Айбат - коомдук-саясий гезити №105 by bekturb VIB

www.aibat.kg

БАКИЕВЧИЛЕРДИ КОЛДОП, ЖАШТАРДЫ БИЙЛИКТИ БАСЫП АЛУУГА ЧАКЫРГАН ЧОЛПОН ЖАКУПОВА

redactor@aibat.kg •

Бишкекте жасалма акча...

¹ 105 • 21-íîÿáðü, 2014

Коомдук ишмер, кинорежиссер

САЯСАТЧЫЛАР «ООРУЛУУ» ЭКЕНИН БАШКЫ ПРОКУРАТУРА ЧАКЫРГАНДА ГАНА БИЛИШЕБИ? 2

Сарамжалдуу болуу сараў дегенди билдирбейт

Вотсапп деген БАШКЫ ПРОКУРАТУРА эмне? К.КАДЫРАЛИЕВДИ ЖУМУШТАН АЙДАП, КЫЛМЫШ ИШИН КОЗГОДУ

Оштогу ишкер Сактан Келдибаевден ири єлчємдє акча алып, ага жана анын жакындарынын ємїрїнє кол салган делип айыпталган Ош шаардык прокуратурасында эмгектенген Канжар Кадыралиевге байланыштуу чуулгандуу окуяга президент Алмазбек Атамбаев да кєўїл буруп, ага карата мыйзам чегинде чара колдонууну Башкы прокурор Аида Саляновага тапшырган эле. Бїгїн, 18-ноябрда башкы кєзємєлдєєчї орган бул окуяга карата билдирїїсїн таратты. Маалыматка ылайык, Башкы прокурор Аида Салянова К.Кадыралиевди кызматтан алып, ал эми Ош шаардык соту ага карата кылмыш ишин ачып, аны камакка алуу чечимин чыгарган. «Башкы прокуратуранын ички иликтєє бєлїмї 14-ноябрда Кылмыш жаза кодексинин 234-беренеси («Бейбаштык»), 353-беренеси («Єзїмбилемдик»)

жана 170-беренесинин («Опузалап талап кылуу») негизинде кылмыш ишин козгоду. Иликтєє иши ошондой эле А.Б. аттуу жарандын анын жана анын уулунун, К.Кадыралиев да анын тууганы У.Кадыралиев тарабынан опузага алынышы, 2004-жылдан тартып 3 гектар жерди мыйзамсыз пайдаланып, аны эми єткєрїп берїїнї талап кылган» деген Башкы прокуратуранын басма сєз кызматы учурда иликтєє иши улантылып жатканын кошумчалаган. Канжар Кадыралиев ЖК депутаты, КСДП фракциясынын єкїлї Ыргал Кадыралиеванын бир тууган агасы болот. Ушунун єзї мыйзам бардыгына бирдей экенин, бийликчил партиянын єкїлдєрїнїн єздєрї же жакындары мыйзам бузса, жазага тартыларын ырастайт. Айбат пресс

Жер планетасындагы эў таза шаар 14

Согончок эмнеге жарылат?

АЙБАТ ПРЕСС

ЖЭЭНБЕКОВДОР ТАРАТКАН БАЛА БАКЧАЛАРДЫ АЗЫРКЫ БИЙЛИК КАЙРА АЛДЫ

Башбакандын орунбасары Элвира Сариева Чїй облусундагы бала бакчалардын бирине жасаган сапарында кызык фактыны жар салды. Анын айтымында, убагында мыйзамсыз менчиктештирилип кеткен 50 бала бакчанын имараты мамлекетке кайтарылыптыр. «Башкы прокуратура бул бала бакчалардын мыйзамсыз

менчиктештирилишине укуктук баа берип жатат. Кайтарылган имараттарды тезинен оўдоп-тїзєп, пайдаланууга берїї єкмєттїн милдети» деди Э.Сариева. Расмий статистикага таянсак, учурда 700гє жакын бала бакча жетишпейт. Ал эми апрель окуясынан кийин келген бийлик ит бекер менчиктештирилип кеткен бала бакчаларды, ишканаларды мамлекетке кайтарып алууга киришти. Єз мезгилинде текейден арзан сатылып же жеке колго єтїп кеткен имараттардын кєпчїлїк бєлїгї учурдагы оппозиция лидери Равшан Жээнбеков мамлекеттик мїлк фондун башкарган мезгилге (2001-2004 -жылдар) туш келет. Минтип жаш жеткинчектердин ырыскысына кол салган адамдын эми минтип мамлекет, эл їчїн кїйїмїш эткени адамдын кыжырын гана кайнатат экен.

БУЮРСА «БОЗ ЇЙ» ЮНЕСКОДО Кыргызда “эр жигит эл їчїн туулат” эмеспи, 24-ноябрь кыргыздын чыгаан уулдары Чыныбай Турсунбеков , Эсенгул Исаков, Карганбек Самаков баштаган топ, океандын ары жагына барып кыргызга гана тийешелїї болгон Боз їйїбїздї ЮНЕСКОго каттатуу їчїн учуп кеткени жатышат. Эмне демекчибиз эл єкїлдєрї рухий байлыктарыбызды коўшулаштарга тарттырып жибере электе аттанганы жакшы самаалык. «Кєк-Бєрїї» оюнубузду дагы кийинки баргандарында каттата келсе жакшы болот эле. Маданиятты кєтєрмєйїн мамлекет кєтє-

САМАКОВДУН «КЫГЫНА КУУРАЙ САЙАЛБАЙСЫЎАР» Саясатта кєтєрїлїп баратсаў эле жол торомойлор менен буттан тарткандар кєнїмїш адатка айланып калды. Кечээ басылмалардын биринде Карганбек мырзаны жамандаган материал жарык кєрдї . Саясатка, маданиятка, экономикабызга опол тоодой жардам берип келе жаткан эл єкїлїн элдин баары жакшы билет. Элден алса элге берип жатат, кєтєрїп кеткени жок. «Манасты» кытайлар биздики деп атканда, кимиўер кыйкырып чыга алдыўар. Самаковдун саясатта салмагы сайдын ташындай. «Ата-Мекен» партиясынан чыкса эле, Текебаев мырза гезит беттерине жамандай береби? “Кербен жїрє берет, ит їрє берет” демекчибиз...

Аида САЛЯНОВА, Башкы прокурор:

«ДЕПУТАТТАРГА КЫЛМЫШ ИШИ КОЗГОЛСО ЭЛЕ «ООРУКЧАН» БОЛУП ЧЫГА КЕЛИШЕТ» Башкы прокурор Аида Салянова депутаттарга кылмыш иши козголсо эле «оорукчан» болуп чыга келерин билдирди. «Чындыгында баардык депутаттар кылмыш ишине кириптер болсо дароо кайсы бир ооруу менен ооруп калышат. Мен алар эч нерсе менен оорубайт деп айткым келбейт. Анткени козголгон кылмыш иши кандай адам болбосун єзїн жаман сездирет. Бирок бул кадимки кєрїнїшкє айланганда кїдїк суроолор жаралат», - деди А.Салянова «Жаўы жїздєр» гезитине курган маегинде.

Шайлоо жакындаган сайын депутаттардын тїн уйкусу бузулууда. Келээрки шайлоодо кантип утуп чыгуунун жолдорун изденип жатышса кээ бири келбей калсам кантем деп, мамлекеттин менчигине кєз артып менчиктештирїїнїн жолун издєєдє. Фракция лидерлеринин бири “Кумтєрдї” улутташтырып алалы десе, бири “Кара-Балта спирт заводун” менчиктештирем деп жїгїрїп жїргєнї кандай же атасынан калган байлыгы беле? Бай болгурлар элдикин элге эле койгулачы.

Редакциялык жамаат:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

БАЖЫ СОЮЗУ ЖЕКЕ ИШКЕРЛЕРГЕ ЭМЕС КЇЧ ОРГАНДАРЫНА СОККУБУ? Оў рульду авто унаалар токтосо кимдердин чєнтєгї бєксєрєт десек. Сап башында эле бажы тармагындагылар жабыркашы мїмкїн. Себеби, ар бир келген авто унаага «отметкада» олтурушкан бажы кызматкерлери кур калышат. Ошол эле унаа Жибек–Жолу кєчєсїн бойлой

“КАРА-БАЛТА СПИРТ ЗАВОДУН” МЕНЧИКТЕШТИРЕМ ДЕЙБИ?

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ (0777 15 99 45 Нарын) Рыскїл ТЫНЫБЕК кызы (03943 43679 Ыссык Кєл)

Коммерциялык директор:

Бектур БАЙМОЎОЛОВ (0772) 16 11 00

рїлбєйт, мамлекетти эле теше карап эл бузарларга кошулуп жамандай бербей, ар бирибиз єз салымыбызды кошуп сїйїнчїнї кїтїп жата берели.

базар кылып алышкан пакистандык жеке ишкерлерге «крыша» болушкан УКМКнын кызматкерлерин дагы тїйшєлтїп жатат. Анан жыла басып келген салык кызматындагыларды дагы айтпай кетпесек болбойт. «Чёрный менен красныйын» айтпай эле коёлучу.

МУФТИЯТА УУ-ДУУУ «ЛИМОН» ЖОГОЛДУ Шамал болбосо чєптїн башы кыймылдабайт эмеспи, быйылкы жылы ажылыкка барып келишкен момун мусулмандардын їстїнєн акча жасамай бул сапарда коштолгонун айтып жатышканы кандай. Максат ажы мурунку муфтийлердин жолуна тїшїп кеткени канкуланса, жоголгон 1 млн. долларды кимдер менен бєлїшкєнїн азырынча ачык айтылбаганы менен убакыт сааты келгенде айтылар деп туралы. Мурункусунда бийлик тараптан Каптагаевдин аты аталса мунусунда кимиси калкып чыгар экен. Чын болбой эле калп болсо экен, эми гана тазаланып келе атканда...

Веб-сайт: www.AIBAT.kg Электрондук каттар їчїн дарегибиз: redactor@aibat.kg Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Айбат пресс Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №2707

Нускасы: 1500

ЄТКЄНДЄН АЙТАМ БИР САБАК

БАКИЕВЧИЛЕРДИ КОЛДОП, ЖАШТАРДЫ БИЙЛИКТИ БАСЫП АЛУУГА ЧАКЫРГАН ЧОЛПОН ЖАКУПОВА “Адилет” укуктук клиникасынын директору Чолпон Жакупова акыркы 3-4 жылдын ичинде кыргыз элине, Кыргызстанга каршы иштеп аткан адамдын образында жїргєнїн балким єзї тїшїнбєстїр. Балким ал акыркы жылдардагы жасап аткан аракеттери менен єзїн чындыкты кєзгє сайып кєрсєтїп аткан патриот адамдай сезип аткан болушу да мїмкїн. Тилекке каршы андай эмес. Анын ар бир жасаган кадамы кыргыз элине, Кыргызстанга каршы жасалып атканын жалпы коомчулук эў сонун кєрїп турат. Апрель революциясынан кийин ал колунда куралы жок тынчтык митингине чыккан элге каршы ок аткан канкор Курманбек Бакиевдин “жан-жєкєрлєрїнє” адвокаттык кылып жїрдї. Бир нече жылга созулган бул сот процесси жїрїп аткан убактарда Чолпон айым маал-маалы менен басма-сєз беттерине маек куруп, элге ок аткан адамдарды актоо менен алек болду. Ошондой маектеринин биринде ал: “Тынчтык митингине чыгышкан дегендерге каршы ок аткан деп “Альфа” жана Мамлекеттик кїзєт кызматынын спецназдарына айып тагып аткандары мага

азыркыга чейин тїшїнїксїз. Алардын ок чыгаргандары єзїнчє пункт. Бирок “тынчтык митинг” деген формулировка мага тїшїнїксїз” деген эле. Муну менен ал 2010-жылдын 7-апрелинде нааразычылыгын билдирїї їчїн колунда куралы жок чыккан элди кїнєєлєгїсї келет. Ал эми аларга каршы ок аткандарды “єзїнчє пункт” деген шылтоо менен айыптан сырткары калтыргысы келгенин байкасак болот. Ошол эле маегинде Азимбек Бекназаровдун кайсы бир жерде сїйлєгєн сєзїн мисалга тартып, “булар бийликти басып алууну кєздєшкєн” дегендей оюн кыйытат Чолпон айым. Эми 2012-жылдын 3-октябрында Камчыбек Ташиев, Талант Мамытов жана Садыр Жапаровдун “тынчтык митинги” тууралуу айтканына кєўїл буралы. Мында Ташиевдин Ак їйдїн тосмосунан ашып тїшкєнї туура эмес болуп калган деп їстїртєн гана жайпап єтїї менен, аларга карата тагылган 295-беренени туура эмес коюлду деп билдирет. “Алардын аракетинде бийликти басып алуу болгон эмес” дейт эжекебиз. Эми салыштырып кєрєлї. 2010-жылдын 7-апрелиндеги окуяга кандай баа берип атат дагы, 2012-жылдын 3-октябрындагы окуяга кандай баа берип атат? 3-октябрда Камчыбек Ташиевдин бийликти басып алууга ачык эле чакы-

рык таштаганын эмнеге 2010-жылдагы Бекназаровдун сєзї мисал келтиргендей мисалга тартпайт? Мына ушундан эле Жакупованын кєздєгєнї бирєє гана экени байкалат. Ал – учурдагы бийликти кандай жол менен болсо дагы сынга алып, жамандап туруу, жалган жалаа жабуу. Дагы бир кызык жагдайды айтып коюшубуз керек. Мындан бир-эки ай мурун борбор шаарыбыздагы маалымат борборлорунун биринде “Жаўы муун” деп аталган кыймылдын мїчєлєрї тегерек стол єткєрїшкєн. Ага жалаў оппозициялык маанайдагы саясатчылар, депутаттар, коомдук ишмерлер тартылган болчу. Алардын катарында Чолпон Жакупова да бар. Жыйында “жаўы муунчулар” єздєрїнїн эл аралап келгендерин, анан алардын эл менен жолугушуусуна укук коргоо кызматкерлери жолтоолуктарды жаратканын ашыгы менен арман кылып айтып беришкен. Мына ошондо Чолпон Жакупова: “Силер жашсыўар, єзїўєрдїн аракетиўерди баштадыўар. Эми токтобошуўар керек. Айтып кое турган нерсе, бийликти шайлоо менен алам десеўер жаўыласыўар” деп билдиргенин бїткїл эл уккан. Кызык, муну менен ал эмне айткысы келди эле? Жаштарды бийликти кїч менен басып алууга чакырганыбы? Шайлоо жолу менен бийликке келїїгє неге болбосун? Же

ал азыркы оппозициянын, оппозициянын долбоору болгон “жаўы муунчулардын” эл арасында кадыры жок экендигин билип айттыбы? Же азыркы бийликти кїч менен кулатуу їчїн жаштарга акыл-насаат айтуунун ордуна кєкїтїп жатабы? Айтор эжекебиздин акыркы жасап аткан аракеттери табышмак. Кыргызстанда стабилдїїлїктїн жок болушун, ар дайым ызычуу, башаламандык коштолуп турушун каалаган Жакупованы балким элибиз єзї ордуна коёр. Бирок, анын бузукулук иштерине акыры чара кєрїш керек го. Болбосо мындай тымызын тукуруулар Кыргызстанды дагы бир жолу чайпалтып койсо натыйжасы жакшы болбойт. Чолпон айым дайыма эмки жылдагы парламенттик шайлоодо бийлик кїч колдонушу ыктымалдыгын, кырдаал татаалдашып кетиши мїмкїндїгїн айтып, элдин їрєйїн учуруп келет. Ошого жараша факты келтирдиби? Жок. Курулай сєз, жалган жалаа, имиш, имиш жана имиш. Балким ал мына ушундай пикири менен оппозициянын планынын четин чыгарып жаткан болбосун? Балким оппозицияда эгер парламенттик шайлоодо жеўилїї ызасын тартса кырдаалды курчутуу планы тїзїлїп жїрбєсїн? Муну алдын ала Ч.Жакупованын оозу менен айттырып жатышкандыр?

