Айбат - коомдук-саясий гезити №115 by bekturb VIB

www.aibat.kg

Дэниел РОЗЕНБЛЮМ: “Оппозицияны эптеп-септеп кабыл алып койдук"

2-бет.

№115

13-февраль, 2015 ж.

Гезит 2010-жылдын 27-августунан бери басылат Баасы келишим түрдө.

САЛЯНОВА ПРЕЗИДЕНТКЕ ЭМЕС, ТУУГАНДАРЫ МЕНЕН КҮЙӨӨСҮНӨ ТААРЫНСА ЖАРАШАТ БЕЛЕ?

Табышмактуу отставканын жандырмагы 11-февралда Аида айымдын борборубуздагы "Хаят" мейманканасынын залында өткөргөн маалымат жыйынында белгилүү болду

3-бет.

2-бет.

Токон Мамытов: "Кумтөр" боюнча сүйлөшүүлөр 90 пайызга аяктап калды 4-бет.

Келдибеков кайтып келди Байлыктарын тизмектейбиз 5-бет.

Эч жерге батпаган Суваналиев гезиттен бактысын тапсам дейт 6-бет.

БАБАНОВДУН «Б-6» МАРКАСЫНДАГЫ «ШПИОНУ» КИМ? Парламенттеги «Республика» фракциясынын депутаты Максат Сабировдун каймана аты «Б-6» экендигин көпчүлүк биле бербесе керек. Ал мындай «наамга» кожоюну Өмүрбек Бабановго катуу жагынып, айтканын эки кылбай аткарып жүргөнүнөн улам ыйгарылган. Узартылып айтылганда «Бабановдун шестеркасы» деп чечмеленет. Мына ушул эренибиз парламент отурумунда «азыркы өкмөттү таркатып, башка өкмөт түзүш керек, өкмөттү оппозицияга бериш керек» деп кыйкырып чыкты. Ал эми оппозиция ким? Оппозиция ошол Өмүрбек Бабанов

башында турган «Республика» партиясы, анын парламенттеги фракциясы. Демек, өкмөт башчылыгын анча-мынча болсо да аркалап калган Өмүрбек Бабанов өзүнүн «шестеркасы» аркылуу көмүскөдөгү оюн кылтыйтып атат деп түшүнө берсек болобу? Кайрадан өкмөттү желкелеп мингиси келип туру экен го? Эске сала кетсек, Максат Сабиров мырзанын өзүнүн дагы арты таза эмес экендиги көп эле жолу айтылган, жазылган. Анын өзүнө караштуу эки курулуш компаниясы Ысык-Көл аймагында кайра-кайра тендерлерден ири обьектилерди утуп алып, бирок бир

да ишти аягына чыгарбай, чыгарса да кечиктирип, тендерде көрсөтүлгөн баасынан ашырып түшүрүп бүтүрүп келгени маалым. Ал гана эмес кайсы бир обьектининин пайдубалын куруп баштаганда эле толтура кемчиликтер менен баштагандыктан, ал андан ары уланбай калган. Азыр ал жер курулуш таштандысына айланган. Тактап айтканда, ага коротулган миллиондор курулуш таштандысы болуп калып атпайбы? Анан ушундай кыңыр иштерин эми өкмөткө оппозицияны алып келип жапканы турубу?..

Жумагүл Райымжан кызы, ырчы: "Кичинемде шок кыз элем" 8-бет. Борбор Азияга саясий туңгуюк 10-бет. даярдалып жатат.

АЙБАТ ПРЕСС

Дэниел РОЗЕНБЛЮМ, АКШ мамкатчысынын жардамчысы:

«ОППОЗИЦИЯНЫ ЭПТЕП-СЕПТЕП КАБЫЛ АЛЫП КОЙДУК»

БОКтун (Бириккен оппозициялык кыймыл) лидери Равшан Жээнбеков баштаган 14 оппозиционер АКШга жасаган сапары жемиштїї болгонун, бир катар жооптуу жетекчилер менен жолугушканын мактана маалымат каражаттары аркылуу жар салышты. А турмуш жїзїндє бул БОКчулардын кезектеги пиар жїрїшї экени ашкереленди. Америка мамкатчысынын

жардамчысы Дэниел Розенблюм жергиликтїї агенттиктердин бирине курган маегинде муну катардагы жолугушуулардын бири катары санаган. «Мен парламент мїчєлєрї, жарандык коомдун єкїлдєрї менен жолуктум. Жолугушуу менимче эки жума мурда болду. Бул коомдун ар кыл кєзкараштагы єкїлдєрїн уга турган катардагы жолугушуулардын бири болду. Дагы бир жолу кайталайм, бул катардагы жолугушуу» дейт ал. АКШ мамкатчысынын жардамчысы єзї оппозицияны салкын кандуу кабыл алып, кєўїлдєрї калбасын деп сїйлєшїп койгону – Равшан Жээнбеков жетектеген БОКко океандын ары жагы дагы сыртын салып калганын айгинелебейби? Єз элинен колдоо таппай, сырткы кїчтєргє їмїт арткан оппозициянын келечеги бїдємїк го, ыя?

«КУМТЄРДЇ» КУРУТКАН ДАСТАН САРЫГУЛОВ «ЭЛДИК КУРУЛТАЙ» ЄТКЄРГЇСЇ КЕЛЕТ Кадимки Дастан Сарыгулов агабыз «Кумтєр» алтын кенинин тегерегиндеги «омоктуу ойлорун» ортого салган, азыркы бийликти капталдан соккон макалаларды эркин басылмалардын бирине заказ кылып, 30 миў нускада тараттырганы туурасында кеп кетти. Тїштєн кийин акылдуусунган Дастан мырза муну менен эле чектелбестен, кийинки айда «Элдик курул-

Гезит ээси:

оордугун жана айрым кїбєлєргє басым кєрсєтїшї мїмкїн экенин эске алып, соттон аны камакка алууну суранууда. Биринчи Май райондук соту прокуратуранын арызын качан карары маалымдала элек. Маалыматка ылайык, Келдибеков Германиядан дарылоо курсун єтїп, Кыргызстанга 10-февралда келген. Адвокат Татьяна Чильникина Келдибеков сотко катышууга даяр экенин билдирип, бїгїн кылмыш ишти кароону жандантуу арызын жазган. Башкы прокуратура Акматбек Келдибековго Кылмыш-жаза кодексинин їч беренеси боюнча айып коюп, мамлекетке 35 млн. сомдон ашуун зыян келтирген деген кине койгон. Келдибеков аны толугу менен четке кагып, кылмыш иштин артында саясат жатканын билдирип келатат. Булак: «Азаттык» радиосу

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

Экс-баш прокурор Аида Салянова президенттин саясый жана моралдык колдоосун єзїнїн туугандарына карата козголгон кылмыш иштеринен улам ала албай калды. Мындай пикирин 11-февралда «Республика» фракциясынын депутаты Абдыжапар Бекматов билдирди. Анын ою боюнча Салянованын бир тууган агасы жана кїйєєсї тууралуу айтылган кептер жана кылмыш иштери анын отставкасына алып келди. «Бул мыйзам ченемдїї кєрїнїш. Мен бул жерде саясый оюндар бар деп ойлобойм», -деп эсептейт Бекматов.

Феликс КУЛОВ:

ПРЕЗИДЕНТ АИДА САЛЯНОВАНЫ АР ДАЙЫМ КОРГОП КЕЛГЕН

"Мурдагы башкы прокурор Аида Салянова єзїнїн ишин кєрсєтїшї керек болчу, ал кєрсєттї", -деп билдирди, 11-февралда парламенттик кєпчїлїк коалициясынын башчысы Феликс Кулов экс-башкы

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Редакциялык жамаат:

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ

жабык, алардын милдетин чек арачылар аткарууда. Биз жаўы єткєрїї пунктарын ачабыз, андыктан, штаттык кыскартуу болбойт. Єткєрмє бекеттеринде россиялык, казакстандык бажычылар иштебейт, биз єзїбїз иштейбиз. Алар келип иштин сапаттуулугун текшерип турушат» дейт ал.

«ПРЕЗИДЕНТ САЛЯНОВАНЫ АНЫН ТУУГАНДАРЫ ЇЧЇН КОЛДОБОЙ КАЛДЫ»

тай» єткєрїп, ага жер-жерлерден 750 делегат чакырганынан кабардарбыз. Ушундай аксакалдар карыганын сезип, їйїндє тынч жатышпайбы дейсиў. Анын їстїнє, убагында «Кумтєрдїн» канадалыктарга итбекер кетишинин башында єзї турбады беле? Ошол кылыгы їчїн деле кичине уялып, шїк отурса жакшы болмок. Жакшы карыбаган адамга айла жок тура…

Коммерциялык директор:

"Айбат Аймак" коомдук фонду

Мындай билдирїїнї бажы кызматынын тєрагасы Адамкул Жунусов журналисттерге маалымдады. Анын айтымында, Кыргызстан Бажы биримдигине кошулушу менен бажы тєлємдєрї 25 млрд. сомго кєбєйєт. «Биз Бажы биримдигине кирїїгє даярданып атабыз. Биз єткєрїї пунктарына жаўы техникалык жабдыктарды орнотобуз. Эгер каржылоо жакын арада болсо, биз орнотуп їлгїрєбїз. Жол картасына ылайык бул жаатта 115 млн. доллар каралган. Азырынча эч нерсе бєлїнє элек. Биз Кытай, Тажикстан, Єзбекстан менен чек араны бекемдейбиз. Бїгїнкї кїндє кєптєгєн єткєрїї пунктары

Депутат Абдыжапар БЕКМАТОВ:

БАШКЫ ПРОКУРАТУРА ДЕПУТАТ КЕЛДИБЕКОВДУ КАМАККА АЛУУНУ CОТТОН ЄТЇНДЇ

Башкы прокуратура коррупцияга шектелген Жогорку Кеўештин депутаты Акматбек Келдибековду Бишкектеги №1 тергєє абагына камакка алууну єтїнєт. Расмий кат бїгїн Биринчи Май райондук сотуна жолдонгонун башкы кєзємєл органдын басма сєз кызматынан кабарлашты. Башкы прокуратура Акматбек Келдибековго каршы козголгон кылмыш иштин

КЫРГЫЗСТАН БАЖЫ БИРИМДИГИНЕ КОШУЛУШУ МЕНЕН БАЖЫ ЖЫЙЫМДАРЫ 25 МЛРД. СОМГО КЄБЄЙЄТ

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

прокурор Аида Салянованын брифинги болуп єткєндєн кийин анын берген маалыматына комментарий катары оюн билдирип жатып. Салянованын брифингинен соў эки анжы ойдо калганын белгиледи. "Резонанс жараткан кылмыш иштерин эске алганда Саляновага карата коркутуулар болуп жатышы толук мїмкїн. Аны башкы прокурордун кызматынын кетирбей коюшса туура болмок деп эсептейм. Салянова эў мыкты иштеген. Бирок бир четинен Салянова президенттин дарегине карата негизсиз таарыныч айтты кєрїнєт. Мен їчїн анын таарынычы мамлекет башчысына байланышканы таў калтырды, анткени президент аны дайыма коргоп келген", -дейт Кулов. Булак: «Кабар ордо»

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №335

Нускасы: 1500

ТААРЫНЫЧТЫН ЫЗАСЫНА БАТАМЫН…

САЛЯНОВА ПРЕЗИДЕНТКЕ ЭМЕС, ТУУГАНДАРЫ МЕНЕН КЇЙЄЄСЇНЄ ТААРЫНСА ЖАРАШАТ БЕЛЕ? Тєрт жылга жакын убакыт республикабыздын Башкы прокурорлук кызматын аркалаган Аида Салянованын отставкасы коомчулукта чындыгында резонанс жаратты. Анын жаўы жылдын алдында алган эмгек єргїїсїнєн тарта эле тїрдїї имиш кептер чыгып, «Салянова андан ары отставкага кетет экен» деген божомолдор айтыла баштаган. Ал чындык болуп чыкты. Бирок анын отставкасы эмне менен байланыштуу экендиги жалпы коомчулук їчїн табышмак болуп келген. Табышмактын жандырмагы 11-февралда Аида айымдын борборубуздагы «Хаят» мейманканасынын залында єткєргєн маалымат жыйынында белгилїї болду. «Мен акыркы учурларда мамлекет башчысы тараптан боло турган саясый колдоону сезе алган жокмун. Баш прокурор їчїн мындай колдоо абдан керек. Андай колдоо болбогондон кийин кызматтан кетїїгє туура келди» деп билдирди ал. Ырасында эле коррупцияга каршы айыгышкан кїрєш жїрїп аткан маалда Башкы прокурор їчїн мамлекет башчысынын колдоосу керек экендигин кєп эле коомдук ишмерлер билдирди. Демек, бул айтканында калет жок. Бирок, ошондой колдоону дагы актап, кандайдыр бир тууганчылык, же їй-бїлєлїк кызыкчылык менен байланыштырбаш керек эмеспи? Эгерде баам сала турган болсо, дээрлик тєрт жыл бою президент Алмазбек Атамбаев экс-баш прокурор Аида Салянованын ишмердїїлїгїн кош колдоп колдоого алып келди. Муну бардыгы билишет. Бул туурасында президенттин кеўешчиси Фарид Ниязов дагы айтат: «Кєп убакыт бою Салянованын айланасындагы адамдардын прокуратуранын ишине кийлигишїїсї тууралуу маалымат тоголок кат, ушак-айыў жана оозеки кеп тїрїндє болуп келди. Президенттин мамилеси да ошого жараша болду. Бирок анык фактылар чыга баштаганда, менин билишимче, Аида Жеўишбековнага тиешелїї жыйынтык чыгаруу сунушу айтылган. Чындыгында, Салянова иштен кетїї тууралуу арызын президенттин "Ушундан кийин мен сизге кантип ишенем?" деген сєзїнєн кийин жазды» ,- дейт ал. Фарид мырзанын айткан сєздєрїнїн тєркїнїндє Аида Жеўишбековнанын айланасындагы адамдардын прокуратуранын ишине кийлигишїїсї боюнча анык фактылар билинген экен. Ал эми биз эки жолку революцияны эмне їчїн жасадык эле? Ошондой жогорку кызматтардагы адамдардын айланасындагылардын, бир туугандарынын, їй-бїлєсїнїн мамлекеттик маанилїї иштерге кийлигишїїсїн токтотуу максатында жасаганбыз. Ошону эў сонун билип туруп, жакындарын єзїнїн жумушуна башын салып, кийлигишїїсїнє жол берип койгон Саляновага жол болсун!.. Муну бир деп туралы. Экинчиден, Ниязовдун айтымында президент Алмазбек Атамбаев Саляновага карата мындай сєзїн аны отставкага кетип калсын деген ниетте айткан эмес. Балким аны бул катачылыктарын оўдойт деген ишенимде болгон їчїн айткан. Тилекке каршы мына ушул жерден Аида айым жеўил ойго алдырып, сынды кєтєрє албастан, отставкага кетїї тууралуу чечимин кабыл алган. Демек, ал “чї” деген эле жерден «менин жакындарыма тийишпегиле, алар эмне кылышса єздє-

рї билет» дегендей тоў моюндук кылып жатканын тїшїнсєк болот. “Ар-намысчы” Феликс Кулов жергиликтїї агенттиктердин бирине курган маегинде президент Салянованы ар тараптан колдогонун, ага эркиндик бергенин жар салды. Феликс Шаршенбаевичтин пикиринде, Аида Салянованы Аида Салянова кылган – президент. «Президент Салянованы каарман катары жасады. Анын колдоосусуз чуулгандуу иштер ачылмак эмес. Ал эми Салянованын Атамбаев тууралуу айтканы – далыдан бычак урганга барабар» дейт ал. Анын бул кебинде калет жок. А.Атамбаев колдобосо Салянова мындай деўгээлге жетмек эмес. Шаршембидеги маалымат жыйынында дагы ал «Мен їй-бїлємдї коргоп калыш їчїн бардык мїмкїн болгон чараларга барам» деп билдирди. Кызык, кандай чараларга барышы мїмкїн? Кандай чараларды жасоого мїмкїн? Албетте, чымчык деле єз їй-бїлєсїн коргойт. Коргош керек. Бирок, кеп бул жерде мыйзамдуулук тууралуу болуп жатпайбы? Эгерде анын агасына, кїйєєсїнє карата жїйєєлїї айыптар коюлуп атса, аны мыйзам алдында гана ак экендигин далилдеш керек. Муну Аида айым эў сонун билет. Болбосо, єзї кылмыш ишин козгогон саясатчылардын деле сот процесстери убагында туугандары кєчєгє кыйкырып чыгып жїрдї. Ошол убакта Аида Салянованын пикири таптакыр башкача эле го? Ал бардыгын мыйзам алдында, сот алдында такташ керек деген принципте эмес беле? Бїгїн эмне болду? Же єзїнїн туугандарына келгенде мыйзам башкача иштеш керек беле? Муну їч дейли. Бакандай экс-баш прокурордун дагы бир чоў жаўылыштыгы ал маалымат жыйынында «Менин їй-бїлємє ар кандай коркутуулар болуп атат. Керек болсо мен єлїм алдындагы акыркы катымды жазып, ишенимдїї жерге бекитип койгонго да бардым» деп айтты. Макул, ошондой коркутуулар болуп атса, анда неге ал укук коргоо органдарына кайрылган жок? Мындай кайрылуу болбогондугун кечээ Бишкек ШИИБнин маалымат кызматы билдирбедиби? Эгерде анын ємїрїнє коркунуч туулуп жатса, їй-бїлє мїчєлєрїнє да коркунуч жасалып атса, анда Бишкек ШИИБи аларды кайтарып бере тургандыгын билдирди. Єзї юрист болсо, болгондо катардагы эмес, жогорку кызматтарды ээлеп келген тажрыйбалуу юрист болсо, ар кандай коркутуулар боюнча милиция кызматкерлерине арыз

