Айбат - коомдук-саясий гезити №108 by bekturb VIB

www.aibat.kg

єз ЭЛ ЄКЇЛДЄРЇ ЭЛДИН ЇНЇН ЖЕТКИРЕТ. Байсалов їйїндє асынып А ЄКМЄТ АКЕ АНЫ УГАБЫ? 10 алган…

redactor@aibat.kg •

¹ 108 • 12-äåêàáðü, 2014

Алманбет Анапияев камакка алынды 2

«ФАС-С» ДЕСЕ «АР-Р» ЭТИП АСЫЛГАНДАР КЕЛДИБЕКОВ КАЙДА? ГЕРМАНИЯ… КАЙДА? ДУБАЙДА… КАЙДА? АЙДА… Кайра-кайра арызданып, денсоолугун шылтоолоп атып коррупцияга шектелген Акматбек Келдибековдун дарылануу їчїн Германияга кеткенине кєп болду. Тактап айтканда аны дал ушул єлкєгє дарылантуу їчїн алып барабыз дешкен тарапташтары, адвокаттары. Башында ал тууралуу адвокаттары «Германияда дарыланып жїрєт» деп айтып келишкен болчу. Анан эле эркин басылмалар анын Дубайда эс алып жїргєнїн жазып чыгышкан. Кийинчерээк Келдибеков єзї маалымат сайттарынын бири аркылуу маек куруп, «Германияда эле дарыланып атканын айтып, аны эс алып жїрєт деп айтып аткандар менен кийинчерээк жигитче сїйлєшїп ала тургандыгын»

эскерткен. Эми болсо адвокаты Татьяна Чильникина анын чет єлкєлєрдїн бириндеги бейтапканалардын биринде дарыланып атканын айтып, «коопсуздугу їчїн Келдибековдун кайсы чет мамлекетте дарыланып атканы айтылбайт» деп табышмактантып жатканын уктук. Деги кайсыл маалыматка ишениш керек. Кандай коопсуздугу їчїн? Аны чет мамлекеттен бирєєлєр сабап кетмек беле? Соттун атайын чечими менен ден-соолугун чыўдаш їчїн бошотулгандан кийин кайсыл даректе жїргєндїгїн ачык эле айтып турушу керек эмеспи? Же мунусун акырындык менен изин биротоло жашыруу аракетин жасап атканы деп тїшїнє берелиби?

Сезгенїїгє каршы, єт айдама касиети бар

Табышмактуу єлїмдїн артында катылган сыр

Султан САДЫРАЛИЕВ:

Ар кимди барып бир мактап ары жок ырчы боло албайм

АЙБАТ ПРЕСС

БИРИККЕН АРАБ ЭМИРАТТАРЫНДА КЫРГЫЗСТАНДЫК КЫЛМЫШ ДЇЙНЄСЇНЇН ЛИДЕРИ АЛМАНБЕТ АНАПИЯЕВ КАМАККА АЛЫНДЫ

Бириккен Араб Эмираттарында кыргызстандык кылмыш дїйнєсїнїн лидери Алманбет Анапияев камакка алынды. Бул тууралуу Кыргызстандын укук коргоо органдары «24.kg» агенттигине ырастап, А.Анапияев 9-декабрда кармалып, учурда камакта отурганын маалымдашты. Кармоо Интерполдун Кыргызстандагы Бюросунун талабы менен жїзєгє ашкан.

ИИМдин кабарлашынча, А.Анапияевдин кармалганы тууралуу расмий кагаз Интерполдун линиясы менен келген. Эске салсак, КР президенти Алмазбек Атамбаев 3-8-декабрда араб єлкєлєрїнє жасаган расмий сапатында криминал менен биргелишке кїрєшїїнї жандандыруу зарылчылыгын айткан эле. Кыргызстан менен БАЭ кылмышкерлерди єткєрїп берїї жана кылмыш иштерин биргеликте иликтєєгє кємєктєшїї тууралуу макулдашууга кол коюшкан. Алманбет Анапияевке Кылмыш жаза кодексинин 123-беренеси («Адамды уурдоо»), 168-берене («Каракчылык» жана 125-беренесинин («Мыйзамсыз эркиндикти чектєє») негизинде айып тагылган. Мындай кине 2011-жылы сыртынан тагылып, ага издєє жарыяланган. Кылмышкерлерди єткєрїп берїї тууралуу макулдашуу эки єлкєнїн парламенттери тарабынан ратификацияланган соў А.Анапияев Кыргызстанга экстрадацияланат.

ОШ ОБЛУСТУК КУРГАК УЧУККА КАРШЫ КЇРЄШЇЇ БОРБОРУНУН МУРДАГЫ ДИРЕКТОРУ А.БАЙСАЛОВДУН ЄЗ ЇЙЇНДЄ АСЫНЫП АЛГАН ДЕНЕСИ ТАБЫЛДЫ Депутат Урмат Аманбаевага тиешелїї кылмыш иши боюнча тергєєдєн єтїп жаткан Ош облустук кургак учукка каршы кїрєшїї борборунун мурдагы директору А.Байсаловдун, 11-декабрда єз їйїндє асынып алгандыгы тууралуу маалымат тїштї. Turmush басылмасынын кабарчысы билдиргендей, мындай билдирїї бїгїн саат 16:45тер чамасында Ош ШИИБнын Сулайман-Тоо милиция бєлїмїнє тїшкєн. Бул бєлїмдїн оперативдїї тергєє тобу Ош шаарынын Ак-Тилек кичи районунун 20-кєчєсїнїн 24-їйїнє барганда їйдє 1948-жылы туулган А.Байсаловдун жансыз денесин кєрїшкєн. Моюнунда муунтунун издери калган. Учурда ыкчам-тергєє тобу єлїктї кароо иштерин жїргїзїп жатышат. Белгилей кетсек, кылмыш ишин Башкы прокуратура карап жаткан. Башкы прокуратуранын маалыматына ылайык, У.Аманбаева Ош облустук кургак учук менен каршы кїрєшїї борборунун башкы эсепчиси болуп турганда мыйзамсыз каражатка ээ болуу максаты менен борбордун ди-

ректору А.Б., аталган борбордогу дарыкананын башчысы Ф.Ш., «Б.» ЖЧКнын директору М.У. жана башкалардан турган топ тїзгєн. У.Аманбаеванын мыйзамсыз талабын аткарган Ош облустук кургак учук менен каршы кїрєшїї борборунун медайымдары Ош облустук кургак учук менен каршы кїрєшїї борборунун дарыканасынан алынган кургак учукка каршы колдонулуучу дары-дармектерди жана дезинфекциялык каражаттарды жазуу тїрїндєгї документтерге ашырылган тїрдє кєрсєтїшкєн. Дары-дармектер менен каражаттар їчїн ашырыла жазылган сандык айырмалар «Б.» ЖЧКнан алынган болуп кєрсєтїлгєн. Ашыра жазылган акча каражаты аталган ЖЧКнын эсебине которулуп, андан соў тїзїлгєн топтун мїчєлєрїнє бєлїнїп турган. Ош облустук кургак учук менен каршы кїрєшїї борборундагы мындай кєрїнїш 2009-жылдан баштап, 2013-жылга чейин созулуп, мамлекетке келтирилген чыгымдын кєлємї 17 млн 263 миў 500 сомго жеткен.

Редакциялык жамаат:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын) Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Коммерциялык директор:

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСЫН КОЛДОНУУ ЄСЇЇДЄ «Электр станциялар» ААКсынын кабарлашынча, єлкєдє электр жарыгын колдонуу єсїп атыптыр. Маселен, 2010жылы ички керектєє 10,479 млрд. кВт/ саатты тїзсє, 2011-жылы бул кєрсєткїч 12,348 млрд. кВт/саатка жеткен. Ал эми 2012-жылы 13,411 млрд. Квт/саат «ильич шамын» жакса, былтыр 13,617 млрд. Квт/саат электр энергиясы колдонулган. Ушунун єзї акыркы тєрт жылдын ичинде ички керектєє 30�га єскєнїн ырастайт. Ошондой эле Токтогул суу сактагычындагы суунун кєлємї азайганы электр энергиясын экспорттоонун єлчємїн азайтууга шарт тїзгєнїн «Электр станциялары» баса белгилейт.

СВЕРДЛОВ РИИБ КЫЗМАТКЕРЛЕРИ ИШИНДЕГИ ЖЫЙЫНТАР ЇЧЇН МЕНИ БАШКАЛАРГА БАЎГИ ЗАТ ТАШТООГО МАЖБУРЛАШКАН, жабырлануучу Мени Свердлов РИИББнын кызматкерлери ишинде жыйынтык кєрсєтїї їчїн кыйноо жолу менен Павел Гамолин жана Сергей Бутовецти атайын баўги зат менен карматууга мажбурлашты. Бул тууралуу, 11-декабрда АКИpress агенттигиндеги маалымат жыйында Павел Гамолин менен Сергей Бутовецке баўги заттарды таштоо менен Свердлов РИИББнын кызматкерлерине карматкан Адылжан Чонахунов билдирди. «Мен мурда соттолгом, баўги зат колдончумун. Абактан чыккандан кийин милиция кызматкерлеринин кєзємєлїнєн єтїп турчумун. Свердлов РИИББ кызматкери Жанчар Алыбаев жана анын кесиптештери Бакыт, Иман, фамилияларын билбейм, мага колдонуума баўги зат берип, андан кийин ишиндеги жыйынтык кєрсєтїї їчїн бирєєлєрдї камаганга ылайыктуу адам табышым керектигин айтышты. Мен баш тарттым. Алар менин канымдагы баўги затты текшертїї менен камап салышарын же мага баўги зат ташташа тургандыктарын жана аны мен мойнума алышым керектигин айтышты. Баш тарткандан кийин мени шише менен сабашып башкаларды табууга мажбурлашты.», - деп билдирди Чонахунов. «Азыр менин жакындарымды коркутуп жатышат. Мага Свердлов РИИББнын кызматкерлери жана Бажы кызматынын кызматкери Шаменов Алмаз тараптан коркунуч жаралууда. Себеби мен Сергей Бутовецке ташташым керек болгон баўги затты Шаменов Алмаз берген. Шаменов болсо, Жанчар Алыбаевдин досу болот.

Веб-сайт: www.AIBAT.kg Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Ал ошон їчїн бул иштерге жардам берген», - деп кошумчалады Чонахунов. Чонахунов тарабынан баўги зат ташталып камалган Павел Гамолиндин жактоочусу Арман Кыйгырова, анын ак жерден камалган жакталуучусунун абалы оор экендигин жана бул ишти иликтегендиги їчїн ага Свердлов РИИБ тергєєчїсї Саламат Медетбекова 2014-жылдын 19-августунда эрте менен саат 9:00 Свердлов РИИБ имаратында кол салгандыгын белгиледи. «Свердлов РИИБ тергєєчїсї Саламат Медетбекова Свердлов РИИБ ичинде 19-августта саат 9:00дє мен тепкичтен тїшїп бар жатканда кол салды. Муну болсо бизди тартипти бузду дегенге шылтооломок экен»,- деди жактоочу. Ал, мындан тышкары Гамолиндин иши боюнча КРнын акыйкатчысына бир нече жолу кайрылышкандыгын, бирок жыйынтык жоктугун кошумчалады. Булак: «АКИ-пресс» агенттиги

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №2897

Нускасы: 1500

«КЇЧЇКТЄР» ИКАЯСЫ

«ФАС-С» ДЕСЕ «АР-Р» ЭТИП АСЫЛГАНДАР

Бул башы муз їстїндєй жылтыраган адам короосундагы кїчїктї кєрєєр кєзї болгон жубайынын кызыгуусу менен багып алган эле. Ээрчишип алышып ээн бакты аралап келатышса, кєздєрї жаўыдан гана ачылган ошондогу бул кїчїк алардын алдынан томолонуп-жумаланып чыга калган болчу. «Борс-борс» эте їн чыгарып, анан аялынын буттарына келип кыўшылай калган болчу. «Сїйгїнчїктїї кїчїк экен» деген аялы. «Кой, бул жолбун кїчїктї не кыласыў?» деген кїйєєсї. «Байкуш энесинен адашып калган го» деген аялы їйрїлє тїшїп. «Ташта, деген кїйєєсї. - Жолбун кїчїктє ар кандай оорулар болот, жугузушу мїмкїн». Бирок аялы кєзїнїн жашын кылгыртып калганынан макул болуп, їйлєрїнє алып келишкен. Ошондон бери ал кїчїк бул короонун короочусу. Жалтыр баш кожоюну жакшы кызматта иштегендиктен, їйїнєн майлуу эт эч качан їзїлбєйт. Аш кєп болсо, каада кєп. Эрке талтаў уулкыздары эт жей берип кєўїлдєрї да калган. Кожоюн єзї дагы устуканды кармап жегенди эп кєрбєйт. Тууралган гана эт жейт. Анан короодогу бул кїчїктїн алдына кїнїнє їстїртєн гана эти шылынган майлуу устукандар келип турат. Кээде кожоюнунан артып калган тууралган эттер келет. Ошентип жыргап-куунап эле жашап атыр эле… Анан эле кожоюнунун бут алдынан эмнегедир акыркы учурларда жер кєчє баштады окшойт. Негедир кечкисин эле жалтыр баш кожоюн кєрєєр кєзї, анан эрке талтаў уул-кыздары менен їй ичинде бир нерселерди узакка сїйлєшїп, короосундагы кїчїк тууралуу таптакыр эстеринен чыгара башташты. Баягы тууралган эт, майлуу устукандар кїчїктїн тїшїнє кире турган болуп калды. Карды ток кезиндегидей карт кекирип коюп, ары-бери єткєндєргє «Менин кожоюнумдун жанына келип эле кєргїлєчї» дегендей арсылдап їрїп коюу деген калды. Бирок, бул да жєн кїчїк эмес эле. 5-6 жылга «перед» ойлончу. Бул короого келгенине 3-4 жылдай болуп калган. Ошол убакыттын

ирмемдеринде ал кожоюунуна билгизбей короосундагы кєзїнє кєрїнє калган баалуу буюмдарды кошуна-колоўдоруна сата коюп, жакшы эле каражат жыйнап алган. Отуруп алып эсептесе, кожоюунуна кєрсєтпєй туптуура 342 буюмду саткан экен, пай-пай. Анан кожоюну негедир акыркы кїндєрї казан-аягын бир четинен жыйнаштыра баштагандай болду. Ал ансайын кїчїктїн чыйпыйы чыгат. Кээде эки кабат хансарайдын оозгу эшигин тиши менен тиштегилеп, кыўшылайт. Ошентсе деле баягыдай майлуу устукандар жок. Кынжыйып арыктай баштады. Муну єзїнїн башына айланып аткан кара булуттан улам кападар болуп жїргєн кожоюну байкаган жок. Ошентип бир-эки айча ачка калган кїчїк кожоюнуна кекене баштады… Бир кїнї жалтыр баш киши жумушунан кайтып, короосуна кирейин десе кїчїгї алдынан атырылып чыкты. Мурдагыдай шыйпаўдап эмес, айбат кєрсєтїп, жїндєрї тикчийип. Кожоюн тїшїнбєй, ансыз да чачы калбай калган башын кашыгылап коюп, їйїнє кирип кетти. Ал їйїнє кирип кетери менен короонун сыртынан дагы бир караан пайда болду. Мунун маўдайы бир аз алыстап баратканы менен чачы бар экен. Колунда кармаган баштыгы бар. Анын ичинен жаўыдан гана бышырылган жылкынын майлуу этинин жыты чыгат десеў, бах… Мурда бул короонун жанына жакын жологон адамга атырылып турчу кїчїктїн куйругу негедир шыйпаўдайт. Кєздєрї жалооруйт баягыны карап. Анан ал алып келген баштыгын кїчїктїн оозуна тиштетип коюп, кайра кетти. Кїчїк «борс-борс» эте ыраазычылыгын билдирип кала берди. Анан баштыктагы майлуу этке, казы-карта, чучукка кекиртегине чейин тойду. Жїнї тирилип калды заматта. Жалтыр баш кожоюн кїчїгїн башка бирєєлєр «бага» баштаганын этибар албады. Кїнїгє жумуштан кайтып келгенде кїчїгї алдынан атырылып їрїп чыкчу болду. Акыркы учурларда багалегинен да тиштеп калды. «Буга жин тийгенби» дей