БАКИЕВЧИЛДЕРГЕ АДВОКАТ БОЛУП ЖЇРГЄН ЧОЛПОН ЖАКУПОВА КЫРГЫЗСТАНДЫ БЇЛЇНТЇЇ МАКСАТЫНДАБЫ? Чолпон Жакупова аттуу кыргыз элине аздыр-кєптїр аты таанылып калган эжекебиз бар. Бул эжекебиздин 2010-жылдын 7-апрелине чейинки ишмердїїлїгї бир башка дагы, андан беркиси бир башка болуп келет. Тактап айтканда Чолпон айым 2010-жылдын 7-апрель революциясынан кийин єз элинин канын суудай агызып, окко учкан баатырларыбыздын туугантуушкандарынын, энелеринин, балдарынын кєкїрєгїнє муў, кєзїнєн жаш агызып кеткен канкор Бакиевдердин адвокатына айланып калды. Басса-турса учурдагы бийликти шыбап, Кыргызстанда калган Бакиевдин эски кадрларын колдоого алып келет. Эске сала кетсек Жакупова 7-апрель окуясы боюнча сот процессинде соттолуучулардын адвокаты да болуп жїрдї. Оппозициялык маанайдагы басылмалардын беттеринен тїшпєй, элге ок чыгарган канкорлорду кїнєєсїз деп атап, ал эми тынчтык митингине чыккан элдин кадамын мыйзамсыз болгон дегендей маанайды билдирїї менен алек болду. Маселен, кыргыз тилдїї басылмалардын бирине курган маегинде «Мен «Альфа» жана Мамлекеттик кїзєт кызматынын спецназдарын элге ок чыгарды

деп кїнєєлєп аткандарына тїшїнє албай атам. Ок чыгаргандыгы бул єзїнчє пункт. Мага ошол «тынчтык митинги» деген формулировканын єзї тїшїнїксїз. Мен ошол убакта тынчтык митингин єткєрїїгє Бишкек мэриясынын уруксаты болгон-болбогондугун тактасам, андай уруксат болгон эмес экен» дейт Чолпон айым. Биринчиден, ал кїнї курултай єткєрїлмєк. Бирок, Бакиевдин бийлиги андан бир кїн мурун оппозиция лидерлеринин бардыгын тїн ката камап койгондугуна нааразы болгон эл аларды бошотуу талабы, деги эле єлкєдєгї адилетсиздикти бийликке жеткирїї їчїн максаты менен Ак їйдїн алдына куралы жок эле тынчтык митингине чыгышкан болчу. Же Чолпон айымдын ою боюнча уруксаты жок тынчтык митинги болсо эле, элге ок чыгара берсе болот беле? Экинчиден, анын мындай пикири 7-апрель баатырларынын жакындарына, тууган-туушкандарына, деги эле Бакиев бийлигинен жапа чеккен калыў элге кандай оор тийип атканын билет болду бекен? Тилекке каршы аны билсе да, тїшїнгїсї келбейт окшойт. Тескерисинче бїгїнкї бийликти сынга алып, Бакиевдин бийлигин мактоо

менен алек. Дагы бир кыргыз тилдїї эркин басылмага «Бакиевдин убагында да мыйзам мынчалык бузулган эмес» деп канкор бийликти жактап сїйлєйт. Эгерде салмактуу коомдук ишмер болгондо Бакиевдин убагында буйрутма адам єлтїрїїлєрдї, саясый куугунтуктарды, рейдерлик басып алууларды, їй-бїлєлїк башкарууну туура салмактап, бїгїнкї кїндєгї парламенттик башкарууну, їй-бїлєлїк башкаруунун жоктугун, саясый куугунтук деген тїшїнїк артта калгандыгын айырмалап айтып берет эле. Тескерисинче ал бїгїнкї бийликти кїч менен кулатууга жаштарды їгїттєп жїргєнїнє жол болсун дейли. Бул сєзїбїз кургак болбосун їчїн факты менен сїйлєйлї. Мындан 1-2 ай мурун «Вечерний Бишкек» гезитинин пресс-борборунда Равшан Жээнбековдун долбоору болгон «Жаўы муун» кыймылынын мїчєлєрї уюштурган тегерек стол болуп єткєн. Мына ошол жыйында арызарманын айткан «жаўы муунчуларды» колдоого алган Жакупова «Силер бийликке шайлоо жолу менен келем десеўер жаўыласыўар» деген кыйытма билдирїїсїн айткан. Муну менен ал «Бийликти басып эле албасаўар, шайлоодон баа-

ры бир жеўилесиўер, андан кєрє басып алгыла» деген чакырыкты кагазга ороп таштаганын тїшїнсєк болот. Мамлекеттин бїтїндїгїн, элибиздин тынчтыгын бузган мындай чакырыктарды таштап жїргєн Чолпон Жакупова єзї да – Эне. Бирок Эне эч качан элди башаламандыкка чакырчу эмес эле. Кыязы Чолпон айым мындай аракеттери їчїн кайсы бир каражат булагынан аз эмес кєлємдє акча алып жаткандай сыўары… Дамир ЭСЕНГУЛОВ

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

КЫЗЫК ЭКЕН

НЕМИСЧЕ САРАМЖАЛДУУЛУК суроо деген тїшїнїк жокко эсе. Себеби, алар єздєрїнїн финансылык абалына єзгєчє кєўїл буруп, аяр мамиле жасап, алдын ала кошумча акча чогултуп койот.

КЇНЇМДЇК ЖАШООДОГУ ЇНЄМ

Єткєндєгї немистер жєнїндє блогумда “немистер тєрт-беш жыл жаўы кийим албайт” деп жазсам кєпчїлїк окурмандар “кантип эле эў єнїккєн єлкєлєрдїн бири болгон Германиянын жашоочулары кийимине жылына болгону 100 эле евро коротсун” деп таў калышты. Бул суроо мени да ойлондурду. Ошондон кийин мен немистердин їнємдїїлїгїн тереўирээк изилдеп кєрдїм. Сарамжалдуулук же ашыкча акча, суу жана энергия коротпоо - бул Германияда бала бакчадагы бєбєктєрдїн аў-сезиминен баштап, мамлекеттик деўгээлдеги чечимдердин негизин тїзєт. Бул жакта коомдук имарат же жеке менчик їй курулабы, биринчи коопсуздук жана ыўгайлуулук, анан энергия жана сууну їнємдєє жагына кєўїл бурулат. Їнємдєє дегенде сєзсїз эле акча эмес, экология да, башкача айтканда, 100-200 жылдан кийинки экологиянын абалы эсепке алынат.

БАЛА КЕЗДЕН ТЫЙЫН ЧОГУЛТМАЙ Немистерде акчага эсеп менен аяр мамиле жасап, сарамжалдуу болуусу бала кезден аў-сезимине сиўе баштайт. Германияда дээрлик ар бир їй-бїлєдє балдардын ар биринде майда тыйын чогултчу кутуча же money box болот экен. Ошентип немистер кичинекей кезинен майда тыйын чогултуп, жарым жыл, бир жылда чогулган акчага єздєрїнє керектїї чоўураак оюнчук алып, же аттракцион парктарга барып, єзїн каржылаганды їйрєнє баштайт. Бала кезден їйрєнгєн бул адат немистерде ємїр бою сакталып калат. Анткени алар чоўойгондо банктан атайын аманат эсеп ачып, ал жакка ай сайын кирешесинин кайсы бир бєлїгїн салып турат. Ошондуктан немистерде карызга акча

Немистердин їйїндє жарык эч качан кїйгєн бойдон калбайт. Айрыкча тїн ортосунда. Буларда электр лампалары эчак эле энергияны аз короткон жана сенсордук, же сезимтал лампаларга алмашканына карабастан, керексиз учурда бардык лампалар тезинен єчїрїлєт. Андан сырткары ашканада суу агып турган чоргого идиш жуулбайт, алар сууну жуумага (раковина) толтуруп алып, ошол жерден идишин жууп алышат. Ага кошумча бул жакта идиш жуучу їнємдїї автоматтар пайдаланылат. Буларда кир жуугуч машиналар "бош" эле айлана бербейт, качан гана ичине кир кийимдер толгондо гана иштетилет. Электр тогун їнємдєє їчїн ноутбуктун батарейкасы толгондо токтон жулуп коюу, музыканы акырын кылып угуу, басс їн чыгаргычтарды колдонбоо, сїт куюучу кагаз баштыктарды жана тиш жуугуч пасталарды акыркы тамчысына чейин колдонуу немистер їчїн кадимки кєрїнїш.

НЕМИСЧЕ ШОППИНГ Шоппингди немистер sonderpreis (єзгєчє баа) же angebot (арзандатылган баа) деген сєздєр менен айкалыштырат. Анткени алар кїнїмдїк жашоого керектїї буюм жана кийимди кєбїнчє арзандатылган же сатып тїгєтїї акциялардан алат. Алар дайыма ошондой акцияларды издеп таап, кайсы дїкєндє эмне акция болорун жатка билишет. Андан сырткары Германияда “фломаркет” аттуу колдонулган буюм жана кийим-кеч саткан чоў базарлар ай сайын, же жыл сайын уюштурулуп турат. Ал жактан колдонулган сапаттуу буюмдарды арзан баага сатып алса болот. Муну менен немистер акчасын да їнємдєйт жана бир буюмдун колдонуу убактысын узартып, экологияга да пайда келтирет. Мен єзїм да азыр колдонуп жїргєн элесепетимди "фломаркеттен" алгам.

ЇНЄМДЇ ЇЙРЄНСЄ БОЛОТ Немистердин сарамжалдуулукка кылдат мамиле кылганын бул жактагы финансылык кеўешчилердин (їнємдєє боюнча адистердин) кєптїгїнєн билсе болот. Бул адистерге кайрылсаўыз сиздин чыгымдарыўызга анализ жасап, пайдасы жок коро-

тууларды бир канча кыскартып, ай сайын алган кирешеўизди сарамжалдуу, їнємдїї пайдаланып, керектїї жакка коротконго усулдук сунуштарын берет. Буга кошумча атайын кантип тигил же бул тармакта акчаны їнємдєп алса болот деген сыяктуу теле берїїлєр бат-баттан акчаны їнємдєє жолдорун кєрсєтїп турат. Їнємдєє боюнча кеўешчилер ашыкча чыгымдарды кыскартканга жардам берет.

ЇНЄМ - БУЛ ФИЛОСОФИЯ Сарамжалдуулук бул немистерге гана таандык эмес. Европада жашаган башка элдер да акчага, ашыкча чыгымдарга аяр мамиле жасашат. Бирок немистердин сарамжалдуулугу єзгєчє, анткени бул немистерде философиялык мааниге ээ. Азыркы философиянын жаратуучуларынын бири, немис философу Иммануил Канттын мындай деп айтканы бар "бїт нерсеге болгон сарамжалдуулук - бул жакшылыкты кєздєгєн адамдардын акылмандыгы". Мындан сырткары Европадагы чиркєє рефомасынын баштоочусу, немис Мартин Лютер "їнємдєлгєн тыйын сурап алган тыйындан тазараак" деп айткан экен. Башкача айтканда, немистер їчїн сарамжалдуулук бул экономикалык эсептен жана акылмандуулуктан сырткары, акыйкаттуулук жана чынчылдык болуп эсептелет.

САРАМЖАЛДУУ БОЛУУ САРАЎ ДЕГЕНДИ БИЛДИРБЕЙТ Биздин коомдо акчаны їнємдєє же сарамжалдуулук жакырчылык, чектелген жашоо же сараўдык менен байланыштырылат. Ошон їчїн немистердин їнємдїї жашоосу сырттан караганда сараў, бир келген жашоодон рахат албай эле тырышып, чектелген жашоодой кєрїнїшї мїмкїн. Бирок бул чоў жаўылыштык. Немис эли сарамжал болгону менен жашоодон рахат алып, єздєрїнє керектїї жана пайдалуу нерседен эч качан чектебейт. Болгону булар ашыкча, кереги жок чыгымдардан алыстап, їнємдєлгєн акчаны саякат, хобби сыяктуу керектїї жана пайдалуу жакка жумшаганды жаш кезинен їйрєнєт. Ємїр бою акча чогултуп, жашы улгайып калганда жаш кезиндеги кыялын ишке ашырып, кымбат автоунаа айдап, же Жер шарын тїрє кыдырып, саякаттап, жашоодон рахат алгандар да четтен чыгат. Булак: «Азаттык» радиосу, Баатыр Алымкулов, Германия

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

ташуучулардын чыгымын азайтып, административдик тоскоолдуктарды жок кылышы ыктымал. Деген менен, баалардын єсїшї да ыктымал, бул ББдан сырткары чет элдик валюталардын курсуна байланыштуу. Ал эми эксперттин пикиринде, Россия менен Казакстан финансылык колдоо кєрсєтїїнї убада кылгандыктан, Кыргызстанда жаўы жумушчу орундары пайда болот. - Бизде чындап эле жаўы багыттар єнїгєт, - деп бекемдеди экономика министринин кеўешчиси Кубат Ємїрзаков «Вести. kgге» берген комментарийинде. – Бизде кайра иштетїїчї єнєр жайы єнїккєн эмес. Азырынча бизде приоритеттїї багыт катары жеўил єнєр жайы эсептелет. Бул тармакта 25 миў адам эмгектенет. Тигїїчїлєр негизинен реэкспорт менен алектенет, ал эми Бажы биримдигине ко-

Æîîìàðò Îòîðáàåâ Àøõàáàääàãû ÊÌØ æûéûíûíà êàòûøàò *** Ñàëÿíîâà: Êåëäèáåêîâ ÷åòòå æºí ýëå æ¿ðãºí¿ àíûêòàëñà èçäºº æàðûÿëàíàò *** Ïðîêóðàòóðàíûí 27 êûçìàòêåðè êûëìûø æîîïêåð÷èëèãèíå òàðòûëäû *** Ìóðäàãû ïðåçèäåíòòèí èíèñè Ñàíæàð Áàêèåâ ýðêèíäèêêå ÷ûêòû *** 50 áàëà áàê÷àíûí èìàðàòû ìàìëåêåòêå êàéòàðûëäû *** Ñàëûê òºëºáºãºíäºðä¿í ¿éëºð¿ òåêøåðèëåò *** Êûðãûçñòàíäà àçûê-ò¿ë¿êò¿í áààñû êûìáàòòàäû *** ÊÒÐÊíûí áàøêû äèðåêòîðó 23-íîÿáðäà øàéëàíàò *** Äèí êûçìàòêåðëåðè àòòåñòàöèÿäàí ºò¿øºò *** Ûñûê-Êºëäºã¿ æåð òèòèðºº 90 ìèëëèîí ñîìäîí àøûê ÷ûãûì àëûï êåëäè *** Îøòîãó æà¢û êºï¿ðºãº Ïóòèíäèí ûñûìûí áåð¿¿ ñóíóøòàëäû *** Îøòî èíòåðíàöèîíàë ¿é-á¿ëºëºð ñûéëàíàò *** Îðóñèÿäà 550 ìè¢äåí àøûê êûðãûçñòàíäûê èøòåï æ¿ðºò *** Êàçàêñòàíäà 15 êûðãûçñòàíäûê êàðìàëûï òóðàò ***

1-ЯНВАРДАН ТАРТЫП КЫРГЫЗСТАНДА БААЛАР ЫЛДЫЙЛАЙ БАШТАШЫ ЫКТЫМАЛ Россиялык эксперттер мындай оптимисттик болжолду эмнеге таянып айтып жатканын тїшїндїрїшїїдє. Евразиялык экономикалык комиссиянын (ЕЭК) соода боюнча министри Андрей Слепневдин ММКдан билдиришинче, Бажы биримдиги (ББ) тїзїлгєндєн берки їч жыл аралыгында ага мїчє мамлекеттердин ортосундагы товар жїгїртїї 40�га єскєн. Буга улай эксперт Кыргызстандын ББга кошулушу менен россиялык, белоруссиялык жана казакстандык товарларга болгон баа тємєндєєрїн божомолдойт. - Биз учурда єлкєнїн аталган биримдикке кириши їчїн минималдуу тобокелчилик жана максималдуу пайда табышы їчїн механизмдердин їстїндє иштеп жатабыз, - деп белгиледи Андрей Слепнев. – Товарларга баалардын тїшїшї

ТАМЧЫ КАБАР

шулуу менен алардын кєпчїлїгї жумушсуз калышы ыктымал. Мына ушундан улам биз тармактын єнїгїї стратегиясын карап атабыз. Россиядан бєлїнгєн каражатка технополис, єнєр жай шаарчалары курулат. Анын негизинде тармак жаўы єнїгїїгє багыт алат. Баалардын ылдыйлашына байланыштуу билдирїїгє токтолгон эксперт россиялык кесиптешинин пикирин колдоп, ал объективдїї себептерге байланыштуу экенин билдирди. - Баалар ар кыл факторлордун таасиринен улам жєндєлєт. Бул биздеги, Кыргызстандагы єздїк наркынын тємєндїгї жана тескерисинче россиялыктардын сатып алуу жєндємдїїлїгїнє байланыштуу, - деп кебин жыйынтыктады Кубат Ємїрзаков. Булак: Vesti.kg

Êàçàêñòàíäûí ìóðäàãû ïðåìüåðìèíèñòðè Ñåðèê Àõìåäîâ ¿é êàìàêêà àëûíäû *** Íîðâåãèÿ Óêðàèíàãà ¿÷ æûë êàðæûëûê êºìºê êºðñºòºò *** Óëóòòóê áàíê 10 ìëí. äîëëàð èíòåðâåíöèÿëàäû *** "Èñëàì ìàìëåêåòè" óþìóíäà 150 êàçàê àÿë áàð *** Ò¿íä¿ê Êîðåÿ ÁÓÓíó àòîìäóê ñûíîî ìåíåí êîðêóòóóäà *** Àçåðáàéæàí êîðãîíóó áþäæåòèí äàãû 1 ìëðä. äîëëàðãà êºáºéòºò

*** Ä¿éíºäº 2,5 ìèëëèàðä àäàì òàçà äààðàòêàíàãà ìóêòàæ

5 БАЖЫ БИРИМДИГИ КЫРГЫЗСТАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫК ЖАНА АСКЕРДИК ЖАКТАН КЇЧТЇЇ МАМЛЕКЕТ БОЛУШУНА ШАРТ ТЇЗЄТ «Жапайы капитализм», «кємїскє рынок» єўдїї кєрїнїштєрдєн арылып, кыргыз ишкерлери акыры легалдуу бизнес менен алек болушу керек эле. Эгерде кємїскє рынок, контрабандалык жол менен товар ташуу аракеттери менен экономикабызды кєтєрєбїз десек, ал їчїн 20 жылдык убакыт толук жетиштїї болчу. Тилекке каршы андай жол менен эч качан экономикабыз єнїгє албастыгы айкын болду. Кыргызстандын ички єндїрїшї алгалабай, ишкерлердин басымдуу бєлїгї жалаў алып сатарлык менен гана шугулданып калышты. Ал эми єлкє экономикасы кєтєрїлїшї їчїн биринчи кезекте ички єндїрїштїн жанданышы маанилїї экендиги белгилїї. Мына ошондон улам дагы учурда Бажы биримдигине (ББ) кирїї Кыргызстан їчїн эў олуттуу маселе болуп турат. Албетте, єлкєбїздїн мындай кескин бурулуш жасоого жасаган кадамы айрым бир саясый кїчтєрдї ойлонтпой койгон жок. Єзгєчє Батыш єлкєлєрїнїн камчысын катыра чапкан жергиликтїї саясатчыларыбыз Бажы биримдиги тууралуу ар кандай тескери пикирлерди, анализдерди жайылтуу менен алек. Муну сєз эркиндиги деп эсептеп, андай пикирлердин ар бирине жооп издеп отурбайлы. Бїгїнкї биз кеп кыла турган сєздїн учугу Бажы биримдигине кирїїдє Кыргызстандын таба турган пайдасы жана утуштары туурасында болсун. Биринчи кезекте єлкєбїздїн экономикасын кєтєрїїгє єзгєчє орду бар – айыл-чарбасы жана мал чарбачылыгы тууралуу сєз кылалы. СССРдин убагында да Кыргызстанды мал чарбачылыгын єнїктїрїїчї республика катары таанышкан. Кыргызстандан єндїрїлгєн эт-сїт азыктары Советтер союзунун курамындагы республикалардын бардыгына бир-

