Айбат - коомдук-саясий гезити №133

2

АЙБАТ ПРЕСС

«АТА-ЖУРТ» ФРАКЦИЯСЫ МЄЄНЄТЇН АЯКТАБАЙ ЖОК БОЛОБУ? Парламенттеги «Ата-Журт» фракциясынан ырк кеткенине кєп болуп калды. «Ишенген кожолору сууга аккандан бери» ар кимиси алды-алдынан ар кайсыл партиянын, же топтун этегин кармап кетишїїдє. Мындай процесс адегенде жайыраак башталса, эми дїўїнєн боло баштады. Маселен, аталган фракциянын депутаттары Хаджимурат Коркмазов, Нургазы Айдаров, Улукбек Кочкоров жана Абдимуталип Кочкорбаевдер «Ата-Журттан» чыгып «Єнїгїї» партиясына кире качышты. Минтип отурса, шайлоого чейин «Ата-Журтта» эч ким калбай, жалгыз эле Ташиев єзї Бабановдун жанында калат окшойт. Ошондо Ємїрбек Токтогулович

Камчыкеге «Артыўда эч ким жок болсо сенин эмне керегиў, бошсуў» деп «талак» берип койбос бекен, ыя?

БИЙЛИК ШАЙЛООНУ ТАЗА ЄТКЄРЄЛЇ ДЕП АТСА, ТЕМИРБЕК АСАНБЕКОВДУН ТЕСКЕРИ БАСКАНЫ КАНДАЙ?

2010-жылдын 7-апрелинен кийин єлкєбїздє бийлик жаўырган. Жаўы келген бийлик мурдагыдай їй-бїлєлїк башкаруудан биртоло баш тартып, парламенттик башкарууга єтїп, анын негизинде бардык мамлекеттик иштерди ачык-айкын жана таза жасоого бел байлады. Єлкєбїздїн єнїгїшї їчїн башкы факторлордун бири бул таза шайлоо єткєрїї экенди-

гин моюнга алып, бул багытта алгылыктуу иштерди жасоодо. Алдыбызда парламенттик шайлоо келатат. Андыктан єткєн жылдан бери карай кыргыз єкмєтї калктын биометрикалык маалыматын топтоо багытында ишти катуу жїргїзє баштаган. Анын натыйжасы жакшы. Бирок аягына чыга элек. Булиш-аракет албетте эў ириде шайлоону таза єткєрїїгє багытталган. Мурдагыдай 3-4 адамдын ордуна бир эле адамдын добуш берип коюусуна жол бербєє максатын кєздєгєн. Бирок, мына ушул аракеттен дагы саясат тапкандар чыгууда. Маселен, «Мекен ынтымагы» партиясынын лидери Темирбек Асанбеков «Биометрикалык каттоо тууралуу мыйзам КР жарандарынын укугун жана эркиндигин одоно бузууга барабар» деп кыйкырып чыкты. Кандайча укук бузулат? Тескерисинче, башка бир адамдын ордуна таптакыр эле бєлєк адамдын добуш берип коюсуна чек коюу болуп жатпайбы? Таза шайлоону єткєрїї аракети болуп жатпайбы? Анан эмнеле Темирбек мырза тескери теминип туру. Же таза шайлоо болсо, анын партиясы адаттагысынча коюу чаўдын арасында кала берерин алдын ала сезип атабы?

ЄКМЄТ ПЕНСИЯНЫ КЄТЄРДЇ Кыргыз єкмєтї 18-июнда пенсиянын базалык бєлїгїн 250-500 сомго кєтєрїї боюнча токтомду жактырды. Эми 2015-жылдын 1-сентябрынан тарта пенсия алгандардын акчасына аталган сумма кошулат. Социалдык фонддун тєрагасы Мухаммедкалый Абылгазиев билдиргендей, 500 сомдук кошумча эркектердин 40 жылдык, аялдардын 35 жылдык эмгек стажы

бар пенсинерлер їчїн экенин билдирди. М.Абылгазиев 250 сом калган пенсионерлер їчїн 250 сомдон кошуларын кошумчалады. “Єкмєттїн мындай токтому Кыргызстанда жашаган пенсионерлердин жашоо деўгээлин кєтєрїїгє багытталган. Биз мындан ары да мїмкїнчїлїк болсо пенсияны этап-этап менен кєтєрїп турабыз”, - деди ал.

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

“АЗЫРКЫ ТАПТА КЄПЧЇЛЇК СЕРЕПЧИЛЕР КСДПнын САЛМАГЫ КЇЧТЇЇ БОЛУП ЖАТКАНЫН АЙТЫП АТЫШАТ” - Марс мырза, алдыда парламенттик шайлоо келатат. Сиздин боолголооўуз боюнча бул шайлоодо кайсы партиялардын алдыга озуп чыгуу мїмкїнчїлїгї бар?