баштады кожоюн. Кїнїгє бирден баштык бышкан эт эми сырттан келе баштады кїчїккє. Анан акырындык менен баштык кєтєргєн адам кожоюн жокто кїчїктїн коштоосу менен короого кире баштады. Хан сарайдын жертєлєсїнєн тарта чатырына чейин чыга баштады. Негизги эшиктен жашыруун эшиктерге чейин кїчїк тааныштыра баштады ага. Ошентип бир кїнї кїчїк 3-4 жылда тїрдїї буюмдарды сатып чогулткан каражатын артынып, баягы баштык менен эт алып келчї адамды ээрчип короодон чыгып кетти…

КЇЧЇК ЖАНА АНЫН КОМАНДАСЫ Кїчїктїн ко;jюну алмашты. Бирок бул кожоюну ага жаккан жок. Анын їстїнє ал «мурдагы кожоюнуўду саткан мени деле сатасыў да» деп кекээрлесе жанына тура албайт. Ичи сыйрылат. Ошентип бул хансарайга аны короочулук кызматка албай коюшту. Жєн гана пайдаланылып калганын кеч тїшїндї кїчїк. Анан кайрадан салпактап жолбун кїчїккє айланды. Килейген короону каалагандай калчап, кайсынысын сатып, кайсынысын калтыруу керек экенин єзї чечип кєнїп калган кїчїк аргасы тїгєнїп, кимге барып шыйпаўдаарын билбей жїрдї. Жолбун кїчїк болуп жїрїїнїн єзї ага жага бербеди. Жолдон ары-бери єткєндєр кєчїк талаштыра тээп кетишсе, эски кїндєрїн эстеп кєзїнє жаш тегеренет. Ошентип «тынч» эле жїргєн кїндєрїнїн биринде «ит атаарлар» артынан сая тїшїп калбаспы? «Мамлекеттин буюмдарын сатып жиберген экен» дешип. Ал саткан буюмдар мамлекеттики экенин тїшїнїп коюптурбу кїчїк? Азыраак убакыт эркин жїрє калып, демократиянын даамын тата калган кїчїк тїз эле Американын элчилигин кєздєй качты жан аргасын кылып. Кїчїккє «загранпаспорт» даярдалды. Анан тїн ката дагы бир американецтин кїчїгї катары Америкага сапар алды. Ал жактан эркиндик, демократия тууралуу кеўири «тїшїнїккє» ээ болду. Туулган жерин сагынганы менен бая-

гы баштык менен эт ташыган экинчи кожоюну аэропорттун тїшє калышына эле «ит атаарларды» коюп койгонунан улам сагынычын ичине катып жїрдї. Арадан беш жыл убакыт єткєн соў єз єлкєсїндєгї баягы экинчи кожоюну да короосунан кубаланып, чет єлкєлєрдїн бирине качып кеткени тууралуу кабар алды. Кабар алаары менен Америкадан тапкан жїк-жїбїрїн артынып єз єлкєсїн кєздєй сапар алды кїчїк… *** Кїчїктїн єз єлкєсїнє келиши аябагандай зор салтанат болду. Мурдагыдай бир короонун короочусу болбосо дагы, галстук тагынган кызматка отурду. Анан акырындык менен Америкадан їйрєнгєн «демократиясын» таўуулай баштады. «Эркин» жїргєнгє кєнїп калган кїчїк ага галстук тагынганга жардам кылган жаўы кожоюнун бат эле алдап кетти. «Єз алдымча эркин кїчїк» болом деди ал. Мурдагыдай короо кайтарбагандан кийин сатып жиберип чєнтєгїн толтурайын десе, андай ыўгай жок. Таптакыр башка заман болуп калыптыр. Кыбыр эткендин баары кєрїнїп калат экен. Эл мындай ууру кїчїктєрдєн жедеп тажаган окшобойбу? Казынага колун салгандардын бардыгы эле четинен соттолуп атыптыр. Аргасы тїгєндї. Алган айлыгына деги эле ыраазы болбойт. Анан анын галстук тагынып калганын уккан Америкадагы кожоюндары байланышка чыга башташты. «Силердин єлкєўєл че-то бизди укпай баштады. Єз алдынча єнїгїп башташыптыр. Ушуга жолтоолук кылып, кичине арсылдап їрїп тур» дешип баштык толо «жашыл кагаздарды» сала башташты. Мындай кагаздардын жыты эттин жытынан да сонун экендигин Америкада жїрїп билип калган да, дароо макул болду. Бирок, кашайып ал їрсє, єлкєсїндєгї элдин кыжыры келет десеў. Уккулары жок. «Калп їрбє, анткорлонбо» дешет. Кайсы жерге барып, Америка саясаты тууралуу «їрїп» берейин десе эле, кєчїккє тээп кууп чыгышат. Аргасы тїгєндї. Анан отуруп-отуруп, ойго батты. Оюна жакшы идея кылт этти. «Кїчїктєр командасын» тїзїш керек деди. Єзїнїн эскирип калганын, ит болбой эле кїчїк боюнча картайып баратканын жакшы тїшїнїп, «жапжаўы муун» деген команда тїздї. Ага жалаў жаўыдан кєзї ачыла баштаган кїчїктєрдї топтоду. Бирок, алар кєздєрї ачыла элек жатып эле сєєк мїлжїй баштаган кїчїктєр болуп чыкты. Бул чоў кїчїккє абдан жакты. Ошондон тартып ал чоў кїчїк аталып, жаш кїчїктєргє Америкадан баштыгы менен келчї «сєєктєрдєн» бєлїшїп турчу болду. Алар ар кайсы жерге барып чоў кїчїктїн кєрсєтмєсї менен «їрїп» келишет. «Эркиндик керек, демократия керек, Америка жакшы, Россия жаман» деп їрїшєт. Ал їчїн чоў кїчїктєн єздєрїнїн «долясын» алып турушат. Жаш кїчїктєргє жашынып иш кылган чоў кїчїк Америкадагы кожоюндарынан чоў-чоў «долясын» алат. Айтор жыргализм болду кїчїктєргє. Тынч жаткан элдин мээсин эзип, кээде тїндє, кээде кїндїз їрїшєт. «жашообуз начарлап баратат» дешет, бирок жашоолору сонун экендиктери жїздєрїнєн билинип турат. Жїндєрї жылтырайт. Чоў кїчїк, кичине кїчїк болуп ээрчишип алып тамак ичкен жерлери кымбат кафересторандар. Єздєрї Кыргызстанда жашап атышса да, «Жашасын Америка» деп жашап келишет. Кїчїк їчїн тойгон жери Мекен деген ушул тура… Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

ЭКОНОМИКА

ЖК КЫРГЫЗСТАНДЫН БАЖЫ БИРИМДИГИНЕ КОШУЛУШУ БОЮНЧА БИР КАТАР МЫЙЗАМ ДОЛБООРЛОРУН ЇЧЇНЧЇ ОКУУДА КАБЫЛ АЛДЫ

Жогорку Кеўештин депутаттары 10-декабрдагы жыйында Кыргызстандын Бажы биримдигине кошулушуна байланыштуу бир катар мыйзам долбоорлорун їчїнчї окууда кабыл алды. Мыйзам долбоорлорунун тизмеси тємєнкїдєй: 1. “Кыргыз Республикасындагы табигый жана уруксат берилген монополиялар жєнїндє” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына єзгєртїїлєрдї жана толуктоолорду киргизїї тууралуу” Мыйзамдын

долбоору; 2. “Кыргыз Республикасынын айрым мыйзам актыларына толуктоолорду жана єзгєртїїлєрдї киргизїї жєнїндє” Мыйзамдын долбоору (“Атаандаштык жєнїндє”, “Кыргыз Республикасындагы ички соода жєнїндє”, “Керектєєчїлєрдїн укуктарын коргоо жєнїндє” мыйзамдарга); 3. “Єсїмдїктєрдїн карантини жєнїндє” Мыйзамдын долбоору ; 4. “Атмосфералык абаны коргоо жєнїндє” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына толуктоо киргизїї тууралуу” Мыйзамдын долбоору; 5. “Айлана-чєйрєнї коргоо жєнїндє” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына толуктоолорду киргизїї тууралуу” Мыйзамдын долбоору; 6. “Селекциялык жетишкендиктерди укуктук коргоо жєнїндє” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына єзгєртїїлєрдї жана толуктоолорду киргизїї тууралуу”

Мыйзамдын долбоору; 7. “Жарнак жєнїндє” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына єзгєртїїлєрдї жана толуктоо киргизїї тууралуу” Мыйзамдын долбоору; 8. Кыргыз Республикасындагы жол кыймылы жєнїндє” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына толуктоолорду жана єзгєртїїлєрдї киргизїї тууралуу” Мыйзамдын долбоору; 9. “Минск шаарында 2013-жылдын 24-октябрында кол коюлган Бажы союзунун бажы аймагы боюнча баўги каражаттарды, психотроптук заттарды жана алардын прекурсорлорун алып єтїї тартиби жєнїндє макулдашууга Кыргыз Республикасынын кошулушу тууралуу” Мыйзамдын долбоору; 10. “Энергетика жєнїндє” Кыргыз Республикасынын Мыйзамына толуктоо киргизїї тууралуу” Мыйзамдын долбоору.

нен Мамлекеттик каттоо кызматкерлери кайсы мыйзамдардын негизинде “торт”кескендей кылып жайлашкан. Айыл аймактык жырткыч жеп жутарлары менен

айыл башчылары, жер адистери чогулуп эле ашап коюшкан. Жерди жер соргондой документинен бери жутуп жиберишкен. Ошентип Лесхоздун їйлєрї менен жашоочулары эшике чыкса асман кєрїнєт, жер кєрїнбєйт. Кудайга їнїдєрї жетпей мамкаттонун “М” тамгасы тїшїп калган тамгасын каттап кал деп наалат айтып каргап отурушат. Жерден пайдага туйтунгандарга биздин кїч органдарынын алы жетер бекен? Кїнєєлїлєр болсо темир тор артына барып ичип жегендерин кусушар. Биздин келечек муундарыбызга жер калтырышабы бул шумпайлар же бїгїнкї кїн менен эле бїтєєбї? Бир жерди эки їч кишиге беришип уруштурушуп коюшуп сыртан билмексен болуп олтурушат. Качан оўолобуз...

ДЕПУТАТ Б.МАМЫРОВА СОЦИАЛДЫК ЄНЇГЇЇ МИНИСТРЛИГИ ЇНЄМДЄЛГЄН 758 МЛН СОМДУ КАЙДА КЕТИРГЕНДИГИН СУРАДЫ 11-декабрда парламенттин отурумунда депутат Бєдєш Мамырова («Ар-Намыс»), Социалдык єнїгїї министрлиги, 2014-жылы мамлекеттик бюджеттен жєлєк пулдарды тєлєєгє бєлїнгєн каражаттардан 758 млн сом їнємдєп калгандыгын билдирди. № 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

«2014-жылы жєлєк пулдарды тєлєєгє Социалдык єнїгїї министрлигине 4 млрд 874 млн сом бєлїнгєн. Анын ичинен 3 млрд 221 млн 556 сому пайдаланылган. Сиздер їнємдєлгєн 758 млн сомду кайда кетирдиўиздер?», - деп сурады депутат. «Такталган бюджетте аталган максаттарга 4 млрд 572 млн сом бєлїнгєн. 11 айдагы жєлєк пулдар боюнча тєлємдєр 3 млрд сомду же 86� тїздї. Бирок алдыда дагы бир ай бар»,- деп жооп берди Социалдык єнїгїї министри Кудайберген Базарбаев.

Îòîðáàåâ òûøêû êàðûçäûí êºëºì¿íº êîîïòîíóóñóí áèëäèðäè *** Áèîìåòðèÿëûê ìààëûìàò òàïøûðãàíäàðäûí ñàíû áèð ìèëëèîíäîí àøòû *** Ýëåêòð ýíåðãèÿcûíà æàíà æûëóóëóêêà æà¢û òàðèô ê¿÷¿íº êèðäè *** Êèéèíêè æûëû ýëåêòð ýíåðãèÿãà áàà 20 ïàéûçãà êºòºð¿ëºò *** Îîãàí æàðàíäàðûí Êûðãûçñòàíãà ìûéçàìñûç àëûï êåëãåí òîï êàðìàëäû *** Êûðãûç-ºçáåê ÷åê àðà÷ûëàðû æîëóãàò *** Êûðãûçñòàí ìîáèëäèê èíòåðíåò ý¢ íà÷àð ºëêºëºðä¿í êàòàðûíäà *** ÆÊ Áàæû áèðèìäèãè áîþí÷à êåçåêòåãè îí ìûéçàìäû êàáûë àëäû

МАМКАТТОДОГУ БАШАЛАМАНДЫК Лесхоз айылынын тургундарынан “уй тилиндей” кат келиптир анда мындай дейт: Аламїдїн районуна карашту Маевка айыл аймагында 28-апрель1990 жылдын №126-токтомунун негизи менен министрлер Совети “Совхоз майскийге” азыркы Маевка айыл аймагына 172га жерди єткєзїп берет. Бул айтылып жаткан 172 га жердин ичинен 16га єздєштїрїлгєн жер, 25га кєп жылдык бак-дарактарга, 84га токой єсїмдїктєрї 8га огород айылдын элдери їчїн, 16га айылды жакшыртуу їчїн, 3га суу кєлмє, 2га жол, 8га айылды єсїп єнїгїї келечек муун їчїн калган жер аянты айдап себїї їчїн єткєрїлїп берилген. Бїгїнкї кїндє 172га жерден 1га жер да калган эмес. Муну Маевка айыл аймагынын башчы болгондор ме-

ТАМЧЫ КАБАР

*** Æîãîðêó Êå¢åø 2015-æûëäûí áþäæåòèí êàáûë àëäû *** Ûñûê-Êºëäºã¿ çèëçàëàäàí æàáûðêàãàíäàðãà 50 ìèëëèîí ñîì æàðäàì áåðèëäè *** Ñîò òàíäîî êå¢åøèíèí äàãû òºðò ì¿÷ºñ¿ áåêèòèëäè *** Êûòàé Áèøêåêòèí æîëäîðóí î¢äîîãî 200 ìèëëèîí þàí áºëºò *** Ïóòèíäèí Òàøêåíãå áîëãîí ñàïàðûíäà Îøêî ãàç áåð¿¿ ìàñåëåñè ÷å÷èëãåí æîê *** Ïóòèí ªçáåêñòàíäûí êàðûçûí êå÷ìåé áîëäó *** Îðóñèÿ Èíäèÿãà îíãî æàêûí àòîì ðåàêòîðóí êóðàò *** Îðóñèÿ Óêðàèíàäàí Êûðãûçñòàíãà òàøûëûï êåëàòêàí êóø ýòèí êàéòàðäû *** Íîÿáðäà æèõàä÷ûëàð áåø ìè¢ àäàìäû ºëò¿ðä¿ *** Êèåâ ìåíåí æèê÷èëåðäèí êåçåêòåãè ñ¿éëºø¿¿ñ¿ ¿çã¿ëò¿êêº ó÷óðàäû *** ÀÊØ Îîãàíñòàíäûí Áàãðàì ò¿ðìºñ¿íäºã¿ êºçºìºë¿í òîêòîòòó *** Êàáóëäàãû æàðäûðóóäàí àëòû îîãàí àñêåðè êàçà áîëäó ***

КЫЎЫР ИШ

ТАБЫШМАКТУУ ЄЛЇМДЇН АРТЫНДА КАТЫЛГАН СЫР Быйыл 10-мартта табышмактуу жагдайда киши колдуу болгон Камила Дїйшєбаеванын єлїмїнє байланыштуу кылмыш ишинин бети ачыла элек. Маркумдун атасы Эшмамбет Дїйшєбаев бийликте бул иштин ачылбай калышына кызыкдар кїчтєр бар деген тїкшїмєлїн билдирди. Эшмамбет Дїйшєбаев анын кызы менен каргашалуу окуяга чейин байланышкан адамдар катары тергєєгє кєрсєтмє бергендердин арасында жогорку даражалуу кызмат адамынын тууганы бар экенин билдирди. Бирок бул иште кїбє катары єткєн жарандар тергєє алардын бул окуяга эч кандай тиешеси жок экенин аныктап чыкканын белгилешїїдє. Чїй облустук ички иштер башкармалыгы тергєєнїн купуялуулугуна байланыштуу иштин жїрїшї туурасында маалымат берїїдєн баш тартты.