дей жеткизилип турган десек да аша чапкандык болбосо керек. Бирок єз алдынча мамлекет болгонубуздан бери бул тармакка мамлекет тарабынан олуттуу кєўїл бурулбай калган. Натыйжада малдын (уй, жылкы, кой-эчки) ден-соолугун текшерген ветеринардык кызматтын натыйжалуу иштебегендиги, ар ким єз короосундагы малды єзї каалагандай дарылоосу кїч алды. Мунун бардыгы албетте эт-сїт азыктарынын сапатына кескин таасир берет. Мамлекеттик деўгээлдеги кєзємєлдїн жоктугунан улам бизден єндїрїлгєн бул азыктарды коўшулаш мамлекеттер дагы сатып алуудан кооптонот. Андыктан азыркы тапта мал чарбачылыгы ички рыноктун эсебинен гана жашап келет десек болот. Эгерде биз Бажы биримдигине кирип калсак, эт-сїт азыктарынын сапатын текшерїїчї атайын лабороториялык борборлор ачыла тургандыгы айтылууда. Бул албетте мал чарбачылыгын єнїгїшїнє олуттуу жардам берет. Эт-сїт азыктары ички рынокто гана сатылбастан, ББ) курамына кирген єлкєлєргє экспорттолот. Мындай экспорттоолорго бїгїнкї кїндє Кыргызстандын потенциалы жетиштїї. Тактап айтканда малдын саны Советтер союзунун курамында тургандагы кезден да алдаканча кєптїк кылат. Болгону аны экспорттоо їчїн атайын шарт керек. Ал шартты бизге ББ тїзїп бермекчи. Айылчарбасы жаатына келсек, Кыргызстанда єндїрїлгєн продукциялар табигый таза азыктар экендиги белгилїї. Бирок, аны биз чет мамлекеттерге ырастап бере албай келе жатканыбыз жашыруун эмес. ББ курамына кирсек, бул тармактын єндїрїшї да алгалайт. Маселен, Кыргызстанда айыл-чарба продукцияларын кайра иштетїїчї ишканалар курулары айтылууда. Андан даярдалган продукция ББ курамындагы єлкєлєргє экспорттолот. Демек, єндїрїштїн кєлємї алдаганча жогорулайт дегенди тїшїндїрєт. Анын негизинде кошумча жумушчу орундары тїзїлєт. Ошол эле убакта кыргыз дыйкандары єндїргєн тєє буурчак, пахта, кїрїч, тамеки, мємє-жемиштери Кыргызстандын аймагынан сырткары жактарда кеўири сатыла баштайт. Бажы тєлємдє-

рїн тєлєє деген тїшїнїк жоголот. Демек, дыйкандардын маўдай тери азыноолак акча менен гана эмес, жетишээрлик деўгээлде акталат. Айыл-чарба азыктарына болгон суроо-талап жогорулайт. Анын негизинде бош жаткан айдоо жерлери да ишке кире баштайт. Учурда Кыргызстанда жеўил єнєр-жайы иштеп атканын билебиз. Кыргызстандан тигилген кийим-кече Россиянын, Казакстандын рыногуна контрабандалык жол менен ташылып атканын да жашыруу кыйын. Себеби, бизден єндїрїлгєн жеўил єнєр-жай товарларынын 90 пайызы мына ушул эки єлкєгє сатылат. Мындан ишкерлер пайда таап атканы менен ар кандай тоскоолдуктарга, кыйынчылыктарга кєп кабылышат. ББ курамына кирип калсак, мына ошол тоскоолдуктар жоюлат. Тескерисинче ишкерлерге кеўири жол ачылып, контрабандалык жол менен талышып келген товарлар легалдаштырылып, андан экономикабызга олуттуу киреше тїшє баштайт. Баса, Кыргызстанда єндїрїлгєн жеўил єнєр-жай товарлары эмне себептен єзїбїздє кєбїрєєк сатылбайт. Себеби, Кытай, Тїркия, Индия, Корея єўдїї мамлекеттерден алынып келинген товарлар їстємдїк кылып ички рынокту ээлеп алышкан. Єзїбїздєн єндїрїлгєн товарларды биз алардын алдында сапатсыз товар катары баалап алган адатыбыз бар. Ачыгын айтканда андай эмес. Болгону чет элдин кийимин кийїї бизде престиж катары эсептелет. Бул бир жагы. Экинчи жагынан бааларында анчалык айырма жок. ББ курамына киргенден кийин мына ушул єлкєлєрдєн ташылып келип аткан товарларга карата бажы тєлємїнїн кєлємї кєбєйєт. Бул жергиликтїї товарлардын ички рыноктогу ордун кеўейтїїгє жардам берет. Кыргызстандагы дагы бир башкы кєйгєйлїї маселелердин бири – бул чек ара маселеси экендиги талашсыз. Жыйырма жылдан ашуун убакыттан бери делимитация, демаркация иштери аяктабай, коўшулаш мамлекеттер менен чектеш аймактарда ар кандай конфликттердин жаралашына себепкер болуп келет. Бажы биримдиги мына ушул кєйгєйдї да чечип

берїїгє даяр. Себеби Кыргызстандын чек ара аймактары ББнын сырткы чек арасы болуп саналат. Анын курамындагы єлкєлєрдїн жардамы менен делимитация, демаркация иштери эртерээк чечилиши мїмкїн. Бажы жана чек ара постторунун инфраструктурасы жакшыртылат. Чек ара аймактарында патрульдардын саны кєбєйтїлїп, аларды транспорт жана башка муктаждыктар менен камсыз кылуу, учкучу жок аппараттарды пайдалануу башталат. Мунун єзї чек арага жакын аймактарда жашаган мекендештерибиздин коопсуздугун бекемдейт. Мындан сырткары єлкєбїзгє башка єлкєлєр тарабынан болуп калышы ыктымал болгон ар кандай коопсуздуктардан сактайт. . Кыргыз Республикасы менен Россия Федерациясынын ортосундагы аскердик кызматташуунун бардык аспектилерин жєнгє салуучу бекем мыйзам базасы биримдиктин алкагында андан ары дагы эки тараптуу аскердик кызматташуунун єнїгїшїнє алып келет. Кыргызстанда жайгашкан Россиянын аскердик базалары Кыргызстандын стабилдїїлїгїнє коркунуч келтире турган ар кандай аракеттерден, анын ичинде террористтик коопсуздуктардан сактанууга кємєктєшєт. Айтор, Бажы биримдиги бул Кыргызстандын экономикалык жана аскердик жактан кїчтїї мамлекет болушуна бардык шарттарды тїзєт. Демек, биз жыйырма жылдан ашуун убакыт эт менен челдин ортосунда жїргєн абалыбыздан кескин бурулуш жасоочу мезгил келип жетти. Аны бизге ББ курамындагы єлкєлєр єздєрї сунуштап жатышат. Андыктан «Чакырганда барбаган, ымдаганга зар болот» болуп калбаш їчїн мїмкїнчїлїктї туура пайдаланып калуубуз кажет.

АЙЫЛ-ЧАРБАБЫЗ ЖАНДАНСЫН ДЕСЕК БАЖЫ БИРИМДИГИНЕ КИРЇЇ ЗАРЫЛ

Кыргызстандын Бажы биримдигине кирїї кадамы ар тїркїн пикирлерди жаратты. Дасыккан экономисттер, эл аралык деўгээлдеги салмактуу эксперттер Кыргызстандын Бажы биримдигине кирїїсї бїгїнкї кїндїн талабы болуп жаткандыгын баса белгилешсе, айрымдары тескерисинче “Баалар асмандын башын чапчыйт, аябай кыйналып калабыз” деген билдирїїлєрї менен элдин эсин эки кылышууда. Туура, бул биримдикке киргенде

утурумдук кыйынчылыктар боло тургандыгын бийлик єкїлдєрї деле жашырган жок. Бирок, утурумдук кыйынчылыктын артында экономикабыздын стабилдїї єнїгїшї, ички єндїрїштїн жанданышы, жумушчу орундарынын камсыз болушу єўдїї жана башка бир топ ийгиликтер боло тургандыгын эстен чыгарбашыбыз керек. Элибизге толук тїшїнїктїї болушу їчїн жєнєкєй эле тил менен Бажы биримдигине кирїїдєгї артыкчылыктардын айрымдары тууралуу кыскача айтып єтєлї. Кыргызстан эгемендїї мамлекет болгондон бери карай эле єзїн-єзї буудай менен толук камсыздай албай келе жаткандыгы белгилїї. Ал эми буудай азыктары бул – адам баласынын кїнїмдїк тиричилигиндеги эў башкы азыгы болуп эсептелет. Єзїбїздєн єндїрїлгєн буудайдан сырткары биз жыл сайын Россия менен Казакстандан ун сатып алабыз. Башынан эў негизги стратегиялык єнєктєшїбїз болгон Россия бизге келген унга болгон бажы

тєлємї алып салганы белгилїї. Мына ошондон улам дагы бизде ундун баасы арзан болуп келет. Бирок, биз Бажы биримдигинин курамында болбосок Россия ар дайым эле бажы тєлємїн киргизбей коеруна эч кандай кепилдик жок. Эгерде бул курамга кире турган болсок, демек мындан ары дагы бажы тєлємдєрї деген тїшїнїктєн алыс болобуз. Ундун баасы стабилдїї кармалат. Бул элибиздин эў негизги азык болуп эсептелген ундун баасынын кєтєрїлїп кетїїсїнєн чоочулап туруусун жоготот дегенди тїшїндїрєт. Дагы бир башкы кєўїл кубанта турган жагдай – бул эксперттер айтып аткан Бажы биримдигинин курамындагы єлкєлєрдїн ишкерлери биздин єлкєгє инвестиция салып, айыл чарба продукцияларын кайра иштетїїчї ишканаларды кураарында болууда. Эгерде бул маселе жїзєгє ашып калса, биз биринчи кезекте айыл чарбабызды жандандырабыз. Экинчиден, жумушчу орундары тїзїлєт. їчїнчїдєн, айыл

чарбабызды жаўы технологиялар менен жабдып, анын негизинде айыл чарба продукцияларынын сапатын жогорулатабыз. Демек, сапат жакшырган соў, ага карата керектєєчїлєрдїн саны да кєбєйєт. Бул экспорттун кєлємїнїн кєбєйїшїнє алып келет. Экспорттун кєлємї кєбєйсє, экономикабыз алдыга жылат. Жайды жайлата маўдай терин тєккєн дыйкандарыбыз да Бажы биримдигине кирсек, єз эмгектеринин акыбетин толук кєрє алышат. Себеби Бажы биримдиги мємє-жемиш, пахта, тєє буурчак, кїрїч жана тамеки єўдїї кыргыз дыйкандары єндїргєн продукцияларды сыртка экспорттоого чоў мїмкїнчїлїк ачат. Ошол эле убакта алардын баасы азыркыдан алдаканча жогору болот. Бул Бажы биримдигине киргендеги жетише ала турган ийгиликтерибиздин саналуусу гана. Калгандары тууралуу єзїнчє сєз кылсак болот. Акмат РААТКАН

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

МААНИЛЇЇ МАЕК А. Салянова:

"КЕЛДИБЕКОВ ДАРЫЛАНУУДАН КИЙИН КЕЛБЕСЕ, ИЗДЄЄ САЛАБЫЗ"

Башкы прокурор Аида Салянова "Азаттыкка" маек куруп, парламент депутаттарына козголгон кылмыш иштер, Батукаев маселеси жана башка суроолорго жооп берди.

- Прокуратура тармагы коррупцияга каршы кїрєшкє артыкчылык бергендигин акыркы 3-4 жылда ачылган чуулгандуу кылмыш иштери кєрсєтїп турат. Ошолордун ичинен прокуратура акырына чыгара албай калган олуттуу иштер деп кайсыларды атайсыз жана себептерин эмнеден кєрєсїз? - Мисалы, парламенттин депутаттары И.Пирматовго, С.Жапаровго жана Э.Обдуновго карата козголгон кылмыш иштери. Алардын аягына чыга албай жатканынын бирден бир себеби Жогорку Кеўештин аталган депутаттарды кылмыш жоопкерчилигине тартууга макулдук бербей койгондугу.Ал эми айрым кызмат адамдарынын тергєєдє кылмыш жасагандыгы толук далилденип, бирок соттун актоо єкїмї аркылуу єз жазаларын албай калган фактыларын да себеп катары белгилеп кетсек болот. Мисал катары саламаттыкты сактоо министринин орун басары О.Нарбековду, Талас областынын мамлекеттик администрациясынын башчысынын биринчи орун басары А.Тургуналиевди жана башкаларды келтирсек болот. - Башкы прокуратура тергеп жаткан акыркы иштердин бири Оштогу кургак учукту дарылоо борборуна байланыштуу. Коррупциялык схеманы тїздї деп айыпталып жаткан депутат Урмат Аманбаева “Салянова мени иним їчїн каралап жатат, мен 2010-жылдан баштап депутатмын” деп билдирїї таратты. Аманбаеванын депутаттыгы менен башкы эсепчилик ишмердигинин шайкештиги канчалык? - Экономикалык кылмыштуулукка каршы кїрєшїї боюнча мамлекеттик кызматы 2013-жылдын май айында эле кылмыш ишин козгогон. Ал Ош облусундагы Кургак учукка каршы кїрєшїї борборунун кызматкерлерине карата козголгон. Єзїўїзгє белгилїї, акыйкатчы 2013-жылдын октябрь айында дайындалып жатат. Демек бул козголгон иштин омбудсмендин ишмердигине эч кандай тиешеси жок. Башкы прокуратура ар кандай жагдайлар боюнча Жогорку Кеўештин бир катар депутаттарына кылмыш иштерин козгогон. Бул кылмыш иши былтыр майда козголуп жатканда эў негизги документтер болуп, Саламаттык сактоо министрлигинин жана Эсеп палатасынын текшерїїлєрї болгон. Андан кийин да бир нече текшерїї болду. Ошонун бардыгында мыйзам бузуулар такталып келген. Кургак учук борбору мамлекеттик мекеме болгондуктан, башкы эсепчи мамлекеттик кызмат. Ошон їчїн коррупция беренеси боюнча эч кандай суроо болбошу керек. - Мага тїшїнїксїз жагы директор эмес, башкы эсепчинин негизги фигурант болуп жаткандыгы... - Негизги фигурант деп эч ким айта элек. Директор да негизги фигурант жана ал да ушул эле берене боюнча камакка алынган. Урмат Аманбаева 2013-жылы депутат, кызмат адамы болуп туруп, ушул эле схеманы улантып аткандыгын эстен чыгарбаш керек. Тергєє улана берет. Далилдердин бардыгын чогултуп, сотко єткєрїп бергенге болгон аракетибизди жумшайбыз. - Баш коргоо чарасы медициналык тыянактан кийин ишке ашса керек? - Сєзсїз тїрдє дарыгерлерден сурап турабыз. Адистердин оюна таянабыз. Эгер саламаттыгы жол бербейт десе, тергєє амалдарын жїргїзє албайбыз. Дарыгер уруксат берсе, тергєє уланат. - Жогорку Соттун мурунку тєрагасы, депутат Курманбек Осмонов Кылмыш кодексинин коррупция беренесин мамлекеттик айыптоочу туура эмес колдонуп, натыйжада иш аягына чыкпай урап калып жатат деди. Чын эле депутаттардын уруксатын алуу оор болгон їчїн прокуратура ушундай кїчєтїп жаткан жокпу? - Бул дооматтын жєнї жок, шек саноого да негиз жок. Анткени 303-беренеде коррупция деген кандай кылмыш экендиги тууралуу так, даана жазылып турат.

