Айбат - коомдук-саясий гезити №109

www.aibat.kg

Эрнест АБДЫЖАПАРОВ:

3 кыздын кїнєєсї ТАЛАНТ ДИПЛОМ МЕНЕН ЭЛЕ КЕЛБЕЙТ... далилденди 10

redactor@aibat.kg •

11

¹ 109 • 19-äåêàáðü, 2014

«КЄСЄЄНЇН АКЫЛЫ ТЇШТЄН КИЙИН» Абдрахман МАМАТАЛИЕВ:

Кєп аялдуулукка шектелїї боюнча 5 кылмыш иш козголду

Салмагы жок саясий партиялар

11

14

4-5

Карыпбек АЛЫМКУЛОВ, коомдук ишмер:

Жїгєрї атеросклерозду алдын алат 13

«2014-ЖЫЛЫ БИР ТОП ЖАКШЫ СААМАЛЫКТАР БАШТАЛДЫ» дин оюўузча бул жыл Кыргызстан їчїн, кыргыз эли їчїн кандай жыл болду?

- Карыпбек мырза, їстїбїздєгї 2014-жыл да аяктап баратат. Сиз-

- Бул жылы биздин єлкєдє жетишкендиктер да, кемчиликтер да болду. Адегенде жетишкендиктерибизди санай кетели. Биринчиден, коррупцияга каршы кїрєш кїчєдї. Жакында эле Жогорку Кеўештеги 17 адамга, министрликтерде 20 адамга, сот системасында иштегендердин 30дан ашуунуна кылмыш иши козголгону тууралуу маалымат кетти. Бул жакшы кєрїнїш. Экинчиден, бажы биримдигине кєптєгєн жылдардан бери карай эле киребиз деп кире албай келгенбиз.

Бул маселе дагы быйыл буйруса чечилгени турат. Россия, Кытай, Казакстан, Тажикстан мамлекеттери менен мамилебиз жакшы жагына єзгєрдї. Мындан 23 жыл мурун тажрыйбасыз министрдин айынан Араб єлкєлєрї менен мамилебизди бузуп алдык эле, быйыл ал мамиле кайра жанданды. Энергетика тармагында бир топ иштер жасалууда. «Кемин» подстанциясы курулуп бїттї. «ДаткаКемин» линиясы 70 пайыз аяктап калды. Бишкек шаарынын ичинде 200дєн ашуун жаўы кєп кабаттуу їйлєр курулуп атат. Бул дагы элибиздин турмуш деўгээли жакшырып баратканын кєрсєтєт. Тїндїк менен тїштїгїбїздї бириктирген альтернативалуу жол

салынып баштады. Айтор мындай ийгиликтер кєп. Кемчиликтер болсо, «Кумтєр» маселеси али аягына чыкпай атканы, азык-тїлїктєрдїн баасынын кымбаттап кетиши, мамлекеттїїлїктї бекемдєє багытында жетишээрлик иштердин жасалбай атканы.

- Келерки 2015-жылдан эмнени кїтсєк болот?

- Эў негизгиси тынчтыкты сактай алсак, азыркы башталган иштерди аягына чыгарсак, ошол чоў жемиш болот. Ал їчїн курулай сындарга алдырбай, жєнї жок тиреше бербей, салмактуу, сабырдуу болуп кызматташышыбыз керек.

Жоодарбешим:

Чыгармачылыкта їйрєнгєн нерселеримди кїйєрмандарыма тартуулайм

9

2

АЙБАТ ПРЕСС

АК УБАДА, КЄК УБАДА, БАЯГЫ ЭЛЕ ЭЛ УБАРА

Шергазы МАМБЕТОВ, коомдук ишмер:

«2014-ЖЫЛЫ ЭЎ НЕГИЗГИСИ ЄЛКЄБЇЗДЄ ТЫНЧТЫК БОЛДУ» - Шергазы мырза, їстїбїздєгї 2014-жыл да аяктап баратат. Сиздин оюўузча бул жыл Кыргызстан їчїн, кыргыз эли їчїн кандай жыл болду?

- Эў негизгиси єлкєбїздє стабилдїїлїк, тынчтык болду. Мына ушунун єзї чоў ийгилик. Єлкєдє стабилдїїлїк болсо, єнїгїїсї да, башкасы да болот. Єндїрїш жагында деле азыраак жетишкендиктер болду. Бирок, ушул тоо-кен багытына олуттуураак кєўїл бурулбай жаткансыйт. Андыктан менин оюмча тоо-кен тармагы боюнча єзїнчє министрлик тїзїп, ишке киргизишсе жакшы болот эле. Сырткы саясатыбызда жакшы жетишкендиктер болуп атат. Россия менен алаканы бекемдедик. Энергетика жаатында ири долбоорлор каралып атат. Бирок кемчиликтер да болбой койгон жок. Суунун аз топтолушу, энергетикалык кризиске алып келди. Менимче мунун баары кадр маселесине келип такалат. «Бєдєнєнї сойсо да касапчы сойсун» демекчи, бардык тармактарга жетекчилик кызматтарга профессионал адистерди алып келиш керек. Азыркы тапта Энергетика министрлигинин башына чыныгы адис жетекчи келди окшойт деп ойлоп турам. Мындан ары дагы ушул кадр маселесине кєбїрєєк кєўїл буруш керек деп эсептейм. Себеби бир гана президенттин колунан эч нерсе келбейт. Ага кол ка-

быш кыла турган министрлер, жетекчилер чыныгы адистер болушу керек.

- Саясатта болуп келген тирешїїлєрдї кандай бааладыўыз?

- Бийликке оппозиция болуп жїргєн азыркы саясатчылар єтє майда маселелер менен гана чыгышууда. Чоў маселелерди козгоп, аларды чечїїнї жолдорун сунуш кылгандары жок. Єндїрїштї, элдин турмушун кєтєрєлї дегендери жок. Бийликти гана кєксєп тургандай туюм калтырат. Андыктан биз єз мамлекетибизди єнїктїрєлї десек, мындан ары курулай популизмдерге алдырбастан, биргелешип, ынтымак менен иштешишибиз керек. Сын керек. Бирок ал сын жєн гана доомат болбошу зарыл.

Орозбек ДЇЙШЕЕВ, коомдук ишмер:

«МАМЛЕКЕТТЇЇЛЇКТЇ БЕКЕМДЄЄ ЖЫЛЫНДА КУРУЛАЙ КЫЙКЫРГАНДАР АЗАЙДЫ» дїрбєтїїнї кєздєгєндєр азайды. Сырткы саясатта бир топ жетишкендиктер болуп атат. Алыскы араб єлкєлєрїнє чейин барып, бир кезде таптакыр тыйылып калган мамилени кайра оўдоп келди. Коўшулаш Казакстан, Россия менен мыкты мамилеге єттїк. Дїйнєдє биринчи жолу «Кєчмєндєр оюндары» Кыргызстанда єттї. Бир гана катачылык тоо єнєр жайына анчейин олуттуу кєўїл бурулбай жатат. Мына ушуга кєбїрєєк кєўїл бурсак, экономикабыздын алдыга жылышына бир топ салым болот эле.

- Орозбек мырза, 2014-жылдын акыркы кїндєрї єтїп атат. Алдыда Жаўы-Жыл. Ушул єтїп бараткан жыл биздин мамлекет, элибиз їчїн кандай жыл болду?

- Мамлекетибиз їчїн бир топ жакшылыктардын жышааны байкалган жыл болду деп айтсак болот. Єлкє башчысы Алмазбек Атамбаев бул жылды «Мамлекеттїїлїктї бекемдєє жылы» деп белгилеп, анын негизинде мурдагы жылдарга салыштырмалуу обу жок кыйкырып, элди

- Алдыда келе турган жылы Кыргызстандын єнїгїї темпин жоготпошу їчїн кандай кадамдарга барсак туура болот деп ойлойсуз?

- Биринчиден, бул жылы башталган иштерди аягына чыгарыш керек. Коррупцияга каршы кїрєштї токтотпош керек. Элибиз эл бузарлардын тилине алданбай, жол тосуу єўдїї єнєкєттєрдї токтотушу зарыл. Кыскасы ынтымак болсо, тынчтык болсо баары болот.

Редакциялык жамаат:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын) Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Коммерциялык директор:

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

Убагында єлкєдєгї малдын санын так аныктоо, мал ылаўына кєзємєл жїргїзїї сындуу иштерди колго алуу жаатында кескин чараларды кєрїї, койлорду паспорттоштуруу демилгеси кєтєрїлгєн эле. Тилекке каршы мындай демилгени айрым жазмакерлер кєбїртїп-жабыртып жазып атып “тамам” кылышкан болчу. Бул маселе парламентте кайрадан кєтєрїлїп, натыйжада мал жандыктарын идентификациялоо жєнїндє мыйзам кабыл алынды. Бул мыйзам кєптєгєн талаш-тартыш, тактоолордон кийин 2013-жылы кабыл алынган. Мыйзам 2014-жылдын 1-апрелинен тарта кїчїнє кирмек. Єкмєттїн тиешелїї даярдыгы жоктугунан бул маселени 2014-жылдын 1-ноябрына чейин жылдырууну єтїнїшкєн. Ага чейин Айыл чарба жана мелиорация министрлиги идентификацияны ким ишке ашыра тургандыгын аныктап, идентификация боюнча тендер жїргїзїлїп, тендерде уткан компания ишин баштап калышы керек болчу. Ар нерсени шылтоолоп, узартып жїрїп отуруп, идентификация боюнча инвестициялоого даярбыз деген Польша тарапты дагы качырдык. Эл єкїлї Эсенгул Исаковдун айтымында, эми Айыл чарба министрлиги идентификациялоону дагы жылдырганы жатыптыр. Эртеў Бажы бирлигине баш бакканы жатканда жалпы республика боюнча малдын санын, саламаттыгын, экологиялык тазалыгын аныктоо єтє актуалдуу маселе болуп жатканын Єкмєт эмес, карапайым калк чебелектеп жатат. Агрардык єлкє саналган Кыргызстанда эў негизги оокат мал жандыктары, жашылча-жемиш болуп жатканын эске алганда Єкмєт їчїн мындан башка кандай иш менен алектениши керек деген суроо туулат. Ал эмес кечээ жакынкы эле 2010-жылдагы окуядан кийин коўшу Казакстан чек арасын жаап алып, мал, сїт продукцияларын єткєрбєй, дыйкандарыбызды бир топ бушайманга салганы али эсибизде. Муну эске салганыбыз, малдын башын идентификациялоо жїргїзїлбєсє мал, эт продукциялары кайсы документ менен сыртка чыгат? Мейли сыртка чыкпаса койсун, малдын соолугун колго алуучу мындай иш-чара эў алды менен Кыргызстан їчїн керек. Качанга чейин эле жасалма документ менен мал сатылып, мал ылаўдары жаап-жашырылып келе бермек эле.

Веб-сайт: www.AIBAT.kg Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Малдын тїшїнїксїз бир ылаўы катталып, андан адамга жугуп, жалпы журтка тарай баштаганда буту кїйгєн тооктой болуп ошондой чуркап калмай адатка айланды да калды. Калк арасында тїшїнбєгєн эргулдар адатынча депутаттар эмне кылып жатат деп кыйкырып чыгышат. “Ии ошондой” деген ишаарат менен Єкмєт четке чыга берет, бет тырмаарлары Жогорку Кеўеш иштетпей жатат деген кинени, ошондо да ачык айталбай, астыртан кыйытышат. Кабыл алынып, Президент кол койгон мыйзамды ишке ашыра албай жаткан Єкмєт экенин Єкмєт єзї да, бийлик бутактарынын кимиси эмне менен алектене турганын так ажыратып бил бербеген серепчи сєрєйлєр дагы моюндагысы келбейт. Дагы бир мисал. Кайсы жерге барба чоўдор келип, эл менен жолугушууларда кєтєрїлгєн башкы кєйгєй – там салууга жер тилкелерин трансформациялоо маселеси. Трансформациясы жок эле бєлїнгєн їлїшїнє там чїргєп алгандары канча. Жакында эле жер титиреген Тоў менен Жети-Єгїз райондорунда жарака кеткен тамдардын ээлери ссуда алайын десе, їйїнїн документи жок, документ алайын десе, жери трансформациялана элек жагдайлар да катталды. Жогорку Кеўештин депутаттары єзїнїн ишмердїїлїгїнїн алкагында айына бир жолу шайлоочуларын кыдырышат. Эл менен жолугушууларда жогоруда биз айткан жер тилкесин трансформациялоо маселеси дагы байма-бай кєтєрїлїп жїрєт. Жер саясаты боюнча алектенген тармактык комитетте бул маселе боюнча тиешелїї чечимдер эбак эле кабыл алынгандыгына карабай, ал андан ары чечилбей турат. Єкмєт аке жер тиктейт. Жер-жерлердеги айылдарда эл єзї менен єзї кєбєйїп, айыл кеўейип барат. Баласын їйлєп, єзїнчє тїтїн кылып бєлїп чыгарууда айыл чарба багытында делген їлїш жерлерге тамдар тїшїп, айылдардын жаўы конуштары пайда болууда.

2012-жылы Эсенгул Исаков баш болгон депутаттар тобу єлкєнїн баардык аймактарын кыдырып, элдин жерге болгон муктаждыктарын аныктап чыккан. Анын натыйжасында жер тилкелерин трансформациялоо боюнча 2013-жылы Жогорку Кеўеш тарабынан мыйзам кабыл алынган. А мыйзам ошо бойдон турат. Ошол элди тїрє кыдырып, там салууга жерлер мыйзамдуу бєлїнєт деген депутат кабыл алынган мыйзамды ишке киргизїї боюнча жобону Єкмєт иштеп чыкпагандыктан аткарылбай жатканын каўкуулаганы бар. Башкача айтканда, эл єкїлдєрї колунан келген ишин жасап, мыйзам чїргєп беришти. Єкмєт атайылаппы же аткаруу жагы кыйындаппы, айтор, мыйзамдын аткарылышына токтом токуй албай убара. Ортодо баягы эле жабыркаган эл, чечилбеген кєйгєйлєр. Кыскасы, абал ушундай: тїшїнгєнї Єкмєттї сєксє, тїшїнбєгєнї “убадасы менен дайны жок, эмки келгенде карап тур” деп депутаттарды кїткєн кези. Ошондой осолдуктан качан арылаар экенбиз? Жеўишбек ШЕРИПБАЕВ

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №2938

Нускасы: 1500

3

"КЫЙЫНДАР БАРКЫ ТЫЙЫНДАР"

МЫРЗАКМАТОВ НЕГЕ ЄЗЇН ОШТУН «КОЖОЮНУ» СЕЗИП КАЛДЫ ДЕСЕ, «ЄТЇГЇН ТЄРГЄ ИЛИП ЖЇРГЄН ТУРБАЙБЫ»

«Мен Оштун кожоюнумун» деген «учкул» сєзї менен тарыхта кала турган Оштун мурдагы мэри Мелис Мырзакматов чындап эле «єзїн-єзї билген, єтїгїн тєргє

илген» «кожоюн» болуп жїргєнї ачыкка чыга баштады. Буга чейин анын Ош шаарынын Навои кєчєсїнє асма кєпїрє кура коет элем деп бир катар мыйзамдарды буз-

гандыгы боюнча кылмыш иши козголгон болчу. Ал тууралуу айта берсек єтє узун сабак сєз болот. Андан кєрє андан жаўысын айталы. Мелис Мырзакматов єзї карапайым элибиздин турмушун оўдогондун ордуна Ош шаарына кайра-кайра эстеликтерди тургузуу менен алек болгону жалпыбызга маалым. Болгондо да республикалык бюджеттен Ош шаарынын калкы їчїн барган акчаларга Мырзакматов эстелик тургузуп гана отурду. Анан «мына мен ушинтип иштеп атам» деп кєкїрєгїн каккылап отурганын далай жолу кєрдїк. Бишкекте Айкєл Манастын эстелиги тургузулса, андан кийин ал Ош шаарына андан да чоўураак эстелик тургузду. Мунусу менен ал «Мен президентке караганда чоўураак эстелик тургуздум, кєрдїўєрбї?» деп тымызын мактанганын кєрсєттї. Бирок борбор шаарыбыздагы Айкєл Манастын эстелиги таза колодон жасалса, Ош шаарындагы эстеликти Мырзакматов сыртын темирден жалтыратып, ичин бетон менен толтуртуп койгону билинген. Кеп бул тууралуу деле эмес. Кеп анын дагы бир кєкїрєк кагып мактанган иши«Барсбек» комплексинин курулушуна документ боюнча 1,5 миллион сом ашыкча жаздыртып алып жатканында болууда. Бул туурасында УКМКнын алдындагы Коррупцияга каршы кїрєшїї кызматы

билдирип отурат. Ал маалыматка таянсак, Ош мэриясынын капиталдык курулуш башкармалыгы 2011-жылы єткєрїлгєн тендердин негизинде “Барсбек” комплексин куруу боюнча “Темирстройсервис” менен 7 млн. 48 миў 900 сомго келишим тїзгєн. Негизи мына ушул акча каражатына ал комплекс курулушу керек болчу. Бирок, каалаган жагынан кулак чыгарып кєнїп калган Мырзакматов “Шаар куруу жана архитектура жєнїндє” мыйзамды бузуп, мамлекеттик экспертизасы жок эле аталган фирма менен 4 млн. 307 миў 900 сомго кошумча келишим тїзгєн. Натыйжада аталган комплексти курууга кеткен каражат 1 млн. 43 миў 400 сом жогорулатылган баада кєрсєтїлгєн. Мэр кезинде жанында ар дайым жан сакчы катары 10 чакты спортчу балдарды алып жїргєнїнєн улам кєпчїлїк «Буларга кайдан айлык тєлєп берет болду экен, мэрлик кызматты аркалаган адамдын жансакчысы деле болчу эмес эле?» деген суроону кабыргасынан коюп, бирок сыртына чыгара албай жїргєн оштук туугандарыбыз толтура болчу. Кєрсє, ал эстеликтерди курууда ашыкча миллиондорду акырын жымырып, жан сакчыларын багып жїргєн окшобойбу? Єзїн чындап эле хан сезип алган тура. Кїтє туралычы дагы. Балким анын былык иштери дагы былгып чыгышы мїмкїн.