менен кайрылыш керек экендигин билбейби? Билет болчу. Анда неге кайрылган эмес? Бир гана жооп болушу мїмкїн – эч кандай коркутуп-їркїтїїлєр болгон эмес. Андыктан муну Салянованын ызаага алдыргандан улам оюнан токуп чыккан билдирїїсї деп гана биле берсек болот. Экс-спикер Мукар Чолпонбаев Салянованын мындай оюндарынын артында «АтаМекен» партиясы турат деген оюн айтты. Толук тїрдє логикага сыя турган боолголоо. Биринчиден, анын кїйєєсї мурдагы Юстиция министринин кеўешчиси болуп иштеген экен. Ал эми мурдагы Юстиция министри Алманбет Шыкмаматов болсо «Ата-Мекен» партиясынын єкїлї. Экинчиден, кечээги маалымат жыйынында Салянова алдыдагы парламенттик шайлоого аттана тургандыгын айтты. Єзїнїн айтуусу боюнча жаўы команда тїзїп, жаўы партия ачат экен. Бирок, шайлоого аз гана убакыт калганын эске алганда ал азыр партия тїзїп жетише алышы чоў кїмєн. Андыктан буга чейин айтылып келген имиш кептердин чындыкка айланып, ал «Ата-Мекен» партиясынын катарында шайлоого барышы толук мїмкїн. Мындай дагы мїмкїнчїлїк болуп калышы мїмкїн экендигин ал єзї деле четке каккан жок. «Башка иштеп аткан партиялар менен шайлоого барам деген азырынча ой жок. Аны алдыдагы убакыт кєрсєтєт» деп айткан ал. Анын аталган партия менен тыгыз байланышта болуп жатканын дагы бир факты далилдейт. Кечээги маалымат жыйынында ал «Ата-Мекен» партиясынын 2010-жылдагы мародерчулукка таптакыр тиешеси болгон эмес деп дагы бир жолу билдирди. Бирок коомчулукта анын тескерисинче пикир жаралып, кїн санап кїчєп келет. Иш тереў иликтенбей жатканы ачык эле кєрїнїп тургансыйт. Адам баласы єзїїн ишин, эмгегин ашыкча баалап, «Мен бардыгын кыйратып атам» деп калганда ушундай нерселер болуп кетет. Аида айым дагы коррупцияга каршы кїрєштїн арты менен эбегейсиз чоў кадыр-барк кїтїп, саясаттагы рейтингин дагы жогорулата алган. Бирок мунун бардыгы мамлекет башчысынын колдоосу менен болуп жатканын кыязы тїшїнгєн жок окшойт. Анын ишмердїїлїгїн президент Алмазбек Атамбаев дагы туура баалап, «келечектеги президент Аида Саляновадай болсо жакшы болмок» дегендей кыйыткан. Бул єтє жогорку баа – саясаттагы. Андай баалоону Салянова айым кєтєрє алган жок. Жалпы мамле-

кеттик кызыкчылыкты, жеке їй-бїлєлїк кызыкчылыкка алмаштырып жиберди. Ал эгерде мамлекетте бардыгы жакшы, акыйкат болсо, їй-бїлєдє да ошондой боло тургандыгын эстен чыгарды. Кїйєєсї дагы, агасы дагы эгерде чындап ак болсо, анда мыйзам жолу менен акталып чыгышмак. Андыктан Аида айым бул жолу мыйзамдан аттап єтїп, їй-бїлєсїнє чаў жолотпой коргоп туруп алды. Муну менен бир гана президенттин эмес, жалпы элдин ишенимине суу септи. Дагы бир ойлонто турган маселе – ал кайсы бир саясый кїчтєрдїн колундагы куурчак болуп жаткансыйт. Азырынча кимдин куурчагы болуп жатканы белгисиз. Бирок, бардыгы жакында ачыкка чыгат деп ойлойм. Дагы бир жолу айтып коелу – єз ишин єтє жогору баалап, эч кандай сынды уккусу келбей калган адам ушундай катачылыкты жасайт. Эми жаўыдан баш прокурорлук кызматка отурган Индира Жолдубаева айым коррупцияга каршы ачылган кїрєштї улантуу менен бирге айтылган сын-пикирди да туура кабыл ала жїрїшї керек. Ошондо гана Салянованын катачылыгын кайталабайт. Экинчиден, ал ара жолдо калтырган Аида айымдын ишин аягына чыгарып, майын чыгарса Салянова єзїнїн деўгээлин азыркыдай асманга алып чыкпай калса керек. Баса, ал коррупцияга каршы кїрєштє жалгыз єзї гана кїч їрєп келгендей тїр жараткысы келет. Чындыгында андай эмес. Биринчиден, бул кїрєш президент тарабынан демилгеленген. Анын демилгеси менен Антикоррупциялык кызмат тїзїлгєн. ИИМ дагы, Финполиция дагы коррупцияга каршы кїрєшїп келишет. Андыктан ал кїрєштї жеке бир адамдын менчигиндеги кїрєш деп айта албайбыз. Бул жалпы кїрєш. Мамлекетти коррупциядан арылтып, гїлдєгєн єлкєгє айлантуу жалпыбыздын милдетибиз. Ал кїрєштї элибиз дагы, мамлекет башчысы дагы колдоп келет. Демек, айтылган сынды кєтєрє албай, баштаган ишин таштай коюп, отставкага кеткен Салянова ызаага алдырбастан тереў ойлонушу зарыл. Анын саясый келечеги єзїнїн чечимдеринен гана кєз каранды. Учурда бийликке далысын салып, курулай сындап келе жатышкан оппозиционерлер мындай мїмкїнчїлїктї колдон чыгарбай Аида Жўеишбековнаны єздєрїнїн катарына кошууга аракет жасашаары айдан ачык. Анда эле ал єзїнїн саясый карьерасына чекит койгон болот. Себеби кечээ эле азыркы оппозиция тууралуу эмне деп айтып келгенин элдин баары билет. Экинчиден, буга чейин адатка айланган «Бийликке таарынгандардын бардыгы оппозицияга єтє качат» деген аныктаманын ичинде болуп калбашы керек. Бул туурасында Адахан Мадумаров таасын айткан «Кече кызматта отуруп, бїгїн кызматтан тїшїп калса, эртеў оппозициянын короосунда жїргєн болот» деп. Ушундай болбогонго Аида айымдын чамасы жетер бекен?.. Анан дагы ал азыркы абалы їчїн биринчи кезекте президентке эмес, єзїнїн кїйєєсїнє, жакындарына таарынса жарашат эле. Кандай болгон кїндє да, Ф.Кулов билдиргендей, А.Салянованын мындан аркы тагдыры – єзїнїн колунда. Эгер эксперттер божомолдогондой, ал кєшєгє артындагы кожоюндары: Ємїрбек Текебаев, Роза Отунбаева, Эмилбек Каптагаевдин жетегине азгырылбай, єзїнїн акылы менен иш кылганы оў. Албетте жаркын келечегин ойлосо. Болбосо єзїнїн тагдырына єзї балта чаап алышы ыктымал... Акинай АЙДАРОВА

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

САРЫ ЭСЕП

КЫРГЫЗСТАНГА ПОПУЛИЗМ КЕРЕКПИ, ЖЕ ЭКОНОМИКАБЫ?

Кыргызстан менен “Кумтєрдїн” ортосунда 50/50 пайыздагы биргелешкен ишкана тїзїї меморандуму єткєн жылы жетишилген. Тилекке каршы, арадан бир жыл єтсє да бул маселеге чекит коюла элек. Эксперттердин айтымында, макулдашуунун узак убакытка созулушу Кыргызстан їчїн гана пайдасыз. Тоо-кен тармагы боюнча адис Жоробек Халбаев Кыргызстанда "Кумтєр" боюнча биргелешкен ишкана тїзїїдєн башка жол жок экендигин айтат. Ал белгилегендей, 50/50 пайыздык ишкананын бїгїнкї кїнгє чейин тїзїлбєй турушу кыргыз экономикасын миллиондогон пайдадан кур жалак калтырууда. “Мурдагы єкмєт башчысы Жантєрє Сатыбалдиев “Кумтєрдєгї” Кыргызстандын їлїшїн 67 пайызга жеткирїї жомок экендигин айткан. Ал киши да бир нерсени билбесе

сїйлєбєсє керек. 50/50 пайыздык ишкана тїзїї келишими парламент тарабынан колдоого алынгандан кийин аны тез арада ишке ашырыш керек болчу. Мисалы, 2013-жылы "Центерра" 145 млн. АКШ доллары єлчємїндє таза киреше тапса, Кыргызстан андан болгону 11,4 млн. АКШ долларын алган. Муну да єкмєт мїчєлєрїнїн оозунан уккам. 2014-жылы деле ушундай кєрїнїш кайталанса керек. Ошондуктан жогорудагы биргелешкен ишкананы тез арада ишке киргизїї зарыл. Эгер бул аракет ишке ашып калса Кыргызстандын кирешеси эки эсе артмак”, - дейт ал. Айрым депутаттар “Кумтєрдї” улутташтыруу маселесин кєтєрїп келет. Саясатчылардын мындай кадамдарын да туура тїшїнсє болот. Анткени, ушул жылдын кїз айларында парламенттик шайлоо єтєт. Бул саясий жарышта ар бир

саясатчы добуш топтоо їчїн сєзсїз тїрдє популисттик билдирїїлєр менен чыгат. Мындай упай топтоо куралына “Кумтєр” кени башынан эле эў жакшы курал болуп келет. Бирок, тоо-кен тармагын жакындан билген адистер “Кумтєр” кенин улутташтыруу акылга сыйбаган кєрїнїш экенин байма-бай эскертишїїдє. Мисалы, Кыргызстандагы №1 геолог, тоо-кен тармагын ийне-жибине чейин билген адис Орозбек Дїйшеев кенди улутташтыруу демилгеси акылсыздык экенин айтып, айрым саясатчылардын мындай аракети Кыргызстанды туўгуюкка алып келерин белгилейт. “Улутташтыруу демилгеси жеткен акылсыздык. Учурда «Кумтєрдї» улутташтырабыз дегендер Кыргызстанды туўгуюкка алып келет. Чындыгында, бул ишкана Кыргызстандын бюджетин толтурган негизги ишкана болуп турат. Эгер улутташтыруу боло бурган болсо, дїйнєлїк сот башталат. «Кумтєрдїн» иши токтойт. Кыргызстандын кыйналып турган экономикасы мындан да эки эсе кыйналат”, - дейт ал. Учурда Кыргызстандын бюджети 3 млрд. долларга жетпегени аз келгенсип, жыл сайын 15-20 млрд сом жетишпестик менен кабыл алынат. Єлкєдє айлык-маяналардын аздыгы, баалардын тынымсыз кымбаттап жатышы карапайым элге бир топ эле залакасын тийгизїїдє. Ал эми “Кумтєр” сыяктуу ири салык тєлєгєн ишканаларга бут тосуулар боло берсе, чет элден келе турган инвесторлор качып, казынаны толтуруучу булактар кескин кыскарат. Бакубат, кїчтїї Кыргызстанды куруу їчїн инвесторлор менен тил табышып, ири ишканаларды айрым саясатчылардын кызыкчылыгы эмес мамлекет їчїн иштетїї керек.

“КУМТЄР” БОЮНЧА СЇЙЛЄШЇЇЛЄР 90 ПАЙЫЗГА АЯКТАП КАЛДЫ тоого кыргыз тарап да канадалык инвесторлор да кызыктар. ”Биз эки тараптуу сїйлєшїїлєрдї тез арада аяктап келишимге кол коюуну максат кылып жатабыз. Бул иш сїйлєшїїлєр аяктагандан кийин гана жїзєгє ашат. Канадалык инвесторлор да мунун тезиреек аякташына кызыктар”, - дейт Мамытов. Ал белгилегендей, “Кумтєр” долбоору боюнча сїйлєшїїлєрдї аягына чыгаруу ушул жаз айыларына пландалып жатат. Белгилей кетсек, “Кумтєр” кени боюнча расмий сїйлєшїїлєр єткєн жылдын сентябрь айында башталган. Парламенттин токтомуна ылайык, канадалык инвесторлор менен кыргыз тарап 50/50 пайыздык їлїшкє ээ болгон биргелешкен ишкана тїзїїсї керек.

ЖАНАР МАЙ АРЗАНДООДО Жаўырган жылдан тартып кїйїїчї майдын баасы арзандай баштады. Кыргызстан нефтетрейдерлер ассоциациясынын маалымдашынча, 12-февралдан тартып АИ-92 їлгїсїндє бенщин 1 сомго, АИ-95 жана АИ-98 їлгїсїндєгї жанар май 2 сомго арзандаган. Ал эми єлкє тїш-

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

Äåïóòàòòàð Ñàëÿíîâàíûí êîîïñóçäóãóí êàìñûç êûëóóíó òàëàï êûëàò *** Êåëäèáåêîâäóí ñîòó 20-ôåâðàëäà ºòºò *** Áûéûë Êûðãûçñòàíäà ¿éëºð 1015% àðçàíäàøû ì¿ìê¿í *** Áèøêåêòèí êº÷ºëºð¿íº áèð æûëäà 300 âèäåîêºçºìºë îðíîòóëàò *** Íàñûÿíû ñîì ìåíåí ãàíà áåð¿¿ ñóíóøòàëóóäà *** Íàðûíäàãû Êàðûëàð ¿é¿ æàáûëàò *** Æàëàë-Àáàääà áàëäàðãà êàðàòà çîìáóëóêòó àëäûí àëóó÷ó øòàáäàð à÷ûëäû *** Êàðà-Áóóðàäà òóðàê ¿éëºðä¿ ñóó êàïòàäû *** ×¿éäº àâèàêåðîñèí òàøûï áàðàòêàí óíàà êûðñûêêà êàáûëäû *** Ìûéçàìñûç ïàñïîðò àëìàøòûðóóäàãû êîððóïöèÿëûê ñõåìà à÷ûëäû ***

Токон Мамытов:

“Кумтєр” маселесин канадалык инвесторлор менен февраль айынын башында Москва шаарында єткєн сїйлєшїїдє талаш тартышты жараткан маселердин 90 пайызы чечилип калды. Бул тууралуу “Кыргызалтын” ААКнун тєрагасы Токон Мамытов билдирди. Анын айтымында, февраль айынынын башында Москва шаарында эки тараптуу сїйлєшїїлєрдїн кезектеги этабы єткєн. “Белгилеп кетсем бул сїйлєшїїлєрдїн жїрїшїндє кєп маселе боюнча бир чечимге келдик. Ал эми бир аз суроолор боюнча талкуулар мындан ары уланат”, - дейт ал. “Кыргызалтындын” жетекчиси белгилегендей, сїйлєшїїлєрдї эртерээк аяк-

ТАМЧЫ КАБАР

тїгїндє АИ-92 1,5 сомго, АИ-95 2 сомго, солярка 1 сомго ылдыйлаган. Жыл башынан бери кїйїїчї май орточо 6-7 сомго чейин арзандады. Божомолдорго караганда, бензин баасы дагы тємєндємєкчї.

Êàðà-Ñóóëóê èìàì Êàìàëîâ ýêè àéãà êàìàëäû *** Êîðåÿäà êûðñûêòàãàíäàð àðàñûíäà êûðãûçñòàíäûêòàð æîê *** Îðóñèÿäà êûðãûçñòàíäûê êûëìûø òîïòîð òèðåø¿¿äº *** Îðóñèÿ Æîãîðêó Ñîòó ìåêòåïòå õèæàï êèé¿¿ãº òûþó ñàëäû *** Íàçàðáàåâ Îðóñèÿãà ñàëûíãàí ñàíêöèÿëàðäû “æàïàéû÷ûëûê” äåï àòàäû *** Óêðàèíà: ÷àòàêòû òîêòîòóó êåëèøèìèíå êîë êîþëäó *** ÀÊØäà ¿÷ ìóñóëìàíäû àòûï ºëò¿ðãºí æàðàí êàìàëäû *** Îáàìà “ÈÌ” êàðøû îïåðàöèÿ ¿÷¿í êîíãðåññòåí óðóêñàò ñóðàäû *** Æåð îðòîëóê äå¢èçãå 300ãº æàêûí ìèãðàíò ÷ºã¿ï êåòòè

АРХИВДИ АЎТАРЫП…

КЕЛДИБЕКОВ КАЙТЫП КЕЛДИ

БАЙЛЫКТАРЫН ТИЗМЕКТЕЙБИЗ

кеткени али кїнчє жоопсуз болуп келет. Же бир жылда эле ушунчалык деўгээлде байыганга мїмкїнбї? Андай болсо кантип, Акматбек Келдибекович?! (25.11.2013)

Акматбек Келдибековдун мекенине кайтып келишин коомчулук ар кыл єўїттє талкуулоодо. Биз ага токтолуп отурбайлы. Ємїр бою мамлекеттик кызматты аркалаган А.Келдибеков менен анын жубайы Аида Токтоматова баштан ашкан байлык жыйнаганын убагында жарыялаган элек. Тємєндє гезитибиздин архивин аўтарып, окурман журтчулугунун эсине анын байлыктарын эске салып коелу дедик.