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

- Жогорку Кеўештин бир топ депутаттары ар кандай кылмыштарга шектелип, алды камалып жатат. Ошолордун ичинен коррупция їчїн айыпталган їч депутат боюнча сурагым келет. Биринчиси, депутат А.Келдибеков дарылангандан кийин кайтып келерине кепилдиктер барбы? - Прокуратура эч кандай кепилдик берген эмес. Прокуратура кызматкерлери тоскоолдуктарга, кыйынчылыктарга карабай милдеттерин так аткарды, кылмыш ишин тергеп, сотко єткєрїп берди. Ооба, соттон баш коргоо чарасы єзгєртїлїп, дарыланууга кетти. Жогорку Кеўеш токтом чыгарып берди. Келиши боюнча: мисалы, ал киши дарыланып бїтїп, жєн эле жїрєт деген маалыматты, медициналык кагазды алган болсок, анда издєє жарыялайбыз. Бирок дагы эле сот чечими аркылуу. Азыр сот чечими кїчїндє. - Ошол эле издєєдє жїргєн депутат Нурлан Сулаймановду алып келїїгє эмне тоскоол болуп жатат? - Эми башка єлкєдє жїргєн жараныбызга карата каалаганды жасай албайт экенбиз. Єз ара келишимдерге ылайык аракеттенїїдєн ашык эч нерсе кыла албайбыз. - Депутат Н. Тїлеев айыбым далилденсе, чыгымдарды тєлєп берем деп билдирди. Эмне їчїн каражатты тєлєтїп, мамлекеттин капчыгына салым кошуу жолу тандалып алынбай жатат? Экинчиден, ал киши кылмыш ишимден бир документ жоголду деп билдирди. Маалыматыўыз барбы? - Тїлеевге коюлуп жаткан айыптар єзгєчє оор кылмыштарга кирет. Эгерде Тїлеев мамлекетке келтирилген чыгымдарды тєлєсє, сот аны жеўилдетїїчї жагдай катары кабыл алышы мїмкїн. Документ боюнча: Тїлеевдин иши экинчи инстанцияда каралып жатканын билесиз. Биринчи баскычтагы сотто жїктєрдї ташуулар жєнїндє бир тастыктама (справка) боюнча тергєєчїгє суроолор берилген экен. Демек ал справка болгон. Экинчи баскычта, эмнегедир жактоочулары бул ошол жоголгон справкага жигердїї басым жасап жатышыптыр. Менимче, атайын иликтєєлєр жїрсє керек. - Сиздин АКШга сапарыўыз, Британия министринин Бишкекке келиши, Беларус менен акыркы алакалар атабала Бакиевдерди экстрадициялоо жаатында кандайдыр бир жылыш жасай алдыбы? - Азырынча жаўылык айта албайм. Бирок аталган мамлекеттердин, баарыбыздын эле максатыбыз бир, кызматташтыкты кїчєтїї, укуктук суроолор боюнча компетенттїї органдардын ортосундагы кызматташууну бекемдєє. Сєзсїз бир жыйынтык чыгат деп ишенем. - Оор кылмышкер саналган Азиз Батукаев эми Орусияда жазасын єтєгєндєн кийин экстрадицияланышы мїмкїн экендиги айтылууда. Негизи анын єлкєдєн чыгып кетишине кандайча жол берилип калды? Коррупциялык схема иштедиби же чын эле айрымдар айтып аткандай, саясий соода жїрїп кетти бекен? Жеке пикириўиз кызык болуп атат. - Бошонуп кетїї фактысы боюнча кылмыш иши козголгон да. УКМКга тергєєгє бергенбиз. Менин маалыматым боюнча кандайдыр бир, єзїўїз айткандай саясий соода болгонбу же коррупциялык схема иштегенби дегенге бїгїнкї кїнї бир да далил жок. Расмий тергєєнїн жыйынтыгы ушундай. Орусияда ал жазасын єтєп бїткєндєн кийин биз сєзсїз тїрдє ушул маселеге кайрылабыз. - Сиз ишмердигиўизде кимдир бирєєнїн кеўешине муктажсызбы? Президент менен кеўешесизби? - Кээ бир маселелер боюнча сєзсїз президенттин оюн билгим келет. Бирок єзїм, кєп кеўеш сурай бергенди жеке жоопкерчиликтен качуу же жоопкерчилик менен бєлїшїї деп эсептейм. Ошон їчїн кєп кеўеше бербейм. Президенттин деле ою ошондой деп ойлойм. - Кыргызчылык менен ылым санаштык принципиалдуу чечимдерди чыгарууга канчалык деўгээлде тоскоол-

дук кылат? - Кыргызчылык деген биз чечмелеп жїргєн маанисинде мага жакпайт. Алмаштырчу кєп сєздєр бар. Ылым санаштык деп коеюнчу, азыр сиз айтып аткандай, эгерде мамлекеттик кызматкер балдарынын бактысын, єлкєнїн келечегин єйдє коё билсе ага сиз айтып аткан факторлор таасир этпеш керек. - Сиз андай учурларга жолуккан жокмун деп айта албасаўыз керек? - Жок деп эч ким айта албайт. Єзїм жєнїндє айтсам, тууганчылык, досчулук таасир этпейт. Аны тегерегимдегилердин баары эле билет. - Канжар Кадыралиев ишинен четтетилип, сыртынан баш коргоо чарасын єзгєртїї чечими чыккандыгы кабарланды эле. Эми издєє жарыяланган экен. Буга чейин президент кайрылды эле. Анын алдында деле бир айдай ызы-чуу болду. Эми аны качып кетти деген да сєз тарады. Кандай болгондо да ушуга жеткирбей чечкиндїї чара кєрїї мїмкїн болбой калдыбы? - Андай чечимдер ой келди эле кабыл алына бербейт. Айып тагууга келгенде андан бетер кылдат болуу керек. Ошондуктан бул кыска убакыттын ичинде чечилип кала турган иш эмес. Эч ким муну чойгон жок. Тергєєчїлєрдїн ишине ишенем. - Канжар Кадыралиевге кесипкєй катары баа бере аласызбы? Аны менен балким жолугуп, сїйлєшкєндїрсїз? - Кадыралиев менен беттешип сїйлєшкєн эмесмин. Ал Ош шаардык прокуратурасынын кызматкери болуп иштеген. Ал Бишкекте же борбордук аппаратта иштесе, балким кєрмєкмїн. Ошондуктан ал баланы иште кєрїї мїмкїнчїлїгї болбоптур. - Негизи акыркы эки-їч факты боюнча прокуратурага карата коомчулукта бир топ сын пикирлер айтылып жатат. Аны сиз єзїўїз да кєрїп, кїбє болуп жатсаўыз керек. Парламент депутаттары да ошондой дооматтарын айтып жатат. Прокурордун кынтыксыз иштєєсїнє эмне тоскоолдук кылып жатат? Каражаттын тартыштыгыбы же жоопкерсиздикпи? Канжар Кадыралиевди эске албаганда да, башка дагы маселелер бар? - Мамлекеттик башкарууда жыйырма жылдан бери болуп келген терс иштердин прокуратурага да сєзсїз тїрдє таасири болгон. Сиз айтып жаткандай, себептер негизи кєп. Ошон їчїн Кыргызстанда эки ыўкылап болду да. Прокуратурада баары идеалдуу, баары сонун деп айткандан сєзсїз тїрдє алысмын. 2010-жылдан бери 27 прокурор жоопкерчиликке тартылыптыр. Биз баарыбыз 841 кызматкер болсок, анын ичинен 21 кызматкер кылмыш жоопкерчилиигине тартылып жатат. Андан тышкары жїздєй адам тартиптик жоопкерчиликке тартылган. Эми мында сєзсїз тїрдє себептери кєп. Бирок бул жерде єзїбїздї єзїбїз тазалоо, єзїбїз менен иштєє процесстери токтобой жїрїп жатат. Ошондой болсо да биз прокуратуранын єзєгї болгон мыкты адамдарга баары бир таянабыз. Ошондой мыкты адамдарыбыз кєп. - Бїгїнкї кїндє прокуратура эмнеси менен мактанып, кайсы иши їчїн уялат? - Эми айта турган жумуш кєп, бирок жасаган иштерибизге биз мактанбайбыз. Анткени ал биздин тїздєн-тїз милдетибиз. Ал їчїн биз маяна алып жатабыз. Ошол эле кезде сєзсїз тїрдє кемчиликтерибиз да бар. Алардын їстїнєн иштеп жатабыз. Алдыга жылганга аракет кылуудабыз. Бирок биз уяла тургандай ыпылас, начар иштер бар деп айталбайм. - Кыргызстан салыштырмалуу эркин, демократиялуу єлкє деп эсептелет. Ошентсе да салттуу эмес диндин жана сексуалдык азчылыктардын тарапкерлери укуктарыбыз бузулуп жатат деп доомат кылып калышат. Бир топ билдирїїлєр менен да чыгып жїрїшєт. Балким кайрылуулар сиздерге да келгендир. Буга байланыштуу бир топ эл аралык уюмдар да кайрылуу жасап жа-

тышат. Сиз буга кандай баа бересиз? - Мындай кайрылуулар кєп деп айта албайм. Кыргызстанда бардык адамдардын укуктары бирдей. Эгер мамлекеттик органдар алардын кайрылууларын карабай, же убагында жооп бербей жатса, кандайдыр бир мыйзам бузууларга барып жаткан болсо, аларга сєзсїз тїрдє тиешелїї чара кєрїп, тиешелїї реакция жасоо прокурордун милдети. Ошондуктан бул боюнча жумуш жїрїп жатат деп ойлойм. Бул жаатта кандайдыр бир мыйзам бузууларды же аша чаап, туура эмес иштерге барган мамлекеттик органдардын деле иш-аракетин билбейм. Эгерде алар ошондой азчылыктарга тыюу салып, же алардын кыймыл-аракетин чектеп, укугун бузган ушундай бир иштерге барышкан болсо, бул туура эмес. Ал боюнча прокуратура болобу же башка укук коргоо органы болобу, укуктук баасын бериш керек. - Сиздин дарегиўизге, жеке єзїўїзгє да бир топ сындар айтылат. Алардын бири - їч МАИ кызматкерине байланышкан окуя. Алар єздєрїнїн кызматтан четтетилишин куугунтук катары баалап жїрїшєт. Ошол чырлуу окуя боюнча єзїўїздїн оозуўуздан уксак. Ал окуяга сиз єзїўїз кандай баа бересиз? - Кандай гана мамлекеттик кызматкер болбосун, МАИ кызматкери болобу, же министр болобу, эгерде єзїнїн укугунан аша чапса, єзїмбилемдикке салган болсо, аларга дайыма мен тарабынан тиешелїї укуктук баа берилип келатат. Сиз айткан окуя боюнча да чыккан соттун чечимдери туура. Негизи эле айдоочу жол эрежелерин бузбай келатса, бирєєгє коркунуч же тоскоолдук жаратпаса, бирок ошол эле учурда ал айдоочуга карата МАИ кызматкери курал колдонсо, анда мен муну аша чапкандык деп эсептейм. Ошондуктан соттун чечимдери да мыйзамга ылайыктуу болду деп ойлойм. - Сиздин дарегиўизге айтылган сын пикирлерди кандай кабыл аласыз? - Мен аларга оў карайм. Кєп учурда чындыгында эле жумуш менен, же дагы башка иштер менен кээ бир нерселерге кєп кєўїл бурбай калышым мїмкїн. Анан айтылган сындар аркылуу єзїўдїн деле жасап жаткан ишиўди кайра карап чыгып, ойлонуп, жыйынтык чыгарууга аракет кыласыў. Мага сындар кайра жардам берет. - Жакында сизге кол салуу болду деген маалымат чыгып, бирок кийин аны сиз єзїўїз жокко чыгардыўыз. Эгер бул сєздєр ушак болсо, эмне себептен чыкты деп ойлойсуз, талдап кєрдїўїзбї? - Коркутуу же шантаж тїрїндє ар кандай нерселер кєп эле болот. Акыркы жолу айтылган “кол салуу болду” деген нерсе чындыкка дал келбейт. Балким бул деле коркутуунун бир ыкмасы. Же андай деле ою жок туруп, бирок жоопкерчиликсиз кадамга барып, ушундай сєздєрдї чыгарып койгондур. Бирок кандай ой менен чыгарышканын билбейм. - Баш прокурор катары єтє катаал чечимдерди кабыл алууга аргасызсыз. Кээде негиздїї же негизи жок ачуу сєздєрдї угууга, же айрым учурда жооп кайтарууга да мажбурсуз. Ошол эле кезде сиздин аял катары калууга эркиўиз жетпей калган учурларыўыз болобу? - “Аял атыў - айыптуу” деп айтылган атабабаларыбыздан бери келе жаткан жакшы сєз бар го. Ошол сыўары кєп нерседен жазганам. Эгер эркек болгонумда мындан да катуу, мындан да ачуу сєздєрдї айтмакмын деп ойлойм. Булак: Азаттык

ИНСАН Дооронбек САДЫРБАЕВ

, р е м ш и Коомдук р е с с и ж е р кино

«Дооронбек Садырбаев дегенде биздин кєз алдыбызга, биздин ой-туюмубузга єлкєбїздїн саясий жана маданий єнїгїїсїнїн єзїнчє бир доору келет. Бул улуу инсандын кыргыз кинематографиясынын, теле кєрсєтїїсїнїн єнїгїїсїнє єзгєчє из калтырган кєркєм-эстетикалык жагынан єтє тереў кино тасмаларын айтпаганда да, эч нерседен тартынбай, улут їчїн, анын эркиндиги їчїн кара жанын берїїгє да даяр тургандыгы, їлгї болчу жїрїм-туруму менен гана эмес, ошондой эле єзїмчїл бийликтин їстємдїгїнє баш ийбей єзїнїн жарандык позициясын бекем тутканы, ошонусу менен саясатчылардан баштап улуттук интеллигенцияга таалим-сабак болгонун айтуу бїгїн єзгєчє маанилїї. Анткени кандай гана улут болбосун коомдук єнїгїїнїн бардык баскычтарында дал мына ушундай улуу инсандарга муктаж болуп келген жана мына ушундай инсандарды жаратып турган»-тєрага Асылбек Жээнбековдун сєзї. Садырбаев, Дооронбек (13-февраль, 1939-жыл, Апыртан - 28-май, 2008-жыл, Бишкек ш.) - кыргыздын чыгаан кинорежиссеру, жазуучусу жана коомдук ишмери. Єлгєндєн кийин ага Кыргыз Эл Баатыры наамы (2008) ыйгарылган.

ЄМЇРЇНЇН КЫСКАЧА ТАРЖЫМАЛЫ Дооронбек Садырбаев Кыргызстандын тїштїгїндє, азыркы Жалал-Абат облусунун Ноокен районундагы Апыртан айылында (мурдагы "Бирлик" колхозунда)1939-жылы 13-февралда туулган. Аны урматтап "Доке" деп кайрылышаар эле. Анын классташтарынын бири кыргыздын коомдук ишмерлеринин бири Абдуразак Султанов болгонун Доке єзї эскергени бар. Атасы "Бирлик" колхозунун тєрагасы болгон. Ал он тєрткє чыкканда атасы 45 жашында оорудан каза болгон. Ошол айылда 7-класска чейин окуган. 7-классты бїткєндєн кийин райондун борборундагы №1 орто мектебине кирген. Ал жерде ынтымактуу окушкан, себеби: ар улуттун єкїлдєрї окуган. Мектеп жашында ал жакшы окуган жана орус жана єзбек тилдерин да жакшы єздєштїргєн. Ошентип 1957-жылы орто мектепти аяктаган. Кийин Бишкектеги (ал кездеги Фрунзе шаары) Медициналык институтка окууга тапшырган. Академик Иса Ахунбаев сыяктуу илимпоздордун дарсын уккан. 1958-жылы Москвадагы Кыргызстандын маданиятынын он кїндїгїнє (декадасына) студенттик хордун єкїлї катары катышкан. Болочокку жубайы Сонунбїбї Кєлбаева менен да мединститутта окуп жїрїп таанышкан. Ленинграддагы Театр, музыка жана кинематография институтун аяктаган.

ЭМГЕК ЖОЛУ Студент кезинен эле режиссердук жана кино єнєрї менен "ооруп" калган. 4-курстан мединститутту таштап, жаўы ачылган Кыргыз сыналгысына режиссердук ишке орношкон. Муратбек Рыскулов, Жамал Сейдакматова, Бакен Кыдыкеева сыяктуу устаттар менен чогуу кєптєгєн кєркєм тасмаларды кыргызчага которууга катышкан, диктор катары тексттерди окуган. Дубляжда (тасмаларды которууда) Вячеслав Тихонов, Кирилл Лавров сыяктуу орусиялык "лєктєрдїн" їнїнїн котормосун Доке окуп жїрчї экен. Анын эскергенине караганда, бул иш ага дурус маяна табууга мїмкїндїк берип, чыгармачыл эркиндик алууга єбєлгє тїзгєн.

Ал режиссердук кылган даўазалуу "Махабат дастаны" тасмасы 1983-жылы тартылган жана кыргыз кєрєрмандарынын жылуу баасына арзыган. Бул тасма жазуучу Чыўгыз Айтматовдун "Кылым карытаар бир кїн" романындагы бир окуяга негизделип тартылган. Ал єз замандаштары Тєлємїш Океев жана Болот Шамшиевдин кыргыз кино єнєрїндєгї улуу кєчїн андан ары уланткандардын бири болду.

ПОСТ-СОВЕТТИК КООМДУК ИШМЕРДИГИ 1992-93-жылдары Чеченстанда, Иракта, Грузияда болгон. Жохар Дудаев, Гамсахурдия сыяктуу саясатчылар менен маек куруп, кийинчерээк алар тууралуу макалаларын кыргыз тилинде жарыялаган. Тїркияда да "Ихлас фильм продакшн" кино студиясында иштеп, їйрєнчїктєргє кино єнєрї боюнча сабак берген учурлары болду. Кийинчерээк эл-жерине кайтып келип, 1994-жылдан 1995-жылга караган кышта оппозициячыл саясатчы катары шайлоого катышып, жеўишке жетишти.

ДЕПУТАТТЫК ИШМЕРДИГИ. ЄМЇРЇНЇН АКЫРКЫ МЕЗГИЛИ 1995-жылдан тартып кєзї єткєнчє ал Кыргызстандын Жогорку Кеўешинин депутаты (1995-2008) болгон. Дооронбек Садырбаев Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеўешинин єзгєчє жигердїї депутаты болгон. Ал депутат кезинде калыс сєзї, оппозициячыл маанайы менен айырмаланган. 21-кылымдын башында Кыргызстанда бир катар оппозициячыл нааразылык жыйындарын уюштурууга катышкан. 2004-жылы ноябрда “Ата журт” деген оппозициялык кыймыл тїзгєн (анын уюштуруучуларынын бири - мурдагы элчи, мурдагы тышкы иштер министри жана єткєєл мезгилдеги президент Роза Отунбаева болгон). 2005-жылкы 24-марттагы элдик ыўкылапты колдогон коомдук ишмерлерден болгон. 2008-жылы 28-майда алтымыш тогуз жашында оорунун айынан Бишкек шаарында каза тапкан. Анын ооруга чалдыккан себебин мурдагы К.Бакиевдин режимин кескин сындаган ишмердиги менен байланыштырган жоромолдор бар. Сєєгї Бишкектеги "Ала-Арча" кєрїстєнїнє коюлган.

ЭС ТУТУМ Д.Садырбаевдин ысымы Бишкектеги мурдагы Бах кєчєсїнє берилген. 2008-жылы ага (єлгєндєн кийин) Кыргыз Эл Баатыры наамы ыйгарылган.