БЕЙЄКМЄТЧЇЛЄР БИЙЛИКТИ «КУМТЄРДЄ» БИР ЖУМУШЧУ НЕГЕ КОРКУТАТ? ОРУНУ – ИШКАНАГА БАЙЛАНЫШТУУ ТАРМАКТАРДА 15 ЖУМУШЧУ ОРУНУН ТЇЗЄТ… Катардагы єндїрїшчїнїн пикири…

Жогорку Кеўештин депутаттары тарабынан каралып аткан «Чет элдик агенттер тууралуу» мыйзам долбоору чет мамлекеттерден каржыланган, Кыргызстандын ички саясатына кийлигишип келген бейєкмєтчїлєрдїн тынчын алып жатканы билинди. Алардын жоон тобу биригип алып мамлекет башчысынын атына атайын кайрылуу да жазып їлгїрїштї. Мына ушунун єзї эле алардын ишмердїїлїгїндє кандайдыр бир жашыруун сыр бар экендигин кєрсєтїп койду. Эгерде алардын жасап аткан иштери мамлекетибиздин коопсуздугуна эч кандай коркунуч алып келбей турган болсо, ички саясатыбызга кийлигишїї аракеттери жок болсо, эмнеден мынчалык чоочуркашат эле? Мына ушундай бейєкмєтчїлєрдїн бири, юрист Нурбек Токтакунов мыйзам долбооруна карата пикирин билдирїї менен кыргыз бийлигин ачык эле коркутуп, єзїнїн ультиматумун коюп жаткандай таасир калтырды. Ал бейєкмєтчїлєрдїн президент Алмазбек Атамбаевдин атына жазган кайрылуусун єтє эле жумшак болуп калган деп эсептейт. «Мен бул кайрылууну жазсам, анда ачык эле шантаж кылмакмын. Мен аны алгачкы эки президенттин катышуусун унутуп калды деп эсептейм. Ошондой эле мамлекет башчысы ошондой кырдаалга уламдан-улам жакындап атат» дейт ал. Анан дагы ал Бейєкмєт уюмдардын єкїлдєрїнє каршылык кєрсєтпєгїлє деп айтканын, мунусу «канчалык жаман болсо, ошончолук жакшы болот» деген принцип экендигин айтат. «Адегенде «Чет элдик агенттер» мыйзамы аркылуу укук коргоочулардын оозун жабат, анан ММКнын оозун жабат. Анан калгандарын муунта баштайт. Ошондо гана бардыгы ойгонуп, депутаттар, чиновниктер, саясатчылар укук коргоочулардын алдында тизелеп

отуруп алып «Сценага чыккыла» деп жалбарышат» дейт Нурбек Токтакунов. Мына эмесе, сенсация! Юрист Токтакуновдун кєзї ачыла баштаганбы? Же жеп аткан токочунан айрылып аткандарына ичтери ачышып атабы? Кєбїнесе мына ушул экинчи вариант анын пикиринин артында жашынып тургансыйт. Себеби, аталган мыйзам долбоору эч кандай бейєкмєтчїлєрдїн ишмердїїлїгїн кысымга албайт. Болгону алардын ачык-айрым иш жїргїзїїсїн гана талап кылат. Биз буга чейин бийликтин ачык-айрым иш жїргїзїїсїн талап кылып келгенбиз. Ал максатыбызга жеттик. Анан эме їчїн бейєкмєтчїлєр єз ишмердїїлїгїн кємїскєгє жашырынып жїргїзїшї керек? Эмнеге алар кайдан финансылык каражат алышаарын жашыруун кармоолору керек? Же биз ички саясатка ачык эле кийлигишип, батыштын камчысын чаап аткан бейєкмєтчїлєрдї кєрбєй атабызбы? Мындай аракеттерди эмитеден ооздуктабасак, єлкє коопсуздугу коркунучка кептелерин билбейбизби? Андыктан жеп аткан токочторунан айрылып аткандары їчїн эле ызырынып, бийликке ультиматум коюп, єлкєбїздїн, элибиздин коопсуздугун уруп да ойногусу келбеген мындай юристтердин элибиз їчїн канчалык зарылчылыгы бар?..

«Кумтєрдєгї» бир жумушчу оруну ага байланыштуу тармактардагы ошондой эле 15 орунду тїзєт. Анан айрым депутаттар аны улутташтырууну талкуулап жатышканда, кїйїїчї май менен камсыз кылгандар, фермерлер, айдоочулар, жадакалса тоок фабрикалары дагы єздєрїнїн жоготууларын эсептеп отурушат… «Кумтєр» - бул компаниянын ишмердїїлїгїнєн бюджетке тїз чегерїїлєр гана эмес, Соцфондко тєлємдєр жана салыктын кыйыр тєлємдєрї гана эмес. Жадакалса алтын кенинин узак эмес убакытка ишин токтотуп калуусунан ири ишканалардан кем эмес, бюджетти тїзїїчї «Кыргыз Темир Жолу» сыяктуу компаниялар жабыркап калат. Бул мамлекеттик компания алтын кенине кїйїїчї-майлоочу майларды ташуудан тапчу кирешесин албай калат. «Кумтєрдїн» арты менен мына ушул жылдар аралыгында тоок фабрикалары є�дїї жардамчы компаниялар тїзїлїп, гїлдєп-єнїккєнїн атка минерлердин кимдир-бєрєєлєрї ойлонду бекен? Тїшїндїрїп кетели : алтын кенинин кызматкерлерин азык-тїлїк менен камсыз кылууга суткасына жергиликтїї єндїрїшчїлєрдєн 2000 жумуртка жеткирилип турат. Жадакалса ишкана ишин бир

кїнгє токтотуп калса дагы мына ушул сыяктуу ишканалардын киреше-чыгаша бєлїктєрїнє оор залакасы тийет. Бюджет ушул жерден дагы салыгын албай калат. Бул бир гана жумурткага байланыштуу эмес – май, быштак, жашылча жемиштер, мємє жемиштер, жана башка тїркїн азык-тїлїктєр менен да байланыштуу. Мына ушундай кєлємдє бул азык-тїлїктєрдїн «Кумтєрдєн» башка кимге кереги бар? Кєптєгєн ысык-кєлдїктєр жыл бою ушул карым-катыш єнєктєштїктїн арты менен жашашат. «Кумтєргє» кеткен жолдогу трасса компаниянын техникалык коопсуздук талабы боюнча подрядчиктер тарабынан салынганын кимдир-бєрєє билеби? Асфальтты тєшєє, тїздєє иштери. Бул ишкана дагы компаниянын кирешесинен бирдиктїї салыкты, айлык акыдан салык, ошол эле социалдык тєлємдєрдї тєлєйт. «Кумтєр» ишин токтотсо, бул ишкана дагы жок болот. Бул жерде айта кетїїчї маанилїї нерсе, єнїккєн єлкєлєрдє тоо-кен ишканаларында бир жумушчу оруну ошол аймакта їчтєн бешке чейинки орунду тїзєт. Ал эми Кыргызстанда он беш жумушчу оруну тууралуу сєз болуп жатат. Андыктан ишкана ишин токтотсо жоготууларды дагы он бешке коркпой кєбєйтє берсек болот… Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

4

КЫРГЫЗСТАНДЫ АРТКА ТАРТКАНДАР

«КЄСЄЄНЇН АКЫЛЫ ТЇШТЄН КИЙИН» ЖЕ УБАГЫНДА КЫЙРАТПАЙ, ЭМИ ЖАШТАРГА ОРУН БОШОТПОГОН «АКСАКАЛДАР АРМИЯСЫ»

Ушу кезге чейин Кыргызстаныбыздын єнїкпєй келишинин сыры неде? Дал ушул суроого ар ким ар кандайча жооп узатат. Ал эми жеке менин пикиримде, буга убагында жооптуу кызматтарды аркалаган кезинде жарытылуу иш жасабаган, азыр дагы тырышып жылуу ордун бошотпой жаткан «пенсионер-аткаминерлер» менен креслодон жылмышканына ичи ачышып, ич кїптїїсїн акыл їйрєткєндєн чыгарган «азаматтарыбыз» себепкер. Анда эмесе кеп башынан болсун. Єлкє казынасын «ашагандан» бєлєк кыйратып иш кылбаган мамлекеттик мекемелер четтен табылат. Алардын алдыўкы сабында Улуттук илимдер академиясы турат десек жаўылышпайбыз. Расмий статистикага таянсак, бїгїнкї кїндє Академияда єзїнє 22 институт жана 2 борборду камтыган тєрт бєлїм иш алып барат. Анда 41 анык мїчє, 51 мїчє-корреспондент жана 23 ардактуу академик эмгектенет. Ал эми илимдер докторунун орточо курагы 50 жаш, илимдер кандидатыныкы 40 жашты чапчыса, академиктердин орточо курагы 73, мїчє-коресспонденттердики 70 жаш. Улуттук илимдер академиясынын 252 млн. сомду тїзгєн жылдык бюджетинин 197 млн. сому айлык акыга сарпталса, калганы коммуналдык кызмат кєрсєтїїгє жана башка чыгымдарга жумшалат. А илимий иштерге, изилдєєлєргє каражат каралган эмес. Сєздїн ток этерин айтканда, биздин илимпоздор жалаў маяна алганына ыраазы болуп гана отура беришкен. Мунун кесепетинен бул тармак алдыны эмес, артты кєздєй «єнїгїїгє» бет алган. Буга дїйнєдєгї ири «Scopus» аталыштагы аналитикалык борбордун маалыматына ылайык, Кыргызстандын илимий-изилдєє жарыялоонун кєлємї № 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

жаатында Жер шарында 142-орунга илингени тирїї мисал.

2012-жылдын 11-апрелинде Улуттук илимдер академиясынын президенттигине Абдыганы Эркебаевдин дайындалышы їмїт отун жандандыргандай болгон. Андан бери эки жарым жылдай убакыт єтїптїр. Тилекке каршы, илгери їмїт акталган жок. Академияны реформалоо жараяны башталмак тїгїл, муз ордунан козголбоду. 1997-2000-жылдары Жогорку Кеўештин Эл єкїлдєр жыйынын жана 2000-2005-жылдар аралыгында Жогорку Кеўештин Мыйзам чыгаруу жыйынынын тєрагалыгын аркалаган Абдыганы аганын Улуттук илимдер академиясын жаўылагандын ордуна, маалымат каражаттарынан тїшпєй, айрым саясатчыларды жактап сїйлєп, элди ынтымакка чакырып, биримдикти бекемдегендин ордуна, тейит уруусунун жыйынына катышып, анын жетекчилигине шайланганы – ал кишинин берчїсїн берип, ички ресурсу тїгєнгєнїн айгинеледи. Мындан улам, президент єзї баш болуп, илим чєйрєсїн реформалоо демилгесин кєтєрдї. Бул тармакты реформалоо 2013-2017-жылдар аралыгында єлкєнї туруктуу єнїктїрїїнїн улуттук стратегиясына кирди. Мына ушундай аракеттерден кийин гана Абдыганы Эркебаевич илимий борборду реформалоо боюнча єз концепциясын сунуш кылды. Концепцияда академиянын курамын єзгєртїї, курамындагы институттарды кыскартуу жана академиянын карамагындагы айрым мїлктєрдї єкмєттїн карамагына єткєрїп берїї каралган. Ошондой эле академиянын мекемелик тїзїмїн 3,5 эсеге кыскартып, андагы тєрт вице-президентти жана тогуз кишиден турган окумуштуулар президиумун жоюу каралган. Илим изилдєє институттарын ирилештирип, анын ордуна заманбап жети институтту тїптєє концепцияда жазылган. Ушундай кыскартуулардан їнємдєлгєн

каражатты академиядагы илимди єнїктїрїїгє жана илимий кызматкерлердин социалдык абалын оўдоого жумшоо пландалып атыптыр. Концепцияда мындан бєлєк жаўы сунуштар, илим чєйрєсїн жакшыртуу жаатында ойлор айтылган эмес. Улуттук илимдер академиясынын бул концепциясы коомчулукта кызуу талкуу жаратып, аны колдогондор салыштырмалуу кескин сын айткандар кєбєйдї. Маселен, тарых илиминин доктору Тынчтыкбек Чоротегин «Азаттык» радиосуна курган маегинде мындай кыскартуулар абалды оўдобостугун, анын ордуна эл аралык тажрыйбаны эске алуу зарылдыгын билдирген. «Бул жаатта биз Казакстан жана башка єлкєлєрдїн тажрыйбасын, оош-кыйышын эске алуубуз керек. Аларда академиянын курамы кандайдыр бир деўгээлде сакталып калганы менен, илимий иштер грант, долбоорлордун негизинде ишке ашат. Бул илимий жайдын натыйжалуулугун арттырды деп айтып жїрїшєт. Мындан сырткары академиядагы илимий институттарды ирилештирип, кыскартуу менен чектелбей, алардын университеттер менен байланышын кїчєтїї зарыл. Муну менен академияда академик, мїчє-корреспондент дегендерди сактап, акы тєлєбєстєн, Нью-Йорк же башка єлкєлєрдєгїдєй єз мїчєлїк акысын тєлєшї керек» дейт ал.

Абдыганы Эркебаевич єзї айткандай, академия жоюлуп кетпеши їчїн дїйнєдє ийгиликтїї жїзєгє ашкан тажрыйбаларды бизге ылайыктап, кыйын кырдаалдан чыгуунун альтернативалуу жолун тапса туура болмок. Анткендин ордуна жарыктык киши кїнєєнїн баарын каражаттын аздыгына шылтоолоп, єзїн актоо менен алек. Эгер Улуттук илимдер академиясын реформалоого дарамети жетпесе, анда ордун бєлєк адамдарга єткєрїп бербейби? Же кызмат кургур ушунчалык таттуу экенин пайгамбар жашынан єтїп калганда сезип атабы?

АЛТАЙ АСЫЛКАНОВИЧТИН «КАЗЫГЫН ТАПКЫСЫ» КЕЛГЕНИ… Аскар Акаевдин доорунда бактысы ачылып, улуттук университеттин проректорлугунан Билим берїї министрлигинин 1-орунбасары, И.Арабаев атындагы окуу жайдын жетекчиси, улуттук университеттин ректору жана Жогорку Кеўештин Эл єкїлдєр жыйынынын спикерлигине (2000-2005-жылдар аралыгында) чейин жеткен Алтай Бєрїбаевди коомчулук жакшы тааныйт. Акыркы жылдары Улуттук аттестациялык комиссиянын тєрагалыгын аркалап келаткан Алтай Асылканович бул орунга да ыраазы болбой, Кыргызстандагы окуу жайлардын флагманы саналган улуттук университеттин ректорлугуна болгон шайлоого катышты. Учурда бул маселе боюнча сот процесси жїрїїдє, анын жыйынтыгынын негизинде гана єкмєт башчысы Жоомарт Оторбаев чечим чыгарат. Жанараакта токтолгондой, А.Бєрїбаев 1998-2000-жылдары улуттук университетти жетектеген. Ошондо окуу жайдын балансындагы бир катар объектилерди, анын ичинен №10 жатакананы алгач КТРдин балансына єткєрїп, андан соў менчиктештирип жибергени убагында чоў дуу жараткан. А кишинин мындан

бєлєк жарытылуу эмгегин укпаптырбыз деле. Ошого карабастан, ылым санашкан бир катар илимпоздорду їгїттєп, єзїн колдоткон маанайдагы кайрылууну єлкє жетекчилигине жолдотту. Эгер ал ректорлук креслого кєчїк басса, улуттук университетте жогорудагыдай менчиктештирїї жоруктары кайрадан гїлдєп, їй-бїлєлїк башкаруу орнобойбу? Минтип чоочулаганыбыздын себеби, Алтай мырзанын жубайы Батыйгїл Баячарова улуттук университеттин алдындагы Ев-

(Уландысы 5-бетте)

5

КЫРГЫЗСТАНДЫ АРТКА ТАРТКАНДАР

«КЄСЄЄНЇН АКЫЛЫ ТЇШТЄН КИЙИН» ЖЕ УБАГЫНДА КЫЙРАТПАЙ, ЭМИ ЖАШТАРГА ОРУН БОШОТПОГОН «АКСАКАЛДАР АРМИЯСЫ»

ТАМЧЫ КАБАР ***

Æîãîðêó Êå¢åø êûðãûç-îðóñ ºí¿êò¿ð¿¿ ôîíäó áîþí÷à êåëèøèìäè æàêòûðäû *** Ñóëòàí Èáðàèìîâãî “Êûðãûç Ðåñïóáëèêàñûíûí áààòûðû” íààìû áåðèëåò

(Башталышы 4-бетте)

***

разиялык инновациялык технологиялык факультеттин деканы. Бул айым белгилїї бир партиянын лидери менен жеў ичинен сїйлєшїп, ємїрлїк жолдошун ректорлук орунга шайлатыш їчїн окуу жайдын кызматкерлерин «сатып алганы» туурасында аўыздар желип жортуп жїрєт. Албетте, колубуз менен кармап албагандан кийин мунун аныгына кепилдик бере албайбыз, ошентсе да, эмки жылдагы парламенттик шайлоодо окуу жайдагы 30 миў студентти ошол партияга добуш бердирїї планын тїзїп жїрбєсїн, ыя? Кезегинде улуттук окуу жайды оўдогондун ордуна, ага тиешелїї мїлктєрдї жеке колго єткєртїп жиберген адам экинчи жолу окуу жайды жетектегенде деле бир нерсени кыйратып жибербейт. Алтай Бєрїбаев єзїнїн дараметин деле билсе керек. Демек ал кресло дарты їчїн же кайсы бир партиялардын, саясый кїчтєрдїн камчысын катыра чабуу максатында улуттук университеттин ректорлугуна ашыгып атат деп жыйынтык чыгарсак жаўылышпайбызбы? Мамлекеттин, элдин кызыкчылыгынан дагы жеке кызыкчылыгын жогору койгон адаттан качан арылар экенбиз? 64 жаштагы А.Бєрїбаевдин ордуна иш десе ишке тойбогон, жаўыча ой жїгїрткєн, тажрыйбасы мол, єлкє їчїн кїйгєн адам аталган окуу жайды башкарса – окуу жай їчїн да, мамлекет їчїн да утуш болмок.

