Айбат - коомдук-саясий гезити №112 by bekturb VIB

www.aibat.kg

Кубан ЧОРОЕВ: “Улуттук банк кризистен чыгармак, бирок...”10-бет.

№112

23-январь, 2015 ж. Гезит 2010-жылдын 27-августунан бери басылат Баасы келишим түрдө.

Өлүм жазасы...

Жаш балдарды кордоп, зордуктаган зөөкүрлөрдү бычыш (кастрация) керек!

Байболов Кубатбек Калбекович 2-бет. эмнеден коркот? Эрнис Карыбеков Куловдун ордун аңдып атабы? Энергетикалык кризис тууралуу 3-бет. кеп салып...

Метин Кылыч, Түркия элчиси: Жапаров 3,5 тонна алтындын чыгарылып кетиши тууралуу билдирүү менен чындыкка коошпогон нерсени айтып атат. 4-бет.

Ал эми Ошто 2 жаштагы Ибрагимди зордуктаган жаранды өлүм жазасына тартуу боюнча кол топтоо башталды. 2-бет.

2-бет.

Орус кемгирге баламды таштап качтым... 12-бет.

КЕЛДИБЕКОВ МЕНЕН ТҮЛЕЕВДИН ИШТЕБЕЙ АЛГАН АЙЛЫКТАРЫНЫН СУММАСЫ 3 МИЛЛИОНГО ЖЕТТИ Жогорку Кеңештин экс-депутаты Нариман Түлеев абакта жаткан 2 жыл 7 ай аралыгында 1 млн. 730 миң сом, учурда чет өлкөдө дарыланып жүргөн Акматбек Келдибеков ишке чыкпаган 1 жыл 2 ай аралыгында 1 млн. 120 миң сом айлык алган. Бул тууралуу “Азаттыкка" парламенттен билдиришти. Маалыматка ылайык, алардын айлык акылары депутаттардын жакындарына которулган. Мындан тышкары депутат-

тардын бирден жардамчысы жана кеңешчиси ушул убакыт аралыгында кадимкидей маяна алып турган. Нариман Түлеев калаа башчысы болуп турганда мамлекетке ири өлчөмдө зыян келтирген деген айып менен 2012-жылдын 22-июнунда камакка алынган. Бишкек шаардык соту райсоттун чечимин күчүндө калтырып, аны 11 жылга абакка кескен. Кечээ БШК Түлеевди депутаттык мандаттан мөөнөтүнөн мурда ажыратты.

Коррупция, кызмат абалынан кыянат пайдалануу беренелери боюнча шектелген парламенттин мурдагы төрагасы Акматбек Келдибеков 2013-жылдын 20-ноябрында камакка алынган. Ал 2014-жылдын августунда Биринчи май райондук сотунун чечими менен чет өлкөгө дарыланууга кеткен. Азыр анын Дубайда экени, жакында кайтып келери айтылууда.

Обдуновдун ордуна Байтереков Курманбек келеби? Партиянын тизмеси боюнча...

14-бет.

Координаторлук орун майлуубу? Үй, машине алып... 14-бет.

АЙБАТ ПРЕСС

БШК Н.ТЇЛЕЕВДИ ДЕПУТАТТЫК МАНДАТЫНАН АЖЫРАТТЫ

КЇЙЇЇЧЇ МАЙЛАРДЫН БАРДЫК ТЇРЛЄРЇНЇН БААСЫ 1 СОМГО АРЗАНДАДЫ, - Нефтетрейдерлер Ассоциациясы

2015-жылдын 21-январынан тарта республикабыздын бардык аймактарында бензиндин бардык тїрлєрїнїн, ошондой эле дизелдик кїйїїчї майлардын баалары 1 сомго арзандады. Бул туурасында Кыргызстандын нефтетрейдерлер Ассоциациясы билдирет. «Январь айынын башынан бери бензиндин баасы кїйїїчї майдын їлгїсїнє жараша 6,4-9,4 сомго тємєндєдї (11,620,7�). Дизелдик кїйїїчї май 8 сомго арзандады (18,4�) жана азыр 2014-жылдын январь айына салыштырмалуу 4,5 сомго арзан турат. Байкалып жаткан баалардын

тємєндєє тенденциясы россиялык рынокто ресурстардын профициттик кырдаалында дїўїнєн кое берилїїчї баанын тємєндєшї менен байланыштуу. Ресрустардын профицити суроо-талаптардын жогору болушунан улам тїзїлгєн. Мындан сырткары заводдордо дїўїнєн кое берилїїчї баалардын тємєндєшї нефтинин баасынын тїшїшї менен дагы байланыштуу», - деп айтылат билдирїїдє. Бишкек жана Ош шаарлары боюнча кїйїїчї-майлоочу майлардын бааларынын єзгєрїшї тууралуу маалымат

ОШТО 2 ЖАШТАГЫ ИБРАГИМДИ ЗОРДУКТАГАН ЖАРАНДЫ ЄЛЇМ ЖАЗАСЫНА ТАРТУУ БОЮНЧА КОЛ ТОПТОО БАШТАЛДЫ Ош шаарындагы «Кыргыз журтум» коомдук фондунун мїчєлєрї, 21-январдан тарта 2 жаштагы Ибрагимди кордоп, зордуктаган жаранды єлїм жазасына тартуу керектигин айтышып, кол топтоодо. Бул тууралуу аталган фонддун жетекчиси Сапаргїл Бердалиева Turmush басылмасынын кабарчысына билдирди. Анын айтымында, чогулгандар балдарга зордук-зомбулук кєрсєткєндєргє єлїм жазасын киргизїїнї колдогондордон кол топтошуп, Жогорку Кеўешке жєнєтмєкчї. Чогулгандар соўку кездерде зордукталган жана кордолгон балдардын кєбєйїп жатканын айтышып, жакында сабалган 2 жаштагы баланын сабалып, зордукталышы коомчулукта чоў їрєйдї учурган окуя экенине токтолушту. АКИ-press агенттиги жїргїзгєн сурамжылоого ылайык, 1248 окурман єлїм жазасын киргизїїнї сунушташса, 370 окурман кастрацияны, 328и ємїр бою абакка кесїїнї сунуш кылышкан. Кыргызстанда єлїм жазасы алынып салынган.

Гезит ээси:

Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

Добуш берїїдєн кийин БШК мїчєлєрї отурумду жабык эшик артында улантты.

БАЙБОЛОВ ЭМНЕДЕН КОРКОТ? Равшан Жээнбеков жетектеген кыргыз оппозиционерлеринин АКШга жасачу сапарына мурдагы башпрокурор Кубатбек Байболов да кошулганынан кабар алдык. Лєктєр 23-январда Бишкек-Стамбул-Вашингтон аба каттамы боюнча сапар алышса, Кубатбек Калбекович тигилерден бєлїнїп, єз алдынча кетмекчи болуптур. Равшан мырза Байболовдон «жаўы муунчу» Адил Турдукулов менен Сонунбек Жунусбаевди кошо ала кетїї їчїн каражат жагынан кємєктєшїїсїн єтїнсє, тигил сылык баш тартканы. Бала чагыбызда «Коркок, коркок, короодогу торпок» деп суу жїрєк досторубузду атачу элек, К.Байболов мынчалык коркоктук кылбай, ачык эле оппозицияга кошулбайбы десеў?

«БИР ЭЛ – ЖАШТАРДЫН» АРТЫНДА КИМ ТУРАТ? «Жаштар парламенти» аталыштагы долбоор ЖКдагы эркин депутат Равшан Жээнбековго таандык экени маалым. Ушул долбоордун катышуучулары жана «Демократияны колдоо фонду» уюмунун жетекчиси Н.Жолдошева «Бир Эл – Жаштар» жаштар кыймылын тїптєгєнїн билебиз. Аталган кыймылдын бетачар аземи эмки айдын башына пландалууда. Эгер кєшєгє артындагы кожоюну Р.Жээнбеков АКШдан жолдуу кайтса, кыймыл заматта партияга айланып, бийликке каршы нааразычылык акцияларын уюштургандардын катарын толуктамакчы.

Редакциялык жамаат:

"Айбат Аймак" коомдук фонду

КРнын борбордук шайлоо комиссиясы, 21-январдагы отурумунда, Жогорку Кеўештин депутаты Нариман Тїлеевге карата Бишкек шаардык сотунун айыптаган чечиминин кїчїнє киргендигине байланыштуу анын депутаттык ыйгарым укуктарын мєєнєтїнєн мурда бошотуу жєнїндєгї токтомдун долбоорун колдоду. БШКнын укуктук камсыздоо бєлїмїнїн серепчиси Айнура Асаналиеванын айтымында, КР Конституциясынын 73-беренесине ылайык, депутаттын мандатынан ажыратууга башка себептерден тышкары соттун айыптаган чечиминин кїчїнє кириши негиз болот. Токтомдун долбоорун БШКнын 10 мїчєсїнїн 9у колдоду. Комиссиянын мїчєсї Канат Азиз «каршы» добуш берди.

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын) Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Коммерциялык директор:

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №127

Нускасы: 1500

САЙ-САТ

МУКАМБЕТОВ КЕП АЙТАТ…

БОК лидери Равшан Жээнбековду алгачкылардан болуп сынга алган оппози-

ционер Сабыр Мукамбетов кыргыз оппозициясынын АКШга жасачу сапары тууралуу кызык маалыматты жакындарына шыбыраганын эшиттик. Ага кулак тїрсєк, Равшан Бабырбекович Америкадагы «демєєрчїлєрїнє» єзї жазган «антикризистик программасын» їтїр-чекитине чейин тїшїндїрїп берип, аны жїзєгє ашыруу їчїн ири каражат сураганы атканы жалганбы? Ошону менен бирге мамдепартаменттин конгрессмендери Ж.Маккейн жана Б.Коркер менен жолугуп, БОКту каржылоо маселесин талкуулоо пландалып атканы кандай? С.Мукамбетовдун ою боюнча, эгер алар ойлогондой каражат бєлїнсє, анын жарымын БОКчулар сол чєнтєккє солоп жибербей жаны жокпу? Биздин оппозиционерлер кайдан акча табат дешсе, кєрсє, ушундай ыкманы колдонушат тура. Акыл болбосоў кое кал деген ушул эмеспи!

РАВШАН ЖЭЭНБЕКОВ БОКТУН «ЧАТЧЫ-ЛИДЕРИБИ»?

Э.КАРЫБЕКОВ КУЛОВДУН ОРДУН АЎДЫП АТАБЫ? Єзїн энергетика жаатында эксперт атап алган Эрнест Карыбеков аттуу адам «Арнамыс» партиясынын тєрага орун басарлыгын да аркаларын кєпчїлїк биле бербесе керек. Ушу киши кєптєн бери энергетикалык кризис тууралуу кеп салып, коомчулукту дїрбєтїп, Ак їй, Кєк їйдї сындамайды адатка айландырып алды. Бул таптакыр логикага сыйбай турган нерсе эмес. Себеби анын жолбашчысы Феликс Кулов парламенттеги кєпчїлїк-

тї жетектесе, партиялашы Валерий Диль вице-премьер катары энергетика тармагын тейлейт. Эмне їчїн алар Э.Карыбековчосунан ойлонушпайт? Кєрсє сырдын тїйїнї мында экен. Эрнест мырза лидери Куловду ээрден оодарып тїшїп, «Ар-намыстын» «эки тизгин, бир чылбырын» колго алганы атыптыр. «Бєрї карыса да бир койлук алы бар» демекчи, убагында єзїнє каршы чыккан Акылбек Жапаров менен Камила Талиеваны «саясый банкротко» учураткан Феликс Шаршенбаевич Карыбековго алдыра койбос.

«УНУТУЛГАН ШРЕК» ЖЕ «ЭШЕКТИН» ЖАЎЫ «СЇЙЇЇСЇ» Тамаша чынга салып жазгандай, мурдагы башпрокурор «Шрек», ой, Элмурза Сатыбалдиев менен анын мультфильмдеги «єнєгї» Асланбек Сартбаев («Эшек») тууралуу кызык кепти кулагыбыз чалды. Ага ишенсек, Асланбек быйылкы ЖоКе жарышта «Ата мекен» партиясынын туусу алдында шайлоого катышууга ниеттенїїдє. Элмурза Ракыевичти «Азия-Ньюс» гезити аркылуу «эл баатыры» кыла албай тїрмєгє тыгып тынчыган Асланбектин Ємїрбек Текебаевге деген «сїйїїсї» кандай жыйынтыкталар экен?

“Жылдыз учту…”

Алгачкы аталышы БОК (Бириккен оппозициялык кыймыл), кийинчерээк УОК (Улуттук оппозициялык кыймыл) болуп єзгєргєн кыймылдын лидери Равшан Жээнбековдун ишмердїїлїгїнє нааразы болгондор ичтен чыга баштады. Оппозиция єкїлї Сабыр Муканбетов УОКту улуттук оппозиция эмес, «унутулган оппозицияга» айланышына анын жетекчиси Равшан Бабырбековичтин салымы зор экенин «Майдан» гезитине курган маегинде билдирип, анын интернеттеги социалдык тїйїндєрдєн башы чыкпай, реалдуу кїрєш жїргїзбєй жатканын сынга алган эле. Андан кєп єтпєй дагы бир оппозиционер Рамазан Дырылдаев «Майдан» гезити аркылуу Р.Жээнбековду ишмердїїлїгїн кескин сындап єттї.

Анын айтымында, БОКтун тєрагасы интернеттен башы чыкпай, «чатчы-лидерге» айланып кетиптир. «Равшан Жээнбековдун интернеттен башчы чыкпайт. Ал мїмкїн араб єлкєлєрїндєгї революциялар интернеттеги “Фейсбук” сыяктуу социалдык тїйїндєр аркылуу чыкканын эске алып, атайын ушундай иш алып барып жаткандыр. Бирок, Кыргызстанда алардай мїмкїнчїлїк жок. Айылдарды алып карасак, кайсы интернет... Эми биз Р.Жээнбековду жаш, курчтугун эске алып, шайлаганбыз. Бирок, чындыгында эл арасында жакыш иш жїрбєй жатат. Кээде эле билдирїї менен чыгып калышат. Бирок, бул болгону техникалык иш да. Салмактуу, уюштуруучулук иштери кєрїнбєйт» дейт Р.Дырылдаев.

БОКЧУЛАР БЇГЇН АКШга УЧУШАТ. «ЖЕЎИЛ БАРЫП, ООР КЕЛИШЕБИ»? Равшан Жээнбеков баш, Уран Ботобеков, Кубанычбек Кадыров тєш болгон Бириккен оппозициялык кыймылдын (БОК) єкїлдєрї бїгїн Америкага сапар алганы турушат. Ишенимдїї булагыбыздын кабарлашынча, ысымы аталгандар жана башка активисттер барат экен. Оппозициянын буга чейинки «шоу-

ларынын» ашмалтайы чыгып, кєпчїлїк элден колдоо таппаганы айныгыс факт. Бийлик «абысыўдары» балким элдин кєўїлїн єзїнє буруш їчїн ушундай пиар ыкманы колдонуп атышкандыр? Же жогоруда мисалдагандай, Американын «куклалары» экенин ачыкка чыгаргылары келип калганбы?

БЕКТУР АСАНОВ М. МЫРЗАКМАТОВ МЕНЕН С. ЖАПАРОВДУН САЯСЫЙ “ШОУЛАРЫНЫН” ПРОДЮССЕРИНЕ АЙЛАНДЫБЫ? 2010-жылдагы Апрель революциясынан кийин Жалал-Абад облусунун губернатору боло калып, иштин кєзїн билбеген, илээнди жетекчи экендигин аныктап, кызматынан куулган Бектур Асанов деген эрен бар. Физикалык салмагы сайдын ташындай болгону менен саясый салмагы камгактай. Болгону “Санаасы жок сары сууга семирет” демекчи губернаторлук кызматты аркалап турган маалында салмагын эки эсеге арттырып, анча-мынча талтайып басып калган жайы бар болчу. Анан ал борбор шаарыбызга келип, Ак їйдїн ичинен капыл-тапылынан депутат Алтынбек Сулаймановго жолугуп калып атпайбы? Ар дайым спорт менен машыгып, баскан-турганы шайдоот Сулайманов алдынан чыга калган Бектур Асановду таўыркай карап: “Жарылайын деп калгансыў го?” деп башын чайкайт. Анда ал: “Казы-карта-чучуктун “результаты”” деп коет имиш. Ошентип салмак кошуу жагынан “резултат” берип жїргєн кезинде жумушунан айдалып калып атпайбы? Болбосо, бїгїнкї кїндє Бектур мырзанын кєлємї кандай болуп калат эле ким билет? Эми мунусу башка кеп. Жакындан бери ал гезит “жылдызына” айланды. Кайсыл гана эркин гезитти ача калсаў, 150 кг болуп Бектур Асанов турган болот. Бїгїнкї бийликтин учурунда казы-карта-чучук жегенине гана ыраазы болуп жїрє берген

жетекчилердин кереги жок экендигин эми тїшїнє баштаганбы, айтор оппозициячыл саясатчы болуп чыга келди. Жакында эле Мелис Мырзакматовдун кыргызстандыктарга жасаган видеокайрылуусун дагы Бектур мырза Кытайдан ала келгендиги маалым болду. Ага чейин Садыр Жапаровго китеп жазууга “кємєктєшкєн” экен. Азыр болсо ар кайсыл гезитке чыга калып, Садыр Жапаровго болушуп жїргєндєгї кербези. Кыязы, бийликке кайрадан келиш їчїн Бакиевдердин заказын аткарыша баштады окшойт. Физикалык салмагын гана арттырууну кєздєгєндєрдї Бакиевдер оўой эле сатып алып келгени белгилїї. Мына ошолордун катарына эми Бектур Асанов дагы кошулду. “Ур-рээ чыккынчы!” деп коелучу... Акинай АЙДАРОВА

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

ОЙ-ПИКИР

Тїркия элчиси:

ЖАПАРОВ 3,5 ТОННА АЛТЫНДЫН ЧЫГАРЫЛЫП КЕТИШИ ТУУРАЛУУ БИЛДИРЇЇ МЕНЕН ЧЫНДЫККА КООШПОГОН НЕРСЕНИ АЙТЫП АТАТ Садыр Жапаров «Саясаттагы 10 жыл» китебинде 3 тоннадан ашуун алтындын чыгарылып кетиши тууралуу айтып, чындыкка коошпогон нерсени айтууда. Бул туурасында «Азаттыкка» Кыргызстандагы Тїркия элчиси Метин Кылыч билдирген. Анын айтымында, депутаттын китебинде кєрсєтїлгєн маалыматтарда логикалык жактан келишпеген учурлары єтє кєп. Элчилик тиешелїї маалыматты Тїркияга жолдогон: - Логикалык келишпестиктер тууралуу. Биринчиден, Жапаров гуманитардык жїк менен кошо Тїркияга 3,5 тонна алтын чыгып кеткен деп бекемдейт. 3,5 тонна алтын аны эч ким байкабай кала тургандай эмес, єтє чоў жїк. Экинчиден, китепте учкуч Тїркияга учаардын алдында атайын аны башка жердеги унаа токтоочу жайга алып барып алтынды тїшїрїп калууга їлгїрїї їчїн башка самолеттун канатына