ЭМГЕКТЕРИНИН КОТОРМОЛОРУ Анын айрым юмордук аўгемелери (маселен, "Сатин кєйнєк" - «Ситцевый бумеранг» аўгемеси) 30дан ашуун тилге которулган. Кыргыз акыны Алыкул Осмонов ту-

ралуу кинороманы Москвада орус тилинде чыккан. 1916-жылкы кыргыз кєтєрїлїшї жана 1990-жылкы Оштогу улуттар аралык кагылышуу тууралуу эскерїїлєр камтылган даректїї тасма (орусча "Песня памяти") даярдаган. Дооронбек Садырбаевдун калеминен ØÀÃÛÌ ÑÛÍÄÛ Чыгыштан чыгаандыгы ашып-ташкан, Чыйырсыз татаал ємїр жолун баскан. Эл кєрдїм бизден эптїї, бизден эстїї, Илимде ийне менен кудук казган. Батыштан бизден арбын, бизден балбан, Бабасы сазга таштан тамдар салган. Эл кєрдїм ырысы мол, ынтымактуу, Эрки бек, эч бир жоодон жалтанбаган. Кылымды кылымдарга жалгаштырып, Кыйырын кирдетпеген чаў бастырып, Кыйын эл жашайт экен тїштїк жакта, Кыр-кырда кылыч-найза алмаштырып. Кыдырып кыйла сапар чыгып келдим, Кыйла журт кыраандыгын угуп келдим. Кыргыздан кор эл таппай жер бетинен, Кыйналып кыйын шагым сынып келдим. Кєп жерден кєз жашымды тєгїп келдим, Кєўїлїм караўгылап чєгїп келдим. Менден кор эркек таппай эч бир элден, Мезгилсиз денем сууп єлїп келдим. ÊÛÉÍÀËÛÏ ÒÓÐÀÒ Æ¯ÐªÃ¯Ì Жыргалды сенден кєрсєм да, Жытыўа жыпар кєнсєм да, Жалбарып жатып єзїўє, Жанымды бєлїп берсем да, Атыў, Затыў,

Ажарыўды, Кыялга катып жїрємїн. Антпешке такыр аргам жок, Азапка батты жїрєгїм. Арзууга кїйїп-жансак да, Ашыктык кїїсїн чалсак да, Махабат отун єксїтїп, Максатка жетпей калсак да, Атыў, Затыў, Асылдыгыў, Кєўїлгє тїйїп жїрємїн. Кєрїнєє сїйїп кїн кєрбєй, Кєп тїйшїктєндї жїрєгїм. Їй-їйгє балдар чапканда, Їстїмє кымкап жапканда, Зыркырап ыйлап агайын, Зыйнатым єтїп жатканда, Атыў, Затыў, Кыялыў эстеп, Кыйылып кєзїм ачаармын. Атыўа илеп тийгизип, Затыўа таажы кийгизип, Анан мен сапар тартаармын. Атыў, Затыў, Асылдыгыў, Кыялга катып жїрємїн, Кылмышка батып калгандай, Кыйналып турат жїрєгїм... ÊÀÉÐÀÍ ÊªÇÄªÐ Кєп кыздын карек нуру сынаар эле, Кєздєрїн ала качып жалтанышып, Кыйласы жыпар тєгїп тураар эле. Кылгырып кирпигинен бал тамызып. Айрымдар алгачкы эле карашканда, Арзууга кашык салып турушчу эле. Мылжыйып бойлор-бойгє жанашканда, Мурдунун учу тердеп курутчу эле. Табына жаштыгымдын куйкаланып, Бар эле махабатка кїйїп-жанган. Болуптур їмїттєрї уйпаланып, Сыртыман тонун бычып сїйїп калган. Чырагы карылыктын жана электе, Чынжырын мезгил шашып тагып салды. Кумары курбулардын кана электе Куланып курч мезгилим калып калды. Азыр мен жазуу кєрсєм єлїп-талып, Кєзїмє «тереземи» тагып окуйм. Тамгасы майдаларын бєлїп салып, Кїндїзї иликтирди жагып окуйм. Кєчєдє теше тиктеп турсам эми, Кєп кыздар кєўїл бєлбєй єтчї болгон. Кєз ымдап кєп аракет кылсам эми, «Бабайга жин тийгенби?» — дешчї болгон. Тиктешип титирешпей калып келет, Сексендин сегизине чыкпасам да. Сонунум солк этпестен уктай берет. Сороктоп саамайынан жыттасам да. ÒÀÀÐÛÍÁÀ Кайчылаш єтїп кетсек кєрїшпєстєн, Каректер ынтызаарлык тєгїшпєстєн. Арманда кете бермек турбайбызбы, Анда бир арзуу даамын бєлїшпєстєн. Ырлардын ындыны єчїп багы ачылбай, Ыкташып тїн кїзєтїп таў атырбай. Кырчын кез жалгызсырап єтмєк экен, Кыргыздын жайдак чабар сары атындай. Эриндер эртели-кеч шыбырашып, Эўсешїї эт-жїрєктї чымыратып. Жааганын сезбей калмак турбайбызбы, Жаштыктын жамгырлары дыбыратып. Аркалап армандуунун шорун ташып, Арзышкан ашыктардын жолун басып. Калышсак айда-жылда кабак чытып, Кайта бат табышчу элек моюндашып. Їзїлбєс їмїт байлап дайыныўа, Бара албайм баштагыдай айылыўа. Баасызым, бакыр чалга таарынбачы, Баркы жок башка тїгїл зайыбына. Чак келбей тагдырымдын табагына, Чайналып калсам дагы заманыма. Азыр мен тирїї жїрєм ал кїндєрдїн, Жалынып жакшысына, жаманына

Жыргал БЕРДИБЕКОВ № 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

ТЇРКЇН ДЇЙНЄ

БАРЫБЫЗ ЖАЙ МЕЗГИЛИН КЇТЇП ЖАТАБЫЗ ДЕШЕТ ГО, БИРОК ЧЫНЫНДА БУЛ ЖЫЛЫ БАРЫБЫЗ ДЇЙНЄДЄГЇ ТЫНЧТЫКТЫ КЇТЇП ЖАТАБЫЗ... Дїйнє эли єз тилдеринде сїйлєшєт жана єзїнїн кичинекей дїйнєсїнєн тышкары эчтеке ойлобогондой. Бирок барыбызды бириктирген нерселер бар. Алар бардыгыбызга теў тийиштїї – кубаныч, кїйїт, жек кєрїї, сїйїї, эрдик, жашоого болгон кызыкчылык жана жашоо їчїн чексиз кїрєшїї. Кийинки сїрєттєр дал ушул эмоцияларды чагылдырат.

Кытай. Мээсинин шишигинен єлєєр алдында турган 11 жашаар мектеп окуучусу єзїнїн єтї менен бєйрєктєрїн башка оорулууларга донор кылып берїїсїн айтып, аларга жардам кылгысы келгенин билдирет. Азырынча тирїї балага жана энесине доктурлар таазим кылып турган кез.

Балинин тургуну инвалид баланын кєўїлїн кєтєрїш їчїн бамбук флейтасын ойноп берип жатат. Алар бир тууган эместигине карабастан, єз баласындай жакшы кєрєт.

23 саат жїргєн жїрєктї алмаштыруу операциясын жасап бїтїп отурган хирург. Ассистенти бурчта уктап жатат.

Ал пациент жєн эле тирїї калбастан, 2009-жылы єтїп кеткен єзїнїн хирургунан да узак ємїр сїргєн.

Жума намаз убагында чоўдорду туурап жаткан кичинекей бєбєк.

Нааразылык акциясындагы жаран пианино ойноп жатат. Арткы планда милицияны кєрсє болот.

Бразилия. Коррупция жана милициянын “беспределине” каршы чыккан жаран ок алдында. № 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

60 жыл мурун Корей согушунда дайынсыз жоголуп кетип, кийин єлїп табылган кїйєсїн тозуп жаткан Клара Грантт.

Ванкувер. 11-сентябрда терракттан каза болгондорду эскерип жатып ыйлаган скрипач.

Хэнань провинциясынын мектептеринин биринде 1 сентябрда 4000 окуучуга коўгуроо кагылып, алардын ичинен 32 окуучу эгиздер болгон. Эгиздердин ичинен 11 кыз-бала тїгєй болсо калгандары эгиздер болуп саналат.

Индиан. 6 жашаар баланы єрттєн алып чыккан куткаруучу.

Єлїм лагеринен бошотулган Руандалык баланын шрамдары.

Эфиопия. Эрбор уруусунун жаш жоокери.

Дїйнєдє тынчтык їчїн дуба кылып жатышкан 100’000 монах.

Коомдук транспортт. Єз ємїрїн кыйууга аракет кылган аялга жардам кылып жатышкан жєнєкєй жарандар. БЕКТУР БАЙМОЎОЛОВ

МЕКЕНДЕШТЕР

Америкадагы кыргыздардын їйлєнїї тойлору Азыркы тапта АКШда жашаган кыргыз туугандарыбыздын бейрасмий маалымат боюнча 20 миўдей жашаары маалым. Бир нече кыргыз коомдору иштеп, маданий, спорттук иш-чаралар тынбай єтїп турат. Бул сїрєттєрдє АКШда жїргєн кыргызстандык жаштар їйлєнїї їчїн атайын Кыргызстанга барып кєп чыгым болбой эле єздєрї жашаган шаарда чакан їлпєт той єткєрїп, баш кошуп жатышкандыгын маалымдайт. Сїрєттєр Америкадагы мекендешибиз Мирлан Мурзапазыловго таандык.

Рахатбек РЫСАЛИЕВ № 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

КЄЄНЄРБЄС МУРАС

ЕВРОПАДА КЫРГЫЗ КИЙИЗИ ЄТЇМДЇЇ кыргыздын боз їйїн, шырдагын сатат экен. Буюмдарды Кыргызстандагы чеберлерден алып келет. Айтымында, жылына беш-алты боз їй Европанын ар кайсы жагына сатылат. - Былтыркыга караганда бир аз начарыраак, бирок соодабызга ыраазы элебиз. Быйыл эки орунга чыкканбыз. Шырдактардын баасы тїрдїї, 50 евродон 300-500900 деп кете берет кєлємїнє жараша. Ар кимдин табити ар кандай, ушундай єўдєгїсї жакшы єтєт деп айтуу кыйын. Анткени кимдир бирєєгє ачык тїстєр жакса, кээ бири табигый єўдї тандашат. Боз їйгє кызыккандар да бар. Кээ бири дача кылганга же балдары їчїн чаканырагын алат. Жылына беш-алтыны сатабыз. Жакын жер болсо барып тигип беребиз, алыска алып кеткендерге видеосун берибиз. Мисалы, былтыр тартылган "Авицена" тасмасында биздин беш боз їйдї колдонушту.

Берлинде эл аралык "Базар" кєргєзмє-жармаўкеси аяктады. Акыркы элїї жылдан бери жарманке Import Shop Berlin деген аталышта єтїп келет. Берлиндеги "Базар" эл аралык жармаўкесиндеги кыргыз уздары жасаган куурчактар. Жїздєн ашуун єлкєнїн кол єнєрчїлєрї катышкан жармаўкеге кыргызстандык да чеберлер катышып, боз їй тигип, шырдак жана башка кийиз буюмдары менен элди тарта алды.

КИЙИЗ СУВЕНИРДЕН КЫРГЫЗСТАН АЛДЫДА Кол єнєрчїлєр єздєрї жасаган тїрдїї буюмдары менен элдик мотивдердин негизинде жараткан товарларын алып келип сатышат. Жїздєн ашуун єлкєнїн чеберлери менен атаандаш болуу, кардарларды тарта билїї да чоў маселе. Муну билїї їчїн їч залга бєлїнїп отурган кыргызстандык уздар менен баарлашып кєрдїк.

Сїрєтчї жана чебер Кїлїпа Асанакунованын кызы Асел Сапакова аталган жармаўкеге 11-жолу катышып атат. - Жармаўкеде башка єлкєлєр да кийизден жасалган буюмдарын алып келишет. Кєп жылдан бери салыштырам. Кыргызстандын кийизи башкача. Ошондуктан кийиз сувенирлер боюнча Кыргызстан алдыда турат десем жаўылышпайм. Непал, єзгєчє Монголия кєп учурда биздин кийизден жасалган сувенирлерди кєчїрїп жасайт. Кєп учурда Кыргызстандагы уздардан заказ кылышат деп да айтышты. Ал эми сатылышы ар кандай. 11 жыл ичинде эки жолу дээрлик баарын сатып кеткенбиз. Быйыл солгунураак. Сувенирлерди болсо барган єлкєнїн кызыкчылы-

гына, эмнени жакшы кєрїшєрїн, улуттук єзгєчєлїгїн эске алып жасайбыз. Мисалы, азыр кичине периштелерди, чымчык-

ты жана Рождество майрамына кийизден жасалган балатыларды алып жатышат.

Гїлзат Чытырбаева Берлиндеги жармаўкеге экинчи жолу катышып жатат Гїлзат Чытырбаева быйыл бул жармаўкеге экинчи жолу катышып жатат. Турган орду кымбатыраак экенин белгилеген Гїлзат жармаўке жана элдин тандоосу, кызыгуусу тууралуу єзїнїн байкоосун ортого салды. - Европалыктар кийизден жасалган буюмдарды жакшы кєрїшєт экен. Моюн орогуч, кийиз оюнчуктар жакшы єтїп жатат. Быйыл биринчи жолу териден жасалган сумкаларды алып келдик. Бирок алар жакшы єткєн жок. Экинчиден, биздин оюнчуктар кєп єзгєрбєй турганын байкадым. Жергиликтїї эл биз катышып жаткан жармаўкеге жыл сайын келишет. Бул оюнчукту былтыр да алганбыз деп айтып жатышат. Ошондуктан жаўы оюнчуктарды жасап, жок дегенде тїсїн єзгєртїп туруу керек экен. Атаандаштык кїч. Биз былтыркы эле буюмдарыбыз менен келгенбиз.

ЫСЫК-КЄЛДЄ ЖЕР ТИТИРЄЄДЄН КИЙИН ТУРАК ЖАЙЛАРЫ ЖАБЫРКАГАН ЖАРАНДАРДАН 2314 АРЫЗ ТЇШТЇ 19-ноябрда КРнын єзгєчє кырдаалдар министри Кубатбек Боронов 14-ноябрда Ысык-Кєл облусунда болгон жер титирєєнїн кесепеттерин жоюу, келтирилген материалдык чыгымдарды эсептєє жумуштарынын жїрїшї боюнча маалыматтарды алып, тиешелїї жетекчилерге тапшырмаларды берди. Алгач министрликтин кризистик кырдаалдарда башкаруу борборунун жетекчиси, полковник Мухамед Сваровдун маалыматы угулду. Анын маалыматына таянсак, Ысык-

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

Кєл облусунда жер титирєєдєн кийин турак жайлары жабыркаган жарандардан 2314 арыз тїштї. Алардын ичинен 1540 турак їй жана 44 социалдык объект текшерїїдєн єтїп, анын ичинен 513 турак їй жана 14 социалдык объект I даражада, 715 турак їй жана 18 социалдык объект II даражада, 172 турак їй жана 12 социалдык объект III даражада, 109 турак їй IV даражада жабыр тарткан. «Жарандык коргонуу комиссиясы текшерїї иштерин улантууда», - деди М.Сваров.

БОЗ ЇЙ САТКАН НЕМИС Кыргызстандыктардын баары эле кийизден жасалган буюмдар менен келген эмес. Мисалы, быйыл биринчи жолу катышып аткан “Сайма” ишканасы жармаўкеге туш кийизден баштап, кыргыздын жашоо-тиричилик буюмдарында колдонулган сайманын тїрлєрїн алып келген. Ишкананын єкїлї Маргарита Мяленко Израилде Берлинге салыштырмалуу жакшы сатышканын эскерди.

ЕВГЕНИЙ ЗАЙБЕРТТИН ШЫРДАКТАРЫНА КЫЗЫККАНДАР АРБЫН

Ал эми Кыргызстандан келген теги немис Евгений Зайберттин чакан боз їйїн, чоў, кичине тїркїн-тїстїї шырдагын кєрбєй кеткендер аз эле болду. 20 жыл илгери Германияга кєчїп келген Зайберттин їй-бїлєсї он жылдан ашуун убактан бери

Асел Темиралиева-Майердин кийиз буюмдары жармаўкенин кєркїн ачты Асел Темиралиева-Майер Import Shop Berlin же “Базар” эл аралык жармаўкесине Кыргызстандын атынан катышкан алгачкы єкїл болгон. Ал 2003-жылы кийизден жасалган буюм-тайымдарды алып чыккан болчу. Азыр кандай товар европалыктарды кєбїрєєк тартат, жергиликтїї тургундар эмнеге кызыгат деген маселени жакшы билип калган. Быйыл да минтип кандай жаўылыктары бар экенин “Азаттык” менен бєлїштї. Асел айым Кыргызстандагы “Тумар” кол єнєрчїлєр ишканасынын Германиядагы єкїлї. Ал бул ишкананын эле эмес, ар кайсы чеберлердин мыкты буюмдарын алып, єзї да заказ берип турат. Берлинде 53-жолу єтїп жаткан кєргєзмє-жармаўкеге кыргызстандык кол єнєрчїлєрдї уюштуруп алып келген. - Быйыл жарнама жакшы болду окшойт, жармаўкеге келгендер кєп. Єзїбїз болсо жаўы нерселерди да, былтыр жакшы єткєн эски буюмдарды да алып келгенбиз. Мисалы, кийиз тапичкелерди кєп сурашат. Андан сырткары їкї, тїлкї, уй сыяктуу оюнчуктарды жакшы кєрїшєт. Азыр ошолор жакшы кетип жатат. Чебер уздар жармаўкеде европалык кардарлардын табитин їйрєнїшїп, кесиптештери менен тажрыйба да алмашты. Беш кїнгє созулган “Базар” жармаўкеси 16-ноябрда жыйынтыкталды. Азаттык

ЖАЎЫ ДАЙЫНДАЛГАН ЄКМЄТ МЇЧЄЛЄРЇ ЖОГОРКУ КЕЎЕШТЕ АНТ БЕРИШТИ 19-ноябрда ЖКнын жалпы отурумунда жаўы дайындалган министрлер - ички иштер министри Мелис Турганбаев, маданият, маалымат жана туризм министри Алтынбек Максїтов, энергетика жана єнєр жай министриКубанычбек Турдубаев жана саламаттыкты сактоо министри Талантбек Батыралиев ант беришти. Иш-чарага президент Алмазбек Атамбаев катышты. Министрлер єздєрїнїн кызматтык милдеттерин так, Конституциянын ченемдерин ыйык аткарууга, ал эми антты

бузган учурда КР мыйзамдарынын алкагында жооп берїїгє убада кылышты. Жогорку Кеўештин тєрагасынын орун басары Тєрєбай Зулпукаров депутаттардын атынан КР єкмєтїнїн жаўыдан дайындалган мїчєлєрїн ант берїї аземи менен куттуктап, алардын ишинде ийгиликтерди каалады. Жаўыдан кызмат ордуна дайындалган єкмєт мїчєлєрї кыргыз парламентинде ант бергенден кийин єз ыйгарым укуктарын расмий аткарууга киришет.