Êûðãûçñòàíäûí æàðàíäûãûí àëãàí ÷åò ºëêºë¿êòºð òåêøåðèëåò

КРЕСЛОДОН ЖЫЛМЫШСА «АКЫЛМАН», КЫЗМАТКА КАЙРА БЕКИСЕ «БАЛЫК» Єзї каалаган майлуу-сїттїї кызматка барыш їчїн ар кыл ыкманы колдонуп, керек болсо шантаж кылуудан да кайра тартпаган «баатырларыбыз» арбын. Алардын бараандуусу – кесиптешибиз, «Алиби» гезитинин кожоюну Бабырбек Жээнбеков. Бабырбек Субановичтин апрель окуясына чейин оппозициялык маанайдагы басылмаларды жетектеп, ошогездеги режимге каршы «маалымат согушун» тутантуудагы эмгегин жогору баалашыбыз керек. Бирок 2010-жылдын 7-апрелинде Курманбек Бакиевди жалгыз єзї мырза тактан кулаткан жок да. Бабырбек мырза менен катар сырткары ондогон басылмалар, журналисттер кандуу режимди сындап жазып, алды киши колдуу болуп єлсє, айрымдары сыртка качып чыгып кетїїгє аргасыз болушту. Бул окуяны эстегенибиздин себеби, Б.Жээнбеков дайыма курган маектеринде апрель революциясын жалгыз єзї жїзєгє ашыргансып милдет кылып сїйлєйт. Анын эмгеги бир эмес эки жолу бааланып, мамлекеттик монополияны жєнгє салуу агенттигинин директорлугун эки ирет аркалады. Алгач антимонополдук агенттиктин тєрагалыгынан «айдалганда», «Кыргыз Гезиттери Биримдиги» («КГБ») кыймылын тїптєп, бийликке каршы «маалымат согушун» тутантты. Жарыктык кесиптешибиздин кєздєгєнї – ушундайча жол менен эски «казыгына» кайтып баруу болуптур. Кїнїгє Ак їй, Кєк їйдї «бомбаламыш» этип атып, акыры кєздєгєн максатына жетти. Агездеги єкмєт башчысы

*** Êóìòºð áîþí÷à ñ¿éëºø¿¿ Ìîñêâàäà óëàíóóäà *** Óðìàò Àìàíáàåâà êàéðàäàí îîðóêàíàãà æàòûï êàëäû *** ÈÈÌ áàëà ñàòûï àëóó æºí¿íäº ÷ûêêàí æàðûÿíû èëèêòåé áàøòàäû *** Êîðãîî îðãàíäàðûíûí ¿ñò¿íºí àðûçäàíãàíäàð êºáºéä¿ *** Жантєрє Сатыбалдиевдин буйругу менен монополияны жєнгє салуу агенттигинин башчылыгына дайындалды. Анан кєрїп алыўыз кызыкты: баягы президентти, парламентти, єкмєттї «Алибиси» аркылуу болушунча шыбап аткан Бабырбек агабыз дароо позициясын єзгєртїп, єзїнїн гезити аркылуу бийликти мактатып, ара чолодо карачечекей уулу кыйкырып жїргєн оппозиция короосун сындатып койчу болду. Ошону менен Б.Жээнбековдун табигый жїзї сыйрылды. Жаўылышыптырбыз. Кесиптешибиз кресло дегенде бардыгына кайыл экенин быйыл экинчи ирет антимонополдук комитеттин тєрагалыгынан ыргыганда далилдеди. «Мени мыйзамсыз жумуштан алганы їчїн єкмєттї сотко берем» деп желпинип чыкты. Ошол эле маалда баягы кєндїм адатына тїшїп, бийликке оппозиционер болуп чыга келди. «Алиби» гезитинин ар бир санын барактап чыгыўыз: бийликти бир тараптуу жамандаган, оппозицияны мактаган материалдарга жык толгон. Эмне їчїн ачуу чындыкты (Б.Жээнбековдун тїшїнїгїндєгї) кызматта турган кезинде «Алибиси» аркылуу айтканга жараган эмес? Айта алмак да эмес, анткени, ал убакта креслого мас болуп жїргєн кези эле. Эми анын антимонополдук агенттик тєрагалыгынан ыргыганынын таржымалына токтололу. Ушул жылы монополияны жєнгє салуу агенттигинин Нургали Кудаяров аттуу кызматкери «Кудайберген» базарынын ээсинен 300 миў сом пара алып аткан жеринен кармалганы маалым. Алгачкы сурак маалында Н.Кудаяров алган акчаны єзїнїн жетекчиси Бабырбек Жээнбековго алып барып берерин билдирген эле. Мындай маанайдагы сєздєрдї «Кудайберген» базарынын кожойкеси Эльвира Сурабалдиева тарабынан жазылып алынган аудио жазуу да далилдеп турат. Премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин Б.Жээнбековду кызматтан алышына ушул жагдай тїрткї болгону айтпасак деле тїшїнїктїї. Минтип артында «калбыры» турганына карабастан беттырмоочулук кылып, «мыйзамсыз кызматтан алындым» де-

гени адамдык касиеттин ныпым соолуп калганынан кабар бербейби? Эгер эртеўки кїнї ага дагы майлуу кресло сунушталса: «Єкмєт башчысы єзї суранды, эми барбасам болбойт» деп «Алибисин» бийликти мактатып, оппозицияны «поктоткон» гезитке айландырары турган иш. «Алма сабагынан алыс тїшпєйт» демекчи, анын парламенттеги уулу, эркин депутат Равшан Жээнбековдун мамлекеттик мїлк фондун жетектеген кезинде жалпы жонунан 342 объектини жеке колго єткєрїп жибергени, алардын арасында бїгїнкї кїндє таўсык болуп аткан бала бакча, музыкалык мектеп, оорукана сыяктуу социалдык мекемелердин имараттары бар экенин жазбаган гезит калган жок окшойт. Башкасын айтпаганда да, «Кумтєр» боюнча 2003-2004-жылдардагы келишимдин алгачкы документтерине кол койгонун бїгїн кашайтып танып, эми тїштєн кийин элге, мамлекетке кїйгєндєй тїр жаратып, оппозицияонер болуп чыга келгени – атасы Бабырбектен да ашып тїшкєнїн ырастайт. Кызматка жеке мїдєєсїн канааттандырып, байлык топтоо їчїн барган, Кыргызстан їчїн кїйїп да койбогон, качан гана кызматтан айдалганда элге акыл їйрєтїп, «патриот» болуп чыга келген «азаматтарыбыздын» айынан єлкєбїз єнїкпєй келгени маалым. Эми мындай «мите курттардан» арылчу мезгил бышып жетилди. Алардын чыныгы жїзїн коомчулук да ажырата билип, баасын бергени оў. Бул дагы бир ирет кайталайлы, мамлекетибиздин єнїгїшї, элибиздин байгер турмушу їчїн маанилїї фактор болуп саналат…

P.S. Макаланын кийинки бєлїгїндє академик Жамин Акималиев, мамлекеттик дин комиссиясынын мурдагы жетекчиси Жолборс Жоробеков, Чыўгызхандын «шакирттеринин» 2012-жылдагы «жортуулунда тамадалык» кылган Кубатбек Кожоналиев, энергетика жаатында экспертмин деп жїргєн Эрнест Карыбеков жана башка «эксперттер», «акыл їйрєткїчтєр» тууралуу кеўири сєз кылабыз. Акинай АЙДАРОВА

Ñî¢êó ýêè æûëäà 246 àäàì êóë÷óëóêòàí êóòêàðûëäû *** Áàòêåíäå ñåãèç ìèëèöèÿ êûéíîî êûëìûøû áîþí÷à ñîòòîëóóäà *** Àê÷à àëìàøòûðãàí æàéëàðäû æàáóó äåìèëãåñè êºòºð¿ëä¿ *** Êîðåé èøêåðëåðè á¿ò Êûðãûçñòàíäû WI-FI ìåíåí êàìñûçäîîíó ñóíóøòàäû *** Æàëàë-Àáàääàãû ìåêòåïòåðãå âèäåîáàéêîî÷ îðíîòóëà áàøòàäû *** Æà¢û êîíóøòàðäà àëòû ìè¢äåí àøóóí æåð òèëêåñè ìûéçàìñûç áåðèëãåí *** Åâðîïà áèðèìäèãè Êðûìãà êàðøû ñàíêöèÿëàðäû êå¢åéò¿¿í¿ êºçäººäº *** Ïóòèí: Îðóñèÿíûí ýêîíîìèêàñû ýêè æûëäûí è÷èíäå î¢îëîò *** Áåëàðóñ Îðóñèÿ ìåíåí ñîîäàíû ÀÊØ äîëëàðû æàíà åâðî ìåíåí æ¿ðã¿çºò *** Ïàêèñòàí ìåíåí Îîãàíñòàí òåððîðèçìãå êàðøû áèðãå ê¿ðºøºò *** № 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

6 БАТКЕНДЕ СЕГИЗ МИЛИЦИЯ КЫЙНОО ПУТИН МАМИЛЕЛЕРДИН ЧЫЎАЛУУСУНА БАТЫШТЫ АЙЫПТАДЫ КЫЛМЫШЫ БОЮНЧА СОТТОЛУУДА

Орусиянын президенти Владимир Путин жылдык маалымат жыйынында Батыш менен мамиле, Орусиядагы экономикалык абал, рублдин кунунун тємєндєшї жана мунайзат бааларынын арзандашы тууралуу пикирлерин билдирди. Орус жетекчиси Орусиянын экономикасын турукташтыруу їчїн єкмєт жетиштїї деўгээлде иш-чараларды кєрїп жатат деп айтты. Ошону менен бирге ал орус экономикасында буга чейин диверсификация жасалбаганын мойнуна алды. Ошону менен бирге ал Орусиянын экономикасы кайрадан бутуна турушу їчїн эки жылга чейин убакыт кетиши мїмкїн экенин белгиледи. Путиндин маалымат жыйынына жїздєгєн жергиликтїї жана эл аралык медианын єкїлдєрї катышты. Орус президенти Би-Би-Синин Орусия Батыш менен эпке келип, кырдаалды жумшартуунун ордуна агрессивдїї саясат жїргїзїп жаткан жокпу деген суроосуна

да жооп берип жатып, Батыштын тышкы саясатын сындап єттї. “Орусия єзїнїн кызыкчылыктарын коргоо максатында гана аскерий машыгууларды єткєрїп жатат. Орусиянын учактары СССР урагандан бери 19 жыл бою мындай маневрларды жїргїзгєн эмес. Ал эми АКШ алыскы аймактарга аскерий маневрларды тынымсыз улантып келген. Эки жылдан бери биз дагы учуп жатабыз. Орусиянын тышкы єлкєдє - бирєє Кыргызстанда, экинчиси Тажикстанда аскерий базасы бар. Кыргызстандагы базабызды президент Акаевдин тушунда Афганистан тараптан согушкерлер бастырып киргенден кийин Кыргызстан тараптын єтїнїчї менен жайгаштырганбыз. Бул аймактагы туруктуулукка Батыш да кызыктар болушу керек. Ал эми АКШ аскерий базалары дїйнєнїн бардык бурчунда бар. Бул жерде кайсы тарап агрессивдїї саясат жїргїзїп жатат? “, - деп суроо салды Путин.

КАЗАК ЭЛИН ЭГЕМЕНДЇЇЛЇК КЇНЇ МЕНЕН КУТТУКТАЙБЫЗ ДЕЧИ, БИРОК “КЫЗЫЛ ЄРЇК” КИМДИКИ?

16-декабрь кїнї боордош казак элибиздин мамлекеттїїлїгїнїн эгемендїїлїк кїнї. Чын дилибизден куттуктап, албаналбан ийгиликтерди каалайбыз жана мындан ары дагы кєптєгєн жетишкен-

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

диктерди багындыруусуна тилектешпиз! Мына ушул кїнгє карата Венгриядагы казак студенттеринин бирикмеси Youtube. com видео хостингине “Кызыл єрік’тї” Будапешттин тургундары ырдап, казак элин куттуктап жатышат деп билдиришкен. Чындыгында европалыктар ырдагандай деле болушпаптыр, болгону анда-санда “кызыл єрїк” деп... Ал мейли, бирок “Кызыл єрїк” деген чыгарма биздики, кыргыздардыкы эмеспи?! Мирлан Баеков биринчи ырдап, хит кылганы эсибизде. Ортодо дагы башка “бир кыргыз тамаданыкы” – деген сєздєр болду эле, бирок ал деле кыргыз да. Ал эми Акылбек Жеменей жана Мирлан Баеков катышкан “Эл Арна” телеканалындагы “Бари есимде” кєрсєтмєсїндє, Акылбек мырза “Ооба, кыргыздардыкын которуп алып ырдап жїрєм” деп, моюнуна алганы, казак элине жетишсизби, же “боордошпуз, боло берет” дегендей мамиле кылганын токтотушпайбы?! Ансыз деле “Кара жорго”, Боорсок жана Боз їй сыяктуу баалуулуктарыбызды талашып келгени чексиз. Эгер бул ырдын авторлугу боюнча сыр болсо, бєлїшїп кое аласызбы Мирлан мырза? Бектур, Бишкек шаарынын тургуну

Кыйноолор дїйнєнїн кєптєгєн єлкєлєрїндє курч маселе бойдон сакталып калууда Баткен областтык ички иштер башкармасынын, Кадамжай райондук жана Кызыл-кыя шаардык милиция бєлїмїнїн сегиз кызматкерине адамды кыйноо жана кызматынан кыянат пайдалануу фактысы боюнча айыбы угузулуп, алар кызматтан четтетилди. Азырынча алардын баш коргоо чарасы катарында эч жакка чыкпоо тууралуу тил кат жаздырып алышты. Тергєє материалдарына караганда, алар кылмыш жасаган деп шектелген аялдын кїнєєсїн мойнуна алдырыш їчїн анын бети-башын, бїткєн бою тепкилешип, жерге жаткырып алышып, башына желим баштыкты кийгизип алып, муунтушкан. Уруп-сабоодон кыйналган аял бир нече жолу эс учун жоготкон. Кыйноого чыдай албаган аял шкафтын айнегин сындырып алып, анын сыныгы менен денесин кескилеп, єз жанын єзї кыюуга аракет кылган. Натыйжада соттук-медициналык экспертизанын маалыматына ылайык, уруп-кыйноого алынган аялдын саламаттыгына оор залака келгени аныкталган. Бул ишти Кадамжай райондук прокуратурасы эки жолу карап, кылмыш курамы жок деген негизде жаап койгон. Ошондон кийин Баткен областтык прокуратурасы тергей баштаган, бирок тергєєчїлєргє кысым болбосун деп Башкы прокуратура бул ишти Ош шаардык жана Ош областтык тергєє бєлїмїнє тапшырган экен. Бул маалыматты Би-Би-Сиге аталган тергєє бєлїмїнїн жетекчиси Каныбек Калбаев билдирди. Бул жабык жайлардагы кыйноо фак-

тысы боюнча милиция кызматкерлери тобу менен соттолуп жаткан биринчи окуя эмес. Ушундай эле айыптоо менен Ош шаарында дагы сегиз милициянын иши жыл башында сотко ашырылды. Жабык жайлардагы кыйноолордун, уруп-сабоонун тыйылбай жатканы жакында Акыйкатчынын отчетунда да айтылган. Андан сырткары кыйноолордун алдын алуу боюнча улуттук борбордун да маалыматы болгон. Аталган борбордун адистери тергєо абактарына 400 кєп жолу кыдырып барышып, милиция кызматкерлери кылмышка шектїї адамдардын кїнєєсїн мойнуна алдырыш їчїн кыйноого алууга кынык алышкан деп билдиришїїдє. Кыйноого алгандыгы їчїн Кылмыш Кодексинде 15 жылдан эркинен ажыратуу каралган. Бирок азыркыга чейин кыйноого кынык алган кєп милиция кызматкерлери жоопкерчиликтен кутулуп кетїїдє. Жогоруда аталган борбордун адистери жабык жайлардагы кыйноо фактылары боюнча Башкы прокуратурага отуздан ашык кайрылуу жазышкан. Бирок азыркы учурда кыйноо фактылары боюнча тєрт гана кылмыш иши козголду, дейт кыйноолордун алдын алуу Улуттук борборунун директору Бакыт Рыспеков. Би-Би-Си

УЛУТТУК БАНК 2 МЛН. ДОЛЛАРДЫН САТЫЛЫШЫ БОЮНЧА АТАЙЫН ОПЕРАЦИЯ ЖЇРГЇЗЇП, СОМГО КАРАТА СПЕКУЛЯЦИЯЛЫК ЧАБУУЛ ЖАСАЛГАНЫН ТАКТАДЫ Їч кїндїк тыныгуудан кийин валюта базарында улуттук валютаны алсыздандыруу башталды. Буга объективдїї фактор жок. Мындай пикирин Улуттук банктын тєрагасы Толкунбек Абдыгулов 18-декабрдагы маалымат жыйынында билдирди. Анын айтымында, бїгїнкї кїндє банктык системада 250 млн. доллар бар жана анын 30�ы накталай доллар тїрїндє. Ал ошондой эле улуттук банк 17-декабрда атайын «чалгын» жасаганын кабарлады. «Биз 2 млн. долларды жїгїртїїгє салдык. Жыйынтыгы кандай болду? Улуттук валютага спекуляциялык атака жасалууда. Тактап айтканда, улуттук банк эки банк – «Айыл банк» жана «РСК банк» аркылуу 57,8 сом курсунда долларды саткан.