АТАКТУУ ЫСЫМДАР АРАЛАШКАН ЖАГДАЙ Ички иштер министри Мелис Турганбаев быйыл жазында киши колдуу болгон Камила Дїйшєбаеванын єлїмїнє байланыштуу кылмыш иши жакында ачыларын жарыялаган болчу. Андан бери дагы бир топ убакыт єттї. Бирок бул чуулгандуу кылмыш иши дагы деле ачыла элек. Ички иштер органдары маркумдун ошол кездеги мамиле-катнашы жана телефондук байланыштары текшерилип жатканын билдирген. Бул иш боюнча ондогон адамдар кїбє катары сурак бергени маалымдалган. Бирок Эшмамбет Дїйшєбаев “Азаттыкка” бул иш боюнча кєрсєтмє бергендердин арасында кїмєн жараткан кїбєлєр бар экенин биринчи жолу жарыялады: - Мага тергєєдєгї кїбєлєрдїн кєрсєтмєлєрїн кєргєзїшкєн. Анда кызымдын курбулары, туугандары, тааныштары жана бирге окуган тайпалаштары сыяктуу бир катар адамдар кєрсєтмє берген экен. Анан бул иш боюнча кєрсєтмє бергендердин арасында башкы прокурор Аида Салянованын аталаш тууганы Калый Салянов менен “Мекен шейиттери” уюмунун жактоочусу болуп жїргєн Осунбек Жамансариев жїрєт. Менимче бул экєє дос болсо керек. Буларды сурагандын себеби, мына ошол Калый дегени менин кызым менен тааныш болгондуктан 9-марттын тїнїндє жеткизген экен. Бир кудай билет эми. Мен кызымдын єлїмїнє мына ошол Калый Салянов кїнєєлїї деп айта албайм. Бирок тергєєдє башка бир шектїї адамдар боюнча жыйынтык жок.

ЧУУЛГАНДУУ ИШТЕН ЧУБАЛГАН ЧУУ Бул чуулгандуу кылмыш ишине байланыштуу тергєєнїн маалыматы боюнча жалпысынан кырктан ашуун адам суралган. Алардын кєпчїлїгїн каза болгон кыздын байланыш чєйрєсїнє таандык адамдар тїзгєн. Тергєє мына ошого байланыштуу кылмышка шектїї адамдардын алкагын аныктоо їчїн каргашалуу окуяга чейинки жана андан бир кїн мурунку жалпы жагдайлардын таржымалын (хроникасын) тїзгєн. Маркумдун эжеси Айжан Дїйшєбаева каргашалуу окуядан бир кїн мурун Камила менен анын курдашын жашы бир топко барып калган адам автоунаа менен жеткирип койгон жагдай кєбїрєєк шек жаратып жатканына токтолду: - Мына ошол 9-марттын тїнїндє Камила менен Наргиза Чїй-Гоголь кєчєсїндє жайгашкан “Демократ” деген кафеде

отурган экен. Бул боюнча кийин Наргиза бизге айтып берди. Мына ошол Калый деген кишиге “бизди жеткирип коюўуз” деп чалышкан экен. Анан ал келип, Наргизаны 7-кичи районго ташташкан. Мына ошондон соў Калый деген киши "Камила “40x40” деген клубга жеткенде ошол жерге калтырып коюшумду суранган" деп кєрсєтмє бериптир. Бирок мына ошол аралыкта эмне окуя болгону белгисиз. Анан ошол тїнї Камила такси кармап алып, їйгє келген экен. Биз анда уктап жатканбыз. Єзї їйдї ачып, бєлмєсїнє кирип кетиптир. Ошондо алдынан тосуп алган жээнибиз Камиланын маанайы жок болгонун айтып берди. Эртеў менен да ал бир топко чейин терезени карап ойлонуп отуруп, анан їйдєн чыгып кетиптир. Биз ага анча деле маани берген эмеспиз. Мына ошол чыгып кеткен боюнча ал кайра їйгє кайрылып келбеди. Быйыл 10-мартта 19 жаштагы студент Камила Дїйшєбаева Бишкектин “Достук” кичи районундагы їйїнєн эртеў менен чыгып, ошол боюнча кайрылып келген эмес. Туура бир жумадан соў – 17-мартта анын сєєгї Байтик айылынын чекесинен табылган. Бул боюнча Аламїдїн райондук ички иштер башкармалыгы кылмыш ишин козгогон. Жїргїзїлгєн соттук-медициналык экспертизанын жыйынтыгы Камила Дїйшєбаеванын киши колдуу болуп єлтїрїлгєнїн ырастаган. Анда зордуктоонун же кыйноонун єзгєчє белгилери табылган эмес. Бирок жабырлануучу тараптын айтымында, экспертиза анын єзїнїн моюн орогучу менен муунтулганын тастыктаган. Мына ошондон кийин милиция каза болгон кыздын окуяга чейинки байланыштарынын изине тїшкєн. 9-марттын тїнї, башкача айтканда, каргашалуу окуядан бир кїн мурун Камила менен кафеде бирге болгон курдашы Наргиза Асанбекова єзїнїн тергєєдє берген кєрсєтмєсїн кыскача айтуу менен чектелип, кошумча суроолорго ачык жооп берїїдєн чочулады: - Ал аябай жакшы кыз болчу. Жакында турмушка чыгам деп даярданып жїргєн. Кылыч деген жигитке турмушка чыгам деп жаткан. Ал жигит Алматыда иштечї. Биз 9-мартта жакшы эле отуруп, эч кимге деле жолукпай эле їйгє кеткенбиз. Ооба, менин жолдон калып калганым чын. Анан тїнкї саат 11лерде їйдє болгомун. Анан ал эрте менен мага каяктасыў деп чалган. Мен сабакта отурам дегемин. Биз ошол боюнча кєрїшкєн жокпуз. Мен башка эч нерсе билбейм. Эч нерсе айта албайм...

“ЄЗГЄЧЄ” КЇБЄЛЄРДЇН “ЄЗГЄЧЄ КЄРСЄТМЄЛЄРЇ” Бул иш боюнча Камиланын сїйлєшкєн жигити деп айтылган Кылыч аттуу жаран дагы тергєєгє кєрсєтмє берген. Ал 10-март кїнї Камила менен жолугушмак болуп, бирок жолугуша албай калганын айткан. Тергєє башында андан жаш жигитти кызганычка тїрткєн жагдайлар болушу мїмкїн деп шектенип, бирок иликтєєнїн жыйынтыгы боюнча кийин анын кылмышка катышы бары тастыкталган эмес. Ошол эле кезде каргашалуу окуядан бир кїн мурунку жагдай тергєєнї кызыктырып туруп алган. Анткени ошол тїнї Камиланы курдашы менен жеткирген орто жаштагы адам аны менен кєптєн бери тааныш болгону аныкталган. Ал кїбєнїн айтымында, мындай тааныштыкка Камила менен Чолпон аттуу кыздын ишкердин мекемесине жумуш сурап келгени себеп болгон. Тергєєдє Чолпон аттуу кыз да кєрсєтмє берип, Камила экєє їч жыл мурун мына ошол адам менен таанышканын айтып, кєрсєт-

мє берген. Бирок каргашалуу окуя болгон кезде ал кыз Орусияда болгон. Кїбєлєрдїн кєрсєтмєсїндє жогорку даражалуу кызмат адамынын тууганы деп айтылып жаткан кїбєлєрдїн бири, 53 жаштагы жеке ишкер Калыбек (Калый) аттуу адам єзїнїн тергєєдєгї кєрсєтмєсї боюнча мына буларды айтып берди: - 9-март кїнї кечинде жолдош балдар менен мончодо отурганбыз. Анан тїнкї ондордо мага Камила “Калыбек байке, карыз болуп калдык эле, кафеден коё бербей жатат, бир миў сом бересизби?" деп чалып калды. “Мен балдар менен отурам, мїмкїнчїлїгїм жок бара албайм” – десем болбой жети-сегиз жолу чалды. Жаш баланын кєўїлїн кыя албай, Нарындын эксгубернатору болгон досум экєєбїз алар отурган кафеге келдик. Анан акчаны берип кетип бара жатсак, “бизди дагы таштай кетиўиздерчи” деп калды. Анан анын Наргиза деген курдашын їйїнє таштап келе жатсак, Камила "40x40" деген кафенин жанына таштап коюўузчу деди. Аны ошол жерге калтырып, досум экєєбїз їйгє кеткенбиз. Досумду їйдє коноктоп, 7-апрель окуясынын баатырлары їйгє келип, алар менен чогуу сїйлєшїп отуруп, эртеси эртеў менен, тактап айтканда 10-март кїнї Осунбек Жамансариев экєєбїз Жумгалга кеткенбиз. Биздин мына ошол окуя болгон кїнї Бишкекте болбогонубузду тастыктаган далилдер менен кїбєлєрдїн кєрсєтмєлєрїн тергєє изилдеп чыккан. Адам єлїмїнє байланыштуу бул кылмыш ишинин алкагында “Мекен шейиттери” уюмунун мурдагы коомдук жактоочусу Осунбек Жамансариев дагы кїбє катары кєрсєтмє берген. Бирок Жамансариевдин кєрсєтмєсї анын жеке єзїнїн каза болгон кыз менен мына ошол окуяга чейин тїздєн-тїз байланышкан же жолу кесилишкен жагдай боюнча эмес. Осунбек Жамансариев єзїнїн ал окуяга тїз же кыйыр жагдайда катышы жок экенин тємєндєгїдєй белгиледи: - Мен андай деп кєрсєтмє берген эмесмин. Мїмкїн Салянов бергендир. Ал кызды жеткизгем деп. Менин тергєєгє берген кєрсєтмємдє аны жеткиздик деген сєз жок бул жердечи. Бул киши, жанагы кызды билген дагы эмесмин, кєргєн дагы эмесмин. Акыркы жолу мїмкїн башка бирєєлєр жеткизгендир, тааныштары болгондур. Мага бул жагдай боюнча такыр сурак болгон эмес. Бул боюнча эми коомчулукка чыкса, эл башкача тїшїнїп калышы мїмкїн. Ошондуктан башка бир кишилер жеткирсе, мына ошолордон сураш керек да. Менин буга эч кандай ка-

тышым болгон эмес. Аны тергєє дагы тастыктап берет.

КАРАЛООГО КАЛКАЛАНГАН ЖАГДАЙ БАРБЫ? Эске сала кетїїчї жагдай, мурдагы ички иштер министри Абдылда Суранчиев парламентте сїйлєп жатып, бул ишти киши колдуу болду деген версияны четке каккан. Ошондой эле Суранчиевдин бул кылмышты ачпай туруп эле, каза болгон кыздын жеўил ойлуу жїрїм-туруму тууралуу айтканы коомчулукта сынга кабылган болчу. Каза болгон кыздын атасыЭшмамбет Дїйшєбаев кызды коомчулукка каралоо аркылуу бул кылмыш ишин башынан эле жаап салуу аракети болгон деп кїмєн санайт: - Мен мурдагы ички иштер министри Суранчиевдин коомчулукка тараткан маалыматына аябай капа болдум да. Менин кызымды жеўил ойлуу жана кєчє таптаган бирєє катары сїрєттєп салыптыр. Камила барын бар, жогун жок деп бетке айткан кыз эле. Ал окуусуна баргандан башка їйдєн кєп деле чыкчу эмес. Ошол майрам кїндєрї гана курдаштары менен кечеге барып келїїсїнє уруксат бергем. Бирок Суранчиев менин кызымды єзїн-єзї асып алып, анан Байтиктин жанындагы талаага барып, жатып алды дегендей айтканы мени аябай кыжырдантты. Азыр талдап кєрсєм, бул кылмышты ачтырбоо їчїн ошондо эле ушундай бир аракет болгон экен. Анан менде бийликтеги кайсы бир адамдар менин кызымдын єлїмїнїн ачылбай калышына кызыкдар болуп жаткандай кїмєн саноо болуп жатат. Ошондуктан бул иштин бетин ачуу кечеўдеп жатат окшойт. Ички иштер министри Мелис Турганбаев бул чуулгандуу кылмыш ишинин бетин ачуу їчїн жакында тергєєгє чет элдик эскперттер тартылганын айткан болчу. Малайзиядан келген мобилдик байланыш тармагы боюнча адистер каза болгон кыздын телефонундагы каттоого алынганы тастыкталбай жаткан чалууларды изилдеп, жыйынтык чыгарат. Анткени тергєє мобилдик чалуулардан башка WhatsApp байланыш каражаты аркылуу болгон байланыштын тїйїнїн чече албай туруп калган. Мындан сырткары бул маселени парламенттин Укук тартиби комитети 16-декабрда карап, чуулгандуу кылмыш ишинин ачылбай жатышынын айрым кємїскє сырлары талкууга алынары кїтїлїїдє Булак: Азаттык

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

ЭМНЕ ДЕЙТ ЫЯ?

АКЫРКЫ 10 ЖЫЛДЫКТА АКШ ДЕМОКРАТИЯДАН ОЛИГАРХИЯГА АЙЛАНДЫ, ФИНАНСЫЛЫК ЭЛИТАСЫ ЄЛКЄЛЄРДЇ БАШКАРУУГА КООРДИНАЦИЯЛАШКАН, - "Dagbladet ", Норвегия Акыркы 10 жылдыкта АКШ реалдуу бийлик элде болгон демократиядан финансылык элита саясый спектрдин оў жана сол бєлїктєрїндє турган, мамлекеттерди башкарууга координацияланышкан олигархияга айланды. Америкадагы эў алдыўкы интелектуалдардын катарында эсептелген жана дїйнєдєгї алдыўкы окумуштуулардын бири болгон Ноам Хомскийдин АКШ биздин замандын ири террордук булагына айланды деп жазган факты капа кылат. Ачыгында Хомскийдин пикири боюнча АКШ кєптєн бери эле демократия болуп эсептелбейт. Тескерисинче олигархиялык элита элдин атынан башкарып, алардын кызыкчылыгын коргоп аткандай тїр кєрсєткєн бир партиялуу мамлекетке окшойт. Ушул сыяктуу эле жыйынтыкка Принстонс университетинин жаўы иликтєєлєрдїн авторлору келишкен. Мартин Джиленс (Martin Gilens) менен Бенджамин Пейдж (Benjamin I. Page) АКШ акыркы 10 жылдыкта бийлик чындыгында элге тиешелїї болгон демократиядан финансылык элита саясый спектрдин оў жана сол бєлїктєрїндє турган, мамлекеттерди башкарууга координацияланышкан олигархияга айлангандыгын иликтешкен. Классикалык бєлїктєр – «оўчулдар» жана «солчулдар» практика жїзїндє азыр жашабайт. Биз Маршалдын Планы боюнча билген жарандык укук жана жеке эркиндик їчїн кїрєшкєн мурунку кеў пейил АКШ єтє тереў жаўылыштыктын жолунда турат. Хомский кече жакында эле «TruthOut» Интернет-порталына АКШ тарабынан єткєрїлгєн жашыруун операциялар тууралуу ЦРУ даярдаган отчетко багытталган сын макаласын жарыялады. Сындын кєпчїлїк бєлїгї - башка мамлекеттердин ички иштерине кийлигишїї алардагы дестабилдїїлїктї активдештирип жана кайгылуу гуманитардык таасирлерди берип жатканына байланыштуу болгон. 15-октябрда «The New York Times» гезити ЦРУнун отчету тууралуу жана Барак Обаманын администрациясы тарабынан жасалган Куба, Ангола, ЮАР жана Никарагуадагы жашыруун операциялар ушунчалык ийгиликсиз болгондугун, мындай жагдай бардык стратегияны кайра баштан карап чыгууга мажбур кыларын айтып чыкты. Мына ушул жыйынтыкка байланыштуу басылма сириялыктарга карата берилген жардамга ишенбєєчїлїктї билдирди. Хомскийдин пикринин дагы бир негизги тезиси НАТОнун дагы радикалдуу єзгєрїїлєргє баргандыгы туурасында болууда. Советтер союзунун кулашынан кийин Тїндїкатлантикалык альянс европалык коопсуздук союзунан интервенция жана агрессорлук їчїн АКШнын башкаруусундагы куралга айланды – дїйнєлїк нефть-газ тармагына їстємдїк кылууга суусап турган… Хомскийдин АКШны террордун булагы катары айткан кече жакындагы революциялык билдирїїсї Вашингтондун ийгиликсиз єтїп аткан жакынкы чыгыш саясатында єтє актуалдуу болууда. Алардын аракети жаўы «Муздак согуш» деў№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

