралуу берген маегин блогер Кайрат Бекмамбетов facebook социалдык тїйїнїндєгї баракчасына жарыялады. Аноним маекке єз аты-жєнїн, коомдук тамактануучу жайдын аталышын бербей турган болсо гана блогер менен маектешїїгє макул болгон. Ушул эле маекти knews.kg булагы дагы жарыялады.

- Бул эт сиздин колуўузга кан-

- Эт жеткирїїчїлєр кандай бааны сунуштады? - Килограммын 250-300 сомдон сунуш кылышты, баа этте сєєк канча кєп ошого жараша сїйлєшїлєт. Орточо эсеп менен биз 15-17 килограмм эт сатып алдык жана ар бир килограммынан 100 сомго жакын їнємдєп калдык. - Сиздер эттин сапатына кєўїл бурдуўуздарбы? - Биринчи кезекте эле сєєктїн єлчємї шек туудурду. Биз жеткирїїчїдєн шорпо їчїн сєєгї кєбїрєєк эт алып келїїнї заказ кылганбыз. Чыныгы уйдун этинин сєєгї чоў болот, алар алып келишкен эттин сєєгї майда экен. Сыртынан караганда жана тїсїн кєргєндє негизинен

Ярослав РОМАНЧУК:

- “Тїшїнїк” деген сєздї кандай мааниде айтып жатасыз? - Ачык айтканда кылмышка шектїї адамдарды єткєрїп берїї боюнча кандайдыр бир процедуралар бар. Ал кєз карандысыз соттун аракети менен ишке ашуусу кажет. Ал эми Белоруссияда сот тармагы кєз карандысыз эмес. Анткени, соттун чечимдеринє єлкє жетекчилиги сєзсїз тїрдє таасир этет. Соттор кандай № 117 • 27-февраль, 2015-жыл

- Жеткирїїнїн кєлємїнє караганда сиздер жалгыз эле кардар болбосоўуздар керек... - Албетте жалгыз эмеспиз. Алар шаардын кєп жерлерине эт жеткирїїнї жолго коюшкан. Тажрыйбасы бар ашпозчу катары мындай этти негизинен арзан профилдеги коомдук тамактануу жайлар: ашканалар, фасфуд саткандар жана анча чоў эмес ишканалар сатып алышат деп айтат элем. Бул жерден эў башкы тандоо - эттин баасы. Мисалы, ресторандар мындай этти кабыл албайт, эшектин эти абдан катуу болгону менен єзгєчєлєнєт, ал жумшак болуш їчїн эў аз дегенде їч саат бышыруу керек. Ресторандар їчїн бул пайдасыз. Ал жакта жаўы эт сатып

алышат, татымалдарды кошуп бир кїндїн ичинде тамак жасап беришет. Ал эми ашканаларда баары алдын ала, бир апта мурда, кєп кєлємдє даярдалат.

- Ошол келген жаш жигит азыр дагы эле эт жеткирип жатабы?

- Жок биз алардын кызматынан эки апта гана пайдаланганбыз. Биз бул эшектин эти деп так айта албай койгонбуз аларга, ошондуктан кєпкє жумшартууга туура келген, бирок бул їчїн кєп убакыт кеткен. Ошондуктан биз андан баш тартып, жакшы жеткирїїчїлєрдї тапканбыз.

Станислав ШУШКЕВИЧ, Белоруссиянын экс-президенти:

“ЭГЕР БУЛ КЫЛМЫШКА БАКИЕВДЕРДИН ТИЕШЕСИ БОЛСО АЛАРДЫ АВТОМАТТЫК ТЇРДЄ КЫРГЫЗСТАНГА ЄТКЄРЇП БЕРЇЇ КЕРЕК” - Сиз Кыргызстандын президенти Алмазбек Атамбаевдин Бакиевдерди кайтарып берїї тууралуу Белоруссияга кайрылуусун кандай бааладыўыз? - Мен Кыргызстандын мурдагы жетекчиси жана анын жакындарынын єз єлкєсїндє суракка алынып, соттолушун жактаймын. Жалпысынан кыргыз президентинин талаптарын, анын ичинде “кылмышкерлер жазасын алышы керек” деген сєздєрїн кубаттаймын. Кыргызстанда демократиялык институттар бекем жана акыйкат сот иштери жїрїшїнє ишеним бар. Эгер Кыргызстандын Евразия экономикалык биримдигине кошулуп жатканын эске алуу менен айтсак, расмий Бишкек беларусь бийлигинен аталган жарандарды кайтарып алууга бир топ жаўы мїмкїнчлїктєрдї алат. Кандай гана кылмышкер болбосун єз єлкєсїндє кылгандары їчїн жооп бериши керек жана жашынып жаткан єлкєлєр аны єткєрїп берїїгє тийиш. Ал эми Бакиевдерди єткєрїп береби же кайтарбайбы бул башка маселе. Бул жагынан бизде мыйзам жолу эмес “тїшїнїк” деген нерсе калыптанып калган.

ал уйдун этине эле окшош болчу, бирок баары бир кєлємїнє байланыштуу шек жаратты. Эттин бон-филе деген бєлїгї болот, кадимки учурда ал 1,200 килограммга жакын, бирок бизге жеткирген эттин бул бєлїгї 500 граммдан ашкан жок. Эт катуу болчу, аны бышыра баштаганда карарып кетти. Эшектин этинин белгилери ушундай болот.

“ЛУКАШЕНКО, БАКИЕВ – ДИКТАТОРЛОРДУН КЛАНЫ”

чечим чыгарышы аларга белгилїї. Менин оюмча Кыргызстан менен Беларуссиянын жетекчилиги кызматташууну арттырып, эки єлкєнїн ортосундагы алаканы бекемдеши керек. Ал эми мындай маселени чечїїдє жогорудагы аргуметтер чоў роль ойнойт.

- Сиз кыргызстандык кримтєбєлдїн Белоруссиянын аймагында єлтїрїлїшїн кандай баалайсыз? - Мен бул окуяны тереўден билбеймин бирок, кандай гана адам болбосун аны єлтїрїїгє жол берилбеши керек. Ал эми чет элдик жарандын биздин аймакта єлтїрїлїшїн белоруссиялык укук коргоо кызматкерлери дыккат иликтеши зарыл. Ушундай аракет менен кыргыз элине сый мамиле кєрсєтсє болот. Мен билгенден криминалдык топтордун “разборкаларына” Белорусияда жол берилбейт. Эгер бул кылмышка Бакиевдердин тиешеси болсо аларды автоматтык тїрдє Кыргызстанга єткєрїп берїї керек. - Сиз расмий Минскиге Бакиевдерди Кыргызстанга єткєрїп берїї їчїн кандай сунуш берет элеўиз? - Бакиевдерди Кыргызстанга єткєрїп берїї їчїн кєптєгєн факторлорду колдонсо болот. Аны кєз карандысыз акыйкат сот аркылуу жоопко тартууга бардык тарап кызыктар болушу абзел. Эгер Белорусия Бакиевдердин сотунун акыйкат єтєрїнє ишенбесе єз байкоочуларын жиберип, бир пикирге келип, бул жараянга кєз салып турса болот. Булак: Спутник сайты