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР МИНИСТР Т.САРИЕВ ПРЕЗИДЕНТ А.АТАМБАЕВГЕ БАНКТЫК ЯЧЕЙКАЛАР ЖЄНЇНДЄГЇ ИШТИ ТЕКШЕРЇЇНЇ ТАПШЫРУУСУН СУРАНЫП КАЙРЫЛДЫ

мєттїн мурдагы мїчєсї катары, азыркы єкмєттїн экономика министри катары 2010-жылы мен тараптан кызмат абалдан кыянаттык менен пайдалангандык тууралуу имиш сєздєрдїн улантылышы єтє жагымсыз. Мен буга биротоло чекит коюу керек деп ойлойм. Ошондуктан мен Сизге КРнын компетенттїї органдары банктык ячейкалар жєнїндєгї ишти текшерїїсїн жана баардыгына объективдїї баа беришин суранып кайрылам», - деп айтылат Т.Сариевдин кайрылуусунда.

Ж.Оторбаев мамлекеттик башкарууну реформалоо боюнча:

КРнын экономика министри Темир Сариев президент Алмазбек Атамбаевге КРнын компетенттїї органдарына банктык ячейкалар жєнїндєгї ишти текшерїїнї тапшыруусун суранып кайрылды. «Сизге кайрылуума, акыркы кезде кайрадан кээ бир ЖМКда Т.Сариев менен А.Бекназаровдун мурдагы президент К.Бакиевге тиешелїї банктык ячейкалардагы акчаларды менчиктештирип алууну талкуулаган телефондук сїйлєшїїлєрїнїн їн жазмасы жєнїндєгї сєздєрдїн айтылышы себеп болуп жатат», - деп белгиленет кайрылууда. «Мен бул маселе боюнча мунун баары чындыкка коошпой тургандыгы тууралуу билдирме бергем. Єз кезегинде КРнын башкы прокуратурасы, КРнын эсептєє палатасы тарабына текшерїїлєр жїргїзїлгєн жана мен тараптан акчалай каражаттарды менчиктештирип алуу же кандайдыр бир мыйзам бузуулар болбогондугу аныкталган. Бирок буга карабай бул тема боюнча спекуляциялар уланып жатат», - деп жазат министр. «Мага саясатчы катары, Убактылуу єк-

БИШКЕКТЕ ЖАСАЛМА АКЧА АЛМАШТЫРУУГА АРАКЕТ КЫЛГАН ЖАРАН КОЛГО ТЇШЇРЇЛДЇ

Бишкек ШИИБдин кызматкерлери тарабынан жасалма акчаларын алмаштыруу аракетин кєргєн жаран кармалды. 20-ноябрда Бишкек ШИИБдин басма сєз кызматы билдиргендей, мурдараак милиция кызматкерлерине кайрылган шаар тургуну Ж.Урниса, болжол менен 3540 жаштар чамасындагы белгисиз адамдар Чїй менен Бейшеналиева кєчєлєрїнїн кесилишиндеги акча алмаштыруучу жайдан жасалма акчаларды алмаштырууга аракет кылгандыгын билдирген. Бул боюнча кєрїлгєн чаралардын жыйынтыгында тїнкї милициянын кызматкерлери Бишкек шаарынын тургуну Ш.Рахатты колго тїшїрдї. Учурда иликтєє иштери улантылып жатат.

ЛЕБЕДИНОВКА АЙЫЛЫНДА «ХОНДА-ОДИССЕЙ» АВТОУНААСЫНЫН АЙДООЧУСУ СЇЗЇП КЕТКЕН ЖЄЄ ЖЇРГЇНЧЇ КАЗА БОЛДУ 18-ноябрда болжол менен саат 19:50лєр чамасында Лебединовка айылында жєє

38 ИШ-ЧАРАНЫ ИШКЕ АШЫРУУ ЭЎ МЫКТЫ ЭЛ АРАЛЫК ТАЖРЫЙБАЛАРДЫ ЭСКЕ АЛУУ МЕНЕН ЖЇРГЇЗЇЛЄТ

2017-жылга чейинки мамлекеттик башкаруу секторун реформалоо боюнча Єкмєттїн негизги багыттарын аныктаган Жол картасында белгиленген 66 иш-чаранын ичинен 2014-жылдын ноябрь айына карата кыска мєєнєттїї 28 иш-чара толугу менен аткарылып, анда мамлекеттик башкаруу, мамлекеттик кызмат, мамлекеттик финансыны башкаруу, коррупцияга каршы кїрєшїї жаатындагы реформалар ишке ашырылды. Бул тууралуу 19-ноябрда премьер-министр Жоомарт Оторбаев Дїйнєлїк банктын Кыргызстандагы туруктуу єкїлї Жан-Мишель Хаппи жетек-

чилик кылган Дїйнєлїк банк миссиясы мененжолугушууда билдирди, деп маалымдайт єкмєттїн басма сєз кызматы. Анын айтымында, Жол картасын ишке ашыруу алкагында КР єкмєтїнїн жана Жогорку Кеўештин 16 ченемдик-укуктук актылары кабыл алынган. Єкмєт аркылуу ишке ашырылган маанилїї иштердин арасында электрондук порталдын тїзїлїшї жана мамлекеттик сатып алууларды электрондук форматка єткєрїї, энергетика тармагындагы кєзкарандысыз жєнгє салуучуну жана эсептик борборду тїзїї, программалык бюджетти киргизїї, мамлекеттик органдардагы коррупцияны жоюу боюнча кадамдык чараларды ишке ашыруу аракеттерин кєрсєтїїгє болот. «Калган орто мєєнєттї жана узак мєєнєттїї 38 иш-чараны ишке ашыруу эў мыкты эл аралык тажрыйбаларды эске алуу менен жїргїзїлєт. Алардын арасында фундаменталдык реформаларды белгилєєгє болот, бирок программа жандуу болуусу жана коомдун талабын жана єлкєдє болуп жаткан єзгєрїїлєрдї эске алуу менен кошумчаланып туруусу керек» — деп белгиледи премьер-министр. Ж.Оторбаев аталган процесс тууралуу коомчулукка кеўири маалымат берїї зарылдыгын белгилеп, ошондой эле анын программанын айрым пункттарын талкууга жана иштеп чыгууга тартуу маанилїїлїгїнє токтолду. Мисал катары ал «Министр байланышта» маалымат-тїшїндїрїї кампаниясын жана маморган жетекчилеринин Иш-аракет жана милдеттенме пландарын келтирди.

МИНИСТР М.ТУРГАНБАЕВДИН МИЛИЦИОНЕРЛЕР КЫЛМЫШКЕРГЕ КАРАТА КУРАЛ КОЛДОНО АЛАТ ДЕГЕН БИЛДИРЇЇСЇ КЄЛДЇКТЄР АРАСЫНДА КЄП ТАЛКУУНУ ЖАРАТТЫ

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК жїргїнїчї каза тапкан жол кырсыгы болду. Бул тууралуу ИИМдин басма сєз кызматы билдирди.

«Хонда-Одиссей» автоунаасынын айдоочусу С.К. (Бишкектин тургуну, 1984жылы туулган) Лебединовка айылында єтмєк жолдон єтїп бара жаткан адамды сїзїп алган. Кырсыктын кесепетинен алган жаракаттардан улам жєє жїргїнчї каза болду. Каза тапкан адам 1972-жылы туулган, Чыгыш айылынын тургуну экендиги такталды. Аталган факт боюнча соттук-медициналык, трасологиялык, автотехникалык экспертизалар дайындалып, Чїй облусунун Аламїдїн РИИБнин тергєє бєлїмї тарабынан иликтєє иштери башталды.

БИШКЕКТЕГИ МЕКТЕП-ГИМНАЗИЯНЫН МУГАЛИМИНЕН ДИНИЙ-ЭКСТРЕМИСТТИК МААНИДЕГИ МАТЕРИАЛДАР АЛЫНДЫ

Мурдараак маалымдалгандай, Бишкек ШИИБ менен УКМК кызматкерлери тарабынан Бишкек шаарынын жана Чїй облусунун аймагында радикалдык-экстремисттик ишмердїїлїктї аныктоого багытталган ыкчам-иликтєє иш-чаралары жїргїзїлдї. Иш-чаранын жїрїшїндє Нарын облусундагы Ак-Талаа районунда туулган, учурда Бишкек шаарында жашап жаткан 26 жаштагы Ж.А. аттуу жарандын їйї текшерилди. ИИМдин басма сєз кызматынын маалыматына ылайык, Ж.А. шаардагы мектеп-гимназияда мугалим катары сабак берип келген. Аталган жарандын жашаган жерин текшерїїдє диний-экстремисттик маанидеги 108 материал, А4 жана А2 форматындагы кагаздар жана СД-дисктер, компьютер, модем, флеш-карт, араб тилиндеги китептер, дептерлер жана журналдар табылды.

Ал эми, Ысык-Кєл облусунун Тїп районундагы Ичке-Суу айылында туулган, учурда Чїй облусунун Ысык-Ата районунда жашап жаткан 27 жаштагы Ж.З.

11 КРнын ички иштер министри Мелис Турганбаевдин, кийинки жолкуда милиция кызматкерлери тарабынан куралдуу кылмышкерге карата табелдик куралдан ок чыгарууга команда бергени тууралуу маалыматтар Ысык-Кєл облусунун коомчулугу арасында кєп талаш-тартыштарды жаратты. Бул тууралуу 19-ноябрда Ысык-Кєл ОИИБдин басма сєз кызматы билдирди.

Маалыматта айтылгандай, ысык-кєлдїктєр укук тартибин сактоочулар тарабынан ок атуучу куралды колдонуунун укутук ченемдїїлїгї боюнча кайчылаш пикирде болушууда. Ысык-Кєл ОИИБдин жетекчиси Эмилбек Салиев бїгїн, жарандык сектордун айрым єкїлдєрїн кабыл алып, бул меселе боюнча так тїшїндїрмє берди. «Министр, «КРнын ички иштер органдары жєнїндє» мыйзамга шилтеме берїї менен милиция кызматкери кооптуу учурда эскертїїсїз курал колдоно аларын билдирди», - деп белгилейт басма сєз кызматы. Э.Салиев, ИИМдин жетекиси тарабынан жарандардын конституциялык укуктарын коргоо боюнча чоў иштер жасалып жатканын белгилєє менен, «Ошондуктан, министрдин бул билдирїїсїн башкача талкууга алуунун кереги жок. Анын буйругу бир гана жакшы ниеттерге багытталган, башкача элди кылмыштуулуктан сактоого», - деди ал.

аттуу жарандын їйїн текшерїї учурунда диний-экстремисттик маанидеги маалыматтардын электрондук тїрїн сактаган нетбук, жазма китепче, ноутбук табылды. Мындан тышкары, Бишкектин Жал кичи районундагы 27 жаштагы К.Ж. аттуу жарандын їйїнєн да диний-экстремисттик мїнєздєгї материалдар алынды. Аталган фактылар Бишкек ШИИБ тарабынан каттоого алынып, учурда чогултулган материалдар УКМКга єткєрїлїп берилди жана текшерїї иштери улантылууда.

АКЫРКЫ СУТКА ИЧИНДЕ ЄЛКЄ АЙМАГЫНДА 9 ЄРТ КЫРСЫКТАРЫ КАТТАЛЫП, 9 ЄРТ ЄЧЇРЇЇ БЄЛЇМ ЖЄНЄТЇЛДЇ, - ЄКМ

Акыркы сутка ичинде республиканын аймагында 9 єрт кырсыктары катталып, аларды єчїрїїгє 9 єрт єчїрїї бєлїмдєрї тартылды, деп билдирди 20-ноябрда ЄКМдин басма сєз кызматы. Электр жабдууларын куроо эрежесинин бузулушунан улам Бишкек шаарынын Арча-Бешик жаўы конушундагы Чортекова кєчєсїнїн №210 дарегинде жайгашкан турак їйдєн єрт чыгып, бир бєлмєнїн полу, кондиционер кїйїп кетти.

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

ВИРТУАЛДЫК ДЇЙНЄ

Азыркы жаштардын, жеке эле жаштардын эмес улуу муундун купулуна толуп, алардын кызыгуусун арттырган жана єздєрїнїн кєп убактарын WhatsApp жана Facebookта єткєрїшїп, достору менен кызыктуу маалыматтар менен алмашып жана баарлашып келишет. Бирок, алардын кайдан жана кантип пайда болгонун кєбїнє кызык болушу керек. Биз силердин кызыгууларыўарды арттырыш їчїн WhatsApp, Facebookтун чакан тарыхына кайрылдык.

WhatsApp — смартфондр їчїн проприетардык мессенджер. Тексттик, аудио жана видео каттарды жєнєтє алат. Клиент Android, BlackBerry OS, BlackBerry 10, iOS, Series 40, Symbian (S60) жана Windows Phone платформаларында иштей алат.

ВОТСАПП ДЕГЕН ЭМНЕ? Вотсапп (WhatsApp) – билдирїїлєрдї алмашуу їчїн тїзїлгєн программа. Android, BlackBerry OS, iOS, Series 40, Symbian (S60) жана Windows Phone платформасында иштеген акылдуу телефондорго жїктєп алууга болот. Ал эми жєнєкєй телефондор менен компьютерлерде бул программа иштебейт. Вотсапп аркылуу текст тїрїндєгї билдирїїлєрдї, сїрєттєрдї, видео жана аудио жєнєтїїгє жана алууга мїмкїн. Чатты колдонууда атайын топ ачып, анда 50 адам бир учурда баарлаша алат. Ошондой эле билдирїї жазып, кєп убакыт коротуунун Facebook дїйнє жїзїнє кеўири таралган ири тармак болуп эсептелет. 2004-жылы Марк Цукерберг тарабынан негизделген. Натыйжада ушул сайт аркылуу Марк Цукерберг 23 жашында планетабыздын эў жаш миллиардери болгон. Эў биринчи бул веб-сайт The Facebook деп аталган жана аталган сайтты бир гана Гарвардтык университеттин студенттери колдоно алышкан. Катталууну Бостондун башка университеттерине ачып андан соў АКШнын бардык окуу жайларынын студенттерине жеткен. 2006-жылдын сентябрь айынан баштап бардык Интернет колдонуучулардын 13 жаштан єйдє, электрондук почталары болгон интернет колдонуучуларга жете баштаган. 2012-жылынын маалыматы боюнча дїйнє жїзї боюнча колдонгондордун саны 1 млрд адамдан ашты. Март айында (2012) суткасына 526 млн адам кирип, 500 млн адам айына уюлдук телефондон кире алган. Кїн сайын бул тармакта 3,2 миллиард колдонуучу "мага жакты",ойпикирин билдирип (комментарий) жана 300 миллион сїрєттї жарыялашат. 2011-жылы октябрь айына карата кїн сайын кирип туруучу колдонуучулардын саны 750млн ал эми сайттын барагын кароочулардын саны 1 триллионду тїзгєн. Бул тармак єзїнїн жасалгаланышы жагынан жєнєкєйлїгї (минимализм), аткаруучу милдеттеринин ар тараптуулугу жана аз жарнамаланышы менен башка тармактардан айырмаланып турат. Башка социалдык тармактар їчїн жарнамалар кєбїрєєк жарыяланып турса, Фейсбукта жарнама минимум денгээлге жеткирилген. Facebook - бул дїйнєдєгї эў ири социалдык тармак.

КОЛДОНУУ ЖОЛДОРУ

ордуна добушуўузду жаздырып жєнєтїї менен убакытты їнємдєєгє да шарт тїзєт. Программанын аталышы англисче What's Up? (Иштер кандай?) деген сєздєрдїн айкалышынан алынган.

ЖЇКТЄП АЛУУ ОЎОЙ Вотсапптын кызматын пайдалануу їчїн жєнєтїїчїнїн жана алуучунун телефонунда орнотуу зарыл. Аны телефондогу интернет дїкєндєрдєн бекер жїктєп алууга болот. Бирок «Apple» компаниясынын операциондук системинде иштеген телефон ээлери интернет дїкєндєн сатып алуулары зарыл. КЫЗМАТТЫ ПАЙДАЛАНУУ БЕКЕР ДЕШЕТ, БИРОК... Программаны кєчїрїп алуу акысыз жана кызматты колдонуу 1 жылга чейин бекер. Ал эми андан кийинки жылдары гана жылына бир ирет 99 цент же болбосо 50 сомдун тегерегиндеги акча тєлєп туруусу керек. Бирок бул программа интернет аркылуу иштегендиктен, уюлдук операторлор койгон интернет-тарифке ылайык тыйындарын алып турушат. Ит да

Бул тармакты колдонуучулардын жекече колдонууларына жана ар тїрдїї уюмдарды єркїндєтїп, бизнести єнїктїрїї їчїн да колдонгонго болот. Социалдык интернетте адамдар бири-бири менен маалымат алмашып турат. Сиз интернеттен бир кызыктуу макала окусаўыз досторуўуз менен бєлїшкїўїз келет. Анкени сиз ал макаланын тегерегинде сїйлєшїї аркылуу башка да малыматтарга ээ болуп калышыўыз мїмкїн. Фейсбук аркылуу досуўуз менен музыка, видео, спорт, китеп, ж.б. жаўылыктарды же єз ара ой-толгоолорду бєлїшїї эў эле пайдалуу болуп саналат. Фейсбукту колдонуунун дагы бир жакшы жагы сиз досторум гана менин статусумду кєрє алат же досторумдун достору кєрє алат десеўиз болот. Андан тышкары Фейбукта дагы топторду тїзсєўїз болот. Мисалы: “Кыргызстандыктар” деп жазып туруп ал топко Кыргызстандык досторуўузду киргизип койсоўуз болот. Анткени, сиз жаўылык бєлїшкєндє кыргызстандык досторуўуз менен ой-пикирлерди кыргыз тилинде бєлїшїп койсоўуз болот. Эгерде, сиз бир эссе жазсаўыз, анда аны менен Фейсбук ар-

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

бекер їрбєй калган азыркы заманда кызматты пайдаланган адам капчыгын жукартууга мажбур.