тийип кеткен деп кєрсєтїлєт. Эл аралык жарандык авиацияда камсыздандыруу компаниялары деген тїшїнїк бар. Алар самолеттордун учуусуна жооп берет. Самолеттордун кагылышуусу – бул эки машиненин кагылышуусу сыяктуу кырдаал эмес. Бул жерде кєптєгєн миллиондук камсыздандыруу бар. Эгерде бир самолет башка самолетту сїзїп алса, бул єзгєчє окуя. Андай кырдаал єзїнє тиешелїї тараптардан жана адистерден єтє кєп кєўїл бурдурат. Элчи Метин Кылыч эгерде кайсы бир мамлекет жїк жєнєткїсї келсе, алдынала жїктєє боло турган бардык товарлар кєрсєтїлгєн реестр (тизме) жєнєтїлєт деп белгилейт. Кабыл алуучу тарап тизмени карап, андан єзїнє керектїїлєрїн тандайт. Жїк келип тїшкєндє аны бир нече мамлекеттик органдардын єкїлдєрї тосуп алат. Алар комиссиялык тїрдє кел-

Ар бир адамдын кандай экендигин анын жанында жїргєн адамдар гана абдан жакшы билишет. Андыктан Садыр Жапаров менен бир партияда, бир фракцияда иштешип калган депутаттар дагы анын жалганды чындай айтып коймой жайы бар экендигин билип калышкан экен. Маселен, депутат Курманбек Ос-

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

кє каршы чыгышты» деп айтылды», - деп белгилейт Лавров. «Гамбия їчїн бир критерий колдонуп, калгандарына башка критерий колдонуу таза эмес жана ылайыксыз болуп калат», - деп эсептейт ал. Лавровдун сєзї боюнча АКШ президенти Борак Обаманын билдирїїсї АКШ жадакалса теўдеш, бирдейлердин арасындагы дагы биринчи болууну эмес, дїйнєдє їстємдїк кылууну кааларын кєрсєттї. «Америкалыктар конфронтацияга курс алышты, єздєрїнїн кадамдарына абсолюттуу тїрдє сын кєз менен карашпайт, жана президент Обаманын кечээки сїйлєгєн сєзї философиянын борборунда бир гана «биз номур биринчибиз» деген тураарын кєрсєттї. Жана бардык калгандар аны тїшїнїшї керек. Бул кичине заманбаптык эмес, жана заманбап чындыктарга жооп бербейт. АКШ теўдештер-

Áàø ïðîêóðîðëóêêà Èíäèðà Æîëäóáàåâà êºðñºò¿ëä¿ ***

*** Îòóíáàåâà Æàëàë-Àáàääû êûäûðóóäà *** Êûðãûçñòàíäà àÿëäàðäûí áèðèí÷è óëóòòóê ôîðóìó ºòºò ген жїктї тизме менен салыштырышат. Андан кийин гана жїктї кабыл алуу-жєнєтїї болот. - Мындай кырдаалда эч ким эч нерсени байкабай калышы мїмкїн эмес. Китептин автору чындыкка коошпогон нерсени айтып атат. Андыктан биз бул маселени жакын деле кабыл албайбыз. Себеби Жапаровдун айткандары негизсиз, - деп кошумчалады элчи.

гы 10 жыл бул чоў деле мєєнєт эмес. Ал болсо єзїн бардыгын билген жана бардыгынын їстїнєн байкоо жїргїзїп келген кєрїнїктїї саясатчы катары кєрсєтїп атат. Мїмкїн анын жазгандарында ички саясый конфликтер тууралуу кандайдыр бир чындык бардыр. Бирок 3 тонна алтын, миллион доллар сыяктуу олуттуу маселелерде мен аны билгенге їлгїргєн адам катары Жапаровго ишенбейт болчумун” дейт Курманбек Осмонов. Ошондой эле ал Садыр Жапаров бул китепти єзї тил табыша албай калган саясатчылардан єч алуу їчїн жазган болушу керек дейт. Мындай болжолдоого дагы негиз бар. Себеби китепте жазылган маалыматтардын бардыгы эч кандай далили жок. Курманбек Осмоновдун пикиринде дагы китеп далилсиз жазылган.

*** Áèøêåê øààðûíäàãû 2-òºðºò ¿é¿ æàáûëäû *** Ûñûê-Êºëäº êûçûë÷à èëäåòèíå øåêòåëãåíäåðäèí ñàíû 39ãà æåòòè *** Êûðãûçñòàíäà äèíèé æóðíàëèñòèêà îêóòóëà áàøòàéò *** Æàëàë-Àáàä: ìè¢äåí àøóóí ìàìëåêåòòèê êûçìàòêåð æîîïêåð÷èëèêêå òàðòûëäû *** Ýòíèêàëûê êûðãûçäàðäûí ý¢ êºá¿ ªçáåêñòàí ìåíåí Êûòàéäà æàøàéò *** Øåðèêòåøòèê êóáîãóíäà Êûðãûçñòàíäûí êóðàìàñû Ôèíëÿíäèÿãà æå¢èëèï êàëäû *** Ñïîðò÷óëàðäûí ñòèïåíäèÿñûí êºòºð¿¿ ìàñåëåñè êàðàëóóäà *** Áûéûë ñïîðòêî ¿íäºãºí 20 ñîöèàëäûê ðîëèê òàðòûëàò

РОССИЯ БИЙЛИКТИ АЛМАШТЫРУУНУН КАРАЖАТЫ КАТАРЫ МАМЛЕКЕТТИК ТЄЎКЄРЇШТЇ ЫЛАЙЫКСЫЗ ДЕП БЕКИТЇЇНЇ СУНУШТАЙТ, - ТИМ башчысы С. Лавров Россия бийликти алмаштыруунун каражаты катары мамлекеттик тєўкєрїштї ылайыксыз деп бекитїїнї сунуштайт. Бул туурасында РФ тышкы иштер министри Сергей Лавров 2014-жылдын жыйынтыгы боюнча маалымат жыйынында билдирди. «Биз БУУ Генералдык Ассамблеясынын акыркы сессиясында бийликти алмаштыруунун каражаты катары мамлекеттик тєўкєрїштїн ылайыксыздыгы тууралуу резолюция кабыл алууну сунуштадык. Мындай нормалар Африкалык союзда, латын Америкалык интеграциялык бирикмеде иштейт», - дейт Сергей Лавров. «Бир цитатаны келтирейин: «АКШ конституциялык жол менен эмес бийликти басып алууга жасалган кандай гана кадам болбосун айыптайт». Бул Гамбиядагы мамлекеттик тєўкєрїш жасоо аракетине айтылган. Украина тууралуу мындай сєз айтылган жок. «Эл жек кєрїмдї єкмєт-

***

Òºðàãà Æýýíáåêîâ áóòóíàí îïåðàöèÿ áîëäó

САДЫР ЖАПАРОВДУН КИТЕБИНЕ “АТАЖУРТЧУ” ДЕПУТАТТАР ДАГЫ ИШЕНИШПЕЙТ монов Садыр Жапаровдун “Саясаттагы 10 жыл” аттуу китебинде жазылган маалыматтарга ишенбей тургандыгын билдирди. Башка дагы басымдуу депутаттар мурдагы кесиптештери Садыр мырзага ишене албай тургандыктарын билдиришїїдє. “Ар ким анын жазганын ар кандай баалайт. Бирок бул китеп коомчулукка чыр-чатактуу жаўылык киргизгенден башка эч нерсеси менен артыкчылыгы жок. Мындагы жазылгандарды айтууга ал депутат болуп жїргєндє эмне тоскоол болду эле? Эгерде психологиялык жактан алып карасак, азыркы тапта Садыр Жапаровго жогото турган эч нерсе жок. Ал Кыргызстандын чегинен тышкары туруп алып жазып, ызы-чуу жаратууда. Менимче ал “Алардын башы ооруй берсин, каалашса текшеришет, каалашпаса текшеришпейт” деп ойлоп жатат. Саясатта-

ТАМЧЫ КАБАР

*** Ìîñêâàäà àçûê-ò¿ë¿ê áààñû ê¿í ñàíàï ºñ¿¿äº *** Ãåðìàíèÿäà àíòèèñëàì÷ûë êûéìûëäûí ëèäåðè îòñòàâêàãà êåòòè *** Áåðëèíäåãè æîëóãóøóó Óêðàèíàäà îê àòûøóóíó òîêòîòóóãà ÷àêûðäû *** Óêðàèí àñêåðëåðè Äîíåöê àáà áåêåòèíåí ÷åãèí¿¿äº ***

дин, бирдейлердин арасында жадакалса биринчи болууну эмес, кыязы дїйнєдє їстємдїк кылгысы келет. Алардын сырткы саясатында агрессивдїї философия», - деп белгиледи ал. Акмат РААТКАН

Ïàðèæ ìýðè Fox News êàíàëûí ìóñóëìàíäàð òåìàñû áîþí÷à ñîòêî áåðåò *** Íüþ-Äæåðñèäå ïîëèöèÿ êàðà òåðèë¿¿ êèøèíè àòûï ñàëäû ***

"САСУУЧУ"

САДЫР ЖАПАРОВДУН КИТЕБИНДЕ ЖАЗЫЛГАН АЛТЫНДЫ ЧЫГАРЫП КЕТЇЇ ЖАНА ЧЫГЫМДАР ТУУРАЛУУ МААЛЫМАТТАР БОЮНЧА МАТЕРИАЛДАР ЖОК, Башкы прокуратура

Болжолдуу маалыматтар боюнча Садыр Жапаровдун «Саясаттагы 10 жыл» аттуу китебинде жазылган алтынды чыгарып кетїї жана чыгымдар тууралуу маалыматтар боюнча тастыктаган мате-

риалдар жок. Бул туурасында 21-январда Башкы прокурордун милдетин аткаруучу Темирбек Бекмаматов парламент отурумунда билдирди. Т. Бекмаматов китеп 2015-жылдын 3-январында интернет-порталдардын биринде китепте жазылган маалыматтарды текшерїї їчїн жарыялангандыгын билдирди. “8-январда биз текшерїї иштерин баштадык. Бїгїнкї кїндє иш бїтє элек. Мындан сырткары биз текшерїї иштеринин мєєнєтїн узарттык. Себеби биз кєптєгєн адамдарды сурашыбыз керек жана чет мамлекеттер менен байланышыбыз зарыл”, - деди ал. Башкы прокурордун милдетин аткаруучу депутаттарга китепте Кыргызстандан Тїркияга 3 тонна алтын чыгарылып кеткени тууралуу жазылгандыгын айтты. “Ал 30-октябрь президентти шайлоо

кїнї ага УКМКнын кызматкери келип, ошол тїнї аэропорттон лтын чыгарып кетишээрин билдиргендигин жазган. Ал бул маалыматты алары менен аны ошол учурдагы спикерге жана фракция лидерине маалымдаган. Ал бул маалыматты Текебаевге, Куловго жана Ташиевге билдиргенин жазат. Андан соў ал єзї анализ жїргїзїп, анын ою боюнча ким алтынды чыгарып кетиши мїмкїн экендигин жазат. Ал ошол убакта Тїркияга Кыргызстандан гуманитардык жардам жєнєтїлїшї керек болчу дейт. Ал єзїнїн сєзї боюнча ошол убактагы Єзгєчє кырдаалдар министри Болот Борбиев менен байланышат. Ал бул маселе боюнча орун басары, учурдагы министр Боронов иш алып барарын билдирет. Ал Боронов менен байланышат, ошондой эле Сапар Исаков менен байланышып бул маалыматты билди-

рет. Бирок, ал кїнї самолет эмнегедир учпай, эртеси кїнї учат”, - деп билдирди Т. Бекмаматов. Бекмаматов бул маселе боюнча С. Жапаров єзї, министр Борбиев, анын орун басары Боронов, аскердик бєлїктїн башчысы Акматов жана башкалар суралганын билдирди. Бирок алардын сєздєрї маалыматты тастыктаган жок. “Кийин биз жїк чыгарылгандыгын, анда 10 тонна ун, чатырлар, чай жана башкалар болгондугун билдик. Эч кандай алтын табылган эмес. Жїк їч жолу текшерилген”, - дейт ал. “Текшерї иштери аягына чыгып баратат, болжолдуу маалыматтар боюнча бизде алтынды чыгарып кетїї жана чыгымдар тууралуу аныктаган материалдар жок” – деп сєзїн жыйынтыктады Т. Бекмаматов.

САДЫР ЖАПАРОВ КИМ? САЯСАТЧЫБЫ, ЖЕ «ФАНТАСТ» ЖАЗУУЧУБУ? Садыр Жапаров «Саясаттагы 10 жыл» аттуу китеби менен эл алдында «тагынып» жїргєн саясый «бет пардасын» сыйрыды. Анын китебин окуп чыккандар жалган айтуунун ушунчалык да жогорку їлгїсї болот экен деп жакаларын карманып туру. Жадакалса жанында ээрчишип жїргєн, улакты бирге тартышкан, бирге чайлашкан, бирге шайлоого аттанышкан кан досу Акматбек Келдибеков дагы Садыр мырзанын чоў саясатчы эмес, болгону ой-чабытын каалагандай жакка бура берген, ыўгайына карап алдынан чыккандардын бардыгын «жайлай» берген катардагы «шестерка» экендигине ынанып ичинен сызганын маалымат булактарынын бири аркылуу билдирди. Китеп жалпы жонунан 99 пайыз жалган маалыматтар менен жазылганы тастыктала баштады. 1 пайызы гана – тактап айтканда андагы каармандардын аты-жєндєрї гана туура жазылган. Андыктан сабаттуулугуна «5» коюп коелу. Калгандарына мыйзам алдында жана абийир алдында єзї жооп берээр. ча текшерїї жїргїзїлгєн. Ошол кезде биз КИТЕПТЕГИ МААЛЫМАТТАРДЫ депутаттарды сурап, Садыр Жапаровдун ТЕКШЕРЇЇ ИШИ АЯКТАП сурап, ошондой эле ошол кездеги ЄзБАРАТАТ – БИР ДАГЫ ЧЫНДЫК єзїн гєчє кырдаал министринин орун басары ТАБЫЛА ЭЛЕК Боронов, министр Борбиев, Акматов жана 21-январда Жогорку Кеўештин отуру- ошол сыяктуу кызматкерлерди суракка мунда Башкы прокурордун милдетин ат- алганбыз. Алардын бирєєсї дагы аны каруучу Темирбек Бекмаматов Садыр Жа- тактап маалымат берген эмес» дейт Бекпаровдун китебиндеги маалыматтардын маматов. Демек, Садыр мырза єзї дагы чоо-жайы тууралуу эл єкїлдєрїнє маалы- ошондо эле далилдїї фактыларды келмат берди. Анын айтымында аталган ки- тире алган эмес. Мына ушул жерден бир тептеги маалыматтардын чын-бышыгын суроо туулат. Садыр Жапаров китебинде текшерїї иштери 8-январдан тарта баш- «мага алтындын чыгарылып кетип аткаталган. Бїгїнкї кїндє текшерїї иштери ны тууралуу маалыматты УКМК кызматаягына чыгып баратат. Буга чейин бир ка- кери айтты» деп жазат. Бирок ал кызматтар чиновниктер, саясатчылар кєрсєтмє кердин аты-жєнї ким экендигин айтпайт. беришкен. Бирок, азырынча китептеги Ал чечкиндїї кадамга барып «чындыкты айтылгандар боюнча бир дагы далилдїї айтып жатам» деп тереў ишенип атканфакты жок, документтер жок. Бекмама- дан кийин, кандайдыр бир детальдарды тов єзгєчє «3 тонна алтын Кыргызстандан жаап-жашырып калуунун кандай кажети Тїркияга гуманитардык жардам менен бар эле? Чындыктын жарымысын ачып, кошо чыгарылып кеткен» деген маалы- жарымысын жашырып калууга болобу? матка кеўири токтолду. Бул боюнча ошол Андыктан кайсыл кызматкер айтканын убактагы Єзгєчє кырдаалдар министри- так кєрсєтїп бериши керек болчу. Бинин орун басары, учурдагы министр Ку- рок, биздин баамыбызда Садыр мырза батбек Боронов кєрсєтмє берген. Анын кимден укканын айта албайт. Себеби ал айтымында Тїркияга гумжардам катары бул окуяны жєн гана єзї оюнан чыгарып жєнєтїлгєн жїк їч жолу текшерилген. Би- койгон. Кыязы ошондо эле ушундай кирок бир грамм дагы алтын табылган эмес. теп жазаарын билип, ага элдин бїйїрїн Ал жерде ун, май, чай, чатыр, тєє буурчак кызыта турган окуяларды жаратуунун єўдїї турмуш-тиричиликке колдонулуучу їстїндє алектенип жїрсє керек. гана азыктар, товарлар болгон. Дагы бир баса белгилеп коюучу жагдай бул маселе САДЫР МЫРЗАНЫН КИТЕБИНЕ боюнча Башкы прокуратура 2013-жыл- ДЕПУТАТТАР НЕГЕ КЄЎЇЛ КОШ? дын 25-мартында дагы текшерїї жїргїЖЕ «БЕШ ЄРДЄККЄ» УБАКЫТ зїшкєн. «Бул маалыматты текшерїї їчїн КОРОТКУЛАРЫ КЕЛБЕЙ ошол эле 2013-жылдын 25-мартында проАТАБЫ? куратурага укуктуулук жана укук коргоо Парламентте аталган китептеги окуякылмыштуулук менен кїрєшї комитетинин атынан кайрылуу келип, ошол боюн- лар, маалыматтар тууралуу Башкы проку-

ратура маалымат бергени менен негедир эл єкїлдєрї аны талкууга алышкан жок. Демейде, анча-мынча маселени баса калышып, таўдан кечке талкуулашкан депутаттарга не болду деп коомчулук таў. Же Садыр мырзанын китебинде жазылган тїрдїї деўгээлдеги айыптоолор кєўїл бурбай турган маселеби? Же «беш єрдєктї» учурган китепке убакыт короткулары келбедиби? Ал китеп 99 пайыз калп менен жазылган болсо дагы коомчулуктун кандайдыр бир бєлїгїнїн оюн тескери бурууга жарап кеткендей болбодубу? «Єрдєктєрдїн» канатын кыркып турбаса, алар бат эле «тєлдєп» кєбєйїшїп, анан кый-куулап ачык асмандын бетин бербей калышы мїмкїн. Мына ушуну парламентарийлер эстерине алып коер?