Белоруссиянын экс-президенти Станислав Шушкевичтин пикиринде, Александр Лукашенко качкын президент Курманбек Бакиевди Кыргызстанга мыйзам алдында жооп бериши їчїн єткєрїп бербейт. Ал мындай пикири менен «АКИpress» агенттигине курган маегинде бєлїштї. «Биздин президент эч качан Бакиевди сиздерге єткєрїп бербейт. Анткени алар бир талаада. Жалпылап айтканда, алар кылмыштуу бийликтин планынын єкїлї. Ошон їчїн, менимче, бул жерде оў жооп болуп, кылмышкер Бакиевди єткєрїп берерине ишенбейм», - деди саясатчы. Анын сєзїнє караганда, Лукашенко

Бакиевди жана анын кланын Бишкекке єткєрїп бербейт, аларга Кыргызстанда гана эмес, Белоруссияда да нааразычылык кїч. «Бул жакта кыйла абийирдїї адамдар дагы буга нааразы. Бирок тїшїнгїлє, бул бир клан – диктаторлордун кланы. Ири каражаты бар адамдар коттедж, їйлєрдї курушат, кландар бул жерде да єзїн жакшы сезишет. Булар жандїйнєсї бир адамдар, алар бири бирине чырмалышкан», - деп айтат Станислав Шушкевич. Ал Кыргызстандын президенти Алмазбек Атамбаевдин “Беларусиянын бийлиги Бакиевдердин айбандык жана мыкаачылык маўызына кєзї жетиши їчїн алар дагы кимди єлтїрїшї керек?” деген суроону кабыргасынан койгонун окуганын белгиледи. «Мен аны менен толук макулмун. Кылмышкерди кылмышты кайсы жерде кылса, ошол жерде соттош керек. Сот кєрсєтєт, бирок, мен билем, алар кылмышкерлер», - дейт Белоруссиянын экс-президенти. «Мен ойлойм, Бакиев бул жерде, Белоруссияда каалаган ишмердїїлїгїн жїргїзє алат жана аны биздин президент колдойт, деген менен, ал єзї легитимсиз. Ошон їчїн, ал сиздердин президентти легитимсиз єлкє башчысы катары эсептейт жана Бакиев менен тилектеш экенин кєрсєтїїсїн улантат. Бул кылмыштуу план жана мындан бєлєк тїшїнїк жок», - деп билдирди С.Шушкевич. Сєзїнїн акырында Белоруссиянын экспрезиденти Кыргызстан чыныгы демократиялык, татыктуу жолду тандаганына кубанарын кошумчалады. «Мен бул жаатта Кыргызстанга ийгилик каалайм», - деп кошумчалады ал. Кримавторитет А.Анапияевдин єлїмїнє токтолгон саясатчы бул тууралуу масс-медиадан окугандан бєлєк маалымат жок экенин билдирди.

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР Депутат:

КОЧКОРДУН АК-ЖАР АЙЫЛЫНЫН ОКУУЧУЛАРЫНЫН 83 ПАЙЫЗЫ ООРУЛУУ ДЕП ТАБЫЛГАН

Нарын облусунун Кочкор районундагы Ак-Жар айылынын окуучуларынын 83 пайызы оорулуу деп табылган. Мындай пикирин 26-февралда парламенттин жалпы жыйынында депутат Мирлан Бакиров билдирди. Анын айтымында, айылдын мектебине 49 млн сом бєлїнїп, анын курулушу 2009-жылы аяктап ишке берилген. Бирок мектептин сапаты талапка жооп бербейт. “Учурда ал мектеп эмес эле кєгїчкєндїн уясы болуп калган. Биз барып мектептин абалы менен таанышып келген соў, єкмєттєн дагы атайын комиссия барган. Текшерїїгє алган учурда балдардын 83 пайызы оорукчан деп табылган. Алар барбаган жерибиз калбады деп жатышат. Балдар мектепте эмес їйлєрдє окуп жатышат. Ал мектептин курулушун колго алуу керек. Мектепти сапатсыз курган ошол жалданма мекемелер жоопко тартылышы керек”,- деди ал. Кесиптешинин мындай пикирин “АрНамыс” фракциясынан депутат Майрамкїл Тиленчиева колдоого алды. Бул маселе боюнча Ак-Жар айылынын тур-

гундары ага арыз менен кайрылышкан. “Ал мектеп боюнча 4 жылдан бери менин ар бир кесиптешим айтып чыкты. Бирок эч кандай жыйынтык жок. Учурда мектеп окуучулары шарты жок 8 жеке менчик їйдє бєлїнїп окуп жатышат. Эми ошондой шартта окуган балдардын билим деўгээли кандай болот, элестетип кєрсєўїз? Эмнеге єкмєт ошол сапатсыз курган мекемелерди жоопко тартпайт?”деди депутат. Ошондой эле эл єкїлї райондун Чолпон айылындагы насостук станциялардын абалына токтолду. Анын айтымында, айылдагы насостук станциялардын жардамы менен 300 гектарга жакын жер сугарылат. “Учурда насостук станциялар бирде иштеп бирде иштебегендиктен сугат иштери начар болуп, тїшїмдїїлїк начарлап жатат деп дыйкандар нааразы болушууда. Айыл элинин эў негизги багыты дыйканчылык. Алдыда жаз келе жатат. Єкмєт маселеге кєўїл буруп, чечип бериши керек”,- деди депутат.

нууларды кабыл ала турган электрондук система ишке кирди. Бул тууралуу Ички иштер министрлигинин Жол кєзємєл кызматынын басма сєз кызматы маалымдады. “Кайсы гана жаран болбосун жол кєзємєл кызматынын кызматкерлеринин укук бузган иш-аракетине даттана алат жана ал милдеттїї тїрдє каралат. Факты аныкталган болсо тиешелїї чаралар колдонулат”, -деп билдиришти басма сєз кызматынан.

ким уруксат берген? Тиешелїї инспекциялар кайда карап жїрєт? Кїнєєлїї адамдардын барын жоопко тартыш керек. Ал эми эшек эттери Гонконгдун зоопаркына сатылат деген сєз - болбогон жомок”, - дейт депутат.

