Айбат - коомдук-саясий гезити №110 by bekturb VIB

www.aibat.kg

Марат СУЛТАНОВ:

ТУУРА БАГЫТТА КЕТИП БАРА ЖАТАБЫЗ

redactor@aibat.kg •

3 жаштагы кыз єлїп тирилген

¹ 110 • 26-äåêàáðü, 2014

Бакыт БАКЕТАЕВ:

Бул жылдагы оппозициянын ишмердїїлїгїнє «2» деген баа коем 11

8-9

Кубан АБДЫМЕН, саясат таануучу:

Кой жылына жылдыз тєлгє

«Акылы бар эси жок, акчасы бар бети жок!»

М.Анашевичтин «айыл банктагы» ишмердїїлїгїнєн їзїмдєр

«2014-ЖЫЛЫ КЫРГЫЗСТАН ТЫШКЫ САЯСАТЫН МЫКТЫ ЖЇРГЇЗДЇ» - Кубан мырза, жаўы 2015-жыл дагы босогобузга кирип келди. Ага байланыштуу єтїп бараткан 2014-жыл Кыргызстанга эмнелерди берди, кандай жетишкендиктерге жетишти, кандай катачылыктарга жол берилди деген суроо туулат? - 2014-жыл ийгиликтїї жыл болду. Алдыга кадам таштаган, туруктуулукту камсыздай алган жыл болду десек болот. Мамлекет башчыбыз сырт-

ка жасаган иш сапарларында инвестицияларды тартууга мїмкїнчїлїктєрдї ачты. Кече жакында эле Евразия экономикалык биримдигине кирдик. Муну да ийгилик катары баалап коюшубуз керек. Араб єлкєлєрї менен мамилебиз кайрадан жанданды. Тїркия менен жакшы мамиле куруп атабыз. Айтор сырткы саясат жакшы жїрїїдє. Энергетика тармагында ири долбоорлор жїзєгє ашырылууда. Жолдор салынып атат. Каатчылык байкалган жок. Кемчиликтер болсо, быйылкы жылдагы кургакчылык суу тартыштыгын

жаратты, энергетикалык кризисти пайда кылды. Бирок, бул маселе чечилди. Коррупцияга каршы кїрєшкє каршы аракеттер байкалды. Маселен, кылмыш жоопкерчилигине тартылып жаткан саясатчылардын тарапташтары жолдорду бууп турушту.

- Бул жылдагы оппозициянын ишине кандай баа бересиз? - Системалуу оппозиция болгон жок. Олуттуу маселелер, же сунуштар менен чыккан бийликке атаандаш оппозицияны кєргєн жокпуз.

АЙБАТ ПРЕСС

«АКЫЛЫ БАР ЭСИ ЖОК, АКЧАСЫ БАР БЕТИ ЖОК!»

Филиалдын тагдыры

сы самандай сапырылганы менен калыў элден колдоо таппаган саясатчылардын тагдыры ушундай болот эмеспи…

А.ЖАПАРОВДУ АЙЛАНЧЫКТАГАНДАР…

2011-жылдагы президенттик шайлоонун алдында ташталган ушундай ураан-чакырык Акылбек Жапаровдун бейнесине тиешелїї экенин басылмалар жакшы эле чуулдатышкан. «Ар-намыс» фракциясын ичинен иритем деп атып борттон алыс ыргыган Акылбек мырза «Кут» партиясы аркылуу парламенттик шайлоого катышаарын укканбыз. Жалгыз «Куту» менен ЖоКе босогосун аттай албасын тїшїнгєнбї, «ата мекенчи» Ємїрбек Текебаев, «бир болчу» Алтынбек Сулаймановду айланчыктап, «мени кошуп алгылачы» дегендей жалооруп жїргєнїн кєргєндєр бизге айтып келишти. Акча-

Жооптуу кызматта жїргєндє оозуна талкан сугунуп алгансып унчукпаган, ээрден шыпырылса эле акыл їйрєтїп кирген Акылбек Жапаров 2008-жылдан бери «МИС» («Машиноиспытательная станция») ААКсынын акционери. 2010-жылдын башында «МИСтин» директорлор кеўешинин тєрагалыгына М.Бєрїбашев шайланган. Бєрїбашев кадимки Максим Бакиевдин жакын досу жана курсташы экени эле кєп нерседен кабар берет. Апрель окуясынан кийин М.Бєрїбашев ишкананын директорлугуна Ч.Таалайбек уулун дайындатууга їлгїргєн. Бул жигит «мыйзамдагы ууру» Камчы Кєлбаевдин тобунун мїчєсї экендиги тууралуу кеп бар. Кримтєбєлдїн єкїлї, М.Бакиевдин «оў колу» менен тыгыз кызматташкан А.Жапаров эмки жылдагы парламенттик шайлоодо алардын колдоосун алыш їчїн ушундай кадамга барганбы? Тїшїнїп бовойт.

Кєчкєн САКТАНОВ, КР эл жазуучусу:

«2014-ЖЫЛ БИР ТОП ЖАКШЫЛЫКТАРДЫ АЛЫП КЕЛГЕН ЖЫЛ БОЛДУ» - Кєчкєн мырза, Жылкы жылынын сапары карып, жаўы 2015кой жылы босогобузга келип калды. Мына їшїлєтїп бараткан жыл Кыргызстан їчїн кандай жыл болду деп эсептейсиз? - Жылкы баласынын кыялы чатак болот, бирок бул жыл андай болбостон, абдан жакшы жыл болду. Ырас, кээде мыйзамдын алкагынан чыгып, жол тосууга чейин барган окуялар болду. Бирок, эл мындай єнєкєттєрдєн тажаганы билинди окшойт. Эл тынчтыкты, ынтымакты самап калганын кєрдїк. Бул жылы маданиятыбызда да бир топ алга жылыштар болду. «Кєчмєндєр оюндарынын» дїйнєлїк деўгээлде Кыргызстанда єтїшї эле єзїнчє чоў сыймык болду. Кудайга шугур, єлкєбїздє тынччылык болду. - Келерки жылга карата кандай каалоо-тилектериўиз бар?

М.АНАШЕВИЧТИН «АЙЫЛ БАНКТАГЫ» ИШМЕРДЇЇЛЇГЇНЄН ЇЗЇМДЄР Єлкєбїздє коррупцияга каршы аеосуз кїрєш жїрїїдє. Бул колдоого алаарлык иш. Бирок айрым «чабактар» миллиондорду сугунуп туруп, «суудан таза, сїттєн ак» жїргєнїнє не дейсиў? Буга Малабек Анашевич Токтоболотовдун (МАТ) таржымалы тирїї мисал. Лирикалык чегинїї жасабай, сєздїн ток этеринен баштайлы. Малабек Анашевич 2006-2008-жылдар аралыгына «Кыргыз айыл чарбалык финансылык корпорациясынын» (КАЧФК) аткаруучу директору болуп турган. Аталган ишкана кийинчерээк «Айыл Банк» ААКсына айланган соў тєрагалыкка секирик жасаган. Малабек мырза 2006-жылы КАЧФКнын Таластагы филиалына имарат алуу тууралуу Директорлор кеўешине сунуш киргизет. Алардын макулдугун алган соў эч тендерсиз эле 3,5 млн. сомго имарат сатып алган. Ошол эле маалда мындан дагы сапаттуу, техникалык базасы мыкты имаратка кєўїл бурбаганы – анын жеў ичинен соодалашууга барганын айгинелебейби? М.Токтоболотовдун жумуштан кетиши менен жаўы жетекчилик ишти иликтєєгє алган. Жыйынтыгында имараттын талапка жооп бербей тургандыгы ырасталган. Учурда имарат иштебей бош туру. Ушул жана Чїй облусундагы имаратка байланыштуу У.Алакеев аттуу жаранга кылмыш иши козголгону менен МАТка юридикалык баа берилген эмес. Кызык жери, У.Алакеев оорудан каза таап, иш ошону

ДЕПУТАТ У.АМАНБАЕВАГА КАРАТА КЫЛМЫШ ИШТИ ИЛКТЄЄ АЯКТАП ЖАНА СОТКО ЖЄНЄТЇЛДЇ - Быйылкы жылы башталып, бирок татыктуу натыйжасын бере элек иштер дагы-да уланып, єз жемишин берсин дээр элем. Жаўы-Жыл элибизге токчулукту, тынчтыкты, ынтымакты ыроолосун. Ар бир їй-бїлєдє балдардын кїлкїсї чыгып, бакыт шаўга бєлєнїп турушсун. Єлкєбїз єркїндєп єсє берсин.

«КУМБЕЛДИ» КЫТАЙГА САТЧУ КИМ? 15-декабрда борбордогу ресторандардын биринде «Чындык» партиясынын тєрагасы Кубанычбек Кадыров кытайлык ишкерлер менен чайлашып отурганы кєзгє чалдыкты. Алардын кїбїр-шыбырына кулак тїрсєк, Жалал-Абаддагы «Кумбел» кенин иштетїї їчїн уруксат алууга кємєк кєрсєтїї маселеси талкууланыптыр. К.Ка-

дыровдун кандай жооп узатканы белгисиз. Ал эми оппозиционер болуп жїргєн Кадыровдун элибиздин байлыгын кытайлыктарга пулдоо ниетин жашырбаганы – бїгїнкї оппозициянын табигый жїзїн ашкерелеп, алардын байлык, маўсап дегенде мекенин сатуудан да кайра тартпастыгын каўкуулабайбы?

Редакциялык жамаат:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

менен бас-бас болуптур. Ал эми Малабек Анашевич эч нерсе болбогондой жїргєнї акыйкаттыкка жатабы? Эгер муну жалган десе Малабек мырзага диктофон сунууга даярбыз. Ошол эле учурда тийиштїї органдар буга юридикалык баа берет деген їмїтїбїз бар. Баса, М.Токтоболотов убагында Данияр Їсєнов менен жылуу мамиледе болуп, анын кєздєй кадры атыкканы маалым. Ошондой эле канкор президент Курманбек Бакиевге да жакын болгон дешет. Бакиевдер, Їсєнов учурда сыртта безип жїрї, а алардын єз кишиси чалмакейди чалып, жыргап-куунап жїрє береби?

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын) Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Коммерциялык директор:

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

КР Башкы прокуратурасы тарабынан, кургак учукка каршы кїрєшїї боюнча Ош облустук борборунан ири єлчємдєгї акчалай каражаттарды мыйзамсыз

Веб-сайт: www.AIBAT.kg Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

чыгарып кетїї фактысы боюнча кылмыш ишти иликтєє аяктап жана сотко жєнєтїлдї, деп билдирди бїгїн, 25-декабрда прокуратуранын басма сєз кызматы. Урмат Аманбаеванын коррупциялык схемасынын тїзїлїшї їчїн КР Кылмышжаза кодексинин 30-берененин 4-бєлїгї, 303-берененин 2 бєлїгї (уюштуруучунун ролундагы коррупция) менен коррупциялык кылмыштарга аткаруучунун ролунда катышкандыктары їчїн М.Улуходжаева менен Ф.Шамшиевага айып тагылды. Бул кылмыштын фигуранты катары эсептелишкен У.Асанов менен Г.Шааевага дагы КРнын Кылмыш-жаза кодексинин 339 жана 304-беренесинин 2-бєлїгї (кылмышты жашыруу жана кызмат абалынан кыянаттык менен пайдалануу) менен айып тагылды. Кылмыш иш соттун кароосуна жєнєтїлдї.

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №3024

Нускасы: 1500

ТЇЛЕЕВДИН ИШИ БИШКЕК ШААРДЫК СОТУ ЭКС-МЭР Н.ТЇЛЕЕВГЕ КАРАТА ЇЙ МЇЛКЇН КОНФИСКАЦИЯЛОО МЕНЕН 11 ЖЫЛГА ЭРКИНДИГИНЕН АЖЫРАТУУ ЧЕЧИМИН КЇЧЇНДЄ КАЛТЫРДЫ Бишкек шаардык соту Ленин райондук сотунун Бишкек шаарынын мурунку мэри, Жогорку Кеўештин «Ата Журт» фракциясынын депутаты Нариман Тїлеевге карата їй мїлкїн конфискациялоо менен 11 жылга эркиндигинен ажыратуу чечимин кїчїндє калтырды. Н.Тїлеев камакта калтырылды. Сот єкїмїн угузгандан кийин кїнєєлїї эместигин белгилеген Н.Тїлеев: «Мен мыйзамдын жана элдин алдында тазамын, биринчи жана экинчи инстанцияда дагы єзїмдїн актыгымды далилдегенге аракет кылдым», - деди. Ошондой эле, процесстин башка катышуучулары — Бишкек шаардык мэриясынын мурунку кызматкерлерине карата чыгарылган сот єкїмї кїчїндє калтырылды. Эч жакка кетпєє макулдугу менен жїргєн Билим Токтобеков менен Бакыт Сыдыков соттун чечимине ылайык, сот отуруму єткєрїлгєн залдан камакка алынды (мурдагы процесс учурунда аларга карата ден-соолугунун абалы боюнча санкция берилген). 2-ноябрда прокуратура Н.Тїлеевди коррупциялык схеманын уюштуруучусу катары кызматкерлери В.Корниенко менен М.Кожобергеновго «Ясинь» заводунан автобустарды тендер єткєрбєстєн алуу, ошондой эле ташып жеткирїїчї фирманы таап, 200 автобусту «Торугарт» бажы постуна чейин 1 млн 412 миў долларга жеткирїї їчїн келишим тїзїїгє кєрсєтмє берген. Аны менен топтолгон далилдерге жана транспортторду жеткирїї кызматын кєрсєтїїчї «Ясинь» заводу жайгашкан Янчжоу шаарындагы ири транспорттук компаниянын маалыматына ылайык, 200 автобусту жеткирип берїї їчїн 486,2 миў доллар тєлєнмєк, аны менен Бишкек шаарынын бюджетине 925,8 миў доллар єлчємїндє зыян келтирилген. Сот залында айыпталуучу катары «Тазалык» ишканасынын мурунку мэри Бакыт Сыдыков, мэрияга караштуу Бишкек автотранспорт ишканасынын мурунку директору Медет Кожобергенов, экс-вице-мэр Валерий Корниенко, муниципалдык менчик башкармалыгынын башчысы Руслан Бейшенбаев жана Билимбек Токтобеков болду. 2013-жылдын 29-июлунда Ленин райондук сотунун судьясы Аман Сариев Н.Тїлеевди їй мїлкїн конфискациялоо менен 11 жылга эркиндигинен ажыратууга єкїм чыгарган. Ошондой эле, судья башка айыпталуучуларды да кїнєєлїї деп тапкан: • Б.Сыдыков - їй мїлкїн конфискациялоо менен 5 жылга кїчєтїлгєн режимде эркиндигинен ажыратуу; • Р.Бейшенбаев – кїчєтїлгєн режимде 10 жылга эркиндигинен ажыратуу; • В.Корниенко – кїчєтїлгєн режимде 10 жылга эркиндигинен ажыратуу; • Б.Токтобеков – кїчєтїлгєн режимде 10 жылга эркиндигинен ажыратуу; • М.Кожобергенов – мамлекеттин кирешесиндеги їй мїлкїн конфискациялоо менен 13 жылга кїчєтїлгєн режимде эркиндигинен ажыратуу. Бул єкїм боюнча айыпталуучулардын жактоочулары тарабынан кайра арыз берилген. Кылмыш иштин материалдары Ирина Воронцова тєрайымдык кылган, курамын Игорь Щугальский жана Жакыпбек Толоев тїзгєн Бишкек шаардык сотунун кароосуна берилген. Сот отурумундагы жарыш сєздє мамлекеттик айыптоочулар айыпталуучулары менен алардын жактоочуларынын апелляциялык арызын канааттандырбоону жана Ленин райондук сотунун чечимин кїчїндє калтырууну сураган. Булак : Баракелде

СОТТУН ЧЕЧИМИ БОЮНЧА КОНФИСКАЦИЯЛАНУУГА ЖАТКАН ТЇЛЕЕВДИН ЇЙ-БЇЛЄСЇНЇН МЇЛКТЄРЇ Бишкек шаардык соту Ленин райондук сотунун Бишкектин мурдагы мэри, «Ата-Журт» фракциясынын Жогорку Кеўештеги депутаты Нариман Тїлеевге карата їй-мїлктєрїн конфискациялоо менен 11 жылга эркинен ажыратуу єкїмїн кїчїндє калтырды. Мындан сырткары процесстин башка катышуучуларына – борбор шаарыбыздын мэриясынын мурдагы кызматкерлерине карата єкїм дагы кїчїндє калды. Нариман Тїлеевдин, анын жакындарынын жана туугандарынын кадастр Департаментинде жана КР Мамлекеттик каттоо кызматында кыймылсыз мїлк катары катталган жана соттун чечими менен камакка алынган мїлктєрї тємєндєгїдєй: • Кыймылсыз мїлк (турак жай-соода комплекси ресторан-кафе), Бишкек шаарынын Манас кєчєсїнїн №101/1, Жумабек кєчєсїнїн №203/1 даректеринде жайгашкан; • кыймылсыз мїлк (790,3 чарчы метрдеги жер тєлєнїн пайдалуу аянтынын бир бєлїгї, 96,6 чарчы метрдеги жер тєлєнїн пайдалуу аянтынын бир бєлїгї, 1600,3 чарчы метрдеги 1-кабаттын пайдалуу аянты), Бишкек шаарынын Їмєталиев №41, Токтогул кєчєсїнїн №220 даректеринде жайгашкан; • кыймылсыз мїлк (соода комплекси) 78/100 їлїшї, Бишкек шаарынын Киев кєчєсї №128 дарегинде жайгашкан жана бир бєлїгї (3-кабат) «Соода комплекси «CARAVAN» ЖЧКсына тийиштїї»; • №1 гаражы, Бишкек шаарынын Їмєталиева кєчєсї №41, Токтогул кєчєсї №220 дарегинде жайгашкан; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары, Раззакова кєчєсї їй №7 дарегинде жайгашкан; • Кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары, Коенкєзов кєчєсї їй №37 дарегинде жайгашкан; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары, Т. Айтматов кєчєсї (мурдагы Каширская) їй №65/1 дарегинде жайгашкан; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары, Токтоналиев кєчєсї, їй номуру жок (мурдагы Душанбинская) дарегинде жайгашкан; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары, Эркиндик бульвары їй №14, кв. 18; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары, Эркиндик бульвары їй № 14 кв.2, Ташболот Тїлеевге тиешелїї; • №8, №9, №10 – гараждар, Бишкек шаары, їмєталиев кєчєсї №41, Токтогул кєчєсї №220 дарегинде жайгашкан; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары Їмєталиев кєчєсї їй №41 кв.45, Нарынбек кызы А.га катталган; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары Мусорг кєчєсї їй № 16 «А», Тїлеев Нарынбек Ташболотовичке тийиштїї; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары Раззаков кєчєсї їй №7 кв.40, Тынымсейитова Айгїл Абыловнага тиешелїї; • коттедж, Ысык-Кєл облусунун ЫсыкКєл районунун Бает айылында жайгашкан, Эшмамбетова Зарема Нурлановнага тиешелїї; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары,