САДЫР МЫРЗА «ФАНТАСТ» КИТЕБИ ЇЧЇН БАКИЕВДЕРДЕН «ГОНОРАР» АЛСА, МЫЙЗАМ АЛДЫНДА КАНЧА ЖЫЛ АЛАТ? ЖК депутаты Эркингїл Иманкожоева Садыр мырзанын жашынып алып китеп жазып коомчулуктун кєўїлїн бургусу келип атканына тескери кєз карашын билдирди. «Садыр Жапаровдун мындай аракети биринчи жолу эмес. Ал буга чейин деле, тактап айтканда 2012-жылдын 3-октябрында бийликти басып алууну кєздєгєн митингдеринде мамлекет башчысынын атына олуттуу доомат койгон. “Иштамбердиден Атамбаев миллион дол-

лар жеп алган” деп. Ал боюнча прокуратура иликтєє иштерин баштап, кылмыш ишин козгогондо качып кетти. Эгерде ал чыныгы жигит болсо, элибиздин патриоту болсо, эмнеге башка мамлекетте качып жїрїп алып ушундай маалыматтарды жазат. Эгерде чыныгы жигит болсо, келип бардык фактыларды алдыга жайып, ошондой оор кылмыштар болуп атканын далилдеп, єлкєбїз їчїн жардамын бербейби? Анан сыртта туруп алып ар нерсени жаза берїї ар кимдин колунан келет» дейт ал. Анан дагы «жалган маалыматтарды жазганы їчїн, айтканы їчїн ал мыйзам алдында жооп бериши керек» деп кошумчалады Эркингїл айым. Эске сала кетсек, маалымат агенттиктеринин бирине белгилїї саясат таануучу Марс Сариев «Садыр Жапаровдун китеби Бакиевдердин тапшырмасы болушу да мїмкїн» деген оюн билдирген. Мындай тыянак чыгарууга толук негиздер бар. Эў башкысы алар мурдатан бир командада болушкан. Экинчиден, Бакиев учурдагы бийликтен єч алгысы келсе, Садыр мырза бийликке келгиси келет. їчїнчїдєн, Садыр мырза инисинин ден-соолугун шылтоолоп толтура чет мамлекеттердин ичине тїптїз эле Белоруссияга, тактап айтканда Минск шаарына учуп барган. Ал жакта кадимки єз элине ок чыгарып, качып кеткен канкор Бакиевдер баш калкалап жїрєєрїн кимдер билбейт?.. Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

ЭНЕРГЕТИКА

КЫРГЫЗСТАНДА КЇН ЭНЕРГИЯСЫН КОЛДОНУУНУ ЄНЇКТЇРЇЇНЇН КЕЛЕЧЕГИ БАРБЫ?

Дїйнє жїзїндє калктын саны улам кєбєйгєн сайын электр энергиясын керектєєчїлєрдїн саны дагы єсїп келет. Башка мамлекеттерди кое туруп, єзїбїздїн эле Кыргызстанды алсак, акыркы жылдарда єлкєбїздїн бардык аймактарында курулуш иштери кїжїлдєп кызуу жїрїп аткан убагы. Борбор шаарыбызда, Ош шаарында кєптєгєн кєп кабаттуу турак-жайлар курулду, дагы да курулуп атат. Аны менен катар электр энергиясына болгон суроо-талап єсїїдє. Энергетиктердин айтымында бїгїнкї кїндє єлкєбїздє єндїрїлгєн электр энергиясы менен керектелїїчї электр энергиясынын кєлємї

теўдешип барат. Мына ушунун єзї кєптєгєн маселелерди жаратат. Эгерде єндїргєн энергия керектєєбїзгє жетпей кала турган болсо кандай болот? Мындай суроо менен єнїккєн єлкєлєр эбак эле бет келишип, энергия алуунун альтернативалык жолдорун таап алышкан. Энергия алуунун бирден-бир альтернативалык жолу – бул кїн энергиясы. Маселен, Германия, АКШ, Бразилия, Испания, Россия, Канада, Италия, Япония єўдїї мамлекеттер кїн энергиясын колдоно баштагандарына кєп болду. Японияда жадакалса «Келечектин шаары» деп аталган долбоор Фудзисава шаарына жакын жерде 19 гектар

аянтка курулган. Бул жер тилкеси «Панасоник» компаниясы тарабынан колдонулуп келген. Кийинчерээк «Панасоникке» ээлик кылган «Мацушита Электрик» корпорациясы єзїнїн негиздєєчїсїнїн 120-жылдык юбилейине карата бул жер тилкесин «Келечектин шаары» долбоорун курууга бєлїп берген. Бул шаар 1000 їй-бїлєгє ылайыкташтырылган. Долбоор жалпысынан 1,5 миллирад долларга курулган. Азыркы тапта бул шаардын жашоочуларынын їчтєн бир бєлїгї кїн энергиясын колдонот. Дагы 30 пайызы жамгырдын суусунан электр энергиясын алат. Электр энергиясын їнємдїї пайдалануу максатында їйлєрдї жарыктандыруу їчїн светодиод лампалары колдонулат. Ал эми бардык їйдєгї электр жабдыктары смартфон менен башкарылып, электр энергиясын їнємдїї пайдаланууга ылайыкташкан. Шаарчадагы кєчє чырактары дагы кїн панелине чогулган энергия менен жарыктандырат. Айтор, бул шаарчадагы бардык шарттар тїзїлгєн жана бардыгы электр энергиясын їнємдїї пайдаланууга ылайыкташкан. Кїн энергиясын топтоочу электрстанциялардын ичинен

учурда эў кубаттуусу АКШнын Калифорния штатында жайгашкан. Бул станция «Топаз» деп аталып, кубаттуулугу 550 мегаватты тїзєт. «Топаз» 10 чарчы километр аянтты ээлейт жана тогуз миллион панелден турат. Баш-аягы станцияны куруу їчїн 9 миллиард доллар жумшалган. Албетте, мындай кубаттуулуктагы станцияларды курууга азырынча єлкєбїздїн чамасы чарк. Анын їстїнє биздин гидроэнергетикалык потенциалыбыз кїчтїї. Тилекке каршы анын баарын азырынча толу кишке киргизе албай келебиз. Керектєє єсїп атат. Бирок, ГЭСтерибиздин жабдуулары эскирип калгандыктан жана буга чейин ГЭСтерди капиталдык оўдоп-тїзєє иштери болбогондуктан, жаўы ГЭСтерди куруу аракеттери жасалбагандыктан кєйгєйлєр кєп. Ырас, акыркы 2-3 жылдан бери карай энергетика тармагында куруу, оўдоо иштери жанданды. Энергетикалык кєз карандысыздыкка жетїї аракети башталды. Мунун баары кубанычтуу. Бирок, кїн энергиясын колдонуунун перспективасы дагы Кыргызстанда єтє жогору. Буга кєптєгєн факторлор бар. Биринчиден, єлкєбїздє кїн тийип турган кїндєр

кєп болот, экинчиден жогорку технологиялуу Кытай менен коўшубуз, їчїнчїдєн региондордо электр энергиясын керектєєнїн кєлємї єсїп келїїдє, тєртїнчїдєн акырындык менен электрдин тарифинин кєтєрїлїп жатышы. Анан дагы эў башкысы алыскы райондорду электр энергиясы менен камсыз кылуунун бирден-бир альтернативасы бул кїн энергиясын колдонуу. Бїгїнкї кїндє экономикасы єнїккєн Германияда дагы єз їйїнє кїн панелин орнотуп, ага топтолгон энергияны колдонгондор арбын. Ушундай эле тажрыйбаны биз дагы колдонсок болот. Биринчиден, электр энергиясынан эч ким кєз карандылык болбой калат. Экинчиден, эч кандай акча тєлєєнїн зарылчылыгы жок – бир гана жолу кїн панелин сатып алуу жетиштїї. Эгерде ал кїн панели электр энергиясын кєбїрєєк чыгара баштаса, аны энергетикалык компанияларга сатып, акчасын алса болот. Бул абдан пайдалуу жана їнємдїї альтернативалык жол болуп саналат. Тилекке каршы бул маселеге бизде анчейин олуттуу кєўїл бурулбай келет. Балким кєўїл буруучу мезгил келип жетти окшойт…

ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫ БОЮНЧА ЖЕЎИЛДИК ТЕЎИР-ТООГО КЄБЇРЄЄК БЕРИЛГЕН Электр энергиясына карата жеўилдиктерди берїї талабы коюлуп келет. Маселен, Нарындагы митингде «ильич шамына» болгон баага карата компенсация берїї шарты кабыргасынан коюлду. Деген менен, мындай жеўилдик мурдатан кєрсєтїлїп келет. Сєзїбїз супсак болбосун їчїн аргументтерди ортого жаялы. Энергетика жана єнєр жай министрлигинин маалымдашынча, былтыр єлкє боюнча 120 млн. 399 миў 500 сом єлчємїндє электр энергиясына компенсация тєлєнгєн. Мындай ири каражат негизинен тоолуу аймакта жашагандарга багытталган. Облустарга бєлїп караганда, Нарын дубанына кєбїрєєк жеўилдик каралганын тємєндєгї таблица ырастайт.

Аймактын аталышы

2014-жылга карата колдонуу (миў сом менен)

Кварталга бєлгєндє 1-квартал

2-квартал

3- квартал

4-квартал

2014-жылдын 9-айына карата тєлєнгєн компенсация кєлємї

Жалпы єлкє боюнча

185953,0

120399,5

24545,0

18032,1

38968,0

82902,1

Ысык-Кєл облусу

30006,0

21424,3

6931,4

4410,9

3150,6

6931,4

14492,9

Жалал-Абад облусу

26556,0

6197,2

2066,1

1121,9

1143,8

1865,5

4331,8

Нарын облусу

55040,0

39298,6

12714,2

8090,9

5779,2

12714,2

26584,3

Баткен облусу

47188,0

34007,1

10900,4

6936,6

4954,7

11215,3

24262,4

Ош облусу

23824,0

17134,5

5488,7

3504,1

2652,5

5489,3

11645,3

Талас облусу

1831,0

1307,3

423,0

269,2

192,3

423,0

884,4

Чїй облусу

1508,0

1030,4

330,6

211,4

159

329,4

701,0

Ал эми быйылкы жылы бул багытта 185 миў 953 тургунга жеўилдик каралмакчы. Алардын басымдуу бєлїгї Нарын облусуна караштуу экенин эскерте кетели (таблицаны караўыз). Тактап айтканда, жеўилдик єлчємї 50�га барабар.

Аймактын аталышы

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

Абоненттердин саны

2015-жылга карата колдонуу (миў сом менен)

Кварталга бєлгєндє 1-квартал

2-квартал

3- квартал

4-квартал

Жалпы єлкє боюнча

185953,0

120000,0

38854,4

24545,0

18032,1

38568,5

Ысык-Кєл облусу

30006,0

21424,3

6931,4

4410,9

3150,6

6931,4

Жалал-Абад облусу

26556,0

6097,2

2066,1

1121,9

1143,8

1765,5

Нарын облусу

55040,0

39198,6

12714,2

8090,9

5779,2

12614,2

Баткен облусу

47188,0

34007,1

10900,4

6936,6

4954,7

11115,3

Ош облусу

23824,0

17035,0

5488,7

3504,1

2652,5

5389,8

Талас облусу

1831,0

1307,3

423,0

269,2

192,3

423,0

Чїй облусу

1508,0

1030,4

330,6

211,4

159

329,4

ИНСАН

АРТЫКБАЕВ Качкынбай сынчы, илимпоз, адабиятчы, акын:

АРДАКТУУ АКАДЕМИК Кыргызтын чыгаан инсандардын бири, кєптєгєн мамлекеттик сыйлыктардын лауреаты, адабиятчы, филологияилимдеринин доктору, профессор, Кыргыз Республиканын. маданиятына эмгек сиўирген ишмер. Ал кыргыз адабий илиминин кєп сандаган приоритеттїї багыттары боюнча изилдєє иштерин жїргїзїп келет. Илимий макалаларындагы, китептериндеги адабий процесске, кєркєм чыгармаларга жїргїзгєн талдоолору, ойлорунун оригиналдуулугу, публицистикалык курчтугу, профессионалдуу жогорку деўгээли кєптєгєн илимий талкууларды жїргїзїїгє, олуттуу илимий маселелерди туура чечїїгє, кыргыз адабиятынын тарыхы менен теориясын ар тараптан тактап, системалоого зор салымын кошкон Артыкбаев Качкынбай агайыбыз жєнїндє болмокчу. Артыкбаев Качкынбай - сынчы, илимпоз, адабиятчы, акын, публицист, котормочу, устат педагог. 1934-жылы 15-декабрда Москва районунун Кепер-Арык айылында туулган. 1956-жылы Кыргыз Мамлекеттик университетинин филология факультетин бїтїргєн. 1966-жылы филология илимдеринин кандидаты деген окумуштуулук даражага ээ болуп, 1983жылы докторлук диссертациясын жактаган. Эмгек жолун 1956-жылы «Ленинчил жаш» гезитинде бєлїм башчы болуп иштєєдєн баштаган. 1959–1961-жж. «Ала-Тоо» журналынын сын бєлїмїнїн башчысы. 1961–1967-жж. Кыргызстан мамлекеттик басмасында кєркєм адабият редакциясынын башчысы, 1967-жылдан Кыргыз Мамлекеттик университетинде: улук окутуучу, доцент, профессор болуп эмгектенїїдє. 1976–2007-жж. отуз жыл бою кыргыз адабияты кафедрасын башкарган, 1970–1974-жж., 1989–1991-жж. Кыргыз филологиясы факультетинин деканы болгон. Мамлекеттик мекемелерде, уюмдарда коомдук башталыштагы ондогон кызматтарды аткарган: Кыргыз Республикасынын Президентинин алдындагы Улуттук Аттестациялоо Комиссиясынын президиум мїчєсї (1992–2002), КР Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын мїчєсї (1989–1999), «Кыргызстан маданияты» гезитинин редколлегия мїчєсї (1968–1992), Кыргыз ССР жогорку окуу жайлар министрлигинин илимий-методикалык советинин, Кыргыз ССР агартуу министрлигинин илимий-методикалык советинин кыргыз филологиясы секциясынын тєрагасынын орунбасары, Кыргыз тили коомунун президиум, «Кыргызстан», «Мектеп», «Адабият» басмаларынын редакциялык советтеринин, Кыргыз Республикасынын илим жана техника жаатында мамлекеттик сыйлыктарды ыйгаруу комитетинин мїчєсї катары эмгектенди. К.Артыкбаевдин жетекчилиги менен филология илиминин 13 кандидаты єсїп чыкты. К.Артыкбаевдин адабий сынчылык ишмердиги жєнїндє кандидаттык диссертация белгилїї адабиятчы, сынчы С.Карымшаков тарабынан корголду. К.Артыкбаев 600дєй илимий, публицистикалык макалаларды жарыялаган. Алардын тизмеси КР улуттук китепканасы 2004-жылы жарыялаган «Качкынбай Артыкбаев» деген библиографиялык кєрсєткїчтє (130 б.) берилген. Адабий сын макалаларын, ырларын студент кезден эле жарыялай баштаган.

«Чалгын» аттуу алгачкы китеби 1962жылы жарык кєргєн. Автор Р.Гамзатовдун, М.Миршакардын ырларын, поэмаларын, чыгыш классиктери Ж.Баласагындын, Мырза Шафинин ж.б. поэзиясын кыргыз тилине которгон. 1958-жылдан СССР Журналисттер, 1962-жылдан СССР Жазуучулар союзунун мїчєсї. Кыргыз Эл жазуучусу, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиўирген ишмер, «Ардак белгиси» ордени, «Эмгек ветераны» медалы, «Даўк» медалы, «Эмгек мелдешинин жеўїїчїсї», мамлекеттик тилди єнїктїрїїгє сиўирген эмгеги їчїн «Кыргыз тили» тєш белгиси, КПСС БКнын, СССР Министрлер Советинин, ВЦСПСтин, ВЛКСМ БКнын жана Кыргызстан ЛКЖС БКнын, Маданият министрлигинин, редакциялардын Ардак грамоталары менен сыйланган. Кыргыз Республикасынын Коомдук илимдер академиясынын академиги (1992), Эл аралык Айтматов атындагы академиясынын ардактуу академиги (1999) болуп шайланган. СССРдин эл агартуусунун, Кыргыз Республикасынын эл агартуусунун отличниги. «Кыргыз Совет адабиятынын тарыхы» китеби, «Аалы Токомбаевдин акындык чеберчилиги», «Кубанычбек Маликовдун чыгармачылыгы» монографиялары їчїн, Кыргыз Республикасындагы илим жана техника тармагындагы Мамлекеттик сыйлыкка ээ болуп, КМУнун Ж.Баласагын атындагы сыйлыгы ыйгарылган.

ЖАРЫК КЄРГЄН КИТЕПТЕРИ Кыргыз тилинде ×àëãûí: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçìàìáàñ, 1962. – 275 á. Áàé÷å÷åêåé: Ûðëàð æàíà ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçìàìáàñ, 1964. – 168 á. Áààòûðëàð ñûìáàòû: Òàðûõûé-ïóáëèöèñòèêàëûê î÷åðêòåð (À.Òàáàëäèåâ ìåíåí). – Ô.: Ìåêòåï, 1965. – 140 á. Èçäåí¿¿ëºð æàíà òàáûëãàëàð: Ààëû Òîêîìáàåâäèí àêûíäûê óñòàòòûãû æºí¿íäº. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1966. – 308 á. Àð ò¿ðä¿¿ èçäåð: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Ìåêòåï, 1968. – 159 á. Òîîëîð ìåíåí ñûðäàøóó: Ûðëàð ìåíåí ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1968. – 140 á. Ñûí ñàïàðû: –Ô.: Êûðãûçñòàí, 1970. – 254 á. ×ûãàðìàëàð æàíà îéëîð: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1974. – 245 á. Æàðêûí ºì¿ð: Ûðëàð, ïîýìàëàð, êîòîðìîëîð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1975. – 206 á.

Ìåêòåï, 1987. – 200 á. Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿ êóðñóíóí ïðîãðàììàñû (Æ.Øåðèåâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: ÊÌÓ, 1982 – 20 á. Áèçäèí àäàáèÿò. IV êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: Ìåêòåï, 1988. – 352 á. 5-êëàññòà áèçäèí àäàáèÿòòû îêóòóóíóí ìåòîäèêàëûê êîëäîíìîñó. Ìóãàëèìäåð ¿÷¿í. (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: Ìåêòåï, 1988. – 95 á. «Êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû (áàéûðêû ìåçãèëäåí XX êûëûìãà ÷åéèí)» êóðñó áîþí÷à ïðîãðàììà. (À.Àáäûðàçàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: ÊÌÓ, 1990. – 36 á. Ààëû Òîêîìáàåâäèí àêûíäûê ÷åáåð÷èëèãè: Îêóó êóðàëû. – Ô.: ÊÌÓ, 1990. – 143 á. Áèçäèí àäàáèÿò. V êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Ô.: Ìåêòåï, 1990. – 288 á. Àêûéêàò ñàáàãû: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð, èçèëäººëºð, àäàáèé ïîðòðåòòåð. – Á.: Àäàáèÿò, 1991 – 288 á. Êûðãûç àêûíäàðûíûí ÷ûãàðìà÷ûëûãû: Îêóó êóðàëû. III áºë¿ê. (Àâòîðëîø). – Áèøêåê: ÊÌÓ, 1992 – 99 á. Êóáàíû÷áåê Ìàëèêîâäóí ÷ûãàðìà÷ûëûãû: Îêóó êóðàëû. – Á.: ÊÌÓ, 1992. – 118 á. XX êûëûìäàãû êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû: Îêóó ïðîãðàììàñû. – Á.: ÊÌÓ, 1995. – 86 á. Òàëàíò ñûðû: Àäàáèé èçèëäººëºð, àäàáèé ïîðòðåòòåð. – Á.: ÊÝíèí áàøêû ðåä. – 1994 –334 á.