гээлине чейин кїчєтїїгє себеп болчудай. Йель университетинин профессору Брюс Акерман «Ислам мамлекети» террористтик тобуна каршы сокку биринчи кезекте конституцияны бузат, аны менен бирге АКШ калкынын каалоосуна каршы келет. «Public Police Pollingдин» иликтєєсїнє ылайык АКШ калкынын 74 пайызы жаўы согуштарды каалабайт. Мамлекеттердин улуттук суверенитет принцибин сыйлабастыгы АКШнын Сириянын єкмєтї менен консультация кылбастан анын аймагында сокку жасап жатканы кєрсєтєт. «Ислам мамлекети» сыяктуу топтор менен сєзсїз кїрєшїї керек, бирок мына ушундай террористтик топтор америкалык куралдарды жана техникаларды колдонуп атканы акылга сыйбайт. Эл аралык ММКлардын маалыматтары боюнча «Ислам мамлекети» тобу Сирияда Башар Асадка каршы аракетин баштаганда алар Вашингтондон жардам алышкан, ал эми алардын согушчандарын Иорданияда америкалыктар окутуп їйрєткєн. Конфликттин башында эле сириялыктар согуш эмнеден башталганын билдиришкен. Алардын айтымында Ливиядагы операциядан кийин алардын єлкєсїндє єтє оор куралданган суннит-экстремиттердин топтору сырттан кирип келген. «Ислам мамлекети» (ИМ) тобу АКШнын Иракта басым кєрсєтїїсї їчїн тїзїлгєндєй болушу да картинаны жакшыртпайт. Ал жакта америкалыктар балансты бузушуп, єкмєткє шииттерди отургузушту. Анан аларды мусулман-сунниттерди кысымга алууга колдонушту. Вашингтон кырдаалдын деструктивдїї таасирлери болуп кетишин кїткєн эмес деп айтууга болбойт. Тээ 1994-жылы кичїї Джордж Буштун убагында вице-президент болгон Дик Чейни єзїнїн интервьюсунда дал ушул Иракта тїрдїї диний фракциялардын балансынын бузулушунун кооптуулугу туурасында айткан. Эми Обама болсо, «CNN»дин маалыматы боюнча Суннит ИМсы менен болгон кїрєш єтє жай жїрїїдє, себеби Асад (ИМ душманы) жеўилбес деп аныктайт. Мындай билдирїїлєр жаўы карама-кар-

шылыктарды жаратат. «Туман войны» деп аталган документалдык фильмде АКШнын кєптєгєн жылдык тышкы иштер Министри (катасы: чындыгында Роберт Макнарама АКШнын коопсуздук министри болуп 1961-1968-жылдары иштеген) жана Бїткїл дїйнєлїк банк тобунун башчысы Роберт Макнарама жарандык согуштарга бир тарабына гана бир тараптуу колдоо кєрсєтїї менен кийлигишїї болгон АКШнын стратегиясы кєптєгєн конфликттерди жєнгє салууга жасалган аракеттердин талкаланышына алып келгендигин белгилеген. Генри Киссинджер сыягы мындай кам кєрїїчїлктї бєлїп карайт. Ал єзїнїн «Дїйнєлїк тартип» аттуу акыркы китебинде америкалык саясат «демократияны жана адам укуктарын орнотуу» Жакынкы Чыгыш маселелерин чечет деген идеологиялык ишенимдин капканын тапты деп билдирет. Кеп жер бетиндеги реалдуу абалды эске албастан жасалган идеологиялык кадам тууралуу болуп атат. АКШнын Афганистан, Ирак,

Ливия, Египет жана Сирия єўдїї мамлекеттерде режимдин алмашуусуна кошкон салымынын жыйынтыгы кырдаалдын начарлашына гана себепкер болгондугун кєрсєттї. Батышта жїздєгєн жылдар бою башкаруу формасы катары єнїгїп келген демократия башка региондордо аскердик кысым менен автоматтуу тїрдє орнотула албастыгын эске алышкан жок. АКШ алардын идеологиялык демократиялык умтулуусу Жакынкы Чыгышта Россия президенти Владимир Путиндин реалдуу жолуна салыштырмалуу аз гана урмат-сый менен колдонулуп жатканы парадоксалдык кєрїнїш.Владимир Путин Forbes журналынын версиясы боюнча эки жыл катары менен дїйнєдєгї эў таасирдїї адам болуп табылган. Парадокс тємєнкї жагдайдарда да бар: Батыш ММКсы тарабынан батыштын аймагынан сырткаркы кєптєгєн єлкєлєрдє «жер бетиндеги» плюралисттик реалдуулукту єтє тємєнкї деўгээлде обьективдїї чагылдырууда. Реалдуулуктан алыс турган батыш идеологиялык максаты дїйнєгє жаўы конфликттерди жаратуучу фактор болуп калышы ыктымал. Принциптерди сыйлабаган, кєз карандысыз мамлекеттердин ортосундагы карым-катыштарды жєнгє салган мурдагы демократиялык АКШнын автократиялык аскердик мамлекетке айланышынын коркунучу тууралуу кєптєн бери алдыўкы ой жїгїртїїчїлєрдї кыжаалат кылып келген. 1961-жылы президент Дуайт Эйзенхауэр АКШдагы демократиянын эрозияга чалдыгыш мїмкїндїгї тууралуу кооптонуусун билдирген. Негизги коркунуч катары ал саясатка аскердик їчтїн тартылышынын єсїїсїн айткан. Эйзенхауэрдин кооптонуусу бїгїнкї кїндє реалдуу турмушта жїзєгє ашып атат. АКШнын автократиялык башкаруу формасына карай жылып атканын эске алып, Европа алардан їлгї албашы керек экендигине бардык негиздер бар. Ханна Набинту Херланд – норвегиялык жазуучу, публицист жана дин тарыхы боюнча эксперт 01.12.14

ИНСАН Муса Баетов - акын, обончу, музыкант (1902–1949)

н а д у ч у у р а к т а к и д л Э к ы л а р е п о л а н о и с с е ф о пр . . . н а г н а л ырчыга ай Єлїмдї кыйын экен сага жоруш, Жалп этип, капыс єчтїў кайран добуш, Толгонуп, кїїгє келип турган бойдон, Даўылдап калып калды їч кыл комуз. Кош, Муса! Келбес жайга жєнєдїўбї Ким билген мезгили жок єлєрїўдї Мусанын ырдап жїргєн обону деп, Тїбєлїк элиў сактайт єнєрїўдї. (Мидин Алыбаев)

Булбул Муса -- кыргыз элинин эч качан эскирбей турган маданий символдорунун бири. Анын магнит тасмага жазылып калган арген абазы азыр деле ошол кездегидей кубулжуйт, азыр деле уккан жандын жанын жыргатып, сезимин ойготот. Демек, Муса азыр да биздин арабызда, азыр да биздин руханий кумарыбызды кандыра турган соолбос булак. Тоо булбулу атыккан айтылуу ырчы, атактуу обончу Муса Баетов жєнїдє кеп болмокчу

КЫСКАЧА ЄМЇР ТАРЖЫМАКАЛЫ Муса Бает уулу 1902-жылы Нарын облусунун Ак-Талаа єрєєнїндє туулган. 1916-жылкы їркїндє эл менен кошо Кашкарга чейин барып, ал жерде Жумабай деген байдын малын багып, 1917жылы мекенине кайтып келген. 1931–1934-жж. Нарын шаардык радиосунда, 1936-жылдан Кыргыз мамлекеттик филармониясында, 1942-жылдан Кыргыз мамлекеттик опера жана балет театрында солист болуп иштеп, «Сары-Ой», «Арпанын Ала-Тоосунан», «Жароокер», «Акзыйнат» ырларын аткарган. 1946–1947-жж. Кыргыз мамлекеттик опера жана балет театрында иштеп, «Айчїрєктєгї» Сыргактын, «Манастан» Алмамбеттин ж.б. ролдорун аткарып, «Манас» операсында Алмамбет менен Сыргактын, «Айчїрєктє» Кїлчоронун партияларын ырдаган. Ал «Даанышман», «Ойгоном», «Эр Панфилов», «Майданга чыкты маршалдар», «Туткун ыры» ж.б. обондорун жараткан. Ал комузда, домбурада, гармошкада жакшы ойноп, ырларын ошол аспаптардын коштоосу менен аткарган. Музоокенин «Муўдуу кїї», «Керме тоо», «Сары єзєн», «Коўур жаз» жана элдик «Татты ботой Зулайка», «Муўдуу ботой», «Сердимак», «Эки ногойдун ай-

рылышы» аттуу комуз кїїлєрїн черткен. Кыргыздын музыкалык фольклорун жакшы билгендиктен, музыка жыйноочулар А.В.Затаевичке, В.С.Виноградовго элдик обондор жєнїндє маалымат берген. 1949-жылы бул дїйнє менен кош айтышат.

СЫЙЛЫКТАРЫ. НААМДАРЫ Ал 1939-жылы СССРдин борбору Москвада єткєн кыргыз адабияты менен єнєрдїн он кїндїгїндє ырдап, “Эмгек Кызыл Туу” ордени менен сыйланган. 1939-жылы Кыргыз кєркєм єнєрїнїн жана адабиятынын Москва шаарында єткєн декадасында «Кыргыз Республикасынын эл артисти» деген наамга ээ болгон. 1944-жылы Орто Азия жана Казакстан ырчыларынын сынагына катышып, баш байгеге ээ болгон.

Кабарыў угуп алыстан, Калкыўдан чочуйм барыштан. Кантейин отуў желимдей, Кайгыртып мага жабышкан. Аман бол кайта кєргєнчє, Кадыркеч курбум, даанышман. Капасы калбай жїрєктє, Каалаган кїнї таанышсам.

ЭСТУТУМ Ак-Талаа районунун борборуна, туулган айылындагы мектепке, Бишкек шаарынын бир кєчєсїнє Муса Баетовдун ысмы ыйгарылган.

КИТЕПТЕРИ Баетов М. Арпанын Ала-Тоосунан: Обондуу ырлар жайныга / Тїзгєн Балбай Алагушов. - Бишкек, 2002.

МУСА БАЕТОВДУН КАЛЕМ САБЫНАН

Äààíûøìàí

“Æàðîîêåð”

Сєзї, обону М.Баетовдуку

(Сєзї, обону Баетовдуку)

Атыўды угуп алыстан, Айылыўдан чочуйм барыштан, Ашыктык оту желимдей, Ансайын мага жабышкан.

Жароокер элеў жалтанган, Же жамынып ичик калтардан. Жалганда эле жалгыз сен деймин, Жарашыктуу залкардан.

Аман бол кайта кєргєнчє Асылкеч курбум, даанышман Азабы калбас жїрєктє Арзыган кїнї таанышсам.

Жалдырап го кайда жїрдїў деп, Жай, кышы кийдиў калтардан. Асылкеч, сендей болобу, Алтыным деп жалбарган.

АТКАРЫЛЫП ЖЇРГЄН ЧЫГАРМАЛАРЫ • «Àëìà àëàì» ñ. Ì.Áàåòîâäóêó • «Àðïàíûí Àëà-Òîîñóíàí» ñ. Ì.Áàåòîâäóêó • «Áèð áàøû¢à òå¢ áîëñîì» ñ. Ê.Ìàìåêîâäóêó • «Äààíûøìàí» ñ. ýëäèêè • «Êûçäàð àé» ñ. Ì.Òîêîáàåâäèêè • «Êûçûë áààòûðëàðãà» ñ. Ì.Áàåòîâäóêó • «Îêóäó¢ áîðáîð øààðûíàí» ñ. Ì.Áàåòîâäóêó • «Ñàãûíàì» ñ. Ì.Áàåòîâäóêó • «Áàêûò» ñ. Ê.Àêèåâäèêè • Êîììóíèçìãå» ñ. Ñ.Àáäûêåðèìîâàíûêû • «Êîìïàðòèÿ» ñ. À.Òîêòîìóøåâäèêè æ.á. Äèñêòåðè • Àðïàíûí Àëà-Òîîñóíàí – À.Æóìàáàåâ. Êûðãûç ûðëàðûíûí àíòîëîãèÿñû, ÌÎÍÎ Ì 3035845-46 005, • Îêòÿáðü ºëêºñ¿íäº (Ñ.Æóñóåâ), Êûçûë áààòûðëàðãà, • Äààíûøìàí, • Êûçäàð àé, • Îêóäó¢ áîðáîð øààðûíàí, • Ñàãûíàì, • Àëìà àëàì, • Òóòêóí ûðû (Ñ.Òîêòîãóëîâ) – Ì.Áàåòîâ. Êûðãûç ûðëàðûíûí ÌÎÍÎ Ì 3035851 52 005.

Кымбаттуу кызыл алтынсыў, Кыраўдан чыккан жаркынсыў, Кыйышпас кєўїл тїбєлїк, Же кызыл гїл жыттуу салкынсын.

Ñàãûíàì Сагынам сени ойлонуп, Санадым эстеп кадырыў. Кайсы эле кїнї єчїрєм, Жїрєктїн кїгєнг жалынын. Аттандым алыс эртеси, Алтыным мында келсечи, Айлында жїрєт булбулу, Акындын сїйгєн эркеси. Айтайын тилим сайратып, Ашкере ичти кайнатып. Алтыным аман бар бекен, Аркардай кєзїн жайнатып. Ар ким ойлойт сїйгєнїн Алтыным аман жїрєбї. Аралаш ойноп бир жїргєн, Акындын сїйгєн чїрєгї.

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

ЄНЄР

Кол менен чагылдырылган сїрєттєр Ар бир адамдын єзїнє таандык таланттары аркылуу ар кандай иштерди кылып жер жїзїндєгї адамдарды таў калдырып, кызыгууларын артырып келишет. Ошол таў берип келген таланттардын бири болуп саналган таланттуулар ар кандай жаныбырларды колго сыя менен тартып, кол аркылуу чагылдырган сїрєттєрдї назарыўыздарга тартууламакчыбыз. Анда тємєндєгї сїрєттєргє єз бааўыздарды берип, сїрєттєн ырахат алыўыздар.

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

ШОУ МАЕК

Ырчы Султан САДЫРАЛИЕВ:

«АР КИМДИ БАРЫП БИР МАКТАП АРЫ ЖОК ЫРЧЫ БОЛО АЛБАЙМ» Бїгїнкї каарманыбыз туз насиби сахнадан буюрганын жашырбай келет. Ырчылык єнєр ооз учунан айта салганга канчалык жеўил сезилгени менен, ошончолук даражада ары татаал, ары тїйшїктїї, ары кызыктуу. Султан мырзанын аткаруучулук чеберчилиги, ырларынын кєркємдїгї, кєп тїрдїїлїгї менен кїйєрмандарынын урмат-сыйына ээ.

- Султан, акыркы жаўылыктардан бєлїшє кетсеў… - 11-декабрда боло турган «Кыргыз бийи» аталыштагы концертке кызуу даярдык кєрїїдєбїз. Єзгєлєрдєн єзгєчєлєнгєн концерт жандуу їн менен коштолуп, театрлаштырган концерт болмокчу. Режиссёру «Дем» театрынын жетекчиси Назым Меўдибаиров. Профессионал музыканттар: «Чоро» тобу, гитарист Чыўгыз Турдубеков, жаш комузчу Закирбек Дїйшєнбек уулу катышышат. Бул музыканттар менен дуэт ырлар да аткарылмакчы. Комуз, Домбура менен санат, дастандарды ырдаймын. Албетте, эстрада жаатындагы ырларды да кїйєрмандар кїтїїдє. Эў єзгєчєсї сахнада эл менен пикир алышып отурамын. Ошто концертим болду. Тажатма концерттерде бїтє электе кєрїїчїлєрдїн саны суюлуп, чыга башташат эле. Негедир концертимде аягына чейин кєрїп, жарым саат кол чаап турушту. Демек, буюрса бул концерт да ошондой дем менен єтєт деген їмїтїм зор. - «Кыргыз бийи» деп аталыштын да себеби бардыр… - Быйылкы чоў ийгилигим «Кыргыз бийи» долбоорунда менин ырдап чыкканым болду. Ы. Жабиров уюштурган бул долбоордо чоў сумма жумшалган. Демєєрчїсї элдин мекенчил уулу ЖКнын депутаты А. Сулайманов болду. Негизи мамлекеттик деўгээлдеги маданий иш-чаралар «Кыргыз бийи» ыры менен коштолуп жатканына эл кїбє. «Кыргыз бийи» ырдын сєзї акын Кыялбек Урманбетовго таандык. Клипти тарткан Сїйїн Откеев. «Кул кармайм дейт куйрукту, Кудай билет буйрукту» демекчи бул ырды ырдоо насиби мага туш келиптир. Болбосо, башка ырчылар да тандоо турунда бар эле.