Токтогул кєчєсї їй № 86/1 кв.10, Нариман уулу Бакытка тиешелїї; • кыймылсыз мїлк, Бишкек шаары, Славгородский кєчєсї їй №21 «Б», Нариман уулу Санжарга тиешелїї; • Соттолуучу Тїлеев Нариман Ташболотовичке тиешелїї «ГАЗ 3307» їлгїсїндєгї, мамлекеттик номуру B2846L, кєк тїстєгї, 1992-жылкы автоунаа

Îøîíäîé ýëå äàãû Ò¿ëååâ Òàøáîëîòêî òèåøåë¿¿: • автоунаа, їлгїсї «ЗИЛ 5301 ЕО», мамлекеттик номуру В8676F, кєк тїстєгї, 1998-жылкы; • автоунаа, їлгїсї «ГАЗ 33021», мамлекеттик номуру В4459L, ачык-боз тїстєгї, 1999-жылкы; • автоунаа, їлгїсї «Фольксваген-Джетта», мамлекеттик номуру E6158D,кара тїстєгї, 2000-жылкы; • автоунаа, їлгїсї «Тойота Прадо», мамлекеттик номуру В7770Q, алтын тїстїї, 2008-жылкы; • автоунаа, їлгїсї «Тойота Хайлэндер», мамлекеттик номуру В2041А, ак тїстєгї, 2009-жылкы; • автоунаа, їлгїсї «Тойота Лэнд крузер», мамлекеттик номуру B5450G, ак тїстєгї, 2005-жылкы; • автоунаа, їлгїсї «Тойота Лэнд крузер», мамлекеттик номуру В4440АВ, бермет-ак тїстїї, 2010-жылкы;

Ò¿ëååâ Íàðûíáåê Òàøáîëîòîâè÷êå æåêå ìåí÷èê óêóãóíà òºìºíê¿ëºð òèåøåë¿¿: • автоунаа, їлгїсї «ВАЗ 212130», мамлекеттик номуру B0052M, • автоунаа, їлгїсї «ВАЗ 212113», мамлекеттик номуру В 2934 Т; • автоунаа, їлгїсї «Камаз 5410», мамлекеттик номуру В 6173 R; • автоунаа, їлгїсї «ВАЗ 21100», мамлекеттик номуру В 6090 О; • автоунаа, їлгїсї «Ода 39370», мамлекеттик номуру 1226 ВАР; • автоунаа, їлгїсї «МА 393866», мамлекеттик номуру 1851 ВАР;

• автоунаа їлгїсї «МА 3938612», мамлекеттик номуру 2299 ВАР; • автоунаа, їлгїсї «Боро», мамлекеттик номуру 891 ВЕ.

Тїлеева Назгїл Наримановнага тиешелїї (айыпталуучунун кызы) «Мерседес Бенц GL 450» їлгїсїндєгї автоунаа, мамлекеттик номуру В 0111 А.

Ýøìàìáåòîâà Çàðåìà Íóðëàíîâíàãà òèåøåë¿¿ (àéûïòàëóó÷ó Í. Ò¿ëååâäèí æàðû) «Ëåíäðîâåð» ¿ëã¿ñ¿íäºã¿ àâòîóíàà, ìàìëåêåòòèê íîìóðó Â 0888 S • «Ак Жол» камсыздандыруу компаниясы ААКсынын акциялары – уставдык капиталдагы їлїштєрї Тїлеев Ташболотко тиешелїї 23,02�, Тїлеев Нарынбек ташболотовичке 5,08� кєлємїндє жана Тїлеева Назгїл Наримановнага 71� кєлємїндє, ошондой эле «Ак-Жол» камсыздандыруу компаниясы ААКсынын бардык банк эсептерине; • Жер тилкеси, Ысык-Кєл облусунун Тїп районунун аймагында жайгашкан; • Жер тилкеси, Ысык-Кєл облусунун Тїп районунда жайгашкан, соттолуучу Бейшенбаев Руслан Канаевичке тиешелїї, ошондой эле дагы Бишкек шаарынын 12-кичирайонундагы №33 їйїндєгї №63 жана №67-батирлери мамлекеттин кирешесине; • Шопокова кєчєсї №121деги имарат, автоунаа «Лексус LX 470» мамлекеттик номуру Е 7700 D, Бишкек шаарындагы Абай кєчєсї 79/1 кв.11деги батир, • Бишкек шаарынын Кустанайская кєчєсїндє жайгашкан №1 МП БПАТП автобазасынын аймагында сакталып турган 14 даана станок жана жабдуулар; • Бишкек шаарындагы Тоголок Молдо кєчєсїндє жайгашкан №6-їй, 44-квартира, Корниенко Валерий Владимировичке тиешелїї. Бул мїлк келтирилген зыяндардын ордун толтуруу максатында мамлекеттин кирешесине єткєрїлгєн. Тазабек

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

4 КР Жогорку Кеўешинин депутаты Марат СУЛТАНОВ:

БАЖЫ БИРИМДИГИНЕ КОШУЛУУДА БИЗ СТРАТЕГИЯЛЫК ЖАКТАН ТУУРА БАГЫТТА КЕТИП БАРА ЖАТАБЫЗ

“Бажы биримдигине кошулууда биз стратегиялык жактан туура эле багытта кетип бара жатабыз. Тажрыйба кєрсєтїп жаткандай, Россиядагыдай абал, адатта ушундай кризистер 1- 2 жыл созулат. Андан кийин 6-7 жылдык єсїї цикли башталат. Биз дал ошол циклга чейин даяр болуп калабыз. Бизде 5 жылдык єткєєл убактыбыз бар. Ушул єткєєл убакыттын ичинде даярданып алабыз. Бажы биримдигине кирген мамлекеттер єсє баштаганда бизге жаўы мїмкїнчїлїктєр тїзїлє баштайт”, - деди КР Жогорку Кеўешинин депутаты Марат Султанов “Парламентаризм сабактары” телеберїїсїндє. М.Султанов утуштар менен тобокелчиликтерге токтолуу менен Бажы биримдигине кирїїдє ишкердиктеги, айыл чарбасында кїтїлїїчї тобокелчиликтерди компенсациялоо їчїн атайын фонд тїзїлїп жатканын белгиледи. Муну менен катар 2010-жылдагы парламенттик шайлоо, 2011-жылдагы Президентти шайлоо да “ушул мамлекеттер менен жакын болобуз, єнєктєш болобуз, биз алар менен кошо бир багытта єнїгєбїз” деген лозунгдардын негизинде єткєндїгїн эске салды. “Ошондон бери бул мамлекеттер биздин карыздарыбызды кечти, жардам алдык. Ошонун баарын эсептегенде биздин экономикабызга жылына 2� кошумча єсїїнї берип жатты. Ошондуктан, биз жалаў эле келечектеги тобокелчиликтерди айтпастан, буга чейинки утуштарды да эске алышыбыз керек,”- деди депутат. Бажы биримдиги Кыргызстан їчїн чоў рынок ачылып жатканын айткан М.Султанов дїйнєдєгї экономиканын єсїшїнїн негизги шарты – рынок деп баса белгиледи. “Рыногуў болсо єнїгє аласыў. Маселен, Кытай мындай маселени єз ал№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

дынча чечип, єнїгє алат. Себеби, анын экономикасы абдан чоў. Бизге адистешїї керек, башка мамлекеттер менен карымкатнаш, рынок керек. Ошондо чакан мамлекет їчїн бул жагынан бизде утуштар болот”, - деди. Бажы бирлигине кирїїдє кїтїлїїчї тобокелчиликтерди азайтуу їчїн эмне кылуу керектигине дагы М.Султанов єз пикирлери менен кенен бєлїштї. Анын белгилєєсїндє, биринчиден, биз либералдык, єзгєчє бизнеске болгон кєз карашыбызды кїчєтїшїбїз керек. Бул биринчи багыт. “Экономиканы биринчи орунга коюшубуз керек. Кандайдыр бир максат койгонубузда, Кыргызстандагы ар бир мамлекеттик органдардын иштєєсїн экономиканын єсїшїнїн негизинде карашыбыз керек. Экинчи жагынан, биз социалдык багытта, єзгєчє пенсионерлерге, жакырларга кєўїл буруп, даректїї финансылык жардам кєрсєтїшїбїз керек”,- дейт Жогорку Кеўештин депутаты. Мындан сырткары, тобокелчиликтерди алдын алуудагы дагы бир кєўїл бура турган чараларга токтолду. “Чарбаларды ирилештирїї боюнча Єкмєт мыйзамдарга єзгєртїїлєрдї сунуштаса болмок. Айыл чарбасында єзїнчє дыйкан чарбасы алектенсе, жер салыгынан башка дээрлик салык тєлєбєйсїн. Эгерде чоў агрокомплекстер тїзїлсє, баардык салыктарды тєлєй баштайт. Анда атаандаштык кескин тємєндєй баштайт. Ошондуктан, эч ким ири агроишканаларды тургузбай жатат. Менимче, аларды салыктардан бошотуп койсок, эч нерсе болбойт деле. Тескерисинче, алардын биригишине, ирилешїїсїнє, кїчтєнїїсїнє стимул болот эле. Єкмєт ушул багытка єзгєчє кєўїл буруу керек”,- дейт М.Султанов. Ошону менен катар М.Султанов Бажы бирлигине кирїїнїн алгылыктуу жагдайларына да токтолду. “Бажы бирлигине кирсек пошлиналар жогорулайт, бирок

экинчи жагынан транспорттук тєлємдєр тємєндєйт. Азыр Россия, Казакстандан єткєндє эл аралык тариф боюнча тєлєнєт. Бажы биримдигинде ички тариф менен тєлєнє баштайт. Ал эми ички тариф аларда алдан канча тємєн. Бул чоў утуш болот”,- дейт парламентчи. М.Султанов Батыштын Россияга киргизген санкцияларынан улам, андагы рынок бошой тїшкєнїнє токтолуп, кыргыз Єкмєтї сїйлєшїїлєрдї жїргїзїшї керектигин баса белгиледи. “Масален, азыркы фитосанитардык нормалар Кыргызстандын айыл-чарбасы їчїн жогору болушу мїмкїн. 5 жылдык єткєєл мезгил учурунда фитосанитардык нормаларды тємєнїрєєк алууга сїйлєшїїлєрдї жїргїзсєк болот. 5 жылдык єткєєл мезгилдин мїмкїнчїлїктєрїн кєбїрєєк колдонуу їчїн Єкмєт ушул багытка єзгєчє кєўїл буруусу зарыл”, - дейт депутат. Айыл чарба менен жеўил єнєр жайды эле карай бербестен, жаўы багыттарды да караштыруу зарылдыгы турат. “Маселен, жаўы технологияларга, информациялык єндїрїштїн єнїгїшїнє єзгєчє кєўїл бурууга болот. Себеби, бизде салыштырмалуу салык системасында оў жагдайлар бар. Экинчи жагынан жер арзаныраак. Їчїнчїдєн, электр энергиясынын тарифи Россия менен Казакстанга караганда дээрлик эки эсе тємєн. Ушунун баарын эске алганыбызда бизде ушул багытты да єнїктїрїїгє абдан чоў мїмкїнчїлїктєр бар” -деген М.Султанов Кыргызстан традициялык мїмкїнчїлїктєрїнєн башка єзїнїн жаўы мїмкїнчїлїктєрїн да карашы керектигин баса белгиледи. “Россиядагы учурдагы абал бизге дагы таасирин тийгизет. Бул эмнени кєрсєтїп жатат? Эки мамлекеттин ортосундагы байланыш алда канча жакын экенин кєрсєтїп жатат. Ошондуктан бул байланышты жокко чыгарып жиберсек, анда Кыргызстан їчїн сокку андан беш бетер катуу болот” - деген М.Султанов Кыргызстан тарыхындагы айрым экономикалык жагдайларды мисалга тартты. “Мисалга, эгемендїїлїктїн алгачкы жылдарында эгемендїї болобуз, бизге эч кимдин кереги жок деп, баардык экономикалык байланыштарды кескин тїрдє бузганда биздин экономика абдан шок болгон. Эки жарым жылдын ичинде мамлекеттин ички дїў продукциясы 50 пайызга тїшїп кеткен”, - деди М.Султанов. “Эгерде бизге азыркыдай абал сакталып калса, єз алдыбызча кала берсек болот эле. Бирок азыркыдай абал сакталбайт. Соода механизми, мигранттар маселеси – баардык шарттар єзгєрєт. Єз алдыбызча калабыз десек, белибизди бекем бууп, єз жолубуз менен кетебиз деп айтышыбыз керек. Анда Бажы биримдигине киргенге караганда алда канча чоў кыйынчылыктар болот”, - дейт депутат. Жогорку Кеўештин Басма сєз кызматы

ТАМЧЫ КАБАР Ïðåçèäåíòòèí ìààëûìàò êàò÷ûñû ÀÊØãà ýë÷è áîëóï áàðàò *** ÁØÊ 30 ê¿í àðàëûãûíäà Íàðèìàí Ò¿ëååâäè äåïóòàòòûê ìàíäàòûíàí àæûðàòàò *** Áàøêû ïðàêóðàòóðà: Áàøïðîêóðîðäóí ìèëäåòèí áèðèí÷è îðóí áàñàð Ò.Áåêìàìàòîâ àòêàðóóäà *** Ýíåðãåòèêà ìèíèñòðëèãè íàðûíäûêòàðãà êîìïåíñàöèÿ òºëºï áåð¿¿í¿ ñóíóøòîîäî *** Ìýðèÿ áîðáîðäóê àÿíòòû æà¢û æûëãà äàÿðäîîãî 3 ìëí. ñîì ñàðïòàäû *** Øîéãó Êûðãûçñòàí ìåíåí Òàæèêñòàíäû àð êûë êîðêóíó÷òàðãà äàÿð òóðóóãà ÷àêûðäû *** Ïàðëàìåíòòèí ýêè äåïóòàòû “Çàìàíäàø” ïàðòèÿñûíà êîøóëäó *** Î¢ ðóëäóó óíààëàðãà òûþó ñàëãàí ìûéçàì 2-îêóóäà äîáóø áåð¿¿ãº æºíºò¿ëä¿ *** Óëóòòóê áàíêòûí æûë è÷èíäåãè èíòåðâåíöèÿñû 475 ìëí. äîëëàðäàí àøòû *** Òîêìîêòîãó ìóíàé çàâîäó ÿíâàðäàí òàðòà òîëóê êàíäóó èøòåé áàøòàéò *** Ïàðëàìåíò Êóìòºð ìàñåëåñèí æà¢û æûëäà êàðàéò *** “Àê-Êåìå” ìåéìàíêàíàñûíà áàéëàíûøòóó êûëìûø èø êîçãîëäó *** Êûëìûøêà øåêòåëãåí ñóäüÿëàð èøòåí áîøîòóëäó *** Êàòòà-Òóç àéìàãûíäàãû íåôòè ºíä¿ð¿ëáºé òóðàò *** Íàðûíäûêòàð ýëåêòð áààñû àðçàíäàòûëáàñà ìººíºòñ¿ç àêöèÿëàðãà ÷ûãûøàò *** Ïóòèí àðàêòûí áààñûí êºçºìºëäººí¿ òàïøûðäû *** “Èñëàì ìàìëåêåòè” òîáó Èîðäàíèÿíûí ó÷àãûí àòûï ò¿ø¿ðä¿ *** Ïàêèñòàíäà òåððîðèçì ìåíåí ê¿ðºø¿¿ ¿÷¿í àòàéûí ñîòòîð ò¿ç¿ëºò