Ñ.Êàðûìøàêîâäîð ìåíåí áèðãå). – Á., 2003. – 26 á. Ààëû Òîêîìáàåâ: Ìîíîãðàôèÿ. – Á.: Áèéèêòèê, 2003. – 384 á. ÕÕ êûëûìäàãû êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû: Æîãîðêó îêóó æàéëàðûíûí ñòóäåíòòåðè ¿÷¿í. – Á., 2004. – 656 á. Áèçäèí àäàáèÿò: V êëàññòàð ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á.Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). 4-áàñûëûøû. – Á., «Àêûë» ÀÀÊ – Ìåêòåï, 2004. – 446 á. Êûðãûç àäàáèÿòû: Îðòî ìåêòåïòèí ÕI êëàññû ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Ê.Àñàíàëèåâ, Ñ.Áàéãàçèåâ æ.á. ìåíåí àâòîðëîø). 2-áàñûëûøû. – Á.: Áèéèêòèê, 2004. – 336 á. Æóñóï Áàëàñàãûí òóóðàëóó áàÿí (êèòåïòèí ò¿ç¿¿÷¿ñ¿ æàíà àâòîðëîðäóí áèðè Ê.Àðòûêáàåâ). – Á., 2004 – 344 á. Äèë ñûðû: Ûðëàð, ïîýìàëàð, êîòîðìîëîð. – Á., 2004. –680 á. Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿: Îêóó êóðàëû. – Á.: ÀÀÊ «Àêûë». – 2005. –95 á. Àíâàð Áàéòóð: Êûðãûç òàðûõû ëåêöèÿëàðû (Àðàá àðèáèíåí êîòîðãîí Ê.Àðòûêáàåâ, Ò.Àáäûëäàáåêîâ). – Á., 2005. – 243 á.

Çàìàíà: Ûðëàð æàíà äàñòàíäàð. – Á.: Ó÷êóí, 1994. – 208 á.

Àäàáèÿò. 1- áàñ. (Á.Èñàêîâ æ.á. ìåíåí áèðãå). ªçáåêñòàí Ðåñïóáëèêàñûíûí ýëãå áèëèì áåð¿¿ ìèíèñòðëèãè áåêèòêåí. – Òàøêåíò, 2005. – 224 á.

«Êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõûíäàãû êîîìäóê-ñàÿñèé îéëîðäóí ºí¿ã¿ø¿» êóðñó áîþí÷à îêóó ïðîãðàììàñû. – Á.: ÊÌÓÓ, 1998. – 16 á.

Á¿òïºãºí ê¿ðºø áàÿíû (ªì¿ð ýëåñòåðè, àäàáèé èçèëäºº, ìàêàëàëàð, ðåöåíçèÿëàð, ïóáëèöèñòèêàëàð). – Á.: Áèéèêòèê, 2006. – 646 á.

Áèçäèí àäàáèÿò: V êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Á. Èñàêîâ ìåíåí áèðãå). – Á.: Êûðãûçñòàí, 1998. – 445 á.

Êûðãûç àäàáèÿòû: Îðòî ìåêòåïòèí ÕI êëàññû ¿÷¿í îêóó êèòåáè (Ê.Àñàíàëèåâ, Ñ.Áàéãàçèåâ æ.á. ìåíåí àâòîðëîø). Î¢äîëóï, òîëóêòàëûï 3-áàñûëûøû. – Á.: Áèëèì-êîìïüþòåð, 2007. – 335 á.

Æóñóï Áàëàñàãûí æàíà Ìàõìóä Êàøêàðäûí ìóðàñòàðû: Îêóó êó-ðàëû (àâòîðëîø). – Á.: 1999. – 230 á. Ìàìëåêåòòèê òèëäèí ìàñåëåëåðè: Îêóó êóðàëû. – Á.: 1999 – 131 á. Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿: Îêóó êóðàëû. – Á.: 1999. – 73 á. Êûðãûç àäàáèÿòû: ÕI êëàññ ¿÷¿í îêóó êèòåáè (àâòîðëîø). – Á.: Ïåäàãîãèêà, 2000. –288 á.

Орус тилинде Ìîé äåíü. Â êí.: Êëþ÷ ñåðäöà. Ñòèõè . – Ô.: 1965. – 18-48 ñ. Äîðîãè è ñóäüáû: Ñòèõè è ïîýìà. – Ô.: Ìåêòåï, 1972. – 80 ñ. Êîòîðìîëîðó Ãàìçàòîâ Ð. Ìåíèí ÷î¢ àòàì: Ûðëàð. – Êèðãèçó÷ïåäãèç, 1960. – 18 á.

Ìåçãèë ýëåñòåðè: Àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1979. – 196 á.

Áàéûðêû ìåçãèëäåí ÕÕ êûëûìãà ÷åéèíêè êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû. Êûðãûç àêûíäàð ÷ûãàðìà÷ûëûãûíûí òàðûõû: Îêóó ïðîãðàììàëàðû (À.Àáäûðàçàêîâ ìåíåí áèðãå). – Á., 2003. – 60 á.

Æîëäîð æàíà òàãäûðëàð: Ûðëàð, ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1981. – 179 á.

ÕÕ êûëûìäàãû êûðãûç àäàáèÿòûíûí òàðûõû: Îêóó ïðîãðàììàñû. – Á., 2003. – 106 á.

Ìûðçà Øàôè. Ûðëàð // Ê. Àðòûêáàåâ. Æàðêûí ºì¿ð. – Ô.: 1975, 189 – 203 á.

Êûðãûç ñîâåò àäàáèÿòûíûí òàðûõû: – Ô.: Ìåêòåï, 1982. – 518 á.

Êûòàéäàãû êûðãûçäàðäûí ýë îîçåêè ÷ûãàðìà÷ûëûãû æàíà àäàáèÿòû: Îêóó ïðîãðàììàñû (Í.Òóðäóáàåâà ìåíåí áèðãå). – Á., 2003. – 42 á.

Æóñóï Áàëàñàãûí. Êóòàäãó áèëèã: Äàñòàíäàí ãëàâàëàð//Ê.Àðòûêáàåâ. Òîîëîð ìåíåí ñûðäàøóó: Ûðëàð, ïîýìàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1968, 118–138-áá.

Òàíäàëìàëàð: Èçèëäººëºð, àäàáèé-ñûí ìàêàëàëàð. – Ô.: Êûðãûçñòàí, 1984. – 333 á. Òààçèì: Ûðëàð æàíà ïîýìàëàð. – Ô.:

Àäàáèÿò òààíóóãà êèðèø¿¿: Îêóó ïðîãðàììàñû (Æ.Øåðèåâ,

Ìèðñàèä Ìèðøàêàð. Ôåäÿ. Ïîýìà/ Ïàìèðñêèå çâåçäû. – Ô.: 1962. – 285 – 291 á.

Канат КЕБЕКОВ № 112 • 23-январь, 2015-жыл

ИЙГИЛИК СЫРЫ Туран ТУРСУН кызы:

“Кытайдан окуйм деп келип, бизнеске аралашып кеттим” бир нерсени алып-сатып жїрчї. Кїйєєм соода менен алек болгон соў бул жакта соода кылуу ага оўой болду.

- Бир убакта бизнес менен їйбїлєєнї алып кетїї оўой болбосо керек? - Їй-бїлєє менен жумушту бир алып кетїї кыйын экен албетте. Кафеде иштеп жїргєндє балдарым кичинекей болчу. Ал кезде балдарым Тїрк лицейинде окугандыктан ал жакта жатып окуп бизге оорчулугу деле билинген жок. Мектепке киргичекти кїйєєм базарга чыгып мен балдарды карачумун. Балдарымды ийримдерге алып барып эле кїнїм єтїптїр. - Балдарыўыз азыр каякта? - Улуу уулум Кытайдын педагогика университетин бїтїп азыр Бишкекте фирма ачып иштеп жїрєт. Ортончу уулум Пекиндеги Улуттук университетте, кичїїсї Стамбулда менчик мектепте окуйт.

Êûòàéëûê êûðãûç Òóðàí Òóðñóí êûçû áèç ìåíåí èéãèëèê ñûðûí áºë¿øò¿. - Туран эже, маегибиз сиз туурасында баштасак. Кытайлык кыргыз экениўизди билебиз, єзїўїздїн туулган жериўиз, туугандарыўыз туурасында да билгим келип жатат? - Мен кытайдын Їрїмчї шаарында тєрєлїп, ошол шаарда балалыгым єттї, чоўойдум. Эки бир тууганбыз, сиўдим Турдугїл Статистикада иштейт. Атам каза болуп кеткен, апам болсо ємїр бою Улуттук банкта иштеп азыр ардактуу эс алууда. Єзїм болсо 3 уулдун энесимин. Жолдошум Адыл Ысык-Кєлдїк болот. Їркїндє Кытайга качып барган кыргыздын урпагы. - Билишимче Кытайлык кыргыз туугандарыбыз кыргызча сїйлєшкєнї менен арабча жазышат. Сиз болсо кыргызча мыкты жазат экенсиз. Бул жактан атайын сабак алгансызбы? - Мен кытайча мектепти бїттїм, бала бакчабыз да кытайча болчу. Ошого кытай тилин мыкты єздєштїргєм. Кыргызча сїйлєгєндї кєп билбесем да жакшы тїшїнчїмїн. Себеби, їйдєн ата-энем кыргызча сїйлєшчї . биз кытайча сїйлєсєк, “кытайчаны эшикте чайылдагыла, їйдє болсо єз тилиўерде, кыргыз тилинде сїйлєгїлє” деп тилдешчї. Ошентип, мен кыргызчаны бул жакка келип жакшы єздєштїрдїм. Жазууну болсо єзїм эле їйрєнїп алдым. - Кыргызстанга келип, бул жакта калып калууўузга эмне себеп болду? - Алгач бул жакка аспирантураны окуйбуз деп жолдошум экєєбїз келгенбиз. Биз кетип жатканда “Кыргызстанга бул жак№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

тан товар алып барсаўар турмушуўарга акча таап аласыўар” деп бирєєлєр жол кєрсєттї. Товар алып келсек жакшы єтїп, чєнтєгїбїз калыўдай баштады. Ошентип, кїйєєм экєєбїз окууну таштап соодага киришип калдык. Чогуу эле Дордойдон баштаганбыз. Ал кезде Дордой ээн эле талаа болчу. Товарыбызды жайып сатып баштаганбыз. Анан 1995-жылдан баштап Кыргызстандын ар кайсы жеринен тыбыт жыйнап Кытайга жєнєтїп иштеп жїрдїк. Андан кийин Кытай кафесин ачып ал жакта да 6-7 жылдай иштедик. Кафебиз Чїй-Правда кєчєлєрїнїн кесилишинде болчу. Андан киийн кытайлар менен бизнес жасап жїрдїк. 2 жыл мурда “Туран” ЖЧКсын ачып, їй куруп саталы деп їй салдык. Азыр їй бїтїп калды буюрса эми батирлер сатыкка коюлат.

- Сиз жеткен ийгилигиўиздин сыры эмнеде? - Сыры деле жок. Кыйынчылыкка чыдаш керек. Оўой нерсе жок. Жапа тырмак иштеш керек. Тыкандык, тактык керек. Иш менен гана алек болбостон адам єзїнїн руханий дїйнєсїн да байытып турушу абзел.

- Бизнесте утуштар ошондой эле утулуулар (банкрот) болбой койбойт да. Сиз да мындайга тушуккансызбы? - Албетте банкрот да болгонбуз. 19941995-жылы 800 миў долларлык тыбытты чогултуп казак кишиге бергенбиз. Казак кишиден болсо акча да, тыбыт да жок бизди банкрот кылган. Бир тыйын акчабыз калбай калган. Ал учурда кайненемди Меккеге жєнєтєбїз деп жїргєнбїз. Кайненеме банкрот болгонубузду билгизбей Меккеге жєнєткєнбїз. Кайненем Меккеге барып ажы болуп келгенден кийин бир айдан соў кїйєєм экєєбїздїн ишибиз алдыга жылып тез эл эки батир сатып алганга їлгїрдїк. Мен ошондо таў калгам. Кудай бизге чоў жардам кылып берип атат деп сїйїнїп кудайга ыраазы болдук.

- Жаш ишкер кыз-келиндерге ишкер айым катары кандай кеп-кеўешиўизди бере аласыз? - Акчаны биринчи орунга койбой їйбїлєєсїн биринчи орунга коюш керек. Балдарга жакшы тарбия берїїлєрї дурус. Акча табам деп балдарды таштап коюп соода кылып кетип калып, балдары терс жолго кирип кетсе кайра акча менен аны туура жолго алып келиш кыйын болот. Мен мурунтан эле балдарды тарбиялаганды биринчи орунга коюп келдим. Балдарымды тарбиялап окутуп анан калган убакытты чыгарып бизнес чєйрєсїндє алып жїрдїм.

- Бизнесиўизди баштоодо ким кол-буттан алып кємєктєшкєн? - Эч ким деле кємєктєшкєн жок. Ойлоп кєрсєм кїйєєм Кытайда илимдер академиясында иштечї. Єзї жаш болсо да соодага шыгы бар болчу. Жумуштан деле

- Акча адамды єзгєртєт, - деп коюшат. Сизди єзгєртє алдыбы? - Мени акча єзгєртє албайт. Мен мурунтан эле акчалуу болуп жїрчїмїн. Атам узун жыл Кытайдын Комунисттик чиновниги болуп иштеген, турмушубуз жакшы болчу. Губернатор болуп, андан соў Ста-

тистиканы да жетектеп жїрдї. Акчага єтє маани берип кетпейт экенмин. Акчалуу болгондо же акчам жок болгондо кандай адам болом деп ойлонуп да кєрбєптїрмїн. 1995-жылы 800 миў долларды жоготкондо кичине эле жаман болдум. Ал акчага кымбат баалуу алтын буюм, бриллианттарды алып алсам болмок экен деп гана ойлодум. Ошо кезде акчага маани бербегенимди эми гана билдим. Акчалуу болгондо деле керсейип кєргєн жан эмесмин. Мен бизнесте жїргєнїм менен андай деле бай киши эмесмин эл катары жїрєм. Кудай буюруп мен кєп акчалуу болуп кеткен кїндє да акча менин табигатымды єзгєртє албайт. Жогорку кеўеште иштеп жїргєндє кытайда депутаттарды мамлекеттик єкїл деп аталат. Кылган жумушу депутаттыкы. 4 депутат менен командировкага чыгабыз. Бир жолу командировкалап жїрїп Кашгардагы мейманканага депутаттар менен чогуу жатып калдык. Аларга жакшы мамиле кылып, єзїмдїн бут кийимимди майлаганда алардыкын да майлап коюп жїрдїм. Кызыл суу кыргыз облусуна келгенде атам губернатор болуп жїрчї. Ошол жактан мени губернатордун кызы экен деп, кызыўыз элпек кичипейил турбайбы керсейбеген деп баа беришкен эле.

- Акчага байланышкан кандай ырым-жырымдарды кыласыз? - Акчага байланышкан эч кандай ырым-жырым кылбайм. Ишим жїрїшпєй калганда кудайдан гана ишибиз жакшы жїрїп кетсин деп сурайм. Апам биз кичинебизде арча менен їйдї аластайт эле. Жаман кишилер кирет алардын ойлору жаман болот. Ошондуктан їйдї аластап койгондо аластаса микробдор да кетет деп калчу. Мен да кээде їйдї аластап коем. Андан башка ырым-жырым деле колдонбойм. - Жолуўузду ачтырып, ишим илгерилесин деп кєзї ачыктарга бардыўыз беле? - Жолумду ачтырам деп барган эмесмин барбайм дагы. Бир жолу сиўдим турмушка чыга албай жїргєндє апамдар менен жолун ачып берет деп барганбыз. Же кєзї ачык чын эле жолун ачтыбы билбейм айтор сиўдим жарым жылдан кийин турмушка чыкты. Андан кийин кєзї ачыкка барып кєргєн жокмун. - Негизи алардын жол ачуусуна ишенесизби? - Алар чын эле жол ачып берсе анда баардык киши ошого барып эле оўдоп албайт беле. Кудайдан тилеп анан аракеттениш керек. Аларга мен ишенбейм. - Кой жылында кыргыз элине каалооўуз - Кой жылы байлыктын жылы баарына жакшылыктарды каалайм. Бизнестеги кишилер акчалуу болсун! Бардык їй-бїлєє бактылуу жашасын Кыргызстан тынч болсун! Шайлоодо элге иштеген жакшы кишилерди тандап жакшы адамдар депутат болушсун. Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

КЫЗЫКТАР

Єнїккєн бай єлкєлєр бир гана єзїнїн экономикасынын єсїшїн камсыз кылбастан кошуна мамлекеттеринин экономикасынын єсїшїнє да тасир берет. Кошуна мамлкеттер канча кїтїї жана єнїккєн болсо аны менен кошуна жашаган єлкєлєрдє атаандаштык пайда болуп, єздєрїнїн мамлкеттерин бекемдеп, єнїктїрє алышат. Биз єткєн санда силерге дїйнєнїн эў кїчтїї армиясы жана ядердик куралга ээ болгон єлкєлєрдї тартуу кылсак бул санеда силерге дїйнєнїн эў бай єлкєлєрї менен тааныштырабыз.

тары сакталып кєптєгєн туристерди єзїнїн кучагына топтой алган. Ар бир калктын жылдык кирешеси 44 996 долларды тїзєт.

№ 7. АМЕРИКА КОШМО ШАТАТТАРЫ

тинин сатылышы менен толуктайт жана бул єлкєнїн элдери эмгекчил жана маданиятуулугу менен єзгєчєлїнїп турат. Шаардын тазалыгы башка єлкєлєргє сабак катарыда боло алат. Калктын жылдык кирешеси 51 959 доллар.

№ 3. СИНГАПУР

№ 10. НИДЕРЛАНДИЯ

Тарыхы бай бул єлкє аркылуу европага баардык соода тїйїндєр єтїп турат жана ошондой эле жаратылыш жагынын кооз келип єзїнє кєптєгєн туристерди кызыктыра алат. Бул єлкєнїн экономика жаатында жогорку кєрсєткїчтї кєрсєтїп турат. Бул єлкєдє жашаган бир адамга болгон бир жылдык киреше 42 918 долларды тїзєт. Мындай кєрсєткїч менен 10 орунду ээлеп турат.

Бул мамлекетти баарыбыз билебиз. Кєптєгєн элдер Америкага барып иштеп буттарына тургандары да маалым аны менен бирге дїйнєдєгї миллиардерлердин кєбї ушул єлкєдє жашап жатканы да таў калдырбай койбойт. Бул мамлекетте кєптєгєн иш каналар жана башка єнєр жайлар иштеп, мамлекеттин казынасын толтуруп турат. Америкада жашаган жарандардын жылдык кирешеси 46 874 долларды тїзєт.

№ 6. БИРИККЕН АРАБ ЭМИРАТЫ

Сингапур жаратылыш жагынан кооз жерлердин катарын толуктап келет. Бул єлкєдє жашаган адамдар єздєрїнїн эмгекчилдиги жана меймандостугу менен єзгєчєлїнїп турат. Сингапурда технология жааты абдан єнїккєн. Жарандардын жылдык кирешеси 56 498 доллар. Мындай кєрсєткїч менен дїйнєнїн эў бай єлкєлєрдїн 3 орунун камсыз кыла алат.

№ 2. ЛЮКСЕМБУРГ

№ 9. ШВЕЙЦАРИЯ

Швейцария бир гана таттуу шоколад жана сапаттуу саат менен сыймыктанбастан элдердин таза, тыкан жїрїшї менен сыймыктана алышат. Бул єлкєнїн жашоочулары билимдїї сабаттуу келишет жана ошондой эле Швейцарияда банктык сектор єнїккєн.