- Ырдын улуулугу обончунун жїзї тура. Обончулар сенин баамыўда… - Ооба, чыгармачыл адам болгон соў, єзїм ырларын сїй п ырдаган обончуларым бар. Акыркы ырларымдын бири «Кетеличи» деген ыр. Ырдын автору кєптєгєн ырлардын обондорун жазган обончу Абдуманап Тєрєбеков. Абдуманап аганын обондору тунуктугу, жугумдуулугу, мукамдуулугу менен жагат. «Бир келип кетчи Ош жака», «5 «б» класс», «Мажїрїм тал», «Микробу жок тоолорго баргым келет» жана башка ырлары керемет обондор эмей эмине. Мен ырдаган ыр мага аябай жагып калганынан жан-дїйнєм менен берилип ырдап, ырга жаўы боёк коштум. Дагы да бул обончунун мукамдуу обондоруна кайрылам деген ойдомун. - Сахнадагы алгачкы Султан менен азыркы Султандын айырмасын байкай алдыўбы. Дегеним адамдын єзїнєн єтєєр сынчы жок экен… - Туура… Кызык суроо экен. Экєєнїн айырмасы азыркы Султан токтоо жана кадыресе кадыр-барк топтой алган талант экенинде. Дагы бир баса белгилеп кетчї нерсе бул Султан чыгармачылык жаатта єсїш жолунда. Сахнадагы алгачкы Султан ал кезде ырдап койгондон башка эч нерсе менен иши деле жок болчу. Бардык жїктї мойнуна алган жалгыз продюсер эле. Ал эми азырчы? Ошол продюсердин тїмєн тїйшїгїн азыркы Султан жон териси менен сезип жатат. Маўдай терибиз адал эмгектен акса биздин утушубуз ошол экен. - Чыныгы чыгармачылыктын кулу бул чєйрєгє кокусунан келбейт экен… - Керемет сєз. Биз Кыргызстанга 1999-2000 жылдары кєчїп келдик. Мектеп босогосун аттаганда эле, мектептин директору Нуржамал Козубекова менин талантымды байкап, Мээрим фонду уюштурган «Жаш таланттар» конкурсуна катыш-

тырган. Ал эженин жардамын эч качан унутпаймын. Менин атамды да ишке орноштурган. Атам шахмат їйрєтїп, жаш шахматчылардын шыгына шык кошту.

- Азыркы жаш ырчыларыбыз компьютердин кїчї менен ырдап, бирин-экин клип тарттырып алып, «жылдыз» болуп чыга келген ырчыларга кєз-карашыўыз… - Эгер, ошол ырчы элден да биринчи єзїн сыйласа башка кесиптин ээси болоор эле. Бирок, андай ырчылар элдин элегинен єткєнї дурус. Жандуу їн кандай сонун. Комуздун коштоосунда нукура фольклор элдик ырлар-

ды ырдаган ырчылардын їнї да кулакка жагымдуу угулат. Искусство курмандыкты талап кылат. Жеўижоктун ырындагыдай “каргалар какылдабаганда, булбулдун їнї айырмаланбай калмак..” деген саптары бар. Ошондуктан булбулдар айырмаланыш їчїн каргалардын да какылдап турганы жакшыдыр.

- Сенин жашооўдогу кредо?

- Бул дїйнєдє таза жїрїп, адал эмгек табуу. Менин жашоомдогу бийик туткан нерсем ушул. Себеби, бул дїйнє жалган экенин билип алгам. Кээде байкелерди сыйлап тоюна барып бир ырдап коёсуў. Экинчи жолкусунда мен сага пакет жасап берем мага ырдап бересиў деп буйрук катары тонун єзгєртїп сїйлєшєт. Ошол маалда аргасыздан Токтогулдун сєзї эске келет «Ар кимди барып бир мактап ары жок ырчы боло албайм» деген. Чындыгында арабызда Арзыматтар бар, чоўдорго кызмат кылганга ошолор деле жетет. Бирок, ар бир талант єз деўгээлине жараша кїн кечирип келет эмеспи. Аруулукту тунуктукту кимдер гана сїйбєйт. Мен ошол ойдун тунугун издейм. Оюуў тунук болсо, жаман жолго барбайсыў. Бир кезде Султан ичип кетиптир деген сєздєр да чагылгандай тез эл арасында тарап кеткен. Эгер Султан ичип кетсе, азыр элине чыгармачыл отчёттук концертин тартуулайт беле. Ошондуктан ыплас нерселерден алыс болууга аракеттенесиў. Пакиза адамдын ою ту-

нук болот да. Арабызда пакиза адамдар кєп болсун.

- Айрым замандаштарыбыз байлыкты кадырбарктын бийик тепкичи катары кєрїп калышпадыбы. Сенин оюўду уксак… - Каяктагы кадыр-барк?! Мисалы тээ качантан бери жел басып, текчеде турган китептерди талашып кызыгып окуган окурман болсо, ошол кадыр-баркка ээ деп ойлойм. Биз улам єнїгїїнїн, єзгєрїїнїн доорундабыз. Азыркы мектеп окуучулары, студенттер китеп окубай эле интернеттен чукулап эптеп сабактарына даярданышат. Ошол жаштарда бизге окшоп, мурункудай китеп окуу деген тїк оюнда жок. Улуу жазуучу Тєлєгєн Касымбековдун «Сынган кылыч» тарыхый романын кайрадан кызыгуу менен окуудамын. Мына сага кєркємдїк!!. Мына сага нарк-насил! Бизди китеп тарбиялаган. Азыркы жаштарыбыз да китеп менен тарбияланса деген чакырык жасайт элем. Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

ЭСКЕРЇЇ «Эмгек Туусуна» 80 жыл

ЖОЛДОШ КУДАЙБЕРГЕНОВДУН ЖАРКЫН ЭЛЕСИНЕ АРНАЛГАН ВОЛЕЙБОЛ

КАЛЕМИ КУРЧ, КЕМЕНГЕР! Ыр мурунку Чолпон районундагы мектептерде билимдїї филолог-педагог, окуу бєлїмїнїн башчысы, директору, ушул райондун «Социалисттик Эмгек» газетасынын редактору, Комсомолдун Чолпон, Кочкор райкомдорунун биринчи катчысы, азыркы Кочкор районунун совет доорундагы «Ленин» атындагы колхозунун башкарма-тєрагасы, «Коммунизм» совхозунун партком секретары, райком инструктору, малды бордоо совхозунун жетекчиси. Кочкор айылдык Кеўешинин тєрага-орун басары, 1974-жылдан «Эмгек Туусу» газетасында бєлїм башчы, журналист-кабарчысы кызматтарында узак жылдар талыкпай їзїрлїї эмгектенип ардактуу эс алууга пенсияга чыккан; ары Журналисттер союзунун мїчєсї, КМУнун филология факультетинин жана Алматы шаарындагы жогорку партиялык мектебинин бїтїрїїчїсї, жаш журналисттердин акыл-кеўешчиси, таанымал сатирик, кажыбас калемгер, элдик кадырман карыя болуп жїрїп 82 жашында мезгилсиз дїйнєдєн єткєн, маркум Жумагулов Сейдакмат уулу Асиз абанын жаркын элесине арналат. Кєрєнгє кеў чар-тарап, Кєп жумушту аркалап! Кїлїк ой- кенч учтаган, Карек журтун акмалап! Єжєрлїктє март жашап, Єйдєсїнбєй- эч тажап! Єрнєктїї єрдє жїргєн, Ємїрдє миў ырга сап!

Сєз- тєр, тоо терип гїлїн, Сергиткен мээнет кїнїн! Сонун фельетон, юмордон, Сездирген сатира кїчїн! Кыйгач ачкан эшиктен, Кїлкї азилин эшиткем! Кєк жал мїнєз адам экен, Кєрїк баскан гезиттен!

Нарын облусунун Кочкор районунда 9-декабрда апрель элдик революциясынын баатыры Жолдош Кудайбергеновдун жаркын элесине арналган волейбол оюнунан мелдештин кезектеги турниринин ачылыш аземи болуп єттї. Бул тууралуу аймактык кабарчы маалымдады. Турнирге Кочкор райондук мамлекеттик администрациясынын аппарат жетекчиси Кайрат Асанов, Замандаш ассоциациясынын аткаруу директору Майрамбек Жапанов жана маркум Ж.Кудайбергеновдун апасы Нурия Айбосунова катышты.

Санат- насаат, мурас- жык, Сейрек инсан тарыхтык! Сынчы- чындык мээлеген, Санчыга теў, талант-шык! Нуска – айкєл жат, єзгє, Нарк – насил кошкон кєчкє! Накта шумкар, Асиз устат, Нар – аска, кыраан кєзгє! Кайнар куйкум – календер, Калк эсинде жазат чер! Кайрак, мурч – кеп узанган, Калеми курч, кеменгер!!!

мандаш ассоциациясы жана туугандары уюштуруп єткєрїп келет, жалпы байге фонду 60 миў сом болуп жеўїїчїлєргє кубок жана медалдар тапшырылды. 1. орунга «Чолпон «командасы 2 орунга «Молдо Кылыч» 3 орунга «Семиз бел» командасы болсо ал эми кырк жаштан жогорку топтогулар болсо тємєндєгїдєй болду 1 «Кочкор» 2 «Чолпон» 3 «Кєк-жар»

Бул турнир жыл сайын єткєрїлїп келет, жалпысынан турнирге Кочкор районунун айыл єкмєттєрїнєн 13 команда 40 жашка чейинкилер андан кийинкилер 5 команда болуп оюн кєрсєтїшїп єз ара кїч сынашты. Турнирди жыл сайын ЗаМаалымат катары айтсак Жолдош Кудайбергенов аталган ассоциациянын координатору болуп 2009-жылдардан бери эмгектенген. Жолдош Кудайбергенов Кочкор районуна караштуу Мантыш айылында 1974-жылдын 12-декабрында туулган. Эл арасында кадр баркка ээ єз ишин жакшы билген мекенчил инсан болгону айтылды эскерїї кечесинде.

Чынарбек Айдаров Сакый уулу, КРнын Улуттук жазуучулар союзунун, Республикасынын журналисттер кошуунунун мїчєсї, Акын, публицист, журналист, Эл аралык Тїгєлбай ата коомунун «Эр Манастын урпагы» сыйлыгынын лауреат – ээси. Кочкор айылы

Мугалимдердин айлыгын ойлогондо

ЭЛ ЄКЇЛДЄРЇ ЭЛДИН ЇНЇН ЖЕТКИРЕТ, А ЄКМЄТ АКЕ АНЫ УГАБЫ? Бизде билим берїї, илим тармагына аткаминерлер ооз кєптїрє сїйлєсє, азуусун айга кайрашаарын кєрїп-билип эле келе жатабыз. “Билим алуу – ийне менен кудук казгандай” деген сєз бу жакта эле калат. Бул тармактын мааниси жєнїндє сєз болгондо эмне деген гана асыл сєздєр чыкпайт. Бирок, зээнди кейиткени ошол ооздон чыккан кооз сєздєр, кагаз бетинде эле калып, ар кимдин упай топтоосуна курал катары гана айтылганы сокурга да маалым болуп калды. “Куру кыйкырык, куу сїрєєндєн бєлєк иш кылышпайт” деп биз жемелеген Жогорку Кеўештин депутаттары мугалимдердин айлыгын кєтєрїї, мектептерде китеп жетишсиздигин чечїї демилгесин кєтєрїп келишет. Акыйкаттык їчїн айтышыбыз керек, учурдагы президент єкмєттї жетектеп турганда мугалимдердин айлык акысы эселеп кєтєрїлгєн. Алгач айлыктар кєтєрїлгєндє чындап эле мектептерде мугалимдердин таўсыктыгы чечилип, ал тургай айрым жерлерде конкурс менен кабыл алуу башталган. Мугалимдиктин баркы артып, бир кезде айлыктын аздыгынан кесибин таштап, базарга кеткен мыкты муга№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

лимдер кайра келе баштаган болчу. ЖОЖ бїтїрїїчїлєрї дагы айласыздан эмес, єз ыктыяры менен мектептерге бара баштаган. Тилекке каршы, мындай саамалыкты андан кийинки єкмєт башчылары уланта алган жок. Сааттарды кыскартуу, эмгек стажысына кошулчу тєлємдєрдї алып салуу менен маяналардын кєлємї азайды. Акыркы мезгилдерде жер-жерлерде эл менен жолугушууга барган эл єкїлдєрїн алка-жакадан алган маселелердин бири да ушул болуп калганын телеси да, гезити да, интернет сайты да жазып эле жатышат. Эл єкїлдєрї олчойгон убадаларына кошуп, мугалимдердин айлык маселесин єкмєттїн астына коюп келе жатышат. Єкмєт єкїлдєрїнє сылап-сыйпап да айтып кєрїштї, шалбырата сєгїп катуу да айтып кєрїштї, мыйзамга да такап кєрїштї. Жогорку Кеўештин Билим берїї, илим, маданият жана спорт боюнча комитети бул маселени кєтєрїпкєтєрїп тажаганда, жалпы парламенттин кароосуна салып, депутаттык комиссия тїзїп, Жогорку Кеўештин токтомдорун да токууга їлгїрїштї. Єкмєт болсо мугалимдердин айлык акыларын жогорулатууга каражат булактары жок деп алаканын жайганы жайган. Кечээ жакындан бери парламентте ке-

лерки жылдын республикалык бюджети талкуудан єтїп жатат. “Балким, андан оош-кыйыш кылып, мугалимдердин айлыктарына каражат табылабы?” деген жакшы тилекте депутаттар мугалимдердин маяналарын кєтєрїїнї бул талкууларда да эске салганы салган. Ал гана эмес эл аралык мааниге ээ болгон Кыргызстандын Бажы бирлигине кошулуусу да катарлаш талкууланып келе жатат. Жыл сайын боло келген инфляцияны кой, айдан ачык баалар кєтєрїлєт деген бул жагдайда да айлык маяналарды, алардын ичинде мугалимдердин эмгек акыларын кєтєрїї маселеси аткаруу бийлигинин планында эмес, оюнда да жоктугу таўгалыштуу. Болбосо, бул маселеге катардагы депутаттар эмес, комитет тєрагалары, фракция лидерлери да кабатырланып, бюджет долбоору, Бажы бирлиги жєнїндє талкууларда байма-бай кєтєрїп, алдыда кандай гана социалдык жарылуу кїтїп жатканына маселени кабыргасынан коюп, коўгуроо кагып жатканына да кулак какпагандай. Эми ошол “акча жок” деп таўдайын такылдаткан Каржы министрлигинин ишин Эсеп палатасы тарабынан текшерилген бир фактыга токтололу. 2013-жылы министр Ольга Лаврова чет єлкєлєргє бизнес-класс учактар менен учуусуна 630

миў сом каржыланганы, натыйжада 390 миў сом максатсыз пайдаланылганы айтылат. Бул бир гана министр айымдын жеўил-желпи, жумшак учуп-конуусуна жумшалганы. Кєрсє, анын орун басарлары дал ошондой жайлуу жайда учат экен. Ал эми аны коштоп баргандарыныкычы? Бул тилекке каршы, биз билген бир гана мисал. Єкмєт элдин атынан сїйлєп жаткан эл єкїлдєрїнїн айткандарына кулак салса гана дейбиз. Алар болгону элдин їнїн жеткирїїнїн гана далалатында. Албетте, “кой аксагы менен миў” дегендей, єз пайдасы їчїн кыйкыргандар да жок эмес. Бирок, мугалимдердин айлык маселесинде кєпчїлїк депутаттардын маселе кєтєргєнї жєн жерден эмес экенин єкмєт аўдап-тїшїнєт деп їмїт артып туралы.