*** Îáàìà Êèì ×åí Ûí òóóðàëóó êîìåäèÿíû êºðñºò¿¿ ÷å÷èìèí êóáàòòàäû

*** Óêðàèíàäàãû àáàë áîþí÷à ñ¿éëºø¿¿ æûéûíòûêñûç àÿêòàäû

*** Èðàêòà æàðäûðóóäà 40òàí àøóóí êèøè íàáûò êåòòè

***

ЖЫЛ УЗАТАР АЛДЫНДА…

ЖАЎЫ ЖОЛ АЧКАН БАЖЫ БИРИМДИГИ, КЫРГЫЗДЫН ДУХУН КЄТЄРГЄН КЄЧМЄНДЄР ОЮНУ, МАМЛЕКЕТТЇЇЛЇКТЇ БЕКЕМДЄЄГЄ БАГЫТТАЛГАН ИШ-ЧАРАЛАР Президентибиздин демилгеси менен быйыл «мамлекеттїїлїктї бекемдєє жылы» деп жарыяланганы маалым. Бир караганда бир жыл кєз ачып жумгучакты єтїп кеткендей сезилгени менен, Кыргызстан їчїн оўойго турган жок. Биз узап бараткан жылдагы ийгиликтерди четинен тизмектейбиз. Акыркы їч жылдан бери коомчулукта кызуу талкууланып келаткан Бажы биримдигине (ББ) чекит коюлду. Эмки жылдан тартып ББнын толук кандуу мїчєсї катары иш алып барабыз. Бул жаатта тийиштїї мыйзамдар парламенттен колдоо таап, коомчулук да аны жактырды. Бажы биримдигинин тегерегинде тїрдїї кептер айтылды, кызыл чеке талаш-тартыштар орун алды. Бул маселени тїшїнгєнї да, тїшїнбєгєнї да оюн ортого салып, айрым саясатчылар «кылдан кыйкым издеп», тополоў салууга аракет кылып кєрдї. Бактыга жараша, карапайым калк мындай куйту саясатка жетеленбей, єнїгїї їчїн ириде тынчтык керектигин тїшїнїшкєнїн кєрсєтїштї. Башкасын айтпаганда дагы, парламенттеги оппозициячыл депутаттар ББнын экономикабыз їчїн пайдасы кєптїгїн билдиришти. Маселен, «ата журтчу» Марат Султановдун айтымында, Бажы биримдигине кошулуу аркылуу стратегиялык туура жолду тандаган болобуз. «Бажы биримдиги Кыргызстан їчїн чоў рынок ачат. Дїйнєдєгї экономиканын єсїшїнїн негизги шарты – рынок. Рыногуў болсо єнїгє аласыў. Маселен, Кытай мындай маселени єз алдынча чечип,

єнїгє алат. Себеби, анын экономикасы абдан чоў. Бизге адистешїї керек, башка мамлекеттер менен карым-катнаш, рынок керек. Ошондо чакан мамлекет їчїн бул жагынан бизде утуштар болот. Бажы биримдигине кирїїдє кїтїлїїчї тобокелчиликтерди азайтуу їчїн, биринчиден, биз либералдык, єзгєчє бизнеске болгон кєз карашыбызды кїчєтїшїбїз керек. Бул биринчи багыт. Экономиканы биринчи орунга коюшубуз керек. Кандайдыр бир максат койгонубузда, Кыргызстандагы ар бир мамлекеттик органдардын иштєєсїн экономиканын єсїшїнїн негизинде карашыбыз керек. Экинчи жагынан, биз социалдык багытта, єзгєчє пенсионерлерге, жакырларга кєўїл буруп, даректїї финансылык жардам кєрсєтїшїбїз керек” дейт ал. Марат Абдразаковичтин кебинде калет жок. ББга кошулуу їчїн бизге жалпы жонунан 1,2 млрд. долларлык каражат бєлїндї. Мындай ири каражат аталган биримдикке ыўгайлашуу їчїн шарттарды тїзїїгє сарпталат. Ушунун єзї кыргыз бийлиги жєн гана «ураалап» кошулуп кетпестен, улуттун, мамлекеттин кызыкчылыгын ойлогонун ырастайт. Себеби убагында дїйнєлїк соода уюмуна кошулууда качкын президент Аскар Акаев сокур тыйын дагы жардам албаганы эле кєп нерседен кабар берет.

ЭРКИНДИКТИ КАМСЫЗДАЙМ ДЕСЕЎ ЭНЕРГЕТИКАНДЫ КЄТЄР! «Биз эгемен мамлекетте жашап атабыз» деп кєкїрєк какканыбыз менен кєпчїлїк учурда кошуна єлкєлєргє кєзкаранды болуп келгенибиз жашыруун эмес. Жєнєкєй мисал – энерге-

тика тармагыбыз. Кыштын кыраан чилдесинде Єзбекстан газын бууп, шыйрагыбызды жагып калчудай кырдаалга кептелчїбїз. Президент башында турган бийлик Кыргызстанды нагыз энергетикалык кєзкарандысызтыкка жеткирїї їчїн чечкиндїї кадамдарды баштады. Россия менен биргеликте ири энергетикалык долбоорлор башталды, быйыл «Датка» подстанциясы бїттї. Ошондой эле калкты газ менен камсыздоо максатында «Газпром» ишканасы бизге ири инвестиция салмак болду. Ушундай аракетибизди кєргєн кошуналар ультиматум коюп, талаш жерлерди єткєрїп бергиле дегенге чейин барышты. Бирок кыргыз бийлиги алган багытынан тайбай тургандыгын далилдеп, алдыга карай жылууда. Буга албетте жамы журттун да колдоосу керек…

КЕДЕЙЛИКТЕН АРЫЛДЫК Апрель окуясынан кийин дээрлик эки жыл кырдаалды турукташтырууга кетти. Акыркы эки жылдан бери гана экономикага кєўїл бурула баштады. Жыйынтыгы жаман болгон жок. Аны Дїйнєлїк банк дагы ырастап, 2014-жылы Кыргызстанды кедей єлкєлєрдїн тизмесинен чыгарды. Дїйнєлїк банктын мындай чечими колдоого алаарлык. Себеби быйыл єлкє бюджетинин киреше бєлїгї мындан 5 жыл мурдагыга салыштырмалуу 50 млрд. сомдон ашты. Экономиканы туруктуу єнїктїрїї їчїн кошуна єлкєлєр менен, дегеле сырткы байланышты чындоо кїчєтїлдї. Россия, Казакстан менен достук мамилебиз мурдагыдан дагы бекемделсе, 1992-жылдан бери мамилебиз їзїлїп калган Араб єлкєсїнє

президент расмий визит жасады. Мындай мамлекеттер аралык мамиле ири инвестицияларды тартууга, экономиканы кєтєрїїгє зор огожо болору шексиз.

ЖОЛ ТОСПОЙ, ЖОЛ САЛАЛЫ Узап бараткан жылда унаа жолдорду куруу жаатында жемиштїї болду. Ош-Исфана, Талас-Тараз-Жамбыл, БишкекНарын-Торугарт унаа жолун курууга толук каражат чегерилди. Кєптєн бери унутта калган Маданият-Жалал-Абад жолуна кєўїл бурулуп, Бишкектен КараБалтага чейинки жолду оўдоого акча бєлїндї. Ушунча жолду бїткєрїї эгемендик тарыхыбызда болуп кєрбєгєн окуя эле. Баарынан дагы тїндїк-тїштїктї бириктирчї жаўы унаа жолунун салынып баштаганы єзгєчє кеп кылууга арзыйт. Їч жылдан кийин ишке берилчї бул жол жїргїнчїлєрдїн каттамын жакшыртууга, экономиканы кєтєрїїгє шарт тїзєт.

КЫРГЫЗДЫН АТЫ ДЇЙНЄГЄ ДЇЎГЇРЄДЇ Маданиятсыз, тилсиз мамлекеттин келечегин элестетиш кыйын. Єзгєчє эгемендиктин шара-

паты менен экинчи планга калып кеткен эне тилибизге быйыл кєўїл бурула баштады. Кыргыз тилин єнїктїрїї максатында мамказынадан миллиондогон сом бєлїнїп, учурда иш жигердїї жїрїп аткан кези. Ал эми кыргыз элинин байыркы, маданияты бай эл экендигин бїткїл дїйнєгє даўазалаган «Биринчи кєчмєндєр оюну» ийгиликтїї єттї. Ага дїйнєнїн чар тарабынан 20дан ашуун мамлекетинен атайын спортчулар жана коноктор келип катышты. Мындай зори ш-чараны кийинки жылы дагы Кыргызстанда єткєрїї чечими кабыл алынды. Ошондой эле кыргыздын туўгуч журт башчыларынын бири Иманалы Айдарбековдун 130 жылдыгы, улуу демократ акын Токтогул Сатылгановдун 150 жылдыгы, залкар манасчы Саякбай Каралаевдин 120 жылдык мааракелери жогорку деўгээлде белгиленди. Кыргыз адабиятынын тїптєєчїлєрїнїн бири Касымалы Жантєшевдин 110 жылдыгы мамлекеттик деўгээлде єтїп, 31 жылдан бери басмадан жарык кєрє элек «Каныбек» романы кайрадан басылып чыкты. Мындай мисалдарды санай берсек кагаз бети тїт келбес. Биз орчуўдууларын гана жаздык, калганы жамы журтка белгилїї.

КЫРГЫЗСТАН БАЖЫ БИРИМДИГИ ЖАНА ЕВРАЗИЯ ЭКОНОМИКАЛЫК БИРИМДИГИНЕ КИРЇЇ КЕЛИШИМИНЕ КОЛ КОЙДУ Коомчулукта кызуу талкууга алынып келген Кыргызстандын Бажы биримдигине (ББ) кошулуу маселесине акыры чекит коюлду. Президент Алмазбек Атамбаев 23-декабрда Москва шаарында мындай тарыхый келишимге кол койду. ББга мїчє мамлекеттер тарабынан бул келишим ратификацияланган соў, ал толук кїчїнє кирет. Экономика министри Темир Сариевдин билдиришинче, 23-декабрда Евразия экономикалык комиссиясында атайын жумушчу топ иштеп, биз тараптан айтылган сунуштарды эске алып бир нече оўдоо-тїзєтїїлєрдї киргизїї менен келишим тїзїлгєн. Негизи келишимде Кыргызстандын їлїшї 1,9� болот деп кєрсєтїлгєн. Келишим келерки 2015-жылдын 1-майынан тарта кїчїнє кирет. Келишимге кол коюу учурунда Казакстан менен Кыргызстандын ортосундагы бажы текшерїїлєрї качан алынары дагы белгиленген. Тактап айтканда келерки жылдын 9-майына карата бажы текшерїїлєрї ачылышы керек.

Ал эми жаўы бажы тарифи эки єлкєнїн ортосундагы чек ара ачылган кїндєн баштап кабыл алынары кєргєзїлгєн. Ошол эле 8-майга чейин фитосанитардык ветеринардык текшерїїлєр боюнча макулдашууларга да кол коюлушу белгиленген. Жаўы 2015-жылдын биринчи кїнїнєн тарта эле Кыргызстан Евразия экономикалык биримдигинен башкаруу бийлигинде їч орунга ээ болот. Бирок, келишим кїчїнє кирмейинче биз добуш берїї укугуна ээ боло албайбыз. Булардан сырткары бажы эрежелери, єткєєл мезгилдин айрым эрежелери боюнча атайын протоколдор дагы 1-мартка чейин даярдалып, анан негизги келишим менен бирге ратификацияланышы керек деген чечим кабыл алынган. Айтор министр Сариевдин айтымында бир кезде президент талап кылган Кыргызстандын кызыкчылыктары корголгондон кийин гана келишимге кол коюу болгон. Коомчулукта: «Эмне їчїн Кыргызстандын бул биримдиктеги їлїшї 1,9� болду? Андан жогору кылса болбойт беле?» де-

ген суроо жаралышы мїмкїн. Буга Темир Сариев тємєндєгїдєй жооп узаткан: «Биз бул боюнча абдан катуу талашып-тартыштык. Атайын методика иштеп чыктык. Биз ошол методиканын кабыл алынышына жетиштик. Мисалы 100� алсак, Казакстандын їлїшї 7�дан кєбїрєєк. Бирок алардын экономикасы 200 миллиард доллар, а биздики 10 миллиард долларга жетпейт. Беларус 4,7�, Армения болсо 1,3� їлїшкє ээ. Бирок Армениянын ички дїў єндїрїшїнїн кєлємї бизден кичине єйдєрєєк. Ушуга салыштырып биз кандай мїмкїнчїлїктї алганыбызды байкасак болот. Биз єзїбїз мерчемдеген кєрсєткїчкє жакын алдык». Ошол эле учурда Сариев биз казак-кыргыз чек араларындагы бекеттерди алуудан мурда єзїбїздїн тышкы бажы пункттарыбызды – «Ош», «Манас» аэропорттору, Эркечтам, Торугарт бажы пункттарын бекемдеп алышыбыз зарылдыгын белгилейт. Бул багыттагы иш-аракеттерди жїргїзїї їчїн дагы каражат маселеси чечилген. Башкача айтканда

Россия 200 миллион доллар, коўшулаш Казакстан 100 миллион доллар бермекчи болгон. Эки тараптан теў келе турган акчалар кайтарымсыз, грант тїрїндє келїїчї каражаттар. Экономика министри Евразия экономикалык биримдиги тєрт нерсеге эркиндик берээрин белгилеп єттї. «Евразия экономикалык биримдиги тєрт нерсеге эркиндик берет: адамдардын кеўири жїрїїсї, товарлардын жана кызмат кєрсєтїїнїн, ошондой эле капиталдын эркин айлануусу» дейт ал. Келишим кїчїнє киргенден тарта бул єлкєлєргє тиричилик кылып жїрїшкєн мигранттарыбыздын да шарттары бир топ жеўилдейт. Негизги келишимде мигранттар маселеси дагы кєз жаздымда калган эмес. Анда эмесе, Жаўы жылга кадам таштоо менен биз Евразия экономикалык биримдигине дагы кадам таштадык. Бул тарыхый окуя Кыргызстандын келечеги їчїн чоў єбєлгє болуп берет деген тереў ишенимди артып туралы.

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

6 Темир САРИЕВ, Экономика министри:

«КЫРГЫЗСТАНДЫН КЫЗЫКЧЫЛЫГЫНДАГЫ КЕЛИШИМГЕ ЖЕТИШТИК» - Кыргыз-казак чек араларындагы бекеттердин алынышы Кыргызстан Бажы союзунунун тышкы чек араларындагы бажы бекеттерин жабдышына жараша болобу? - Ооба, биз муну белгилеп койдук. Казакстан менен Кыргызстандын ортосундагы бажы чек арасын алуудан мурун биз єзїбїздїн тышкы бажы пункттарыбызды бекемдешибиз керек. Бул Ош, "Манас" аэропорттору, Эркечтам, Торугарт бажы пункттары.

Москвада Кыргызстандын Бажы биримдиги жана Евразия экономикалык биримдигине кошулуусу боюнча келишимге кол коюлду. Кыргызстандын бажы тєлємдєрїнєн алчу їлїшї 1,9% деп аныкталды. Бул тууралуу экономика министри Темир Сариев “Азаттыкка” курган маегинде билдирди.

- Темир мырза, кєптєн бери кїтїлгєн, кыргыз коомчулугунда талаш жараткан келишимге кол коюлду. 1-январдан тарта иштейт деп мерчемделген Евразия экономикалык союзуна Кыргызстан кошулуу менен бул уюмдун шарттарын толук кабыл алуудабы же Бажы союзуна тиешелїї эле бєлїгїнбї? - Биз чоў келишимге кол койдук. Бїгїн да Евразия экономикалык комиссиясында атайын жумушчу топ иштеп, бир топ тїзєтїї-єзгєртїїлєрдї киргизгенден кийин биз берген сунуштарыбыз да эске алынган соў келишим тїзїлдї. Ошол келишимге биз кол койдук. Негизги келишимде Кыргызстандын їлїшї такталып 1,9� ээ болдук. Келишимдин кїчкє кирїї мєєнєтї 2015-жылдын 1-майы деп жазылды. Ошондой эле Казакстан менен Кыргызстан ортосундагы бажы текшерїїлєрї качан алынары белгиленди. Бул маселе кийинки жылдын 8-майына чейин чечилип, чек аралар 9-майга карата ачылуусу керек. Жаўы бажы тарифи Казакстан менен Кыргызстан ортосундагы чек ара ачылган кїндєн баштап кабыл алынары кєргєзїлдї. Мындан башка фитосанитардык ветеринардык текшерїїлєр боюнча макулдашууга 8-майга чейин кол коюлушу керек.

2015-жылдын 1-январынан баштап Кыргызстан Евразия экономикалык биримдигинин башкаруу бийлигинде єзїнїн їч ордун ээлейт. Бирок биз келишим кїчїнє киргенге чейин добушка ээ эмеспиз, биздин єкїлдєр болсо ал жерде иштей беришет. Мына ушул маселелердин бардыгы негизги келишимде такталды. Мындан башка бажы эрежелери, єткєєл мезгилдин кээ бир эрежелери боюнча дагы протоколдор даярдалат. Алар 1-мартка чейин бїтїп, анан негизги келишим менен бирге ратификациялансын деген атайын чечим кабыл алынды. Белгилей кетсем, буга чейин Кыргызстандын президенти да, єкмєтї да Евразиялык экономикалык биримдикке кирїї боюнча келишимге сєзсїз тїрдє Кыргызстандын кызыкчылыгы толук корголуп камтылганда гана кол коюлаарын айтып келишкен. Бїгїн биз талап кылган жолдомолордун бардыгы кабыл алынгандан кийин гана президент тарабынан келишимге кол коюлду.

- Кыргызстан башынан эле 1,9% їлїштї кармап келгенби же мындан да кєп беле? - Биз бул боюнча абдан катуу талаштык. Атайын методика иштеп чыктык. Биз ошол методиканын кабыл алынышына жетиштик. Анткени билесиўер, мисалы 100� алсак, Казакстандын їлїшї 7�дан кєбїрєєк. Бирок алардын экономикасы 200 миллиард доллар, а биздики 10 миллиард долларга жетпейт. Беларус 4,7�, Армения болсо 1,3� їлїшкє ээ . Бирок Армениянын ички дїў єндїрїшїнїн кєлємї бизден кичине єйдєрєєк. Ушуга салыштырып биз кандай мїмкїнчїлїктї алганыбызды байкасак болот. Биз єзїбїз мерчемдеген кєрсєткїчкє жакын алдык.