15 ЖЫЛГА ЭРКИНЕН АЖЫРАТЫЛГАН ЖАРАН СОТ ЗАЛЫНАН КАЧЫП КЕТТИ

Курманбек ДЫЙКАНБАЕВ:

ЭШЕК ЭТТЕРИ ГОНКОНГДУН ЗООПАРКЫНА САТЫЛАТ ДЕГЕН СЄЗ - БОЛБОГОН ЖОМОК

САЙТ АРКЫЛУУ ЖОЛ КЄЗЄМЄЛ КЫЗМАТЫНЫН ИНСПЕКТОРЛОРУНА ДАТТАНУУГА БОЛОТ

Ички иштер министрлигинин Жол кєзємєл кызматынын кызматтык ишмердигин жогорулатуу максатында ИИМдин расмий сайтына инспекторлордун укук бузган аракеттери боюнча арыз-датта-

“Эшек эттери Гонконгдун зоопаркына сатылат деген сєз - болбогон жомок”. Мындай пикирин 26-февралда парламенттин жалпы жыйынында “Республика” фракциясынан депутат Курманбек Дыйканбаев билдирди. “Азыр Сокулук районунун Ак-Жол айлындагы эшектердин союлуп сатылышы тууралуу кабар дїў болуп жаткан учуру. Баш-аягы 600-700 эшек союлуптур. Ошондон улам, Аламїдїн жана Ош базарларындагы сатылган эттер кайдан келип тїшїп жатканы тууралуу суроо туулбай койбойт. Мурда Ак-Жол айылында мындай мал союу цехи болгон эмес. Ага

Ош шаарында айыпталуучу сот залынан качып кеткен жана ал учурда Бишкекте болушу мїмкїн. Бул тууралуу 26-февралда Ош ОИИБ басма сєз кызматынан билдиришти. Маалыматка ылайык, окуя кечээ саат 16:45 чамасында болгон. КРнын Кылмыш-жаза кодексинин 247-беренеси (“Баўгизатын мыйзамсыз сактоо, колдонуу, ташуу, єндїрїї жана сатуу”) менен айыпталып, соттун чечими менен эркинен 15 жылга ажыратылган К.Манап сыртка чыгууга суранып, качып кеткен. Учурда аны издєє иштери жїрїп жатат. Ал тууралуу тиешелїї маалыматтар єлкє аймагына таратылган. Бул окуяга байланыштуу “Сирена” операциясы жарыяланган. Белгилей кетсек, сот залынан качып кеткен айыпталуучу кармалса, мыйзамга ылайык, ага абактан качканы їчїн дагы бир кылмыш иши козголмокчу.

АКШ ОРУС ХАКЕРИН КАРМООГО СЫЙЛЫК ЖАРЫЯЛАДЫ Кошмо Штаттардын єкмєтї орусиялык компьютер хакери жана киберкылмыштарга шектелген Евгений Богачевду кармоого жардам бере ала турган маалымат їчїн 3 миллион доллар сыйлык жарыялады. АКШ бийликтерин орусиялык хакерди издєє їчїн мындай кадамга кандай жагдайлар тїрттї? Кошмо Штаттардын єкмєтї киберкылмыштарга шектелген адамды кармоо їчїн їч миллион долларлык сыйлыкты єзї биринчи ирет белгилеп олтурат. Башкы прокурордун жардамчысы Лесли Колдуэлл 24- февралда Вашингтондогу басма сєз жыйында сыйлыкты жарыялаган кезинде буларга токтолду: - Бул сыйлык Евгений Богачевду табуу боюнча аракеттерди активдештирет. Аны табууга башкаларды да жардамдашууга шыктандырат. Мен Богачев кайсыл бир кїнї Кошмо Штаттарда жоопко тартыларына їмїттєнєм. Отуз жаштагы орусиялык Евгений Богачевду АКШ абдан изделип жаткан он кылмышкердин катарына кошкон. Федералдык тергєє бюросу –ФБРдин баамында, жашаган дареги катары Анапа шаарында катталган Евгений Богачев азыр Орусия аймагында эле жїргєн болушу мїмкїн. Америкалык бийликтер Богачевду жана анын шериктерин зыяндуу компьютердик программалардын жардамы аркылуу америкалык жарандардын жана компаниялардын акчасын уурдаган деп шектєєдє. Баш прокурордун жардамчысы Лесли Колдуэлл Вашингтондогу басма

сєз жыйында буларды белгиледи: - Евгений Богачев Орусияда жана Украинада жайгашкан киберкылмышкерлердин ич ара тыгыз байланышкан бандасынын болжолдуу жетекчиси. Алар “Геймовер Зеус” (Gameover Zeus) жана “Криптолокер” (Cryptolocker) деген зыяндуу программаларды жасаганы жана колдонгону їчїн жоопкер. Бул баш катырган иштин маанилїї бєлїгї аягына чыкпай жатканынын бир себеби, Богачев качып жїргєнїнє байланыштуу. Биз “Геймовер Зеус” (Gameover Zeus) жана “Криптолокердин” (Cryptolocker) кылмыштуу ишмердигин кыйла эле їзгїлтїккє учуратканыбыз менен Богачевду жоопко тарта албай жатабыз. Биз эл аралык чек аралар кылмышкерлерди мыйзамдан коргошуна жол бербєєбїз абзел. Киберкоркунуч єсїп жаткандыктан, киберкылмыштуулукка каршы эл аралык кїрєшкє кошулуучу єлкєлєрдїн да саны кєбєйєт. Мурда киберкылмышкерлер башпаанектей алуучу жер катары эсептелген єлкєлєрдїн саны да азайгандан азая берет. ФБРдин эсебинде, Богачевдун жана анын хакердик тобунун зыяндуу программалары дїйнє боюнча бир миллиондой компьютерди булгаган. АКШ компаниялары менен жарандарынын банк эсептеринен 100 миллион доллардай каражат уурдалган. Єзї Богачевго компьютерлерди бузуу їчїн кутум уюштурган, кєз бойомочулукка барган, арам акчаны адалдаган деген айып АКШнын Пенсильвания жана Небраска штаттарында федералдык бийликтер тарабынан былтыр жайда эле коюлган

болчу. ФБРдин киберкылмыштар боюнча бєлїмїнїн башчысы Жозеф Демарест Вашингтондогу басма сєз жыйында билдиргендей, аларга киберкоркунучтарды туудурган 60тай топ белгилїї. Бирок Демарес ал топтор кайсыл єлкєлєрдєн аракеттенерин ачыктаган жок. Орусиянын чалгын кызматы –ФСБ жакында АКШ менен киберкылмыштарды иликтєєдє кызматташуу ниети бардыгын маалымдаганын кошумчалады. Европанын киберкылмыштар боюнча борборунун башчысы Тролс Эртинг былтыр кїздє глобалдык киберкылмыштарды башкаргандар 100дєй гана адам экенин,

басымдуу бєлїгї дїйнєнїн орус тили колдонулган бєлїгїндє жайгашканын, ошол “таланттуу программисттер” зыянсыздандырылса, алар тїзгєн система да кыйрарын айткан болчу. IBM компаниясы єткєн айда жарыялаган баяндамага караганда, былтыр АКШдагы чекене соода ишканаларына каршы киберчабуулдар дээрлик 50�га азайганы менен хакерлер баары бир сатуучулардын компьютерлик тїйїндєрїнєн 61 миллиондон ашуун жазууну уурдого жетишкен. Булак: Азаттык

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

ТАРЫХ

УЛУТТУК УЛАМЫШТАР УЛАМЫШТАР ТАРЫХЫ Кыргыз негизинен тарыхы, маданияты, каада салттары менен бирге адабияты абдан бай келет эмеспи. Адабиятыбыздын ичинен уламыш, улама, аўыз – элдик оозеки чыгармачылыкта кеўири тараган жанр. Бир топ белгилери тарабынан легендага єтє жакын турат, бирок айырмалануучу бєтєнчєлїгї бар, ал – тарыхый инсандар, тарыхый окуялар, кєрїнїштєр тууралуу, жер-суу аттарынын келип чыгышы жєнїндє тарыхый баяндоого, чындыкка жакыныраак чечмелєєгє аракет кылынгандыгы жагынан легендага караганда фантазиядан бир топ четтейт. Демек жомоктордон жана легендалардан турмуш-тиричиликтин маселелерин, тарыхый негизи бар окуяларды кєрсєткєндїгї менен айырмаланат. Кыргыз уламыштары тематикасына карап, жалпысынан эки чоў топко – тарыхый (Чыўгыз хан, Аксак Темир, Жантай, Шабдан, Курманжан датка тууралуу уламыштар) жанаа топонимикалык (Бишкек, Ысык-Кєл, Долон, Байтиктин боз бєлтєгї, Єзгєн, Ак-Буура, Сан-Таш ж.б. жер-суу аттарынын келип чыгышын чечмелеген аўыз кептер) уламыш деп бєлїнєт. Бирок легенда, жомок, уламыш деген тїшїнїктєрдї так чек аралап бєлїїгє мїмкїн болбогон учурлар кездешет, демек мындай бєлїштїрїї бир топ шарттуу.