КЕЛДИБЕКОВДУН БАЙЛЫГЫ ТЇГЄНБЄЙТ ОКШОЙТ…

КЕЛДИБЕКОВГО САЛЫШТЫРМАЛУУ АЯЛЫ БАЙ Акматбек Келдибековго караганда анын ємїрлїк жары Аида Токтоматова бай экен. Жалпысынан 31 имарат Аида айымга катталган. Тємєндє алардын айрымдарын тизмектейбиз.

БИШКЕК ШААРЫНДА АГА КАТТАЛГАН МЇЛКТЄР: • Табалдиева кєчєсїндєгї їйдїн бир бєлїгї (2002-жылы сатылып алынган); • Сагымбай Манасчы кєчєсїндєгї жер участогу (2011-жылы сатылып алынган); • Табалдиева кєчєсїндєгї турак їй (2001-жылы сатылып алынган); • Геология кєчєсїндєгї турак їй (2007-жылы сатылып алынган); • Ахунбаева кєчєсїндєгї їйдїн бир бєлїгї (2005-жылы сатылып алынган); • «Жал-15» кичирайонундагы курулуп бїтє элек квартира (2008-жылы сатылып алынган); • Тынчтык проспектисиндеги батир, Сухомлинова кєчєсїндєгї квартира (экєє теў 2007-жылы їч ай айырмачылык менен сатылып алынган), Сухомлинова кєчєсїндєгї гараж дагы ошол эле жылы сатылып алынган; • Токтогул кєчєсїндєгї квартира (2000-жылы курулган); Ош шаарындагы имараттары: • Кара-Суу районунун Кыргызчек айылындагы жер тилкеси жана талаа станы бар; • Бир имарат 2007-жылдын сентябрь айында сатылып алынган.

ЫСЫК-КЄЛДЄГЇ МЇЛКТЄРЇ: • Бостери курорттук айылындагы жалпы аянты 2,55 гектар болгон «ИлбирсСаадат» пансионаты; • Кєл жээгиндеги 14 коттедж (ар биринин баасы кеминде 100 миў доллар); • Булан-Сєгєттї айылындагы «Парк Отель Ле Меридан» пансионатынын аймагындагы коттеджди Аида Токтоматова «Торговый Дом Кара-Балта» ишканасынан 2009-жылдын 15-апрелинде 450 миў сомго сатып алган; • «Карвен четыре сезона» пансионатындагы батир;

КЫМБАТ БААЛУУ МАШИНЕЛЕРИ: • 1994-жылы чыккан «Мерседес-Бенц Е 320»; • «Тойота Лэндкрузер»; • «Шевроле – Субурбан»; • «Тойота – Фортунер»; • «Лексуз lx – 520»; Азырынча ушулар… Жогоруда А.Келдибеков жана анын жу-

байы А. Токтоматовага тиешелїї делген мїлктєрдїн четин гана чыгардык. Алардын баарын кошо эсептегенде миллиондогон доллардын башы кылтыйып чыгат. “Ємїр бою мамлекеттик кызматта жїрїп, айлыктан айлыкка жашаган Келдибеков мынча байлыкты кантип жыйнаган?” деген суроонун жандырмагы ошондон. Андан дагы кызыгы, А.Келдибеков “Кыргызгаз” ишканасынын тагдырына кїйїмїш этип, “керек болсо аны 40 млн. долларга сатып алам” деп тар чєйрєдє кїпїлдєгєнїн кулагыбыз чалды. Мындайда 40 млн. доллардын кайдан чогулганын айтып бериши керек эмеспи? Апрель окуясынан кийин ондогон кїркїлдєр Дубайга жашырынып, ал жактан бизнес тїптєгєнїн эркин гезиттер далай жазышты. Алардын арасында Акматбек Келдибеков да кошулуп, 10 млн. долларлык ишкана ачканы каўкуулаган. Бул дагы иликтєєнї талап кылчу нерсе… Жанатан бери санаган мїлктєрдї айрым чоў бизнесмендер дагы таба албашы аштан бышык. Андыктан А.Келдибеков мамлекеттик кызматтын убайын кєрїп, миллиондорду жыйнаган деген … (25.11.2013)

ТЕЗ БАЮУНУН АМАЛЫН КЕЛДИБЕКОВДОН ЇЙРЄНГЇЛЄ Парламенттик башкаруу системасы саясат айдыўындагы мыкты чыкмалардын ар биринин ар бир кадамын алаканга салгандай кєрсєтїп турууга шарт тїзїп берди. Маселен, ЖКнын экс-спикери Акматбек Келдибековдун эсти тандырган байлыктары єткєн жылы кыргыз тилдїї басылмалардын бирине жарык кєргєн. Бирок, бул маалыматты эл єкїлї ошол эле замат жокко чыгарып маалымат жыйынын єткєзгєн эле. Кєп узабай эле Акмат-

бек мырза ал байлыктарын кайра єзїнїн декларациясында ырастап чыккан. Анын декларациясындагы байлыктарын чыпчыргасын коротпой дагы бир жолу кайталап коёлу. Мамлекеттик кадр кызматынын берген маалыматы боюнча Акматбек Келдибеков єткєн жылы 1 миллион 188 миў 938 сом киреше тапкан. Ошол эле учурда ал 558,6 чарчы метр аянттагы їй, турак-жай їчїн эмес 605 чарчы метр аянттагы имарат, 5000 чарчы метр аянттагы жер тилкесине ээлик кылат. Мындан тышкары, «ВАЗ 21063» їлгїсїндєгї автоунаа жана Range Rover їлгїсїндєгї 2010-жылкы автоунаанын ээси. Мындан сырткары, Келдибековдун туугандарына таандык болгон мїлктєр: 13 коттедж (алардын алды 400 чарчы метрди чапчыса, арты 70 чарчы метр), 132 чарчы метр, 276,1 чарчы метр, 386 чарчы метр жана 911 чарчы метрлїї їйлєр, алды 257 чарчы метрге жеткен тєрт батир, бири 5300 чарчы метр, бири 5500 чарчы метр болгон жер тилкелери жана «Lexus 570» їлгїсїндєгї автоунаа. Булар Келдибековдун декларациясында кєрсєтїлгєн байлыктары. Бирок, дагы деле бул эл єкїлї єзїнїн байлыктарын элге толук ачыктагысы келбей туру. Анткени анын кємїскєдєгї «бизнестери» тууралуу декларациясында кєрсєтїлгєн эмес. Маселен, анын борбор шаарыбыздагы сауналары, «Кыял» бирикмесиндеги акциялары жана Подмосковьедеги 2 миллион долларга сатылып алынган хан сарайы али ачыкка чыккан эмес. Балким мунусун эл єкїлї єзї ачыктагысы келбесе, укук коргоо органдары ачыктап берер… Бул жагы ушундай. Бирок, бир жыл мурун эле эч кандай декларациясында кєрсєтїлгєн байлыктарым жок деп танып жаткан Келдибеков жана анын туугандары бир жылдын ичинде эле кантип космостук ылдамдык менен байып

Ушул жашка келгенге чейин жалаў мамлекеттик кызматтарды аркалап, ЖК тєрагасы болгонго чейин жетишкен Жогорку Кеўештин депутаты, коррупцияга шектелип камалган Акматбек Келдибековдун байлыктары биринин артынан бири чууруп чыга берет окшоду. Кыязы, анын байлыктарынан документалдуу роман жазсаў да болчудай. Байлыктарынын ар бирин тизмектеп жазууга бир нече калемсаптын сыясы кетчїдєй. Ал эми алардын кандайча Келдибековго жана анын туугандарына таандык болуп калганы тууралуу жазсаў, кагаз бети тїт келбейт. Буга чейин эле анын катар-катар тизилген кымбат баалуу автоунаалары, гектарлаган жер тилкелери, Ысык-Кєлдїн жээгиндеги 14 коттеджи (анын эў арзаны 100 миў доллар турат), борбор шаарыбыздагы элиталык кєп кабаттуу їйлєрдєгї батирлери, хан сарайлары, сауналары, тїштїк жергесиндеги жер тилкелери тууралуу єтє эле кєп жазылды. Кызыгы мына ушул байлыктардын бардыгын анын ємїрлїк жары Аида Токтоматова «Биз бардыгын єз эмгегибиз менен тапканбыз» деп чыккан. Эгерде эч кандай бизнеси жок туруп, мамлекеттик кызматта иштеп эле ушунча байлык топтоого мїмкїн болсо, анда калган карапайым эл жєн эле эшек такалап жїргєн турбайбы деген ойго келесиў. Анда неге «мамлекеттик кызматтарда айлык акы аз» деп ыйлактап жатабыз? Келдибековдой болуп «иштесек» жалаў айлык акы менен мультимиллионер болсо болот турбайбы? Биз ушинтип мээ кагып отурганча Келдибековдун жакындарына тиешелїї дагы бир олчойгон байлыктын изи табылып отурат. «Дордой» соода комплексинин аймагында жайгашкан «Алтын-Тоо» деп аталган чарбалык товарларды жана автоунаалардын тетиктерин саткан базар бар. Мына ушул базарда эле 700гє чукул контейнер жайгашкан. Анын 200дєйї бир гана адамга таандык. Бирок, кимге таандык экендиги кємїскє. Ал эми «Алтын-Тоо» базарынын ээси «НААР» ЖЧКсы болуп эсептелет. Бул жоопкерчилиги чектелген коомдун тїзїїчїлєрїнїн бири Акматбек Келдибековдун кайын атасы Нурмамбет Токтоматов болуп эсептелет экен. Эске сала кетсек Нурмамбет Токтоматов убагында Бакиевдин кеўешчиси болуп турган. Кийин Келдибеков спикер болуп турганда кїйєє баласына да кеўешчи болуп турган. Кыязы, бул Келдибеков мамлекеттик кызматтарда элдин, мамлекеттин кызыкчылыгы їчїн эмес, жалаў єзїнїн жакындарынын, туугандарынын, кайын журтунун кызыкчылыгы їчїн эле иштесе керек. Болбосо, мынчалык байлыкты башы менен жер казып иштеп жаткандар да таба албай келишет. Улам бир байлыгы чубалып чыгып жатканынан улам коомчулук «Келдибековдун дагы канча байлыгы кємїскєдє катылып жатат болду экен?» деген суроо менен тїйшєлїп калды… Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

ТАРАЗА

ЭЧ ЖЕРГЕ БАТПАГАН СУВАНАЛИЕВ ГЕЗИТТЕН БАКТЫСЫН ТАПСАМ ДЕЙТ

Ар кыл партияга «тийип чыкмай» жагынан «рекордсмен» атыккан Ємїрбек Суваналиев «Азия-Ньюс» гезитинин 12-февралдагы санына жалаяктай болгон маек куруптур. Анын бул «шедеврин» жиликтебей эле коелу, бир моментине гана токтололу. Ал апрель окуясынан кийин азыркы президент Алмазбек Атамбаевге барганын, ал ИИМ менен атайын кызматты сунуштаганын, ал сунушка макул болуп, Бишкек ШИИБ башчылыгына Мелис Турганбаевди дайындап берїїгє макулдук сураганда баш тартканын саймедирептир. Кызык, Бишкек ШИИБ башчысын министр єзї дайындашы керек эмеспи? Ал їчїн дагы жогорку жактын уруксатын алуунун зарылчылыгы жок. Ушундай жєнєкєй нерсени билбеген Суваналиев кантип министр, депутат, Бишкек мэри, президент болом деп жїрєт, ыя? Жогорку кызматты кєксєгєнчє кичине сабаттуулу-

гун жоюп албайбы? Ємїрбек Исаакович 2010-жылдагы парламенттик шайлоодо їч партияны «сатып» («Ар-намыс», «Ата журт», «Республика»), «Содружестводон» бактысын таппай, айталаада калганын кєргєнбїз. «Эки тоонун чєбїн эўсеген эчки арам єлєт» демекчи, ар кыл жээкке секирип жїрє берген Суваналиев «Їйдєн жок же Чїйдєн жок» калыптыр. Аны оппозиция да кошпой, генералдар катарынан чийип, Америка да «ары бар» дегендей жолго салыптыр. Ошондо аргасы кеткенде «абысыныбыз» Асланбек Сартбаевдин «Азия-Ньюсуна» жетип барып «арман кїїсїн» чертип аткандагысы тура. Асланбек экс-башкы прокурор Элмурза Сатыбалдиевди айга, кїнгє теўеп мактап жїрїп абакка тыгып тынды. Эми Ємїкенин «саясый жаназасын окутайын» дегенби?

«ИНТЕРБИЛИМ» ЭЛ АРАЛЫК БОРБОРУ «ИЙГИЛИКТИН ПАСПОРТУ» ЭЛ АРАЛЫК ОКУУ ПРОГРАММАСЫНА АКЫ ТЄЛЄП ОКУТУУГА КАБЫЛ АЛУУНУ ЖАРЫЯЛАЙТ.

Уникалдуу программа 14-тєн 21 жашка чейин жаш балдарга турмушта жана ишке орношууда керек болуучу кєндїмдєрдї алууга, профессионалдык єсїїгє мїмкїнчїлїк берет. Программа жаштарга тємєндєгї кєндїмдєрдї їйрєнїїгє жардам берет: • Эмоцияларды башкара билїї • Позитивдїї кєз караш • Єзїнє болгон ишенимди єнїктїрїї • Башкаларды таарынтпастан, макул эместикти билдирїї • Чыр-чатактуу жагдайларды тынчтык жолу менен чечїї • Стрессти башкара билїї • Келечекти пландаштыруу • Убакытты сарамжалдуу пайдалана билїї • Келечектеги кесипти туура тандап алуу жана анын артыкчылыктарын аныктоо • Акча каражатын башкаруу • Социалдык долбоорлорду иштеп чыгуу жана ишке ашыруу Окуу акысы - 2500с. эки айга Окуу убактысы – 2 ай, жумасына 4 жолу 1,5 сааттан Программанын толук акысы – 2500с.

Òîëóê ìààëûìàòòû 0 (312) 45-64-10, 45-64-20 òåëåôîíäîðóíàí, interbilim@gmail.com ýëåêòðîíäóê äàðåêòåí àëà àëàñûçäàð. № 115 • 13-февраль, 2015-жыл

КЫРГЫЗ ОППОЗИЦИЯСЫНЫН АКШга САПАРЫ, АКШдан КЫРГЫЗСТАНГА БАРГАН ЖЕРИНЕН РЕВОЛЮЦИЯ, БАШАЛАМАНДЫК ЖАСАГАН РИЧАРД МАЙЛЗДИН КЕЛИШИ ЖЄН ЭЛЕ ДАЛ КЕЛЇЇБЇ, ЖЕ?.. Кыргызстандагы АКШнын мурдагы элчиси Памела Спратлен коўшулаш Єзбекстанга кызмат ордун которгондон кийин анын ордуна Шейла Гуолтнинин келиши кїтїлїп аткан болчу. Эске сала кетсек, єткєн жылдын августь айларында Америка президенти Борак Обама єзї аны тажрыйбалуу дипломат катары Бишкекке жєнєтїї керек экендигин сенаторлорго сунуштаганын билебиз. Бирок, акыркы айларда Вашингтон мындай оюнан кайтып, Кыргызстанга убактылуу элчи катары 78 жаштагы Ричард Майлзди жєнєтїїнї чечти. Албетте, мындай кадрлык бурулушту анчейин деле кєўїлгє албай койсок болмок. Бирок, сексен жашты этектеп барып калган Ричард мырзанын ємїр таржымалы кєп нерселерди ойго салып коюуда. Анын дипломатиялык багыттагы ишмердїїлїгї менен учурдагы дїйнєлїк деўгээлдеги саясый процесстер, анын ичинде Кыргызстандын ичиндеги кырдаалдар кандайдыр бир кєшєгє артындагы оюндарды каўкуулап тургансыйт. Оюбузду так жеткирїї їчїн адегенде Америкадан келиши кїтїлїп аткан Ричард Майлздин дипломатиялык багыттагы ємїр таржымалына кыскача сересеп салалы. Ал 1967-жылдан тарта дипломатиялык кызматтарды аркалап келет. Москвада, Белградда дипломатиялык кызматтарда иштеген. Ленинградда башкы консул, Берлинде АКШнын дипломатиялык єкїлчїлїгїндє кызмат єтєгєн. Азербайжанда, Болгарияда элчилик кызматты аркалаган. АКШнын мамлекеттик департаментинде СССР, Чыгыш Европа жана Югославия маселелери боюнча жана аскердик-саясый маселелер боюнча иштеген. 2002-жылдан 2005-жылга чейин Грузияда АКШнын элчилигин жетектеген. Мына ушул жылдар аралыгында Грузияда эмне болгонун дїйнє коомчулугу жакшы билет. Михаил Саакашвили башында турган демократиялык топ «Роза революциясы» аркылуу мамлекет бийлигин колго алышкан. Бул революциянын автору жана сценаристи катары дал ушул Ричард Майлздын аты аталып жїрєт. Ошол убакта кадыр-барктуу америкалык жана грузиндик басылмалар Тбилисидеги бийликтин алмашуусу їчїн Ричард мырзанын кепилдиги менен АКШ казынасынан 1,2 миллиард доллар бєлїнгєндїгїн жазып чыгышкан. Мына ушундайча єз сценарийин жїзєгє ашырган соў Ричард Майлз кызматын єткєрїп берип, Вашингтонго кайтып барып, пенсияга чыгат. Бирок, Грузия жетекчилигине кандайча «туура саясат» жїргїзїї керектеги тууралуу АКШ мамдепартаменти менен макулдашылган кеп-кеўештерин тындырбастан берип турган. Грузин-абхаз карама-каршылыгынын «жумшак» сценарийин дагы пландаган дипломат экендигин айтып жїрїшєт. Мындай кызматтары їчїн Майлз кєптєгєн сыйлыктар, грамоталар менен сыйланган. 2004-жылы АКШ Мамдепи тарабынан берилчї «Конфликти тынчтык жолу менен чечкени їчїн» сыйлыктын ээси болот. Кайсы конфликти, кандай тынчтык жолу менен чечкени їчїн? Тїшїнїктїїсї, Грузияда революция жасаганы їчїн бул сыйлыкты алганы болууда. Ошентип 2005-жылы пенсияга чыккан Ричард мырзаны 2008-жылы кайрадан дипломатиялык кызматка тартышат. Тактап айтканда АКШнын Тїркмєнстандагы убактылуу элчиси болот. Бир жылдан соў кайрадан Вашингтонго кайтып барып, экинчи жолу пенсияга чыгат. Мына ошентип арадан 6 жыл єткєндєн кийин аны кайрадан дипломатиялык кызматка тартып отурушат. Бул жолу анын шыбагасына Кыргызстандагы АКШ элчилигин жетектєє тийди. Тїстїї революциялар-