3-4 сааттын аралыгында бардыгы сатылып бїтїп, кийин бєлєк акча алмаштыруу жайлары аркылуу 60 сомдон сатылды. Бул бизди бир аз этият болууга жана структуралык чараларды кєрїїгє мажбурлайт», - деди ал.

Улуттук банктын тєрага орунбасары Нурбек Жеўиштин айтымында, сатуу саат 10:30 башталган, ал эми валюта толук 16:00га чейин сатылып бїткєн. Бул операция тууралуу 3 адам гана билгенин кошумчалады. Редакциядан: Борбор калаа дагы акча алмаштыруучу жайлардын кєпчїлїгї ЖК депутаттарына таандык экени айтылып жїрєт. Ошондо мына ушундай спекуляциялык жол менен акча табуунун башында эл єкїлдєрї турган болуп калабы?

7

ИНСАН Касымалы ЖАНТЄШЕВ – жазуучу, драматург, театр режиссеру жана артист

ИМПРОВИЗАТОР-АЙТУУЧУ... Кыргыз улуттук жазма адабиятынын кєч башыларынын бири, кара сєздїн каймагын калпыган чебер жазуучу Касымалы Жантєшевдин кыргыз фольклоруна болгон мамилеси биринчи муундагы кыргыз жазуучуларынын єкїлдєрїнє караганда айрыкча бир кырдаалдар менен айырмаланып турат. Дегеле жазуучунун фольклорго мамилесин ажыратып, жиктеп, этаптарга бєлїп кєрсєтїї мїмкїн эмес. Фольклордук аў-сезимдин стихиясы жазуучунун бїткїл чыгармачылык жолун бирдей эле даражада аралап єтєт десек болот, башкачараак айтсак, Касымалы Жантєшев жаралышынан, жазма тїрїндєгї импровизатор. Импровизатордук касиет: сюжеттик чиелеништерде, баяндоонун коюлушунда, макал-лакаптардын, уйкаш сєздєрдїн жамакталышында, атайын кооздукка, сулуулукка, чечендикке басым коюлган сїрєттєєлєрдє, ар бир окуянын акыл-насаатчыл жыйынтыгында, ачык эле сезилген. Ушул залкар инсаныбыздын ємїр чыгармачылыгына кєз чаптыра кетсек.

Àòû æºí¿: Êàñûìàëû Æàíòºøåâ Òóóëãàí æûëû: 1904 æûëû Òóóëãàí æåðè Òåïêå àéûëû, Ò¿ï ðàéîíó, Êûðãûçñòàí Êàçà áîëãîí æûëû: 1968 æûëû Êàçà áîëãîí æåðè: Ôðóíçå øààðû Èøìåðä¿¿ë¿ã¿: æàçóó÷ó, äðàìàòóðã, òåàòð ðåæèññåðó, àðòèñò ×ûãàðìà÷ûëûê àêòèâä¿¿ë¿ã¿: 1926-æûëäàí áàøòàï Ýìãåêòåíãåí æåðè: Êûðãûç ìàìëåêåòòèê äðàìà òåàòðû ЄМЇР БАЯНЫ: Улуттук адабиятыбыздын єнїгїп-єсїшїнє салым кошкон чыгаан жазуучу, драматург Касымалы Жантєшев Ысык-Кєлдїн 1904-жылы Тїп районунун, Тепке айылында туулган. Кыргыз эл жазуучусу.. Фрунзедеги (аз. Бишкек) педтехникумду бїтїргєн. Кыргыз педтехникумунда окутуучу, Кыргыз АССРинин агартуу эл комиссариатынын методисти, Єзгєндє райОНОнун башчысы, Кыргыз драма-

лык театрында актер, режиссер, режиссёр-коюучу, Кыргызмамбаста редактор, Эл комиссариатынын искусство боюнча башкармасынын начальниги, маданият министрлигинин репертуардык-редакциялык коллегиясынын башкы редактору болуп иштеген. Касымалы Жантєшевдин їйбїлєсї чыгармачылыктын династиясын алып жїргєн. Анын ємїрлїк жубайы – белгилїї акын Нуркамал Жетикашкаева. Нуркамал эже катуу оорудан 31 жашында ааламдан кєзї єттї. Жаш калган уулу, болочок киносценарист, жазуучу Кадыркул Ємїркулов он алты жашка чейин Жантєшев деп аталып жїрдї. Анткени ал Нуркамал Жетикашкаеванын согуштан кайтпай калган мурдагы жубайы Ємїркул Жетикашкаевдин уулу эле. Кенедейинен аны єз уулундай жылуу мээримге бєлєп чоўойткон. Канткен менен К.Жантєшев таланттуу жазуучу катары да, адам катары да таза, бийик инсан болгону ушундан эле кєрїнєт эмеспи. Ысык-Кєл облустук драма театрына анын аты берилген.

1968-жылы 64 жаш курагында бул дїйнєдєн кєзї єткєн.

ЧЫГАРМАЧЫЛЫК ЖОЛУ Жеке чыгармачылыгы студенттик жылдарда эле башталып, бир актылуу пьесаларды жазган. 1938-жылы “Эки жаш”, андан їч жылдан соў атактуу “Каныбек” романы жарыкка чыккан. Согуш жылдарында “Курманбек”, “Єч” драмалары, кийин Токтогул Сатылгановдун ємїрїнє арналган “Элдик ырчы” пьесасы жаралган. Кара сєздє катуу узанып “ХанТеўирлик чабан” романы, “Тилек”, “Жалындуу жаштар” повесттери, балдарга арналган чыгармалары окурмандарга жеткен. Касымалы Жантєшев “ТяньШандын кызы” деген алгачкы кєркєм тасманын сценарийин жазган. Ошол алгачкы кыргыз киносундагы башкы ролдордо Муратбек Рыскулов менен Жамал Сейдакматова ойногон. Москвалык режиссерлор, опе-

раторлор Жантєшевдин їйїндє жїрїп иштешкен. Жазуучунун отуздан ашык китептери жарык кєргєн. Анын чыгармачылыгында орчунду сєз болуп, окурмандарга атын тааныткан “Каныбек” романы болду. Кєркєм сєздїн мыкты їлгїсїн ушул чыгармасында кєрсєтє алган жазуучунун бул чыгармасы “Кыргызфильм” студиясынан экрандаштырылган. Кєптєгєн чыгармалары орус тилине которулуп китеп болуп чыккан. Алсак “Каныбек” романы бир нече жолку басылышы менен жарык кєргєн. Ал эми М.Лермонтов, Н.Островский, Е.Смирнов, Г.Андерсен, И.Будогорскаянын чыгармаларын кыргыз тилине которгон.

СЫЙЛЫКТАРЫ: Эки жолу «Ардак Белгиси» ордени, медалдар, Жогорку Советтин Ардак грамоталары менен сыйланган. Искусствого эмгек сиўирген ишмер жана башка кєптєгєн сыйлыктардын ээси болуп саналат.

ЭМГЕКТЕРИ: Кыргыз тилинде: • Эки жаш: Повесть. - Ф.: Кыргызмамбас, 1938. - 103 б.

• Каныбек: Роман: 1-китеп. Ф.: Кыргызмамбас, 1939. - 275 б.

•Каныбек: Роман: 2-китеп. Ф.: Кыргызмамбас, 1941. - 153 б.

•Адыл мерген: Поэма. - Ф. Казань: - Кыргызмамбас, 1941.

- 96 б.

•Чолпонбай: Аўгеме. - Ф.: Кыргызмамбас, 1943. - 44 б.

•Каныбек: Роман: 3-китеп. Ф.: Кыргызмамбас, 1948. - 239 б.

•Тилек: Повесть. - Ф.: Кыргызмамбас, 1949. - 136 б.

•Жалындуу жаштар: Повесть. - Ф.: Кыргызмамбас, 1951.

- 350 б.

•Ашуу ашкан суу. - Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1955. - 300 б.

•Эки жаш: Повесть, аўгеме жана очерктер. - Ф.: Кыргызмамбас, 1955. - 211 б.

•Каныбек: Роман: 1-китеп. Ф.: Кыргызмамбас, 1957. - 651 б.

• Мендирман: Эл жомокторунун негизинде жазылган поэма: 1938-1955. - Ф.: Кыргызмамбас,

1957. - 139 б.

• Биздин жомоктор. - Ф.: Кыргызокуупедмамбас, 1958. 171 б.

• Каныбек: Роман. 2-китеп. Ф.: Кыргызмамбас, 1958. - 755 б.

• Каныбек: Роман. - Ф.: Кыргызстан, 1960. - 280 б.

• Хан-Теўирлик чабан: Роман. - Ф.: Кыргызмамбас, 1963.

- 340 б.

• Биздин секретарь: Повесть.

- Ф.: Мектеп, 1964. - 306 б.

• Пьесалар. - Ф.: Кыргызстан, 1964. - 284 б.

• Менин тагдырым: Повесттер. - Ф.: Кыргызстан, 1967. 208 б.

• Чолпонбай: Аўгеме. - Ф.: Мектеп, 1970. - 51 б..

• Тандалган чыгармалар. - Ф.: Кыргызстан, 1972.

• 1-т. - 612 б.

• 2-т. - 728 б.

• 3-т. - 644 б.

• Чолпонбай: Аўгеме. - Ф.: Кыргызстан, 1974. - 32 б.

• Эки жаш: Прозалар. - Ф.: Мектеп, 1974. - 326 б.

• Курманбек: Пьесалар, повесттер. - Ф.: Мектеп, 1979. 224 б.

• Адыл мерген менен Эдил мерген: Жомок. - Ф.: Мектеп, 1982. - 25 б.

• Акылман бала: Жомоктор жана легенда. - Ф.: Мектеп, 1983.

- 47 б.

• Жалындуу жаштар: Повесть. - Ф.: Кыргызстан, 1983.

- 298 б.

• Каныбек: Эки китептен турган роман: 1-китеп. - Ф.: Кыргызстан, 1985. - 588 б.

• Каныбек: Роман: I китеп. -

Б.: Адабият, 1991. - 529 б.

• Каныбек: Роман: II китеп. Б.: Адабият, 1991. - 704 б.

• Акылман бала: Жомок, легенда. Б.: Кыргызстан, 1995. 56 б.

Орус тилинде: • Герой Курманбек. - М. - Л.: Искусство, 1944. - 136 с.

• Кар жукпас: Роман. - Ф.: Киргизгосиздат, 1956. - 280 с.

• Каныбек: Роман: кн. 1. - Ф.: Киргизгосиздат, 1958. - 401 с.

• Каныбек: Роман. - М.: Мол. гвардия, 1958. - 319 с.

• Каныбек: Роман: кн. 1 - 2. Ф.: Киргизгосиздат, 1961. - 948 с.

• Каныбек: Роман: кн. 1 - 2. Ф.: Киргизгосиздат, 1962. - 952 с.

• Каныбек: Роман в 2-х т. Ф.: Кыргызстан, 1980. Котормолору: • Лермонтов М. Ырчы Кериб: Тїрк элинин жомогу. - Ф. - Казань: Кыргызмамбас, 1938. - 16 б.

• Андерсен Г.X. Кебетесиз балапан: Жомок. - Ф. - Казань: Кыргызмамбас, 1938. - 28 б. Будогорская И. Фонарь жєнїндє повесть. - Ф. - Казань: Кыргызмамбас, 1938. - 92 б. Андерсен Г.

X. Дюймовочка. - Ф.: Кыргызмамбас, 1939. - 24 б.

• Будогорская И. Фонарь жєнїндє повесть. - Ф.: Кыргызмамбас, 1939. - 93 б. Островский Н. А. Болот кантип курчуду. - Ф.

- Казань: Кыргызмамбас, 1940.551 б. Смирнов Е. Даўктуу пионер Гена Шукин. - Ф. - Казань: Кыргызмамбас, 1940. - 62 б. Акмат Рааткан

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

8

ШОУ МАЕК Нуркыз КОЖОНОВА, ырчы:

Мээримдїї эне болгонго бїт кїчїмдї жумшайм Кыргызстандын шоу бизнесинен єз ордун таап, элге єз таланттын тартуулап эл оозуна алына баштаган жылдызыбыз Ныркыз Кожонованы кепке тарттык.

- Нуркыз Саламатсызбы дайым кїлїп жайдары жїрєсїз бактылуусузбу?

- Жеке жашоодо эртеден кечке эле тытынып иштеп жїрєм (кїлїп). Учурда “Сезим” аттуу жаўы ыр жаздырып бїтїп їналгыларга бере баштадык. Сєзї: чыгармачылык досум, эстрада ырчысы Нурмат Садыровго таандык, обону: музыкант «Доолбас» тобунун мїчєсї ырчы Эдил Маматовдуку. Ал эми, бактылуусузбу деген суроого жооп берсем, аткан таўды баткан кїндї кєрїї ар бирибиз їчїн эле бакыт болсо керек, этно рок ырчысы Каныкей айтмакчы «жашоо бар, жашаш керек» дегендей.

- Аял їчїн балалуу болуу бул «бакыт» деп ойлойсузбу?

- Албетте, “балалуу їй базар” деп бекеринен айтпаса керек. Кудайым буйруса «эне» болуу «эне» деген статус бизге да керек, єзїм кичинекей наристелерге абдан жакынмын, аларды эркелетип жатканда, тєкмє акындарга сєздєр єзї эле келе берген сыяктуу, мага да эркелетчї сєздєр єзїнєн єзї чыга берет. Анын їстїндє єзїмдє бала кыялмын (кїлїп) - Канча баланын мээримдїї энеси болгуўуз келет?

- Жаратканыбыз канчаны буйруган болсо баарына мээримдїї эне болгонго бїт кїчїмдї жумшайм. Бирок, кыялыма баарын жуп-жубу менен тєрєсєм деп тилек кылам, тагыраак айтканда 2 бала, 2 кыз. Жумуштан чарчап келсеў балдарыў, кыздарыў мотурайып чуркап апалап кылган кылыктарын айтып мактанып турса аял затты їчїн мындан чоў бакыт болбосо керек, кан жанынан жаралган наристе да кантсе дагы…

- Аял затты катары кайсы мезгилди, кайсы гїлдї жактырасыз?

- Жай мезгилин абдан жакшы кєрєм, анткени бул мезгилде айлана жашылданып, айлана гїлдєргє толуп турган убакыт болот. Мен айылда тоонун боорунда чоўоюп єскєндїктєн жаратылыштын жашыл болуп, канааттуулардын сайрап турганын жактырам. Азыркыга чейин бош убактым болсо жаратылышка чыгып таза аба менен дем алып жаратылыш койнунда эс алып турам. Ал эми, гїлдєрдїн ичинен жактырган гїлїм «гвоздика», башка кыздардай гїлдїн тикендїїсїн жактыра бербейм айрыкча розаны, эмнегедир сырты жалтырак ичи калтырак адамдарды элестет. Дал ушул гїл, мисалы: “аийи сонун го” деп сырткы келбетине суктанып анан тикенегин кармап жабыркап калгандай, кээ бир адамдар болот го, сыртынан суктанасыў да сїйлєшє же тааныша келгенде таптакыр башка адам болуп чыга келет…..