БАЭ дїйнєдє нефти боюнча биринчи орунду ээлеп, мамлекеттик казынасы да мына ушул нефтини экспорттоо менен толот. Жана ошондой эле бул єлкєгє кызыгып барган туристердин саныда сан жеткис болуп саналат. Ар бир жарандын жылдык кирешеси 47 694 долларды тїсїп дїйнєнїн эў бай єлкєлєрдїн 6 орунду ээлеп келет.

Люксембург кичинекей єлкє болгону менен дїйнєдєгї эў бай мамлекеттердин арасында 2 орунду эч кимге бербей келет. Калктын жылдык кирешеси 85 432 доллардан 87 541 долларга чейин.

№ 1. КАТАР АРАБ РЕСПУБЛИКАСЫ

№ 5. БРУНЕЙ

№ 8. ГОНКОНГ

Акыркы жылдары Гонконг єзїнїн ички эркин соодасы жана налогдун тємєндїгї менен инвесторлорду тартып эў бай мамлекеттердин 8 орунду ээлеп келет. Бул єлкєдє Кытай жана Кореянын маданий каада салт-

Бруней да БАЭдей эле нефти мамлекеттик казынанын 90� камсыздайт. Норвегиядай эле мамлекет элдин жашоо шартын оўдоп жакшы шарт тїзїп берген. Бруней дагы жаратылыштык кооздугу менен мактана алат жана жаратылыштык байлыгы да жарандардын жакшы шартта жашашына салымын кошуп келет.

№ 4. НОРВЕГИЯ Норвегиядагы єзїнїн мамлекеттик казынасын неф-

Эў бай єлкєлєрдїн алдыўкы орунда мына ушул Катар Араб Республикасы турат. Бул мамлекет кичкий болгону менен экономика жагынан эў кирешелїї келет. Катар єлкєсї кооз шарлары жана жаратылыштары менен таанымал жана ошондой эле бул єлкєдє жумушсуздук деген тїшїнїк жокко эсе. Катар Газды экспорттоо боюнча дїйнєдє 6 орунда, нефтини экспорттоо боюнча 21 орунда турат. Калктын жылдык кирешеси 88 222 долларды тїзєт. Рахатбек РЫСАЛИЕВ

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

ЭКОНОМИКА

УЛУТТУК БАНК КРИЗИСТЕН ЧЫГАРМАК, БИРОК... Кыргызстан экономикалык депрессиядан чыгуу їчїн акча реформасын жасоо зарыл жана Улуттук банкты улутташтыруу керек. Бїгїнкї кїндє Кыргызстандын экономикасы монетардык терминдер менен мїнєздєгєндє эки терс жагдайга кабылып турат: бир жагынан экономикабызда долларлашуу процесси жїрїп жатса, экинчи жагынан сомдун массасы кескин тїрдє тємєндєп кетти. Аталган жагдайлар экономикабыздын жакынкы келечектеги єсїшїнє кооптуу абал жаратты. Мындай абалды биз экономикалык депрессиянын башталышы деп айтсак жаўылбайбыз. Коомдо экономикалык бїдємїк абалга байланыштуу экономикалык активдїїлїк єтє тємєн деўгээлге тїшїп кетти. Эми бул абалдын келишинин себептерин жалпак тилге салып, чечмелегенге аракет кылып кєрєйїн. КУНУ КЕТКЕН СОМ, КЄКЄЛЄГЄН ДОЛЛАР Акыркы он жылда єлкєдєгї улуттук валютабыз - сомдун массасы жылдан жылга єсїп келаткан эле. Ал эми єткєн 2014-жылдын он бир айында сомдун массасы 22.7 млрд. сомго азайып кетти. Мындайча айтканда, экономикабызда болгон сомдун массасынын їчтєн бир бєлїгї кыскарып жатат. Бирок сомдун массасынын кыскарганына карабай, инфляция 2014-жылдын акыркы он бир айында 10,2� тїздї, салыштырмалуу мурдагы 2013жылы инфляция 4.4� тїзгєн эле. Эмне їчїн мындай кызык абал тїзїлїїдє? Ар бир экономист билгендей, инфляция бул акчанын кєлємї кєбєйгєндє боло турган экономикалык кєрїнїш. Ал эми єткєн жылы акчанын - сомдун кєлємї 30� чейин азайып жатса, бул инфляция кайдан келип чыкты деген суроо туулат. Экинчи кызык жагдай, бардык коммерциялык банктар "сом менен биздин банкка депозит салыўыз, пайыздар кєтєрїлдї" деген жарнактарды илип жатышат. Ал эми ошол эле убакта Улуттук банктын статистикасын карасак, банктарда сом менен салынган депозиттер акыркы жылда кескин кыскарып кетти. Їчїнчї кызыктуу жагдай, Улуттук банк 2014-жылы сомдун курсунун туруктуулугун кармаш їчїн валюталык резервинен 516 миллион АКШ долларын коротту. Мындай ири сумманы Улуттук банк буга чейинки турмушунда короткон эмес, бирок буга карабай доллар 2014-жылдын башында 49 сом болсо, жылдын аягында 60 сомду тїзїп, 11 сомго же 18� кымбаттап кетти. Бул деген Кыргызстанга келген импорттук товарлар жана дары-дармектер 18� кымбаттады дегенди билдирет. Єйдєдє айтылып кеткен жагдайлардын себептерин экономиканын долларизациясы же долларлашуусу менен тїшїндїрсєк болот. Улуттук банктын маалыматы боюнча, 2014-жылдын ноябрь айына карата экономиканын долларлашуу деўгээли 58.2� тїзгєн. Бул биздин экономикабыздагы коммерциялык банктарда депозиттерде жаткан доллардын кєлємї жалпы акча массасынын 58.2� доллар тїзєт дегенди билдирет. Ал эми банктардан тышкары жаткан накталай долларларды кошкондо, мындан да бир кыйла доллардын пайыздык кєлємї єйдє болору анык. Дїйнєлїк стандарттарга таянсак, бул кєрсєткїч 50� ашканда єлкєнїн улуттук акча системасы кєзємєлдєн чыкты жана ошол єлкєнїн Улуттук банкы єз жєндємдїїлїгїн жоготуп, акча системасын кєзємєлдєй албай калды деп бааланат. Эгерде абал ушул нукта єнїгє бере турган болсо, анда улуттук валютанын жана Улуттук банктын мындан ары кереги жок болуп калышы ыктымал. Анткени, анын коомго болгон пайдасынан єзїнїн жеген куну кєп болуп калышы мїмкїн. КАЙДА БАРБА ДОЛЛАР Экономикабыздагы долларлашуунун тїпкї себеби биздин Улуттук банк акча системасын натыйжалуу кєзомолдєй албагандыгынан улам сомдун туруксуздашып кеткенинде жатат. Кыргызстанда жарандар жана ишканалар сомго ишенбегендиктен, бардык чогулткан аманаттарын долларга айландырып, доллар менен сактай баштаганы бардыгына белгилїї. Кыргызстанда бардык рыноктук келишимдер доллар менен жїрєт. Автоунаа сатып аласызбы, їй аласызбы, жер аласызбы, бардыгы доллар менен ченелет жана иш жїрєт. Демек, сом єзїнє жїктєлгєн акча функция-

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

ларын аткарбай калган. Ал эми 2014-жылга чейин єлкєнїн долларлашуу деўгээли 50� чейин эле. Бул ал кезде Улуттук банк акча саясатында таасирдїїрєєк болуп, абалды туруктуу кармоого жєндємдїї болуп келгенин кєрсєтєт. Бирок 2014-жылы сомдун курсу кыйла тємєндєй баштаганда элдин жана ишканалардын Улуттук банкка болгон акыркы ишеничи такыр жоголуп, экономикада толук долларлашуу багыты кїч алды. Эми эмне їчїн бїгїнкї кїндє сомдун куну жоголуп, доллардын курсу єсїїдє? Тїшїндїрїп берїїгє аракет кылайын. Биринчиден, долларга болгон суроо-талаптын чукул єсїп кетїїсїнє кандай жагдайлар тїрткї берерин жогоруда тїшїндїрдїк. КЫРГЫЗСТАНДА ЇЙ САТУУ-САТЫП АЛУУ ДОЛЛАР МЕНЕН ГАНА ЖЇРГЇЗЇЛЄТ Экинчиден, сомдун долларга карата арзандашы экономикада сомдун массасынын єсїшї менен тыгыз байланышта. Эми кандай учурларда сомдун массасы экономикабызда єсїп кетет? Биринчи, эгерде Улуттук банк Кыргызстандын валюта рыногунан доллар сатып алса, сомдун массасы єсєт. 2014-жылы Улуттук банк биздин валюталык рыноктон доллар сатып алган жок, тескерисинче 516 млн. АКШ долларын сатты. Экинчи жол, Кыргызстандын єкмєтїнїн Улуттук банктагы акча эсебине башка єлкєлєрдєн жана дїйнєлїк донордук-кредиттик уюмдардан акча келгенде. Ал акчалар доллар менен келет, ал эми єкмєт сом менен бюджет аркылуу сарпташ керек да. Мисалы, Орусия федерациясы 500 млн. доллар которду дейли кыргыз єкмєтїнїн эсебине. Аны Улуттук банк єзїнїн резервине салат дагы, бир доллар 60 сом деген курс менен жаўыдан басылган 30 млрд. сомду кыргыз єкмєтїнїн казынасына которуп берет. Єкмєт бул акчаны бюджет аркылуу коротот. Єкмєттїн чыгашасы кимдир бирєєнїн кирешеси болот эмеспи. Андыктан бул 30 млрд. сом акырындап биздин экономикабызга агылып кирет. Бирок эл жана ишканалар "кирешелерди долларга которуп коёлук, сом арзандап кетет" дешип, доллар ала баштаганда суроо-талаптын кєбєйїшїнєн улам доллар сомго карата кымбаттай баштайт. Мына бїгїнкї кїндєгї доллардын кымбатташы ушундан келип чыгат. Анан кийин кезек Улуттук банкка келип жетет. Башкача айтканда, доллар кымбаттап жатат деп эл дїрбєлєўгє тїшкєндє Улуттук банк баягы єзї басып чыгарып, єкмєткє берген сомдорун баягы Орусия которгон доллар менен кайра сатып ала баштайт. Бирок Улуттук банк єкмєткє бергенде курс бир доллар 60 сом болсо, кайра ошол сомдорду сатып алгыча бир далай убакыт єтєт, доллар кымбаттап, мисалы, бир доллар 70 сомго чыгат. Буга байланыштуу баягы 30 млрд. сомду Улуттук банк кайра 428.5 млн. долларга сатып алып, ортодо 71.5 млн. доллар пайда кєрїп, єзїнїн резервин толуктай берет. Ортодо кордукту кєргєн баягы эле кыргыз эли. Ал эми Улуттук банктын тєрагасы коомчулуктун, массалык маалымат каражаттарынын, Жогорку Кеўештин жана президенттин "сомдун куну эмне їчїн тїшїп жатат?" деген суроолоруна "сезонго, Орусиянын санкцияларына байланыштуу, нефть кымбаттап кетти" деген негизсиз себептерди айтып, жайгарат. Же болбосо Моссоветтеги акча алмаштыруучу жайларга шылтап, єз ишин уланта берет. Ушундай алдоо жолдору менен Улуттук банк мындайча айтканда, эбегейсиз байыган. 2002-жылы Улуттук банктын резерви 285 млн. доллардын тегерегинде болсо, азыркы кїнї Улуттук банктын резервине 1 миллиард 970 миллион доллар акча жыйналган. Єзїўєр ойлоп кєргїлєчї, Улуттук банк эч нерсе єндїрїп чыгарбаса, же сатпаса, бул резерв кайдан кєбєйгєн? Ошол эле убакта бул резервдердин кєпчїлїк бєлїгї чет элдик компаниялардын акцияларына айландырылып, чет єлкєлїк уюмдардын кызыкчылыгына иштеп жатат. УЛУТТУК БАНКТЫ РЕФОРМАЛОО ЭКОНОМИКАЛЫК ЄНЇГЇЇГЄ ЖОЛ АЧАТ Эми сомдун курсун коё туруп, Улуттук банктын реформасы тууралуу сєз кылалы. Жыйырма бир жылдан бери кыргыз элин кордоп келе жаткан Улуттук банкты канткенде кыргыз элинин кызыкчылыгына иштетебиз деген маселени кєтєрїп, 2014-жыл-

дын 24-апрелинде президентке, Жогорку Кеўешке, єкмєткє 14 барактан турган Кыргызстанга «алтын сом» деген жаўы акча бирдигин киргизїї жєнїндє сунушумду киргиздим эле. Президенттин аппараты Улуттук банкка, Каржы министрлигине, Экономика министрлигине "бул сунуш боюнча экономист Чороев мырзага жооп бергиле" дегенден башка эч нерсе жасаган жок. Ал эми Улуттук банк эки жолу мени менен жолугуу єткєрїп, “талкуу єткєрсєўїз биз ага катышабыз, бирок биз єзїбїз бул маселени кєтєрїп чыга албайбыз” деп тим болду. Бул маселе боюнча бїгїнкї кїндє Улуттук банк єзїнїн ачык позициясын кєрсєтє алган жок. "Улуттук банк жєнїндєгї" мыйзамда ал кыргыз экономикасынын кызыкчылыгына, анын єсїшїнє иштейт деген бир да сєз жок, ал мыйзамда сомдун туруктуулугун кармайт деген эле жобо бар. "Улуттук банктын активдери мамлекетке карабайт, Кыргыз Республикасына тиешеси жок жана Улуттук банк мамлекеттин милдеттенмелерин бєлїшпєйт" деп, ташка тамга баскандай кылып, бизге Дїйнєлїк валюта корунун юристтери жазып берген. Ошондой эле Улуттук банктын ишмердїїлїгїнє эч ким кийлигише албайт, анын резервдерин Эсептєє палатасы текшере албайт, Башкы прокуратура эч бир кылмыш ишин козгой албайт. Сиздер массалык маалымат каражаттарынан Улуттук банктын башкаруучу кызматкери туура эмес валюталык интервенция кылып коюп, Башкы прокуратура тарабынан иш козголду дегендиуктуўуздар беле? Бул жагынан караганда Улуттук банк єзїнчє мамлекеттин ичиндеги мамлекет, булар єз «тїшїнїктєрї» менен жашашат. Бул орган бир гана Дїйнєлїк банктын, Эл аралык валюта корунун директиваларын так жана ийкемдїї аткарат, анткени мыйзамдар менен єзїлєрїн ошондой бекемдеп алган. Улуттук банк алардын колундагы "куурчак" десек жаўылбайбыз. Анткени, єзїўєр байкагандай, Улуттук банктын акча системасы канчалык мамлекетке сырттан акчалай жардам которулган сайын эл ошончолук кыйналгыдай системада тїзїлгєн. Кыргызстанда инфляция жана девальвация болуш їчїн кыргыз єкмєтїнїн эсебине акча которуп коюу эле жетиштїї, калган ишти Улуттук банк єзї бїтїрєт. Кыргызстандагы эў биринчи бийлик бутагы бул - президент эмес, єкмєт эмес, Жогорку Кеўеш эмес, Жогорку Сот эмес, биринчи эў таасирдїї жана эч кимге кєз каранды эмес бийлик бутагы бул - Улуттук банк. Ал ар бирибиздин чєнтєгїбїздє жаткан сомдун кунун аныктаган бийлик бутагы, бирок анын кунун жоготсо да жоопко тартылбайт. Бирєє миў сомуўуздун жїз сомун уурдап алса, ал кылмыш жоопкерчилигине тартылат, туурабы? Улуттук банк сомдун кунун каалагандай калчап, элдин мээнетин жеп жатса да, ал жоопко тартылбайт. Ага андай "укук" мыйзам менен бекитилген. Айтыўызчы, президент же єкмєт башчысы, эч ким менен кеўешпей, сурабай, талкуулабай туруп, 516 млн. долларды бир жылда корото алабы? Ал эми Улуттук банк аны кылат жана эмне їчїн кылганын, кайсы банктарга, кайсы курста, эмне їчїн дал ошол банкка сатканы жєнїндє отчет берїїгє милдеттїї эмес жана ал їчїн жоопко да тартылбайт. АРАБ МАМЛЕКЕТТЕРИНИН МИСАЛЫ КЫРГЫЗСТАНДА ИШКЕ АШАБЫ? Бїгїнкї кїндє кыргыз бийлигинде жана коомчулугунда эки маселе турат. Биринчиси - бул Улуттук банкты жана анын активдерин улутташтыруу, мыйзамдарга єзгєртїї киргизїї. Экинчиден, Улуттук банк кыргыз экономикасынын кызыкчылыгына иштей тургандай акча системасын тїзїї. Биринчи маселени бийлик чечсин, мен экинчи маселени кантип ишке ашырабыз деген суроого сунуштарды берейин. Бизге жаўы эч нерсенин ойлоп табуунун кажети жок. Єнїккєн Араб єлкєлєрїндє, бул маселени єткєн кылымдын 70-жылдардын башында эле чечип коюшкан. Катар, Араб Эмираты жана Сауд Арабиясында валюталык башкаруу системасы тїзїлгєн. Бул єлкєлєр єз акча бирдигин АКШ долларына бир курс менен байлап койгон. Мисалы, Катардын акча бирдиги риал бир долларга 3.64 курс менен, Араб Эмиратынын дирхамы 3.66 жана Сауд Арабия акча бирдиги риал 3.74 курсу менен 1971-жылы тїзїлгєн валюталык башкаруу