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

- Алардын бекемделиши Орусиядан келген акчага кєз каранды да? Каражат учурунда келеби? Убакыттан жетишесиздерби? - Ооба, орустар бїгїн да такташты. Ал акча Орусиянын быйылкы жана кийинки жылкы бюджетине дагы киргизилиптир. 200 миллион долларды бизге толугу менен бєлєєрї айтылды. Азыр биз єзїбїздїн ички мыйзам менен тендер єткєрїїбїз керек. Ошол тендердин негизинде жабдууларды сатып алып, кыска мєєнєттїн ичинде Бажы биримдигинин талабына ылайык, чек ара, бажы пункттарын тактап, ылайыгына келтирип, чечишибиз керек. Мындан башка казактар да 100 миллон долларды берерин бїгїн ырасташты, жакын аранын ичинде келишимге кол коюп, акчаны бєлїп берїїгє макул. - Казакстан бере турган акча насыябы? - Жок, Казакстандан дагы грант тїрїндє келет, кайтарымсыз акча. - Мигранттар маселеси кандай чечилди? Мурдагы режим менен эле иштей беришеби же 1-январдан тарта жеўилдик алышабы? - Мигранттар боюнча ошол келишим 1-майдан баштап кїчїнє кирет. Евразия экономикалык биримдиги тєрт нерсеге эркиндик берет: адамдардын кеўири жїрїїсї, товарлардын жана кызмат кєрсєтїїнїн, ошондой эле капиталдын эркин айлануусу. - Мигранттар їчїн єзїнчє келишим талап кылынбайбы? - Жок, ал їчїн єзїнчє келишим талап кылынбайт. Евразия экономикалык биримдигинин келишиминде мунун баары жазылган, биз ошол келишимдерди толук кабыл алдык.

КАЙРАН ГАНА «КАЗАГЫМ» Жакында болуп єткєн Кочкор райондук «Эмгек Туусу» газетасынын 80 жылдыгы редактору Кызалаков Турдумамбет менен эле машинисткасы (азыр аны орун басары кылып алган) Норузбаева Гулмиранын эле 8О жылдыгы болуп калды дешет баргандар. Себеби, мурунку газетада, басма цехинде иштеген бир дагы адам катышкан жок. Ал эми 80 жылдыкка арнап чыгарган газетасын окуп отуруп, айлаў жок жакаўды кармайсыў. Себеби, 10 жыл редактор болуп турган раматылык Жумагазиев Курманбекти эскерїїдє анын жаман жагын гана кыскача билдирип, «ага сєз жок» деп жамандап жазышканы Кызалаков Турдумамбет їчїн уят. Эшиктен эшик калтырбай жыртып, тешип, жєргємїштєй жєргєлєп жїрїп, редактор болуп иштеп жаткан Соодонбеков Амантурду кызматтан алдырышып, Бейшекеева Светлананы кодулап, асылып жатып кетиришип, азыркы кызмат ордуна ыплас жол менен Кызалаков Турдумамбетти алып барган ошол Жумагазиев болчу. Кийин аны алдамчылык жол менен Норузбаева менен арызын жаздырып алышып, кууп чыкканын абийир соту єзї таразалаар. Кызалаков єзї айткандай журналисттер менен эмес колуна эптеп калем кармагандарды їйрєтїп иштеп жатканын эрдик кєрїп жаткандай. Кезинде К. Жумагазиев агабыз да Усубалиев Турдакун єўдїї мамлекеттик ишмер адамдар менен табакташ, замандаш болуп газетага бир топ эмгек сиўирген. Жаманы болбой жакшысы болбойт дегендей ал кишинин да жакшы жактары болгон. Кемчиликти санап отурса ар бир адамда бар. Уялбай «журналисттер акчасы аз деп келбей жатат, айла жок мен эптеп иштеп жїрєм» деп єзїн-єзї мактаганы да туура. Себеби, бир дагы журналист менен иштеше албай, єз билген намазын окуп жаткан кербези. Єзїнє єйдє карабай, чындыкты бетке айталбай, жер карап иштегендерди кол алдында єзї калагандай калчап, єзї каалагандай жаздырып, баш кєтєртпєй билип алган. «Эмгек Туусу» элдик газета болбой эле менчик газетага айланып бараткандай. 80 жылдык маараке эмес акча чогултмай мааракеде Урбаев Ш, Жумагазиев М, Кадыров Д, Шаршенбаев А, Абдыкеримова Ш, Кокчоева Б, Тыныстанова М, Чекирова М, журналисттер Мамбетсадыков К, Соодонбеков А, Бейшекеева С. ж.б. мааракеге чакырууга ыраа кєрїшкєн эмес. Не деген республикага таанымал журналисттер єтїп кетти. Анда санда бирєєнї чолуп жазган макаласын окуп отуруп ушунчалык пастыкка тїшїп кетишкенин кєрєсїў. Адамга баа бербей, мурунку иштеп кетишкен жумушчу, кызматчылар менен болгон єзїнїн жеке

мамилесин кєргєзїї редактордун адамдык ар намысына шек келтирбес бекен? Чындыкка тїз карап, газетанын кызыкчылыгын кєздєгєн бир дагы адам болбогону кайдыгерликти билдирет. Айтайын дегеним, Норузбаевага «Маданиятка эмгек сиўирген ишмер» деген наамын беришкени маданият министрлигинде иштеп жаткандар їчїн уят. Норузбаеванын газетага эч кандай эмгек сиўирген эмес. Дегеле маданият эмне экенинен тїшїнїгї бар бекен деген ойго кетесиў. Эч кандай рекомендация албай анын эмне эмгек сиўиргенин билбей туруп наам беришкени таў калтырат. Эмне газетанын мааракеси болсо эле Норузбаева маданиятка эмгек сиўирип калабы? Бир макаланы ийине жеткирип жаза албаган, бир куплет ыр чїргєп, поэзия жєнїндє тїшїнїгї жок, газетада иштеп гезит ташыган адам эмгек сиўирген алып отурса эмне деген адамда барк калат. Кезинде гезиттин ысык-суугуна кїйїп иштептирби? Биз буга каршыбыз. «Казанчынын єз эрки кайдан кулак чыгарса» дешип анысы аз келгенсип Кызалаков экєє єздєрїнє кайра кайра куттуктоо беришип, окурмандардын кыжырын кайнатты. Муну менен єздєрїнїн пастыктарын кєргєзїштї. Ал эми Кызалаков Турдумамбетке сєз жок. Ал газетада мурун дегеле иштеген эмес. Кече эле бирєєнїн аркасы менен редактор болуп, эми «баатыр» болуп чыга келген Кызалаков Турдумамбетке баракелде! «Айтпайт элек єзїбїз, айттырдыўыз єзїўїз, дебейт элек єзїбїз дедирттиўиз єзїўїз» айткыбыз келбей жїрдї эле, айтууга туура келди. Кызмат да кетет ага тїркїк болгон эч ким жок, мааракеге чогулган акча да тїгєнєт, бирок абийир адамдын єзї менен кошо дайыма жїрєт. Ар бир адам иштеген жеринен баар таап, артында кичине болсо да жакшы сєз калтырып кеткенге не жетсин. Кєпчїлїк элдин пикирин кагазга тїшїргєн Асанкадыр Айтбаев, Кочкор району

ИНСАН ÊÐíûí Óëóòòóê èëèìäåð àêàäåìèÿñûíà 50 æûë, Àêàäåìèê Ó. Àñàíîâãî 80 æûë

КЫРГЫЗ ЖЕРГЕСИ – ЗАЛКАРЛАРДЫН МЕКЕНИ … Ї. Асанов деген ысымды университетте окуп жїргєнїмдє, химия китептерин жана тармактык энциклопедияларды окуганымда гана кездештиргем. Кийин тагдыр буйруп, атын алыстан угуп жїргєн баатырды жакындан жолуктурдум. 2010-жылы окууну бїтїп, энциклопедияга жумушка орношкону башкы редактордун кабылдамасына келдим. Ичинде киши жок экен, дароо кирип барып учурашып болгон соў, академик мени карап «Я в тебе молодого Асанова вижу» («Сен мага жаш курактагы Асановдун элесин берип турасыў») деп айтты. Їсєн Асановичтин «Молодой Асанов» деген сєзїнїн эки єзєгї бар эле. Биринчиси, кєз айнек тагынып, арык болгонум, чындыгында агайдын жаш кезиндеги курагына окшошуп кетет экенмин. Экинчиден, Їсєн Асанович менден кєптї їмїттєндїргєн, келечекте єзї єўдїї илимпоз адамды кєргєндїгї туурасында айтып єттї окшойт. «Молодой Асанов» деп єзїнє мени окшоштуруп, бир эсе мен аркылуу єзїн кєргєндїгї,

мени абдан шыктандырып, жаўы окууну бїтїп келген жєнєкєй жигит їчїн бул єтє эле чоў стимул болгон. Себеби, кыргыз жергесине аттын кашкасындай таанымал болгон, каалагандай эле улуу илимпоз адамдардан мындайды уга бербестирсиў деп ойлойм. «Молодой Асанов» ысымга ээ болгонума бїгїнкї кїнгє дейре кубанып, курбу-курдаштарым, чогу иштешкен кесиптештериме мактанып келем. Ї. Асанов менен бирге иштешип келе жатканыма 4 жылга жакын убакыт болгонуна карабай, мен ал киши туурасында, анын илимий багыттагы, адамдык багыттагы сапаттарын толук єздєштїрїп, бир катар кызматташтыктагы иштерди жїзєгє ашырдык. Ї. Асановтун жетекчилиги алдында жарыкка чыккан, кыргыз элинин чыгаан окумуштуусу Дїрбєлєў Мамбетовдун «Избранные научные труды» эмгегинин акыркы барактарына менин сїрєтїмдїн жайгашып калышы да жєн жерден эмес эле.

Бул китептин жарыкка чыгышы їчїн агай менен биргеликте бир жыл убакыт бою тыгыз кызматташтыкта иш алып бардык. Эл арасында айтып коюшат го, «Токтогулду Токтогул кылган Ж. Бєкєнбаев» деп, ошондой эле «Мамбетовду Мамбетов» кылып, кыргыз илиминин тарыхында «Мамбетов» ысымынын єз ордун таап калышына Ї. Асановдун тїздєн-тїз катышуусу бар десек аша чапкандык болбос. Сєєгї-сєпєт болуп, такыр унутта калган инсанды, Ї. Асанов єзї айткандай «Кєрдєн сууруп» чыгып, 40 жылдан ашуун убакыт єткєн Некрологун таап, аны коомчулукка жарыялоо эрдик эмей эмне. Їсєн Асановичтин аркасы менен коомчулук єзїнїн алтындай болгон уулу, эл аралык деўгээлдеги окумуштуусу менен таанышып алышты. Їсєн Асанович Асанов деген ким? Ал – окумуштуу, ойлоп табуучу, педагог жана энциклопедист. Мындай айтканымды, жакынкы эле убактарда жарык кєргєн, «Перелистывая книги

ученого, изобретателя, педагога, энциклопедиста» деген эмгек таамай айгинелеп бере алат. Китепти барактап олтуруп агайдын чексиз ааламына «учуучу килем» аркылуу саякатка чыгып, анын дээрлик ємїр жолу, чыгармачылыгы, жоро-жолдоштору туурасында кенен маалымат аласыў. Бирок, ошолордун ичинен єзгєчє кєўїл, эки документке бурулат. Биринчиси, СССР Илимдер Академиясынын Президиумунун Чечими. Анчалык таў калтырган эмне болгон чечим? 1975-жылы илимдин кандидаты Ї. Асанов СССР Илимдер Академиясында кєптєгєн академиктердин, дїйнєлїк окумуштуулардын, илимдин докторлорунун алдына чыгып, єзїнїн илимий ишинин маўызы туурасында мыкты доклад жасаган. Отургандар жаш жигиттин «саз» иштерине баа беришип, тємєнкїдєй мазмундагы чечим чыгарышкан: «1. Химия илимдеринин кандидаты Ї. Асановдун илимий иши жактырылсын… 2. Ишти андан

ары улантуу їчїн лабораторияга сунушталсын… 3. Органикалык эмес жана физикалык химия институтунда бул иштин жїрїшї їзгїлтїксїз улантылсын…». Єзї жєн гана кандидат болуп, ошончо улуу окумуштуулардын алдына чыгып доклад окуп, анын Президиум тарабынан колдоого алынышына жетишїїсї бул Ї. Асановдун єзїнчє бир эр жїрєктїгїнєн, оригиналдуулугунан кабар берет. Ал эми экинчи документ, СССР Илимдер Академиясынын Президенти, їч жолку Социалисттик Эмгектин Баатыры, Ленин жана мамлекеттик сыйлыктын ээси, академик А. П. Александровдун агайдын Эмгек Кызыл Туу ордени менен сыйлангандыгын куттуктап жазган каты эле. Анын мазмунун кыска бирок нуска сєздєрдїн тутумунан турган тємєнкїдєй текст тїзєт: «Улуу урматтуу Їсєн Асанович! СССР Илимдер Академиясынын Президиуму Сизди жогорку мамлекеттик сыйлыктын ээси болушуўуз менен чын жїрєктєн куттуктайт жана Сизге чын ден соолук, албан-албан ийгиликтерди каалайт». Чындыгында Їсєн Асанович мындай катты, болгондо дагы, СССР Илимдер Академиясынын Президентинен кїткєн эмес. Тєбєсї кєккє жетип, жакындары менен бир эсе кубанычын теў бєлїшїп, бир эсе мактанып кала берген. Союз тарап, арадан 40 жылга жакын убакыт єтсє дагы, бїгїнкї кїндє, тарыхы чоў бул кат баа жеткис реликви катары Їсєн Асановичтин архивинде сакталып турат. Академик Ї. Асанов ємїрїнїн урунттуу учурларын мамлекеттик жооптуу кызматтарды аркалоо менен єткєрїп келет. Алсак, 6 жылдай мезгил бою азыркы Ж. Баласагын атындагы КУУнун ректору, Кыргыз ССР Жогорку Кеўешинин элдик депутаты, Кыргыз Республикасынын Улут-

тук аттестациялык комиссиясынын негиздєєчїлєрїнїн бири жана аны биринчи тєрагасы, ал эми 2002-жылдан бїгїнкї кїнгє чейин «Кыргыз энциклопедиясы» Башкы редакциясынын башкы редактору болуп талыкпай эмгектенип келїїдє. Улуттук университетибиздин тарыхы Ї. Асановдун эмгек жолу менен тыгыз байланышта. Дегеним, Їсєн агай алгачкы ирет демократиялык жол менен университеттин ректорлугуна шайланып, анын єнїгїшїнє, илимий-техникалык базасынын байышына, билим берїї системасынын сапатынын жогорулоосуна маўдайдан тер аккан эмгектерди жумшап, Кыргызстандагы университеттердин

кєч башында турган университетке айландырып, Орто Азиядагы алдынкы университтердин катарына кошкон. Ошондой эле, Їсєн агайдын жеке демилгеси менен 1991-жылдын 11-сентябрында университеттин коллективинин арасында чоў чогулуш єткєрїлїп, атайын чыгарылган токтомдун негизинде окуу жайга даанышман бабабыз Жусуп Баласагындын ысымын берїї маселеси кєтєрїлгєн. Бул чечим дароо колдоого алынбаса дагы, арадан жылдар єткєндєн кийин Кыргыз Республикасынын Президентинин атайын Буйругу менен Ж. Баласагындын ысымы ыйгарылган. Кыргыз жергеси кєптєгєн залкарлардын уюткусу десек куп жарашаар. Мен ємїрїмдє журтубуздун кєрїнїктїї жазуучусу, залкар инсаны Чыўгыз Тєрєкулович Айтматов менен кол алышып, бирге иштешпей калдым. Бирок, тагдырдын буйругу экен, мен дагы бир залкар Їсєн Асанович менен бирге жїрїп, ал кишинин айткан кеп-кеўештерин угуп, «Энциклопедия» деп аталган мекемеде ата-баладай, окутуучу-окуучудай иштешип жатканыма сыймыктанып келем. Бир залкарынан ажырап калганына карабай, экинчи бир залкары маўдайында жылмайып турганда Кыргыз элинин бактысы тоодой экен деп ойлонуп коём. ЭМИЛБЕК уулу Айбек, УКГнын ИИ боюнча директорунун орун басары, физика мугалими

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

СПОРТ

ДЕНИ САК МУУНДУН АКЫЛЫ ТУНУК Айыл жеринде волейболду кєп ойношот. Бир кїнї 10-класстын балдары Дыйканбай агай бизди волейбол боюнча машыктырат экен деп кеп кылып калышты. Айыл эли сыйлаган, кезинде кїчтїї волейболчу болгон, биздин эже-агаларыбыз “Ал агайдын сабагына кийинбей барсаў, залдан кууп чыкчу”,деп эскеришкен узун бойлуу чебер мугалим мектепке келди. Ден соолугуна байланыштуу бир топ жыл мектепте иштебей калган эле. Эч кандай ишке кирбей эле, жєн гана балдарды бекер машыктыруу їчїн келиптир. Биз анда 9-класста окучубуз. Демейде турникке асынганы гана чогула калсак, бу жолу мектептин спорт аянтчасына толуп калдык. Узуну да, кыскасы да, арыгы да, толугу да, мектепти бїтїп кеткени да, иши кылып кызыккандын баары топтолдук. Ошентип машыгуубуз башталды. Мектептин аянтын айланып чуркамай, бала болуп башыбызга чач чыккандан бери жасап кєрбєгєн, жан териўди чыгарган кєнїгїїлєр, командаларга бєлїнїп алып жарышмай, анан эў аягында 15 минуталык лекция. Сабактан кийин тєрт кєчєдєгї таштарга соксоюп отуруп алып, чоўоюп калгансып єткєн-кеткенди кеп кылган балдардын эми бош убактысы болбой калды. Кечиккендер, себепсиз калтыргандарды агай айдап жиберчї. Баягы маанисиз куудулданып, кылжыў-мылжыў сїйлєгєн адатыбыз да жоголо баштаган. Бир кїнї машыгуу башталарда казкатар тизилип турсак агай: - Баарыўар отургула да оў бутуўарды чечкиле,- деп буйрук берди. Элейип эле калдык. - Кана, эмне карап турасыўар, оў жак бут кийимиўерди байпагыўар менен кошо чечкиле. Башынан баштап текшерип келатат. Ар бирибиздин бутубузду карап чыгып: - Эй жубарымбектер, кыздарга барарда себингениўер кымбат