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР ТЄРАГА А.ЖЭЭНБЕКОВ ПРЕМЬЕР-МИНИСТР Ж.ОТОРБАЕВДИ ЄКМЄТ МЇЧЄЛЄРЇН ТАРБИЯЛООГО ЧАКЫРДЫ Єкмєт мїчєлєрї премьер-министр сїйлєп жатканда ордунда отурушу керек, деди ЖК тєрагасы Асылбек Жээнбеков. Бул тууралуу парламенттин 10-декабрдагы «КРнын 2015-жылдагы бюджети жана 2016-17-жылдарга болжолдоолор жєнїндє» мыйзам долбоорун кабыл алган отурумунда билдирди. Долбоор кабыл алынгандан кийин єкмєт башчысы Жоомарт Оторбаев ыраазычылыгын билдирїї їчїн сєз сїйлєп баштаганда дароо ордуларынан туруп кетип бара жаткан кээ бир єкмєт мїчєлєрїнє эскертїї берип, премьер-министрди сыйлоого чакырган А.Жээнбеков: «Урматтуу єкмєт мїчєлєрї, премьер-министрди сыйлап отуруп туруш керек. Каякка кетип жатасыўар? Бул маселе боюнча чогулуш єткєзїп койбосоўор болбой калды», - деди.

Депутат К.Дыйканбаев:

РЕСПУБЛИКАЛЫК БЮДЖЕТТИН ЭСЕБИНЕН 4,5 МЛРД СОМГО 246 ОБЪЕКТИНИН КУРУЛУШУ ЖЇРЇП ЖАТАТ

КР мыйзамына єзгєртїїлєрдї киргизїї тууралуу мыйзамдын долбоору каралып жатканда, баяндама жасаган Бюджет жана финансы боюнча комитеттин тєрагасынын орун басары Курманбек Дыйканбаев мурдагы бекитилген бюджет менен азыр сунушталган долбоорлордун ортосундагы айырмачылыктардын себептерине токтолду. Анын айтымында, республикалык бюджетке Орусия грантынан 1 млрд 727 млн сом грант, КР Резервдик фондунан 1575,3 млн сом, министрликтер менен мекемелердин атайын каражаттарынан 349,1 млн сом єлчємїндє кошумча каражат тїшкєн. «Жыйынтыгында комитет тарабынан тємєндєгїдєй негизги кєрсєткїчтєр сунушталды: бюджеттин кирешелер бєлїгї 103 325 757,4 миў сом, бюджеттин чыгашалар бєлїгї 114 794 628,1 миў сом, бюджетинин тартыштыгы 11 468 870,7 миў сом», - деди ал. Андан сырткары, К.Дыйканбаев 2014жылы бюджеттик каражаттан бир топ иштер аткарылганын, мисалы, азыр республикалык бюджеттин «Капиталдык салымдар» бєлїгїнїн эсебинен 4 млрд 483 млн сом кєлємїндєгї 246 объектинин курулуш иштери жїргїзїлїп жатканын, анын ичинде 15 социалдык объектинин, 36 мектептин курулушу бїткєрїлгєнїн белгиледи.

Депутат А.Бекматов:

БИОМЕТРИКАЛЫК МААЛЫМАТТАРДЫ ЖЫЙНОО – ШАЙЛООДО ЭЛЕ ЭМЕС, БАШКА БАГЫТТАР ЇЧЇН ДАГЫ НАТЫЙЖАЛУУ ЫКМА

Жогорку Кеўеште КРнын 2014-жылга республикалык бюджети жана 2015-2016-жылдарга болжолу жєнїндє

БИШКЕКТЕ ПРОКУРОРДУН ОРУН БАСАРЫ МЕНЕН РИИБдин ЭКИ ТЕРГЄЄЧЇСЇ ПАРА АЛЫП ЖАТКАН ЖЕРИНЕН КАРМАЛЫШТЫ 9-декабрда Башкы прокуратура тарабынан КРнын экономикалык кылмыштарга каршы кїрєшїї кызматынын ыкчам коштоосунда Бишкек шаарынын Ленин райондук прокурорунун орун басары М.Б., Ленин РИИБдин тергєє бєлїмнїн жетекчиси Б.М. жана ушул эле тергєє бєлїмїнїн тергєєчїсї К.С. пара алып жаткан жеринен кармалышты, деп билдирди Башкы прокуратуранын басма сєз кызматы.

Аталган адамдар А.К. аттуу аялдан ага карата козголгон кылмыш ишти токтотуу їчїн 25 миў сом алып жатышкан. Аты аталган кызматчылар КР Жазыкпроцессуалдык кодексинин 94-беренеси менен Бишкек ШИИББдин убакытлуу кармоочу жайына камалды. Орусиянын айыл чарба кєзємєл башкармалыгы украиналык ишкананын тоўдурулган тоок этин Кыргызстанга киргизїїгє тыюу салды

- Чек арадан мыйзамсыз єтїп кеткен учурларда, авиакырсыктар орун алганда ДНКны аныктоодє бир топ чыгымдарды тартпас їчїн биометриялык маалыматарды чогултуп койсок, ишке кыйла жеўил болот. Бул тууралуу ЖК депутаты Абды-

жапар Бекматов «Парламент» радиосунун тїз эфиринде билдирди. Анын айтымында, бул адам укуктарын бузгандын ордуна, алардын укуктарын коргоого гана жардам берет. «Эў негизгиси социалдык колдоолорду кєрсєтїїдє, шайлоонун ачык-айрымдыгын камсыздоодо – биометриялык каттоонун ролу чоў»,- деди ал.

Ошондой эле эл єкїлї Молдовада єткєн парламенттик шайлоо жїрїмдєрїнє баам салып, байкоочу катары катышып келгендигин да айтып берди. Парламентарийдин маалымдашынча, Молдовада 101 депутат бар. Аларда президентти парламент шайлайт. Шайлоо єнєктїгїндєгї єзгєчєлїк - Молдовада саясий партиялар гана эмес, жеке адамдар дагы єз талапкерлигин коё алышкандыгында. Шайлоо босогосу болсо 6-12�га чейинки ченемди тїзєт.

КЫРГЫЗСТАНДА АКЫРКЫ 5 ЖЫЛДА ЖАЙЫТТАРДЫН АЯНТЫ 134 МИЎ ГА АЗАЙДЫ, «КЫРГЫЗГИПРОЗЕМ» Кыргызстанда акыркы 5 жылда жайыттардын аянты 134 миў га же 1,5� азайды. Бул тууралуу 10-декабрда Бишкектеги маалымат жыйында «Кыргызгипрозем» жер орноштуруу боюнча Мамлекеттик долбоорлук институттун жетекчиси Ажыбек Касмалиев билдирди. «Акыркы 5 жылда гана жайыттардын

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК БИШКЕКТЕГИ «ЭКОИСЛАМИКБАНКТЫН» ФИЛИАЛЫНА КОЛ САЛГАНДАРДЫН ЭКИНЧИСИ КАРМАЛДЫ

Учурда кармалган Б.М. Бишкек ШИИБдин убактылуу кармоочу жайына камалды.

КОСУга ОКУУГА ЄТКЄРЇЇГЄ ЖАРДАМ УБАДАЛАП 137 МИЎ СОМ АЛГАН ЖИГИТ КАРМАЛДЫ Свердлов РИИБнын кызматкерлери тарабынан шаардык ЖОЖдун бирине єтїїгє жардам кылууну убадалаган алдамчы кармалгандыгын 11-декабрда Бишкек ШИИББдин басма сєз кызматы маалымдады.

ИИМдин уюшкан кылмыштуулукка каршы кїрєшїї боюнча башкы башкармалыгынын кызматкерлери Бишкектеги «ЭкоИсламикБанктын» филиалына кол салгандардын экинчисин кармашты. 1984-жылы туулган Аламїдїн районунун тургуну Б.М. 10-декабрда кармалды. Ноябрда Ленин РИИБдин тергєє бєлїмї КР КЖКнын 168-беренеси (каракчылык) менен кылмыш ишин козгогон. Ушул жылдын 23-ноябрында саат 09:00дєр чамасында азиат улутундагы медициналык маскачан белгисиз адамдар «ЭкоИсламикБанктын» Л.Толстой кєчєсїндєгї аманат кассасына кол салышкан. Кылмышкерлер, каржы кеўсесинин кызматкерин тапанча менен коркутуп, сейфтен ири суммадагы каржаттарды алып кетишкен. Шектелгендердин бири ошол замат кармалып, уурдалган акчалар банкка кайтарылган. Ал эми кылмышка катышуучунун экинчиси качып кетїїгє їлгїргєн.

Мурдараак бишкектик 21 жаштагы тургун К.Астра милицияга, чала тааныш Канат аттуу жигит Кыргыз-орус Славян университетине окууга єткєрїїгє убада берип 137 миў сом єлчємїндєгї акчасын алгандыгын айтып кайрылган. Свердлов РИИБнын кызматкерлери тарабынан жїргїзїлгєн ыкчам-иликтєє иш-чаралардын жыйынтыгында шаардын А.Канат аттуу 24 жаштагы тургуну кармалды. Иликтєє иштери улантылууда

11 аянты 9 млн 189 миў гектардан 9 млн 58 гектарга азайган. Башкача айтканда жайыттардын жалпы аянты 134 миў га же 1,5� азайды»,- деди ал. «Изилдєєлєрдїн жыйынтыгында, 166 миў га жайыт деградациялангандыгы, 416 миў га аянт ар кандай даражадагы эрозияларга туш болгондугу, 40 градустан жогору тике ылдый жерлерде жайгашкан 197 миў га жер чарбалык колдонуудан чыгарылышы керектиги, 1 миў 554 га жерди тоют болбой турган чєптєр басып кеткендиги, 1 миў 500 га жер -таштак, 2 миў 741 га жер шарттуу-таза экендиги аныкталды»,- деди Касмалиев. Анын айтымында, жайыттардын жалпы аянты єзїнє, гектарына 0,8 центнерден аз тоют берген «аз тоютту» жайыттарды камтыйт. «Аз тоюттуу» жайыттарды аянты 500 га тїзєт»,- деди ал.

ЭЛЕКТР КУБАТЫН БЄЛЇШТЇРЇЇЧЇ КОМПАНИЯЛАР ЄЧЇРГЄН 3 ФАЗАЛУУ АБОНЕНТТЕР ОШОЛ ЭЛЕ КОМПАНИЯЛАРДЫН ЭСЕБИНЕН КОШУЛАТ Бєлїштїрїї компаниялары тарабынан єчїрїлєгєн 3 фазалуу абоненттер ошол эле энергокомпаниялардын эсебинен кайрадан кошулат. Бул тууралуу Энергетика жана єнєр жай министрлигине караштуу отун-энергетика комплексин жєнгє салуу боюнча мамлекеттик департаменттин директору Нурбек Элебаев 11-декабрда билдирди, деп маалымдайт Анын айтымында, єчїрїлгєн 3 фазалуу абоненттердин саны 2 миўге жетет. Їч фазалуу абоненттерди кайра кошуу маселеси Казакстандан Кыргызстанга электр энергиясын импорттоо жєнїндє макулдашууга кол коюулушу менен чечилди, деп кошумчалады Н.Элебаев. Мурдараак «Тїндїк электр» ААК їч фазалуу абоненттердин 62�, же 8,4 миўден ашуун їч фазалуу абонентти єчїргєндїгї маалымдалган.

"АКСЫ КЕН ГРУП" ЖЧКСЫ УРУКСАТ ДОКУМЕНТТЕРИ ЖОК АЛТЫН ЄНДЇРЇП ЖЇРГЄНДЇГЇ АНЫКТАЛДЫ Жалал-Абад облусу боюнча УКМКнын Коррупцияга каршы кїрєшїї кызматы, алтын иштетїїчї ишканалар тарабынан мыйзам бузуу фактыларын ачыктоо боюнча жїргїзгєн ыкчам-иликтєє иш-чараларынын жїрїшїндє, жеке ишкана тарабынан алтын иштетїї ишмердїїлїгїнє уруксат документи жок алтын кен иштеткендиги аныкталды. Бул тууралуу УКМКнын басма сєз кызматы маалымдады. Укук министрлигинин кїбєлїгїнє ылайык «Аксы Кен Груп» ЖЧКсы жетекчиси жана тїзїїчїсї болуп Кыргызстандын жараны Т.А.О. саналат. «Аксы Кен Груп» ЖЧКсы Геология жана минералдык ресурстар боюнча мамлекеттик агенттиктин жалган лицензиясын кєрсєтїї менен Жалал-Абад облусунун Аксы районунун Аксуу айыл аймагында жайгашкан 6,7 га аянттуу «Капчыгай» алтын кенин иштетїї менен алтын єндїрїп жїргєн. Аталган факты боюнча, Жалал-Абад облусу боюнча УКМКнын тергєє бєлїмї тарабынан КР Кылмыш-жаза кодексинин 180-беренеси (мыйзамсыз ишкердїїлїк) жана 350-беренеси (жасалма документтерди, мамлекеттик сыйлыктарды, штамп, мєєрлєрдї, бланкаларды жасоо же пайдалануу) менен кылмыш иши козголду. КРнын укук министрлигинин маалыматы боюнча, аталган ишкананын жетекчиси жана тїзїїчїсї болуп Ташкулова Алмакїл Отунчиевна саналат. Ишкана каттоодон 24.10.2013-жылы єткєн. Ишкананын негизги ишмердїїлїгї — курулуш таштарын жана минералдык чийки заттарды єндїрїї кызматын кєрсєтїї.

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

Э 12

ТАРЫХ БАРАКТАРЫНАН

СЕНБАЙ СЕПЧИ

ЖЕ ЧОЎ ЧАРЫК УРУУСУНУН ТАРАЛЫШЫ

(Башталышы єткєн санда) 4. Эми биз сєз кыла турган Тукур бийдин тукуму «чоў чарык» аталат. Тукур бийдин уулу Олжотай да бий наамын алган. Кыргыз элин бийлеп турган Їчїке бий аны Коконго элчиликке жиберет. Аны менен кошо тестиер бала Тїлкїнїн Тынайы да ээрчип алат. Кокон Бухара эмирдигинен бєлїнїп єз алдынча бийлик жїргїзїп жаткан учур болсо керек, Кокон бийлиги аркалык кыргыздарды сыйлоо їчїн элчиге келгендерди таманына тєбєсїнє чейин кийинтет. Элчи башчысы Олжотай бийдин бутуна чак бут кийим таппай, атайын чарыктан тиктирип берген имиш. Кокондон эле жаш Тынай «буту чоў, чоў чарык» -дейт, аны «Кой, жашабагыр»- деп тыйып коюшат. Бирок, Олжотай бийдин тукуму «чоў чарык» аталып калган. Дагы бир улама боюнча, бир улак жоголуп кетип, издеп элдин айласы кетет, кєрсє Олжотай бийдин бут кийимине жатып алган экен. Эмнеси болсо да Олжотай бийдин буту чоў болсо керек, мунусу канча кылым єтсє дагы, азыркы буту чоў «чоў чарыктардан» сезилип турат. Олжотайдан бир топ бала калган, анын бир учу кийин Эсенкулга эрегишип, Кетмен-Тєбєгє кирип кеткен чоў чарыктар. Алардан Кумар уулу Бекмурат, элге Балык деген ат менен белгилїї болгон, андан Найманбай. Олжотойдон Тайлак, Берик жана башкалар. Бериктин балдары малдуу болуп Сєєктї жайлап, Кочкордун кїн батышында. Эсенбай менен бєлє Миўбай Тїмєнбай, Жїзбайларды ээрчитип он тогузунчу кылымдын аягында мал-салы менен Каройго кєчїп келген. Миўбай кулакка тартылып баласы Ашым калса керек. Ашымдан Жолчу, Окен, Жаасын, Кєкє, Шайлоо, Каныбек, Жаныбек, Єзїбек. Миўбайды чертике Тайыр молдо жаш кезинде малын айдашып келиптир, кийин Исактын (Анаке) Жакил апаны алып, буларга кїйєє бала болот. Кулакка тартуу учурунда Миўбай,Тїмєнбай, Жїзбайга окшогон жети байдын малын алышып, алгач Баялы Исакеевдин айылына коюшат. Ал жерден эл арызданып Турдакун Усубалиевдин Теўдик колхозуна которушат. Бул колхоздор бай болушуп, уулдарын кыргыз бийлигине кєкєлєтїшкєнї чоў чарыктын байларынын малы. Малдары єзїбїздє калганда башкача болмок. Ал эми Жїзбай кулакка тартыртырганда кичинекей балдарын сактап калыш їчїн Чїйгє баратып, наристе балдарын агып жаткан кїрпїлдєгєн сууга агызганы тууралуу Алыбек Сыдыков баяндап берген. Алыбектин атасы Сыдык Жїзбайдын тирїї калган баласы. 5. Тайлактан Чиркей, Байсерке, Байкемпир. Байсеркеден Карагул,Карыбек. Карагул Исакеевдин учурунда райисполком болуп туруп катуу чыккан, ич оорудан жаш кєзї єткєн. Жубайы Айнекти Карыбек алып Алымбек,Шамен жана башкалар. Карыбек колхоздо башкарма болуп турган. Булар Кудаярдын Байыты менен ирегелеш. Байкемпирден Касымалы,Шаршеке,Кожоке, Оўолбек, Кенжебек,Табылбек, Ишен. Орус уулу менен табакташ. Чиркейден Карагул баатыр адам болгон, казактарга каршы Сан Барактын колун тосуп, Абылай хан менен болгон согушта курман болгон. Азыр да Чїйдє ал єлгєн жер Карагул - Булак деген мазарга айланган. Карагулдан Качыбек, Орус. Орустун Рыс-