нїн кебетеси тїшїрїлгєн туусун кєтєргєн жоодон жеўилип кайра кайткан кыргыз жоокерлеринин (так алдынан ошол туудагы сїрєт тирилгендей бир кєк бєрї чыга тїшкєн экен. Кыжынган жоокерлер кєк бєрїнї качырып барып, атчан ороп кетйшиптир да, эўген бойдон тарткылашып кєпкє чейин тытыша албай тартышыптыр. Бир жагынан алар кєєндєрї кєтєрїлїп калгандай сезишиптир. Ошондон кийин, кыргыздардын уландары зериккенде, кєкбєрї тартышып ойной турган адатка єтїптїр. Дайым эле бєрї табыла бербейт эмеспи, андан кийинкилер ноопас, торпок тартып ойношмой болот. Ошондон барып, серке улак, тартышмайга жалпылашкан экен. Азыр кыргыз тилинде «Кєкбєрї тартуу», же «улак тартуу» деп айтылып жїрєт.

КОМУЗДУН ЖАРАЛЫШЫ ЖЄНЇНДЄ УЛАМЫШ

Философиялык кєз карашта, уламыш – адамзатынын єзїн таануусунун алгачкы жолу. Уламыш байыркы калктардын аў-сезиминин жалпылуу калыбы. Уламыштарда адамдарга жана жаратылышка єзгєчє касиеттерди энчилєє орун алган. Уламыш - адам баласынын жашоо маанимаўызын издєєгє болгон алгачкы кадамы

Уламыштар:

«КЄКБЄРЇ» (УЛАК ТАРТУУ) ОЮНУНУН ЧЫГЫШЫ ЖЄНЇНДЄ УЛАМЫШ

Кыргыздарда кєкбєрї тартышуу оюну тээ эртеден келе жаткан, ат їстїндєгї кїч сынашуу оюну эсептелет. Кыргыздардын ар кандай майрамдык чогулуштарында кєкбєрї тартышпай єткєн эмес. «Манас» эпосунда да кєкбєрї тартышуу абдан кєп сїрєттєлєт. Ал эми кєкбєрї оюунунун чыгышы жєнїндє мындай уламыш айтылып келет: Чынгызхандын кєкбєрї-

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

Комуз — кыргыз улутунун музыкалык аспабы. Анын жаралышы жєнїндє мындай уламыш айтылып калган. Илгеринин илгеркисинде сїйгєн жигитинин єлїм кїйїтїнє чыдабай, токой, талаа кезип басып кеткен Камбаркан аттуу кыз токойдо кургап жаткан каргайдын боорунда тартылып куурап кыл болуп калган тїлкїнїн ичегисине кєєн буруп карап калат. Ал шамалдын эпкини менен доош салып турган экен. Камбаркан кыз ал кыл болуп калган тїлкїнїн ичегисин алып, аны башка бир сомдолгон жыгачка тартып, кїйїтїнє коштоп їн чыгарып чертип калат. Ошол жасаганы кїйїтїнє аралжы болуп, бир кыйла жеўилденип калган имиш. Бирок ал жасап алган нерсесине ат койбоптур. Аны колуна алып талаа кезип, токой аралап чертип жїрє берген экен. Бир кїнї талаа кезип, адатындай жасаган нерсесин чертип бир жерде отурса, «комуз как» деген бир чєп куурап, зыркар шамалдын эпкининде зырылдап доош чыгарып турат экен. Анын доошунан «комуз как» деген їн чыккандай болуптур. Камбаркан колундагы чертип олтурган муўду «комуз как» чєптїн доошуна окшоштуруп, бул да «комуз как» болсун деп атап коет. Ошондон барып «комуз» аталып, «как» тїшїп калган экен. Демек комузду Камбаркан кыз жаратыптыр. Анын туўгуч черткен кїїсї «Камбаркан» кїї болуп калган экен.

«КАМБАРКАН» КЇЇСЇНЇН ЖАРАЛЫШЫ ЖЄНЇНДЄ УЛАМЫШ «Камбаркан» кыргыз кїїлєрїнїн ата башы болуп айтылат. Анын жаралышы жєнїндє тємєнкї уламыш айтылып келет. Илгери Камбаркан аттуу бир хандын

на бир бий бекитип, биймит чїкєнї хан деп атап, анын тегерегине кєптєгєн чїкєлєрдї коргоочу кылып, бєкєсїнїн алдын тыкыс орундаштырыптыр. Анан элге жарыялап «кайсыл жааттын адамы томпой менен ушул чийимден туруп, хандын коргоочуларын кєптєп чыгарып, анан ханды атып чыгарса, ошол хан болсун» деген экен. Эл ал ойду жактап, ар кайсы жаат єзїлєрїнїн мыктыларын ордого салган экен. Бул бир иретки акылмандык иш кийин оюнга айланып калыптыр. Ордо оюну «Манас» эпосунда кєп кезигет. Ал тургай ордо оюнун «Манас баатыр» салгылашуу, согушуу кезде чыгарган экен деген уламыш айтылат.

ТОГУЗ КОРГООЛ ОЮНУ ТУУРАЛУУ. кызы болгон экен. Ал тїшїндє бир жигитти кєрїп ошого кїйїп калыптыр. Аны таппаса, ага тийбесе, бул жарык дїйнєдє жашоонун ага маўызы жок болуп калыптыр. Ал тїшїндє кєргєн жигит да бир хандын уулу экен, анын тїшїнє да ошол кыз кирип, ошону аўсап, издеп жїргєн болот. Экєє издешип жїрїп соўунда табышкан экен. Бирок їч ай болбой эле жигит дїйнєдєн кайтыш болуп кетиптир. Камбаркан кыз анын кїйїтїнє чыдабай, талаа кезип, токой аралап жїрїп кеткен экен. Ал бир токойду аралап жїрсє карагайдын бооруна єлїп калган тїлкїнїн ичегиси чубалып барып катып калган экен, ал куургандан куурап кыл сыягына єтїптїр да, жел аргы шамалдын эпкини менен зирилдеп доош чыгып турган экен. Камбаркан кыз ал кылды алып, бир карагайдын кургак бутагынын бооруна тагып, кїйїтїн жоокалатуу їчїн аны черткен экен. Ал Камбаркан кїїсї болуп кийинкилерге калыптыр. Азыр кыргыздар «Кїїнїн башы Камбаркан» деген сєз бар. Азыр комузда чертилип жїргєн «Камбаркан» аттуу кїї мына ошондон келген, деген уламыш бар.