- Чыгармачылыктагы досторуўуз туурасында кеп кылып берсеўиз?

- Чыгармачылык досторум абдан кєп, алардын баарын атай берсем, кєп убакыт талап кылынат. Бардык чыгармачыл адамдар менен жакшы мамиледемин, сый-урмат менен аралашып катташып жїрєм. Бирєєгє жакшы кєрїнїп бирєєгє жаман кєрїнгєндєн алысмын. Колуман келишинче баарына бирдей салам берип, сый урмат кєргєзгїм келет.

- Сизге тойго ырдаган жагабы же сахнада ырдаганбы?

- Сиз “бул кєзїўїз жагабы же бул кєзїўїзбї” деген суроо бергендей болдуўуз, кайсы жакта ырда десе ошол жакта ырдаган жага берет, биз ырчылар жер тандабайбыз негизи… (кїлїп) Ар дайым ырдагандан эргїї алган калк болобуз, кубанычыбызды да кайгыбызды да ыр менен чыгарабыз!!!

- Байкашымча абдан позитивдїї адам экенсиз?

- Дал ошондой дайым жайдары шайыр жїргєндї жактырам, жакшылык жакшылыкты чакырат деп коет го, анын сыўары позитив позитивди чакырат десем аша чаппайм!!!

- Рахмат сизге, жакшы маек куруп бердиўиз, чыгармачылыгыўызга ийгилик!!

- Сиздерге да чоў рахмат, калемиўер курчуй берсин, ийгилик!!! Жеўишбек ШЕРИПБАЕВ № 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

9

ШОУ МАЕК

и д м и р е л е с р е н н є г н є р й ї а т к ы л ы ч Чыгарма м й а л у у т р а т а м ы р а кїйєрманд Жоодарбешим, ырчы:

Кыргыз эстрадасынын казанында кайнап жїргєн “ Єкїнбє” деп муўдуу ырлары менен кїйєрмандарынын жїрєгїнєн тїнєк тапкан, кєбїнчє кыздардын уюлдук телефондордо Жоодарбешимдин сїрєттєрї жайнап жана анын муўдуу ырлары жаўырып калганы баарыбызга маалым болушу керек. Єзїнє кєптєгєн кїйєрман чогулта алган, кыргыз эстрадасынан єз ордун тапкан жана бул ырчы мырзанын аты да єзгєчєлєнїп Жоодарбешим аталган ырчы мырза тууралу маек кылмакчыбыз.

- Саламатсызбы Жоодарбешим мырза - Саламатсыздарбы - Жаўы жылда жакшы маанай тартуулоо менен жакынкы арада концерт бергени турасыздар, ушул концерт боюнча кененирээк айтып єтсєўїз?

- Концертибиз кудай буюрса 25-декабрда Каба уулу Кожомкул атындагы спорт сарайында єтмєкчї, азыркы учурда тыным албай кїйєрмандардын ишеничин актоого татыктуу концерт берели деп жїгїрїп жїрєбїз. Концертке даярдык жакшы десем жаўылышпайм, жаўы ырларды жаздыруу менен алек болуп жїрєбїз. Бул концертке кїз мезгилинен бери, тагыраак айтканда сентябрь айынан бери эле берсекпи деп жїргєнбїз, бирок убакыттын тартыштыгына байланыштуу элге тартуулай албай калдык, кудай буйруп сиз айткандай жакшы маанай тартуулоо менен жаўы жылдын астында бергени турабыз.

- Бул концертиўиз борборубуздагы биринчи концерт болсо керек ?

- Бул убака чейин Кыргызстандын кєптєгєн жерлеринде аймактарында концерттеримди берип келгем , сиз айткандай бул менин Бишкектеги биринчи концертим болуп саналат.

биринчи масштабдуу концертим болгондуктан ушул убака чейинки чыгармачылыктагы їйрєнгєн нерселеримди топтоп туруп, кїйєрмандарыма оригиналдуу кылып тартуулоо максатында турам. Концертте басым жасай турчу бул жандуу їн менен ырдоого белсенип жатам, оригиналдуу анан дагы айтып койчу бул сахнанын жасалгалоосу єзгєчє болот деп жїз пайыз кепилдик бере алам. Кєрїїчїлєр концерттен бул нерселерди кєрїп, ырахат алышат деген ишеничтемин.

- Суроону чыгармачылыгыўыздан тышкары сунуп єтсєм, угушубузда ырчы Нурлан Насип менен тууганчылык байланышыўыз бар деп угабыз, деги эле їйбїлєўїз тууралу, кайсыл жердин кулуну болосуз мына ушул тууралу айтып єтсєўїз?

- Мен їй-бїлєєдє тогуз бир тууганмын, тогуз бир туугандын эў кенже баласы болом. Їй-бїлєєдє кичїїсї болгонума байланыштуу эрке болуп чоўойдум. Ал эми жердигим Токтогулдун Чоў-Арык деген айылынан болом. Эми, Нурлан Насип экєєбїз жєнїндє айта турган болсок таяке жээнбиз, жашыбыз дагы теў, сахнада тууган катары да, дос катары да бири-бирибизге жардам берип келе жатабыз. Жакында эле Нурлан концертин бергенде экєєбїз биргелешип дуэт ырдап чыкканбыз, ошол ырды менин чыгармачылык кечемде да экєєбїз дуэт ырдайлык деп жатабыз.

кайсыл жакта тозосуз?

- Кудай буюрса, 25-декабрь Бишкек шаарында, экинчи кїнї Ош шаарында андан кийин Жалал-Абадда концерттерим болот. Концерттеримди ийгиликтїї єткєрїп алсак анан їй-бїлєм менен тозоюн деген тилектерим бар. Жаўы жылга арналган да кечелерге сунуштар тїшїп жатат, алсак Ала-Тоо аянтында майрамдык иш чара болот экен, дагы кєптєгєн жерлерден бизге сунуш тїшїп жатканына карабай баардыгынан баш тартып жатам. Їч кїндїк концерттен кийин шай кетип, чарчаймго деп мага тїшкєн сунуштардан алдына ала баш тартып жатам.

- Жаўы жылда кїн санап кучак жайып келе жатат, єзїўїздїн каалоо тилектериўизди айта кетсеўиз?

- Келе жаткан жаўы жылыбыз алгач Кыргызстан їчїн эў эле токчулукту, биримдиктїї жана ынтымактуулукту жылдардан болсун. Экинчиден анда жашаган кыргыз калкым аман болуп, ойлогон ой максаттарына жетип, кєптєгєн ийгиликтерге жетишсин жана ошондой эле ар бир їйдє баланын ыйы чыгып, ата-эне, бир туугандардын кїлкїсї шаўга бєлєнїп ар дайым дасторкондору жакшылыкка жайылып турсун. Ал эми єзїмдїн кесип-

тештериме ушул келе жаткан жыл биз їчїн эў ийгиликтїї жылдардын башаты болуп, Кыргызстандын байрагын кєптєгєн єлкєлєргє желбиретели демекчимин.

- Айткан тилектериўиз кабыл болсун. Сиздин маегиўизге чоў рахмат, жаўы жылды жакшы тозуўуз.

-Сиздер да кесиптештериўиздер менен жаўы жылды жакшы тозуўуздар “Айбат” гезитине ийгилик. Маектешкен Акмат РААТКАН

- Жаўы жылды кимдер менен

- Жаўы жылды утурлай кєптєгєн сахналаштарыўыз дагы концерт берип жатышат, айтайын дегеним бул концертте кїйєрмандарыўыз кандай єзгєчєлїктєрдї кїтє алышат?

- Албетте, єзгєчєлїк болот. Башында айтып єткєндєй бул менин Бишкектеги № 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

10 Эрнест АБДЫЖАПАРОВ, кинорежиссёр, сценарист, продюсер

ТАЛАНТ ДИПЛОМ МЕНЕН ЭЛЕ КЕЛБЕЙТ... убакта кандай тартылса ошол жїз менен эле келе жатат.

Акыркы жылдары кыргыз кинолору калкыбызды кубандырып элдин купулуна толо турган кинолорду тартуулашууда. Ошол кинонун кєзїн таап, кєптєгєн мыкты кинолорду элге тартуулап келген жана келе бере турган биздин сыймыгыбыз болгон кыргыздын сценаристи, продюсери, кинорежиссёру Эрнест Абдыжапаров менен маек курмакчыбыз

- Кєптєн бери кєрїнбєй калдыўыз, эмне менен алек болуп жїрєсїз?

- Мен азыркы учурда кино жаатында эле алек болуп жїрєм, жакын арада «Кекеч» деген мистикалык комедиябыз тартылып бїтїп азыркы учурда монтаж жїрїп жатат. Негизинен бул тасма жаштарга арналган. Кудайым буюрса монтаж

жаўы жылга чейин бїтєт, бирок 5 мартта элге тартуулайлы деп жатабыз.

- Дагы кандай кино менен элдерди кубантайын деп жатасыз?

-Шабдан баатыр деп уран чакырып калышты ошого далалат кылып, ошол кинонун їстїнєн иштейин деп жатам буюрса «Шабдан баатырды» мен тартайын деп жатам, бирок мыйзамдуу тїрдє бекий элекмин.

- Келечекте кыргыз киносун кандай элестетесиз?

- Кыргыздын киносу жана айтып кеткендей эле єзїнїн жїзї бар, ошол жїзї менен дїйнє жїзїнє таанылат. Азыркы учурда талантуу балдар кыздарыбыз да кєп, жаўы тартылып жаткан кинолорубуз да мыкты тартылып жатат. Мисалы: «Аят» «Курманжан Датка» «Салам Нью йорк» жана башка кинолорубуз мыкты тартылган кинолор десем болот.

- Театрдан окубай эле башка кесиптин ээлери тартылып кинонун баркын кетирип жатат де-

- Єзбектер Индиянын стилиндеги кино тартышат экен. Биздин кыргыз кинолору кайсыл стилге кирет?

- Биздин кинолор єзїбїздїн эле кыргыз стилине эле кирет. Анткени, биз эч кимге окшошпойбуз Индияга, Америкага жана башкаларга да окшошпойбуз. Биздин єзїбїздїн туубаса єзєгїбїз бар, каада салтыбыз башка. Кыргыз киносу 60 жылдары эле пайда болгон ошол

САБЫРБЕККЕ ЫРААЗЫМЫН

Жакшы тилек жарым ырыс, Жабыркаган элиўе ишиў дурус. Жаўылба балам жаўылба, Ырыскы турат кашыўда. Сабырбек Артисбековичге кєптєн бери тилек айткым келип жїрєт. Бирок, кандай кылып жеткиреримди билбей ойлонуп атып кєп убакыт єтїп кетиптир. Сєз башынан болсун: баянымды кыскача айтайын. . Бул дїйнєдє ата-энеге эў биринчи баалуу, барктуу, ыйык бул бала экен да. Менин уулум

Улан Иманалиев мындан эки жыл мурун машинадан авария болуп, белиндеги омурткалар жылышып кеткен. Чалым экєєбїз балам їчїн аябай сарсанаа болуп, эмне кыларыбызды билбей айлабыз алты кетип атканда абышкам экєєбїз ары ойлонуп, бери ойлонуп атып Жумабеков Сабырбекке барып сїйлєшїп, кеўешип келели деп чечим чыгарып, абышкам жєнєп кетти. Їйдє отуруп мени катуу ойго батырган нерсе бул акча каражаты болду.” Кымбат сураса кантип, кайдан акча табабыз,

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

аны кайра кантип кутулабыз” деген. Азыркы заманда болбогон кичикий нерсеге кєп суммадагы акча сурап жатып калышат эмеспи. Бир нече убакыт єткєндєн кийин абышкам кїлїп жайнап, маанайы кєтєрїўкї болуп кирип келгенде эле “сїйлєшїї биз ойлогон баа болгон экен” деген ой менен абышкамдан “Ии эмне дейт” деп шашылып сурасам, абышкам “ ал аябай жакшы адам турбайбы “ дейт. Менин оюмда “ баягы тойбос врачтардын бири го” деп жїргєм, кєрсє адамгерчиликтїї адам экен, биздин абалыбызды тїшїнїп “колуўардан келсе 10 миў сом болот “ дептир. Мен аябай сїйїнїп ыйлагым келип кетти, баламды бар десем азыркы кїнгє чейин коркуп барбай жїрєт.. “Жумабеков Сабырбек ал ушунчалык жєнєкєй, билимдїї, адамгерчиликтїї адам. Ал тїшїнїї менен ооруган адамдарга арзан жасайт” деп элдерден кєп угам. Менин кудагыйымдын бутун арзан жана жакшы жасаганын єз кєзїм менен кєргєм. Мен ушул балдарыма кандай ємїр, денсоолук тилесем да Жумабеков Сабырбек балама да ошону

тилейм. Мен єзїм кєп ооругандыктан кєп врачтарды угуп, кєрїп жїрєм. Бирок, Жумабеков Сабырбектейди чанда гана угам. Мен ушул сыяктуу врачтарга баа берем, баалайм. Газеталардан да окуп жїрєм їйї жок кєчєдє їйї жок калган кишилерге (БОМЖдарга) кышында палатадан чыгарбай айыктырып жардам берет экен. Мындай жардамды жада калса акчасы бар миллионерлер да бербейт, алардын колунан да келбейт. Жумабеков Сабырбектей адамдар бизде кєп болсо кана. Кудайымдан ак дилимден, ниетимден Сабырбекке ден-соолук, иштерине ийгилик жана ушул адамгерчилигинен эч тайбай элге єз жардамын, мээримин берип жїрє берсин. Кийгениў болсун ак халат, Пейлиўде жансын ак талант. Кыйналганды сакайтсаў, Їстїўєн тїшпєйт ак халат. Бак кетпесин башыўдан, Кетпесин кїлкї кашыўдан. Бакытка байлык уланып, Їй-бїлєєў турсун кубанып. Кєк-Жар айылынын тургуну Гїланда Исабекова

генге кандай карайсыз?

- Актёрдук мастерствону театрдан окуп бїтїп дипломун колуна кармап келген кыздар балдардын таланттары жок болуп калган да учурлар кездешет же болбосо биз тартып жаткан киного кебете кешпири туура келбей калат. Мисалы: «Курманжан Датка» киносун тартып жатканда курманжандын ролуна кыздар табылбай калды, театрды бїтпєгєн эле Элина Абай кызын алышып, єзїнїн ролун мыкты аткарып бербедиби, мына ушундай учурлар кєп кездешет. Бул жерден жалпылап айтууга болбойт, бул жерде талант болуш керек, талант диплом менен эле келбейт, туубаса талант болот мына Сїймєнкїл Чокморов талантуу актёр болгон, азыркы кезде ага жете турган актёр жок. Бирок, ал театрды окуп бїткєн эмес, єзїнїн кудай берген таланты болгон. Азыркы учурда дагы кєбїнчє кинону єзїлєрїнїн акчаларына тартышат, экономдош їчїн тегерегиндеги жакын досторун тартат, ал эми кастинг жарыялап актёр алышса алар акча сурашат. Мындай учурлар кєп кездешет. Театрдан окубай эле башка кесиптин ээлери тартылып кинонун баркын кетирип жатат дегенге кошулбайт элем. Жеўиш ШЕРИПБАЕВ

МУГАЛИМДЕР ДАГЫ АЙЛЫК МАЯНАСЫН ТОЛУК АЛАЛЫШПАЙ НААРАЗЫ Республиканын баардык ишкана мекемелеринде кызматкерлер айлык маяналарын банктардын карталары аркылуу алышууда. Ошондой эле мугалимдер дагы ушинтип алышат. Бизде Кочкордо кєп эле мектептердин мугалимдери дагы айлык маянасын толук ала алышпай нааразы болуп келїїдє. Бухгалтерлер калп эле туура эмес эсептемиш болуп, мугалимдердин айлыгынан арттырып алышат экен. Арткан акчаларды “РайФинотдел” аркылуу бєлїшїп жешет имиш. Булар жумушка алынган жаўы бухгалтер, эсептей албай калыптыр ошон їчїн деп жатышат. Атын атагысы келбеген кочкор районун жашоочусунан кат келди. Кочкор районунда кїч тїзїмдєрї деле бар алар мындай жагдайды карабай эмне кылып жатканы белгисиз. Мындай маселени батыраак чечпесе, абал курчууда, ар кайсы айылдардагы мектеп мугалимдери райондун мугалимдерине кєтєрїлїп чыккыла, силер чыксаўар биз да чыгабыз деп ураан чакырып жатышканы. Мугалимдер кєтєрїлсє эч ким токтото албай калат эмеспи. Болбосо мурунку ”районнонун” жетекчилери “ бала бакча башчыларын”, "мектеп директорлугун”, “мугалимдик орундарды”, “эл агартуунун отличниги” наамдарды малга баалап топоз, тайларды алып калышпады беле. Ар бир мектептен айына миў сомдон алганда эле 34 миў сом айлыктан сырткары кошумча киреше кирип келгени айтылып жїрчї. Кочкор районун билим берїї тармагынын жаўы жетекчиси Искендер Садырбаев мырза бул жагын жакшылап карап коёт деп ишеним артып туралы.