- Азыркы тапта кєпчїлїк серепчилер КСДПнын салмагы кїчтїї болуп жатканын айтып атышат. Анан дагы жаўыдан тїзїлгєн «Кыргызстан» партиясында мїмкїнчїлїк бар деп айтышууда. Бирок, ошол эле учурда «Ата-Мекен» партиясынын да позициясы кїчєп баратат. Андыктан картина єзгєрїлїп кетиши мїмкїн. Себеби КСДП менен «Ата-Мекендин» ортосунда азыр байланыш жок болуп турат. «Эмгек» менен «Бїтїн Кыргызстан» бирикти. «Республика» менен «Ата-Журт» бирикти. Эгер ушулар бир тарапта болуп кетсе, анда картина таптакыр єзгєрїп кетиши мїмкїн.

- Шайлоо алдында ар кандай сая-

сый оюндар жїрїп кетери белгилїї. Бул жолу кырдаал оорлоп кетїїчї жагдай жокпу?

- Аябай чоў тобокелчиликтер бар. Кырдаал курчуп кетиши да мїмкїн. Себеби КСДП менен «Ата-Мекен» тирешип калышы мїмкїн. Муну тышкы оюнчулар пайдаланып кетиши мїмкїн. Ошол эле убакта батышка оогон саясатчылар да бар…

ТЕКЕБАЕВ ШАЙЛООНУ ГАНА ОЙЛОБОЙ, ЄЛКЄ ЭКОНОМИКАСЫН ДА ОЙЛОЙ АЛАБЫ? Шайлоодо элдин добушун кєбїрєєк алуу їчїн кандай кадамдарга баруу туура болот? Албетте мына ушундай суроо азыркы тапта ар бир саясатчынын, ар бир партия лидеринин башынан кетпей турат. Андыктан тїрдїї жолдор менен элдин кєўїлїн кєбїрєєк єздєрїнє буруу аракетин жасашууда. Бул багытта “Ата-Мекен” партиясына алдына ат салдырчудай эмес. Мурда “уктап” жаткандай болуп, дал шайлоонун алдында їндєрїн бийигирээк чыгарып калышат. Маселен, кече жакында эле парламент депутаттары тарабынан КР Суу кодексине єзгєртїїлєрдї киргизїї тууралуу мыйзам долбоору 1-окууда кабыл алынды. Ага ылайык эми мєўгїлєргє жакын аймактарда пайдалуу кендерди казуу иштерин жїргїзїїгє мїмкїнчїлїк болот. Мына ушуну “Ата-Мекен” лидери сынга алып, кабыл алынган єзгєртїї Давыдов мєўгїсїн биротоло жок кылып тынат деп чыкты. Бирок, ошол эле учурда дїйнє жїзїндє глобалдык жылуулук болуп, мєўгїлєр эч кандай єндїрїшї жок жерлерде деле ээрип жатканын айткысы келбейт. Ага улай эле Текебаев “Мен “Жерїй” алтын кенин иштетїїгє каршы чыгам. Биз али “Кумтєр” маселесин пайдалуу

Коммерциялык директор:

Редактордун орун басары: Карачач ШАКИРОВА

Редакциялык жамаат:

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ Мирбек МАМБЕТОВ

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: aybatkg@mail.ru Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Бектур БАЙМОЎОЛОВ Тел. (0772) 16 11 00

Гезит ээси:

Марс САРИЕВ, саясат таануучу:

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

чече элекпиз. Мындай шартта “Жерїйдї” иштетїї негизсиз жана жоопкерчиликсиз болуп калат. “Жерїй” “Кумтєрдїн” тагдырын кайталап калышы мїмкїн” дейт ал. Эгерде анын мындай ою бар болсо неге эртерээк айтып чыккан жок эле? Качан гана тендер єткєрїлїп, алтын кенин иштетїїгє уруксат берилип калгандан кийин элге жагынуу аракетин жасап калуу туура болобу? Эмнеге єкмєттїн жасап аткан иштерине тоскоолдук гана кылып, ошол эле учурда тескерисинче жардам берїїнї кєздєбєйт. Эгер “Кумтєрдї” иштетпесек, “Жерїйдї” иштетпесек, анда бюджетибизди эмне менен толтурабыз? Мына ушул багыттан єзїнїн сунушун айтып койсо дурус болор беле?..

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №1571

Нускасы: 1500

3

АЙБАТ ПРЕСС Жумакадыр АКЕНЕЕВ, экономист:

“КУМТЄР” СЫЯКТУУ КЕНДЕР ИШТЕШИ КЕРЕК” нун ичинде “Кумтєр” сыяктуу кендерди иштетиш керек. Бирок, экологияны да сакташыбыз зарыл. Бул жерде таптакыр кендерди иштетїїгє болбойт дегенге экономист катары каршымын. Экологияга кам кєрїї менен бирге, экономиканы да ойлоп, экєєнї бирдей алып кетїїгє аракет кылыш керек. Албетте, Жогорку Кеўеште бул єзгєртїїгє каршы пикирлерди айтып келишкени менен акыры аны биринчи окууда эле кабыл алышты. Менимче туура кадамга барышты.