ОРДО АТМАЙ ОЮНУНУН ЧЫГЫШЫ ЖЄНЇНДЄ УЛАМЫШ

Илгери заманда, кыргыздар бир кара мїртєз, заалим падышага калыптыр. Бїткїл кыргыз эли караланып, зарланыптыр. Ал элге ээ болбоптур. Єзїнїн керт башынын кызыкчылыгы менен алек болуп кетиптир. Бул ханына караланган эл аксакалдары, кєсємдєрї акылдашып олтуруп ал ханды тактан кулатыптыр. Бирок анын ордуна ылайыктуу ханды отургуза албай, ар кайсы жаат єзїнїкїн кєрсєтїптїр да туруптур. Ошондо бир кеменгер аксакал ойлоп, бир аркан бою тегерек чийим тарттырыптыр да, анын ортосу-

Жолоочулар тєєлєрїнїн їстїна ар тїркїн нерселерди жїктєп алып кетип бара жатып бир жерге тїнєєгє мажбур болушуп конуп калышат экен. Эки чоў нар тєєнї жїгї менен ортого коюп, калгандарын тегерете уктап калышат. Эртеси баягы кетип бараткан жолун андан ары улантып кетишет. Кокусунан єтїп бара жаткан башка жолоочулар жакшылап кєз жїгїртїшсє эки тарабы тогуздан он сегиз, ортосунда эки чоў тєє жаткан орундар жерге чєгїп кетиптир. Тєєлєр жаткан чуўкурларга тєєнїн коргоолдору кургак болуп катып калыптыр. Окуяга кабыл болгон жолоочулардын бири ойлонуп олтуруп ушул оюнду ойлоп чыккан деген пикирлер да бар. Тєєнїн кыгын да коргоол дешет, ошондуктан оюндун аты тогуз коргоол деп аталып калган деген бир имиш бар. Оюндун эрежеси Бул оюнду 2 оюнчу ойносо болот. Оюндун элементтери: такта, 162 коргоол, "туздун" белгиси (сїрєт). Тактанын тогуз чєйчєкчєсїн биз їй дейбиз жана уткан коргоолдорду топтой турган жерди казан дейбиз. 1. Жїрїштї баштоо укугу башка оюндардай эле чучукулак менен аныкталат. Оюнга катышуучулардын жашы чектелбейт. 2. Оюндун башталышында ар бир їйдє 9 коргоол болушу керек 3. Ар бир оюнчу партияны жеўип чыгуу їчїн 82 же анданда кєп коргоол утуп алуу керек. Эгерде ар бир оюнчу 81 коргоолдон жыйнашса оюн теўдик менен бутот. 4. Биринчи баштаган оюнчу єзї каалаган їйдєгї коргоолдорду колуна алып, ошол їйдєн баштап оў тарапты кєздєй бирден коргоолду ташташы керек, эгерде акыркы салынган коргоол атаандашынын тарабындагы їйгє тїшсє жана коргоолдун саны жуп болсо, оюнчу ошол їйдєгї бардык коргоолдорду єзїнїн казанына жїктєйт. 5. Туз алуу эрежеси: Атаандаштын їйїнє тїшкєн акыркы коргоолдун саны їч болсо, ал їйїдї "туз" деп атап оюнчуга тийешелїї болуп калат. Оюндун аягына чейин ал їйгє тїшкєн коргоолдордун баары ошол оюнчуга тиешелїї болот, оюнчу єзїнїн казанына каалаган убакытта которуп алса болсот. Туз алуунун їч шарты бар: 5.1. Бир оюнда бир гана туз алынат. 5.2. Атаандашыўыз туз алган їйдєн туз ала албайсыз, 5 номердеги їйдєн туз алынса сиз 5 номердеги їйїнєн туз ала албайсыз. 5.3. Бир оюнда бир гана жолу туз алууга уруксат.

ЄТКЄНДЇ ЭСТЕП...

ПУТИНДИН УСТАТЫНЫН ЄЛЇМЇ ТАБЫШМАК БОЙДОН Орусияда президент Путиндин саясаттагы устаты саналган Питердин мурдагы мэри Анатолий Собчактын жїрєгї кармаган деген диагноз менен кєзї єткєнїнє 15 жыл толууда. Айрымдар бїгїнкї кїнгє чейин Собчактын єлїмїнє Путин да аралашкан деп шектенишет. Орусиянын интеллектуалдык байтактысы саналган Санкт-Петербургдун маркум реформист мэри жана Владимир Путиндин саясий устаты Анатолик Собчак Горбачевдун кайра куруусу мезгилинде таанылган. Шаардын Ленинград деген советтик аталышын алдырып, демократиялык єзгєрїштєрдї сїрєєнгє алган Собчакты, бирок анын ошол кездеги орун басары, азыркы президент Путиндин алгачкы колдоочусу катары кєбїрєєк билишет. Ал Путинди ошол кезде "єз кара жанын эмес, элдин камын ойлогон киши" деп мїнєздєгєн эле. Собчактын жесири Людмила Нарусова кїйєєсїнїн 15 жылдан бери бийликте кала берип жаткан Путинге ал жаш кезде берген баасы бїгїн да тїпкїлїгїндє туура эле деп эсептейт. Бирок ал Путинди бийлик бузду деген кєз карашын да жашырбайт: - Владимир Путин єзїн атайын милдет тагылган мамлекеттик ишмер деп ойлойт. Ушул кєз караштан алганда ага берилген ошол баа туура эле. Путин чынында да мамлекеттин кызыктылыктарын тїшїнєм, ошого жараша иштеп жатам деп ойлойт. Бирок Вольтер айткандай, "саясат адамды бузат", ал эми чексиз бийлик

Анатолий Собчак менен Владимир Путин. Maй 1994-жыл адамды чексиз бузат. 15 жыл узак убакыт. Собчактын єлїмїнє байланышкан окуялардын тїйїнї чийеленишкен бойдон калып келет. Ал 1997-жылы коррупциялык кинеден улам Францияда эки жыл жашынып жїрїп кайра келгенден кийин, ошол кезде Ельциндин ордун басканы калган Владимир Путиндин шайлоо єнєктїгїн колдоп чыккан. 2000-жылдын 19-февралында Калининграддагы шайлоо єнєктїгїндє жїргєндє 62 жаштагы Собчак мейманканада кєз жумган. Дарыгерлер ага жїрєгї кармады деген диагноз койгону менен, маалымат

каражаттарында анын ууланганын жазып чыгышкан.Ошондой эле аны менен кошо жїргєн КГБнын мурдагы эки тыўчысы теў кийин атып єлтїрїлгєн. Собчакты жерге берїї тажиясында Путин