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР 4 ЖЫЛ ИЧИНДЕ КЄП АЯЛДУУЛУККА ШЕКТЕЛЇЇ БОЮНЧА 5 КЫЛМЫШ ИШ КОЗГОЛДУ, – вице-премьер А.Маматалиев

коргоо органдырна кайрыла бербегендиктен їй-бїлєлїк зомбулукка кабылгандар жєнїндє расмий маалыматтар реалдуу картинаны кєрсєтє албайт. Алар биринчи кезекте медициналык мекемелерге барышат», - деп кошумчалады А.Маматалиев.

МИНИСТР К.ТУРДУБАЕВ ЭГЕР АБОНЕНТ КЫШТАН ЭЛЕКТР ЖЫЛУУЛУГУ МЕНЕН ЧЫККЫСЫ КЕЛСЕ ИМПОРТ ГАНА СУНУШТАЙ АЛА ТУРГАНДЫГЫН АЙТТЫ

АЗИЗДЕР ЖАНА ДЇЛЄЙЛЄР КООМУ ТАРАБЫНАН ЧЫГАРЫЛГАН ТОВАРЛАРДЫ МАМЛЕКЕТТИК МЕКЕМЕЛЕР САТЫП АЛБАЙ ЖАТАТ -18-декабрда Жогорку Кеўеште єтїп жаткан КРда адам укуктары менен болгон кырдаал жєнїндє маселеге арналган єк-

Эгер сиз кыштан электр жылуулугу менен чыкканга аракет кылсаўыз, анда биз

4 жыл ичинде кєп аялдуулукка шектелїї боюнча 5 кылмыш иш козголду. Бул тууралуу 18-декабрда Кыргызстандагы адам укугу боюнча єкмєт кїнїндє белгилїї болду. «2 же андан кєп аялга їйлєнїїгє шектелїї боюнча 2010-жылдан 2014-жылга чейин 5 кылмыш иш козголуп, анын 4сї сотко єткєрїлдї. 17 жашка жете электерди никеге мажбурлоо фактысы боюнча 53 кылмыш иш козголуп жана 33 иши сотко єткєрїлдї. Никеге мажбурлоого же тескерисинче, никеге каршы чыгуу боюнча 148 кылмыш иш козголуп, анын 80 сотко єткєрїлдї», деди Маматалиев. Акыркы жылдары Кыргызстандын аймагында болгон їй-бїлєлїк зордук-зомбулук фактылары 30� єскєн. Акыркы жылдары Кыргызстандын аймагында болгон їй-бїлєлїк зордукзомбулук фактылары 30� єскєн. Вицепремьер-министр Абдрахман Маматалиев парламенттин 18-декабрдагы отурумунда билдиргендей, їй-бїлєлїк зомбулук боюнча катталган фактылардын саны 11 миўден ашат. «Їй-бїлєлїк зомбулукка ар кандай топтор: аялдар, балдар жана карылар туш болот. Бирок басымдуусу аялдар. Тилекке каршы, жабырлануучулар дайыма эл укук

ИИМДИН УЮШКАН КЫЛМЫШТУУЛУК МЕНЕН КЇРЄШЇЇ БАШКАРМАЛЫГЫ АДАМ ЄЛТЇРЇЇГЄ ШЕКТЕЛГЕН УКТ МЇЧЄСЇН КАРМАДЫ - ИИМдин уюшкан кылмыштуулукка каршы кїрєшїї башкы башкармалыгынын кызматкерлеринин ыкчам-иликтєє иш-чараларынын жїрїшїндє, уюшкан кылмыштуу топтордун биринин мїчєсї 1984-жылы туулган, бир нече оор кылмышка шектелген А.К. кармалды. Бул тууралуу 15-декабрда ИИМдин басма сєз кызматынан билдиришти. Кармалган адам КР Кылмыш-жаза кодексинин 97-беренесинин 1,2 бєлїмї (адам єлтїрїї) менен каралган кылмыштын белгилери боюнча айыпталып издєєдє жїргєн. 2013-жылдын мартында бул жаран эл аралык издєєгє алынган. Эске салсак, 2013-жылдын 18-январында болжол менен саат 17:00дєр чамасында Кара-Балта шаарынын Ковровщиков кварталынын №17 їйїнєн Кипиш деген каймана аттуу 29 жаштагы кримтєбєл Урмат Саадабаевдин бетине атылган 2 октон каза болгон денеси табылган. Саадабаев, Бокушевдин уюшкан кылмыштуу тобунун мїчєсї болгон жана криминалдык чєйрєдє «смотрящий» макамына ээ болгон. Белгисиз бирєє аны їйїнїн алдынан атып кеткен. Жерине келген ыкчам-иликтєєчї топ кылмыш болгон жерден Макаров їлгїсїндєгї тапанчанын 9 мм калибрдеги 2 огун табышкан. Ыкчам-иликтєє иш-чараларынын жїрїшїндє, аталган фактыга уюшкан кылмыштуу топтун мїчєсї 1984жылы туулган А.К. катыштыгы бар экендиги аныкталган. Єлтїрїї криминалдык териштирїїлєрдїн айынан келип чыккан. ИИМдин уюшкан кылмыштуулукка каршы кїрєшїї башкы башкармалыгынын кызматкерлери тарабынан кєрїлгєн ара-

импорт гана сунуштай алабыз. Мен сиздерден тїшїнїїнї суранам, келгиле чогуу иштейли, деди 18-декабрда Энергетика жана єнєр жай министри Кубанычбек Турдубаев парламенттик радионун эфиринде. Министр суроолорго жооп берип жатып ал єзї Сары-Жазда чоўойгондугун, ал жактын климаты Нарындыкына окшош экендигин белгилєє менен ал жакта дагы электр энергияны єлкєнїн башка калкы сыяктуу эле бекитилген тарифтер менен алыша тургундыгын кошумчалады. «Биз жылытууну энергия менен камсыздай албайбыз. Бизде мїмкїнчїлїктєр жок, биз ачыгын айттык. Биз электр энергияны импорттойбуз, аны жергиликтїї энергия менен аралаштырабыз. Ошондуктан 700 кВт.саат. электр жылуулугунан тышкары — їй чарбасы їчїн жетиштїї єлчєм», - деди министр.

мєттїк кїндє, вице-премьер-министрлер Абдырахман Маматалиев менен Элвира Сариева баштаган єкмєт мїчєлєрї менен мамлекеттик органдардын жетекчилери, эл аралык уюмдар менен жарандык коом єкїлдєрї, адам укуктары боюнча адистер менен эксперттер катышууда. Жыйындын жїрїшїндє Азиздер жана дїлєйлєр коому тарабынан єндїрїлгєн товарларды мамлекеттик мекемелер тарабынан сатып алуулар жїргїзїлбєй жаткандыгын, бул боюнча кабыл алынган мыйзамды, Жогорку Кеўештин токтомун КР єкмєтї аткарбай жатканын Жогорку Кеўештин вице-спикери Тєрєбай Зулпукаров сынга алды. Вице-премьер-министр Сариеванын айтымында, єткєн жылы Азиздер жана дїлєйлєр коому тарабынан чыгарылган товарларды сатып алып, бир катар укук коргоо органдары тарабынан акчасы тєлєнбєй калган. Буга байланыштуу алгач карыздарды тєлєє тапшырмасы коюлган. Ошентсе да, айрым єндїргєн товарларды аз-аздан болсо дагы сатып алып, тапшырма жарым-жартылай аткарылган, - деди Э.Сариева.

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК кеттердин жыйынтыгында изделген адам Бишкек шаарынын аймагынан кармалды.

ИШКЕР Р.АЛКАНОВДУН ИШИ БОЮНЧА ТЕРГЄЄ 3 КЫЗДЫН КЇНЄЄСЇН ДАЛИЛДЕДИ,- ИИМ - Ишкер Райкан Алкановго кол салуу боюнча тергєє 3 кыздын кїнєєсїн далилдеди, деп билдирди 16-декабрда Жогорку Кеўештин Мыйзамдуулук, тартип жана кылмыштуулукка каршы кїрєшїї боюнча комитетинин отурумунда, ИИМдин Башкы тергєє башкармалыгынын жетекчисинин орун басары Нурлан Їтємїшов. Комитеттин мїчєлєрї Жогорку Кеўештин депутаты Ширин Айтматованын 2014-жылдын мартындагы Камила Дїйшє-

БЇГЇНКЇ КЇНГЄ КАРАТА КЫРГЫЗСТАНДЫН 1 МЛН 400 МИЎ ЖАРАНЫ БИОМЕТРИЯЛЫК КАТТООДОН ЄТТЇ, - ЄКМЄТ -18-декабрга карата Кыргызстандын 1 млн 400 миў жараны биометриялык маалыматтарын тапшырды. Бул тууралуу парламенттин отурумунда єкмєт єкїлї билдирди. Ал эми, депутат Дастан Бекешевдин («Ар-Намыс») биометриялык маалыматтарды тапшырууда мажбурлоо болбошу керек, деген билдирїїсїн биринчи вице-премьер-министрге жеткире тургандыгын билдирди. Д.Бекешев мурдараак: «Биометриялык маалыматтарды тапшырууда мажбурлоо болбошу кеерек. Бїгїн эмне болуп жатат? Мугалимдери окуучулардын ата-энелерин биометриялык маалыматтарын тапшырууга мажбурлап жатышат жана эгер алар тапшыргандыгы тууралуу тактама алып келишпесе анда, мугалимдер "демек сиздин балаўызга окуганга кыйын болот" деп айтып жатышат. №15, 8 жана башка Їй-бїлєлїк медицина борборунда башкы дарыгерлер дарыгерлерди биометриялык маалыматтарын тапшырууга мажбурлап жана аларды иштен бошотуу менен коркутуп жатышат», - деп билдирген.

БИШКЕК ШААРЫНДА АЗ КАМСЫЗ БОЛГОН 4 МИЎ 151 ЇЙ-БЇЛЄ КЄМЇР ОТУНУ МЕНЕН КАМСЫЗДАЛДЫ - Бишкек шаарында аз камсыз болгон 4 миў 151 їй-бїлє кємїр отуну менен камсыздалды, деп маалымдайт мэриянын басма сєз кызматы. Кємїр отуну мамлекеттик жєлєк пул алгандарга, жалгыз бой энелерге, ден-соолугунан мїмкїнчїлїгї чектелген жарандарга, баатыр энелерге, 7-апрель окуясынан жабыр тарткандарга, жетимдерге жана жалгыз бой пенсионерлерге 1,5 тоннадан берилди.

жыйынтыгын кїтїп жатабыз. Алар бир айдан бир жарым айга чейин созулат. Биз жаўы жылга чейин кылмыш ишти жабабыз жана Талас облустук сотуна єткєрїп беребиз», - деди Їтємїшов.

БИШКЕКТЕ КУРАЛ КОЛДОНУУ МЕНЕН ЧУУЛУУ КАРАКЧЫЛЫК ИШТЕРГЕ КАТЫШЫ БАР КЫЛМЫШКЕР КАРМАЛДЫ

АЛДАМЧЫЛЫК МЕНЕН ИШКАНАЛАРДЫН БИРИНЕН 5 МУЗДАТКЫЧ АЛЫП АКЧАСЫН КАЙТАРЫП БЕРБЕЙ ЖЇРГЄН АДАМ КАРМАЛДЫ - Алдамчылыкка шектелген Аламїдїн районун тургуну кармалды. Бул тууралуу 18-декабрда Бишкек ШИИББдин басма сєз кызматы билдирди. Анын маалыматы боюнча, милицияга ишканалардын биринин жетекчиси кайрылган. Ал ушул жылдын октябрында чала тааныш Кїмїш аттуу жигит алдоо жолу менен ишенимге кирип 100 миў сомдук 5 муздаткычты алгандыгын жана азыркыга чейин кайтарып бербегендигин билдирген. Шаардык милиция тарабынан кєрїлгєн чаралардын жыйынтыгында Аламедин районунун 26 жаштагы тургуну А.Кїмїш кармалды.

11

баеванын єлїмї жана 26-октябрда Талас шаарында ишкер Райкан Алкановго карата кол салуу боюнча иштерди иликтєєнїн жїрїшї боюнча кайрылуусун угушту. Маалыматты КРнын ички иштер министринин орун басары Рыскулбек Жапаркулов менен ИИМдин башкы тергєє башкармалыгынын жетекчисинин орун басары Нурлан Їтємїшов тааныштырышты. Утемисовдун айтымында, 3 кызга карата КРнын Кылмыш-жаза кодексинин 97-беренеси (кол салуу) боюнча кылмыш иш козголгон. «Азыркы учурда тергєє органдары тарабынан айыпталгандардын кїнєєлєрї далилденди жана камакка алуу менен байланышкан чара кєрїлдї. Тергєє иштери азыркы учурда 80� аяктап калды.

6-7 экспертиза жїргїзїлдї. Алардын натыйжалары кыздардын жабырлануучу тарапка койгон дооматтарын жокко чыгарууда. Биз азыр медициналык жана медико-психологиялык экспертизалардын

- Бишкек шаарынын Биринчи май районунда курал колдонуу менен бир нече каракчылык кол салууларга барган Ош облусунун Кара-Суу айылынын жашоочусу кармалды, деп билдирди Биринчи май РИИБдин жетекчиси Нурмат Давлетов 17-декабрда Бишкектеги маалымат жыйында.

«10-декабрда нєємєт бєлїмїнє «Самат» аттуу жигит белгисиз їлгїдєгї атуучу курал колдонуп каракчылык менен кол салып жатканы тууралуу маалымат тїшкєн. 12-декабрда Биринчи май РИИБдин кызматкерлери тарабынан 27 жаштагы Кара-Суу шаарынын тургуну Самат Мойдунов кармалды. Анын «Хонда» автоунаасын текшерїїдє ТТ їлгїсїндєгї тапанча табылды. Алынган курал боюнча баллистикалык экспертиза дайындалды», - деди Н.Давлетов. Анын айтымында, С.Мойдунов менен анын 4 шериги Ош шаарында жана Ош облусунда бир катар чуулуу кылмыштарды кылганын тергєє аныктады. «Айрыкча, анын Ош шаарында каракчылык кылганы аныкталды. Атап айтсак, С.Мойдунов Кара-Суу базарында иштеген аялдын артынан їйїнє чейин аўдып барып, аны тапанча менен коркутуу жолу менен 200 миў сом салынган сумкасын колунан жула качкан. Кийинки каракчылык кылган олжосу 22 миў долларды тїзгєн», - деп билдирди ал.

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

Э 12

ТАРЫХ БАРАКТАРЫНАН

СЕНБАЙ СЕПЧИ

ЖЕ ЧОЎ ЧАРЫК УРУУСУНУН ТАРАЛЫШЫ

(Башталышы єткєн санда) Окурмандардын суроолору боюнча кайрадан тарых беттерине кайрылабыз… Каройдогу чоўчарык эли Карагул баатырдын тукумдары. Карагул казактын Сан-Барак, Абылай хандары Талас, Чїйдї басып киргенде, жоого каршы аттанган Эсенкулдун кол баштаган жигиттеринин бири болгон. Бир кызы Їкї апаны Эсенкулдун Куттуксейит деген уулуна берген. Андан учурунда топ жарган Шамен туулган. Казактар Жайыл кыргынын салып, Чїйдї жамырап каптап киргенде, жанын аябай салгылашып, азыркы Токмокко чукул тоонун этегинен кайтыш болгон. Азыр да анын кєзї єткєн жерди Карагул-Булак дешип, Токмоктогу сарбагыш туугандар ыйык мазар катары кєрєт. Илгери Карагул-Булакка жакын сарбагыштардын кєрїстєнї болгон, бир ирет бирєєнї коюп жаткан кези экен, Балбак баатырдын (Шамендин небереси, болуш) келе жатканын кєргєн Шабдан баатыр ичи жылып: «Балбактар, топурак салышсын» -деп кємдїрбєй турат. Балбактар топурак салмак тїгїл, урган боюнча єтїп кетип калышат. Карагул ууктун боосу менен курчанган экен, сєєктї алып келгенде энебиз эсине тїшїп, ууктун боосунан улам тезирээк тапкан дешет. Турмушта боло берет, кээде жумуш кылып жатып, шым шыпырыла бергенинен жип менен байлап койосуў, анан чече албай калганда Карагул ата эске тїшєт. Ошол Эсенкул заманында калмактан кєп кул жыйнап алган экен. Бир кїнї Эсенкул баатыр сыртка чыгып кетсе, кулдары качкан экен. Эсенкул келсе кулдары жок, ал артынан Жунгарияны кєздєй жєнєйт. Кул деле пул да. Таўга маал тапкан экен, карашса бир тобу талаада эле дырдайып жатат дейт. Жети кулу алачык тигип, ичине жатып алыптыр. Эсенкул баатыр: «Єз жанын бакпаган, менин жанымды бакмак беле» -дешип, алачык жасагандан эринип талаада жаткандардын барын жигиттерине кырдырып, жети кулун алып келет да, эки-їчєєнї кыздарынын калыўына солто элине берет. Ошол жети кулду пааналап, бир топ калмактар єздєрїнчє їйїр болуп алышкан. Солтодо Жоочалыш, Кєгєйлєр жакын деп жїрїшєт. Сарбагышта калмакылар, Эсенкулдун Абдыраман, Шооругун жандаган жети кулдар бар. Кыргыз ичинде тууган таарыныш деген болгон. Ормонханга таарынышып Надырбектер деле бугуга кирип кетишип, сарбагышка каршы урушкан. Ал эми Эсенкулдун заманында Балыктын чоў атасы Курманбектер Эсенкул менен эрегише кетип, бир топ чоўчарык Кетмен-Тєбєгє кетип калышкан. Андан ары Балыктын атасы Кумар Таласка кетсе, Балыктын тукуму Байтикте. Карагулга аталаш Бирке, Байкемпир, Байбото сыяктуу туугандары Кочкордо калса керек. Ормон кийин хан болгондо єзї ОртоТокойдо калып, єзїнїн бир туугандары: Телегейи Тегизбек. Босогосу Болотбек, Болуп турган Ниязбек. Ормон, Субан, а да бек, Бердикожо Бердибек. Ажы, Шатен, алты бек, Ырыскулбек, Кожобек. Ниязбектин сегиз бек,