ПРОГРАММАНЫН ТЇЗЇЇЧЇЛЄРЇ ТУУРАЛУУ Аталган программаны 2009жылы америкалык Брайан Эктон жана АКШга кєчїп кеткен украиналык Ян Кум тїзгєн. Алар єз алдынча компания тїзгєнгє чейин «Yahoo!» интернет корпорациясында 20 жыл эмгектенишкен. УЮЛДУК ОПЕРАТОРЛОРДУН ПАЙДАСЫ АЗАЮУДА Вотсапптын жардамы менен 2012-жылы апрелде кїнїнє 2 миллиард билдирїї жєнєтїлгєн болсо, жаўырган жылы 32 миллиардга жеткен. Ал эми колдонуучулардын саны 2012-жылы айына 100 миллионду тїзсє, їстїбїздєгї жылдын февралында 450 миллион кишиге чейин єскєн. Серепчилердин айтымында, программа кулачын кенен жайган сайын, дїйнєдєгї уюлдук операторлордун СМСтен тїшкєн пайдасынын суммасы жы-

кылуу бєлїшїї эў эле оўтойлуу. Анткени Facebook Notes кызматы бар.

ТАРЫХЫ Фейсбуктун негиздєєчїсї Марк Цукерберг Бул сайтты ачууну Цукерберг жаш кезинде жана жеке менчик мектепте(Phillips Exeter Academy) окуп жїргєндє ойлогон. Мектепте жыл сайын окуучулардын справочниги - аты, адреси жана сїрєттєрї жарыяланып турган(тактап айтканда "китеп бети","китептин бети" Facebook), качан гана Цукерберг Гарвард университетине єткєндє, ал демилге кєтєрїп, окшош(аналогичный) тармактык ресурс ачууну сунуштайт, бирок окуу жайдын администрациясы маакулдугун бербейт. Ошондо, 2003-жылы 28-октябрда Цукерберг, студент, 2 курс убагында, Facemash интернет-сайтына код жазып, жана анда сїрєттєр колдонулуп, тїгєйлєрдї жайгаштырып, максаты алардын ичинен кимиси бири-бирине жагымдуу экенин аныктоо болгон. Бул нерсеге жетїї їчїн, Цукерберг Гарвардтык университеттин компьютердик тармагындагы корголгон бєлїктєрдї бузуп жана єздїк сїрєттєрдї кє-

лына 10 миллиарддаган долларга чейин кыскарууда.

КЫЗЫКТУУ... Вотсапптын негиздєєчїлєрї жарнаманы, компьютердик оюндарды жек кєрєт. Ошондуктан бир дагы жарнаманы вотсаппка жайгаштырууга уруксат берген эмес. - Программанын ишин жїргїзїї їчїн болгону 32 инженер иштейт. - Вотсапп долбоорун єнїктїрїїгє тартылган суммасы 58,25 миллион долларды тїзєт (2009-жылы 250 миў доллар, 2011-жылы 8 миллион доллар жана 2013-жылы 50 миллион доллар).

ВОТСАППТЫ FACEBOOK САТЫП АЛДЫ

чїрїп алган. Ал сайт (Facemash) тез ылдамдыкта таанылып, бирок бир нече кїндєн кийин Гарвард администрациясы аны жаап салган. Цукерберг администрация тарабынан коопсуздукту жана автордук укукту бузганы їчїн кїнєє коюлат. Бирок, аягында бул кїнєєлєрдї алып салат. 2004-жылы 4-февралда Цукерберг єзїнїн жаўы сайтын The Facebook ишке киргизет. Facebook деп атоонун негизи Цукербергтин окуу жылдарына байланыштуу. Марк Цукербергке бат эле Эдуардо Саверин(каржы директор) , Дастин Московиц(программист), Эндрю Мак-Коллум(сїрєтчї) жана Крис Хьюз сайтты алдыга жылдырууга кошулат. 2004-жылдын март айынан тартып сайт Колумбия, Стенфорд университетине кеўири иштей баштаган. Кийинчерээк башка университетте Бостон, Нью-Йорк университетине, Массачусетс технологиялык институтунда, андан соў кєпчїлїк Канаданынжана АКШнын окуу жайларына тараган. "2004-жылы июнь айында Facebook Пало-Альтого кєчєт (Калифорния). 2005-жылы компания єзїнїн атындагы The ар-

Кечээ жакында дїйнєгє белгилїї Facebook социалдык тїйїнїнїн жетекчилиги вотсаппты жалпысынан 19 миллиард долларга сатып алганын билдирди. Бул эбегейсиз каражат Кыргызстандын учурдагы бир жылдык бюджетинен (2 миллиард доллардын тегереги) 10 эсеге кєптїк кылат. Facebook`тун негиздєєчїсї Марк Цукерберг мессенджерди сатып алуунун негизги себебин «социалдык тїйїндїн мїмкїнчїлїктєрїн кеўейтїї жана пайдалуулугун арттырууга болгон максат» деп тїшїндїргєн. Жогорудагы каражаттын 4 миллиард доллары накталай акча тїрїндє берилсе, ал эми 15 миллиарды баалуу кагаздар тїрїндє сатылары айтылган.

тиклын алып салат да ошол эле жылы facebook.com домендик атын 200 000 $ сатып алат. 2007жылы 24 октябрда Microsoft компаниясы Facebook компаниясынан 1,6� акциясын 240 млн $ сатып алууну жарыялайт, ошону менен бирге компанияны 15 млрд долларга баалайт. 2008-ж октябрда Facebook єзїнїн эл-аралык штаб-квартирасын Дублинде ачууну жана 2009-жылы компания биринчи жолу киреше алуусун жарыялаган. 2010-жылы SecondMarket Inc айтуусу боюнча, компаниянын баасы 41млрд долларды тїзгєн. 2011-жылы 2-январда анын бааасын The New York Times газетасы жазып чыгат, алардын айтуусу боюнча, Facebook 50 миллиардтан ашуун долларды тїзгєн. Facebook дїйнєнїн булуў бурчундагы эў мыкты социалдык тармактары болуп келет,алсак, Австралия, Филиппин, Индонезия,Сингапур, Малайзия, Жаўы Зеландия, Вьетнам, Гонконг жана башкалар.

КЫЗЫКТУУ ФАКТЫЛАР Египеттеги революциянын катышуучусу єзїнїн кызына Фейсбук Жамаль Ибрагим деген ысымды берген, себеби егитеттик революцияда бул социалдык тармак эў чоў жана маанилїї ролду ойногон.

FACEBOOK БЛОГУ (БЛОКИРОВКА) Дїйнє жїзїнїн кээ бир мамлекеттеринде бул социалдык тармакты колдонуучулар аркылуу жабуу тїрткї болгон. Мындай мамлекеттерге; Иран, Кытай, Пакистан, Сирия, Бангладеш, Тїркмєнстан жана Тажикстан кирет. Бул тармакты жабууга саясий процесстер жана жергиликтїї динге кїрєшїї эсептелинет. Рахатбек РЫСАЛИЕВ

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ Кїнїмдїк керектєєлєрдє адам кєптї билсе да, дайыма жєнєкєй эле бир нерсеге муктаж болот. Ар кандай учурлардагы муктаждыктарга кээ бир кеўештерди жазууну туура кєрдїм.

ДЕНЕДЕГИ КЄКТЇ КЕТИРЕБИЗ

УКРОПТУН МЕДИЦИНАДА КОЛДОНУЛУШУ Укроп чайы Укроптун бир чай кашык уругуна кайнак сууну куясыз дагы (1 чай кашык укроптун уругуна 1 стакан суу), 5-10 мїнєткє тыныктырасыз. Чай даамына жакшы чыгыш їчїн укроптун уругун жанчып алсаўыз болот. Кєздї жууганда колдонсо болот 2 стакан сууга 1 чай кашык укроптун уругун салып, 10 мїнєт кайнатасыз. Анан жылымык кылып алып кєзїўїздї жууйсуз. Бул кєздїн кєрїїсїнє пайдалуу. Жашаруу їчїн колдонуу Малинанын, карагаттын жалбырагын алып, бир чайкашык укроптун уругуна алманын кагын жанчып алып, бир литр сууга кайнатып, он мїнєт тыныктырасыз. Муздаган соў бир стакандан ач карын ичип туруўуз. Мындай кайнатма болочок энелер їчїн єтє пайдалуу.

КЄЗДЇН ЛИНЗАЛАРЫ УЯЛГАН КЫЗДАР, ЛИНЗА ТАГЫНГЫЛА

Жашоо, турмуш ар кандай болот эмеспи, бир кїнї кїлсєў, экинчи кїнї ыйлайсыў дегендей. Кээ бирде жашоодо биз кїтпєгєн окуялар болуп кетип, жаракат алган учурлар кездешип калат. Майрамдагандын эртеси жигиттер биринин кєзїн бири согуп атып, эртеси кєпкєк болуп эле чыга келет. Илимде мындай жаракатты гематома деп атайт. Ал кєк акырындык менен єзїнїн єўїн єзгєртїп, сарыгып ага баштайт. Кийим кийгенде билинбей кала турган дене кєгєрсє го жакшы. А кокус кєз же бет кєгєргєн болсо, тирїїлїктїн тозогу ошо. Кєчєдєн жолуккан адам башкача кєзї менен карап, ыўгайсыз абалга калтырат.

ДЕНЕНИН КЄГЄРГЄНЇН КАНТИП ЭРТЕ КЕТИРСЕ БОЛОТ? Биринчиден, кєзгє же башка жакка сокку урулары менен эле музду же башка абдан муздак бир нерсени жарым саатча кармап туруу керек. Мындай учурда муздаткычта турган эт, клеёнка баштыкчадагы жашылча же муздак компресс жакшы жардам берет. Кєгєргєн жерге коюлган муздак нерсе канды жок кылып, беттин кєгєрїшїн да жок кылып коюуга жакшы. Бирок, терини кату тоўдуруп алуудан абайлашыўыз керек. Эгер, кєгєрїп калган болсо, сормо компресстер менен же массаж менен жок кылууга болот.

ЭЛДИК МЕДИЦИНАДА КЄГЄРГЄН ЖЕРДИ КЕТИРЇЇ

Жаўы эле жабыр тарткан болсоўуз, йоддон сетка кылып тарта койсоўуз жакшы. • Àëîýíèí æàëáûðàãûí òàê îðòîñóíàí êåñèï, àíû ïëàñòûðãà æàáûøòûðûï ÷àïòàñà äà êºêò¿ êåòèðåò.

• Êàäèìêè áèç òàìàêêà êîëäîíãîí ïåòðóøêà ÷ºá¿ äà êºãºðãºí æåðãå æàêøû. Ìóçäàòêû÷òûí ý¢ ê¿÷ò¿¿ æåðèíäå òóðãàí òî¢ãîí ïåòðóøêàíû êóáèê ò¿ð¿íäº êåñèï àëûï êºãºðãºí æåðãå áàññà¢ûç, ñûÿ êºê º¢ãº ÷åéèí áàðáàéò. • Æà¢û ýëå êºãºðãºí æåðãå æà¢û êàïóñòàíûí æàëáûðàãûí áèð àç æàí÷ûï òóðóï áàññà äà æàêøû.

Буга чейин кєзї начар кєргєндєргє бир топ кыйынчылыктар болчу. Кєз айнек тагынганы тагынып, уялганы їрїл-бїрїл кєрсє да тагынбай кете беришчї. Айрыкча, кыздардын кєпчїлїгї кєз айнек тагынгандан уялышат. Чынында, кээ бир учурларда кєз айнек менен жїргєн да ыўгайсыздыктарды туудурат. Кєз айнекти унутуп бир жерге таштап койсо, бирєє тебелеп, сындырып салышы ыктымал. Азыр мындай чоў маселени унутуп, жєнєкєй жол менен чечїїгє болот.

ЛИНЗАНЫН ЖАКШЫ ЖАКТАРЫ Кєрїї їчїн линза тагынып алсаўыз, сиздин кєзїўїз начар кєрєрїн эч ким байкабайт. Кыздар макияжын даана кєрсєтє алышат. Кєз айнектен айлана-чєйрєдєгї нерселерди башкача кєрсєўїз, линзадан кандай болсо, ошондой кєрєсїз. Андан сырткары, муздактан жылуу жерге киргенде кєз айнек буулана турган болсо, линза бууланбайт. Линзаны сатып алардан мурун, офтальмологго кайрылышыўыз керек. Офтальмолог сиздин кєзїўїздїн кєрїїсїн текшерип, линза тандап берет. Ал абдан эле жука жана кєзгє аба киргизип турат. Кїн сайын алмаштырып туруучу да линзалар болот. Мындан тышкары, 3 жумалык жана 3-4 айга чыдай турган линзалар бар. Булар сапаты жагынан мыкты болуп, кєздї кєп оорутпайт. Линзаны чечкенден кийин, аны столдун їстїнє ыргытып жибербей, акырын єзїнїн атайын жууй турган

суусуна салып коюўуз. Буларды атайын контейнерге сакташыўыз абзел. Антпесе, ар кандай чаўдар кирип кетип, кєзїўїздї єйкєйт. Кєзгє линзаны саларда колуўузду таза жууп алышыўыз керек. Тїстїї линзалардын жардамы менен кєзїўїздїн єўїн єзгєртїп алсаўыз болот. Кыздар кєбїнчє кєйнєгїнїн єўїнє жараша тандап, кеченин ханышасы болуп жїрїшєт.

ЛИНЗАНЫН ЖАМАН ЖАКТАРЫ: Єспїрїм балдар линза тагынганга болбойт. Себеби, алар чаў колдору менен линзаны тырмап жибериши мїмкїн. Кээ бир линзалар кєздєн тїшїп кетиши ыктымал. Ошондуктан, абайлап жїрїш керек. Линзаны абайлабаса, кєздїн артына єтїп кетиши ыктымал; Кєзгє да жабышып чыкпай калышы мїмкїн.

СОГОНЧОК ЭМНЕГЕ ЖАРЫЛАТ? • Нымдуулугу азайып, тамандын териси єзїнїн серпилгичтигин жоготсо. • Бєйрєк, калкан без оорулары менен ооруганда. Мында согончок жыл бою жарыла берет. Демек, сєзсїз дарыгерге барып кєрїнїшїўїз керек. • Таман тери оорусуна дуушар болсо. • Семиздиктен улам (бут ашыкча салмакты кєтєрє албай, согончок жарылат). Канчалык кам кєрсєўїз деле натыйжасыз болушу ыктымал. Андыктан арыктоо зарылчылыгы келип чыгат. • Организмге А жана D витаминдери жетишпегенде. • Ысык аба ырайынын, ыўгайсыз бут кийимдин, чаўдын, кєлдїн туздуу суусунун, кумдун таасиринен улам.

ЇЙ ШАРТЫНДА ДАРЫЛОО Согончоктун жарылуусун їй шартында оўой эле дарылап алууга болот. Ал їчїн кїнїгє сиздин 10-15 мїнєттїк убактыўыз, кїнїмдїк жашообузда колдонуп жїргєн каражаттар жана жашылчалар талап кылынат.

• Кїнїгє кєбїргєн самындуу ысык сууга бутту салып, 10 мїнєт кармаўыз. Андан соў пемза ташы менен жышып, таза чайкаўыз. Мындан кийин кремден же болбосо зайтун майынан сїртїп, байпак кийип алыўыз. • Ат кулак жана ромашканы кайнак сууга салып, бир аз муздагандан кийин ага атайын ванна даярдайсыз, бутуўузду 10-15 мїнєт саласыз. Чийки картошканы же пиязды майда тиштїї сїргїчтєн єткєрїп, целлофандын бетине шыбайсыз. Аны таза жуулган согончогуўузга жаап, сыртынан бинт менен ороп, байлап коюўуз. Аз дегенде 2 сааттан кийин гана чечїї керек. • Согончоктун жарылуусуна чалкан да жардам бере алат. Ал їчїн 1 литр кайнак сууга 2 аш кашык кургатылган чалканды салып, атайын ванна камдап аласыз. Ага 10-15 мїнєт бутуўузду саласыз. Ваннадан соў бутуўузду кургатып, азыктандыруучу кремден сїйкєп коюўуз. • Жатарда капустанын жалбырагын жанчып, жумшартып алган соў согончокко жаап, сыртынан байпак кийип жатыўыз. • 1 стакан сулу акшагын сууга ботко кылып бышырып, ага 2 аш

кашык зайтун же жїгєрї майын аралаштырасыз да, аны целлофандын бетине сїйкєп, согончогуўузга жабасыз. • Сїргїчтєн єткєрїлгєн сабизге теўме-теў єлчємдє бал аралаштырып, жарылган жерге жаап коюу кажет. Бул аралашма жатарда колдонулуп, эртеў мененкиге чейин калтырылат. Жарылган жерди айыктырууда помидордун ширеси да эў мыкты каражат болуп саналат. • Алманы сїргїчтєн єткєрїп, аны бир аз сїткє кайнатып аласыз. Даяр болгон боткону согончогуўузга жаап, їстїнєн целлофан баштык менен ороп коюўуз. Бул боткону 30 мїнєт кармоо туура. Интернет кабарчы PERI

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

САЯКАТ

Сингапур шаары жер планетасындагы эў таза шаар деп эсептелет. Калкында тыкандык маданият катарына кирген. Илгертен эле сингапурлуктарда урнадан сырткары ыргыткан таштанды їчїн тартип кызматчылары ордунда эле атып салышчу. Бїгїнкї кїндє бул жаза жеўилдетилип айып єлчємї 1000 долларга тїшкєн, бирок мындай мыйзамга карабастан бул єлкє бїткїл жер шарынан туристтердин кєўїлїн бурдурат. Сингапур- бул ылдам магистралдары, бетон жана айнектен болгон имараттары менен заманбап шаар. Бул єлкєнї сыймыктануу менен Азиянын миниатюрасы деп айтса болот. Анткени ушул жерде ынтымактуу илгерки 3 ири маданият жашап келет- малайдык, индиялык жана кытай. бїгїнкї саякатыбыз Сингапур болмокчу Сингапур республикасы (англ. Republic of Singapore; Калып:Lang-ms; Калып:Китайский; Калып:Lang-ta Cikappr Kudiyarasu ) — шаар-мамлекет, Тїштїк-Чыгыш Азия аралдарында жайгашкан, Малакка жарым аралынан ичке Жохор кысыгы аркылуу бєлїнїп турат. Малайзиянын курамына кирїїчї Жохор султанаты менен жана Индонезиянын курамындагы Риау аралдары менен чектешет. Сингапур - синга (арстан) деген єздєштїрїлгєн (санскритчеси siMha (арстан)) малайя сєзїнє, санскритче pura(шаар) сєзїн кошкондон алынган. Б.а. "арстандын шаары" дегенди билдирет. Сингапурдун аянты 714,3 км2 (2011-жыл) (кара. География Сингапура), 1960-жылдардан бери аянты деўиз тїбїнєн топурак алып тєгїїдєн чоўоюп жатат. Азыр Сингапур 63 аралдан турат. Эў ирилери — Сингапур (башкы арал), Убин, Теконг-Бесар, Брани, Сентоса, Семакау и Судонг. Эў бийик чекити — Букит-Тимах дєбєсї (163,3 м).