атыр да, бутуўардын акыбалы бул. Дененин ичи таза болушу їчїн биринчи сырты таза болушу керек. Ичи-сырты таза дененин акылы да таза болот. Анан бир иш жасагыў келет. Бир нерсе жараткыў келет. Экинчи кєрбєйїн бул акыбалды, - деди да, чуркоого команда берди. Чынында эртели-кеч мал карап, кєўдїн їстїндє топ ойноп, же улактан келип кыйратып койгонсуп тамакты шаша жеп, башты шампундап жууп, кєчєгє тентип кетип жїрїп, биз, єтмє курактагы балдар бутубузга кєўїл бурбаган экенбиз. Тим эле серпилип, кийимдерди єзїбїз иреттеп, кечинде бутту, тишти жууп жатып, апаларыбызды таў калтыра баштадык. Баягы биз кичине кезде эже-агаларыбыз аўыз кылып айткан, тартипти темирдей катуу кармаган агай чын эле ушул экенине ынандык. “Баш жакшы иштеш їчїн буту-колуўар жакшы кыймылдашы керек. Дене кыймылыўар жакшы болсо, ой жїгїртїїўєр єсєт, окууну жакшы окуйсуўар” деп кєп айтчу. Эмне тамак жеш керектигин, канча убакытка кантип эс алыш керектигин, денеге канча жїктєм (нагрузка) берїї ылайык, кандай кездемеден тигилген кийим денеге зыянсыз, сууну кайсыл убактарда ичїїгє боло тургандыгын зерикпей тїшїндїрєр эле. Ал тургай баскантурганыбызга чейин кєўїл бурчу. Кимибиздин їйїбїздє эмне иш бар, жашообуз кандай экенин, эмне жеп, эмне ичерибизди астыртан сезип, ошого жараша мамиле кылып, ошого жараша тапшырма берер эле. Окууга кєп келбеген, тартип бузган балдарды урушуп, болбосо (мектепте иштебесе да) машыгуудан чыгарып салчу. 2005-жылы Б.Исаев мектебинин окуучулары райондо волейбол боюнча биринчиликти жеўип алдык. Агай тарбиялаган айрым балдар университеттин командаларында ойноп, ийгилик жаратышты. Жашында мыкты спортчу болгон, окуу жайды бїткєндєн кийин, жогорку билим керек экенин сезип, атайын

мугалимдикке окуган агайыбыз 2009-жылы оорудан улам кєзї єтїп кетти. Дыйканбай Бекмаматовдун элесине арналган Кара-Кулжа району боюнча мелдеш єтїп турат. Мен бул инсанды агайым болгону їчїн эле кеп кылып жатканым жок, улук окурман. Єзїм кєргєнїм їчїн дене тарбия сабагы тууралуу ой-толгоомо мисал кылдым. Бїгїн мектептерде дене тарбия мугалими жетишсиз. Жетиштїї эле, ар бир мектепте бар. Бирок чыныгы мугалимдер аз. Бул предметти кєбї тоготпойт. Предмет катары деле санабайт. Кээ бир мугалимдер топту бир класс окуучуга ыргытат да, ойногула деп, єзї аянттын четинде тамеки чегип, же бирєє менен сїйлєшїп туруп алат. Бир мугалимдин “Ушул топту кудай ырас жараткан да, кыйналып сабак єтпєйсїў. Берип койсоў ойной берет”, - дегенин уккам. Эмнегедир келбеттїї, шайдоот, дени сак кыз-жигиттерибиз азайып бараткандай. Окуучулардын билим сапатынын начарлашы да, чыгаан азаматтар анчейин чыкпай жатышы да дене тарбия сабагынын сапаттуу єтїлбєй жатканынан деп ойлой баштадым. Жаман иштерге аралашып кеткен балдар да дал ушул сабакты жакшы єтпєгєндїн кесепетинен кєбєйїшї толук мїмкїн. Эрки жок, аракеч, турмушта єз ордун таба албагандар да ушунун айынан деп ойлойм. Мырза деген кошунабыздын кызы атасына: “Мен алтын медалга (ал убакта мектепти жалаў бешке бїтїргєндєр алтын медал алчу экен) дене тарбия сабагынан тєрт алганым їчїн жетпей жатам, барып мугалимдер менен сїйлєшїўїзчї” – десе, атасы “Ээ кызым, сен дене тарбиядан тєрт алсаў, алтын медалга татыксыз экенсиў. Биринчи ушул сабактан беш алыш керек болчу. Баргандан кийин кызыў узундукка секирсин десе, сен секире албай турсаў, уят болбоймунбу”,- деген экен. Дени таза, чапчаў адам жумушту кєўїлдїї жасайт, сабакты

жакшы окуйт. Дене тарбия мугалими жєн адам болууга тийиш эмес. Ал окуучунун жан-дїйнєсїн тїшїнгєн психолог, деникардын, абалын кєзємєлдєй алчу медик, кандай тамактанып, кандай кийинип жашап жатканын талдай алчу социолог, химик, биолог, дегеле бардык илимдерден кабардар болууга тийиш. Эў башкысы чебер педогог болушу табигый талап. Ал їчїн мугалим окуу жайды сырттан эптеп чампалап окубай, изденип окуп бїтїрїшї керек. Тагыраагы, мамлекет жакшы кадрларды окутуп, даярдоосу зарыл. Бизден олимпиаданын, дїйнєнїн чемпиондору чыкпайт деп наалыйбыз. Сабакта ныксырап отурган окуучуларыбыз, єз алдынча туура эмес машыгып ден соолугун бузган жигиттерибиз канча. Биздин азыркы окуучу балдардын баары жок эле дегенде, 2 миў метрге шайдоот жїгїрїп, турникке 15 жолу тартынып, 100 жолу отуруп-туруп, 50 жолу отжимание жасай алабы? Айта албайбыз. Спорт менен атайын машыккандары эле болбосо, кєпчїлїгї телефон оюну менен интернетти мыкты єздєштїргєн. Кєпчїлїк окуучулар ширеден башка жебеген, жарым кесе тамакты тїгєтє албаган илмийген эле балдар. Мектепте биринен бири єткєн жалоондой азаматтар жїрсє кантип чемпион

чыкпасын. Дагы жакшы, кичинесинде кой-эчки кубалап, ары-бери чуркап чоўойгон, же шаарда єсїп жакшы машыктыруучунун колуна тїшїп калгандар ийгилик жаратып келе жатышат. Балдарыбыз келбеттїї, кыздарыбыз сымбаттуу болсо кандай жакшы. Кандай сонун болмок биздин чиновниктер, мамлекеттик кызматкерлер жаш кезинде чемпион болгондор, жок эле дегенде футболду, баскетбол, волейбол, теннисти ж.б. жакшы ойногондор болсо. Корея, Жапония, Кытай єўдїї єлкєлєрдї айтпай эле коелу. Бул єлкєлєрдє орто мектепти бїтїрєрдє спорттун бир нече тїрї боюнча сєзсїз экзамен тапшырат экен. Кошуналар да балдар спорту боюнча алдыда баратат. Айрым окурмандар “Башкасын оўдой албай жатсак, дене тарбия мугалимин айтат да” деши мїмкїн. Оўдоону эў биринчи башталгыч класстын мугалими ( ал да дене тарбия сабагын єтєт) менен дене тарбия мугалиминен башташ керек. Дененин чындыгы - акылдын тунуктугу, дененин тазалыгы – акылдын тазалыгы. Денени тарбиялоо- рухту тарбиялоо. Тарбиялоону мектептен баштоого тийишпиз. Булак: «Азаттык» радиосу, Улукбек Омокеев, блоггер

«КУМТЄР» УЛУТТАШТЫРЫЛСА, ЫСЫК-КЄЛДЇН СОЦИАЛДЫК АБАЛЫ КАНДАЙ БОЛОТ? Бїтїндєй Кыргызстандын экономикасы їчїн єзгєчє орду бар «Кумтєр» компаниясын улутташтыруу аракети єлкєбїзгє эч кандай жакшылык алып келбей тургандыгы азыртадан эле маалым болуп калды. Бир нече жылга созула турган сот процесси, миллиарддаган доллар компенсация, токтоп калуу коркунучундагы єндїрїш, экологиялык коопту жагдай жана талкаланган экономика… Мунун баары айтылып эле атат. Тилекке каршы айрым депутаттардын аў-сезимине бул кооптуу жагдайлар толугу менен жетпей жаткан єўдєнєт. Мындан сырткары жогоруда санап кеткен улутташтыруунун орчундуу кесепеттеринин катарына «Кумтєр» компаниясы кирешесинин эсебинен Ысык-Кєлдї єнїктїрїї фондуна бєлїнїп турган каражаттын эсебинен социалдык, жана башка ар тїрдїї маселелерди чечип келишкен жергиликтїї жашоочулардын абалы кандай болот деген суроо дагы кошулат. Бул багытта бир эле мисалды

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

алып кєрсєтсєк жетиштїї болчудай. Маселен, аталган фонддун жардамы менен Жети-Єгїз районунда кєптєгєн социалдык обьектилер курулган жана учурда дагы курулууда. Кече жакында эле Тамга айылында 650 окуучуга ылайыкташкан орто мектептин чатыры оўдоп жабылып, каалга-терезелери алмаштырылып, жылуулук системасы орнотулган. Мындан сырткары Тосор айылындагы суу каналын оўдоо иштерине 200 миў сом бєлїнгєн. Бул канал 600 гектар жерди суу менен камсыз кылат. Тамга айыл єкмєтїнїн депутаты Абылкайыр Узакбаевдин айтымында єткєн жылдан тарта бул районго Ысык-Кєлдї єнїктїрїї фондунан жылына 100 миллион сом бєлїнїп турат. «Аталган фонддон бєлїнгєн акча каражатынын эсебинен биздин айыл акырындык менен дотациядан чыга баштады. Мындан сырткары «Кумтєр» ишканасынын колдоосу менен Тамга айылында «Жети-Єгїз» кичи кредиттик агенттиги

иштеп атат. Кєпчїлїк жергиликтїї жашоочулар бул агенттиктин каражаттарын пайдалануу менен буттарына туруп алышты. Кредиттин суммасын кайра кайтаруу кыйын деле эмес. Себеби пайыздык їстєгї болгону 10-12�ды тїзєт» дейт ал. Абылкайыр мырза єзї дагы бул агенттиктен єткєн жылы 100 миў сом кредитке алып, автоунааларга май куючу заправкасын кеўейткен. Бул акчаны кайра кайтаргандан кийин, кийинкисинде андан да кєбїрєєк суммада каражат алууну пландаштырып жатканын билдирет. Ал жеке ишкер катары жергиликтїї бюджетке жылына 150 миў сом салык тєлєп турарын айтат. Демек, «Кумтєр» компаниясы єзїнїн єндїрїшї менен гана алек болбостон, Ысык-Кєл облусунун аймагында чакан бизнестерди єнїктїрїї багытында дагы жергиликтїї жашоочуларга єтє чоў кємєк кєрсєтїп жаткандыгын тїшїнєбїз. Себеби мындай кичи кредиттик агенттиктер бир гана Тамга айылында эмес, дагы

кєптєгєн айылдарда ачылган. Мисалга, Тоў районунда «Тоў финанс» кичи кредиттик агенттиги ушундай эле кызматты кєрсєтїп келет. Бул районго Ысык-Кєлдї єнїктїрїї фондунан жылына 50 миллион сом которулуп тураарын Кїн чыгыш айыл єкмєтїнїн депутаты Лилия Сопиева билдирет. Андан тїшкєн акча ал айылдардын социалдык кєйгєйлєрїн чечїїгє жумшалат. Эгерде мына ушундай жалпы республикабыз їчїн дагы, анын ичинде Ысык-Кєл облусунун социалдык маселелерин чечїїдє башкы ролду ойногон ири ишкананы улутташтырууга барсак, анда жогорудагыдай финансылык колдоо кєрсєтїїлєрдїн аягы тыйылат. Бери эле дегенде ар бир айыл єкмєтї жылына алып туруучу 5 миллион сомдон куру калат. Бул улутташтыруунун бир гана облуска тийгизе турган терс таасири. Акмат РААТКАН

11 БАЖЫ БИРИМДИГИ ЄЗ ЖЕМИШИН 2015-ЖЫЛДАН ТАРТА ЭЛЕ БЕРЕ БАШТАЙБЫ?

Акыры жаъы 2015-жыл босогобузга кирип келер алдында, тактап айтканда 23-декабрь кїнї Москва шаарында Кыргызстандын Бажы биримдигине жана Евразиялык экономикалык биримдикке кошулуусу тууралуу келишимге кол коюлду. Экономика министри Темир Сариевдин айтымында келишим 2015-жылдын май айынан тарта кїчїнє кирет. Бул келишим Кыргызстандын кызыкчылыгына туура келе тургандай шарттардын негизинде тїзїлгєндїгїн Темир Аргенбаевич «Азаттык» радоиосуна курган маегинде билдирген. Анын билдирїїсїндє Бажы биримдигиндеги Кыргызстандын їлїшї 1,9� болгон. Бул багытта єтє катуу талаштартыштар болгондугун, Кыргызстан єз кызыкчылыгында бекем туруп атып ушундай їлїшкє ээ болгондугун айтат министр. «Биз бул боюнча абдан катуу талаштык. Атайын методика иштеп чыктык. Биз ошол методиканын кабыл алынышына жетиштик. Анткени билесиўер, мисалы 100

� алсак, Казакстандын їлїшї 7�дан кєбїрєєк. Бирок алардын экономикасы 200 миллиард доллар, а биздики 10 миллиард долларга жетпейт. Беларус 4,7 �, Армения болсо 1,3� їлїшкє ээ. Бирок Армениянын ички дїў єндїрїшїнїн кєлємї бизден кичине єйдєрєєк» дейт Сариев. Ырасында эле мындай їлїштїк бєлїштїрїїлєр ал єлкєнїн экономикалык деъгээлине жараша болору белгилїї. Армениянын ИДПсы бизге салыштырмалуу єйдє болгонуна карабастан аларга салыштырмалуу кєбїрєєк їлїшкє ээ болгонубуздун єзї кыргыз бийлиги талкуу учурунда бекем позицияга тургандыгын кєрсєтєт. Эксперт Сергей Понамарев дагы бул пайыздык їлїштї жтишкендик катары баалайт. Анын айтымында башында Бажы биримдигиндеги Кыргызстандын їлїшї 0,6� болушу мїмкїн экендиги айтылып аткан. Бирок, сїйлєшїїлєрдїн негизинде ал 3 эседен ашыгыраак натыйжага жетип отурат. Мындай натыйжага экономисттер

Айылчы Сарыбаев, Азиз Алиевдер да оў баасын беришкен. Ал эми деги эле Бажы биримдигине кирїї Кыргызстан їчїн кандай натыйжа бере тургандыгы тууралуу экономика жаатындагы кєз карандысыз эксперт Азиз Алиев мындай дейт: «Биринчиден, мигранттар їчїн жакшы шарт болду. Себеби келишим кїчїнє киргенден тарта алардын укуктары расмий тїрдє корголот. Жумушка киргенге, каттоосу жок жїргєнгє мїмкїнчїлїктєр кеўири болот. Ал эми мигранттардын Кыргызстандын экономикасы їчїн салымы єтє чоў экендиги белгилїї. Алар жылына 1,5 миллиард доллардан ашуун акча каражатын которушат. Ошол акчаларга Кыргызстанда їйлєр салынып, машинелер алынып атат. Экинчиден бажы тосмолору жоюлса, бир топ кыргыз ишкерлери їчїн жеўил болот. Себеби учурда казак чек арасынан єтє албай ар кандай тоскоолдуктарга дуушар болуп аткан ишкерлерибиз бар. Ал тосмолордун алынышы менен айыл чарба багытында иш алып барган фермерлер, башка багыттардагы ишкерлер дагы єздєрїнїн товарларын Казакстанга, Россияга алып барып сатканга мїмкїнчїлїк алышат”. Расмий статистикалык маалымат боюнча Кыргызстан 2015-жылы бажы тармагынан 41 миллиард сом чогултууну пландаган. Бирок, Бажы биримдигине кирїї менен ал сумма эки эседен ашыгыраак кєлємгє жетиши мїмкїн экендиги айтылууда. Демек, Бажы биримдиги єзїнїн жемишин алгачкы жылдарынан тарта эле бере баштайт деп айтсак туура болчудай.

Бакыт БАКЕТАЕВ, саясат таануучу:

«БУЛ ЖЫЛДАГЫ ОППОЗИЦИЯНЫН ИШМЕРДЇЇЛЇГЇНЄ «2» ДЕГЕН БАА КОЕМ» - Бакыт мырза, жаўы 2015-жыл дагы босогобузга кирип келди. Ага байланыштуу єтїп бараткан 2014-жыл Кыргы зстанга эмнелерди берди, кандай жетишкендиктерге жетишти, кандай катачылыктарга жол берилди деген суроо туулат? - Биринчиден, жалпы элибиздин, коомубуздун руханий мейкиндигинде єсїї болду. Миўмиўдеген жылдардан бери карай келаткан элибиз демократия тепкичинен єттї. Азыркы тапта дїйнє жїзїндє деглобализация жїрїп атат. Адамзаты экиге бєлїнїїдє. Мына ушул багытта кечээ єлкє башчысы Алмазбек Атамбаев Бажы биримдигине кирїї менен Россияны тандады. Биздин Россия менен байланышыбыз єтє кєп жылдардан бери карай келатат. Бизди кєп нерселер байланыштырып турат. Андыктан Евразия экономикалык биримдигине кирдик. 1991-жылы СССР ураганда Кыргызстан єзїнчє бєлїнїп, аймагы кичирейип калган болсо, азыр эми Белоруссия, Тынч океанына чейин чоўойду. Биздин жерибиз кеўейди. Бул тарыхта кала турган зор окуя болду. Экинчи жагынан быйыл биздин элди жаратылыш аябай катуу сыноого алды. Кургакчылык болуп, суу тартыш болду. Энергетикалык кризис жаралды. Бирок эў негизгиси элибизде улуттук бийик ариет пайда болду. Элибиз бардыгын таразалап калды. Дагы бир баса белгилеп айта турган нерсе – бул тїндїк-тїштїк аль-

тернативалык жолунун салынып башташы болду. Бул багыттагы иши їчїн транспорт министрин мактасак да болот. Себеби биз азыркы тапта Бишкек шаарынын ичинде автотыгындардан жыла албай калдык. Ошондо гана «Жолдорду кеўейтиш керек экен» деп ойлоп атабыз. Ал эми ушундай темп менен жїрїп отурсак, жакынкы жылдарда Ош-Бишкек жолу дагы автотыгын болуп калмак. Ошону алдын алып жатканы їчїн министрди алкап коелу.