дын авторлорунун бири болгон Ричард мырзанын Кыргызстанга келиши кандай максатта болушу мїмкїн? Эмнеге буга чейин айтылып, сунушталып келген Шейла Гуолтни келбестен, Майлз келе турган болуп калды? КР ТИМ экс-министри Эднан Карабаев Ричард Майлздин келиши жєн жеринен эмес экендигин маалымат булактарынын бирине билдирет. Дипломаттын айтымында азыркы тапта Россия Федерациясына тартылып турган єлкєлєрдє стабилдїїлїктїн чайпалып турган кєрїнїшї тїзїлїїдє. Андай зонада Кыргызстан да бар. «Америка биздин мамлекетти «колдон чыгаргысы» келбей турат. Бирок мамлекет жетекчилиги узак убакыттан бери биринчи жолу акыры сырткы саясый курсун аныктады. Ал курс Россия менен жакындашуу болду. Май айында Кыргызстандын Бажы союзуна кошулушунун жыйынтыктоочу этапы жана Евразиялык экономикалык аймакка кошулуусу болот. Мындай абал АКШнын Борбор Азиядагы геосаясый кызыкчылыгына каршы келет» дейт Эднан Карабаев. Ошондой эле ал Кыргызстанда «кайыкты чайпалтууга» жетишээрлик негиздерди тапса боло тургандыгын белгилейт. Мисалы, чек ара кєйгєйлєрї, єлкєбїздїн тїштїк аймагындагы улуттар аралык мамиле, экономиканын алсыздыгы жана саясый элита єкїлдєрїнїн соодалашууга «жєндємдїїлїгї». Мына ушундай негиздерди Америка пайдаланып, Кыргызстанды колунан чыгарбай кармап турууга аракетин жасашы кїтїлєт. Американын мындай максатын Кыргызстандагы бийликке жутунган оппозиция дагы колдоого алып, жардамын бериши толук мїмкїн. Маселен, кече жакында эле АКШга оппозиция єкїлдєрїнїн жоон тобу жєнєп кетишкен. Алар ачык эле Кыргызстандын Россия менен жакындашуусун сынга алышып, Батыштын ырын ырдап отурушат. Учурдагы оппозиция лидери Равшан Жээнбеков Америкага эч кандай акча каражаты їчїн сапар алышпагандыгын кайра-кайра кайталаган. Бирок, эл аралык деўгээлдеги кадыр-барктуу инсандар, коомдук ишмерлер, саясат таануучулар оппозициянын бул сапарын кезектеги революциянын камы катары сыпатташкан. Демек, ар кандай революцияга акча каражаты керек. Анын їстїнє алдыда парламенттик шайлоонун шаўы жакындап келїїдє. Оппозиция їчїн бул шайлоо дагв єтє маанилїї. Мына ушул жерден кызыкчылыктар шайкеш келїїдє. Биринчиден, АКШ менен Россиянын ортосундагы ачыкка чыгып калган тиреште Кыргызстанды Евразия экономикалык биримдигине киргизбей калуу кызыкчылыгы Америкада бар. Ал эми алдыдагы парламенттик шайлоодо парламентке келїї максаты оппозицияда бар. Керек болсо ага чейин деле бийликке келип калууну кєздєшєт. Ошентип кыргыз оппозиционерлеринин маанайын Вашингтондон жакшы баамдашкан америкалыктар Кыргызстанга жєнєтїїнї пландап атышкан элчини алмаштырып, ордуна экинчи жолу пенсияга чыккан, революция жасоодо тажрыйбасы бар Ричард мырзаны жєнєтїп атышкандай… Акинай АЙДАРОВА

ИНСАН

ТЕЎИР ТООНУН БААТЫРЫ... Кыргыз элинин эркиндигин камсыз кылыш їчїн эгемендїї келечегин кєздєп, єзїнїн замандаштары болгон кыргыз кол башчыларын биримдикке чакырып, аларды бир нукка багыттоо аракетинде жїргєндє кутумчулуктун айынан курман болгон. Тайлак баатыр эў оболу кыргыз коомчулугуна даўкы чыккан тектїї ата-бабанын нарктуу жолун жолдогон кыргыз уулу – Улуу инсан. Ал эрте жетилип эл камын ойлонгон, элдин мїдєєсї менен жашап ємїрїн элдин келечегине, мамлекеттик биримдигин чыўдоого арнаган жаркын инсан жєнїндє баяндамакчыбыз. Тайлак Рыскул уулу (болжол менен 1796 Нарын дайрасынын боюндагы Каргалык деген жер, азыркы Акталаа жана Тогузтороо райондорунун чеги - 1838, Куртка) – Он сегизинчи кылымдын акырында, тагыраак айтканда, 1796-жылдары жарык дїйнєгє келген Тайлак баатыр кадимки Жанболот баатырдын небереси. Жоокерчилик замандын кєкжалдарынын бири катары бой тарткандан ата намысын сактоо їчїн аракет жасап, тоолук кыргыздардын эркиндиги, кєз карандысыздыгы їчїн тобокелге баш байлап, бїгїнкї Тогузторо менен Акталаа райондорунун чегинде жашаган элине тутка болгон. XIX кылымдын башы чендеги кыргыз элинен чыккан эў эле атактуу баатырлардын бири катары Ак-Талаа менен Тогуз-Торо элинен чыкканТайлак баатырды атоого болот.

ЭРДИГИ XIX кылымдын биринчи жарымындагы кыргыз элинин кєз карандысыздык їчїн болгон кыймылынын ири єкїлї. Нарын кыргыздарынын Кокондун эзїїсїнє каршы кїрїшїнїн 1-этабы 1832-ж. Тайлак батыр жана бир тууганы Атантайдын жетекчилиги менен башталып, бирок ийгиликсиз аяктаган. Кокондун 7 миў аскери аз кыргыз колун жеўип алып, элди салык тєлєєгє мажбурлаган. Нарын кыргыздарынын Коконго каршы кїрєшїнїн 2-этабы Мадали хандын Тайлак баатырды туткундоо їчїн Арап башында турган аскер (500 сарбаз) жиберїїдєн башталган. Тайлак баатыр сарбаздарды Тогузтородогу Бычан жайлоосунда тосуп алып, салгылашта жеўип чыккан. Тайлак баатырдын кїрєшїнїн 3-этабы XIX кылымдын 30-жылдарынын аягына тура келет. Мадали хан Тїркстан тараптагы казактын Эдиге тєрєсї менен келишип, аны кєп кошуун менен жабдып, Тайлак баатырга каршы аттанышкан. Эдиге Таласты чаап, Єтмєктї ашып, Суусамырга келет. Тайлак батыр Акталаадагы басыз, чоро урууларынан кол жыйнап, Эдиге менен Суусамырдын Дубанкечїї деген жеринде беттешет. Бул урушта да Тайлак баатыр жеўип чыккан. XIX кылымдын 20-жылдарында Тайлак баатыр жетектеген кыргыз уруулары Чыгыш Тїркстандын иштерине да аралаша башташкан. Ушул мезгилдерде Кашкарды башкарып келген кожолордун укум-тукумдарынын Жааўгер кожо Кытай баскынчыларына каршы чечкиндїї аракеттерди башта-

ган. Бирок анын биринчи жортуулу ийгиликсиз аяктап, ал кыргыздар арасында баш калкалоого аргасыз болгон. Тайлак баатыр менен Атантай Жааўгердин кыймылына колдоо кєрсєткєн. Анткени алар кытай баскынчыларын кыргыз аймактарына єткєрбєєнї кєздєшкєн. Кытайдын Синьцзяндагы башкаруучусу Жааўгерди колдогон кыргыздарды талкалап, жетекчилерин кармап келїї їчїн 1825-ж. Баян Бату генерал баштаган 500 кишиден турган аскерин Нарын тарапка жєнєткєн. Алар Тайлак баатыр жокто анын айылын курчоого алып, талап-тоноп, жїздєй адамды єлтїрїшкєн. Бул кабарды уккан Тайлак баатыр коўшу айылдардан шашылыш кол курап, душманды куугунтукка алып, Арпа менен Нарындын ортосундагы Ойнокжар капчыгайында камоого алып, алардын баарын кырып таштаган. Тайлак баатыр 1838-жылы кокондук тыў-

чысы ууландырып єлтїргєн. Андан кийин Кокон ханы жортуул жасап, Нарын кыргыздарын кайра каратып, Тайлак баатыр бузган кокондук Куртка сепилин калыбына келтирип, бийлигин чыўаган. Кыргыздын саяк уруусунун чоро уругунан тараган укумдун мыкты чыкмасы Тайлак баатырдын бир тууганы Атантай экєєнїн жетекчилиги астында Кокон бийлигине, Кытай жортуулчуларына каршы согуштардын байма-бай болуп тургандыгы эл эсинде сакталуу. Мына ошол кандуу кыргындардын башталышындагы жекеме-жекеге чыккан эр сайыштардын натыйжасында Тайлак баатырдын жеўиштерге жетишкендиги жомок болуп айтылып, тагдыры кенже эпостук деўгээлге чейин кєтєрїлгєн.

Он тогузунчу кылымдын отузунчу жылдары Теўиртоо койнунун тєрї болгон Курткага ал чеп курган. Кокон кандыгынын туура эмес бийлик жїгїзїїсїнє каршы элдик кєтєрїлїштїн уюштуручусу, жетекчиси болгон. Тайлак баатырдын сесинен чочуган бийлик тєбєлдєрї ар кандай амалдар менен анын кєзїн тазалоо аракеттерин жасаган. 1838-жылы Тайлак баатырды Кокон кандыгынын атайын жєнєткєн тыўчысы Кєр Аким табып кебетесинде жїрїп, ыўгайын таап, ууланган наштар менен єлтїрєт. Баатырдын тарыхтагы орду тууралуу тарых илимдеринин кандидаты Жаныбек Жакыпбеков мындай дейт: - Кыргыз элинин ичинен чыккан Тайлак баатыр, єзгєчє кыргыз эли їчїн баатырлар доорунун акыркы могикандарынан болуп эсептелет.

Ушул эле ойду улап, тарыхчы Арслан Койчиев мындай пикир айтат: -Тайлак баатыр Теўир тоонун ичин жердеген, мекендеген кыргыз урууларынын башчысы. Теўир тоону жердеген урууларынын орто кылымдардан бери келаткан аристократиялык бїлєсїнїн єкїлї, кландын башкаруучусу деп койсок болот. Ал эми Тайлак баатырдын єзїнїн ємїрї буга чейин Кыргызстандын тїштїгї Фергана, Талас жана башка аймактар ошол учурда жаўыдан канат жайып келатканда коўшу элдерин басып алууга умтулган Кокон хандыгына туура келип калды,- дейт тарых илимдеринин кандидаты Арслан Койчиев. Тарыхтагы улуу ысымдарды эстей жїрїї їчїн Нарын дайрасынын жээгиндеги Куртка айылына Атантай, Тайлакка кош бешик кылып жай казылып, кош кїмбєз тургузулган.

ТАЙЛАК МЕНЕН КЫТАЙ СОГУШУ

ТАЙЛАК БААТЫР Баатыр тууралуу изилдеп-иликтеп тарыхый-кєркєм баян жазган, ємїр акырына чейин улуу инсанды даўазалоо аракетин жасаган жазуучу, маркум Шїкїрбек Бейшеналиевдин айткандары сакталып калган экен: - Тайлак эл арасында, жазма тарыхыбызда эмес, коўшу элдердин - кытайдын, єзбектин, казактын тарыхында белгилїї адам. Бул жомок эмес, чыныгы тарыхый баатыр. Эл арасында Тайлак жєнїндє укмуштуу ырлар, кошоктор тарап кеткен. Ошондон бир эки сабын келтирип берейин: Болжолу 1825-жылдарда жайлоо кезинде бир кабарда 600, бир кабарда 1000 кытай (соўкусун апыртып айтса керек) келип, Нарын єзєнїнєн саяк кыргызы чоро уругунан Тайлактын айылын тїн ичинде капылетте жатканда тегеректеп

калган. Тайлактын Бєбєтай, бир кабарда Ноорузбай деген жигити їйїнє киргизип койгон Тайлактын Буурул ат деген кїлїк атын жетелеп чыгып минип, жєє калган Тайлакты аттын куйругун карматып, сїзє качып, калыў кытайды жара качып кутулган (Тайлактын катыны жаш баласын аркасына сала чуркап келе жатканда жигит катындын колунан кытайлар жабышып, баланы жулуп калган кабар бар.) Тїн боюнча туш-туштагы саяктын кїлїк аттуу баатыр жигиттери жаа тарткан, мышык аткан мергендерин жыйып, кара журттуу айылга калтырбай, абышка, жаш баланы койбостон чогултуп, алардын караанын кєрсєтїп, кєрїнєє Жерге коюп, андан жасоосун ылгап, айырып чыгып, кытайга кєрїнбєй качырып чыгар жерден бугуп, таўдын атышын кїтїп турган. Таў аппак атканда калыў кытайдын капкара болуп котолоп айылды басып жатканын кєрїп, катын-бала, калган эл-журтту кырып таштаган экен деп, Тайлактап ураан чакырып, бїткїл эр-азаматы урган таштай болуп качырып чыкканда, кытайдын кєбї аттарына мине албай, далайын саяктар єлтїрїп жиберген. Кытайларды айылдын їстїнєн сїрєп чыгып урушуп жатканда саяк Байбагыштын айылында ат семиртїїгє жайлап, Нарындын боюнда Куртка Коргондо жаткан єзїбектин жїз сарбозу, бир кабарда кытай келет деп кооптонуп жаткан аскерине кабар жетип калып, алар согушуп жатканда їстїнєн чыгып, кытайлар чыдай албай качкан. Кыргыздар їч кїн согуш кылып, Арпа менен Нарындын ортосундагы Кароо деген капчыгайга камап алган. Кытайлар тїн ичинде арчанын тїбїнє от жагып тамак бышырып жатканда, кыргыздар жашынып барып, чекесинен сїйрєп качып, єлтїрїп турган. Кїндїз жапырык, тїндє туштуштан тегеректеп кыйкырык менен камап алганына чыдай албастан, чап менен єйдє чыга качып, мурун бїткїл кийимдерин єрттєп, анан соў бирин-бири кылычташып єлтїрїшкєн. Єзїн-єзї дагы єлтїргєн. Белине ок тийип, арчада жаткан кытай жаа менен Норузбайды атып жибергенде тийбей калып кытайды єлтїргєн. Ошончолук жїздєгєн кытайдан сарала атчан бир кытай качып кутулган. Кыргыздар кытайдын айыл їстїнєн сууруп чыкканда кытайдан коркуп, Тайлактын їйїнє камалган калыў катынкыздын жакшыларын кытайлар бєлїп, жамандарын (єўї сертин) бир башка бєлїп, чекесинеў єлтїрє баштаганда кыргыздардын жемирип кирген чагы болгон. Кытайлар .єлтїрє баштаган далай катын-эркек балдарын дамбалдын арасына катып алган. Тайлак 42-жашта єлгєн. Бул согуш тууралуу эл арасындагы ыр: Туткуй толгон эл деген — Туйгун Тайлак эр деген. Майстан толгон эл деген — Баатыр Тайлак эр деген. Тайлак минди буурулду — Тамандары туурулду. Таталаган кытайлар Баары бїткїл кырылды. Акмат РААТКАН

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

ШОУ МАЕК

Жумагїл РАЙЫМЖАН кызы, ырчы:

е д м е н и Кич м е л э з ы шок к

Акыркы учурларда “Замандаш” аттуу ыры менен кыргыз жаштарынын сїймєнчїгїнє ээ болгон ырчы кыз Жумагїл Райымжан кызы менен чыгармачылыгы туурасында маектештик.

- Жумагїл, маегибизди сенин чыгармачылыкка аралашып калганыўдан баштасак? - Чыгармачылыкка бала кезимден эле аралашып жїрєм, -десем жаўылышпайм. Ошол бала кезимен эле сахнанын артындагы оор турмушту башыман єткєрїп, кыйынчылыгын тартып келем. Бир убакта “ырдабайм”, - деп, башка тармакта иштеп кеткем. Чыгармачылыгым менен жакындан тааныш болуп жїргєн инсандардын сунушу менен кайра ыр чєйрєсїнє аралашуума туура келди. Анын їстїнє, сахнага ырдап чыккандан кийин эч качан аны таштай албайт экенсиў. Сахна- бул оору экен. Кайрадан жаўы ырларды жаздырып, чыгармачылыкка катуу бел байлап кириштим десем болот. Азыр “Мурун эле киришсем болмок экен”, - деп ойлоп калам.