менен чектелди. Кесиби тарыхчы, убагында парламенттин жогорку палатасынын депутаты болгон Нарусова ошол эле мезгилде анын кїйєєсї Путиндин башка шериктерин, айрыкча КГБ аркылуу келгендерди кооптондурган деп эсептээрин жашырган жок. Кесиби адвокат болгон Собчак мурда СССРдин тушунда жогорку кызматтарда иштегендерди кийинки бийликке жолотпоону кєздєгєн люстрация мыйзамынын кызуу жактоочусу болгондугу да айрымдарга жакпаган болушу мїмкїн. Нарусованын сєзї боюнча, алар болочоктогу президентке Собчактын таасири мыйзамдуулукту жактагандыгы менен єтє эле кїчтїї экендигин тїшїнїшкєн. Ал Путиндин бийликке келгенден кийинки алгачкы жылдарында дайым "мыйзамдын диктатурасын" жана мыйзам менен башкарылган єлкє тууралуу кєп сїйлєгєнїн эскерет. Путин, бирок биринчи мєєнєтї бїткєндєн кийин бул сєздєрдї кєп оозанбай калган. "Ал эми бїгїн саясий оппозицияга каршы кылмыш иштери козголуп, менин кызым Ксения Собчакка таптакыр мыйзамсыз жол менен тинтїї буйругу чыккан. Башкача айткан-

Анатолий Собчак жана Владимир Путин. Санк-Петербург, 1992-жыл

Анатолий Собчак менен коштошуу.

менен ал кездеги єспїрїм кызы Ксениянын ортосунда отурган Нарусова кїйєєсїнїн єлїмї тууралуу "чындыкты айтууга али убакыт келе элек" деп айтканы бар. Бїгїн да Собчактын жесири кїйєєсїнїн єлїмїн сїйлєшкїсї келбейт. "Азаттыктын" кабарчылары менен жолукканда ал чындык бекем жерде катылуу деген

да Собчак сак болгула деп эскерткендин баары азыр чындап орун алып жатат", деди Нарусова "Азаттык" менен маегинде. Ал арада Собчактын єлїмї тууралуу бїдємїк божомолдор таркабаган ушул кїндєрї анын чала бїткєн, Сталинди жана тоталитардык коомдорду сынга алган китеби жарык кєрдї.

ДЇЙНЄНЇН БОКС БОЮНЧА АТАКТУУ ЧЕМПИОНУ ВИННИ ПАЗИЕНЦ МАЙЫПТАР АРАБАСЫНДА ОЛТУРАТ Дїйнєнїн бокс боюнча атактуу чемпиону Винни Пазиенц єз доорунун кєрїнїктїї мушкерлеринин бири болгон. Ал мушташуу їчїн рингке чыкканда ми-

лиондогон адамдар ага жан тартып кїйєрмандык кылышкан. Ал жеўил орто салмакта карьерасын баштап IBF ке-

меринин ээси болгон. Аны єз замандаштары Винни Паза каршылашына мушташ башталары менен жапайы жырткычтай атырылып, мєєнєтїнєн мурда жеўїїгє аракет кылган таланттуу спорт чебери болгонун айтышат. Учурда Винни Паза 53 жашта. Анын ата теги Италиядан болгондуктан кыймыл аракетинде кызуу кандуулук ар дайым болгон деп айтышат. Винни єзїнєн бир топ оор салмак эсептелген WBA версиясынын чемпиону атактуу Панамалык Боксчу Роберто

Дюрано менен болгон мушташта мойну кайрылып, башынын арткы бєлїгїнєн оор жаракат алып улуу бокс менен кош айтышкан. Ошол жаракатынан улам алган оорусу машина айдап баратканда кїтїїсїз кармап калып, кєзї караўгылап машинаны башкара албай автокырсыкка учураган. Винни Пазанын айтымында «Жалпы рингде менин иштеп тапкан акчам 6 млн доллар болду, ал эми дарыдармектерге, ооруканаларга сарпталган акчам 7 млндон ашып кетти. Бирок мен

мага буйруган бул тагдыр їчїн эч качан єкїнбєм, анткени мени эл дагы да болсо кїчтїї спортчу деп эсептейт» деп эскерип єттї єткєн доордун атактуу мушкери Винни Паза. Дїйнєлїк бокс федерациясынын колдоосу менен атактуу бокс чебери Винни Пазанын ємїр таржымалы тереў чагылдырылган фильм ушул жылы тартылып баштоосу кїтїлїїдє.

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

УЛУУ СЄЗДЄР

Àäàìäûí óëóóëóãóí áîþ àíûêòàáàãàíäàé ýëå, ýëäèí óëóóëóãóí ñàíû àíûêòàáàéò. Виктор ГЮГО

Àäàìçàò ý¢êåéèøêå àêêàí äàðûÿ, àíû àðòêà àãûçà àëáàéñû¢.

Àøûíãàí èíäèâèäóàëèçì êîîìãî êîðêóíó÷ òóóäóðàò. Анатоль ФРАНС

Áàíêèð - áóë ñàãà ê¿í òèéèï òóðãàíäà êîë ÷àòûð áåðèï, ê¿í æààï êåëãåíäå êàéðà àëûï êîéãîí àäàì.

Антуан РИВАРОЛЬ

Àäèëåò ñîòòóí êûëû÷ûíäà êûí æîê.

Марк ТВЕН

Á¿ã¿íê¿ áèð ñààòû¢ ýðòå¢êè ýêè ñààòêà òåòå.

Жозеф МЕСТР

Àê÷à - ñîãóøòóí êûéìûëäàòêû÷ ê¿÷¿. Марк ЦИЦЕРОН

Àêûéêàòñûçäûê ºê¿ì ñ¿ðãºí æåðäå - ýðêèíäèê æîê, ýðêèíäèê æîê æåðäå àêûéêàòñûçäûê ºê¿ì ñ¿ðºò.

Томас ФУЛЛЕР

Êýýäå ÷ûíäûê óøóí÷àëûê æºíºêºé áîëãîíäóêòà¢ àãà äàéûìà ýëå èøåíå áåðèøïåéò. (Ф. Левальд)

Áàêòûëóó áîëãó¢ êåëåáè áàêòûëóó áîë! Áààðû ñåíèí êîëó¢äà.

Иоган ЗЕЙМЕ

Àêûéêàò÷ûë àäàì - áàêòûëóó àäàì. Жан Жак РУССО

Àêûëäóó æàíà òóóðà ñàÿñàò æ¿ðã¿ç¿ø ¿÷¿í ýë òààíûãàí àçäûê êûëàò, ýëäè ñ¿éº áèëèø êåðåê.

(К. Прутков)

Òàãäûðäà êîêóñòóê áîëáîéò, àäàì áàëàñû ºç òàãäûðûí ºç¿ æàñîîãî óñòà. (Л. Толстой)

Êàòóó áîðîîí áàò áàñûëàò, áèðîê, àíûí æûéûíòûãû êîðêóíó÷òóó áîëóøó ì¿ìê¿í.

Артуро ГРАФ

Àëû æîê àêûéêàò - áå÷àðà, àêûéêàòñûç êàðà ê¿÷ - çóëóìäóê. Блез ПАСКАЛЬ

Àð êà÷àí ºç ïàðç ìèëäåòè¢äè àòêàðóóãà àøûê, î¢óíàí ÷ûêïàãàíûí àäàìçàò ºç¿ êå÷èðåò.