- Келерки жылдан эмнелерди кїтсєк болот? - Жаўы –Жыл кой жылы болгону менен, бул жылы ар кандай сыноолор болот. Экономикабыздабы, саясатыбыздабы, айтор сыноолор болушу кїтїлєт. Бирок элибиз ага даяр келди. Биз жогоруда айтканымдай бардыгын таразалаганды їйрєнїп калдык. Андыктан ар кандай коркунучтардан сактана алабыз. - Бул жылы саясат айдыўында єздєрїн оппозиция эсептеген саясатчылардын иштерине кандай баа бересиз? - Оппозициянын быйылкы ишмердїїлїгїнє «2» деген баа коем. Себеби алар же єздєрїнїн жолун кєргєзє алышпады, же сунуштарын айта алышпады. Оппозиция єзї майда барат сектанттарга бєлїнїп кетти. Эл оппозициянын айтканын тїшїнє алган жок. Сынды да туура айта алышпады. Мунун бардыгы алардын мамлекеттик укук теориясын билбегендиги болду.

ЧЕМПИОНАТ ПО РУКОПАШНОМУ БОЮ СРЕДИ СПЕЦИАЛЬНЫХ ПОДРАЗДЕЛЕНИЙ В г. Бишкек 20-21 декабря на СДЮСШОР им. Р.Санатбаева Государственная служба исполнения наказаний при Правительстве Кыргызской Республики в честь дня образования Отряда специального назначения «Омега» (ГСИН) провел чемпионат по рукопашному бою среди специальных подразделений силовых структур. Соревнования прошли совместно с Государственным агентством по физической культуре и спорта при Правительстве Кыргызской Республики и Федерацией рукопашного боя Кыргызской Республики. Чемпионат проводился по Олимпийской системе. К участию в турнире были допущены спортсмены не ниже КМС по любому виду единоборств или обладатели черного пояса, чемпионы и призеры различных соревнований. За первое место были присвоены почетное звание «КМС по рукопашному бою». В чемпионате при-

няли участие представители 11 команд по 9 весовым категориям. В нем приняли участие представители спецподразделений Национальной Гвардии г. Астана Республики Казахстан. Что придает чемпионату статус международного уровня. А так же состоялись профессиональные бою среди участников-профессионалов по трем весовым категориям. Руководства ГСИН совместно Государственным агентством по физической культуре и спорта при Правительстве Кыргызской Республики и Федерацией рукопашного боя Кыргызской Республики решили, проводит чемпионат ежегодно и с участьем спортсменов соседних государств. Основной целю, соревнования является выявление победителей среди силовых структур, популяризация рукопашного бою в Кыргызской Республики и повышение спортивного мастерства сотрудников спецподразделений. Пресс-служба ГСИН при ПКР

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

Э 12

ТАРЫХ БАРАКТАРЫНАН

СЕНБАЙ СЕПЧИ

ЖЕ ЧОЎ ЧАРЫК УРУУСУНУН ТАРАЛЫШЫ

(Башталышы єткєн санда) Ал мезгилде 8 жашар Сагымбай Орозбаков балыкты уулу Найманбай менен, албетте кєргєн, бирок єзїнєн уулу Шапакка устат боло алмак эмес. Тєрєгелди баатырдын эшик ырчысы саяк Айтике ошол мезгилде катуу тєкмє акын болгон. Тєрєгелди аны Балык менен айтыштырганы тарыхта калыптыр. Балык сєзгє чечен, туура сєздїї, ачуу тилдїї болгондуктан, кыргыз акындары Балыкты кєрїшкєндє «кайсы жерден айып табат» дешип калтаарып, дирилдеп турушчу экен. Ал кандай гана шартта, кайсыл гана курактагы жаш, карысына карабай, кимдин байдын, манаптын, болуштун, бийдин ырчысы болбосун, ага карабай ачык айтып, туздап ырдачу экен. Арийне, Балыктын кандай азуулуу акын экендигинен кабар берген жумгалдык саяк Айтике менен айтышкан алым-сабагы келип жетти. Шапактын небереси Токтобек Исмаиловдун айтуусунда Илимдер Академиясында толугу менен сакталуу болуш керек. Бир учурда атам Эсенбаев Келдибек жатка айтчу, азыр 90 дон єтїп айта албай калды. Эсимде калганы боюнча жазып кетейин. Тєрєгелди баатырдын эшик ырчысы Айтике, кирген буурадай эле качырып кирет: Балыкооз–Бекмурат, Байкабай жаман кепти урат. Батырбай Шамен тууганы, Чоўчарыкты жеп турат. Кара комок тезектей Кеч кєўїўдї айтамын. Ак тасмадай сыдырып, Аягы Талас, башы Чїй Бирин койбой кыдырып, Кєчкєнїўдї айтамын. Чоўойгондо жуттуў Чомойду, Карыганда жуттуў Нанайды. Кабат жуттуў солтодон Эшкожо менен Канайды. Солтонкулду чокудуў, Башына куран окудуў. Субанымды сураба, Ачык кїнї тутулду. Кара болот, Шааболот Ырысынын барынан Кабакка кирип кутулду. Кудаярды куруттуў, Ажыбекти аймадыў. деп эле, сарбагыш Тєрєгелдинин эшик ырчысы Айтике беттеп чыгат. Балык да жєн жооп бербейт: Кудай урган Айтике Кукчуўдайсыў жєнї жок. Кудай алаар бир кїнї, Єлгєндїн несин кеп кылдыў? Єчкєндїн несин кеп кылдыў? Аягы Талас, башы Чїй Бирин койбой кыдырып, Кєчкєндїн несин кеп кылдыў? Кыр Шиберди кыдырып, Кыргыз кєчкєн эмеспи? Ааламды бїтїн айланып, Жылдыз кєчкєн эмеспи. Сары Арканы кыдырып, Ногой кєчкєн эмеспи? Жалгыз аттуу сен тургай, Жалгыз їйлїї мен тургай, Кечээ Чомой кєчкєн эмеспи? Сен кызыл тил бурасаў, Кызыталак Айтике, Менин элим сурасаў, Кайкардын кара кєчїндє, Чоў чынардын єзїндє

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

Манастын тиккен багында, Кеўколдун маўдай жагында. Солкулдаткан Урумду, Болкулдаткан Крымды. Бїрїштїргєн бїркїттї, Чїрїштїргєн чїрчїттї. Залкарлар менен теў болгон, Сарбагыш мен болом! - деп сарбагышты да далайга мактайт. Айтике сарбагыш Тєрєгелди ырдатып жатканын туюп, ырын бурат: Тєрдєн аккан тєрт арык, Тєрєгелди, Ормондон, Тємєн качкан чоўчарык. Ысуулап аккан тєрт арык, Ырыскулбек, Ажыдан, Ылдый качкан чоўчарык. – деп дагы бир топту оолугуп калган Айтике айтат. Анда саяктарды чымчып жатпайбы Балык. Ошол мезгилде ар бир айылга саяктар толуп, эшик ырчыга айланышкан экен. Азыр деле алардын тукумдары бар. Темирден ийген таяк бар, Теребелди карасаў, Тентип келген саяк бар. Арчадан ийген таяк бар, Абайлап барын карасаў, Ар айлымда саяк бар... деп агы толтура шылдыўдары бар, анда Айтике Балыкка асыла баштайт. Сарбагыштардан єлгєн кишинин барын эле, Балык єлтїргєндєй, Балыктын мойнуна койо баштайт: Карасартты кайсадыў, Ниязбекти жалмадыў... Ормон жактан оолак кет, Тєрєгелдиден тємєн кет... - деп Балыкты шыбап, Айтике «кет-кет» -деп атат. Балык да оўой эмес: Жїзгє толгон Ниязбек, Жїдєгєндєн єлбєйбї. Алтымышта Карасарт, Алжыгандан єлбєйбї... ( 60тагылар эми кыздарга барып жїрбєйбї) Элиўде киши єлбєсє, Энеў кана Айтике? Айлыўдан киши єлбєсє, Атаў кана Айтике? - деп, кишинин ажалы келип турарын тїшїндїрєт. Айтике ачууланып: Кєєнєчєктї ит баскан, Кєйнєгїўдї бит баскан. Кермелерди ит баскан Сенин кемселиўди бит баскан... Анда Балык: Кєєнєчєктї ит басса, Куюп берер аяк бар. Кєйнєгїмдї бит басса, Терип берер саяк бар. Кермелерди ит басса, Керип берер таяк бар. Кемселимди бит басса Терип берер саяк бар.- дейт Балык. Айтике ага жооп даярдап айта турган баштанып обдулуп калганда Тєрєгелди Айтикеге тап берип: - Эми сен тентиген саякты укканда жеўилбегенде качан жеўилесиў, -деп ырды токтотуп калган дейт. Далай тєкмє акындарды ыйлаткан Балыктын айтуусунда Айтике саяк оўой акын эмес экен, ал жаўы гана кызып келатканда, кантсе да сарбагыш тууган эмеспи,Тєрєгелди аны жемелемиш болуп токтотуп калыптыр. Болбосо, Айтикеў жеп жибермек деп баалайт Айтикенин талантын. Бул ырды Балык айтчу экен, андан Эсенбай, андан Келдибек. Келдибек бул ырды башынан аягына чейин жатка айтчу, андан

магнитофонго жаздырып койгонбуз, бирок кассетасын ким издейт? Эсенбаев Келдибек Шапак Рысмендеевдин «Манасын», «Мендирманын» жана башка кєп чыгармаларын Илимдер Академиясына жаздырган. Ошол мезгилде Россияны император Александр II (2-март, 1855 -13 –март, 1881) бийлеп, кыргыз элинде сарбагыш сыяктуу хандык бийликтерди жок кылыш їчїн жаўы аймактык реформаларды жїргїзє баштайт. Сарбагыштар мурдакыдай бирдиктїї болбой он эки болуштукка бєлїнєт: 1. Сарсейиттен Їчїкє, Тїлкї, Канкудаян, Эрдене — тєрт уул. Їчїкєдєн Мааматкул, Дєєлєт. Дєєлєт уругу бир болуш — Надырбек деп айтылат. 2. Мааматкулдан Болот, Темир. Болоттон Эсенкул, андан Ниязбек. Ниязбектен Бердибек, Бердикожо, Субан, Ормонкан, Ажы, Шатен, Кожобек, Ырыскулбек. Ырыскулбектен Кайдуу, Осмон, Мусуралы. Кайдуудан Чоко. Чокодон Казы. Ырыскулбектин балдары бир болуш, Ат -Башыда турган. 3. Шатенден Качы. Качыдан Мамбет. Андан Касымалы , Шералы. Анын уулу Айдаралы. Касымалы эки болуш. Ак-Талаада. Ажыдан Ажы уулу. Эми Ажыдан Ботокан, Баба. Абыкан. Ботокандан Батыркан, андан Муўгуш. Бабадан Карач ажы. Ысакам, Куламбай ажы. Карач ажыдан Ногойбай, Мамбетжан. 4. Субандан Адыл, Мусаке — эки уул. Адыл баатыр адам болгон, бирок баатырлыгынан пайда кєрбєдї. Акыры киши колдуу болду. Мусакеден Байгазы, Койкелди, Байгазыдан Капсалаў, Эсенгул. Азыр бир болуш элди баштап . Нарындын ичинде Субан эли аталган. Бердикожо, Бердибек балдары Субан элинде турат. 5. Эсенгулдан: Куттуксейит, Карасарт, Кубат, Абдыраман, Шоорук, Базаркул, Назар. Ар биринен бирден урук тараган. Назар Базаркул менен биригип отонтой. Базаркулдан тєрт уул, бири Сатылган (Алыбек баатырды кармап келген), бири Иса; Сатылгандан Нарынбай, андан Султаке, Султакеден: Бейшеке, Жумакадыр, Шарипа, Кїлїйпа, Сапина. Ийсадан алты уул, бири Садыр, андан Рїстєм. Куттуксейиттен Шамен, андан Байтерек, андан Балбак, Бекчоро, Чыўгыш. Бекчородон Алкан. Ниязбектен Ормонкан. Ормонкандан Їмєтаалы, Чаргын, Сейилкан. Їмєтаалыдан он тєрт уул болуп, мыктылары Кєкташ, Тїлкї, Нурташ. Кєкташтан Жабай. Нурташтан Эрмек. Бул айтылган жети ата — жети ата Борукчу эли деп аталып бир болуш эл, Кочкорду жердеп турушкан. Буларга кошулган Ниязбектин экинчи аялынан Тїлкї жалгыз. Тїлкїдєн Кооман, Тезекбай. Салыбектин тукуму, чоўчарыктын бир бєлїгї Борукчу ичинде калган. 6. Темир уулу эки болуш: Кочкордо болгон. 7. Тїлкї балдары Тынай деп айтылат, булар тєрт болуш. Александр II нин жаўы реформасынын негизинде, болуштуктар тїзїлїп кочкорлук чоўчарыктар эки болуштукка бєлїнгєн.

Александр II нин кєзї єтїп 1881-жылдары Россия империясы Кытай менен жаўы келишимдерди тїзгєнгє байланыштуу кээ бир кыргыз уруулары мурунку єз конуштарынан кєчїрїлєт. Кєлдїн тескейиндеги сарбагыштар Кочкорго кєчїрїлєт. Ушундай заманда Шамендин небереси Балбак єз атасы Байтерек менен болуш талаша кетип жеўип чыгат. Жамаатташ Тєрєгелди болуштугундагы Єтєнбай дегендерди, каматып жиберет. «Ит болдуў, йе сарбагыш» -дегендей Тєрєгелдинин тукумдары кыз тєрєйсїў да жаўы туулган ымыркай кызды аязда суукка тоўдуруп салса, Байтерек тил албаган аялынын їстїнє туз бастырып єлтїрїп койгон. Ал эми Ормон уулу Їмєталы Сары-Булакта кетип баратса, бир кемпир чыгып алып, неберемди ат тебелеп кетпесин деп: «Їмєталы» -деп небересин чакырып жатыптыр. «Кыргызда бир гана Їмєталы бар, ал менмин» -деп Їмєталы кичинекей баланын башын алдыртып салат. Балбак єтє курч жигит болгон, ал АтБашыга Чокого барып, Шабдандын ордун алууну кєздєйт. Чоко жактырган эмес. Ал Алматыдагы округ жетекчилерине белек ыроолоп Шабдандын ордун аларда, жакын жаткан Тєрєгелди тукуму андан єч алууну кєздєп, Кубат уулу менен кагылыштырып, Балбак жапжаш кезинде койчо мууздалып єлєт. Балбак болуш кезинде чоў атасы Шаменге кїмбєз кура баштайт, ошол кїмбєзгє єзї жатып калат. Шаменге жай-айтканы туш-тараптагы болуштуктагы сарбагыштын мыктылары келишет. Ошондо Шамен: «Чоў уруунун уруулугун таштатып кеткиле» -дейт. Кєрсє, Байтерек апийим чекчї экен, ошону токтотуп бергиле дептир. Кєл-Їкєккє бээ байлатып, ошондо орус арагы жаўы чыгып жаткан экен, орус арагынан алдырып, Байтеректин апийим чеккенин токтотуш їчїн Эсенбайлар кошо арак ичишкен экен. Эптеп апийим чеккенди арак ичип жатып токтотуптур. Шамен Тєрєгелди тукуму тынч жатпай калаарын тїшїнїп, Борукчу элин алып бош жаткан кїн Чыгышты беттей кєчкєн экен. Ошол мезгилде Каройду чий басып жаткан экен. Эсенбай Каройдун мыкты жер экенин байкап, ушул жерди алган экен. Карой жакта Эсенбайдын секиси деген бар, Кєл-Їкєктє Эсенбайдын ташы деген болуптур, кийин Чоўчарыктын ташына айланып кеткен. Ошол мезгилде Шамен Жоон-Арык суусун буруп, Шамен-Алышты курган. Єйїздєгї чоўчарыктар Тєрєгелди болушунда кала беришкен. Тєрєгелдинин тукуму ээ-жаа бербей эле каалаган кїнї, малын каалашынча сойо бергендиктен, кийин Эсенбай бєлєсї Миўбайды жек –жааты менен алдырат. Анын малын жаш кезинде Тайыр аксакал айдашып келгем деп айтып калчу. Эсенбайлар Каройго кєчкєндєн баштап, єйїздєгї чоўчарыктар менен ортодогу аралык алыстайт.

(Уландысы кийинки санда) Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, Каныбек САПАРОВ

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

-ЖЫЛ: КОЙ ЖЫЛЫНА ЖЫЛДЫЗ ТЄЛГЄ Саналуу кїндєрдєн кийин 2015-жыл єз кучагын жайып кирип келет. 2015жыл чыгыш календары боюнча кой жылы болуп эсептелет. Астрологдор кой жылында адам жашоосунун баардык жагында чоў єзгєрїїлєр болорун белгилешет экен. Тємєндєгї ар бир жылдыз белгилерине жаўырып келе жаткан 2015-жыл кой жылы кандай таасир бере турганы жана кандай єзгєрїїлєр боло тургандыгы жєнїндє астрологдордун сунушун тартуулайбыз.