кеп-кеўеш алам. Кєп учурларда “Ушул ырды ырдабайсыўбы?” - деген жакшы сунуштар менен ырдап калам. Бирок, албетте баарын эле ырдай бербейм, кєўїлїмє жагып, їнїмє тєп келген, мааниси жакшы ырларды гана ырдайм. Анткени, ар бир ырга канча каражат жумшап, эмгек кыласыў. Анан “Эл жакшы кабыл алса экен, ийгиликтїї чыкса экен”, - деген чоў жоопкерчилик болот.

- Репертуарыўда канча ыр бар? - Жаўы ырлардан болгондо 20 дай бар. Албетте, бул жакка эски ырларымды кошпогондо. - Їй-бїлєєў туурасында кеп козгосок? - Їй-бїлєєдє беш бир туугандын їчїнчїсїмїн, эки уул, їч кызбыз. Атам каза болгон, азыр апамдын ємїрїн тилеп турабыз. Раматылык атам жакшы ырдачу экен, мендеги талант да атам тараптан берилсе керек. Калган бир туугандарым чыгармачылыктан алыс адамдар, башка тармактарда эмгектенишет. Бирок, апам да, туугандарым да менин чыгармачылыгымды колдоп турушат. - Кичинекей Жумагїлдїн балалык кыялдары кандай эле? - Бала кезде абдан шок, тентек, башкача кыз элем. Негедир 8-класска келгенимде токтолуп, унчукпаган, токтоо кызга айландым. Жакындарым: “Бала кездегидей эле болбойсуўбу?” – деп айтып калышат. Мени ошондо эле “артист” дешчї. - Їнїў тунук, кантип багасыў? - Ырчыда Кудай берген їн болуш керек. Їндєр да ар кандай болуп бєлїнєт. Бирок, їндї да жакшы ырдаш їчїн тапташ керек. Убактым болгондо вокалдан сабак алып турам, кєп ырдасаў єзїў деле такшалып каласыў, ошентсе да ары жактан талант болуш керек го.

- Ырчылыктан башка дагы кайсы кесиптин ээсисиў? - Буга чейин Коргоо Министрлигинде аскер кызматында иштедим, учурда Чек ара кызматында аскер кызматында иштейм, албетте чыгармачылыгыма байланыштуу, аскер чиним- прапорщикмин. Андан сырткары Маданият башкармалыгында да эмгектенем. Єзїм ОшМУнун “Исскуство” факультетин бїткєм. Менимче ар бир инсан єзїнїн кызыккан нерсеси менен алек болгон жакшы го. Ошондо иштеген ишиўдин єтєєсїнє жетесиў.” Кудай буйруса чыгармачылык менен элиме кызмат кылсам”, - дейм, Башка жумуштарга да чакыруулар болгон, єзїм макул болгон эмесмин. - Аз убакыттын ичинде эл оозуна алындыў. Репертуарды тандоодо сынчыў ким? - Чыгармачылыкка киришкенден бери эле єзїмдїн аракетим менен тырышып иштеп жатам. Кєп ырчылар сыяктуу мага бирєє жардам берип, колдоо кєрсєтє элек. Албетте, ырды тандаарда мыкты обончулардан, акын жана ырчылардан № 115 • 13-ферваль, 2015-жыл

- Кооз кєйнєктєргє басым жасап жїрєсїў, атайын тикмечиў барбы же єзїў тигесиўби? - Менин кийим тигїїгє такыр шыгым жок. Ошондуктан жакшы дизайнерлер менен кеўешип кийинем. Єўїн, фасонун, фигурама жарашыгын дизайнерлерге айтам, алар єздєрїнїн сунуштарын айтышат, анан ортодо сонун композиция жаралат. Кєбїнчє А. Обозованын, Наилдин колунан жаралган кєйнєктєрдї кийем. Акыркы учурда “Айым стайлдын” кєйнєктєрїн да кийип калып жїрєм. - Атаандаштык болмоюнча жылыш болбойт эмеспи. Сен жашоодо атаандаштыкты кандай учурда пайдаланасыў? - Бир адамга атаандашпайм. Табийгатыман їйдє кєп отургум келбейт. Дайыма жумуш менен жїрсєм ырахаттанам. Кимдир бирєє їчїн эмес, єзїм їчїн, элиме жаўы чыгармаларды чыгарып, жакшы ырларды ырдап жакшы жаўылыктар менен жїрїїгє бардык кїчїмдї жумшайм. Кыскасы, турмуш-

тун агымынан артта калгым келбейт. Кээде отуруп, бекер єткєргєн убакыттарыма єкїнїп калам.

- Биринчи жолу сахнага чыккан кїнїў? - Мектептерде кароо-сынактарда ырдап жїрчїмїн. 7-класста чоў сахнага ырдап, чыгармачылыктагы тушоомду кескем. - Биринчи ийгилигиў? - Биринчи ийгилигим да мектептен башталган, жаш таланттар кароо- сынагында ырдап 1-орунду алгам. Кудайга шїгїр ушул убака чейин катышкан сынактарда ийгиликке жетишип келем. Эмгек, аракет кылсаў сєзсїз акырындык менен їзїрїн берет экен. - Биринчи тапкан маянаў? - 9-класста Ош облустук Филармонияга жумушка кирип, 370 сом айлык алгам. Ошондогу кубанганымды сурабаўыз. Кудуўдап, айлыгымды апама кєтєрїп баргам. - Сенин ырларыўды казактар да ырдап жїрїшєт. Албетте бул кубантаарлык нерсе... - Казак туугандардын менин ырларымды ырдашы чоў ийгилик. Казакстандан байланышып, єзїм жєнїндє маалымат алышып, кыргызча ырым жаўырса, жакшы ойлорун айтышты. Келечек алдыда. Кудай буйруса Кыргызстанда, Казакстанда кызматташып жїрє беребиз. - Чыгармачылыкта курбуў барбы? - Чыгармачылыкта курбуларым кєп. Ар биринин єзїнчє жакшы жактары бар, баары мен їчїн бирдей курбулар, мамилем

жакшы. Кєптєн бери мамиле кылган курбуларыўдын мїнєздєрїн деле билип калат экенсиў. Балким артыман сїйлєгєндєрї бардыр. Бирєєгє саткындык кылсаў, сага

да бир кїнї башыўа келет дегендей, кєўїлїмє жакканы менен дос болом. Мусулманчылыкта да достуктун орду чоў. “Акыретте да дос керек”, - дейт. Саткын достордон сактасын, кээде капа болгон учурларда жакын досум менен баарлашсам кєўїлїм кыйла кєтєрїлєт.

- Чыгармачылыгыў жеке жашоого кедергисин тийгизген учурлар болобу? - Буга чейин “чыгармачылык, ырдайм”, - деп кєбїнчє жеке жашоомо убакыт бєлгєн эмесмин. Албетте, азыр жашоо да башкача, биринчи жеке жашоомду алдыга коём. - Кыргызда сынчылар кєп эмеспи. Єзїў тарапка кандай сындарды угуп жїрєсїў? - “Даяр ашка сынчы кєп” дегендей сынды да ар кандай кабыл алам. Кээде туура кабыл алсам, кээде укпай деле коём. Мисалы: ырдоо жагынан профессионал адам айтса, їйрєтсє угам. Стилиме да стилисттер сын айтса угам. Анан сырттагы ар ким эле айтса уга бербейм. Бирок, єзїмдїн дарегиме азырынча аша чапкан сындарды эшите элекмин. - Залкарлардын кимисинин ырларын кєп ырдайсыў? - Бир эле обончунун ырларын ырдабайм. Сєзї, обону їнїмє дал келсе, жакканын ырдай берем. Бир жерге барып калсам Рыспай Абдыкадыровдун, же Асанкалый Керимбаевдердин ырларынан ырдап берчи десе, билген ырларынан ырдай берем. Учурда Б.Борбиевдин эски ырларынан ырдап жїрєм. Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

ТАСМА МАЕК

Суйума СУЛАЙМАНОВА, “Кекеч” тасмасынын продюсери:

ТЇШТЄН ЖАРАЛГАН ТАСМА таандык. Ошондо Эрнест агай тїш кєргєн экен, тїшїнєн улам ойгондум десе кайта эле тїшї болуп, ойгонгон сайын жатаканада балдарды кєрє бергем деп айтат. Анан чынында тїшїнєн ойгонгондо дагы деле уктап жатамго деп ойлоптур. Андан тышкары агай жаш чагында кекечтенген, кекечтиги жактырган адамына сїйїїсїн арнамакты тургай окуганга, достору менен сїйлєшкєнгє чоў тоскоол жараткан. Арадан 35жыл єтїп, Эрнест агай романтикалык, музыкалык, мистикалык, комедиялык, автобиографиялык драмансын жаратып элге тартуулап жатат.

- Бул кинону тартууга канча каражат сарптадыныздар? - Бул тасмага кєптєгєн каражат сарпталды,сапатына кєбїрєєк кєўїл буруп, каражатты аяган жокпуз. Азырынча канча акча коротконубуз белгисиз, болжол менен 40-50 миў доллардын тегереги кетти. 12-февралда Бишкектеги “Манас” кинотеатрында кыргыз режиссёру Эрнест Абдыжапаровдун автобиографиялык “Кекеч” аттуу тасмасынын бет ачар аземи болуп єттї. Кинонун бет ачарына КРнын Маданият, маалымат жана туризм министри Алтынбек Максїтов, кино тармагынын єкїлдєрї, режиссёрдун жакындары, тасманын каармандары келишти. Тасма жалпысынан жакшы тартылып кєптєгєн кєрїїчїлєр

кол чаап кабыл алышты. Тасмада башкы каармандарды Нурак Ємїрбеков, Рахат Божокоева, Алиша Диа, Айнура Чанчарбаева ойношкон. Анда эмесе кинонун продюсери Суйума Сулайманова конокто.

-Саламатсызбы? - Саламатчылык - “Кекеч” киносунун тарыхын айтып кетсеўиз? - Тасманын башаты 1980-жылдарга

- Тасма кайсы жерлерде тартылды? - Бул автобиографиялык, музыкалык тасма борборубуз Бишкек шаарында жана анын чет жакаларында тартылды. - Бул кинонун башка кинолордон айырмачылыгы? - Мен бул тасманы єзгєчє бир сезимдерге толгон тасма болду деп айтат элем. Анткени, агай бул тасмада єзїнїн ички дїйнєсїн ачты деп эсептейм. Тасма романтикалуу болуп ушундай бир таза сезимдерди кєрсєтєт. Ошол эле учурда чоў социалдык кєйгєй-

лєрдї камтыйт. Тасмада автордун кєптєгєн классика, джаз, фольклордук жанрларын камтыган музыкалары жаўырат. Анан себеленген комедялык катмары бар.

- Кино тартуу учурунда кандай кыйынчылыктар болду? - Кыйынчылык эў биринчи съемкабыз свалка жакта болгон. Жай, ысык, жагымсыз жыт, аркы свалкадан учкан нерселер чаў менен кошо учуп келет экен. Съемка 2 бєлмєлїї времянкада болчу, ичинде съемка, сыртында съемочная группа. Бирок, жалаў позитивдїї адамдар чогулганбызбы айтор ошого карабай, тыныгуу маалында гитараны алып ырдап отурдук. Тасмада Нурак Омурбеков, Рахат Божокоева, Жаныш Майрамбек уулу, Алиша Диа, Айнура Чанчарбаева, Кайрат Мусаевдер ойношту, бири биринен ашкан жєнєкєй, иштерине так, тамашакєй адамдар. Съемочный группабыз болсо кєп жылдан бери иштеп бири-бирибизге ширелишип кєнїшїп калганбыз. Таарынышсак ошол эле замат элдешип алабыз. - Эми кандай кинону тартайын деп жатасыўар? - Азыркы учурда кыргыздын элине жерине кєп эмгек кылып, кыргызга аттын кашкасындай таанымал Шабдан баатыр жєнїндє тарыхый тасманын сценарийин Эрнест Абдыжапаров, Каныбек Иманалиев жазып жатышат. Эў эле жакынкы проектибиз жана эў жоопкерчиликтїї тасма Шабдан Баатыр болот. Рахатбек РЫСАЛИЕВ

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

САЙ САТ

БОРБОР АЗИЯГА САЯСИЙ ТУЎГУЮК ДАЯРДАЛЫП ЖАТАТ АКШ ЭМНЕНИ КЄЗДЄЙТ? АКШнын Украинадагы окуяларга болгон реакциясы туруктуу мїнєздє эмес экени белгилїї болуп калды. Америкалык белгилїї жазуучу жана коомдук ишмер, азыркы замандагы саясат жана социалдык маселе боюнча адис Джеймс Ховард Кунстлер Вашингтон Украинаны “таштап кетет” деген оюн билдирди. Америкалык адистин айтымында, учурда Украина каражаты жок, жумушусуздук кулач жайган жана тамак-аш тартыштыгы пайда болгон єлкєгє айланды. Єз ойлорун франциялык La Chrongie Agora маалымат булагына билдирген адис Украианын мындай кырдаалдан чыгарып кетїїсїнє Евро союздун да АКШнын да алы келбесин билдирген. “Булдардын каражаты кєп убакытка туруштук бере албайт. Ашып кетсе бир жылда эсеби чыгат”, - деген ал. Джеймс мырза буга Жакынкы Чыгыштагы окуяларды мисал келтирип АКШнын ал жакты колго алуу аракетинен майнап чыкпаган белгилеген. “Украинаны колдоо токтоп баратат. Бул кєрїнїш АКШны басмыроо менен барабар. Биз аталган аймактагы тынчтыкты бузгандан башка эч нерсеге жетише албадык”, - дейт адис. Ошондой эле ал акыркы жылдары АКШ тарабынын демилгеленген соода-экономикалык согуш да терс натыйжаларды алып келгенине басым жасаган. “АКШ банкрот болду. Биз анткорлонуп жатабыз жана бизде ресурс ойлогондон да аз болушу мїмкїн. Биз компьютер аркылуу акча жасап башка єлкєлєрїн банктарын кийинтип жатабыз. Бирок, эреби-кечпи бул акчалар жасалма экени аныкталат. АКШ чындыгында буга чейин бакубат єлкє болгон. Жакынкы жылдары экономиканы коркунучтуу жылдар кїтєт”, - дейт ал. Джеймс Ховард эле мындай ойдо эмес. АКШнын белгилїї экономисти, Р.Рейган президент болуп турганда Каржы министринин экономикалык саясат боюнча жардамчысы катары иштеген Пол Крейг Робертс бир катар маалымат каражаттарына ушундай эле макалаларын жарыялаган. Ал Украинадагы кырдаалга токтолуп, анда АКШ утулуп жатканын белгилген. Ал арада АКШдагы ири банктардын бири єз каражаттарын Украинадагы экономикалык каатчылыкка бєлїшпєй турганын билдирди. Єз кезегинде украиналык ММКлар АКШнын ири банктары катары эсептелген New York Mellon Украинадагы

акцияларын массалык тїрдє сатканын жазып чыкты.

УКРАИНАДАН КЫРГЫЗСТАНГА АКШнын талдоочуларынын ойлорун белгилїї саясий эксперт жана геосаясий тармак боюнча дасыккан адис Марс Сариев жєндїї экенин айтат. Анын айтымында, АКШ бийликтери Жакынкы Чыгыштагы жана Украинадагы башаламандыктарды токтотууга кїчї жетпестигин кєрсєттї. “Андыктан алардын кєўїлї Орусия жана Борбор Азия бурулат”, - дейт ал. Ал белгилегендей, айрым америкалык саясатчылар Украинаны бир канча бєлїккє бєлїп жиберїїгє кызыктар жана аларга экономикасы кїчтїї Украина керек эмес. “АКШ Украинаны бир канча трансулуттук корпорацияларга бєлїп жїгєрїїгє кызыктар. Аларга экономикасы кїчтїї Украина таптакыр керек эмес. Бул жерде 90-жылдардагы Югославиядагыдай мамлекетти жок кылып жиберїї планы иштеп жатат. Эми кезек Кыргызстан жана биздин аймактагы башка єлкєлєргє келди”, - дейт М.Сариев. М.Сариевдин айтымында, расмий Вашингтон бекер жеринен эле Ричард Майлзаны Кыргызстанга элчи кылып дайындаган жок. Анын айтымында Ричард мырза бир катар єлкєлєрдє тїстїї ынклаптарды жасоого активдїї катышкан. “Бул киши мыкты аскер, чебер адис жана дїйнєнїн от жанып турган жерлеринде кылдат иштеп єзїн кєрсєткєн адам. Аны Борбор Азияга, болгондо да Кыргызстанга жибергени белгилїї. АКШ Бажы биримдиги єнїгїп кетишин эч качан каалабайт. Алар стабилдїїлїктї курчутууга аракет жасайт. Андыктан ар кандай сценарийлердин алдын алуу їчїн Орусия, Казакстан, Беларусия жана Армениянын аналитикалык борборлору менен тыгыз иштешїї керек. Алар менен кырдаалды бирге кєзємєлдєп ар кандай окуяларга каршы пландарды иштеп чыгуу абзел”, - дейт Сариев.