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

мендесинен Шапак. Шапактан Исмаил, Исак, Момуштар. Исмаилден Токтобек; Токтобектен Искендер, Кербендер, Рахат, Замир, Саку. Орустун Абдылдасынан Абдырай, Амантур, Эрток, Куба, Туйту, Токо, Ман. Карагулдун Качыбеги ислам дини жайылып бараткан тоолуктардын алгачкы интеллигенти, окумал молдо болгон. Анын єнєрїн улуу уулу Кудаяр алып калган. Качыбектен Кудаяр, Таштанбек, Кубат, анын Їкї аттуу кызынан Шамен, Райымбектер. Кубаттан Белек, Сулайман, Шайкы, Иса, Нурдин, Нуркул, Дїйшєк, Алтынбек. Таштанбектен Жумабай, Чїкї. Чїкї эл кєчкєндє атын минип мергенчилеп кетчї экен. Айылы конгондон кийин , издеп барып тапчу дешет. Чїкїдєн,Абакир Акмат.Акматтан Сатар,Капар. Сатардан Калек.Капардан,Замир,Дамир,Самат. Акмат Капаров учурунда Акаевдин агасы Чилтен менен бирге жїргєн,Тогуз-Торо райфинотделин жетектеген, досу Жусуп облфинди кєп жыл башкарган, аны «академик Акматов» -деп койчу. Мен жаш кезде Кочкор казначылыгында иштеп, бул киши тууралуу райфинотдел Абдулат Иманалиевден кєп сєз уккам, анда Капар байке тирїї эле. Замир Акматов кєп жылдан бери мектептин бир учун чоюп жїрєт. Тимур, Насыр деген баласы, комузда кол ойноткон кыздары бар. Абакирден, Макиш. Макиштен Окен, Калек,Алек. Окенден Марлис, Эрнис, Эрик. Булардын тыў чыкмасы эле Эрнис атасын тартып эл-жер деп журот. Таштанбектин баласы Жумабай, андан Керимкул, Казы, Абдысагын. Казы баш болуп Асыранбек сыяктуу балдары менен жылкы тарапты кєздєп калышкан. Асранбектен Кубан, Эркинбек. Кубандан Бекжан. Эркинбектен Билал. Асан аттуу баласы Башкы веттехник болуп жїрдї, андан Кочкор аймагынын эў байы Курманбек бар. Курманбектен Айбек, Бакай, Нурсултан. Олуя атка конгон Турганбек , Турганбектен Назар, Сардар, Санжар аттуу уулдары бар. Андан кийин эле Марс, Жыргал, Сарсейит, Азамат. Соў Кєлдєн Максат, Бакыт. Бакыт чоў аталарын тартып баатыр мїнєзї, чорт кыял кеў далылуу. Казы атанын жакшы сапаттары ушул небересине огон дейт. Абдысагындын балдары Салават, Бактыбек, Термечик Кара-Кужурду мекендеп, бир даары келишти. Керимкул чоў бизнесмен болгон, андан Кадыр, Сапар, Чорто. Кадырдан Аскар, Саяк. Аскардан Эстебес, Курманбек (жол тармагында алдынкы жетекчилерден). Саяктан Улан, Сары (Сарысы кочкордо «0» компаниясын мыкчып олтурат) Саяк Кадыров райондук гезитте иштеп жїрдї. Сапардан Ишеке, Зайырбек, Калеке, Саке, Дїпє, Токо. Ишеке колхоздун белдїї чабаны болгон, андан Ороз, Ленар, Эрнис, Максат баш болгон балдары бар. Зайырбек бир колхоздун заправкасын бїт мыкчып турган, аны келиндери да «майчы» «топозчу» аке деп тергешет. Ал убакта май кармаган, топоз баккан башкармадай эле кеп болгон. Зайырбек Керимкул атасын тартып бардык жактан тыў, колу ачык, эл менен тыгыз иштешип кете алган инсан. Алтынчы класстык билим болсо дагы алдыга

20-жылды кєрє билген насаатчы. Зайырбектен Эркинбек, Мирбек, Муканбет, Арсарбек, Каныбек. Муканбеттен Мелис, Ырыскелди азыркы учурда мектеп окуучулары. Каныбеги болсо азыркы учурда медиамагнат болуп жїрєт («Айбат» аталыштагы сайт, гезит, интернет ТВсы) бар. Каныбектен Аалы, Залкар аттуу шумкарлары бар. Арсарбек болсо эр эўиш,кєк -бєрї дегенде ичкен тамагын таштап койот жолборс мїнєз, кармаган жеринен кан чыгарган жоон билек улакчы, атасын тартып. Арсарбектен Али аттуу уулу бар. Калекеден Талант, Канат, Самат, Марат, Конокбай деген иштерман, балдары бар. Сакеден Улан, («кыргыз алко трейд» компаниясында снабженец) Нурлан ("Манас" аэропортунда иштейт), Марлиси башкарма болчу тїрї бар. Дїпєдєн Арстан, Дастан. Арстаны жок дегенди билбеген, тууганчыл баардык жеўелери менен байкелерин табыштыра алган дипломат жигит.Токодон Руслан. Руслан туристтерди ат їстїндє оюн кєрсєткєнї менен таў калтырат. Чортодон Їсєн, Тынар, Анарбек, Быкын, Кенжебек. Їсєн колхоздун мыкты чабаны болгон, азыр улуу баласы Жеўишбек Курманбектен кийин эле Кочкордун байы. Їсєндєн Жеўишбек, Эмил, Мады, Эдил, Ашыр, Максат. Тынардан Тилек, Ыбрай. Тилектен Арген азыр мектепте алдынкы окуучулардын бири. Анарбек чоў каналда суу башы, жайдын кїнї Анарбекке президент да салам бере албайт. Беш-алты айыл анын кєзїн карап турат. Турат деген небереси бар чоўойсо буюрса «чоў чарыктын» тарыхын ушул бала жазат деген їмїт бар. Быкын экономиканы эзген, айылдын мыкты жигиттеринен. Быкындан Айбек, Улук атуу тыў чыкмалары бар. Кенжебек Чортонун тууруна конгон. Кенжебектен Бакыт, Мыкыш деген бой жеткен айыл эли сыймыктанган балдары бар. Кудаярдан: Эсенбай, Байыт, Чоют. Эсенбай тогуз ирет бий болгон. Байыты малын карап, Чоюту мергенчилик кылган. Байыттан Исак, ал кєп кыздуу, бир кызы Соке аны Анаке деп жїрїп Анаке дешчї экен. Сокенин кїйєє баласы Жумакадыр Саралаев кєп жылдар башкарма болуп жїрдї. Исактан Шїкїрбек, Бейшенбек, андан Айдарбек, Томор, Догдурбек (Жайыл-Панфилов райондорун почта тармагын жетектеп келет) жана башкалар. Чоюттан Касымкул, Кадыркул, Сакы. Касымкулдан Кулубек, жайлоонун кожоюну, тоонун бооруна їй салып, Нурлан деген уулуна короз бактырып коюп, чалкалап жата берет. Касымкул Эсенбайдын бир небересин багып алган, андан жээн Аманкул. Кадыркулдан Керим, Ємїрбек. Керимден Эмил, Марат, Мурат, Майрамбек, Эстебес, Мусат. Айымкан деген кызы бар. Эмил кєп эркек балалуу, кєп нерсени тоготпогон, эч нерсени аяр кыл-

баган, тилинде санжыра, ыры бар адам эле. Балдары Аскат, Максат, Азат, Дїйшєнаалы, Їтїт. Марат Бишкектеги «Нарын» ресторанын башкарчу. Мараттан Самат (бизнесмен) Мурат армиядан сууга чєгїп, жаш кетти. Майрамбек Бишкекте, Эстебес Балыкчыда, Мусат Кочкордо жашайт. Сакыдан Болотбек, Темирбек, Кеўешбек, Казыбек, Сатыбек. Болотбектен Матыбек, Райымбек. Матыбек аккардеон, комузда кол ойноткон, бир топ обондору да бар, артында балдары бар. Темирбек заводдо директор, Кой-Ташта башкарма болуп жїрдї, Кеўешбектин Арстан, Адилет, Жаныбек, Каныбек деген балдары бар. Казыбек Миў-Кушта «Оргтехниканын» директору, легендарлуу парламенттин депутаты болгон, кєп балалуу. Эсенбайдан Намазбек, Надырбек, Исабек, Турумбек, Турдубек, Келдибек. Надырбектен Ополоў, булардын бары 1941-жылдагы согушта фронтто, тылда жок болушуп, Келдибек гана кайтып келген. Исабек тыў чыгып келатып, жаш кеткен. Ополоў бир айылдын ополоў-тополоўун чыгарып жиберчї деп теўтуштары, айрыкча, Болотбек Сакыев кєп эскерчї, согуштан кайткан жок. Турдубек да согуштан дайынсыз кетип, 1978 – жылы їмїт їзїлїп, ашы берилген. Турдубектен Рысбек, андан Тилек. Келдибектен Акылбек, Сиезбек, Замирбек, Дамирбек, Азизбек, Жаныбек. Келдибек учурунда башкарма, директор болуп келген. Кийин башкармалыгын Сиезбек, директорлугун Азизбек уланткан. Сиезбектен Жоомарт; Замирбектен Эмил; Дамирбектен Данияр, Кудаяр; Азизбектен Улукбек, Темирлан, Шер, Жаныбектен Азамат. Булардан тышкары Сарыбагыштын ичинде бир катар киринди уруктар толуп жатат. XVIII кылымдын экинчи жарымынан Сарыбагыш урууларына батышы Ысык-Ата суусу – чыгышы Ысык-Кєлдїн Кїрмєнтї суусуна чейин, тїндїк тарабынан азыркы Казакстанга караган Челек, Кеген, Їч-Алматы сууларынан – тїштїктє Нарын дарыясына чейинки жерлер кирген. 1882-жылы орус єкмєтї менен Кытай мамлекети тїзгєн Петербург келишимине ылайык Ысык-Кєлдєгї «эсенкул эли», Кочкор, Нарын тарапка кєчїрїлгєн. Орус императорлору алдуу-кїчтїї сарбагыш уруусунан чоочулашып, майда болуштуктарга бєлїп жиберген. Азыркы убакта да сарыбагыштар Нарын облусунун Кочкор, Нарын, Ат-Башы, Ак-Талаа жана Чїй облусунун Чїй, Кемин райондорунда турат. Мындан тышкары борборубуз Бишкек шаарында, Чїй облусундагы Кант, Ак-Суу, Аламїдїн, Панфилов районунун кээ бир айылдарында, Ысык-Кєл облусунун Каракол, Чолпон-Ата, Балыкчы шаарларында, Сары-Камыш, Чоў-Сары-Ой, Кєк-Мойнок айылдарында, Таластын Козучак, Калба, Бала-Саруу айылдарында жана КетменТєбєнїн айрым айылдарынан кездешет. Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, Каныбек САПАРОВ

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ БАЗИЛИК райкан - эрин гїлдїї тукумундагы бадал же бадал сымал єсїмдїк. Анын 150гє жакын жапайы тїрї бар. Мелїїн климаттуу райондордо эфир майын алуу їчїн айрым тїрї єстїрїлєт. Гектарынан 40-80 ц жашыл масса алса болот. Базилик гїлдєгєнгє чейин жыйналат. Базилик катар аралыгы иштетилїїчї єсїмдїктєр сыяктуу айдалып, жер семирткичтер менен азыктандырылат. Тамакашка базилик татымал катарында пайдаланылат. Жанчып майдаланган кургак базилик жагымдуу кычкыл даамдуу, аны ар тїрдїї тамак-ашка кошсо жакшы. Базиликтин жалбырагында Р витаминдин булагы рутин дана А провитамини кєп. Ич кєпкєндє жакшы жардма берет. Базиликке уксус менен туз, cуу кошуп кайнатып, бїйлєєлєр сезгенде оозду чайкаса жарайт.

АШ КЫЗЫЛЧАСЫ. Эки жылдык, тїбї жоон єсїмдїк. Жалбырактары чоў, маўыздуу болот. Бардык жерлерде эгилет. Анын тамырында белоктор (клетчатка темир) иод, аскорбин кислотасы, В, В2, Р, РР витаминдери, фолий кислотасы бар. Жалбырагында аскорбин кислотасы, каротин, бетаин бар. Аш кызылчанын бардык бєлїктєрї тоют катары малга берилет. Ар бир гектарынан 150-500 ц тїшїм берет. Аш кызылчадан даярдалган ар тїрдїї тамак – аштар мїнєздєп тамактанууда кеўири колдонулат. Андагы клетчатка менен органикалык кислоталар ичеги- карындын иштешин оўолтот. Витаминдердин тобу андагы темир менен бирдикте аз кандуулукта чоў жардам берет. Ошондой эле аш кызылчасы атеросклероздо гипертония оорусунда, боор менен бєйрєк ооруларында абдан пайдалуу болот.

БАДАМ - роза гїлдїїлєр тукумундагы дарак же бадал єсїмдїгї. Гїлї ак же кызгылт данеги ширин, анда 54� май, 21� азоттуу, 13� азотсуз заттар бар. Токойдогу кээ бир бадамдын данеги ачуу болот. Ал амигдалин деген уулу заттын кєп болгондугу менен байланыштуу. Ар гектарынан 400 кг-га чейин тїшїм алынат. Айрым дарагынан 10 кг дан ашуун таттуу данек алууга болот. Кондитер єнєр жайында данеги пайдаланылат. Мындан тышкары бадам (миндаль) майы да чыгарылат. косметикада колдонулат.

БИЙ АЛМА. АЙВА.

БАРСЫЛДАК, КРЫЖОВНИК. Бийиктиги 130 см-га жеткен бадал. Жаш бутактары тикендїї, жалбырактары татаал, сабагына кезектешип жайгашат. Гїлдєрї мала кєк, 2 жыныстуу, 5 мїчєлїї. Топ гїлї чачы, кээде жалгыздан болот. Мємєсї-жемиш, кєп уруктуу, андан кыям, вино жасалат. Кыргызстанда єстїрїлєт, вегатитивдик жол менен кєбєйєт. Дарылык максатында мємєлєрї пайдаланылат. Барсылдактын мємємлрїндє 10� ке жакын канттар( фруктоза, глюкоза, сахароза), органикалык кычкылдар ( негизинен лимон кычкылы), 1 �-ке жакын пектин заттары. Барсылдактын мємєлєрї С,В,Р витаминдерине бай келет. Андан тышкары темир, жез, фосфор ж.б. макро-жана микроэлементтер бар. Барсылдактын єзїн жесе жакшы. Ошондой эле варенье, джем, мармелад, шире, конфет жасоого жарайт.

Бийиктиги 1,5-7м болуп єскєн мємєлїї дарак. Бий алманын мємєсїндє 12� фруктоза, глюкоза, алма, лимон кычкылдары, пектиндер, аскорбин кислотасы, микроэлементтер(темир, жез ж.б.) бар. Бий алма бышырылган, консервацияланган тїрдє колдонулат. Бий алманын мємєсїнїн кыртышындагы эфир майлары тамакка абдан жагымдуу жыт жана кычкылыраак даам берет. Жаўы їзїлгєн бий алмадан шире чыгарып аны аз кандуулукта колдонсо жакшы жардам берет. Бий алманын оозду куруштуруучу (камаштыруучу) таасири бар. Бий алманын уруктарын жанчып, їстїнє кайнак cуу куюп чайга окшош демдеп ичсе жєтєлдї жумшартат. Ошондой эле, ошол чай менен бетти жууса, тери жумшарат, тазаланат. Мємєсїнєн жасалган варенье боор ооруларында жакшы жардам берет, кєп кусканда да пайдалуу.