ТАРЫХЫ Сингапур тууралуу алгачкы маалыматтар кытайлык хроникаларда (III кылымдагы) жолугат. Арал Шривиджая империясынын ээлигинде болгон, империянын борбору Суматра аралында жайгашып, Темасек деп явалыктарча аталган экен.. Темасек бир учурда маанилїї соода борбору болуп туруп, кийин єз маанисин жоготуптур. Темасекшаары тууралуу айрым археологиялык табылгалардан башка маалыматтар жокко эсе.

1963-жылы референдумдун жыйынтыгы менен Сингапур Малайзия Федерациясына Малайя, Сабах жана Саравак мамлекеттери менен бирге - кирет, бирок 1965-жылы 7-августта чырдашуудан кийин Сингапур Малайзиядан чыгып кетип, 1965-жылдын 9-августунда эгемендигин жарыялайт. Сингапур тынчтык менен ажырашат, анткени федерациянын жетекчилиги анын Малайзиянын курамында болушу этникалык балансты кытай калкынын пайдасына кыйшайтат деп эсептешкен. 1959-жылдан 1990-жылга чейин Ли Куан Ю башкарып турганда, эч

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

Жер планетасындагы эў таза шаар

бир байлыгы жок Сингапур (ичїїгє сууну дагы Малайзиядагы Жохордон ташып келишчї), толуп жаткан ички-сырткы проблемаларын єзї чечип, 3-дїйнєнїн кедей єлкєсїнєн жашоо деўгээли жогору турган эў єнїккєн єлкєнїн даражасына чейинки секирикти жасайт. 2004-жылы 10-августта Сингапурдун 63 жаштагы премьер-министри Го Чок Тонг, бул постту кийинки 14 жыл ээлеп тургандан кийин кызматтан чегинип, бул тууралуу расмий єтїнїчїн єлкє президенти С. Р. Натанга тапшырат. Єкмєттї 52 жаштагы Ли Сянь Лун — Ли Куан Юнун тун уулу - башкарып калат. Ал финансы министринин постун да ээлеп турат. Бийликтен кеткенден кийин ага министрдин кызматын аткарып келген 80 деги Ли Куан Ю, уулунун єкмєтїндє 2011-жылга чейин єкмєттїн кеўешчиси болуп турган. Сингапур эгемендик алгандан бери єткєн 53 жылдын ичинде эки гана премьер-министр (Ли Куан Ю жана Го Чок Тонг) алмашты, азыр єкмєттї Ли Куан Юнун уулу Ли Сянь Лун башкарып жатат. Сингапурдун гїлдєп єсїшїнїн дагы бир себеби, так ушул стабилдїїлїктє болсо керек. 1959—1990-жылдардагы модернизация Эгемендик алган кезинде Сингапур ичїїгє сууну жана курулушка кумду да сырттан ташып келген кичинекей кедей шаар-мамлекет эле. Чынында мамлекет эмес эле, балыкчылардын кыштагы экен. Кошуна мамлекеттер достук маанайда эмес эле, калктын їчтєн бири коммунисттерге тилектеш болгон. Ли Куан Ю єзїн жана єз командасын "англис тарбиясын алган буржуазиялык лидерлердин тобу"[5] деп мїнєздєгєн.

ШААР ПАНОРАМАСЫ. Сингапур — базар экономикасы бар жана алык-салыгы тємєн мыкты єнїккєн єлкє, бул жерде транснационалдык корпорациялардын ролу жогору. Улуттук дїў азыкты (УДА) ар бир жанга бєлгєндє дїйнєдє жогорку орундардын бирин ээлейт (2008жылы — 38972,1 АКШ долл.). Конкуренцияга жєндємдїїлїк рейтингинде (ВЭФ - Бїткїл дїйнєлїк экономикалык форум - БЭФ) Сингапурдун экономикасы 2009жылы 3-орун алган (2008-жылы134 єлкєнїн ичинен 5-орун, 2007-жылы 131 єлкєнїн ичинен 7-орун, 2006-жылы — 5-орун). Сингапурду экономикасы єнїккєн єлкєлєрдїн деўгээлине тез жеткен секириги їчїн чыгыш азиялык жолборстордун катарына кошушат. Єлкєдє (белгилїї европалык, америкалык, япондук, жана Flextronics сыяктуу сингапурдук компаниялардын) электроника єндїрїшї, кеме куруу, финансылык кызмат кєрсєтїї сектору мыкты єнїккєн. Єлкє CD менен иштєє каражаттарын чыгаруунун дїйнєлїк борборлорунун бири. Биотехнология жаатында чоў изилдєєлєр жїрїп жатат. Raffles Сингапур холдинги Swissotel отелдеринин эл аралык тармагынын ээси. Экономикасы, єзгєчє тиричилик электроникасы, информациялык технологиялар, фармацевтика тармактарында,.экспорттон абдан кєз каранды, Сингапур — єз аймагындагы эў ири соода дєєлєтї. Тышкы сооданын кєлємї (2008) — 455,3 млрд АКШ.долларын тїздї Экспорт — 235,8 млрд долл. болду, мунун ичинде электрондук жана электротехникалык єндїрїштїн продукциясы, керектєє товарлары, переработки натуралдык каучукту иштетїїнїн продуктылары, нефтепродуктылар бар.

КЫСКАЧА: СИНГАПУРДУН МАМЛЕКЕТТИК ТЇЗЇЛУШЇ Сингапурдун Конституциясы Сингапур — парламенттик республика. Аткаруу бийлиги премьер-министр башында турган министрлер кабинетине таандык, президент кєбїнчє мамлекетти билгизип эле турат, бирок кээде маанилїї чечимдерге тыюу салышка укугу бар. Сингапурда 1965-жылдан бери саясий бийлик «Элдик аракет» (People’s Action Party, PAP) партиясында. Сынчылар Сингапурду де-факто бир партиялуу єлкє деп атап, жана PAPты оппозицияны кысып жатат деп кїнєєлєшєт. Бирок, Жумушчу партия жана Сингапур демократиялык альянс сыяктуу оппозициялык партиялар парламентте орун алышкан. Чек арасыз репортёрлор Сингапурду басма сєз эркиндиги боюнча 167 єлкєнїн ичинен 140-орунга коюп жїрїшєт[16]. Буларга карабастан, Сингапур єкмєтї єлкєдє абдан натыйжалуу жана ачык базар экономикалык системасын тїзгєн. Мындан тышкары, єкмєттїн ак ниет жана коррупцияга батпаган деген даўкы бар; ар кандай изилдєєчїлєр Сингапурду коррупцияга азыраак баткан єлкєлєрдїн 1-ондугуна, ал эми Азия боюнча - эў жогорку орунга коюп жїрїшєт (кара. Transparency International). Сингапур Улуттар достугу, БУУ, Тїштїк-Чыгыш Азия мамлекеттеринин Ассоциациясы (ASEAN), Азиялык-тынчокеандык экономикалык кызматташтык (АТЭС) сыяктуу эл аралык уюмдарга мїчє. СССР менен дипломатиялык мамиле 1968-жылы тїзїлгєн. Кыргыз республикасы менен Сингапурдун да мамилеси бар. Мыйзамдары Сингапурда кылмыштуулуктун деўгээли — дїйнєдєгї эў тємєндєрдїн бири, мында мыйзамдар кыйла катаал (Сингапурда єлїм жазасы бар жана ал колдонулат). Улут аралык касташуу жана жек кєрїї кєрїнїштєрї жазаланат (ал эмес Интернеттеги дискуссиялар эске алынат). Кээ бир кылмыштар їчун балак алынат. Айрыкча таш боордук менен єлтїрїї жана наркотик сатуу дарга тартуу менен єлїм жазасына буйрулат. 1991-жылдан 2004-жылга чейин 400 єлїм єкїмїКалып:Нет АИ аткарылган, — бул дїйнєдєгї єтє жогорку кєрсєткїчтун бири. Экономикасы Негизги макала: Сингапурдун экономикасы Артыкчылыктары : ыўгайлуу инвестициялык климат, жогорку конкуренттик чєйрє, экономикалык эркиндик рейтингиндеги жогорку орун, билими жогору, эмгекчил жана тартиптїї калк, калктын турмуш деўгээлинин жогорулугу. Начар жактары : Малайзиядан суу жагынан кєз карандылык. Бардык дээрлик азык-тїлїк жана энергияны ташып келїї. Адистердин дефицити. Дїйнєлїк электроника базарынын кризисинин 2001-жылдагы рецессиясы. Жердин аздыгы.

КОШУМЧА МААЛЫМАТ Клар-Ки Клар-Ки Риверсайд-Пойнт Сингапур — кооз балыктарды экспорт їчїн єстїрїїнїн дїйнєдєгї ири борборлорунун

àëûøû: ªëêºí¿í òîëóê àò ëèêàñû óá ñï Ðå Ñèíãàïóð . Àÿíòû: 683 êâ. êì Òàí Ïðåçèäåíò: Òîíè ð: Ëè Ñÿíü Ïðåìüåð-ìèíèñò Ëóí 5 312 400 [2] Êàëêûíûí ñàíû: àäàì àëäûê Áîðáîðó: Êîëîíè Ñèíãàïóð é, 15% Êàëêû: 76% êûòà 6% , àð êò ëû èÿ ìàëàéç àð ñò äó èí àé, Òèëè: Àíãëèñ, Ìàëìèëü òèëè Òà , èê íä Ìàíäàðè èñòåð, 15% Äèíè: 42% áóää èñòèàí, 9% õð ìóñóëìàí, 14% èñò òàîèñò, 4% èíäó êàðóó: Ìàëåêåòòèê áàø ûê ðä òà Ïàðëàìåí äåìîêðàòèÿ : æå¢èë ºíºð Ýëäèê ºíä¿ð¿ø à, õèìèÿëûê, èê îí æàé, ýëåêòð çíåñ æàíà ñîîäà-ñàòûê, áè ä¿ð¿øò¿ê, ºí ôèíàíñû, êåìå ðóëóø òóðèçì æàíà êó øòûê: ÀÊØ, Íåãèçãè êûçìàòòà ã, ßïîíèÿ, îí Ìàëàéçèÿ. Ãîíê ÿ ðå Êî ê ò¿ ø Ò¿ ðêóíó÷ó: Äåí ñîëóêêà êî Ãåïàòèò À бири. Сингапурдун кооз балыктарынын экспортко чыгарылуучу тїрлєрїн атап кетели: негизгиси - Poecilia reticulata , башкалары -Pterophyllum scalare , Poecilia latipinna , Poecilia sphenops , Xiphophorus helleri , Xiphophorus maculatus , барбустар, харацин жана гур балыктары. Дагы бир легенда боюнча, бул жерге биринчи аяк баскан Суматра ханзадасы болгон, ал ушул жерден арстан баштуу, балык куйруктуу жаныбарды кєрїптїр Ал курган шаар «Арстандын шаары» деп аталыптыр, ал эми жомоктогу жаныбарга арнап храм тургузулат. Сингапурлуктар традиция боюнча, єз шаарын «арстандын жана храмдын шаары» деп аташат. Спорт 1948-жылдан баштап Сингапур жайкы Олимпиялык оюндарга катышат. 2008-жылдан баштап Сингапурда Формула-1дин тїнкї жарышы єткєрїлєт. Сингапурдун 2008-жылкы Гран-призи Формула-1 дин тарыхында жарыштын тїнкї этабынын жыйынтыгы болду. 2010-жылы Сингапурда биринчи єспїрїмдєрдїн Олимпиялык оюндары єткєрїлдї Рахатбек РЫСАЛИЕВ

№ 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

16 HONDA STEPWGN, TOYOTA ESTIMA, HONDA ODYSSEY ABSOLUTE АВТО

Эгер сиз (Honda Stepwgn, Toyota Estima, Honda Odyssey Absolute) авто унаалардын бирєєсїн алам деп бирок, кайсы машина кандай экенин, анын канча май срапташын биле албай жатсаўыз анда бїгїнкї биздин “авто”деген рубрикабыз дагы Honda Stepwgn, Toyota Estima, Honda Odyssey Absolute автоо унаалары жєнїндєгї маалыматтар сизге жардам берет деген ишеништебиз.

Honda Stepwgn- (Хонда Сtepwgn) Honda Stepwgn (Хонда Степвгн) – 8 орунду минивен болуп саналат. Японанын эў жакшы жана кенен машинасы болуп эсептелинет. Кыргызстанда єз ордун таап, элдин кызыгуусун артырып єз кызматын кылып келет жана биздин єлкєдє аябай єтїмдї машиналардын катарын толуктайт. Кыймылдаткычтын кєлємї-1.8 жана 2.0 Кузов тїрї- Минивэн Узундугу— 4750 мм Туурасы— 1790 мм Бийиктиги— 1640 мм Эшиктеринин саны-4 Орундарынын саны-8 Массасы-1450 кг Багажынын кєлємї Бензин багынын кєлємї-65 л Кїйїїчї майдын сарпталышы 100 км: Шаар ичи-8.93 л Тарассада-5.62 л Дєўгєлєк єлчємї195/65 R 15 Баалары-5000-6500 миў доллар

Изготавливаем

МЕБЕЛЬ НА ЗАКАЗ • Âûåçä íà çàìåð, ïðîåêò, óñòàíîâêà – áåñïëàòíî.

Toyota Estima- 200 жылдан бери базарда сатылып келет. Минивэндердин арасында эў кєп єткєн машина. Кыргызстанда єз кызматын жакшы аткарып элдин купулуна толуп, алардын кызыгуусун артырып да келет. Кыймылдаткычтын кєлємї-2.0 жана 2.4 Кузов тїрї- Минивэн Узундугу –4750 мм Туурасы-1790 мм Бийиктиги- 1820 мм Эшиктеринин саны-5 Орундарынын саны-8 Массасы- 2400 кг Багажынын кєлємї мин/мак- 670-1780 л Бензин багынын кєлємї- 75л Дєўгєлєк єлчємї- 205/65 R15 Кїйїїчї майдын сарпталышы 100 км: Шаар ичи-12,2л Трассада-8,0л Баалары- 5500-7500 миў доллар

УРМАТТУУ ОКУРМАН! "АЙБАТ" гезитине жазылуу жїрїп жатат!

• Áîëüøîé îïûò ðàáîòû. Âûïîëíÿåì ðàáîòû ëþáîé ñëîæíîñòè è îáúåìà. • Ðàáîòàåì áûñòðî è êà÷åñòâåííî. • Èíäèâèäóàëüíûé ïîäõîä ê êàæäîìó êëèåíòó. • Êîìïüþòåðíûé äèçàéí áåñïëàòíî! • Äîñòàâêà è óñòàíîâêà áåñïëàòíî!

Контактные телефоны:

0709 09 99 56, 0550 25 08 88, 0708 02 56 74

Жазылуу почта кызматын кошкондо:

- 1 айга – 49 сом 50 тыйын - 3 айга – 148 сом 50 тыйын - 6 айга – 297 сом 00 тыйын Жазылуу республиканын, бардык почта бєлїмдєрїндє чектєєсїз жїргїзїлєт.

00% 1 а в т с е ч а к я Гаранти № 105 • 21-ноябрь, 2014-жыл

СЇЙЇКТЇЇ ГЕЗИТИЎИЗГЕ ЖАЗЫЛЫЎЫЗ!

Жазылуу индекси: 68546

HONDA ODYSSEY Absolute — 1995-жылы Япония жан Евроамерикага колдонуга бериле баштаган. Биздин Кыргызстанга 2003-жылдан баштап колдонуп келе жатат. Кыргызстанда кєп колдонуп азыркы тапка чейин минивэндердин алдыўкы орунду ээлеп келет. Биздин жарандардын кєптєгєн жумуштарын бїтїрїп кызмат кылып келет. Кыймылдаткычтын кєлємї-2.3 жана 2.5л Кузов тїрї- Минивэн Узундугу-4845мм Туурасы-1800мм Бийиктиги-1615мм Эшиктеринин саны-5 Орундарынын саны-7 Массасы-2035кг Багажынын кєлємї мин/мак-280-1235 л Бензин багынын кєлємї-65л Дєўгєлєк єлчємї- 215/55R17 Кїйїїчї майдын сарпталышы 100 км: Шаар ичи- 12, 13л Трассада- 9, 10л Баалары- 4000-5000 миў доллар Рахатбек РЫСАЛИЕВ