КЫРГЫЗСТАН БОРБОР АЗИЯДА СЄЗ ЭРКИНДИГИ БОЮНЧА БИРИНЧИ ТУРАТ

Кыргызстан сєз эркиндиги боюнча Борбор Азия мамлекеттерин бир топ артка таштады. Мындай маалымат эл аралык “Чек арасыз репортер” уюмунун докладында айтылат. Аталган уюмдун иликтєєлєрїнє ылайык, Кыргызстан дїйнє боюнча 180 мамлекеттин ичинен 88-орунга ээ болгон.

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

Ал эми коўшу Казакстан сєз эркиндиги боюнча 160-орунду камсыз кылса, Тажикстан 116-сапка илинген. “Чек арасыз репортер” уюму Єзбекстан менен Тїркмєнстанда бул багыттагы абал оор экенине токтолуп аларды 166 жана 180-орунга койгон. Бул иликтєє укук коргоочулар, талдоочулар, активисттер жана дїйнє жїзїндє иш алып барган 130 кабарчыны сурамжылоонун негизинде чыгарылган. “Чек арасыз репортер” уюму маалыматында айтылгандай 2014-жылы жалпы эле дїйнє жїзїндє сєз эркиндигин басмырлоо кїчєгєн. Ага бир катар террористтик уюмдардын экстремисттик аракеттери да себеп болуптур. Уюмдун маалыматында эў эле эркин єлкєлєр катары Финляндия, Норвегия, Дания, Нидерланды, Швеция мамлекеттери кєрсєтїлгєн.

“КЕЛ-КЕЛ” КЕЛДИБИ, ЖЕ КЕЛДИБЕКОВ КЕЛДИБИ? Германияга дарыланганы кеткен Акматбек Келдибековдун 10-февралда кайтып келгенин анын адвокаты Татьяна Чильникина расмий билдирди. Бирок, анын келгендиги тууралуу маалымат андан 3-4 кїн мурун эле айтылып жїргєн. Кандай болгон кїндє дагы анын сєзїнє туруп, кайтып келгенин жигиттик деп эсептеп туралы. Бирок, Германияга кеткен Келдибековдун Малайзиядан учуп келгени тїшїнїксїз болуп калды. Эске сала кетсек, Акматбек мырза Кылмыш-Жаза кодексинин їч беренеси боюнча айыпталып, мамлекетке 35 миллион сом зыян келтиргендиги тууралуу айтылган. Бирок боштондукта жїргєндє “Мен мектептин атамы болчумун” дегендердин катарында жїргєн Келдибеков бир заматта эле тїсїн єзгєртїп, катуу оорулуу болуп чыга келген. Эптеп сот процессин созуу максатында їстєккє-босток операция жасатып, дарылардын кїчї менен уйку-соонун ортосунда айлап жатты. Анын айынан тергєє иштери токтоп, сот процесси жылбай турду. Акыры депутаттардын кємєгї менен дарыланганы Германияга кеткен эле. Бирок, Германияга кеткен Келдибеков Дубайда жїргєнї айтылган. Ал жакта эч кан-

дай дарыланбай эле кадимкисиндей ден сак жїргєн Келдибеков Кыргызстандан Москвага “пошел” болгон туўгуч ажо Аскар Акаев менен жолугушуп, чайлашканы маалымат булактарына чыккан. Алманбет Анапияев менен да жолугушканы тууралуу имиш кептер чыккан. Ошентип катуу эс алган Келдибеков акыры Кыргызстанга келди. Бирок жогоруда айтып єткєнїбїздєй ал Германиядан дагы, Дубайдан дагы эмес Малайзиядан кайтып келди. Кыязы турист болуп кетсе керек. Єзї менен кошо колуна “їч айдан кийин кайра барып дарыланыш керек” деген документин кошо кєтєрїп келгенин билдик. Мунусу кайрадан эле кылмыш жоопкерчилигинен качуунун жолун алдын-ала пландаштырып келгенинен кабар бербейби? Ошентсе да аны эми борбор шаарыбыздагы №1- тергєє абагына камоо сунушун Башкы прокуратура Биринчи Май райондук сотуна жолдоду. Райондук сот эми качан, кандай чара кєрєрїн кєрє жатарбыз. Эгерде бир нече айда эле дїйнєнїн булуў-бурчун кыдырып їлгїргєн Келдибековду Кыргызстанда 10 кїн эле бош койсоў, бїгїн Оштон, эртеў Баткенден, бїрсїгїнї Таластан кєрє берерибиз аштан бышык

Д.ЇСЄНОВ ЖООПКЕРЧИЛИКТЕН КУТУЛБАЙТ Мурдагы баш бакан Данияр Їсєнов Бишкек мэри кезинде «Ю-Ти-Ай Глобал» компаниясына Ататїрк сейилбагынан мыйзамсыз жер тилкесин бергени їчїн Биринчи Май райондук соту тарабынан 15 жылга сыртынан эркинен ажыратылган эле. Ага Кылмыш жаза кодексинин 304-305-беренелеринин («Кызмат абалынан кыянаттык менен пайдалануу», «КРнын жер мыйзамын бузуу») негизинде кылмыш иши ачылганы маалым. Бишкек шаардык сотунун коллегиясы бул маселени карап, Биринчи Май райондук сотунун єкїмїн кїчїндє калтырганын прокурор Акылбек Бакачиев билдирди. Данияр Їсєнов кайсы жакта жїрбєсїн жоопкерчиликтен качып кутула албайт. Ал Кыргызстанга келээри менен темир торго тыгылары айтпасак деле тїшїнїктїї.

КТРКнын БАЙКООЧУ КЕЎЕШИНИН ТЄРАГАСЫ БОЛУП АБДЫ САТАРОВ ДАЙЫНДАЛДЫ Коомдук телерадиокорпорациясынын Байкоочу кеўешинин тєрагасы болуп Байкоочу кеўештин мїчєсї Абды Сатаров дайындалды. Мындай чечим 12-февралда Байкоочу кеўештин кезектеги отурумунда

маалым болду. Эске салсак, Илим Карыпбеков КТРКнын башкы директорунун милдетин аткаруучу болуп дайындалган соў, ал тєрагалык ордун таштап, Байкоочу кеўешинин

тєрагасынын милдетин убактылуу жаш курагы боюнча улуу Тамара Жаманбаева аткарып жаткан. Абды Сатаров — журналист, КТРКнын башкы директорунун мурдагы орун басары. Журналистика тармагына 1973-жылы келип, ошондон бери НТРК, «Ош-3000», КООРТ, НТС телеканалдарында, «Заман Кыргызстан» эл аралык гезитинде жана «Интерньюс -Кыргызстан» медиа-уюмунда иштеген. Учурда Кыргыз-тїрк «Манас» университетинин журналистика кафедрасында мугалим, байланыш факултетинин деканынын орун басары. КТРКнын Байкоочу кеўешине президент тарабынан сунушталган.

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР ТАШТАНДЫ ЫРГЫТКАНДЫГЫ ЇЧЇН ЖООПКЕРЧИЛИГИН ЖОГОРУЛАТУУГА БАГЫТТАЛГАН МЫЙЗАМ ДОЛБООРУ КОЛДОНДУ

кандыгы їчїн, тиричилик таштандыларын жана башка заттарды тиешелїї эмес жерлерде єрттєгєндїктєрї їчїн жоопкерчилигин жогорулатууга багытталган. «Аталган мыйзам долбоорунун негизинде 1ден 20га чейинки эсеп кєрсєткїчїндє, ал эми жооптуу кызматкерлерге 50дєн 100-200гє чейинки эсеп кєрсєткїчїндє айып салуу сунушталууда», - деди депутат. Талкуудан соў биринчи окууда 96 депутат мыйзам долбоорун кабыл алууну колдоп, бирєє каршылыгын билдирди.

КЫТАЙ ТАРАПТЫН ДЕМИЛГЕСИ МЕНЕН КЫРГЫЗ-КЫТАЙ ЧЕК АРАСЫ УБАКТЫЛУУ ЖАБЫЛАТ Жогорку Кеўештин пленардык отурумунда 12-февралда депутаттар Майрамбеком Расулов («Ар-Намыс»), Акылбек Султанов (КСДП) тарабынан демилгеленген «КРнын Административдик жоопкерчилик жєнїндє кодексине єзгєртїїлєрдї ана тлуктоолорду киргизїї жєнїндє» мыйзам долбоору каралды. М.Расуловдун айтымында, мыйзам долбоору айлана-чєйрєнї коргоо максатында жарандардын таштанды ыргыт-

ИИМ «ДАН» МАМЛЕКЕТТИК ИШКАНАСЫНЫН ЖЕТЕКЧИСИНИН ОРУН БАСАРЫ ЖАСАЛМА ДИПЛОМ КОЛДОНГОНДУГУН АНЫКТАДЫ

ИИМдин 5-башкы башкармалыгынын кызматкерлери жогорку билим жєнїндєгї жасалма диплом колдонуу фактысын ачыкташкандыгын министрликтин басма сєз кызматы 12-февралда маалымдады. Анын маалыматы боюнча, ИИМдин 5-башкы башкармалыгынын кызматкерлери ыкчам-иликтєє иш-чараларынын жїрїшїндє, «Дан» мамлекеттик ишканасынын жетекчисинин орун басарларынын бири, К.И.Скрябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университетинин 2002-жылы берилген «инженер-механик» адистиги боюнча жасалма дипломун пайдалангандыгын аныкташты. Милиция кызматкерлери жогоруда аталган адам жогорку билими жок туруп жетекчилик кызматта иштегендигин, ал ишке кирерде кєрсєткєн К.И.Скрябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университетинин диплому берилбегендигин тастыкташты. Аталган факты боюнча КРнын Кылмыш-жаза кодексинин 350-беренесинин 2-бєлїгї (Жасалма документтерди колдонуу), 166-берененин 3-бєлїгї (Алдамчылык) менен кылмыш иш козголду. Иликтєє жїргїзїлїїдє.

ДЕПУТАТ Ч.СУЛТАНБЕКОВА БАТКЕНДЕГИ ЖОЖдорду КАЙРАДАН КАРАП ЧЫГУУНУ СУНУШТАДЫ Баткен облусундагы жогорку окуу жайлардын, институттардын окутуучуларынын, студенттеринин жана алардын атаэнелеринин кайрылуулары менен депутат Чолпон Султанбекова 12-февралда Жогорку Кеўештин «Ар тїрдїї маселелер» саатында тааныштырды. Бул тууралуу Жогорку Кеўештин басма сєз кызматы билдирди.

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК алуусу мїмкїн деген шек менен шаардын Кєк-Таш айыл башкармалыгына караштуу айылдан жети адам ооруканага жаткырылган. Облустук ветеринария жана фитосанитардык коопсуздук боюнча башкармалыгынан билдиргенине караганда, алардан кїйдїргї оорусунун белгилери табыла элек жана оору аныктала элек. Маалыматка ылайык, бул оорунун жугушун ветеринардык талаптардын бузулганына байланыштырышууда. Себеби, уй базардын сыртынан сатылып алынган жана уйду мал доктурга текшертишкен эмес. Божомолго караганда, мал мурда кїйдїргїгє каршы эмделбеген. Ошондой эле, уй ооруп калганда жана аны союп жатканда їй ээси же айылдагылар ветеринардык адисти чакырышпаган.

ўеш» деген жазуу бар, ал эми кїбєлїктїн єзї ал баланын атасынын наамына Коррупцияга каршы кїрєшїї боюнча уюмдун кызматкери катары берилген», - деп айтылат маалыматта. Мындан тышкары, ал баладан мыйзамдуу тїрдє берилген досуна таандык газ-травматикалык тапанча алынды. Учурда ал Ички иштер башкармалыгына жеткирилип, ата-энеси чакырылды. Тергєє амалдары жїрїїдє.

ТОКМОКТОГУ 6 АДАМДАН ТУРГАН ЇЙ-БЇЛЄ ИС УРУП КЄЗ ЖУМГАН

КАРА-ЖЫГАЧ ЖАЎЫ КОНУШУНАН ТАПАНЧА ЖАНА ЖОГОРКУ КЕЎЕШТИН КЇБЄЛЇГЇ МЕНЕН ТЇШКЄН СЇРЄТЇН INSTAGRAMГА КОЙГОН ЖАРАН КАРМАЛДЫ

«ЭЛДИК ЛОТЕРЕЯНЫН» КЕЎЕСИНДЕ МЫЙЗАМСЫЗ ЛИЦЕНЗИЯ БЕРЇЇ ФАКТЫСЫ БОЮНЧА ТИНТЇЇ ЖЇРГЇЗЇЛДЇ

Кара-Жыгач жаўы конушунан тапанча жана Жогорку Кеўештин кїбєлїгї менен тїшкєн сїрєтїн Instagramга койгон Бишкек шаарынын тургуну Ислам Э., кармалды. «Кїбєлїктїн тышында «Жогорку Ке-

Баткендиктер балдарын борборго алып келїїгє шарты жок экендиктерин, аймактык ЖОЖдордун билим берїїдєгї баардык талаптарга жооп берерин белгилешкен.

«Андыктан, ЖОЖдорду оптималдаштырууда єкмєт менен Билим берїї, илим министрлиги Баткен аймагындагы ЖОЖдорго кылдат мамиле жасоо менен кайра карап чыгуу керек»,- дейт Ч.Султанбекова. Депутат Айнуру Алтыбаева Ж.Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинде ректор канча убакыттан бери шайланбай, создугуп кеткенин, мындай кєрїнїш бир катар ооруканалар менен поликлиникаларда дагы кездешип жатканын айтып, кадр саясатын сынга алды.

Бакыт Сеитов билдиргендей, имаратка тинтїї жїргїзїї тїнкї саат бирге чейин созулду. «Алар кеўседеги бардык доку-

менттерди, компьютерлердеги маалыматтарды текшерип чыгышты. Текшерїї бїгїн да улантылат», - деди ал. Сеитов, «Элдик лотерея» ЖЧКга Каржы базарын жєнгє салуу жана кєзємєлдєє боюнча мамлекеттик кызмат тарабынан мыйзамсыз лицензия берїї фактысы боюнча иш козголгонун белгиледи жана учурда ЖЧКнын лицензиясы алынганын кошумчалады. Эске салсак, кечээ ИИМден АКИpress'ке «Элдик лотереянын» кеўсесинде кылмыш иштин негизинде ыкчам-иликтєє иш-чарасы жїргїзїлїп жатканын маалымдашкан.

ЧЕЛЯБИНСКТЕ 23 КГ БАЎГИ ЗАТ АЛЫП ЄТЇЇ АРАКЕТИ ЇЧЇН КЫРГЫЗСТАНДЫК ЖАРАН 8 ЖЫЛГА КАМАЛДЫ

Токмоктогу 6 адамдан турган їй-бїлєнїн кєз жумушуна ис ургандыгы себеп болгон. Бул тууралуу 12-февралда ИИМден маалым болду. Укук коргоо органдарынын билдирїїсїндє, тургундар їйдєгї мештин ордун єз алдынча которушкан. «Учурда 5 адам боюнча соттук-медициналык экспертизанын жыйынтыгы чыгарылды. Эми, кийинчерээк каза болгон кыздын єлїмї боюнча экспертизанын жыйынтыгын кїтїп жатабыз», деп мааымдалды министрликтен.

МАЙЛУУ-СУУДА КЇЙДЇРГЇ ООРУСУН ЖУКТУРУП АЛЫШЫ МЇМКЇН, ДЕП ООРУКАНАГА ЖАТКЫРЫЛГАН АДАМДАРДАН ООРУ АНЫКТАЛА ЭЛЕК

Жалал-Абад облусунун Майлуу-Суу шаарында кїйдїргї оорусун жуктуруп

Кытай тараптын демилгеси менен Жаз кїнїн белгилєєгє байланыштуу кыргызкытай чек арасы убактылуу жабылат, деп билдирди КРнын мамлекеттик чек ара кызматынын коомчулук жана ЖМКлар менен байланыш бєлїмї. Анда, «Эркечтам-унаажолу» єткєрмє пункту ушул жылы 13-февралдан 1-мартка чейин жабылат. Жарандарды, транспорт каражаттарын жана жїктєрдї єткєрїї 2-мартта жаўыланат. «Торугарт-унаажолу» єткєрмє жайы 18-24-февраль кїндєрї жабык болот. 25-февралда ачылат.

ИИМдин Башкы тергєє башкармалыгынын жана СОБРдын кызматкерлери 11-февралда «Элдик лотереянын» кеўсесинде Башкы прокуратура тарабынан КР Кылмыш-жаза кодексинин 304-беренеси (кызматтык абалын кыянаттык менен пайдалануу) менен козголгон кылмыш иштин алкагында текшерїї жїргїзїштї. Бїгїн ИИМдин басма сєз катчысы

Челябинск облусунда Россияга 23 кг героин алып єтїїгє аракет жасаганы їчїн Кыргызстандын жараны 8 жылга эркинен ажыратылгандыгы ТАССтын сайтында маалымдады. Троицкий шаардык сот кыргызстандык жаранга карата Россиянын Кылмыш-жаза кодексинин 229-беренесинин 1-бєлїгї (Баўги заттык каражаттардын контрабандасы) менен жаза єкїмїн чыгарды. Эскерте кетсек, 2014-жылдын апрелинде «Бугристое» эл аралык автоунаа єткєрмє пунктунда Кыргызстандан Москвага жїк алып бара жаткан адам кармалган. Анын автоунаасын кароодо баштыкка салынган баўги заттар табылган. Тергєєдє белгилїї болгондой, кылмыш болгонго чейин бир ай мурда Ош шаарындагы айдоочуга белгисиз эки адам кайрылган. Алар «товарды» Москвага алып єтїї їчїн 10 миў доллар сунушташкан.