УЧКУЛ СЄЗДЄР: • Єткєн чакты кудай єзгєртє албайт, бирок тарыхчылар єзгєртє алышат. – Samuel Butler • Башка єлкєдє жашап туруп, єз єлкєўдїн эркиндигин коргой албайсын. – Edward Murrow • Тарыхта аздыр-кєптїр калптар бар. – Henry Ford. • Бир єлкєнїн тагдыры соодагердин колуна тїшсє, биринчи эркиндикти сатат. – Charles de Gaulle • Бир элди башка эл апааттан куткарып калышы мїмкїн, бирок эч качан ага бактылуу жашоо куруп бербейт. – Charles de Gaulle • Тарых эч качан “Жакшы кал” дебейт, “Кєрїшкєнчє” дейт. – Eduardo Galeano • Єткєн єттї, бирок тарыхты бирєєлєр жазганы анык. – Whitney Brown • Тарыхты окугула, изилдегиле. Жаркын келечек сырларынын баары тарыхта. – Winston Churchill • Єзєктїк куралдар болбосо – мындан да коркунучтуу дїйнєдє жашамакпыз. – Margaret Thatcher • Тарыхын билбегендер – тарыхтагы каталарын кайрадан жасай беришет. – Edmund Burke

БЄРЇ КАРАГАТ. Бєрї карагаттар бийиктиги 3 метрге жеткен тїп тамыры чоў бадал. Негизги тамырынан бутактар кетет. Эски сабагы боз, жашыл-саргыч, боз-саргыч, бутактарында їч же беш бєлїктїї тикендери бар. Кыскарган єркїндєн 2-12 жалбырак чыгат. Гїлї узундугу 3-6 см болгон 15-30 сары гїлдєрї топтолгон ылдый тїшкєн чачы, мємєсї – тегерек же алмурут сымал, кычкыл, кочкул, кызыл. Анда эки узун кїрєў уругу болот. Таштуу жерде, cуунун жээгинде, ийне жалбырактуу токойлордон арасында єсєт. Мємєсїн сентябрь- октябрда, тамырын – кеч кїздє, жалбырагын –май- июнда, кабыгын – эрте жазда жыйнайт. Химиялык курамында канттар , органикалык кислоталар, боёочуу заттар, минерал туздары витаминдер бар. Чала бышкан данында, жалбырагында, тамырында, кабыгында анын негизги заты берберин деген алкалоид топтолот. Жалбырагында витамин Е жана эфир майы болот. Бєрї карагаттын мємєсї тамакка мейил тарттырат, сеп алдырат. Сезгенїїгє каршы, єт айдама касиети бар. Бєрї карагаттын жалбырагынын настойкасы боор ооруларында, тєрєттєн кийинки кан агууну алдын алууда, жатындын сезгенишинде колдонулат. Єт жолдору сезгенгенде єттї айдайт, тамырынын кабыгын кайнатып боордун ооруларында ичсе жарайт. Элдик медицина аны ичегикарын ооруларында, кызыл жїгїрїктє колдонот. Мємєсїнєн ар тїрдїї тамак-аш продуктулары (ширелер, сироптор, винолор, вареньелер) чыгарылат.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ № 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

САЯКАТ

АСТАНА

Êàçàêñòàíäûí ñûéìûãû áîëãîí æàíà îøîíäîé ýëå àçèÿäàãû êîîç áîðáîðëîðäóí êàòàðûíàí îðóí àëûï, êºïòºãºí òóðèñòòåðäèí êûçûãóóñóí àðòûðûï êåëãåí, áèçäèí êîøóíà, áèð áîîðëîø êàçàê òóóãàíäàðûáûçäûí Àñòàíà øààðûíà ñàÿêàòêà ÷ûêìà÷ûáûç. Àë ýìåñå ñèëåðäèí íàçàðû¢ûçäàðäà Àñòàíà øààðûíûí òàðûõû, ýêîíîìèêàñû æàíà ýìíå ñåáåïòåí Àëìàòûäàí Àñòàíàãà êº÷êºíä¿ã¿ æºí¿íäº êåï êûëìàê÷ûáûç. БОРБОРУ: Астана (каз. Астана — Казакстандын борбор шаары (Бештин айынын 10, 1997жылы), 2009-жылдвны 1-Баш оона айында калкынын саны 665,8 миўге барабар. Єлкєдєгї їч эў ири шаарлардын тизмесинде 3-чї (Алмата мененЧымкент шаарларынан кийин). Астанын мурунку аттары - Акмолинск (1830-1961), Целиноград (1961-1992), Акмола(1992-1998). Астана Ишим дарыянын нугунда, Нурага жакын жерде, жайгашкан.

ТАРЫХЫ: Шаардын жайгашкан жери - кербен жолдордун єтє (стратегиялык) кирешелїї кесилиши, мурунтан бери талаадагы кєчмєндєрдї єзїнє тарткан. Шаардын четинде археологтор коло, эрте темир доорлоруна жана орто кылымдарга таанык артефактыларды табышкан. Эў негизги артефактылардын бири - Бозок (шаар), эрте орто кылымдардан (VII-VIII кк.) баштап Казак хандыгы дооруна (XV-XVI кк.) чейинки эстелик.

Шаардын пайдубалы 1830-жылы (Акмолинск атту) казак (орус дєєлєтї учурунда) сепил катары коюлган. Тїптєгєн - полковник Федор Кузьмич Шубин, Бородино согушунун катышуучусу. Кийинчерек кичи сепил шаарга чейин ирилешип кеткен. 1997-жылга чейин Акмола атка ээ болгон. "Акмола" сєзї казак тилинен "Ак мїрзє" же "Ак мазар" деп которулат. Шаардан 20 чакырымда ал менен бир атту жергеси, жергиликтї бийдин мїрзєсї болгон жер. Борбордун ордун алмаштыруу учурунда шаардын атын да Астанага алмаштыруу чечим кабыл алынган (анын сєзмє сєз которулушу "башкы шаар").

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

Казакстандын биринчи борбору Оренбург шаары (бїгїнкї кїндє Орусия Федерациясынын курамында) болчу, кийинчирек 1925-жылы Кызыл-Ордого которулган. 1929-жылы республиканын борбору кайрадан которулган, эмиАлматыга. 1997-жылдын Їчтїн айынын 10 Астана Казакстандын борбору катары расмий тїрдє жарыяланды. Астанын дїйнєлїк коомчулукка жаўы борбор катары 1998-жылдын Кулжа айынын 10 таанылган. Бїгїнкї кїндє Астана бул 200 чакырымдан ашкан аянты менен єтє ири шаар. 1999-жылы ЮНЕСКОнун чечими менен Астана "Дїйнєнїн шаары" наамы берилген. Борбор шаар болгондон жана "Астана - жаўы шаар" атту єзгєчє їнємдїк (экономикалык) майдан уюштурулгандан соў шаарда бир канча жаўы-заманбап архитектурдук мекемелердин курулуш долбору иш жїзїнє ашырыла баштаган. Калктын саны 270 миўден (1996) 600 миўге (2006) єскєн. Борбор шаар наамына карабастан Казакстандын мурунку борбору, Алмата, азыркыга чейин инфраструктуралык мїмкїнчїлїктєрї боюнча Астанадан кем эмес. Азыркы учурда Алмата "Тїштїк борбор" бейрасмий наамга ээ.

болуп жарыялансын. Борбордун расмий тушоо кесїїсї 1998-жылдын 10-июнунда єткєрїлсїн", - деген жарлыкка кол койду. Ошентип, алдыдагы 5-6-июль кїндєрї єткєнї жаткан Астананын он жылдыгы шаардын кечээгиси менен бїгїнкїсїнє жана келечегине кєз жїгїртє турган айтылуу дата болмокчу. Серепчилер эл ордону (борборду) кєчїрїїнїн бир нече себептерин айтат. Биринчиден, мурдагы борбор - Алматы шаарынын калкы бир жарым миллионго жакындап, шаардын экологиялык абалы начарлап кеткен, автоунаалар кєбєйїп, бак-дарактар азайган. Экинчиден, заман талабына шайкеш шаарды кеўейтїїгє, жаўы административдик, маданийспорттук, эс алуу имараттарын курууга Алматыда мїмкїндїк чектелїї болгон. Анын їстїнє бийик їйлєрдї сейсмика-

БОРБОРЛУКТУН КЄЧЇШЇНЇН СЕБЕБИ:

лык бекемдикте салуу їчїн кєп каржы талап кылынган. Философия илимдеринин доктору Алтай Тайжановдун пикирине таянсак, борборду Акмолага кєчїрїїнїн тарыхый себеби, эў башкысы, улуттук коопсуздукка байланыштуу. Кылымдар бою казак калкы конуштаган єлкєнїн тїндїк аймагын саясый соодага салгандар болгон. Анын айтымында, эми борбор бул жерге орношкон соў, эч кандай дооматтын айтылышы да мїмкїн эмес. Мурда облус борбору болуп келген Акмола шаары эл ордо статусун алган соў, 1998-жылдан баштап Астана делинип аты єзгєрдї, андан берки он жылдык убакытка кєз салсак, шаардын єзї да адам тааныгыс єзгєрдї. Эсил єзєнїнїн жээгиндеги такыр талаа гїлзарлуу кооз бакка айланды. Кєз сїйїнткєн кєркєм бийик їйлєр, архитектурасы дїйнєлїк тенден-

Казакстандын борборун Алматыдан Акмола (азыркы Астана) шаарына кєчїрїї зарылдыгын Президент Нурсултан Назарбаев 1994-жылдын 6-июлунда Казакстан Республикасынын Жогорку Кеўешинин пленардык жыйынында айткан болчу. Анда маселенин экономикалык, саясий, экологиялык, демографиялык ж.б. жактарына баса кєўїл бурулган. Президент "Борборду кєчїрїї жашообузду ыўгайлуу кылабыз деген жєнєкєй эле максат эмес, бул абдан бышып-жетилген объективдїї, зарыл, мааниси зор, саясый жана экономикалык кадам", - деп сєзїн жыйынтыктаган. Бир нече жылдык дыкат иликтєєлєрдєн соў, 1997-жылдын 20-сентябрында Н.Назарбаев "Акмола шаары 1997-жылдын 10-декабрынан баштап Казакстан Республикасынын борбору

АСТАНА ТУУРАЛУУ: •ªëêº – Êàçàêñòàí •È÷êè áºë¿í¿ø¿ – 3 àéìàê (Àëìàòà, Ñàðûàðãà, Ýñèë) •Àêèì – Èìàíãàëè Íóðãàëèåâè÷ Òàñìàãàìáåòîâ (2008-æûëäàí) •Íåãèçäåëãåí – 1830-æûë •Áèðèí÷è áåëãèëåíãåí – 1830æûë •Àéìàãû – 722 êì² •Êëèìàòûíûí òèáè – êåñêèí êîíòèíåíòàëäóó •Ðàñìèé òèëè – Êàçàê òèëè •Êàëêû – 743 014[1] àäàì •Òåëåôîí êîäó – +7 7172 •Ïî÷òà èíäåêñè – 010000 •Ðàñìèé ñàéòû – http://www.astana.kz цияга жооп берген алп имараттар бой тїзєдї. Єлкєнїн борборунун Сары Арка тєшїнє кєчїп келген жылын (1997-ж.) туюнткан бийиктиги 97 метрлик "Байтерек" монументи, "Хан шатыры" жана Тынчтык жана келишим сарайлары астаналыктардын гана эмес, казакстандыктардын сыймыгы болуп отурат.

ЭКОНОМИКА: Шаардын чарбачылык єнїгїшїнє, 1931-1936-жылдары курулган Караталы атту темир жолу чоў таасирин берген. Астана борбор боло электе Казакстандагы эў ири айыл-чарба унааларды чыгарган єнєр жайы - "Целинсельмаш", жана "Казахсельмаш" (мурунку КСРБнин 50-жылдыгынын заводу) шамал эрозияланган аймактарга атайлашкан айыл-чарба унааларда адистенген ишканасы. Андан тышкары башка єнєр жайлар бар: "Металист", насостук, вагон оўдотуу жана башка унаа жана темир иштетїїчї єнєр жайлар. Жеўишбек ШЕРИПБАЕВ

СКАНВОРД

№ 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

СПОРТ

БИРИ-БИРИНЕ ОКШОГОН АТАКТУУЛАР Бир їй-бїлєдєгї атасы баласына же болбосо кызы апасына окшогон учурлар кєп эле болору талашсыз, андай кєрїнїштєр кєнїмїш адат болуп саналат эмеспи. Ал эми жашоодо бири-бирине жакындыгы жок бирок бири-бирине окшогон адамдар чанда кездешет. Аларды кєрїп таў калаарыбыз турган иш. Алдыда эч кандай жакындыгы жок дїйнєдєгї кєрїнїктїї футбол спортчуларынын окшоштугу жєнїндє баяндап бермекчибиз.

Теги турк, Германияда туулуп єсїп чоўойгон, азыркы учурда Лондондук «Арсеналда » ойногон Месит Озил, тарыхта калган, Феррарини негиздеген Феррари Энцого куюп койгондой окшош. Феррари Энцо жєнїндє айта тургун болсок, Феррарини негиздегенден мурун афто жарыштарга катышып ийгиликтерди жаратып жїргєн. Эў негизги таў кала турган, Феррари Энцо 1988-жылы бул дїйнє менен кош айтышса , ушул жылы (1988жыл) Турк атыккан Месит Озил жарык дїйнєгє келген.

Франциялык Карим Бензема, ойногон клубу эў бай эсептелген Испаниялык Реал Мадрит клубу, бул спорчунун башкалардан айрымасы канчалык белгилїї болсо дагы эч кандай папарациге кабылбай, ызычуусу жок жїргєндїгїндє, жылына 8 милион эвро тапкан бул спортчу Америкалык 28жаштагы актерь Шайя ЛаБаф менен окшош экендиги кєптєгєн кїйєрмандарын таў калтырып келет

Америкалык куудул, актер, музыкант, сценаристь, прадюсер Адам Ричард Сэндлер менен Аргентиналык футболчу Макси Родригес да окшош экенине єзїўїздєр кїбє болуп жатасыўар..

Изготавливаем

МЕБЕЛЬ НА ЗАКАЗ • Âûåçä íà çàìåð, ïðîåêò, óñòàíîâêà – áåñïëàòíî.

2006-жылы Германияда болгон чемпионатда герман курама камандасын алдыга сїйрєгєн капитаны Михаэль Баллак менен дїйнєгє таанымал “Оскар” сыйлыктарына ээ болгон актерь Мэтт Деймон экєє окшош экендиги талашсыз

Девизи “эч кимге баш ийбе” мындай девиз менен кєптєгєн футбол машыктыруучулары менен пикир келишпестиктерди жаратып келген Голондиялык Уэсли Снейдер менен орусиянын жаш куудулу “Реальные пацаны” деген сериалдын актеру Ваван экєє куюп койгондой окшош. Бул эки жылдыздын бойлору да теў экендиги белгилїї.

Акмат РААТКАН

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

• Áîëüøîé îïûò ðàáîòû. Âûïîëíÿåì ðàáîòû ëþáîé ñëîæíîñòè è îáúåìà. • Ðàáîòàåì áûñòðî è êà÷åñòâåííî. • Èíäèâèäóàëüíûé ïîäõîä ê êàæäîìó êëèåíòó. • Êîìïüþòåðíûé äèçàéí áåñïëàòíî! • Äîñòàâêà è óñòàíîâêà áåñïëàòíî!

Контактные телефоны:

0709 09 99 56, 0550 25 08 88, 0708 02 56 74

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

00% 1 а в т с е ч а к я Гаранти № 108 • 12-декабрь, 2014-жыл

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

Криспин Гловер жашоодо жакшы адам болсо, экинчи жашоосу болгон кино жатында терс кармандын ролун аткарып келет. Криспин Гловеркимге окшош болгон Германиялык Бавария клубунун оюнчусу Марио Гомес. Бул эки жылдыздын жаштары кєпкє келип калса дагы атактуулукту жоготпой келет.

Єз убагында атактуулука жетип кєптєгєн кыздардын жїрєгїнє чок салган Boyzone поп-группанын мїчєсї Ронан Патрик Джон Китинг менен футбол дїйнєсїнє єз атын алтын тамга менен тарткан жана эў бай футболисттердин катарына кирген Дэвит Бекхэм экєєнїн окшодугуна кєз чаптырсак, суудай окшош экенине кїбєє боло алабыз.