(Сенека)

Æàëãûç êàðëûãà÷ æàçäû ÷àêûðáàéò äåï êîþøàò. Àíäà ýìíå, æàí ýðãèòêåí æàçäûí èëåáèí ñåçãåí êàðëûãà÷ æàçäû ÷àêûðáàéì äåï ó÷ïàé êîþøó êåðåêïè?

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

(Сэмюэл Джонсон)

ªì¿ð - àäàìãà ýí÷èëåíãåí ìàðòòûê, Àäàìãåð÷èëèê àíäàí äà àðòûê. (Конфуций)

(Л. Толстой)

Томас ДЖЕФФЕРСОН Ал болсо колундагы жансумкасын кармаган абалында кыймылдабай тура берди, нес кишидей не болорун билбей, акыл-эсин жоготкон ызгаар-бороондо калып кайыкпай, бир кездеги жанбиргесин ичтен сагына издеген кєздєр бири-бирин улам кайра таап жатканына чексиз бактылуу болуп магдырап турган. А тигил да бул учурда мунун баарын сезип-кєрїп жаткан. Тагдырды карабайсыўбы, мына азыр да андагы абал кайталанмак. А бирок аны кєпчїлїктїн кєзїнчє колундагы ошондогу сумкасы, анда єзїнєн башка биле элек баягыл залкар чыгармасы менен бул жерден жоготмок болуп жатышат. Жалгыз бєтєлкє коюлган жалпак табак кєтєргєн официант келди. - Мынакей арак, куюп берейинби? Бокалгабы же стакангабы? - Стаканга! - Канча куяйын? - Толтура куй. Ал толтура аракты алоолонуп єрттєнїп жаткан тїпсїз туўгуюкка куйгансып токтоосуз тартып жиберди. Деми кысылып, маў боло тїштї. Ошондон уламбы же... айтор, єзїн єзї єрттєп жибергиси келди. - Канча берем? - Эсеп кагазын карап жатып кадыресе калбаат сурады да, бир тыйынын калтырбай тєлєп, жана бир стакан аракты шарт басып, бою-башын тїзєп, єрттєнїп кїйїп жатканын эч кимге билгизбєєгє аракеттенип, ошонусу менен тигил официантты да таў калтыра зыўгырап чыгып кетти. Ал жайдыр-кыштыр шляпачан жїрчї, кийим илгичтен баш кийимин кийди да сыртка чыкты. Айдана аны Шляпачан жигит дечї. Сырткы эшикти жабарда ошо Айдананын їнї артынан шаўдуу жаўырды. Ресторанды жер жарган кол чабуу кєтєрїп кетти. Айдананын керемет, ал сагынып, кєптєн бери угалбай кусалык оорусуна батырган бу ааламга бир жолу, бир гана, бир гана жолу ал їчїн гана жаралган керемет їнї жаўырды да, аны жїрєктїн бир кагымында мо-

Êèìäå-êèì áèð çàìàòòà êºï æàêøû íåðñå êûëóó ì¿ìê¿í÷¿ë¿ã¿í ê¿òñº, àë ý÷ êà÷àí ý÷ íåðñå êûëáàéò. Æàøîîäî áàðäûê íåðñå ìàéäà íåð-ñåëåðäåí áàøòàëàò. ×ûíûãû óëóóëóê ìàéäà íåðñåëåðäåí óëóóëóêòó òàáà áèë¿¿äº æàòàò!

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

лоташка айлантты. Ресторан єчїп-жанып, анан бир азга бїлбїлдєй калды да: «Айдана! Ай-да-на!» - деп жалбарып жаткандай болду. Ал меймандардын кубаттоосу болчу. Муну бїт тулкусу менен туйган Арсен артына кылчайбастан, сумкасын бекем кармаган бойдон жай кадам таштап, аладеўгил мастыгын араў жеўип: мына сага жашоо жыргалы, жарнама менен моданын жеткен жери, ал їчїн бу тегеректеги болгон инфраструктура кызмат кылат, атак- данк таанымалдык дегениў азыр самандай сапырылган акчалуу болуу їчїн эле керек болуп калбадыбы деп ой жїгїрттї да, жыргай бергиле, силердин жашооўор акчага гана байланган деп шылдыў аралаш кыжырданып жиберди. Анан кайра азыр акчасыз адам адам эмес деп койду. «Эх, эстрада, эстрада, жыргалсыў!» - деди

да, алдындагы кара жерди как жара тепкиси: «Ха-ха-ха! Мен эч качан унутпайм!» - деп болгон їнї менен каткыра кыйкырып, бийлегиси келди. Бирок єзїн токтотту. Токтотту да, ошо замат негедир ыйлагысы, болгондо да кєк асманды солкулдата муўкана боздоп алгысы келди. Анте турган жєнї бар эле. Ооба, ємїр дегендин бир кезени соўуна жакындап келет, тагдырына таштай тиер бир балакетти жасап жибербеш їчїн он жолун таап, кєздєн кайым болуп таптакыр жоголуп кетиши керек. «Сїйїї жана єлтїрїї! Ушундай да болобу? Ооба, мас болгондо бїт баары болот! Жок, мас болгондо гана эмес, — деп жооп берди ал єзїнє єзї бул ойдон улам бїт денесин муз баскандай болуп. - Сїйїї жана єлтїрїї... єлтїрїї...»

Àäàì ìè¢äåãåí æîîíó æå¢èøè ì¿ìê¿í, áèðîê, ºç¿í æå¢å áèëãåí àäàì ãàíà óëóó àäàì áîëóï ýñåïòåëåò. Будда)

Àäàì ºëñº, ñºç¿ êàëàò àðòûíäà, Æàêøû àòàãû óíóòóëáàéò êàëêûíäà. Ò¿áºë¿êêº ºëáºéì äåñå¢ ñåí ýãåð, À÷ûê ñ¿éëºï, àê èøè¢äè êûëà áåð. (Ж. Баласагын)