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

КАТ КУРЖУН

Ш.АСТАРКУЛОВДУН КОЧКОР АЙЫЛЫНЫН «АРДАКТУУ АТУУЛ» НААМЫН АЛГАНДЫГЫНА ЖЕРГИЛИКТЇЇ ТУРГУНДАР НААРАЗЫ

Кочкор районундагы Кочкор айылынын тургуну Насирдин Курманбаевдин 2 жылдан бери жер талашуу боюнча арызын сот карабай, убара кылып келїїдє. Буга чейин Насирдин Курманбаевдин наамында турган їйдїн ордун буга чейин Кочкор райондук мамлекеттик каттоо бєлїмїндє башка адамдын наамына жазылып калган. «Ошол себептен бул иш боюнча Кочкор райондук сотуна кайрылсам соттун тєрагасы Ш.Астаркулов 2 жылдан бери ар кайсы шылтоону айтып карабай келет. Єзїм 75 жашка чыктым, 2-топтогу майыпмын. Эми кары башым менен ушул кїнгє чейин сотко кайрылып, эч бир жыйынтык чыгара албай келем. Буга чейин А.Атамбаевге 2015-жылдын 15-январында кайрылган элем. Азырынча эч жооп бериле элек. Бул эмне деген заманда жашап атабыз?», - дейт жабырлануучу Н.Курманбаев. Кочкор райондук сотунун тєрагасы Ш.Астаркуловдун

Кочкор айылынын «Ардактуу атуул» наамын алгандыгына жергиликтїї тургундар нааразы.Алардын пикиринде, ушул кїнгє чейин элдин кєйгєйлїї маселелерин чечїїдє адилетсиз чечим чыгарып келген адамга 2014-жылы Кочкор айылынын ардактуу атуулу наамын тапшырууда эч бир элдин оюн укпасатан жергиликтїї кеўештин депутаттары Ш.Астаркуловго ардактуу атуул наамын ыйгарып коюшкан.Эми азыркы учурда жергиликтїї тургундар Ш.Астаркуловдун бул наамды алышына нааразы болуп, кайтарып алуу їчїн Кочкор айылдык кеўешинин тєрагасы А.Аситовго арыз жолдошту. Убагында Шаршенбек Астаркуловго экс Акыйкатчы кандай баа берген? Акыйкатчы Нарында жашы жете элек кызды зордуктаган адам бир жылдан бери жазага тартылбаганын сынга алган жайы бар

Акыйкатчы Турсунбек Акун Нарын облусунун Кочкор районунун Сары-Булак айылында жашы жете элек кызды зордуктаган адам бир жылдан бери жазага тартылбаганын сынга алды. Бул туурасында ал бїгїн “Кабар” агенттигинде єткєн маалымат жыйынында билдирген. Белгилїї болгондой, бул окуя 2011-жылдын 12-октябрында болгон. Мирлан аттуу адам 15 жаштагы кызды мектептен чыгып бараткан жеринен кїч менен машинага салып кетип, Кочкорго барып, зордуктаган. Кыздын атасы издеп жїрїп, 13-октябрда таап, дароо укук коргоо органдарына кайрылган. Бирок милиция кызматкерлери чара кєрїїнїн ордуна, “кызыўыз уят болуп калат” деп ата-энесин жоошутуп, иш козгобоого аракет кылышкан. “Кєрсє, баланын ата-энеси тїнї менен жїгїрїп, баарынын оозун жаап коюптур”, - дейт кыздын атасы. Акыйкатчы бул маселе боюнча Президентке кайрыла турганын билдирди. “Анткени Кочкор районунун соту Шаршенбек Астаркулов тараптар жарашты деп, ишти зордуктаган адамдын пайдасына чечип койгон. Мен бул сотту кызматтан алуу єтїнїчїм менен мамлекет башчысына кайрылам”, - дейт Т.Акун. Ошондой эле ал бул окуя боюнча билим берїї жана илим министри Канат Садыковго кайрылып, райондук билим берїї бєлїмїнїн башчысы Молдош Чакиевди

кызматтан алуу талабын кое турганын кошумчалаган.“Бул адам кызды окуучулардын тизмесинен таптакыр чыгарып, Тїп районунда окуйт деп жаздырып койгон. Бул акылга сыйбаган кєрїнїш болуп жатат. Ансыз деле кыз окуянын кесепетинен улам окубай калган”, - деди Акыйкатчы. Анын айтымында, облустук сот гана окуя боюнча оў чечим кабыл алып, зордуктаган адамды издєєгє алган. Ал Россияда жїрїшї мїмкїн экени айтылууда. Астаркуловду качанкыга чейин кочкорлуктар эркелетет? «Кыргыз Республикасынын жергиликтїї сотторунун судьялары жєнїндє» Кыргыз Республикасынын Президентинин 2007-жылдын 5-мартындагы № 87 Жарлыгы. КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ПРЕЗИДЕНТИНИН ЖАРЛЫГЫ Кыргыз Республикасынын жергиликтїї сотторунун судьялары жєнїндє Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 46-статьясындагы 2-пункттун 3-пунктчасына жана 83-статьясындагы 6-пунктка ылайык токтом кылам: Астаркулов Шаршенбек Касаболотович жаш курагынын жогорку чегине чейин жергиликтїї соттун судьялыгына; P.S 2007-жылы Бакиев Курманбектин жарлыгы менен чыккан экен

МЕН БУЛ КЫЗМАТКА КЕЛГЕНИ АЙРЫМ КЫЗМАТКЕРЛЕРДИН, ИШКАНАЛАРДЫН САНЫН КЫСКАРТТЫМ, - «Áèøêåê» ÝÝÀ äèðåêòîðó Î.Íóñóâàëèåâ

Мен бул кызматка келгени айрым кызматкерлердин, ишканалардын санын кыскарттым, деп билдирди «Бишкек» эркин экономикалык аймактын директору Орозбек Нусувалиев 12-февралда анын кызматтан кетишин талап кылган митинг боюнча «Баракелдеге» комментарий берип жатып. «Жетекчи болуп келгениме 2 жылдан ашты, мен башкаларчылап команда менен келген жокмун, жалгыз келдим. Башкы дирекциянын акчалары жєн эле сарпталып кетчї экен, ар ким єзїнїн тууган-туушкандарын, жек-жааттарын алып келип ишке орноштуруп коюптур. 5-6дан кассир, бухгалтер деп ача беришкен экен. Мен ошондойлордун жана чыгашалуу ишканалардын санын азайттым. Кызматын тийиштїї аткарбаганы їчїн 2012-жылы 44 киши кызматынан бошогон. Алар жооптуу кызматкерлер 50 миўден 100 миў сомго чейин єздєрїнє айлык коюп алышкан экен. Ошолордун баарын тазалаганбыз», - деген Нусувалиев, бїгїнкї митингде айтылган 42 кызматкер себепсиз бошотулган жана 450 миў сом № 115 • 13-февраль, 2015-жыл

тєлєнгєн деген маалыматтар жалган экенин билдирди. «Бул киши (Ахунбай Кошоев) єзї контрабандист. Эптеп эле «жумурткадан кыр, шыйрактан бєйрєк» чыгарыш керек. Митингге чыккан кайтаруучу балдардын баарына туура эмес маалымат тараткан. Мен мыйзам чегинде иштеп жатам, жана аны далилдєєгє даярмын. Ал эми мыйзам менен маселеси болгондор ушундай ызычуу тїшїрїп жїрє беришет. Бул биринчи эле пикет эмес, бул жерде уюшкан топтун белгиси болушу мїмкїн», - деди ЭЭА директору. О.Нусувалиевдин айтымында, кайтаруу кызматкерлердин санын компьютеризацияга єткєрїї менен азайтса болот, бирок антпейт. «Реформанын негизинде, кайтаруу кызматын компьютерлештирип азайтса болот, бирок мен дагы аларды (кайтаруучуларды) ойлоп, жумуштарынан бошоп калбасын деп аракет кылып, мындай системаны кєтєргєн жокмун», деп кошумчалады ал. Ал маалымдагандай, 2013-жылды ЭЭА 47 млн сом, ал эми 14-жылы 52 млн таза пайда менен чыккан. «Бул жомокто да

“КИРГИЗКА КЫЗГА” Милая менин сїйгєнїм, Нежная сенин кїлгєнїў. Без тебя кантип жїрєйїн, Навсегда сени сїйємїн. Сулушай жаным кулак сал, Кєп кыздар мени покидал. От вали десеў сен дагы, Анда мен точна пропал. Сїйїїмдї сага показал, Ыр менен аны доказал. Горный мед сымал сїйїїмдї, Гордая болбой кабыл ал.

ЭЙ РОССИЯ Эй Россия. Россия бир боор энем, Жыл сайын иштегени сага келем. Эмчектен качан эле чыгарсаўда, Айласыз мен жармашып эме берем. Эй Россия. Россия бир боор энем, Мен чынында сен жака келбейт элем. Жашообуз жакшы болуп турса эгер, Айылымдан бир карыш жылбайт элем. Эй Россия. Россия бир боор энем, Сен бар їчїн мен бармын сени менен. Кеткин деп депорт кылып таштасаўда, Мерседеске жетмейинче жїрє берем.

АЯЛ АЛСАЎ Аял алсаў Баткенден, Кайын журтка бат келген. Їй оокатын калтырып, Кїзкї алдында каш терген. Аял алсаў Бишкектен, Отургузбай иштеткен. Диско клубка кетип калып, Тїнї менен издеткен. Аял алсаў Таластан, Бийликти эле талашкан. Пылесостун ордуна, Кыл тердирет паластан. Аял аласаў Нарындан, Тамашага таарынган. Эти жок тамак жебейм деп, Тєркїнїнє камынган. Аял алсаў чїйдєн, Тажап кетет їйдєн. Иште десеў жактырбай, Кабак кашын тїйгєн. Аял алсаў Кєлдїн, Анда точна єлдїў. Мейиз алма саттырат, Кєргїлїктї кєрдїн. Аял алсаў Жалалабаттын, Кереги жок жоолук, халаттын. Эшик турса забордон секиртип, Таш менен койгулап тажатсын.

болгон эмес. Мунун баары мамлекеттин бюджетин сарамжалдуу, їнємдїї пайдалануу максатында болуп жатат. Быйыл миллиарддан ашык киреше берїїнї пландап жатабыз (2012-жылы мамбюджетке 430 млн сом киреше болгон болсо, 2013-жылы - 662 млн, 2014-жылы - 813 млн менен жабылган)», - деп белгиледи О.Нусувалиев.

Оштон аял аласыў, Оокат деп чуркап каласыў. Он кїн чогуу жашап, Россияны карай качасыў. Акыя, акыя......, Сынып калган нокиа. Тамашалап ырдадым, Чынында болгон окуя.

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ УЙГАК

ТЫТ, ТЫТ ДАРАГЫ - бийиктиги 15 м-ге чейин чейин тыттар тукумундагы дарак. Кыртышы кїрєў, жарылып-жарылып кеткен; жаш бутактары ачык жашыл, ачык кїрєў тїстє да болот. Жалбырактары кезектїї, жумуртка сымал. Гїлдєрї бир жыныстуу, эки їйлїї. Аталык гїлдєрї 1-2 см болгон машакча, энеликтери кыска сєйкєдєй болот. Мємєсї жаўгакча, энелик сєйкєсїнєн ширелїї мємєлєр чыгат. Апрель- майда гїлдєйт. Бардык жерде єстїрїлєт, єзгєчє республиканын тїштїгїндє, кээ бир жерлерде жапайысы да бар. Кытай жана Япониядан алынып келинген байыркы єсїмдїк. Сырье катары бышкан мємєлєрї жана жалбырактары жыйналат. Мємєсїндє 90� инверттїї канттар, пектин, боёгуч заттар, С витамини ж.б. бар. Жалбырактарында глюкоза, С витамини, аспарагин кислотасы болот. Негизги таасири: кандагы кантты тємєндєтєт, заараны айдайт, жогорулаган кан басымды тємєндєтєт, какырыкты жумшартып чыгарат. Жалбырактарын кайнатып ичсе кант диабетине каршы таасир берет. Аны кєп убакыт бою колдонсо диабет менен жабыркагандардын абалы оўолуп кетет. Вьетнамда тыттын жалбырагынан биологиялык стимулятор табылган. Ал кызыл жїгїрїктє, кээ бир тери ооруларында жакшы таасир берет экен. Японияда болсо тыттын гїлдєрїнєн сепкилди жоготуучу бет май жасалат. Кытайда болсо тыттын тамырынын кыртышы кант диабетин, бєйрєктїн жетишсиздигин жана эркектин алсыздыгын дарылоодо колдонулат. Мємєлєрїнїн ширеси какырыкты жумшартат, ич катыганда да жардам берет.

- бийиктиги 1,5-1,8 м ге жеткен эки жылдык чєп. Анын топуракка тереў батып кеткен жоон тамыры бар. Татаал гїлдїїлєр тукумуна кирет. Уйгак бардык жерлерде єсє берет (жолдун жээгинде, талаада, арыктын жээгинде ж.б.). Уйгактын тамыры менен жалбырактары колдонулат. Тамырында инулин, протеин, эфир майлары, ийлєє заттары, ж.б. бар. Жалбырактары май –августта жыйналат. Тамыры болсо сентябрь – октябрь айларында казылып алынат. Биринчи жылдагы тамырлар ширелїї, жоон келет. Экинчи жылда болсо єсїмдїк азык заттарын сарптайт да, тамырлары катып, дарылык касиетин жоготот. Уйгак элдик медицинада кызыл жїгїрїктє, кант диабетинде, бєйрєктє таш пайда болгондо, гастритте колдонулат. Уйгактын тамыры зат алмашууну оўолтот, ичти жумшартат, тердетет. Жаўы жыйналган уйгактын жалбырактарын 5-6 кабат кылып ооруган жерге, куяў болгондо же муундар ооруганда жабыштырса жардам берет. Колдонулушу: 25г тамырды 250мл кайнак сууга 30 минута кайнатып, чыпкалайт. Аны 1 аш кашыктан 3-4 маал ичсе жарайт. Жалбырактарын жараларга тартып койсо, алар айыгат. Уйгактын жалбырактарын же тамырын кайнатып, башты жууса чачтар тїшпєйт. Ал їчїн уйгактын тамырынан атайын май чыгарылат (“репейное масло”).

ЧОЎ БАКА ЖАЛБЫРАК

ЧЕТИН - бийиктиги 4-15 м болгон роза гїлдїїлєр тукумундагы дарак. Дары сырьесу катары четиндин бышкан ашы жыйналат. Аны суук тїшкєндєн кийин мємєлєр анча ачуу жана кычкыл болбой калганда жыйнайт. Четинди 40-600 атайын кургаткычтарда кургатат. Жетилип бышкан ашында С витамини кєп (60-200мг), каротин, Р, Е витамини, ийлєє заттар, пектин ж.б. бар. Каротиндин (А провитамини) єлчємї четинде сабизге караганда абдан кєп. Апельсин менен мандаринге салыштырганда Р витамини четинде 10 эсе кєп. Ал организмди чыўдайт, ооруларды алдын алууга жардам берет. Четинден шире чыгарса сонун. Аны гипоациддїї гастритте 1 чай кашыктан берсе жакшы. Кант кошуп да шире алса болот. Ал їчїн 1 кг четиндин ашына 600 г кант кошуп, 4-6 саатка коюп коет. Андан кийин 30 минута кайнатат. Андан чыккан ширени 1 аш кашыктан тамака чейин 3-4 маал берсе болот. Кургак четинден чай: 1 аш кашык кургак четиндин їстїнє 2 стакан кайнак cуу куюп 15 минута кайнатып, демдейт. Чыпкалагандан 1 /4 стакандан 3 маал ичсе болот.

- бака жалбырактуулар тукумундагы кєп жылдык єсїмдїк. Тамыры чачыдай жайылган, жалбырагынын узундугу 4-21 см, туурасы 3-14 см, жумуртка сымал. Сабагы кыска, жабырактары тамырына жакын. Майда гїлдєрї сабактын учунда жєнєкєй машакты тїзєт. Анын гїлдєрї кїрєў. Бака жалбырактын жалбырактары ошондой эле уругу тирилет. Кыргызстанда баардык жерде (адырларда, арыктын жээгинде, бактын ичинде) таралган. Химиялык курамында былжырлуу заттар, алкалоиддер, ферменттер, ийлєє заттары,каротин, С витамини, ж.б. бар. Бака жалбыракты їзгєндєн кийин кургатпай эле жарааттарга, жараларга жабыштырса болот. Кургатылган жалбырактарын чайга окшош демдеп, жєтєлгє каршы, какырыкты жумшартып чыгаруу їчїн колдонулат. Ошондой эле табарсык сезгенгенде,ич єткєндє пайдасы бар. Єзгєчє дизентерияда уругун кайнатып ичсе болот. 10-15 г кургак жалбырактын їстїнє бир стакан кайнак cуу куюп, 30 минута демдеп,чыпкалап бир аш кашыктан кїнїнє 5-6 жолу чай катары ичсе болот. Кичине балдарга бал кошуп берсе сонун. Бул демделген чай менен жарааттарды,жараларды тазаласа болот.