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

Телегейи тегиз бек.-болушкан. Ормон: Бердибек, Бердикожо, Рыскулбек, Кожобек, Ажы, Шатендерди Ат-Башы, Нарын, Ак-Талаага кєчїргєн. «Чоў чарыктар Мантышта, чогула албай тантышты» - деген кеп бар. Ормон хандын убагында чоўчарыктар Мантышка чогулушуп кеўеш курушгкандан калган. Рыскулбекти ээрчип Карагулдун Орус деген уулунун тукумдары Ат-Башыга кетишет, дагы бир топтору Жантайдын артынан Кеминге кетишет, азыркы Кум-Дєбєдє турган єйїздїк туугандарыбыз Тєрєкелди менен кїн батышка кетет. Эсенбай эс тарткан маалда чоўчарыктар бєлїндї болуп калыптыр. Эсенбайдын бала кези сарбагыш-бугу чабышына туура келип, жалаў ый угуу менен єткєн дейт. Калп айткан менен болобу сарбагыштар тїтїнмє-тїтїн ошол чабышта кайтыш болуп, ар бир боз їйдє эле єкїрїк чыгып турган экен. Ал мезгилде сарбагыш азыркы казак жерлери, кєлдїн тескейин ээлеп, биягы Рыскулбектер Ат-Башыга чейин ээлеп калышкан. Башкысы, сарбагыштын бир уругу болуп эсептелген чоўчарыктын тарыхын Эсенбайдын єз кєзї кєргєндєрїн баяндагым келген. Бул жерде чоўчарыктар кантип чогултулуп Каройго кандайча келип калган деген сєздєрдїн жандырмагы чечилет. Мен бул тарыхты хроникалуу берейин деп ойлогом. Бирок, єйїздєгї туугандар да єздєрїнїн тарыхы тууралуу билгиси келгенин угуп, алар тууралуу да маалыматтар бар экенин эскерте кетейин. Атам Келдибек айткан: єткєн кылымдын 60-жылдары чоў апам Сїйїндїн кєзї єткєндє єйїздєгї чоўчарыктар келип катышып, ал эмес ражасын чогултуп беришиптир. Ал мезгилде атам да башкарма болсо керек. Кара-Суу жаўы салынып, їйлєр аз, тиягы Бекдєєлєттїкїнє чейин, биягы Кермакундукуна чейин эл кирип, жаштар батпай калды дейт. 60-жылкы жаштар азыркы сакалдуулар болсо керек, аларды дєўгє чогултуп, мїчєсїн, акчасын берип, жайын тїшїндїргєнбїз дейт. Демек 60– жылдары єйїздєгї чоўчарыктар менен ражабыз бир болгон экен. Негизи сейректеп калса керек, кийин ража їзїлдї. Белгилїї акын Барктабас Абакиров лениндик чоўчарыктан. Анын Акбар деген акимчиликти бийлеп тыў чыгып келаткан баласы бар эле. Талант Калчаев менен жашташ, анан жакшы мамиледе эле. Мени болсо иним деп койчу. Кийин баласы балык жеп кайтыш болду, єзїнїн да кєзї єтїп кетиптир деп угуп калдым.

1860-1870-жылдары кыргыз эли їчїн єтє оор кырдаал тїзїлгєн. Кєпчїлїк эл бєлїнгєн, Ормондун кунун кууйм деп жїрїп сарбагыш чачылган. Жантай уулу Шабданга бийликти берип, тынч Кеминде жатып калган. Россия менен тїзїлгєн келишим боюнча сарбагыштардан Ысык-Кєлдїн кїўгєйї бїт алынган, ал жакта Калыгулга окшогондордун кїмбєзї калды. Ормонхандын уулу Їмєталы орус менен урушуп Кытайга кирип кеткен. Їмєталыдан 2000ден ашык тїтїнї менен Шамен бєлїнїп чыгып, Россияга кошулган. Эсенбайдын жаштыгы ушундай албуут заманга туш келген. 1861-жылы 15-сентябрда сарыбагыш уруусунун єкїлдєрї Ырыскулбек Ниязбек уулу, Ажы Ниязбек уулу (Ормондун инилери), Адыл Субан уулу

жана Калыгул Алыбек уулу орус генералы Г.А.Колпаковскийге кат жазышып Россиянын курамына кошулат. Шамендин балдары тыў чыгып, Кочкордун бир ыптасында бийликти бербей калышат. Деги эле Бугуда Боромбайдын кїнї бїтїп, Тилекматтын Чыныбайы тейлеп калат, Солтодо Жангарачтын кїнї бїтїп бийлик Канайдын токолунун баласы Байтикке єтєт. Баягыдай єзїмдї єзїм билем деген кїчтїї сарбагыш болуштуктарга чачырап кеткен. Акыры Кытайдан Їмєталы да келет. Байтик Солтону бийлеп калат, Надырбектин тукуму Апар апабызды алганы Кочкорго келип калат. Байтик сартка окшош анан токолдун баласы болгондуктан, Жангарачтар «сарткул» деп коюшчу экен. Їмєталы Байтиктин кїйєєлєп келгенин угуп, ал отурган єргєєгє барат.

-Ии «сарткул» келген экенсиў кыз аўдып, сени кєргєндєр байкабай сарт кул экен деп, єлтїрїп салбасын. –дейт Їмєталы жєн сїйлєбєй.

-Мен го «сарткул» болгонум їчїн Рахманкул сарттын башын Бишкек чебинен алдым. А сен эмне жїрєсїў, ушул кезге чейин єз атаўдын кунун доолай албай. – деп Ормон хандын кунун алалбай калган Їмєталыны Байтик каптап чыгат. Їмєталы эшикке шарт бурулуп чыгып кетип, сарбагыштар менен кїйєєлєп келген Байтикти чаап салгысы келет. Бирок Шамен баштаган сарбагыштын аксакалдары бир тууган бугу менен да чабышсак, эми солто менен чабышабызбы деп, сарбагыштарды тыйып, Апар апаны каада менен узатып жибериптир.

1875 – жылдары ак таўдай Балык сарбагыштагы туугандарына кєчїп келет. Шаншєєкєттї кєп жактырбаган Шамен ит келдиби, куш келдиби деп, ага кєўїл бурбай койот. Ал чоў чарык туугандарынын айлында эки –їч жылдай жашап калат. Ошол мезгилде Эсенбай эл оозуна алынып бараткан мезгил экен. Жанагыдай элдин тынчы кетип туш –тарапка бєлїнїп, бир жерге чогула албай турган кези. Балык келерден бир аз мурунураак Шаменди туур кылып жїргєн Байботонун кєзїн Шамендин жигиттери кєгєртє чабат. Чоў чарыктардын аксакалдары Шаменге барып арызданууну чечишет. Тагай деген аксакал чоўчарыктар болгон экен, булар кантсе таякеси эмеспи деп отузга толо элек Эсенбайды кошуп алышат. Шамен ак єргєєдє отуруптур, чоўчарыктар кирип келгенде кєп жактырган жок дейт, кекээрлеп сїйлєп, сакалдуулардын бары баштарын катып, отуруп беришиптир. Аларга аякка кымыз тартылып, эч ким їн катпай эле, тынчтык єкїм сїрїптїр. Ошол маалда улагада отурган жаш Эсенбай тизелеп отуруп, он тєрт аяк кымызды катар бастырып жибериптир. Мен кєбєйтїп отуз аяк деп койом, бирок, эсинде калганына караганда, он тєрт аякты ичип жибергени чын болсо керек. Бир кезде куш жаздыкта чыканактап отурган Шамен: -Ии, чоўчарыктар суутуп койгону келди-

ўерби? Ырыскулбекке барып, ымырылып келдиўер, Тєрєгелдиге барып, тємїрїлїп келдиўер, Жантайга барып, жамырылып келдиўер, эми мага эмне келдиўер? –деп катуу айтты дейт. Аксакалдардын бары Байботону унутуп, башын жерге салып, унчукпай калышыптыр. Ошондо, камчыны жерге сайып таянып, ачууланып Эсенбай айтыптыр: -Ырас, чоўчарыктар Ырыскулбекке барышты, ымырылып келишти, бирок, башы-кєзї бїтїн келишти, Тєрєгелдиге барышты, тємїрїлїп келишти, кудай жалгап ал жактан да бїтїн келишти. Жантайга барышты, жамырылып келишти, ал жактан да бїтїн келишти. Эмне Шаменде калгандар жыргап кетиптир деп ойлоп атасызбы, мына караўыз... Кєрсєткїлє! Боз їйдїн эшиги шарт ачылып, бети башы кєгала Байбото кирип келиптир, куш жаздыкта чыканактап жаткан Шамен аны кєрїп, шарт эле оодарылып: -Кєрсєткєн экенсиўер кєргїлїктї, алдына тїшкїлє, акмактар! –деди дейт. Ошол жерден эле кысыр эмди тай союп, чоўчарыктарды коноктоп, Байботонун алдына тїшїп, аттап-тондоп узатышыптыр. Сєз билген Эсенбайдын эл алдында баркы єсїп, Шамен аны чоў иштерди бїтїрїїгє жумшай баштайт. Генерал Колпаковскийдин комиссиясына кошулуп, орус-кытай чек арасындагы 1881-жылкы келишимдерди тїзїп, чек араларды тактоо боюнча сарбагыш элинин атынан катышат. Шайлоолордо Эсенбай бий шайланып, Шамен улуу Байтерек болуштан сегиз жаш кичїї болсо, андан кийин болуш болгон Байтерек уулу Балбактан сегиз жаш улуу экен. Балык сарбагыш ичине кєчїп келгенде, Эсенбай бир айыл элге сєзї єтїмдїї болуп калган кези. Балыктын санжырасын толугу менен угуп, эсинде сактап калат. Ал эми ошол мезгилде тестиер иниси Шапак Рысменде уулу тууралуу туура эмес маалыматтар берилген. Биринчиден, Балык чоўчарык элинде жашаганда Шапак 13 жаштын тегерегинде бала, сєз жок Балыктын айткандарын угуп, тыўшады, бирок атагы ай – ааламды чапчыган Балыкооз, єспїрїм Шапакты коштоп албагандыр. Шапак каякка барса да Эсенбайды ала жїргєн экен. Шапак Эсенбайдын кєзї єткїчє анын кєзїнчє «Манас» айтпаптыр, бул адат сарбагыштарда бекем болгон окшойт. Экинчиден, эмнегедир 1863-жылдары туулган Шапак Рысменде уулунан бир топ жаш кичїї ошол эле жерде єскєн 1868-жылдары туулган Сагымбай Орозбаковду Шапактын устаты катары жаўылыш эсептешет. Сагымбай кийин залкар манасчы болсо болгондур, бирок ал балыктын ырын уккан Шапактан кийин чыгып жатпайбы. Шапак 13 жашында Балыкты угуп, «Манас» айта баштаган.

(Уландысы кийинки санда) Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, Каныбек САПАРОВ

13

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ ДАРБЫЗ

ЖЇГЄРЇ, МАИС – дандуулар тукумундагы бир жылдык єсїмдїк тїрї. Анын бийиктиги 50-80 см ден 5-6 м-ге чейин жетет. Тамыры тарамдуу, жерге 100-150 см кирет. Жылуулукту кєп керектейт. Кїзгї суукту кєтєрє албайт. Жїгєрї - баалуу єсїмдїк. Анын данында 9-12� белок, 4-6� май, 65-70� углевод жана A провитамини бар. Жїгєрїдєн ун, акшак жасалат. Пиво, спирт жана консерва єнєр жайында кеўири колдонулат. Жїгєрїнїн чачысында ар тїрдїї биологиялык активдїї заттар (ситостерин, май, эфир майы, чайырлар, К, В1, В2, В6, Д, Е витаминдери ж.б.) бар. Жїгєрїдєн чыгарылган май атеросклерозду алдын алууда жана дарылоодо колдонулат, ошондой эле жїгєрїнїн майы, чачысынын маўызы єт айдама касиетке ээ. Жїгєрї майында Е витамини кєп, ал тери ооруларын дарылоодо колдонулат.

Аш кабак тукумундагы бир же кєп жылдык єсїмдїк. Тїсї мала кызгылт, кызыл, кочкул кызыл. Негизинен дарбызда канттар (фруктоза), В1, В2, РР витаминдери, аскорбин жана фолий кислотасы, каротин, пектин заттары, клетчатка бар. Данегинде єсїмдїк майы табылган. Дарбыздын салмагы 0,6-16 кг болот. Гектарынан 150-300 центнер тїшїм алынат. Дарбызда шире кєп болгондуктан, cуусунду кандырат. Дарбыз, дарбыздын кабыгы заара айдама касиетке ээ. Ошондуктан, жїрєк-кан тамыр, бєйрєк ооруларында кеўири колдонулат. Дарбыздын ширеси организмден ашык cууну чыгаргандан башка, организмди оўой сиўирилїїчї канттар менен камсыз кылат. Дарбызды кант диабети, аз кандуулук менен ооругандар жесе жакшы.

ДЇЛЄЙ ЧАЛКАН Эрин гїлдїїлєр тукумундагы кєп жылдык чєп єсїмдїгї. Анын сабагы жашыл, тїз, ачаланган, бийик. Астыўкы жалбырактары тегерек же жумуртка сымал, беш ачалуу, ортоўкусу эллипс сымал же їч ачалуу,тїктїї, саптуу, їстї кочкул жашыл, асты малаа жашыл. Гїлдєрї эки эриндїї: жогорку эрини-кызыл, астыўкысы сары, гїл жан жалбырагы тикендїї. Июнь айынан сентябрга чейин гїлдєйт. Адырларда, тоонун этегинде єсєт. Гїлдєгєн учурда чєбї терилет. Химиялык тутумунда алкалоиддер, ийлєє заттары, эфир майлары, флавоноиддер (кверцетин, рутин), витаминдер (А,С) бар. 70 � спиртке чылап жасаган тундурмасын невроз, гипертониялык оорусунда, миокардитте колдонсо болот. Ошондой эле чайга окшош демдеп ичсе болот. Ал їчїн 15 минута демдеп, 45 минута муздатып, чыпкалап, 1/3 – 1/2 стакандан кїнїнє 1-2 маал, тамакка 1 саатка чейин чсе болот. Бул чай 2 сутка гана сакталат.

ЖАЎГАК – жаўгак тукумундагы дарак. Бийиктиги 20-30м, сєўгєгїнїн диаметри - 1,5м. Шагы коюу, жалбырагынын узундугу 20-40 см, мємєсї данектїї, тоголок же сїйрї. Сырьё катары жаш жалбырактарын чогултса болот. Алар кадимки эле температурада же кургатуучу аппаратта 35град.С-да кургатылат. Жаўгактын ядросу тамак їчїн пайдаланылат. Анда 45-77� май, 8-21� белок жана А,В,С витаминдери, каротин, пектин ж.б. биологиялык активдїї заттар кєп. Жалбырагында 4-5� ийлєє заттары, эфир майы, ачуу заттар, пектиндер ж.б. заттарга бай келет. Жалбырактардын негизги ийлєє жана сезгенїїгє каршы таасири бар. Ошондуктан, жалбырактардан кайнатма (настой) жасап бїйлєлєр сезгенгенде оозду чайкаса болот. Сєєлдї жоготуш їчїн жаўгак жалбырагы менен тармал аш кєктїн тамырын кайнатып, сєєлдїн їстїнє компресс жасаса жакшы болот экен. Жаўгактан жаўгак майы чыгарылат.