Кой жылдызы - 21.03.- 20.04.

2015-жыл кой жылдызынын астында тєрєлгєндєр їчїн кєп тармакта ийгиликтїї болот. Эў негизгиси кой белгисиндегилер єздєрїнїн жашоосун жакшыртууга мїмкїндїк тїзїлєт. Сиз кєбїрєєк коммуникабелдїї жана єзїўїзгє ишенимдїї болосуз. Бул жылы аталган белгинин алдында тєрєлгєн ишкер адамдар їчїн кєп нерсеге жетишїїгє шарт тїзїлєт. Жєн гана кыялдарга батып жїрє бербестен конкреттїї пландарды ишке ашыруучу мезгил келет. Ошол эле маалда бир топ иштер сиздин айланаўызда жїргєн адамдардан кєбїрєєк кєз каранды болот. Жеке жашоодо жарык маанайдагы оў эмоциялар кєп болоорун белгилешїїдє. Тїгєйїн кездештере электерди жаўы жолугушуулар кїтєт. Єз сїйїктїїўїздї кездештирїїдєн кур калбаш їчїн астрологдор карьерага ашкере эле бериле бербєєнї сунушташат. Робот эмес экенинизди эске салып, эс алганыўыз да жєн. Ал эми їй-бїлєлїїлєргє астрологдор абай болууну кеўеш беришет, себеби ыгы жок жерден жубайыўыз менен мамилени салкындатып алышыўыз ыктымал. Карьера жаатында ийгиликтер коштойт, бирок кайсы бир титулдун, наамдын артынан кубалабаганыўыз дурус. Эў жакшы тандоо - бул баардык жерде орточо абалды кармануу. Ошондуктан карьерга байланышкан иштерде шашылуунун кажети жок. Соода жана ишкерлик жаатында иштеген кой жылдызындагылар туруктуу шерик боло турган адам менен таанышуусу ыктымал. Ал эми башчысынын алдында мээнетин кєрсєткїсї келгендер їчїн оўтойлуу учурлар кєп болмокчу. Каржы маселесинде бул жылы ар бир тыйындын эсеп чотун алган жєн экенин астрологдор белгилешет. Акчаны оўду-солду чачуунун кажети жок, антпегенде каражат жагынан кысталыш учурга кептелїї мїмкїн. Ден соолукка кєўїл буруп убагында эс алуу, дарылануу талап кылынат.

Букачар жылдызы - 21.04.-21-05.

Кой жылы букачар жылдызынын алдында тєрєлгєндєргє єтїп бара жаткан жылкы жылына салыштырганда тынч жана бейпил болорун астрологдор белгилейт. Жылкы жылында бул белгидегилер ар кандай кыйынчылыктарга кабылып, анча жакшы эмес мезгилерди баштан єткєрїшкєн. Жылдыздар кой жылында баары тынч болорун эскертишет. Ал тургай бир аз жагымсыз окуялар болсо да, аны кєўїлгє албаганыўыз жєн. Баардык иш орду-орду менен чечилет, болгону сабыр сактап, чыдамкайлык таанытыўыз. Ошондой эле маалда астро тєлгєчїлєр букачар жылдызындагыларга келе жаткан жыл ар тїрдїї окуяларга бай болорун эскертишет. Жакшы жагынан болгон жагдайлардын кєптїгїнєн ал тургай чарчап-чаалыгып калышыўыз да мїмкїн. 2015-жылы букачар жылдызындагылар їчїн єзїнїн ички дїйнєсїн єстїрїї, келбетине кам кєрїї їчїн оўтойлуу мезгил. Ошондой эле билимди єркїндєтїїгє, чет тилдерин їйрєнїїгє жакшы шарттар тїзїлєт. Жалгыз бой букачар жылдызындагылар кой жылында єз тїйгєйїн табууга толук шарттар бар. Ошол эде маалда жылдыздар сезимдерге єтє эле берилип кетпєєнї эскертишет. Ал эми їй-бїлєлїї букчар жылдызындагылардын жашоосу бир калыпта єтмєкчї. Ишкердик жаатта букачарлар їчїн кєптї убада кылган жана перспективалуу жыл болору кїтїлєт. Карьеранын горизонтунда жаўы тааныштар пайда болуп, жаўы идеалардын їстїнєн иштєєчї убакыт келди. Каржы жагынан да кам санабай койсоўуз болот. Чоў суммадагы акча менен иштєєгє туура келиши ыктымал. Туура чечим кабыл алыш жана

акчаны туура пайдаланыш єз колуўузда. Ден соолукка кам кєргєнїнїз дурус.

Эгиздер жылдызы- 22.05.- 21.06.

2015-жыл эгиздер жылдызынын астында тєрєлгєндєр їчїн алардын жашоосундагы маанилїї мезгил болуп калмакчы. Бул биринчи кезекте пландоо менен байланышкан. Бул жылы пландаган маселелер кийинки жылдарга катуу таасирин берет. Кой жылы эгиздер їчїн абдан маанилїї чечимдерди кабыл алууга эў жакшы убакыт. Єзїўїз чечим кабыл алып, башка бирєєлєрдїн кеўешине бул жылы абайлап мамиле кылганыўыз жєн. Эгиздерди келе жаткан жылда чоў ийгиликтер коштомокчу. Ийгилик жеке жашоодо болобу, кесиптик тармакта болобу коштоп жїрєт. Аны кандай пайдалануу єз колуўузда болот. Баардыгы єзїнєн-єзї чечилет деп карап отуруштун дагы зарылдыгы жок, ошондуктан "аракет кылсаў- берекет" деген сєздї эстей турган мезгил келди. Кєптєн бери кїтїп жїргєн максатыўызды орундатуудан коркпоўуз. Бул жылы жеке жашоодо жалгыз жїргєн эгиздер їчїн олуттуу мамиле тїзїїгє ыўгайлуу мезгил болуп саналат. Ошентсе да ашкере эмоцияга алдыруунун арты жакшы болбосун дагы астротєлгєчїлєр белгилейт. Карьерада жогору мансаптарга жетїїчї учур. Бул жылы акыл жана кесипкєйлїктєн тышкары, жакшы тааныштарды кездештирип алардын жардамы менен бийлик тепкичинде бийиктеп же ишкер чєйрєдє ишти алга жылдырууга оўтойлуу мезгил тїзїлєт. Кой жылы чоў суммадагы акчага батир, унаа сатып алуу же ири инвестиция салууга ыўгайлуу учур. Ден соолук жаатында болсо дайыма сиз єзїўїздї алдуу-кїчтїї, кубаттуу сезе турган мезгил болмокчу.

Чаян жылдызы - 22.06 - 23.07

2015-жыл чаян жылдызындагылар їчїн биринчи кезекте алыш-бериш мамилелери їчїн кыйын болмокчу. Жаўы тааныштарды кїтїїдє, адамдар менен сїйлєшїїдє кыйынчылыктар пайда болушу ыктымал. Бирок бул адамдын ички єзїнє ишенбєєчїлїгї менен байланыштуу болот. Бирок ушундай болот деп ойлонбостон єзїн алып чыгуучу мезгил келгенин астрологдор белгилешет. 2015-жылы таанышкан адамдар сиздин жеке жашооўузда да, кесиптик жактан да оў єзгєрїїлєрдї алып келе турган адамдар болмокчу. Жагдайды єзгєртїї чаян жылдызындагы адамдардын єзїнїн колунда. Жеке жашоодо чаян жылдызындагылар їчїн єз тїгєйїн жолуктурууга мїмкїндїк тїзїлє турган жыл. Тїгєйїн кездештире элек чаян жылдызындагылар їчїн эў жакшы мезгил жаз мезгили болмокчу. Ал эми жубайлар їчїн мамиленин жаўы деўгээлине єткєрє турган учур келди. Кесиптик жаатта чаяндар атаандаштарга кабылышы ыктымал. Бирок єз ишиўизди мыкты, так аткарсаўыз жеўиш сиз тарапта. Быйыл кесипкєйлїктї жогорулата турган учур. Каражат жаатындагы жагдай єз нугуна тїшїп гана тим болбостон, кєптєгєн жагымдуу сюрприздерди алып келет. Ден соолукка єз маалында кєўїл бурсаўыз, баары жакшы болот.

Арстан жылдызы- 24.07.- 23.08

Кой жылы арстан жылдызындагы белгиде тєрєлгєндєр їчїн бир беткей эмес жыл болмокчу. Арстан жылдызындагылардын жагдайы бир абалдан экинчи жагдайга улам єзгєрїп тургандыгы менен єзгєчєлєнмєкчї. Туруктуу жашоого кєнїп калган адамдарга бул маселе жаратышы ыктымал. Ошондуктан астрологдор ийкемдїї болууга чакырышат. Бул жылы ар кайсы ишти аткарам деп чарпылбай, бир жумушка кєўїл топтогонуўуз жєндїї болмокчу. Оттуу жылдыздын астында тєрєлгєндєр їчїн кой жылы жеке жашоо жана сїйїї жаатында зериктирме болбой турганы анык. Єзїўїздї жагымдуу сезип, айланадагыларга да жагымдуу кєрїнє турган мезгил келди. Тїгєйї бар арстан жылдызындагыларга жыл жетишерлик тынч єтмєкчї. Кесипкєй жааттан алганда арстан белгисиндегилерге долбоорлорду ишке ашырыш їчїн кимдирбирєєнїн кємєгї кажет болот. Кеўеш жана

жардам сурагандан коркпоўуз. Арстандар їчїн карьерасында жакшы жылыштар боло турган жыл. Акча жаатында арстандар жыл башынан тартып эле каражатын чогултканга єткєнї дурус. Бул чоў иштерди жасоого жардамы тиет. Ден соолукту карап, эс алууга да убакыт бєлїїнї унутпаўыз.

Бийкеч жылдызы -24.08 - 23.09

Бийкеч жылдызынын астында тєрєлгєндєр їчїн кой жылында ишке аша турган жагдайлар алардын єзїнїн кылган аракеттерине байланыштуу болорун астрологдор белгилейт. 2015-жылдын башынан тартып эле бийкечтер аларга жаўы шарттарды сунуштаган жагдайга кєнє албай турган учурга кабылышы ыктымал. Айрыкча чымырканган учур жаздын соўу жана жайдын башында болушу кїтїлєт. Жашооўуз їчїн маанилїї чечимдерди кабыл алуучу мезгил келди жана бул чечимдерден жашооўуздун келечеги тыгыз байланышкан. Баардыгы туура болуш їчїн єз жїрєгїўїздї укканыўыз жєн экенин астрологдор эскертишет. Тїгєйїн кездештире элек бийкеч жылдызындагылар мамиле тїзїїдє жаўылып калбаш їчїн сезимге алдырбоого туура келет. Чечим кабыл алууга ашыкпаўыз. Ал эми їй-бїлєлїї бийкеч жылдызындагылар жубайы менен келечек пландарды ишке ашырууга оўтойлуу мезгил тїзїлєт. Биринчи кезекте материалдык муктаждыктар чечилип, жаўы турак жай алышыўыз же жаўы їйгє кєчїп барышыўыз мїмкїн. Карьералык планда астрологдор сизге кєбїрєєк ишеничтїї аракеттерди иш ашырууну сунуш кылат. Болбосо сиздин талапкер болуп жаткан ордуўузду бирєєлєр алышы мїмкїн. Жылдыздар айланачєйрєдє болуп жаткандарга жакшылап кєўїл бурууну, байкоо салууну сунуш кылат. Каржы жаатында бийкеч жылдызындагылар їчїн жемиштїї болуп, киреше ар тараптан келет. Ден соолукту жакшылап карай турган учур.

Тараза жылдызы - 24.09 - 23.10

Кой жылы тараза жылдызынын алдында тєрєлгєндєр їчїн айлана-чєйрєдєгїлєр менен мамилени кайрадан карап чыга турган мезгилди берет. Баарын кайра башынан талдап чыгып, башка бирєєнїн "башындагы чєптї кєрє бербей" жакшы мамиле тїзїїгє аракет кылганыўыз жєн. Жагдайды жакшы жагынан кабыл алсаўыз баары ордуна келет. Жеке жашоодо дагы "жети єлчєп, бир кесе" турган мезгил келгенин астрологдор белгилешет. Їй-бїлєдєгї кїндєрдї бир беткей эмес, романтикалуу єткєрїїгє эў ынгайлуу учурлар болот. Негизи эле тїгєйїўїз кєп иштерде сизге бул жылы жардамчы болмокчу. Таразалар їчїн карьера жаатында жакшы жыл кїтїп турат. Таразаларга ар тараптан ишкер сунуштар тїшєт, жаўы жумуштарды сунуштоолору ыктымал. Мїмкїнчїлїгїўїз жетсе єзїўїздїн ишти баштоого дагы оўтойлуу учур болуп жатканын астро тєлгєчїлєр маалымдайт. Каржы жаатында тараза жылдызындагылар тобокелге барбашы кажет. Ден соолукту карай турган учур.

Бєйєн жылдызы - 24.10 - 22.11

Бєйєн жылдызынын алдында тєрєлгєндєр їчїн 2015-жыл ар тїрдїу окуяларга бай болмокчу. Кєпчїлїк бєйєн жылдызындагылар эски жагдайлардан, эски мамилелерден кол їзєт. Эгер мындай чечим кабыл алсаўыз, артка кылчайбай алдыга кеткениўиз жєн. Жагдайды єзгєртїш їчїн бєйєндєр єзї менен иштєєсїнє туура келет. Кєпчїлїк бєйєндєр бул жылы жалкоолукка берилишет. Бєйєн жылында тєрєлгєндєр їчїн жаўы таанышуулар, жаўы байланыштар пайда болушу ыктымал. Бул жагдай жылдын экинчи жарымында болушу кїтїлєт. Ошондуктан астрологдор сезимге берилбєєгє кеўеш беришет. Карьера жаатында єзїўїзгє окшогон дымактуу адамды кездештирип, биргелешкен долбоорлорду баштап ийгиликке жетиш їчїн оўтойлуу жылдардан болмокчу. Карыз алып, карыз берїїдє абайлаганыўыз жєн. Айрыкча чоў суммада акча алууда. Ден соолукка жакшылап кєўїл бєлїї талап кылынат.

Жаачы жылдызы - 23.11. - 21.12

Жаачы жылдызынын алдында тєрєлгєндєр їчїн бул жыл жашоонун баардык жаатында алдыга кадам таштай турган жыл болорун астрологдор белгилешет. 99 пайыз учурда болуп жаткан жагдай сиздин єзїўїзгє карата ишенимиўизден жана чечимиўизден кєз каранды болот. Кєптєн кїткєн жыйынтыктарга жетїї кой жылында бир кыйла жеўил болоору кїтїлїїдє. 2015-жылы ал тургай каршылашып жїргєн адамдар менен дагы бир пикирге келесиз. Бул ашыкча нервиўизди коротпой, кесиптик жаатта ыўгайлуу позицияга ээ болууга шарт тїзєт. 2015-жыл ал тургай тартынчаак мїнєздєгї жаачылар дагы жеке жашоосунда єзїн кєрсєтїїдєн, єзїнє кєўїл бурдуруудан тартынбайт. Демилгени колго алуу менен кєп ишти алга жылдырасыз. Айрыкча жаз мезгилинде єзїўїздї жакшы жагынан таанытууга оўтойлуу мезгил тїзїлєт. Їй-бїлєлїї жаачылар жолдошунун кесипте пайда болгон кыйынчылыктарына кємєк кєрсєтїїлєрї мїмкїн. Жумуш жаатында жаачылар жогору кызматтарга, же жогору акча тєлєй турган жумуштарга барышы кїтїлєт. Бирок ошого жараша кесипкєйлїгїўїздї дагы жогорулатууга туура келет. Жаачы жылдызындагылар їчїн кой жылы байлык топтоого ыўгайлуу мезгил болуп саналат. Каражатты туура пайдалансаўыз байый турган кез келди. Ден соолугуўузга абайлап мамиле кылыўыз.

Текечер жылдызы - 22.12-20.01.

Текечер жылдызындагылар кой жылында єздєрїн мыкты уюштуруучу катары кєрсєтє алышат. Кесиптик жактан да, жеке турмушта да, їй-бїлєлїк жаатта да текечерлер демилгени колго алып, тигил же бул иштин башындап турушу кїтїлєт. Кєпчїлук иштер жакшы жагына чечилип, сизге ыраазы болгондор кєбєйєт. Башчыўызга жагып ири долбоорлорду ишке ашыра турган, бийлик тепкичинде єйдєлєй турган учур. Текечер жылдызындагылар жеке жашоосунда абдан сезимдерге берилишет. Їй-бїлє кїткєндєр їчїн дагы жакшы мамилени єнїктїрє турган кез келди. Жубайыўызга жакшы сєз арнап, анын кєўїлїн ала турган оўтойлуу убакыттар кєп болот. Каржы жагынан текечер белгисиндегилер каражаттын жаўы булактарын, кошумча булактарды издєєсїнє туура келет. Єзїўїздїн ден соолукка карап, чарчап чаалыкпай эс алууга убакыт бєлгєнїўїз дурус.

Суу куйгуч жылдызы- 21.01-19.02.

Суу куйгуч жылдызынын алдында тєрєлгєндєр їчїн кой жылы ийгиликтїї жылдардан болмокчу. Кичинекей ийгилик болобу, чоў ийгилик болобу кубана турган кез келгенин астро тєлгєчїлєр белгилешет. Коомдогу стереотиптер жана пикирлер менен суу куйгуч жылдызындагылар бул жылы кєп эсептешпейт. Кесиптик жана жеке жашоодо тааныштар кєбєйєт жана кєпчїлїгї оў таасирин гана тийгизет. Абалды оўдоого жардам беришет. Кызыктуу ишкер сунуштар єз жемишин берет. Жеке жашоодо эсте каларлык жаркын элестер коштогон жакшы учурлар єтєт. Каржы жагы кєп чымырканууну талап кылса да, акыры єз жемишин берет. Ден соолук жаатында кыйынчылыктар болбойт.