ФАСОЛЬ, ТЄЄ БУУРЧАК, НОЯ – бир жылдык чанактуулар тукумундагы чєптїї єсїмдїк. Бийиктиги 50см ге жакын, анын сабагы тїз же жармашкыч; жалбырактары їчїлїк татаал, башкан жалбырак сабында їч каптал жалбыракчалары болот, жалбырак пласитинкасынын формасы жумуртка сыяктуу. Гїлдєрї ак, мала кызыл же сыя кєк, кєпєлєк єўдїї типте, узундугу 1-1,5см, жытсыз. Фасоль июнь-июлда гїлдєйт. Мємєсї – чоў буурчак, тамак катары пайдаланылат. Август-сентябрда жыйналат. Фасоль (тєє буурчак) - кадимки, кїнїмдїк тамак. Фасольдун 200-гє жакын тїрї бар, анын ичинен 20 тїрї эгиллет. Биздин єлкєдє кадимки фасоль белгилїї. Азыркы кезде фасолду республиканын Талас областында кєп єстїрєт. Дарылык максатта бышкан буурчактын жашыл эки капкакчалары менен буурчактын уруктарынын єзї колдонулат. Кадимки фасолдун (тєє буурчактын, ноянын) уругунда организмге керектїї азык заттары: 20-25� белок, 50� ке жакын углевод (негизинен крахмал), 2� ке жакын май, витаминдер, минералдуу туздар, микроэлементтер болот. Фасоль абдан калориялуу, анын 100 граммында 339ккал бар. Фасолдун белоктору жаныбарлардын белогуна окшош, аны организм оўой кабыл алат. Фасолдун буурчагында ар кандай аминокислоталар, органикалык кислоталар, С,В,В2 , РР, А провитамини, минералдуу туздар (кальций, фосфор, кальций) ж.б. табылган. Фасолдон бышырылган боткосу гастритте, бєйрєктїн сезгенїї ооруларында, подаграда, ошондой эле атеросклероздо, жїрєк ритми бузулганда берилет. Бирок, фасолдон бышырылган тамак аш аш казанда кєбїрєєк сакталгандыктан, ичти кєптїрєт. Ошондуктан андай тамакты байкап жеш керек. Фасолдун капкакчаларын жанчып, 1 аш кашыктын їстїнє 2 стакан кайнак суу куюп, 10-15 минута кайнатып, чыпкалап ичсе, заараны айдайт, кант диабетинде кандагы канттын єлчємїн тємєндєтєт.

ЧЫЧЫРКАНАК, ЧЫРГАНАК - чычырканак 10 м бийиктикке жеткен бадал єсїмдїгї.Жаш єркїндєрї кийин тикенекке айланат. Жалбырактары кезектїї,кыска саптуу їстї кочкул жашыл бозомтук,асты саргыч же ак,кїмїштєй жалтырак. Гїлдєрї эки жыныстуу. Майда данектїї мємєсїнїн тїсї кызыл, даамы кычкыл, ширелїї, єзї жумшак,тез жарылат. Тоолу райондордо,кєл жана агым cуунун жээгинде,кумдуу,шагылдуу жерде єсєт. Сырье катары бышкан мємєлєрї жыйналат. Аны cуук тїшкєндє (-15С) кїбїп алат. Химиялык составында аскорбин кислотасы, флавоноиддер, В1, В2 витамини ж.б. заттар бар. Мємєсїндє чычырканак майы 8�-ке,уругунда 12�ке жетет. Майында Е витамини (токоферол), каротин кєп, аминокислоталар, стеариндер, каныкпаган май кислоталары бар. Ширесин сыгып алгандан кийин калдыктары кургатылып, аны єсїмдїк майына чылап койсо, чычырканак майы чыгат. Бул май жараларды айыктыруучу, ооруну басаўдатуучу касиетке ээ. Ошондуктан, ар кайсы жара ооруларын дарылоодо колдонулат. Чычырканактын ашы - поливитаминдїї продукт, андан варенье, желе, шарап чыгарылат.

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

ЫР САПТАР

ОМАР ХАЙЯМДЫН РУБАИЛЕР Карылыгыў- дарак, каткан кабыгы, Куурап калган жалбырагы, тамыры. Чатыр, эшик, дубалдары солкулдап, Элестетет урай турган тамыўды.

Лилия менен кипаристин дарагын, Кереметтїї Ай жарыкта карагын. Сансыз бутак, бири колун кезебейт. Сансыз таажы, шырп дедирбейт чанагын.

Сїйїї кайда, тагдырыўа карамак, Керек болсо, жїрєгїўдєн кан алат, Кетилээрсиў, сїйгєнїўдїн чачынан, Тарак єўдїї сылагыча салалап.

Талкан кылып адамзаттын ємїрїн, Єз эмгегин не балабайт Теўирим? Єзї жасап, неге кайра жок кылат, Жаман болсок, башы кимде кїнєєнїн?

Мен кїнєємдї алым жетпей жеўїїгє, Кєєдєнїмдє бир ой жашап келїїдє. Жаратканым эгер кылса кеўчилик, Тийиштїїдїр бир кечирим берїїгє.

Акылдуу жан, же сїйгєнїў жаныўда, Тыю болбос ичип жаткан чагыўда. Кез-кез татып, аздан татып, ичкендиАйтып салып єзїў сєзгє чалынба.

Айтчы жаным, сенден кантип айрылам, Кайда жїрсєў мен єзїўє кайрылам. Сен келгенде, курман болуп кайран жан, Сен жок болсоў, жїрєк тїтєйт кайрадан.

Небак єлгєн король менен хандар да, Топурактан айланышты чаўдарга. Алар балким, абдан ичип шарапты, Суралганда тириле албай калганда.

О жараткан, каалганга жетпедим. Тєрєлгєндєн жазмыш ошо-чектедиў. Кїнєє кылсам ал да сенин жазууўдан, Барбы менин чектен чыга кеткеним.

Хайям жасап колу менен кїнєнї, Тынч кетип санаркоодо жїрєгї. Єзї тїртїп.... Кечирер дейм жараткан, Бекер жерден кїйгїздїрбєс бирєєнї.

Жїрєктєрдї эзип сїйїї кумары, Чєйчєктєргє шарап куя туралы. Кїнєєлїгє теўир єкїнїч берет дейт, Мен албаймын, эмне кылам мен аны?

Этият бол, тїшпє сулуу торуна. Сулуу, сїйїї, экєє бїткєн шоруўа. Бул турмушта тїбєлїктїї нерсе жок, Жїрєк эзип, кетет-тїшїп жолуна.

Сїйдїў дешип кїнєєлєшсє талашса, Тїшїнбєгєн тїркєйлєрдєн талашпа. Сїйїї, мїмкїн сопуларга зыяндыр, Жигит їчїн окшош суусун- шарапка.

Акыл ээлеп, жїрєк сезе кагышы, Ал- ємїрдїн текке кетпей калышы, Андай адам, же кудайга жагынып, Же шарапчан мїрзєсїнє барышы.

Акыл жетпейт аалам сырын санашка, Кажаўдашпа майда- чїйдє талашка. Теўир кїчтїї, аны бил да, шаракта, Ємїр деген, єтєт, кетет заматта.

- Демек, сиз бїт Евразия континентинин шефисиз да? - деп азил аралаштырып койду. - Ошондой! - деди тигил кабагын ачпай. Арсен Саманчин ага ошо замат ичинен «Ошондой мырза» деген эў сонун атама ысым берди. Кийин ал бул ишине ыраазы болду. Дилинде калган кашайгырдын бул тамаша сєзї башына тийсе болобу. Кол алышкан соў Ошондой аердеги орундукту четке жылдырып, столдун бир бурчуна капталын сала отурду да, кєз айнегин сїрткїлєп калды, мунусуна караганда ал олуттуу бир иш жєнїндє сїйлєшїїгє ниет байлап жатса керек. Шеф-директор Ошондойдун дал єзї капысынан кашына келип калганына бир аз таў кала калган Арсен Саманчин жаркын жїз менен сєзїн уланта берди. - Урматтуу шеф-директор, кол сумкамды мындай алып коюуга ыракым этсеўиз экен, сизге тоскоол болот го. Сиздердин Евразияўар жанга жайлуу, тєрт тарабы тєп келген сєз жеткис мыкты жай тура, кубанып да, суктанып да отурам, кээде гана келип калам, бирок... - Билем, билем, - деп жиберди тигил, анткен менен сєз бєлалган жок. - Маашырланып отурам, — Арсен Саманчин туштарапка кєз ата сєзїн улады. - Караўызчы, канча эл келген, жалаў гана айдай сулуу айымдар, - деп бапыраўдап жатты, кыязы ичиндеги да кызытып жаткандай. - Ошону айтсаўыз, аялдарсыз ресторан да єзїўїз билесиз да, гестоган эмес, - анын мурдунан чала француздарча сїйлєгєн тамашасын тигиниси тїшїнгєн деле жок. - Ооба, аларсыз ресторан ресторан эмес, театрыўыз, базарыўыз да базар болбойт. Караўызчы, дагы келип жатышат, тим эле чїрєктєр! Ал эми мындагыларды бийиктен караганды каалагандар їчїн балкондон да орун табылат. Ана, оркестр да аспаптарын кїїгє келтире баштады! Кїткєнїм келди, музыка угайын дегем, чынын айтсам ошол їчїн келгем. А люстраларды айта кєрбєўїз, Италияныкы экенин єздєрї эле айтып турат. Маўдайындагы Ошондой башын ийкеп койду. - Ооба, ошондой, Италияныкы, - деди да, сєзгє конок бериўиз, мен дагы бир нерсе айтуум керек дегендей колун кєтєрє ишара кылды. - Мен сизге жєн келген жокмун, тиги... - їнїн акырын чыгарып, сєзїнїн аягын айтпай калды. - Оо, андай болсо эў сонун экен! - Элжурт аны дагы эле унута электигине, ал тургай мындай менеджерлер менен бизнес-шефтер да таанып жатканына ал жетине албай бапыраўдап: — Келиўиз анда,

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

жакшылык їчїн алып коёлу, — деп, тигинин сузунан жанбаган жїзїнє жагалдана жароокер карады. - Сиздердин шарап тим эле таўдайды алат, келиўиз сизге да куюп коёюн, дагы да заказ берейин. - Жок, жок. - Ошондой анын бєтєлкєгє жеткен колун кармай калды. — Мен таптакыр башка иш менен келдим, кызмат боюнча. Ырас, сизди эл жакшы билет, анткени сиз белгилїї адамсыз, бул жєнїндє башка жолу жай отуруп сїйлєшєлї. Азыр бир маселе чыгып турат, кырдаал... Кыскасы, бизде бїгїн єтє чоў иш-чара болот, билесиз да, Ак-Суу алтыны боюнча Канаданын биргелешкен ишканасы, чет элдик демєєрчїлєр, бїт бардыгы маанилїї адамдар, ошолор чакырылган, аларга арналып атайы сый тамак даярдалган. Алардын аялдары, жансакчылары, айтор, коштогондору кєп. Концерт да болот. Меймандар ээн-эркин отурушат экен. Жашырып эмне, жогору жактан азыр чалышты, бїгїн анда Арсен Саманчин болбосун деген кєрсєтмє беришти. Талап ушундай. - Токтоўуз! Токтоўуз! Ошончолук эле мага камкордук кылган ким экен? — Туталанып кетти. — Кимдин талабы жана кандай акысы бар?! - Мен айтылган буйрукту гана айтып жатам! - Бети- башын кан тепкен Ошондой чечмелеп тїшїндїрбєй кесе айтты. - Ким эмнеге камкордук кєргєнї менен менин ишим жок. Жогору жактан айтылды, мен аны аткарышым керек! Ошондуктан сиз

артыкбаш сєз сїйлєбєй, жакшылык менен тезирээк чыгып кетишиўиз зарыл. Азыр жєнєсєўїз эле иш бїтєт. Талап ушундай. - Талап ушундай дегени эмнеси?! Муну кандай тїшїнсє болот? - Ушуга араў їлгїргєн Арсен Самаичин каны качып кумсарган, анан да билинер-билинбес дирилдеген эриндерин кымтый їн дебей отуруп калды. Болбосо азыр ал кїйгєн оттой дїркїрєп, мына бул шайтан алгыр столду кємкєрїп, ичкенинин бїт баарын ичегисинен сыдырып турган, бетинен теке жыт болгон май тамган. Ошондойду жїндєй сабап, ылай кылып тепкилеп, ресторандын ичин астын-їстїн тїшїрїп жанжал чыгармак, арнамысына тийгендин сазайын колуна гана карматмак, а бирок ага анын анчейин зарылдыгы жок эле. Жараткан єзї жар болуп, жалыны жанды чыгара даулдап жанган єрткє айланып кетерде, кан кайнаткан касташын каракурттай чагып, как жерге казык кылып тикесинен кагып жиберерде, жана да кєк тиреген байтерек кулап тїшкєндєй, таманы турган кара жер калчылдап барып жарылып, октолуу мылтык ортого тїшїп мээленип турган мезгилде аны єзїндєгї адамда жок сабырдуулук эмес, кайдандыр жанган чагылгандын жарыгындай жарк эткен кандайдыр бир ой кырк тамырга кызыл канын кайнаткан, єнєбоюн їч кєтєрє чыўаган бургу билек чындыгынан, дил тїпкїрїндє жан тїгєйїндєй жашап, жалгыз гана єзїнїн ички дїйнєсїн їн чыгарбай ырдап турган музы-

калык ой жїгїртїїсїнєн жаралган тїшїнїгїнєн кыл сууругандай сууруп кетти. Мына ушул дилдїйнєсїн кыйраткан кыяматка ал: «Чын эле ошолбу? Койчу, кантип эле ал ушуга барсын?» - деп ой мїшкїлїн тартты. Ага єзї да ишене алган жок, ошондон улам тагдыр кїнїн байлаган жалгыз їмїтї менен сахнаны жалдырай карады эле анысы кєзгє кєрїнгєн жок, оркестр гана анын чыгышына даярдык кылгандай ар кайсыл обондорду кыска-кыска кайрап жатат. Аргасы кїйїп кїл болгон байкуш чєнтєк телефонун алды да, жїрєктїн соўку кагышындай абалда анын номерин тере баштады. Манжалары титиреп кетти. Мейли, мунумду кєрбєс, їнїм калтырап чыкпаса экен деп коркту. Бул абалын тиги кєзгє сайылган кєсєєдєй болгон Ошондой сезбесе экен деди. Андан кайда качмаксыў, бїт баарын кєрїп, кєўїлїўдї кєзїўдєн окуп отурат. Ал телефонун єчїрїп салган экен, бир аздан кийин: «Мен Айдана Самаровамын. Телефонум убактылуу єчїрїлгєн, байланыша албаймын», - деген кайдыгер, жансыз їн чыкты. - Жооп бербей жатабы? — Ошондой ага каш серпе, купуя сырды билгендей суроо узатты. Саманчин унчуккан жок. Ал ага эмнени айткысы келди, кимдин жооп бербей жатканын тактады, кимди сурап, кимди билгиси келип жатат, божомолдоп сокконубу, же мунун кимге телефон чалганын билип турубу? Сураган жок. Сыр бергиси келбеди. Мунун аны менен кандай иши бар?! Ансыз да ал чачыладай чачылган оюн жыйнай албай, басып кетип баш бербей баарынан кечип кетїї керекпи, болбосо жанагыдай жанга канжар такаган кєрсєтмєнї ким бергенин, ресторандын тартип сакчылары эмес, ага атайын шеф-директордун єзї келип, алды-артына тїшїп, майдай-сїттєй мамиле жасап таанышып, сыртка узатууну каалап жатканын чан чыгара териштирип билиши керекпи? - Кана, кандай кылалы? - Ошондойдун єтїнїч їнї чыкты. - Туралыбы? Мен сизди узатып коёюн. - Жо-жок. Узатуунун зарылчылыгы жок. - Арсен Саманчин караманча каршы болду. - Эч кабатыр болбоўуз, кетер жолду беш колумдай билемин. - Кол сумкасын кыжыры кайнай шарт жапты. - Андай болсо жакшы экен. Баса, тамак акысын тєлєбєй эле коюўуз. Ал жагын єзїбїз ырастайбыз. - Кара єрїктєй жылтыраган Ошондойдун бул сєзї чыгар замат ичинен кїйїп туталанып турган Арсен Саманчин ок тийгендей жарылып кетти: - Эй, сен эмне деп жатасыў?! - Баятан бери сылык- сыпаа сїйлєшїп сиз деп жаткан, эми болсо буйдалбастан сенге єттї. Сен мени ким деп турасыў?

СКАНВОРД

№ 115 • 13-февраль, 2015-жыл

16 КЇЛКЇ СЇРЄТ

КУТТУКТОО

Бишкек шаарынын тургуну

РЫСАЛИЕВА САЙНАШ эжебиздин 15-февраль туулган кїнї менен куттуктайбыз!

Эжеке ар дайым жїзїўдєгї бакыт нуру жанып, сїйїнїчтїн кєркї тартылып, жездем экєєўїздєр ынтымактын суусун ичип аманчылыкта ємїр сїрїўїздєр. Биздин арабызда кадыр барк, урмат сыйга ээ болуп жїрє бериўиздер. Биз сиз менен сыймыктанабыз жана жакшы кєрєбїз. Алтын эжем бакыт берип кудайым, Ємїрїўїздїн бекемдигин сурайын. Жездем менен кол кармашып тїбєлїк, Жїзїўїздєн кубанычты кєрїп турайын. Туулган кїнїўїз куттуу болсун эжекем, Бактылуулукту белек кылсын жездекем. Ар дайым кїлїп жайнап жїрїўїз, Амандыкта бул ємїрдї сїрїўїз! - деп сизди урматтап сыйлаган атабыз Рыспек, апабыз Гулнара, инилериўиз Рахатбек, Нурбек, Нїргїл, Кубан, Мариям, Арууке

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 115 • 13-ферваль, 2015-жыл