мыйзамдары менен бекитилген. Ошол кїндєн ушул кїнгє чейин кырк жылдан ашуун убакыт єтсє да алардын валюталарынын курсу долларга карата єзгєрбєй келет. Биз дагы Улуттук банкты реформалап, айтылган валюталык башкаруу системасын тїзїшїбїз керек. Бїгїнкї кїндє буга биздин толук мїмкїнчїлїктєрїбїз бар. Анын кыскача арифметикасы мындайча болуусу керек: Улуттук банктын бїгїнкї кїндє 1 млрд. 970.56 млн. АКШ доллар валюталык резерви бар. Ошол эле убакта, экономикабызда тегеренип жїргєн сомдун массасы 65 млрд. 340.5 млн. сомду тїзєт. Эгерде бул сумманы бїгїнкї доллардын курсу - бир доллар/60 сом деп бєлсєк, 1 млрд. 89 млн. доллар деген сумма чыгат. Демек, бизге ушул тапта сомду бир доллар 60 сом деген кур менен тїбєлїктїї фиксация кылып коюу їчїн 1 млрд. 89 млн. доллар гана жетиштїї. Ал эми резервдеги калган 881 млн. АКШ долларын Улуттук банк биздин коммерциялык банктар аркылуу бїгїнкї убакта насыясы бар жарандарга кредиттерин кайра жаўыртып, пайыздарын тємєн кылып берсе, бїткїл кыргыз элин оор насыяларынан куткарып, Кудайга жагаар иш жасамак эле. Бизде, єзгєчє айыл жерлеринде, кредиттеринен кутула албай, їй-жайынан айрылган атуулдарыбыз аз эмес, кээ бир учурларда оор жагдайга туш келип, єзїн єрттєгєндєрдї да массалык маалымат каражаттарынан угуп, кєрїп жатабыз. Эми мен бул жерде, бул системанын деталдарын жазып жїрбєйїн, бул жєнїндє Америкадагы эў мыкты делген 10 экономисттин бири Жон Хопкинс университетинин профессору Стив Ханке мырза докторлук диссертация жактап, ондогон том материалдарды жазган. Ал киши убагында Америка президенти Рейгандын экономика боюнча башкы консультанты да болуп иштеген. Эў негизгиси, ал киши Кыргызстанга келип, акылы менен жардам бергенге даяр экенин мага электрондук почта аркылуу жазды. Эми бул жерде мен бул валюталык башкаруу системасы кандай натыйжаларга алып келерин кыскача атап єтєйїн: • Кыргызстан єз валюталык резервдерин єзї башкарып калат жана тышкы башкаруудан толугу менен чыгат; • Сомдун долларга болгон курсу аталган Араб єлкєлєрдїкїндєй тїбєлїктїї болот; • Кыргызстанда баалардын єсїшї жылына 1-3� гана тїзїп калат да финансылык стабилдїїлїк орнойт; • Банктарда насыялар арзандайт жана проценттер тємєндєп, ишкерлерге жана айыл чарбасына жакшы жагдайлар тїзїлєт; • Финансалык туруктуулук єлкєдє экономикалык активдїїлїктї, инвестициялардын келишине жана экономикалык єсїшкє алып келет; • Сом Евразиялык экономикалык биримдикке мїчє єлкєлєрдїн арасында эў стабилдїї валютага айланып, кадыр-баркы єсєт; • Кыргыз экономикасы долларлашуу процессинен толугу менен арылат, эл сом менен иштеп, кирешесин сом менен гана сактап калат, анткени анын курсу доллардыкы менен тїбєлїктїї бир курс болуп калат; • Валюталык башкаруу системасына єткєндєн кийин «алтын сом» валютасын киргизїї оўой болуп калат, ал їчїн кийин жакшы кырдаал тїзїлгєндє, валюталык резервдеги долларды алтынга алмаштырып, сомду алтынга байлап койсо болот. Сєзїмдїн акырында байыркы кытай акылмандарынын айтканын мисал келтиргим келет: “Дарак тиккенге эў жакшы убакыт жыйырма жыл мурун болчу, ал эми андан кийинки эў жакшы убакыт бїгїн». Эгерде бїгїнкї кїнї бийлик башындагылар жакшылап ойлонуп, Улуттук банкты реформалап жана акча реформасын жасабаса, ал эми Улуттук банк азыр элге жасап жаткан кыянаттыгын уланта берсе, Кыргыз мамлекети абдан кооптуу экономикалык депрессияга туш болоору айкын.Карап, байкап кєргїлєчї, бїгїн банктар ипотека насыяларын токтотуп коюшту, курулуш секторунда каатчылык башталды, ишкерлерг е насыялар кымбаттап кетти, фермерлерге кредиттер кымбат, кийим тигїїчїлєр рублдин девальвациясынан жабыркады, соода-сатык жана экономикалык активдїїлїїк тємєндєп баратат... Кубан ЧОРОЕВ

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР «КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ТЄЛЄМ СИСТЕМАСЫ ЖЄНЇНДЄ» МЫЙЗАМГА КОЛ КОЮЛДУ

Президент Алмазбек Атамбаев «КРнын тєлєм системасы жєнїндє» мыйзамга кол койду, деп билдирди президенттин басма сєз кызматы. Мыйзам Жогорку Кеўеш 2014-жылдын 17-декабрында кабыл алынган. Мыйзам КР аймагында тєлємдєрдї жана эсептешїїлєрдї, акчалай которууларды жїзєгє ашыруунун тартибин жана формаларын белгилейт, тєлєм системаларынын мїнєздємєлєрїн, тєлємдєргє жана эсептешїїлєргє катышуучулардын ортосундагы єз ара мамилелердин тартибин, тєлєм системаларын кєзємєлгє алууну (оверсайт) жана КРнын улуттук банкынын Кыргыз Республикасынын тєлєм системасындагы ыйгарым укуктарын аныктайт. Кыргыз Республикасы менен чет єлкєлєрдїн чарба жїргїзїїчї субъекттеринин ортосундагы бїтїмдєр боюнча тєлємдєрдє жана эсептешїїлєрдє, юри-

дикалык жактар менен жеке жактардын ортосундагы акча которууларда учурунда (эл аралык/трансчекаралык тєлємдєр жана акча которуулар) келип чыккан мамилелер, ошондой эле почталык байланыш бєлїмдєрї аркылуу тєлємдєрдї, эсептешїїлєрдї жана акча которууларды жїргїзїїдє келип чыккан мамилелер ушул мыйзамда жана башка ченемдик укуктук актыларда ушул мыйзамга карама-каршы келбеген бєлїгїндє жєнгє салынат. Мыйзам КР аймагында локалдык жана эл аралык тєлєм системасынын инфратїзїмїндє же КР аймагында кандай болбосун коммерциялык банкта тейлєєгє улуттук тєлєм карталарын милдеттїї кабыл алууга карата 2015-жылдын 1-июлунан тартып кїчїнє кирїїчї 20-берененин талаптарын кошпогондо, расмий жарыяланган кїндєн тартып бир ай єткєндєн кийин кїчїнє кирет. Ушул мыйзам менен «Электрондук тєлємдєр жєнїндє» КРнын 1999-жылдын 6-ноябрындагы № 121 мыйзамы кїчїн жоготту деп таанылат.

«Бул Сосновкада эле эмес, башка жерлерде дагы. Европадагыдай бир система иштеп чыгыш керек. Бир ишкана аталган маселе боюнча иштейт. Ошондо элдер дагы айдоочулар дагы кєнїп калышат. Биздин ташуучулар їчїн бирдей шарт иштеп чыккыла. Ал таксист экендиги же таксист эместигин кантип далилдейт. Ошондуктан бир система керек», - деди ал.

ДЕПУТАТ Д.ЖУМАБЕКОВ ТАКСИ ИШМЕРДЇЇЛЇГЇНЇН СИСТЕМАСЫН ИШТЕП ЧЫГУУНУ СУНУШТАДЫ

«ГАЗПРОМ» КАЗАКСТАН АРКЫЛУУ КЫРГЫЗСТАНГА АЛЫП КЕЛГЕН ЖАРАТЫЛЫШ ГАЗЫНАН 35%ДЫК БАЖЫ АЛЫМЫ АЛЫНЫП САЛЫНУУДА

Депутат Дастан Джумабеков («АтаЖурт») 22-январда Жогорку Кеўештин отурумунда такси ишмердїїлїгїнїн системасын иштеп чыгууну сунуштады. Анын айтымында, эгер МАИ менен Транспорт жана байланыш министрлиги

Жогорку Кеўеште єлкєгє алынып келинген жаратылыш газына салынган бажы алымын алып салуу максатында иштелип чыккан «Бажы тарифтери жєнїндє» КР мыйзамына єзгєртїїлєр жана толуктоолор киргизїї тууралуу мыйзамдын

10 ЖАШТАГЫ КЫЗДЫ ЗОРДУКТООГО ШЕКТЕЛГЕН АДАМ КАМАККА АЛЫНДЫ

Анын айтымында, бул боюнча кылмыш иши козголуп, шектїї катары кыздын 44 жаштагы єгєй атасы кармалган. “Ал киши кїнєєсїн мойнуна алган жок. Учурда биологиялык экспертиза жїргїзїп жатабыз. Кармалган адам эки айга убактылуу камакка алынды”, деди Токтосунов. Окуя 11-январда Токмок шаарында болгон. Сокулук районунда 6 жашар бєлєсїн кєгєртє сабап жїргєн 35 жаштагы тургун кармалды Сокулук районунда «Камкордук» рейдинин жїрїшїндє 21-январда Сокулук РИИБдин Єспїрїмдєр иши боюнча инспекциясынын кызматкерлери Сокулук айылынын 35 жашар тургуну тарабынан 6 жашар бєлєсїнїн сабалгандыгы тууралуу факт аныкталды. 2014-жылдын ноябрь айынан тарта сабап келген, ал эми 6 жашар кыз алардын їй-бїлєсї менен июль айынан бери жашаган. «Окуя болгон жерди текшерїїдє аны сабоо їчїн колдонулган кур, таяк жана кандын изи калган шейшептер табылды», - деп билдирет милиция кызматкерлери. Маалым болгондой, аталган факт боюнча соттук-медициналык, соттукбиологиялык, психологиялык-психиатриялык, наркологиялык эспертизалар дайындалды. Алдын ала маалыматтарга ылайык, кыздын денесинде бир нече жаракаттар бар. Анын эки бутунда теў, санында, далысында канталап кєгєргєн жерлер жана

унааларды текшерсе, анда бул коррупциялык системаны тїзїшї мїмкїн.

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК бетинде бир нече сыйрыктар болгон. «Кыз Сокулук аймактык ооруканасына жеткирилген. Ага баш мээсинин жаракаты жана силкинїїсї деген дарт аныктамасы берилди», - деп айтылат маалыматта. Ведомстводон маалым болгондой, жабыр тартуучунун апасы Орусияга иштеп кетип, кыз агасынын їйїндє жашаган. Сокулук РИИБ тарабынан аталган факт боюнча КРнын Кылмыш кодексинин 111-беренесине (Уруп-согуп кыйноо) ылайык кылмыш иши козголду. Бул кылмышка анын 35 жашар агасы Д.Руслан шектелїїдє. «Кылмышка шектїїнїн айтымында, ал бєлєсї кєк бет болуп, тил албагандыктан, ошондой эле, тїнкїсїн дааратканага баргысы келгендигин айтуудан корккондугу їчїн сабаган», - деп билдирет РИИБдин кызматкерлери.

Арка айылынын аймагынан, Худжант-Канибадам унаа жолунда жайгашкан тойкана имаратынын артына жашырган жалпы салмагы 1 кг 45 гр болгон наркотикалык затты кєрсєтїп берди. Экспертизанын жыйынтыгы менен алынган зат героин экендиги аныкталды. Кыргыз Республикасынын Кылмышжаза кодексиндеги 247-берененин 3-бєлїмї (баўги затын мыйзамсыз алып єтїї), 204-беренесинин 2-бєлїмї (аткезчилик) менен кылмыш иши козголуп, тажикстандык жаран убактылуу кармоочу жайга камакка алынды.

ТАЖИКСТАНДЫН ЖАРАНЫ ЛЕЙЛЕК РАЙОНУНДА ИРИ ЄЛЧЄМДЄГЇ БАЎГИ ЗАТЫН ЖАШЫРГАН ЖЕРДИ КЄРСЄТЇП БЕРДИ

Чїй облусунун Аламїдїн районунун Таш-Дєбє айыл єкмєтїнїн жооптуу кызматкерлеринин єз кызматынан кыянатчылык менен пайдалануу фактысы катталган. ИИМдин 5-башкы башкармалыгынын кызматкерлеринин жана Аламїдїн районунун тергєє кызматкерлеринин жїргїзгєн ыкчам-иликтєє иш-чараларынын жїрїшїндє, Чїй облусунун Аламїдїн районунун Таш-Дєбє айыл єкмєтїнїн жооптуу кызматкерлеринин єз кызматынан кыянатчылык менен колдонгон мыйзам бузуу фактысы катталган. Бул тууралуу ИИМдин басма сєз кызматы билдирди. Текшерїїнїн жїрїшїндє 2012-жылы октябрда айыл єкмєтї менен «М» мїмкїнчїлїгї чектелген коомдун ортосунда, Малина капчыгайын суу менен камсыз кылуу системасын курууга 3 млн 100 миў 008 сом бєлїнгєнї такталган. Курулуштун жїрїшїндє, айыл єкмєтї менен «М» МЧКсы курулуш иштеринин мєєнєтїн узартышып, мыйзам бузушкан. Учурда «М» МЧКсы суу менен камсыз кылуучу системанын курулушун аяктаган

Алдын ала тїшкєн ыкчам маалыматтын негизинде Баткен облустук ички иштер башкармалыгы менен Лейлек РИИБдин кызматкерлери тарабынан райондун аймагынан баўги затын аткезчилик жол менен ташуу аракетинде жїргєн Тажикстандын жараны колго тїшїрїлдї. Тажикстандын Согди облусундагы Канибадам районунун 29 жаштагы тургуну Г.Г. ,Кыргызстандын Лейлек районундагы

11 долбоору каралып, экинчи окууда добуш берїїгє жєнєтїлдї. Демилгечилер – депутаттар Кожобек Рыспаев, Райкан Тєлєгєнов, Кантемир Мурзабеков, Бакыт Шаршеев. Демилгечилердин айтымында, ушу тапта Орусия газынын ар 1000 куб метри 165 доллардан сатылып алынууда. Калк ал газдын куб метрин 13 сомдон сатып алууда. Бул 2013-жылга караганда 1 сом 50 тыйынга арзан. Ал эми биз 2015-жылдын 1-январына чейин мыйзамдан 35 пайыздуу бажы алымын алып салбасак, 165 долларга дагы 58 доллар кошулуп, газдын баасы 17 сомго чейин кымбаттап кетиши мїмкїн. Ал азыр кардарларга 14 сомдон сатылууда.

УЛУТТУК БАНК СОМДУ КОЛДОО ЇЧЇН 8 МЛН 850 МИЎ ДОЛЛАР ЄЛЧЄМЇНДЄГЇ ЇЧЇНЧЇ ВАЛЮТАЛЫК ИНТЕРВЕНЦИЯНЫ ЖЇРГЇЗДЇ Кыргызстандын Улуттук банкы 21-январда 8 млн 850 миў доллар єлчємїндє валюталык интервенция жїргїздї. Бул тууралуу кєзємєлдєєчїнїн расмий сайтында маалымдалат. Банк буга чейин 9-январда 10,7 млн долларга жана 13-январда 36,52 млн долларга интервенция жїргїзгєн. 13-январда Улуттук банктын резервдери 1 млрд 943 млн долларды тїзгєн. Улуттук банктын жетекчиси Толкунбек Абдыгуловдун айтымында, улуттук валютаны колдоо їчїн резервдер жетиштїї. Бишкектин акча алмаштыруучу жайларында доллардын баасы тарыхый максимум 60,70 сомго жетти. эмес. Муну менен, эки тараптын мыйзамсыз кылган иш аракеттеринин натыйжасында, мамлекет 955 миў 450 сомго чыгымга учураган. Чїй облусунун Аламїдїн районунун тергєєчїсї жыйналган малыматтардын негизинде, бул факт боюнча, кылмыш жаза кодексинин 304-беренесине (кызмат абалынан кыянатчылык менен пайдалануу) жана 305-беренесине (кызматтык ыйгарым укуктарын жогорулатуу) ылайык, кылмыш ишин козгоду.

«ДОРДОЙДОГУ» АКЧА АЛМАШТЫРУУ ЖАЙЫНАН 200 МИЎ СОМ УУРДАГАН 14 ЖАШАР ЄСПЇРЇМ КАРМАЛДЫ

АЛАМЇДЇН РАЙОНУНУН ТАШ-ДЄБЄ АЙЫЛ ЄКМЄТЇНЇН ЖООПТУУ КЫЗМАТКЕРИНЕ КАРАТА КЫЛМЫШ ИШИ КОЗГОЛДУ

Свердлов РИИБдин кызматкерлери 200 миў сом уурдаган 14 жашар єспїрїмдї кармашты. Бул тууралуу бїгїн, 22-январда Бишкек ШИИБдин басма сєз кызматы билдирди. Маалыматка ылайык, милицияга Н.М., аттууу жаран кайрылып, 2014-жылдын 28-ноябрында белгисиз адамдар терезени сындырып кирип, «Ак-Суу» базарындагы киосктон 20 миў сом уурдап кетишкендиги маалымдалган. Ошондой эле, ушундай эле себеп менен укук коргоо органдарына шаар тургуну кайрылган. Анын билдирїїсїндє, белгисиз адамдар 2014-жылдын 7-ноябрында «Дордой» базарында жайгашкан акча алмаштыруу жайынын терезесин талкалап, 192 миў сомду уурдап кетишкен. Свердлов РИИБдин №11 шаардык милиция бєлїмїнїн кызматкерлеринин ыкчам иликтєє иш-чараларынын негизинде жогоруда аталган кылмыш ишине шектїї катары 14 жашар А.Р., кармалды.

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

СЫР САНДЫК

ы д м а л а б е г р и п м е к с . . . Ору м ы т ч а к п а ташт óë îêóÿíûí áîëãîíóíà 16 Á æûë áîëóïòóð. Àíäà ñºç áàøûíàí áîëñóí. Äîñóì ìåíè

òóóðà ò¿ø¿í¿ï êå÷èðåð. Ìåíèí êè÷èíåìäå áèðãå ÷î¢îéãîí Ã¿ëáàð÷ûí äåãåí äîñóì áàð. Àë ýêººá¿çä¿í àïàáûç èëãåðè êûç êåçèíäå ìåäèöèíàëûê îêóó æàéäà áèðãå îêóï äîñ áîëóï, êèéèí áèç äà äîñòóãóáóçäó óëàíòûï êåòêåíáèç. Ã¿ëáàð÷ûí äåï àòû àéòûï òóðãàíäàé àòûíà çàòû æàðàøêàí, ìåêòåïòå æàëà¢ 5 äåãåí áààãà îêóãàí, ã¿ëäºé æàðêûðàãàí êûç ýëå. Ìåêòåïòå òàçàëûê ñåêòîðó áîëóï, ê¿íäº áààðûáûçäûí êîëäîðóáóçäó ïàðòàíûí ¿ñò¿íº êîéäóðóï, æàêàáûçäû òåêøåðèï, ìåêòåïòåãè ëèäåð êûçäàðäûí áèðè áîë÷ó. Áèðîê, íåãåäèð áèç æîãîðêó êëàññòà îêóãàíäà äà, æèãèò äåãåí íåðñå ìåíåí èøèáèç æîê áîë÷ó, îéäóí áààðû îêóóäà ýëå. Áàëýýíèí áààðû ñòóäåíò áîëãîíäî áàøòàëäû. Ìåí ñîêóð è÷åãè áîëóï îîðóï, áåéòàïêàíàäà æàòûï êàëäûì. Äîñóì ìåíèí äåí-ñîîëóãóìäó ñóðàãàíû êåëãåíäå áèð áàëà ñºç àéòêàíûí, àë áàëàíû æàêòûðûï êàëãàíûí, àë æèãèòòèí áèð áëîêíîò àøûê ûðûí àðíàï æàçãàí ûðëàðûí îêóï áåðèï, êóáàíû÷û æåðäå ýìåñ àñìàíäàãû æûëäûçäàð ìåíåí êîøî æàíãàíûí áàéêàäûì. îñóìäóí ìóøòóì ýòèíäå ñ¿é¿¿ Ä êàíû æ¿ã¿ðº áàøòàãàíûí áàéêàäûì. Äîñóìäó áàêûòêà

áºëºãºí àäàì êèì ýêåíè ìàãà êûçûê áîëóï “æèãèòè¢ ìåíåí êà÷àí òààíûøòûðàñû¢” äåñåì “ýðòå¢ ÷îãóó êåëåáèç, ñåíè òààíûøòûðàì” äåï ê¿ë¿ï êåòòè. Ýðòåñè àéòêàíûíäàé ýëå óçóí áîéëóó, àê æóóìàë æèãèò ìåíåí êîë