Балык жылдызы-20.02.- 20.03

Кой жылы балык жылдызындагылар їчїн єздєрїнє жаккан иштен канааттануучу учур. Жашооўуздун баардык жаатында ийгиликтер коштойт. Балыктар жакшы хобби табышат, чыгармачылык энергиясы кєбєйєт. Єзїўїздїн сїйїктїї адамыўызга, ємїрлїк жолдошуўузга жолуга турган эў ыўгайлуу жыл - кой жылы болмокчу. Жылдыздар балык белгисиндегилерге кой жылында єтє эле ишенчээк болбоону сунуш кылышат. Єзїўїз сырын жакшы билген адамдарга гана ишениўиз. Жеке жашоодо тартынчаактыкты жоюп, чечкиндїї кадамдарга барасыз.Їй-бїлєлїї балык жылдызындагылар їчїн жыл єзїнїн кїтїлбєгєн белектерин камдабаш їчїн, эмоцияга берилїїдєн алыс болушуўузду астрологдор кеўеш берет.Чыгармачыл жаатта эмгектенген балык жылдызындагылар їчїн бул жыл єзгєчє жемиштїї болмокчу

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

КЫЗЫКТУУ ОКУЯЛАР

МЕКСИКАДАГЫ ШААР МЭРИ КРОКОДИЛГЕ ЇЙЛЄНДЇ

республикабызда уюлдук байланыштын доору башталган. Єлкєбїздє уюлдук байланыштын алгачкы оператору КАТЕЛ (Кыргыз–Америка телефону) болгон. Мексикадагы шаар мэри балык уулоо жемиштїї болуш їчїн крокодилге їйлєндї. Мексикадагы Сан Педро Уамелула шаарынын мэри балык уулоо жемиштїї болуш їчїн крокодилге їйлєндї. Элде "Ханбийке сырткы кїчтєрдїн таасири менен крокодилге айланып калган. Ага їйлєнгєндєн кийин шаарга ийгилик келет" деген ишеним бар. Мындан улам шаар мэри крокодилге їйлєнїїнї чечкен. Эми шаар тургундары балыкчыларга ийгилик келип, балык уулоо жемиштїї болот деп їмїттєнїшїїдє. Шаар мэри Хоэль Васкес Рохас "ханбийкеге" їйлєнїп жатканына кубанычта экенин айтып, тойдон кийин крокодил менен бийлеген. Жергиликтїї тургундар муундан-муунга єтїп келе жаткан иш-чарага кызуу даярдык кєрїп, кичинекей крокодилге їлпєт кєйнєгїн да кийгизишкен. Саамалыкты єткєрїїгє бардык жашоочулар акча чогултушкан, ал эми майрамга салым кошуудан баш тарткандарга айып салынганы айтылууда

КЫРГЫЗСТАНДА УЮЛДУК ТЕЛЕФОН БИРИНЧИ ЖОЛУ ШЫЎГЫРАН Мындан 20 жыл мурун, 1994-жылы Кыргызстанда уюлдук телефон биринчи жолу шыўгырап, ошол кїндєн тарта Ооба, Жаабарс бу жолу да тїшкє жуук ичмеликтин жанына аў улоого чыккысы келди. Ал демейдегидей шаркырап аккан суу жээгин бойлой жайбаракат, бадалшактарга жашырынып, алды жагына кєз оту менен чалгын салып да, анан ошол эле учурда гїлтамгалаш мєўгї барстарынын бири каскактай болуп чыга калбасын деп артына бурула карап да келатты. Кээде ошондой да болот, ал турсун алдын ала сєз кармашып алгансып тигилердин бир їйїрї чыгып калса ит жеди дей бер. Бирине бири сїр кєрсєтїп ырылдашкандын кереги эмне! Жалгыз гана болгон оў. Ошентип ал келатты... Кїз келердин алды эле, а бу деген кєк тиреген Теўир-Тоонун теўдеши жок дїйнєсїндєгї мактана турган мезгили эле, буюктурма бурганагы єз бийлигин ала элек, айсыз тїндє ак булуту аймалаган ашуулары келип кетер илбесиндерге жол ачып, жанжаныбар жай отуна семирип, таўдайыўа балтатымы жабышып, тїркїн куш учуп, а башкасы бак башында безелене їн салып, сарооз балапандары канат кїїлєп, айтор, алардын жашоо-турмушу сайрандап турган кез. Кїз кїчїнєн тайган кезде ушу жерде бу куштардын бири да калбайт, кийинки жайга чейин кайдадыр житип жок болушат. Ал анткени аларыў таш сындырган тоо суугуна кайыгып чыдай алышпайт. Каны каткан кийиктер кайсыл жерде карегинен суу учуп келе жатты экен деп туш-тарабын кєз оту менен чалгындап, єзїн єзї айланадагы аска таш менен бадал-шакка айлантып, тигиле тиктегендерге да гїлтамгасы байкатпай, жер менен жер болуп жылып Жаабарс жойлоп келатты. Буржуйган бука желкелїї, чулу моюн, казанбак башы уюл таш, мышык кулагынан от жангандай жана да кара тїндї как жара жалын чачкан чок кєздїї Жаабарстын тулку бою шайдоот, узун, ары орошон кїч-кубатка толуп, гїлтемгилдери даана кєрїнїп, коюу, бирок жибектей жумшак жїн каптаган териси бу жердин табиятына жуурулушуп, кай бир эзелки ырларда бакшылар менен хандар № 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

мафродит улак тууду. Анын 8 буту жана 2 жынысы бар. Маалыматка ылайык, ферманын ээси Зоран Папарис алгач мындай єзгєчєлїктєгї улакты кєргєндє кєргєн кєзїнє ишенбеген. "Мен улактын буттарын санагандан кийин "кєзїмє кош кєрїнїп жатса керек, келесоо болуп калган окшойм" деп єзїм жєнїндє жаман ойлоп кеттим. Анан дароо кошунамды телефон

ФИЛИППИНДЕ 3 ЖАШТАГЫ КЫЗ ЄЛЇП ТИРИЛГЕН Филиппинде 3 жаштагы кыз єлїп тирилгени айтылды. Филиппиндин Тїштїк Замбоанга провинциясында болгон окуя коомчулуктун талкуусунда турат. Аталган аймакта 3 жаштагы кыз єзїнїн акыркы сапарга узатуу зыйнатында ойгонуп чыкканы кєпчїлїктї таў калтырышы турган кеп. Ал бир нече кїн дене табы кєтєрїлїп, їйїндє ооруп жаткан. Кызынын абалы начарлап баштаганда атасы аны ооруканага алып барган. Дарыгерлер кызды карап чыгып, тамырдын кагышы жайлап калганын айтышкан. Туугандары баланы кєз жумду деп акыркы сапарга узатуу зыйнатына чогулушуп, кыз менен коштошуу їчїн табытты ачканда "маркумдун" башы кыймылдап жатканын байкашкан. Атаэнеси кызын табыттан алып чыгып, суу ичиришкен соў кайра ооруканага алып барышкан.

ХОРВАТИЯДА 8 БУТТУУ, КОШ ЖЫНЫСТУУ УЛАК ТУУЛДУ Хорватиядагы фермалардын биринде 8 буттуу, кош жыныстуу улак туулду Хорватиянын Кутьево шаарындагы фермалардын биринде Шарка аттуу эчки гер-

аркылуу чакырдым",- дейт бул окуя тууралуу. Учурда фермер бул окуяны жаратылыштын сыйкыры деп санап, улакты багууда. Ал эми ветеринарлар улактын кєпкє жашабашын, ашып кетсе 1-2 жыл ємїр сїрєрїн айтышууда. Тилекке каршы, азыркы тапта улак бутуна тура элек

КРИШТИАНУ РОНАЛДУ ИЗРАИЛДИН ПРЕМЬЕР-МИНИСТРИ МЕНЕН ЖОЛУГУШУУДАН БАШ ТАРТКАН Футболчу Криштиану Роналду Израилдин премьерминистри менен жолугушуудан баш тартканы айтылууда. Футбол боюнча Португалия курама командасынын жана

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

гана барс ичик кийип єтїшкєн деп айтылганы бекер болбосо керек. Кыялына кылдай ой албай бара жаткан ушу барс єзїнїн Африкадагы каны бир кабылан менен куюп койгондой окшош экендигин, жадагалса куйруктары да бирдей узун, ары сїрдїї кєрїнєрїн кєєнїнє алып койчу эмес. Анын їстїнє каны бир кабыланы мышыктардан бетер дарактарга тырмышып чыгып алат да, анан ошол жерден олжолоп аларын баса калат, а мєўгї барсынын табиятына андай амал жат келет, тик аскаларда, коогалаў коолордо каргып жїрїї тагдыры маўдайына жазылган. Анын їстїнє барстар жашаган куш жеткис аска-тоолордо Африкадагыдай бутак-шактуу бактар жок, тоо-токойлору болсо тємєн жакта, тиги тєш таянган єрєєндєрдє болот, ал дїйнєдє бир болсо сїлєєсїн аттуулар гана болот. Кай бир

учурларда ошо тоо-токою аталган бадалшактуу жерлерге барстар да келип калышат, андай кезде бу їч атадан кошулар жакындарын тааныбаган таризде жаман кєрїп ырылдаша каўшылап айбат кєрсєтїшкєн болушат. А негизи мєўгї барстарынын жашоо-турмушу кєк челгеи бийик дїйнє кїн тїнєгєн кыл чокулуу улуу тоолор менен жана да жебе жетпес жел туяк кийиктердин артынан сая тїшїп, кан кызыткан куугун кармашыным кумары менен бир тїйїн байланышта. Жаўылбас Жаабарс жер єўїтїн шарт аныктап, кол салар буйткасын буйдалбай тандады да, жылжып аккан суунун жээгиндеги сеўир таштардагы бадалдардын арасына комдоно жатты. Чеўгели менен тырмактарын каткан эликтер менен тоо эчкилери єзєндїн айдєшїнїн боору менен моюндарын койкойто, эки жакка

мадриддик “Реалдын” чабуулчусу Криштиану Роналду Израилдин премьер-министри менен жолугушуудан баш тартканы айтылууда. Мындай маалыматтар бир катар чет элдик басылмаларда жарык кєрдї. Анда айтылгандай, футболчуга Израилдин премьер-министри жолугушуу тууралуу сунуш киргизген. Жолугушуудан баш тарткан футболчу журналисттерге мунун себебин тїшїндїрїїгє аракет кылган. “Эгер мен башка футболчулар сыяктуу эле Израилди жакшы кєрєм деп айтсам, анда мени жыл сайын дїйнєнїн мыкты футболчусу катары тандашат. Мен Палестинаны колдойм жана мени ал жакта кїнєєсїз кырылып жаткан наристелер ойлондурат”,- деп билдирген футболчу

АМЕРИКАЛЫК КЫЗДАР МУЛЬТФИЛЬМДЕРДЕГИ ХАНЫШАЛАРДЫН СЕМИЗ БОЛУШУН КААЛАТ Америкалык кыздар мультфильмдердеги каарман кыздардын семиз болушун талап кылып "Уолт Дисней" команиясына кайрылуу жєнєтїштї. Алардын сынына диснейлик Рапунцель, Золушка, Белоснежка, Жасмин жана башка бир катар каармандар кабылышкан. Кыздардын айтымында, анимациялык ханышалар аябай эле арык. Алардын арык болушу семиз кєрїїчї кыздардын сезимине терс таасирин тийгизїїдє. Жуэл Мур деген окуучу кыз "менин салмагым ашыкча. Мага окшогон кыздар толтура. Арык ханышаларды кєргєндє єзїмдї жаман сезем. Андыктан аниматорлор биздин сунушубузду эске алып, мультфильмдерде толук кыздардын да образын жаратышса" деп кайрылуу катын жазган. Анын бул кайрылуусун колдоп 15 миўден ашуун адам кол койгон

элеўдей карап, баштарын єйдє кєтєрїп, ээрчише тизилип, ушу жерге сууга тїшїп келишмек. Алар жетєє экен, ошо жетєєнї теў ал аска таштардын жаракадай жылчыгынан тээ алыстан бая эле кєргєн. Мына эми, ошолорду тосуп, оўутун кїтїп таш болуп катты. Кїн тєбєдєн нур тєгїп, кєктє адашкан ала булуттар асман тешкен Теўир-Тоонун мєўгї уктаган кыл чокуларына тийиптийбей, илинип-илинбей жай каалгып єтїп жатты. Ушунун бардыгы, ал тургай аба ырайы да, кїндїн кєзї да мына бул кексе жырткычтын оюндагыдай болуп, олжо алар оўутун келтирип турду. Кїсєй кїткєн кол салар кези да жакын калды, а бирок анын тынчтыгына канжар такаган жалгыз нерсесеўир таштардын арасында дым чыгарбай єлїк болуп, тигилерди карегине байлап алып жатканы менен єзїнїн дем алуусу єзїнє даана угулуп, энтиккендей туюлуп тургандыгы болду. Мындай учур каруусун кага катуу чуркаганда же болбосо азыгын алар кез келип тїйїнчєк болуп тїйїлє калып ыргыган учурларда, анан да жанагы їйїгїш кумар азабынын чыдамды алган жытын чачкан ургаачы илбирс ыракаты їчїн кан тєгїлїп, эрегиште бири єлєр намыс талаш эрєєлдє, жон териси сыйрылып, омуроо эти шылынып, кєзїнє урунган жырткыч аттууну алкымдан муунтуп жок кылар жиниктире жан тиштеткен кармашта кїйїктїрїп бир болот. Ал эми мындай азыгын аўдып, кырдаалга кыттай биригип, кєздєгєнїн кєзїнє байлап, бїт дитин ага арнап, ташуюл болуп турган учурда мындай энтигїї, єзїнїн дем алуусу єзїнє ачык угулуп турган абалы болбошу керек. Ал бул балакетке мурда-кийин туш болгон эмес. Бїгїн анын жїрєгї да баштагыдан бир башкача катуураак согуп, тамыры кагылышы кулагына жетип турду. Ооба, тагдыр деген акыры єз єкїмїн салат тура, соўку учурда бу Жаабарстын турмушунда кєп нерселер єзгєрдї. Анткени ал єткєн кыштан бери їйїрїнєн кубаланып, жалгыздын жанына батып, азап жеп келет.

СКАНВОРД

№ 110 • 26-декабрь, 2014-жыл

КАЙРЫМДУУЛУК

БЇТКЇЛ ДЇЙНЄЛЇК ЖАШТАР АССАМБЛЕЯСЫ КЕЗЕКТЕГИ КАЙРЫМДУУЛУК ИШ-ЧАРАСЫН ЄТКЄРДЇ Тагдырдын оор сыноосу менен атадан эрте ажыраган жаш єспїрїмдєргє колдоо кєрсєтїї максатында Бїткїл Дїйнєлїк Жаштар Ассамблеясы кезектеги «Балдар биздин бактыбыз – 2014» аттуу майрамдык программасын уюштурду. Бул кайрымдуулук кечеге КР ЖКнын тєрагасынын орун басары Тєрєбай Зулпукаров, Эмгек, миграция жана жаштар министринин орун басары М. Нуралиев, БДЖАнын президенти Саид Баюми, бийлик єкїлдєрї, маданият кызматкерлери жана 450дєн ашык жетим балдар апалары менен катышты.

КУТТУКТОО

де: жєлєк пул 21 млн 600 миў сом, кышкы жана жайкы кийимдерине 2 млн 600 миў сом, мектепке керектїї концтоварлар 585 миў сом, медициналык кєзємєл 500 миў сом, таттуу белектерге 600 миў сом акча коротулат.

Майрам ар кандай театрлаштырылган сценалар, ыр кїлкї тартуулаган ар кандай номурлардын коштоосунда болуп єттї. Аталган мекеме єзїнїн карамагындагы 450 балага 5 миў сомдон акча жана кышкы курткаларын кийгизди. Мындан сырткары окуудагы жакшы жетишкен 30 окуучуга планшет, кєп балалуу баатыр-энелерге єзгєчє белектер тапшырылды. БДЖАнын президенти Саид Баюми, Кыргызстан калкынын социалдык турмушун кєтєрїїнї єзїнїн жарандык милдети катары эсептейт жана калктын аярлуу катмарына дайыма кєўїл бурууну кааларын айтып 2015-жылга жєлєк пул алуучу балдардын санын 2 миўге жеткирїїгє аракет кылаарын билдирди. Бїгїнкї кїндє республика боюнча 1500 атасыз балдар БДЖАнын эсебинен ай сайын 1350 сомдон жєлєк пул, мектеп окуу куралдарын (дептер, калем, карандаш, калемсап, альбом ж.б.у.с.) жайкы жана кышкы кийимдерин алып турушат. Тактап айтканда бир жылдын ичин-

ЄМЇРБЕКОВ ГЇЛЖИГИТти 30-декабрь туулган кїнї менен чын жїрєгїбїздєн куттуктайбыз! Кыргыздын желегин желбиреткен чыгаан эр азаматтардан болуп, биздин бактыбызга бакыт кошкон жана биз сыймыктанган уулдан бол деп сенин чоў атаў, чоў апаў жана ата-энеў куттуктайт.

КУТТУКТОО

Бишкек шаарынын тургуну

ТАШТАНОВ АБАЙХАН АБАКАНОВИЧти 50 жылдык юбилейи менен чын жїрєгїбїздєн куттуктайбыз!

Сизге кааларыбыз узун ємїр, бакыт таалай, эч оорубай арабызда кадыр баркка ээ болуп, тєрїбїздїн сыймыктанар адамы болуп жїрє бериўиздер. Жубайы Махабат, уул кыздары № 110 • 26-декабрь, 2014-жыл