ЗИРЕ – бийиктиги 30-100 см болгон эки жылдык же кєп жылдык чатыр гїлдїїлєр тукумундагы чєптїї єсїмдїк. Сабагы жылма тїз, бутакталган. Жалбырактары кезектїї, канаттай татаал жалбырак. Топ гулї – татаал чатыр. Желекчелери 5, ак же мала кызыл. Уругу узунча же кыска эллипс сымал, эки сїйрї бир уруктуу мємєгє бєлїнєт. Май-июлда гїлдєйт. Тоолордо, жайлоодо єсєт. Єлкєдє ар кайсы райондордо остїрїлєт. Сырьё катары зиренин уругу жыйналат. Зиренин уругунда 3-7� эфир майы, 15� єсїмдїк майы, 10-20� белок заттары, 4� ийлєє заттары ж.б. бар. Негизги таасири: тамакка мейил тарттырат, ич кєпкєндє жардам берет, єт айдама касиети бар. Эмчек эмизгендердин сїтїн кєбєйтєт, заара айдайт, какырыкты чыгарат. Сеп алдырма касиетке да ээ. Колдонуу ыкмасы: Жанчылган 2 чай кашык зиренин їстїнє 1 стакан (200мл) кайнак суу куюп, бор этип кайнатып, 15-20минута демдейт. Муздагандан кийин чыпкалап, бир кїндїн ичинде бєлїп ичет. Зире жыпар жыттуу татымалдарга кирет. Жанчылган зирени салаттарга, паштеттерге, капустага, сорпого, этке, быштакка себелеп кошсо жакшы. Ошондой эле , нан бышырганда камырга кошулат. Жалбырактары салатка, сорпого салынат. Зиренин уругу ликёр-арак єнєр жайында, парфюмерияда, самын жасаганда пайдаланылат.

ЖЇЗЇМ - жїзїмдєр тукумундагы єсїмдїк уруусунан, жармашып, чырмалып єсїїчї кєп жылдык єсїмдїк. Негизинен жылуу климаттуу зоналарда таралган. Тамыры тїптїї, сабагы жоон, кыска, жалбырагы жазы, сабагына кезектешип чыгат. Гїлї майда жашыл. Мємєсїндє 1 уурусу бар. Айрым сорттору ( кишмиш) - уруксуз. Жїзїм жаўы їзїлгєндє жана кургатылган тїрїндє тамак-ашка пайдаланылат. Андан шампан, шарап, коньяк, шире, компот, мейиз, мармелад ж.б. жасалат. Мємєсїндо 65-85� суу, 10-33� кант, 0,5-1,4 � органикалык кычкылдар, 0,9� белок, 0,3-0,5� минерал заттары, ошондой эле С, В жана В2 витамини, А провитамини болот. Жїзїмдїн 80�-и кайра иштеп чыгарууга, 5� и как жасоого кетет, 15�-и жаўы їзїлгєндє желет. Жїзїмдїн мємєсї менен ширеси заараны жакшы айдайт, тердетет жана ичегинин иштешин оўолтот. Ошондой эле алар боор ооруларында, атеросклероздо, гипертонияда, аз кандуулукта сунушталат.

ДОЛОНО - роза гїлдїїлєр тукумундагы уруусундагы бадал же дарак. Єркїнї тикендїї, жалбырагы жєнєкєй. Гїлдєрї ак, топ гїлї калканча же чачы сыяктуу. Ашы сїйрїї же тоголок. Єўї кєбїнчє кызыл, кызгылт сары же кара. Долононун мємєсї менен гїлїндє флавоноиддер, органикалык кычкылдар, каротиноиддер, ж.б. биологиялык активдїї заттар бар. Мємєсїнєн экстракт жасалат. Ал жїрєк, гипертония, ооруларын, неврозду алдын алуу жана дарылоодо колдонулат. Мємєлєрї кургатылгандан кийин кургак салкын жерде сакталат.

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

14

САЯКАТ

САЛМАГЫ ЖОК САЯСИЙ ПАРТИЯЛАР дери Камчыбек Ташиевдин ак їйдїн тосмосунан секирип соттолгону, КСДПнын салмагы азайышына єлкєдєгї энергетикалык кризис сыяктуу кєйгєйлєр себеп болгон.

"АР-НАМЫС" ПАРТИЯСЫНЫН ЖАКТООЧУЛАРЫ.

Стратегиялык изилдєєлєр боюнча улуттук институттун изилдєєсїнє таянсак, жер-жерлерде бийликтеги партияларга болгон ишеним кыйла азайган. Изилдєє “Партиялык єнїгїї жана єлкє аймактарындагы шайлоо алдындагы кырдаал” деген тема алдында жїргїзїлїп, элеттеги, облус борборлорундагы партия єкїлдєрї, шайлоочулар сурамжылоого тартылган. Аталган институттун кызматкери Асел Дєєлєткелдиева парламенттеги саясий партиялардын рейтинги аймактарда тємєн экенин айтууда. “Ата-Журт” партиясынын рейтинги жадагалса ЖалалАбадда да тїшкєн. Партия мїчєлєрї башка партияларга єтїп жатканын айтышууда. Бу табигат дегендин тирїї жандын баарына жана аларга ар дайыма таандык болгон, кысталыш кыйын кезде да мизинен тайып койбогон бир єзгєрбєс шарты бар, ал – тагдыр деген эмне экенин, жаралганда Жараткан бешенеге эмне жазып койгонун алдын ала биле албайт, кимдин кандай болорун жалгыз гана жашоонун єзї кєрсєтєт, а эгер андай болбогондо тагдыр дегендин тагдыр болмогу кайсы. Жарык дїйнє жаралган кезден тарта, тээ бейпил бейиш тєрїнєн кубаланган Адам ата менен Обо энеден бери так ушундай болуп келген экен да, ошо кїндєн ушу кїнгє дейре тагдыр дегендин бу купуя сыры жан аттуунун бардыгына, а тїгїл алардын ар бирине тїйїнїн чечпей, аларды кылымдан кылым, кїндєн кїн жана сааттан саат тынбай, тїбєлїк коштой берери кадиксиз чындык катары бешенеге жазылган, мунун жандырмагын, а балким, Жараткандын єзї да алиге толук табалек табияттын табышмагы бойдон калууда. Мына эми, бу жолу да жанагыл тагдыр дегениў дал ошондой, ошондой болгондо да ушу ирет табылар тамыры жок табышмак сырдын так эле єзї болуп чыкты да, анан адам баласынын толуп-ташыган акыл-эсинен, а тургай Алла Тааланын ойдилинин чегинен чыгып кеткен, коогасы коркунуч кордугун туудурган окуя болорун эч ким капарына алган эмес. Ушундай кырдаалдан улам айта турган жалгыз нерсе бар, ошо акыл-эске багынбаган нерсени ой боолгоо менен гана тїшїнїї аркылуу - алдыда сєз болчу экєєнїн жакындыгы жайында ой жїгїрткєндє болгону ошол эле улуу тагдыр буйругу менен булар бирдей жазмыш жылдызынын белгиси астында жаралса керек деп ойлоп кетесиў. Ооба, ушундай да болушу мїмкїн. Арийне алар бири-биринин кадыресе жер їстїндє жашап жатышкандыгы жєнїндє кїмєн санашкан эмес, а тїгїл алардын антип ой чыгарышына да шек-себеп деген жок эле. Анткени алардын бири кєчєдє соодасы менен ичимдик ичилчї жайлары жайнаган жана да жыты шилекейди агызган шишкебек бышчу кємїрдїн тїтї-

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

Анткени алар бул партиянын келечегинен кїмєн санашат. КСДП партиясынын єкїлдєрї ар бир административдик борбордо болгону менен учурда бийликтин партиясына карата аябай негативдїї баа берилип жатат. Эл КСДПны азыркы єкмєттїн каталары їчїн да кїнєєлєп жатат, ошондуктан бардык жерде эле рейтинги ылдый. “Республика” партиясын деле популярдуу деп айтканга болбойт. Єзгєчє бул партиянын аброю тїштїктє тїшїп кетти. Партия мїчєлєрї КСДП, “Бир бол” сыяктуу башка партияларга єтїп жатканы байкалат.

КСДПнын КАДЫРЫ КЕТТИБИ? Дєєлєткелдиева “Ата-Журт” партиясынын аброюнун тїшїп кеткенине анын ли-

Изилдєє жыйынтыгына ишенсек, жогорудагы їч партия сыяктуу эл арасында “Ар-намыстын” да баркы тїшкєн. Анткен менен “Ата Мекенге” болгон ишеним туруктуу бойдон сакталган. Ошол эле учурда Жогорку Кеўешке єтпєсє да жер-жерлердеги 21 шаардык кеўештен мандат алганга жетишкен “Замандаш-Современник” партиясына їмїт арткандар аз эмес экени аныкталган. Деген менен КСДП партиясынын лидери Чыныбай Турсунбеков изилдєє жыйынтыгын сын кєз караш менен карайт. Ошентсе да ал саясий партиялар кыйын кырдаалга тушукканын жашырбайт.

- Бул жыйынтыкка бирдеме деп айтуу кыйын. Изилдєєгє ишенсе да, ишенбесе да болот. Анткени айрымдар сурамжылоону бирєєнїн заказы менен кылат. Эгер изилдєє объективдїї болгон болсо партиянын аймактагы єкїлдєрїн башка чаап иштетебиз. Эгер эл менен чабал иш жїрїп жатса, тиешелїї чараларды кєрєбїз. Чынын айтканда, азыр кырдаал оўой эмес. Эл ичинде нааразычылыктар да жаралышы мїмкїн. Ошондуктан жакшылап иштєєгє туура келет.

ШАЙЛООНУН ШАРДАНЫ, БАШ КОШКОН ПАРТИЯЛАР...

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

нї тїндєй каптаган, эл деген быкпырдай кайнаган шаарда жашачу да, экинчиси дал ошо кезде кїндїн нурун сындырган бийик тоолордо, арасынан шамал єткїс арча єскєн тескейинде теменедей тагы жок аппак кар алты айлап жаткан, аскасы кєктї кєтєргєп, адамдын изин кєрєлек капчыгайларда єктєм ємїр єткєрчї. Ак кар, кєк муз жердеген бу жаныбарды ушундан улам мєўгї барсы дешет, ал эми тоо жырткычтарын изилдеген илим анын тїпкї тегин мышыктарга алып барат да, андан кийинкиси кабылан тукумуман тараган Теўир-Тоонун мєўгї барсы экендигин айтат. Билгендер болсо аны тїз эле Жаабарс дешет, чынында бул аталыш анын олжосуна онтою келген кезде кол салганына, кєзгє илешпей, жебедей сызып каргыган кездеги табиятынан чыккан. Ооба, кээде аны кар жиреген илбирс деп да коюшат. Бу дагы анын жашоо-табиятына шай келген

сєз. Башка макулук аттуулар тоолордогу кїрткїлєрдїн тїбїндє калбаш їчїн из тїшкєн чыйыр издешет, а тигил барс дегениў болсо ушундай, жер єўїтїн тандабай, бет алган жагынан кайра тартпай, мемиреген ак карды жара жиреп, артына арык салып кете берет. Кїчїнєн кєзїў єрттєнєт. Ийе, барстын ууга чыккан учуру кєбїнчє тїш маалында башталат. Отко тоюп, каны каткан кайберендер суусун кандырып, эртеўки кїнгє кїч жыйнап алыш їчїн туйлап аккан тунук сууга алдын ала макулдашып алгандай ар тараптан агылып тїшєт. Кыя жолдор менен ээн-эркин, туяктары жерге тийип-тийбей, жеўил-желпи басышып, чакан-чакан топ болуп тизилишип алышат да, а эгер кєз ирмемдин биринде бир кокустук болуп кетсе аткан октой секирип, кырсыктан безип кетерге даяр болуп, айланага абай сала тик карап, теребелге кулак сала желип келишет.

Бул иликтєєнїн жыйынтыгына саясат талдоочу Эмил Жураев да кошулат. Анын пикиринде, эгер парламентте отурган партиялар келерки шайлоодон да “эски ыкмалар” менен жеўип чыгабыз деген ойдон арыла элек болсо жаўылышат. Анткени оозу кїйгєн элет эли бардык партиялардын бергенин ала берет да, урнага келгенде иши менен їлгї болгон партияга гана добушун берет. Жураев ушул себептїї партиялар биригип гана жеўишке жетпесе, жалгыз-жарымдан шайлоодо эл добушун топтоо оор экенин айтууда.

"РЕСПУБЛИКА - АТА-ЖУРТ" ПАРТИЯСЫНЫН ЛИДЕРЛЕРИ. Парламенттеги беш партия теў кыйын абалда турат. Кийинки шайлоодо алардын баарын кайра єтєт деп айтуу кыйын. Алардын ордуна бириккен же жаўыдан тїптєлгєн партиялар єтїп кетиши толук мїмкїн. Ошол себептїї саясий партиялар аймактарга чыгып эл менен иштеши керек. Кийинки шайлоодон кїчтїї партиялар биригип эле утпаса, башка жол менен утуп чыгуу мїмкїн эмес. Эми шайлоого жакындаган сайын кєп партиялар биригет, саясий альянстар тїзїлєт. Кыргызстанда расмий каттоодон єткєн 200гє жакын саясий партия бар. Талдоочулардын баамында, 2015-жылдагы парламенттик шайлоого партиялар эмитен кызуу кам кєрїїдє. Буга далил катары “Ата-Журт” менен “Республиканын”, “Бїтїн Кыргызстан” менен "Бир болдун” саясий баш кошууларын айтып келишет.

Деген менен бу Жаабарсыў єзїнїн жырткычтык ишин эў сонун билет. Ал жогору жактан аска таштын бурчунан алар олжосун кїтїп жатып, оўтою келген кезде капысынан октой сыза секирип, жебе болуп жетет да, буйдамына келтирбей баса калат, мунусу чыны жаза кетпес кол салыш, кээде бадал-шактын артынан атылып чыгып, колу менен шак уруп жыгып, алкымына канжар азуусун матырып, ысык кан аралаш кызыл булоонун жытына магдырап калат. Ал эми тигилер сууну каалашынча кана ичкенден кийин алардын артынан кумардан кана кууп жетип олжосун алган эў сонун. Ал їчїн жакын буктурмада шек чыгарбай бугуп жатуунун сырын билїї керек да, бир Кудайдын єзїнєн ашыкча кыймылдап албайын деп тилеп, алар олжоў оозуўа тїшїп, бир секирсеў сеники болоруна карабай єзїўдї єзїў токтотуп, ал тургай эликтер сууга тойгончо, тоо эчкилери кыл моюн баштарын суудан ала жогору кєтєрїп, кулактарын тикчийтип, жайнаган сак кєздєрїн жалжылдатып, кызыл ашыгына чейин суу кечип, шырп алдырбай кылкылдата жутуп жатканда да каныўа каар ойното карап чыдаш оў. Алар сууну канчалык кєп ичишсе, барстын жолу ошончолук оў болот. А кокус буларга тїз, майдан жерден кол салуу зарылдыгы туура келсе, анда бу кийиктерди куубайак койсо да болот, артынан сая тїшкєн барс тїгїл, желкайып єзї болсо да ак єпкє болуп жинигет. Бир кїїлєнсє иш бїттї, єзгє тїгїл їнгє дагы жеткирбейт. Анып їстїнє аларыў башка жаныбарлар єўдєнїп, айталы тигил кургакчылык каатынан бу жердеги бадалдарга жан айласы айынан сандалып келген доўуздардай коркулдап чыйылдабайт, безилдеп чуркап баратып жїрєгї тїшкєнїнєн улам зандап да жибербейт, сууну каалашынча ичип, чаўкаган жанын жай кылып, мына эми кетейин деген учурун кыл жылдырбай кармагын да, каргый барып октой тий, ал анткени ошондо бу кийиктердин ыкчамдыгы баштагысынан басаўдай тїшкон кез болот. Кєздєгєнїў кєзїўдєн учуп кїйгїзбєйт.

СКАНВОРД

15

№ 109 • 19-декабрь, 2014-жыл

16

ТЇРКЇН ДЇЙНЄ

ЭКИ АТТЫН КЇЧЇ БАР

КУТТУКТОО

HUMMER H2 Дїйнєлїк экономикада чоў башаламандыктар жїрїп жатат, а бирок адам заты эч качан айласыз калбайт! Невтинин баасы тїшїп, бензиндин баасы кєтєрїлїп турган кезде америкалык Жереми Дин тээ 2010-жылы эле, кризисти башынан єткєндєргє атайын унаа жасап чыккан. Ал унаа бензин да, дизель да, башка да отун колдонбогон унаа. Тагыраак айтканда Дин Америкада эў бруталдуу деген машинелердин бири Hummer’дин экинчи чыгарылышын прототип катары алып, ат араба курап чыккан. Ал араба жомоктогудай жасалгаланган: ичинде їч плазмалык телевизор, булгарыдан тартылган салон, терезелери караўгыланган. Бардыгынан кызыгы, бул унаа аз эмес, кєп эмес, дана эки аттын кїчї менен жїрєт деп так айтууга болот ;) Бектур БАЙМОЎОЛОВ

Бишкек шаарынын тургуну

ЖАНТАЕВА СЕЙИЛБЇБЇ апабызды 20 октябрда 58 жашка чыгышы менен чын жїрєгїбїздєн куттуктайбыз!

Ар дайым асманыўыз ачык болуп, баскан жолуўуз кєк шибер бакытка толуп, биздин карегибизде оорубай аман эсен жїрє бериўиздер. Сиздин жїзїўїздєгї кїлкї бул биздин бїт ааламдык бакыт болуп эсептелинет.. Чубалган жолдордой узун ємїр, Тоо гїлїндєй буралган аппак кєўїл, Ачык маанай жарык таўдай, ар дайым тїгєнбєс бакыт таалай каалайбыз деп сизди єз жаныбыздан да артык кєргєн балдарыўыз Улан, Улук,Талас, Рахатбек кызыўыз Турсунай

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546 № 109 • 19-декабрь, 2014-жыл