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

êàðìàøûï ýýð÷èøèï êåëèï êàëäû. Æèãèòèíèí àòû Àêûë, Òàæèêñòàíäûí Æåðãå-Òàëäûê êûðãûç ýêåíèí, àë äà Îøòî òåîëîãèÿ ôàêóëüòåòèíäå îêóéò ýêåíèí òààíûøêàíäà áèëäèì. Äîñóìäóí êºçäºð¿ æàéíàï, áèð áàøêà÷à áàêòûëóó ýëå. Ã¿ëáàð÷ûí äîñóì äà ÎøÒóäà ÎÄÄ ôàêóëüòåòèíäå îêó÷ó. Êºï óçàáàé ìåí äà îîðóêàíàäàí ÷ûêòûì. Äîñóì æèãèòè ìåíåí êå÷èíäå ìàãà êåëèï, ÷îãóó áèðãå êºï æîëó ñåéèëäåï êàëäûê. Àë ýêººí¿í áàêòûëóó áîëîîðóíà êºç¿ì æåòèï êàëãàí. Áèðîê, áààðû ìåí îéëîãîíäîé áîëáîé, äîñóìäóí êóáàíû÷û, áàêòûëóó êºç èðìåäåðè êºïêº óçàãàí æîê. Àêûë äåãåí æèãèòè “ìåí áàøêàíû ñ¿é¿ï êàëäûì äåï, áîëãîíäî äà äîñóìäóí êîøóíàñû, áèç ìåíåí æàêøû ìàìèëåäå æ¿ðãºí Àêñàíà äåãåí êûçãà ñ¿é¿¿ñ¿í áèëäèðèï, êºï óçàáàé àëàð êûç-æèãèòêå àéëàíûøòû. Ã¿ëáàð÷ûí äîñóìäóí îøîë ìåçãèëäåãè àçàï òàðòêàí àáàëûí ñºç ìåíåí æåòêèðå àëáàéì. Äèâàíäàí ò¿øïºé òàìàê äà è÷ïåé, îîðóï êàëãàí ýëå. Îêóóñóí äà òàøòàäû. áàêûò äààðû äåìåê÷è, ê¿íäºð Ó ºòêºíäºí êèéèí áààðû ºç íóãóíà ò¿øº áàøòàäû. Êèéèíêè

æûëû ýêîíîìèêà ôàêóëüòåòèíå òàïøûðûï äàãû ñ¿é¿¿ãº êàáûëäû. Æèãèòè Áàçàð-Êîðãîíäóê, Êàðà-Ñóó ðàéîíóíäà íàëîãîâûé èíñïåêöèÿäà èøòå÷¿. Îêóï æàòûï ýëå, áèð ê¿í¿ “Ðîññèÿíûí Ñàðàòîâ øààðûíà êîìåðöèÿ êûëàì, òàéýæåì ÷àêûðäû” äåï êåòèï êàëäû. Ã¿ëáàð÷ûíäûí áóë êûëûãûíà òà¢ ýëå êàëûï “1-êóðñòó á¿ò¿ï, êàíèêóë óáàêòà áàðñà¢ äåëå áîëìîê” äåñåì, “æîê äîñóì ìåí øàøûëûø áàðûøûì êåðåê”

äåãåí áîþí÷à óçàï êåòòè. Êºðñº äîñóì áåêåð êåòêåí ýìåñ ýêåí, îøîë ìåçãèëäå ñ¿éëºø¿ï æ¿ðãºí Áàçàð-Êîðãîíäóê æèãèòè äà áàøêà êûçãà ¿éëºí¿ï àëûïòûð. ðàäàí áèð æûëäàí àøûê À óáàêûò ºòò¿. Áèð ê¿í¿ ¿éäº óêòàï æàòñàì, “äîñ ìåí êåëäèì”

äåãåí ¿í êóëàãûìà óãóëóï æàòòû. Êºç¿ìä¿ à÷ñàì áàÿãû Ã¿ëáàð÷ûí äåãåí äîñ êûçûì ìåíè îéãîòóï æàòûïòûð, º¢¿ì æå ò¿ø¿ì ýêåíèí áèëáåé òà¢ áåðäèì. Äîñóìà áîëãîí ñàãûíû÷ûì ê¿÷ºï òóðãàí, óøóí÷àëûê êóáàíäûì. Æà¢ûëûêòàðäû ñ¿éëºø¿ï îòóðóï, áèð êåçäå äîñóì êºç¿íº æàø àëûï, ìàãà áîëãîí îêóÿíû àéòûï áåðäè. Êºðñº äîñóìäóí Áàçàð-Êîðãîíäóê æèãèòè ¿éëºí¿ï àëãàíäà, äîñóìäóí 3 àéëûê áîþíäà áàð ýêåí. Àíû æàøûðàì äåï àòàéû Ñàðàòîâãî êåòêåí ýêåí. Áàéêóø äîñóì àë æàêòà æ¿ð¿ï, è÷è ê¿íäºí ê¿íãº ÷î¢îéãîíóíàí òàéýæåñè äà êàðàáàé êîþïòóð. “Àð êèìäåí íàñûÿ òîâàð àëûï êàéðà ñàòûï æ¿ð¿ï, áèð ê¿í¿ ñîîäà êûëûï îòóðãàí æåðèìåí òîëãîî êåëèï, òºðºò ¿é¿íºí áàëàêàíàêòàé óóë òºðºä¿ì, àòûí Ýëüäàð äåï êîéäóì, ìåíè òºðºò ¿é¿íºí ý÷ êèì àëûï ÷ûêêàí æîê, ºç¿ì êâàðòèðàíò áîëóï æàøàãàí îðóñ êåìïèðäèí ¿é¿íº êåëäèì. Áàøûíäà òûðûøûï òîïòîãîí àê÷àì ìåíåí ê¿í êºð¿ï æ¿ðä¿ì, áàðà áàðà àê÷àì ò¿ãºí¿ï, êûéíàëà áàøòàäûì. Óóëóì 6 àéãà êàðàï êûëûêòàðû ÷ûãà áàøòàãàí, ê¿ë¿ï, áèð íåðñåëåðäè ò¿ø¿íãºíñ¿ï êàðàéò. Îøåíòèï ê¿í êå÷èðèï æ¿ð¿ï àê÷àìäûí áààðû ò¿ãºíäó. Ýìíå êûëààðûìäû áèëáåé êàëäûì. Îðóñ êåìïèðãå áàëàìäû êàðàï òóðó¢óç, ìåí àçûð áàçàðãà áàðûï

àê÷à òààï êåëåì äåãåí áîþí÷à, áàçàðãà êåëèï, Êàðà-Êóëæàëûê òààíûø áàëàäàí àê÷à àëûï, áàëàìà áàðáàé Êûðãûçñòàíãà êà÷ûï êåëå áåðäèì” äåãåíäå, ýìíå äýýðèìäè áèëáåé îîçóì à÷ûëãàí áîþí÷à êàëäûì. “Êàíòèï áàëà¢äû òàøòàäû¢, ýìè íå áîëîò” äåñåì, “áèð àç àê÷à òîïòîï àíàí áàðûï àëûï êåëåì” äåï êîéäó. “Æèãèòè¢å àéòïàéñû¢áû, áàëà¢ Ñàðàòîâäî êàëäû” äåñåì, “æîê” äåãåíäåí áàøêà æîîï áåðãåí æîê. Àòàñû ìåíåí àïàñû êè÷èíåñèíåí àæûðàøûï, ºãºé àòàíûí êîëóíäà ÷î¢îéãîí ýëå. ê÷à êûëñàì áàðàì äåãåí À äîñóì, “ìåí Ñàðàòîâäî ñîîäà êûëãàí áèð ýæåíè êºðä¿ì, ìåí

êà÷ûï êåëå áåðãåíäåí êèéèí áàëàìäû êåìïèð áàçàðãà àëûï êåëèï ìåíè èçäåïòèð. Àçûð áàëäàð ¿é¿íº òàïøûðûï òàøòàïòûð, ýãåð ìåí áàðñàì ìåíè ìèëèöèÿ êàìàï òàøòàéò ýêåí” äåï áàðáàé êîéäó. Àíäàí áåðè 16 æûë áîëóï êàëûïòûð, áàëàñûí 1998æûëû èþëü àéûíäà òºðºãºí. Ìåí êå÷å æàêûíäà Ã¿ëáàð÷ûí ìåíåí ñ¿éëºø¿ï “áàëà¢äû èçäåáåéëèáè” äåñåì, “àðàëàøïàé ýëå êîé÷ó, áóë òåìàíû ýêèí÷è êîçãîáî” äåï êîéäó, ìåí äà à÷óóì êåëèï “ñåí äà ýíåñè¢áè, êàíòèï îéëîáîéñó¢, àíäàí áåðè êºï óáàêûò ºòò¿, ìåí áàëà¢äû òàáàì, àë áàéêóø ýíå ìýýðèìèí áèëáåé áàëäàð ¿é¿íäº ÷î¢îéäó” äåï êàòóó àéòûï ñàëäûì. Áèðîê êàÿêòàí êàíòèï èçäººí¿ áèëáåé áàøûì êàòûï îòóðàò. “Ñàðàòîâäî êàéñû æåðäå ñîîäà êûëãàíñû¢, êàéñû êº÷ºäº æàøàãàíñû¢” äåñåì àéòïàé êîéäó. Êàíòêåíäå äà òàáûøûì êåðåê äåãåí îé òóðàò, áèðîê êàíòèï? Фейсбуктан

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ КЄКЄ МЕРЕН, ТИМЬЯН, ЗИЗИФОРА

КАРА БЇЛДЇРКЄН Бийиктиги 50-75 см болгон роза гїлдїїлєр тукумундагы чакан бадал. Кара бїлдїркєндїн ашында канттар (3-5�), органикалык кислоталар, жыпар жыттуу заттар, клетчатка, В тобундагы витаминдер, аскорбин кислотасы, каротин бар. Мындан тышкары анда калий, жез менен марганец бар. Кара бїлдїркєндєн шире, сироп, варенье, джем, мармелад жасалат. Андан кайнатылган компот, чай суусунду жакшы кандырат, тердетет. Карындыз, сарындыз, инула - кєп жылдык жоон, этїї, кєп баштуу тамыры болгон татаал гїлдїїлєр тукумундагы єсїмдїк. Сабагы тїз, сыртын кыска тїк баскан, єсїмдїктїн башында бутагы аз. Жалбырактары кезектїї, жазы, жалбырак пластинкасы кээ бир жеринде текши эмес ачалган. Жалбырактын їстїнкї бети бырыш, астынкы бетин ак-боз тїктєр каптаган. Тамырдан чыккан жалбырактар саптуу , узунча келип, эллипс сымал, узундугу 50 см-ге чейин жетет. Сабактагы жалбырак пластикасынын формасы жумуртка сыяктуу, бирок тємєн жагы жогорку жагына караганда бир аз жазыраак келет. Жогорку жалбырактары сапсыз. Гїл жайгашкычтын диаметри 8 см-ге, сабактын учунда жана анын бутактарында бир нече гїл болот. Четки гїлдєр учтуу, ортоўкулары тїтїкчєдєй, бардык гїлдєр алтын сымал ачык сары тїстє. Мємєсї (уругу) кїрєў, узун уча турган кєкїлї бар. Июнь- сентябрда гїлдєйт. Карындыздын кургак тамырын жанчып майдалап, анын 2 чай кашыгынын їстїнє 200 мл суу куюп 10 саатка коюп коёт. Аны чыпкалап, бир кїндїн ичинде ичсе жарайт. Башка ыкма менен 5-10 г майдаланган тамырдын їстїнє 400 мл суу куюп, кєлємї эки эсе азайганга чейин кайнатат. Муздагандан кийин чыпкалайт. 1аш кашыктан ар бир эки саатта ичсе какырыкты жумшартып чыгарат, организмге кїч кубат берет. Карындыздын майдаланган тамыры менен тамыр-сабактарынын бир бєлїгїнє 10 бєлїк ысытылган кїн карама майын куюп, 2-3 кїнгє чылап караўгы жерге коёт. Чыпкалагандан кийин аны теринин ар кандай сезгенїї ооруларында колдонсо болот.

- эрин гїлдїїлєр тукумундагы, бийиктиги 5-30 см болгон кєп жылдык чєптїї єсїмдїк. Сабагы тїп жагынан жайылган, тєрт бурчтуу. Жалбырактары майда, кыска саптуу, жумуртка сымал же узунча, жылма же тїктїї. Гїлдєрї мала кызыл, кээде ак, сирень тїстїї (кєгїлтїр) жалбырактардын ичинде жайылган бутактарда топ гїлдєр болуп чогулган. Тажычадай гїл коргону эки эриндїї. Жалбырактары, бутактары менен гїлдєрїндє эфир майын чыгаруучу бездїї тїтїктєр болот. Июндан сентябрга чейин гїлдєйт. Бардык кургак, таштуу кїнєс жерлерде: талаада, кумдуу топуракта, дєўчолєрдє єсєт. Сырьё катары гїлдєгєн сабактары жыйналат. Сарайларда же кургаткычтарда 350 С-га чейинки температурада кургатылат. Жыты бир башкача жагымдуу, даамы бальзамга окшош болот. Сырьесунда 0,2ден 1,5� ке чейин эфир майлары жана башка биологиялык активдїї заттар бар. Негизги таасири: какырык чыгаруучу, бактерияларга каршы. Элдик медицинада кєкє мерендин чєбїн тамдын ичине, мисалы, уй туугандан кийин же балдар чочуганда тїтєтїї їчїн пайдаланылат. Кєкє мерендин ысык тундурмасы бронхитте, трахеитте, ич єткєндє, ич тїйїлїп ооруганда берилет. Негизинен кєкє мерендин чєбїнїн 1 аш кашыгынын їстїнє 200-300 мл (1 стакан) стакан кайнак суу куюп, капкак менен жаап, 5 минута кайнатат. Андан кийин муздатып, чыпкалайт. Бул тундурма кїнїнє їч маал тамаака чейин 1-2 аш кашыктан ичилет. Ириўдеген жараттарды тундурма менен жууса жакшы.

КЫЗЫЛ МЫЯ чанактуулар тукумундагы кєп жылдык єсїмдїк, бийиктиги 50-150 см. Сабактары тїз, кїчтїї, тамыры абдан тереў, жайылып таралган. Жалбырактары кезектїї, овалдуу, узунча, кыска саптуу, жабышкак. Даны – узун, жылаўач, кїрєў тїстєгї кыйшайган чанак, узундугу 1,5-3 см, туурасы 4-6 мм, 2-6 уругу бар. Июнь-августа гїлдєйт. Кызыл мыя бардык жерде (жолдордун четинде, талаада, кєлдє) єсєт. Кызыл мыянын тамырын кїзїндє (сентябрь, ноябрда) же эрте жазда (март, апрелде) казып жыйнайт. Тазалап, їстїнкї жагын кесип, абада кургатат. Бир аз тоборсугандан кийин, тамырын каптаган кабыгынан тазалап, кїнгє кургатат да, сорттоп, карарган, чириген тамырлар ташталат. Кургак тамырлардын тїсї сыртынан боз-сары, ичи мала сары, булалуу, даамы абдан таттуу, жытсыз. Кургак, салкын жайда кызыл мыяны 10 жыл сактаса болот. Кызыл мыянын тамырында сапониндер, флавоноиддер, крахмал, С витамини, эфир майлары бар. Кызыл мыя 5 миў жылдан бери кєп убакыт бою колдонулуп келген. Ал индия, тибет медицинасында кеўири колдонулган, аны байыркы Греция менен Египетте да билген, биздин элде да кызыл мыя кеўири пайдаланылган. Кызыл мыянын тамырынан дары жасалат, тамак ашка да колдонулат. Ширеси менен жїн боёлот. Дарылык касиеттери: какырыкты жумшартат, ич катканда ичти бошотот, ошондой эле ооруларга, сырткы жагымсыз таасирлерге организмдин туруктуулугун кїчєтєт. Кызыл мыя дары катары сироп, экстракт, чай тїрїндє колдонсо болот. Кызыл мыя малга тоют катары да пайдаланылат. Тамак-аш єнєр жайында кызыл мыя пиво, квас, лимонад, капуста, алма туздаганда кеўири колдонулат.

КЫРК МУУН кырк муун сымалдар тукумундагы кєп жылдык споралык єсїмдїк. Сабагы муунактап бутактайт, муунак сайын начар жалбырактары жайгашат. Тамыры узун, жайылма, кара топуракка тереў батат. Жазында андан боз кїрєў жоон, бутаксыз узундугу 7-20см сабак єсєт. Эў чокусунда жумур сымалдуу споралык бутак пайда болот. Бул споралар бышып тїшкєндєн кийин бутактар єлїп, анын ордуна мємє бербеген, боз жайылган, муунакталган 30-50 см бийиктеги сабактар чыгат. Жалбырактын ордуна чыккан алардын бутагы (6-18) ичке, ар бир муунактагы бутакчалар мырза карагайдыкына окшош тарайт. Республиканын бардык аймактарында талаада, суунун жээгинде, бадалдын арасында, кумду жерди жактырып єсєт. Июнь –август айларында кырк муундун жашыл жайкы муунактары кесилип алынат. Сырьену тезинен таза абада же жел жїргєн сарайда кургатуу керек. Кырк муун жытсыз, дамы бир аз кычкылыраак, сабактары катуу, кєўдєй, изи бар, бутакчалары жашыл болот. Кырк муунду байыркы замандын белгилїї врачы Авиценна ак шишикте ич кєўдєйїндє сары cуу толуп калганда, буттар шишигенде шарапка чылап берген. Азыркы кезде медицина кырк муундун кан токтоткуч касиетин тапкан. Анын тундурмасы кан тїкїргєндє, геморройдун кесепетинен кан акканда берилет. Мындан тышкары териде ириўдїї жаралар тарап кеткенде, салфетканы тундурмага салып аны менен жарага, компресс кылса жардам берет. Ошондой эле, 20 грамм кырк муунду 1 литр ак шарапка чылап, караўгы жерде 2-3 жума сактайт. Чыпкалагандан кийин ач карын 100 граммдан (мл) ичсе, кан тїкїргєнї басылат. Кырк муундун жаш муунактарын салаттарга кошуп жесе, ал жагымдуу, витаминдїї тамак болот. Кырк

муундун курамында флавоноиддер, ар тїрдїї витаминдер, кальций тузу ж.б. бар. Кырк муун организимден коргошунду чыгарат, ошондуктан аны коргошун менен ууланганда берет. Кремний кислотасы кєп болгондуктан, организмге барганда ар кайсы орган менен системалардын зат алмашуу процестеринде негизги ролду ойногон туздарды пайда кылат. Ал туздар заарада кээ бир минералдуу компоненттердин кристаллдашканына тоскоол кылып, заара жолдорунда аш пайда болууну алдын алат, склерозго каршы да таасири бар. Кырк муундун колдонуу ыкмасы,чєптїї майдалап, андан 10 грамм алып, анын їстїнє 200 мл (бир стакан) шаркырап кайнаган ысык cууну куюп, 20-30 минута термоско демдейт,чыпкалайт. Кїнїнє 2-3 маал жарым стакандан ичилет. Бут тердегенде ванна жасаса жакшы.Ал їчїн 50г кырк муундун їстїнєє бир чака cуу куюп 30 минута жаап коюу керек.Муздагандан кийин буттарды жууса абдан жакшы болот.