Êºð¿¿ î¢îé, àëäûí àëà êºð¿¿ êûéûí. (Б. Франклин) Башы оогон жакка баратып дагы бир ойду таап алды: кєр тїбїндє жатканда да унутпайм, єлгєндє да кечирбейм... Жарык дїйнє жазмышта кимдин бешенесине эмне жазылган? Ошону айтсаў, кимге эмне буйрулган? Жан- дырмагын Теўирден башка табалгыс бу жазмышыў ар дайыма ошондой. Жана да андан жан адам буйтап кеталбайт. Ошо бешенеге жазылган тагдыр табышмагынын жандырмагын кїтїїнїн єзї кїндєн кїндї жаратып турат. Ал сенин тамырыўдын акыркы кагышына, соўку демиўдин чыгышына чейин бир єзгєрбєй кала берет. Бул тїбєлїк єзгєрбєс нерсе. Мына, кайсы бир жактан кайрадан шамал сокту бул тагдыр, болгондо да єз милдетин эстей калып, адамдардын жашоотирчилигиндеги ой-санаасын, жандїйнє жайын, кылык-жоруктарын, айтор, кєрїп-билїїгє тийиш болгондордун баарын байкап келїїгє шашылган тагдыр. Ошо тагдыр ушу саам да жазганынан жазылбас иштерине киришип, адатынча алдын ала ойлогону боюнча кєктї тиктеп, Теўирдин айткан буйругун єз башынан кечирип, келер кїндїн жазганын, кимге эмне болорун, тагдыры кантип кетерин тымызын ичтен даярдап, эмне їчїн, эмнеликтен ушундай болот жана эмне кылуу керек деген чечилмеги чечекейди чеч кылган суроо -талаптарды коюп жатты. Ооба, шыбырап секин айтсаў да, кыйкырып ыилап жатсаў да Кєк асман деген эч укпайт. Жазмыш деген ошондой, жада калса тоолордогу жырткыч да алданеге бойбоздоп, ошондон улам ырайым сурап киркиреп, не жаздым деп кїркїрєп бу кєк асманга муўая карайт, мындай кезде ободогу ай дагы жїрєгїн басып, кєз жашын аарчып чыдабай бир туруп булуттарга, бир туруп ак шєкїлє чокуларга жашына берет, не дегенде тагдыр деген ага, мєўгї барсына да энчисин берип, келер кїнїн даярдап салган...

СКАНВОРД

№ 117 • 27-февраль, 2015-жыл

КЫЗЫКТУУ ФАКТЫЛАР

СЕГИЗ СААТТЫК УЙКУ ТУУРАЛУУ ЖОМОК Адам баласы кїн сайын сегиз саат уктаганга умтулушу керек деген сєздєр айтылып келет. Балким бул нерсе адамды кїтїїсїз єлїмгє дуушар кылып жїрбєсїн? Изилдєєчїлєрдїн айтымында, кєп же кыска мєєнєттїї уйку адамды ар кандай ооруга, керек болсо єлїмгє алып келиши ыктымал. Бирок денсоолуктун чыў болушуна кєйгєй жаратып жатса эс алуу кїндєрї кєп уктагандан сєзсїз баш тарыш керекпи? Организм толук эс алышы їчїн канча саатык уйку жетиштїї? Адамдардын кєпчїлїгї сегиз саат дешет. Бирок жакында медициналык изилдєєлєр кєрсєткєндєй, бир кїндє сегиз сааттык уйку абдан эле кєп, андыктан ден-соолукка зыяны тиет. Би-Би-Синин “Азбы же кєппї” программасынын журналисттери сегиз саттык уйку пайдалуу экени тууралуу кептер чындап эле жомокпу деген суроону изилдеп кєрїшкєн.

34 изилдєє болду. Дарыгерлер эки миллиондон ашык адамдын денсоолугунун абалын кєзємєлгє алышкан. Кєрсє, уйку менен жашоо узактыгынын ортосундагы байланыш «U» тамгасы сыяктуу элести берет”, - деп тїшїндїрїїдє. «Єлїмдїн эў аз божомолу «U» тамгасынын эў ылдый тарабын кєрсєтєт жана бул чекит кїн сайын жети сааттык уйкуга туура келет. Мындан кєп же аз уктоо, ошончолук эрте єлїмгє алып келет. Айта кетчї нерсе, уйку нормасынан аз уктагандарга караганда нормадан кєп уктагандарда коркунуч кєбїрєєк болот”. Джейкобс дарыгердин айтымында, бир кїндїк уйку нормасы жети саат. Эгер мындан аз уктасаўыз, аз жашайсыз. Ал эми нормадан кєп уктасаўыз, дїйнє менен андан да эрте коштошосуз. Биз канча саат уктаганыбызды так эсептєє кыйын: а эгер транспортто уктап кетсекчи?

СЕГИЗ СААТТЫК УЙКУ АШЫКЧАБЫ?

Деген менен Британиядагы Уорикс университетиндеги жїрєк-кан тамыр оорулары боюнча профессору, уйку маселелери боюнча адис Франко Капуччио кабатырланууга негиз жок экенин айтат. Анын кєз-карашы боюнча, орточо алты

Грэг Джейбкобс аттуу дарыгер Массачусета университетинин медицина факультетиндеги уйкунун бузулушу боюнча борбордо иштейт. Ал: «Баш аягы болуп

ТАКТАЛБАГАН ИЛИМ

жана сегиз саттык уйкунун баары нормага кирет. «Биз уйкуну изилдєєдє адамадардын єзїнїн божомолуна кєўїл бурабыз. Алардын кєпчїлїгї болсо канча саат уктаганынын минутасына чейин так айта албайт» Элдин пикирин сурамжылоо аркылуу илимий анализ чыгарууга болбойт. Бирок белгилїї болгондой, уктоо убактыбызды адатта кєбїртїп айтабыз. «Эгер сиз Британиялыктардын тєрттєн їчї сыяктуу эле алты сааттан сегиз саатка чейин уктасаўыз, кабартырланууга негиз жок», - деп профессор Капуччио ишендирїїдє.

НОРМАДАН КЄП ЖЕ АЗ УКТОО ЭМНЕГЕ КООПТУУ? Нормадан кєп же аз уктаган ар бир адамда кан басымдын кєтєрїлїшї, диабет жана жїрєк-кан тамыр оорулары сыяктуу кєйгєйлєр жаралышы ыктымал. «Сегиз сааттан кєп же, алты сааттан аз уктаган адамда жогорку даражадагы оорулардын пайда болуу коркунучу кескин жогорулайт. Бул єз кезегинде эрте єлїмгє кабылтат», - дейт Франко Капуччио. Бирок бул коркунуч канчалык чын? Илимпоздор аныктагандай, 6-8 саат уктаган адамдарга караганда, тубаса уй-

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 117 • 27-ферваль, 2015-жыл

кусуз адамдарда єлїм коркунучу 12� га жогору болот. Ал эми 6-8 саат уктагандарга караганда кєп уктаган адамдардын арасында єлїм коркунучу 30�га кєбїрєєк болгон.

«ЖЕТИ» ДЕГЕН АЛТЫН САН Жыйынтыктап айтканда биз канча саат укташыбыз керек? Кєпчїлїк адамдардын єздєрїн кандай сезээрине карабастан, идеалдуу санды так айтууга болот деп эсептейт Грэг Джейкобс. «АКШнын уйку боюнча улттук ишканасы ар бир жаз мезгилинде миўдеген адамдардан сурамжылоо жїргїзєт. Анда белгилїї болгондой, орто эсеп менен бул адамдар бир кїндє жети саат укташат». Дарыгер Джейкобстун божомолунда, жети саатык уйку мээнин жакшы эс алышы їчїн белгиленген табигый сан. Жети саат уктаган адамдардын кєпчїлїгї єздєрїн сергек сезгенин айтса, беш пайызы гана уйкусу канбаганын, чарчаўкы экенин билдиришкен. Деген менен эгерде сиз жуурканга жамынып алып, кєп уктаганды жакшы кєрсєўїз, андан ырахат алсаўыз, сиз мыктысыз. Уйку сизди эрте єлїмгє алып келет деген маалымат азырынча так эмес.