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

ШАЙЛОО

КООРДИНАТОРЛУК МАЙЛУУ ОРУНБУ? Шайлоо жакындаган сайын партиялар ича ара биригишип жатканы маалымат каражаттарына байма-бай айтылып жатканы менен партиялар єздєрїї коррупциялашкан топторду тїзїшєт эмеспи. Буга чейинки шайлоо єнєктїгїн карап кєрсєўєр, башкы штабы атайын план программасы менен чыгышып депуттатыкка талапкерлер элге їгїт иштерин уюштурушат эмеспи ал жагы башка маселе. Биз ички ашканасына кирип кєрсєк, ал жакта иттин єлїїгї катылганы талашсыз. Єў таныштар, таеке-жээндер же аймакташтар толуп алышкан болушат .Каржы тармагын кармагандар пайгамбардай эле даражада доор сїрєт. Бул кыска убакытта эсеп чоту жок каражаттар кємїскє жактарга которулуп турат. Партиянын шайлоо фонду Тїйїнїн чечпес тагдырга айла барбы, эзелтен ошондой болуп келген, аны єзгєртє турган кїч да, сот да жок. Ошондо, жазмышы ага жарыгын чачпай, жек кєрїндї болгон кїнї, андагылардын кєзїнчє намыс талаш кармашында жеўилип, ал аз келгенсип жанынын жарымындай болгон тїгєйї кан жуткурган жа нагыл чунак кулак канкор менен жан кашайтып кынала басып кеткен кезде ызакордукка чыдабаган Жаабарс кайгысын кайда катарын билбей башы оогон жак ка басып кетти. Тагдырдын берген кїйїтїн, азыр эле єткєн иштин жалынын кантип єчїрєрїн биле албай, кыжыры кайнагандан улам ары-бери сандалып, жадагалса аў уулаш жайын унутуп, каргаша канын ойнотуп жїрє берди. Мына ошондо - ушундай ырайымсыздыктар да болот экен да бул тоолордун адамдын изин кєрєлек жайык коктусунан ал єзїнїн жанагыл жан шериги менен кєўїлгє єчпєс кек салган чунак кулак барстын дене кумар бир болуп, дїйнє унутуп чагышып, ал экєєнї эч качан тагдырыў да ажырата албай турган абалда калганын кєрдї да, чечекей агып, карегим катып калсачы деп жиберди. Ал учурда тиги экєє жан жалгашуу жыргалынын жетер жерине жетип, акактап чарчап тил сунуп, кєчїктєрї желимделип калгансып ажыраша албай, кыймыл-кїчтєн ажырап, бири-бирине жаны чыгып бараткандай аёолуу карап, каректи єрттєп турган экен. Алар Жаабарсты дал ошондой абалда турган чакта кєрїштї да, їрєйлєрї їч кєчїп, демдери катып таш болуп єлїп калышты. Ушунун баары каш кагым гана убакытта болду. Каары келип, кїўгїрєнє ыркыраган Жаабарс башын жерге сала, кєзїнєн жалын чыгарып, бир жалтанбай кол салууга, камындырбай баса калып жулмалап, ай дегиче алкымына канжар азуусун салып шарт булкуп, эки чайнап, бир жутуп жиберчїдєй жаалданып, єксїткєн єчїн экєєнї катар єлтїрїп эми алмакка келатты. Кєздєгєнїн кєзї менен кєрїїгє акыркы гана кадам калган эле. Ошол чечїїчї кадам таштаарда, жининен аша жек кєргєн, жанагыл эки дене биригип, эки жїрєк бир тамырдын кагышына айланган тїгєйлєрдєн чоктой кїйгєн кєздєрїн албай баратып капылет жерден дал болуп катты да калды. Анткени аны кандайдыр бир сыйкыр кїч, кандайдыр бир касиеттїї добуш, кандайдыр бир эрк токтотуп калгандай болду. Барс тукумун улантуу їчїн кєўїл макулу менен жалгашкан тїгєйлєргє кол салба, ємїргє зыян келтирбе, тарт артыўа деген кимдир бирєєнїн єзїнїн дилинен угулган касиеттїї буйрук їнїнєн улам касташына канжар

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

бул жєн гана «кєрсєтмє». Алдыўкы элге алынып калынган партияларга талапкерлер наак акчаларын кєтєрїп келишет, эч кандай кагазы жок эле ишеним артып. Башкы лидерине єткєрїп беришип кєўїлїн алгандан кийин тиги жакты колго алдым дегенсип кылтыйып эл тарапта болушуп калышат эмеспи. Азыркыга чейинки «Ата-мекен», «Ата-журт», «Республика» партияларынын депуттатары ачык айтып эле чыгышты, шайлоо маалында канчалаган “долларбайларды” беришкендерин. Ушул жерден, бул шайлоо эмес эле акча жазай турган бизнестин бир тармагыбы дегендей ой кетет. Жогорку Кеўеш канча акча салсаў он эселеп чыгарып алчу бизнес борборубу? Ал эми аймактарда болсо «мергенчи жанын жейт, їйдєгїїсї

жатып алып майын жейт» деген сыяктуу эле . Талапкериў кантип эски абройун салып жатып партиянын тизмесине жаман жакшы кєрїїнїшїп киргенин, ал кайдан билсин миллиондогон долларбайды садага чапканын. Координаторлор районду, облусту тейлешет эмеспи. Шайлоо бїткєндєн кийин кантип байый тїшїшкєнїн кошуна колоўдору азыркы чейин жомок катары айтып жїрїшєт гектарлаган жерлерди, акыркы їлгїдєгї авто унааларды, короодогу жылкыларды кантип алганын. Жогорку Кеўешге єтпєй калган талапкерлер болсо «черныйларды»салып акчаларын кайтарып кеткендери дагы бар. Эмне демекчибиз элдин ырыскысын талашпагыла бай болгур биздин координаторлор.

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

болуп сайылар жолунан башка чапкандай бурула берип мїдїрїлдї да, беткелди жїрїп берди, а бирок эмнегедир ызырына кїркїрєп, жаны чыгардай онтоо менен ый угулган ыр- кыроодон, єзєктєгї єчпєс єксїїдєн єзїнєн єзї єрттєнїп баратты... Кїн сайын єз їйїрїнєн алыстай берген Жаабарс єзїнєн єзї кыжыры кайнап, жалгыз баштын жан кыйнаган азабы їчїн кашык каны калганча бир ємїрдїн бир болор тагдыр кегиндей кармашын тамырдын кагышы сайын кекене эўсеген безери жырткычка айланды. Аскалардын коўулунда жашаган кєзїнє кєрїнгєн эле жаныбарлардын артынан чабыт кумарын эмес, кыжырын чыгармакка сая тїшїп, жегиси келбесе да канжар азуусун канга жууп, кеў омуроо, барак тєш баштагыдай мєўгї жиреп кеткиси келип, тентимиш турмушка кабылды. Ошолбу, ошол эмеспи, айтор, жебе кєзї жеткенге ок болуп тиет, алкымынан кызыл жаян кан атып, тєрт туягы тыбырчылап, бир туруп, кайра жыгылып жатканына каарын чачып карап, моокумдан кана ырылдап тура берет да, анан болгону булоолонгон ысык кандан аптыга жалап-жалап алып басып кетет. Кан эўсеген ачтыктан эмес, эч басылбай кан кайнаткан єткєндєн калган єксїгї їчїн ушинтет. Кїндєр кайрылбай кетти, кар менен мєўгї жамынган аскар тоолор гана тїбє-

лїк турчу ордунда турат, андагы аба ырайы да алмашты, а бирок сыртынан эч нерсеси єзгєрбєгєн, бул аймактын падышасы болуп келген Жаабарс гана жалгыз каўгып жїрє берди. Анан мурда такыр болбогон деми кысылган кїндєр кєбєйдї... Тагдыр анын акырындан чабытын ала баштады. Ошондон улам ал азыр эликтердин суу ичер жеринде Кудай деп оўутун кїтїп отурат, анткени чабытка тїшкєнгє чейин эле деми кысылмайы кармап, тєрт аягын бууп салган. Болбосо баштагыдай кылмак, каны каткан кийиктер сууну кана ичкенче кїтїп, анан алардын чанкоосу басылып, магдырай тїшкєн кез болот, ошону билип, аларын дене жыйганча чабуулга чагылгандай єтмєй оў. Бул азыр кыял болуп турган кез. Кээде аларыў сен кїткєндєй болот, кээде башка жактан чаўкоо кандырмакка кетип калышат. Андай учурларда алардын артынан жыт алдырбай аўдып, жыландай жылып жакындап, илерге кєзї жеткенде гана ок болуп атыл, андан аркысы буйруктун иши. Бул мертебе Жаабарстын денекул кылмак тагдырга таарына турган жолу жок. Башкалар басып баралгыс шаўкайган тоонун бїр чєбї менен сан тїркїн бадалдын миў тїркїн ашын тандап оттогон аркаркулжалар букма жайда бугуп жаткан Жаабарстын тїз єзїн беттеп, теребелден темененин кєзїнчєлїк шек санабай келе

ОБДУНОВДУН ОРДУНА БАЙТЕРЕКОВ КЕЛЕБИ?

Республика партиясынан єз алдынча бєлїнїп атып партияда саналуу гана депутаттар калган эле. Ушул жумада фракция ичинде келбеген кесиптештеринин ичинен Э.Обдуновдун талапкерлигин чийген атышыптыр. Ал эми, бул жылуу орунга тизме боюнча кочкордун мурунку акими Курманбек Байтерековго кезек келип калганы тууралуу айтылууда. Ошондо Революциянын беш жылдыгын Бакиевдердин командасы эки колдоп тозуп алышмай болду. “Революцияны фанаттар кылат, пайдасын аферисттер кєрєт” деген сєз чын тура. Сасык саясат деген ушу турбайбы? жатышты. Алар анын бар-жогун алыс жактан эстебей, жакын жерден кол саларын эч сезбей ичмеликке бейкапар тизиле калышып, жайбаракат суу ичїїгє киришти. Жерге житкен ок болуп, башкага тїгїл єзїнє єзї жок болуп букмада бугуп жатты. Канынан кашкєйлїк али кетелек, ар кыймылды карегинен єткєрїп, кылтактапталдап отуру. Баары жайында, жазмышы жана бир жазуусун чийген єўдєндї, эми кїтїї гана керек. А бирок жер солкулдата демиккени, ага кошулуп кєкїрєгїнїн кырылдаганы кыр аша кетип жаткандай болду. Карылыкпы, ашууларда жулунган суук аларын алган окшойт. Аны буктурмада ушул кыйнады. Келтирери кезин келтирди, четирээк турган їйїр баштоочусу, шаа мїйїз кулжаны кєзгє илешпей эки секирип жетип, жонунан апчып жыгарда дем кысылмасы каргаша болду. Жетерин жетип, тырмактары апчуур болуп ачылып, бїт тулкусун кол кїчїнє салып чабарда тигил андан ыкчамдык кылып ойт берип кетти, кара жерди жара чаап, казанбак башын ташка уруп жатып калды. Ылдамдык ылдамдыктан утулду. Дем жетпей калды. Кыжырланган Жаабарс ордунан шарт туруп кайрадан ага секирди, дагы да тигини шамдагайлык куткарып кетти. Аркар-кулжалар жер кєчїрє жїрїп беришти... Артынан жебедей сайыла тїшїп, жеткенин желкеден алып жыгылса болмок. Ошенттип, ызанын кїчї дем берип жетеринде муунткан ачуу аны ого бетер демиктирип, Жаабарстын кїчєнгєнїнє карабай алкымын кысып жиберди. Мындай мїўкїрєткєн мїшкїл иш анын башына алгач ирет мына ушунтип тїштї, ызалыктан улам боору таш тагдырдын алкымын аткып бир чайнап, боорун эзип, єтїн ичип жибергиси келди. Андан єткєн, Кудай башка салбаган єксїктї жанагы їйїр баштагыч кєргєздї. Алыстай барып артка бурулду да, ага айбат кєрсєтїп, мїйїз кезеп, туягы менен жер чапчып сес кєрсєтїп, анан кайрылбай кетти, баарынан да ушунуку єттї. Жырткычтын ырыскысы бутунда деген чын экен, бут эми басканга гана жарап калабы?.. Мурда деле мындай майда оўунан чыкпоолор болчу, бирок анда курчтук менен пайын келтирїїдєн кетирчї. А мында... Жараткандын бергенин тагдыр алган экен. Єзїнєн єзїн жоготкон Жаабарс сабыры суз, ааламда жалгыз калгансып, курчу качкан кєздєрї менен эки жагын жалдырай карап, жерге батырбаган демиккенин басалбай башы оогон жакка каўгып баратты...

СКАНВОРД

№ 112 • 23-январь, 2015-жыл

ДЕМИЛГЕ

КУТТУКТОО

БООРУКЕРДИК КАРТАЙБАЙТ ДА, ЭСКИРБЕЙТ ДА ЭКЕН

Бир топтон бери блог жаза элекмин. Анан калса бир нерсеге таасир албасаў, дїйнєў ойгонбосо, бирдеме жаза коюу оор экен. Бирок бїгїн жазбай кое албайм. Жазышым керек. Ошто унаа базарда “IsmanLife” акциясынын уюштуруучулары чогулткан акчалар. Бир кабагы жарык, таланттуу досубуз боорунан жабыркап, аны алмаштыруу зарыл болуп турат. Чет єлкєдє алмаштырууга кєп каражат кетет экен. Ош шаарындагы достору чогулдук да, каражат топтоо їчїн акцияларды уюштуруп, маалымат тарата баштадык. Тїрдїї идеяларды айттык. Журналисттер да жардам беришти. Алгач биз кылган аракеттер дубалга тийген таруудай аркага секирип жаткандай туюлду. Бирок кайткан жокпуз. Улам бир идея менен чыгып, улам бир кишинин кулагына куюп отурабыз. Ошентип, эч кандай майнап чыкпачудай болуп жатып деле бир топ каражат топтолуп калыптыр. Анан интернет колдонуучулардан каттар келип, чалуулар тїшє баштады. Башка шаарлардагы тааныш-досторубуз аракетке єтє башташты. “...Мен эмне жардам бере алам?” “...Дарегиўерди айткылачы, мен акча жиберейин дедим эле.” “...Алматыда да акция уюштурууну ойлонуп жатам, бир аракет кылайын.” “...Колуман келгени ушул болуп калды, аз да болсо кабыл алып коюўуздар, досуўуздар айыгып кетсин.” “Азырынча ушуну ала тургула. Акча топтоло берсин балдар, таптакыр жетпей баратса, машинемди сатып берем.” "...Ага, арзыбаган акчамды сиз айткан жигитке бердим, ыраазы болуўуздар, досуўуздардын ден соолугу мыкты болуп кетишине чын жїрєгїмдєн тилектешмин, кєпчїлїк ушинтип тилеп отурсак, кудай таалам албетте берет..." "... Мїмкїнчїлїгїм ошого жетти, кєп акчалуу болсом, эх, анда аябайт болчумун. Сиздердей адамды кєргєндє

биздин четте турганыбыз болбос. Бизге ушундай жакшы жол кєрсєттїўїздєр, ыракмат сиздерге." “... Биз жамаатыбыз менен бир кїндїк айлык акыбызды которобуз...” “...Жїрєк сиздер менен бирге!.." Дагы кєп каттар, кєп смстер бар. Менден башка досторго да тынбай келип жатат. #�IsmanLife акциясынын уюштуруучулары, достор чогулуп тїшкєн акча, келген каттар тууралуу бири-бирибизге маалымат беребиз. Жїрєктї эў толкундантканы досубузга бир аял чалып, мен акчалай жардам бере албасам да донор болуп берейин, алтындарым, жаш бала экенсиў, єлїмгє кыйбай турам”,-дептир. Досубуз жаш адам донор боло аларын айтса, анда “27 жаштагы сиўдим бар, болбосо ал берет”, - деген экен. Угуп алып толкунданып кеттим. Жашып кеттим. "Жапалак" унаа базары. Ош Унаа базарына барып кофе, чай сатып жїрсєк, алгач жаа бою качып жатышкан. Анан бир аз маалымат алгандан кийин кєпчїлїк эл чын дилинен кофе, чайыбызды сатып алып жатышты. Айрымдары “Кофеўерди башкага сатып алгыла, мен жєн эле берейин. Досуўар айыгып кетсин”,-деп салымдарын кошушту. Артыбыздан ээрчип келип кошуп жатышты. Ал тургай ошол жерде куймак, кофе сатып отурган эже: “Менден албай, мына бул жигиттерден алгыла, менин соодам эмки базарда жїрсє деле жетет”,-деп кардарларды бизге їгїттєп турду. Ошол жерде ашкана иштеткен аке столдорун алып келип, ашканасынан ток чыгарып берип жардамдашып жїрдї. Жанды эў ачыштырганы "Силер чындап эле уюштуруп жатасыўарбы, алдап акча таап жїргєн жоксуўарбы?" деп шекшиген жигиттин сєзї болду. Заманаў куурулуп кетет экен. Чынында ал жигит кїнєєлїї эмес ошентип шекшигени їчїн. "Сїткє оозу кїйгєн айранды ууртап ичет" дейт го. Балким ошондой жол менен элден акча жыйнаган шылуундарды кєргєн окшойт. Бирок жогорудагы окуя бизди биротоло капа кылып койгон жок. Унаа базарындагы баласы да, карысы да, башка улуттун єкїлдєрї да кайдыгер болбой, тилегин айтышып, аз болсо да кабыл алып койгула деп кєтєрїп жїргєн кутубузга акчасын салып жїрїштї. Кєрсє, адамдардын жашоо абалы, жашы, мїнєзї, тышкы кєрїнїшї, кийими, тили башка-башка болгону менен боор оорусу, жїрєк согуусу бирдей экен. Арааны жїрїп турган ааламдашуу доорунда адамдардын жїрєгї муз болуп бараткандай туюла берчї. Бири-бирибизге боор бербей, байлык, мансап деп жашап калгандай сезиле берер эле. Кєрсє, мен єзїм ошентип жашап жаткан экем. Элдеги мээрман жїрєктєр миўдеген жылдардан бери жашап келсе, мындан ары миўдеген жылдар бою жашай берет деп ишене баштадым. Боорукердик картайбайт да, эскирбейт да экен. Муздай тоўгон жїрєктєрдї кайрымдуулук менен

Бишкек шаарынын тургуну

Кыргызбаева Гїлнара апабызды 22-январь туулган кїнї менен чын жїрєгїбїздєн куттуктайбыз!

Сизге кааларыбыз узун ємїр, бак-таалай, арабызда кадыр баркка ээ болуп биздин карегибизде эч оорубай, атам менен бактылуу ємїр сїрїп биздин тєрїбїздє сый урматыбызга ээ болуп жїрє беришиўизди каалайбыз. уулдарыўыз Рахатбек, Нурбек, Кубан кыздарыўыз Нургїл, Мариям, Арууке

эритсе болорун туйдум. Элдерден болгон бул жакшылыктарды кєрїп, угуп, досубуз кадимкидей жашоого кумары артып, чыйралып келатат. Биз болсо їмїт менен аракетибизди андан ары улап жатабыз. Ооба, биз болгону керектелїїчї сумманын ондон бирин эми чогулттук. Бирок боорукер адамдар бар турганда калганы да тез арада топтолоруна кїмєнїм жок. Биз акча топтобой эле, адамдардан мээр-шыбага, боорукердик, адамдык асыл сапаттарды топтоп жатыппыз. Берген сайын ал сапаттар азайбай, єздєрїндє кайра кєбєйїп жатыптыр. Улукбек ОМОКЕЕВ, Азаттык

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 112 • 23-январь, 2015-жыл