- Жумакадыр мырза, єкмєт мєўгїлєргє жакын аймактардагы стратегиялык обьекттерде пайдалуу кендерди казып алууга уруксат берїїнї караган “Суу кодексине” єзгєртїїлєрдї киргизип парламентке сунуштап жатат. Ал эми айрым депутаттар бул мыйзамды єткєрбєє аракетин кєрїїдє. Демилгечилер аталган мыйзам кабыл алынбаса “Кумтєр” сыяктуу кендер токтоп кала турганын айтууда. Депутаттардын мындай кадамын кандай баалайсыз?

- Чындап айтканда, бизде иштеп жаткан кендердин кєпчїлїгї тоолордо. Ошо-

- Мєўгїлєрдїн жок болуп жатышын “Кумтєргє” байланыштыргандар да бар. Чындап эле аталган кен Кыргызстандын муздарын жок кылып жатабы?

- Мєўгїлєрдїн азайып жатышы жалаў эле Кыргызстанда эле эмес дїйнє жїзїндє болуп жатат. Муну окумуштуулар да айтууда. Мисалы, Арктика, Антарктикада муздар азайып жатат. Себеби дїйнє жїзїндє жылуулук болууда. “Кумтєр” боюнча айтсак аталган кенде да экологиялык катачылыктары бар. Ал эми анын кесепети жалпы мамлекеттеги муздарга тийип жатат дегенге кошулбаймын. Андыктан кїнєєнї бир гана “Кумтєргє” їйє бербеш керек.

“ВЕЧЕРНИЙ БИШКЕК” САЙТЫ ПАРТИЯЛАР РЕЙТИНГИН ЖЇРГЇЗЇЇДЄ КЄЗ БОЕМОЧУЛУККА БАРУУДА Учурда єлкє ичиндеги ММК булактарынын башкы темасы эле алдыдагы парламенттик шайлоо тууралуу болуп келет. Андыктан кєпчїлїк маалымат булактары партиялардын рейтингин аныктоо максатында сурамжылоо жїргїзїп келишет. Мынаушундай кырдаалдан пайдаланып, айрым партиялар менен жеў ичинен сїйлєшїп алып,ал партиянын рейтингин жасалма жол менен кєтєрїп жаткандар да болуп келет. Буга тирїї мисал катары

“Вечерний Бишкек” сайтындагы партияларга окурмандардын добуш берїїсїнє байланышкан тасманын интернет булактарына жарыяланганын карасаўыз болот. Анда тизмектеги партиялардын кимисине добуш берсеўиз дагы ал партияга добуш кошулбай эле, “Єнїгїї” партиясына добуш кошулуп атканын байкайсыз. Бул кєз боемочулук эмеспи? Же аталган сайт “Єнїгїїдєн” алчусун алып койду беле?

КЫРГЫЗ ЖАШТАРЫ АКШ ЭКИ ЖЇЗДЇЇ САЯСАТЫНА КАРШЫ 18-июнда АКШнын Бишкектеги элчилинин алдына студенттер виза бербей жатканын айтып нааразычылык акциясына чыкты. Жыйындын уюштуруучуларынын бири iLAca мекемесинин башкы директору Лариса Логинова митингге 100дєй студент катышууга аракет кылганын бирок, алардын копчїлїгї “кара тизмеге” тїшїп калуудан чочулап сыртта турганын билдирди. Анын айтымында, АКШ єкмєтї Манастагы аба база жабылгандан бери студенттерге виза бербей жатканын айтып нааразы болду. “Єткєн жылы кыргызстандыктардын 70 пайызына виза бербеди. Бул жылы АКШга барууну каалаган жарандарыбыздын 80-90 пайызынын тилеги таш капты. Биз бир канча жолу элчиликке кайрылганыбыз менен эч кандай

жооп жок. Бирок, алар ар кандай сєздєр менен алдап келет”, - дейт ал. АКШда окууну максат кылган же окуп жаткан студенттер Манастагы базанын чыгып кетишинен кийин жана Кыргызстан евразия экономикалык биримдигине кошулгандан тарта аталган єлкєнїн саясаты таптакыр єзгєргєн. Элчиликте иштеп жаткандар деле визинан берилбей жатышына ушул факторлор себеп болуп жатканынын кыйыр тїрдє айтып жатыптыр. Демократияны туу туткан бул єлкєнїн мындай эки жїздїї саясатына таў калып турубуз. Алар Россияны кїнєєлєбєй эле койсо болчудай. АКШнын мындай кылыгына жаштар эле нааразы болбой, мамлекет да кєўїл буруп койсо. Болбосо бизге каршы иштеп жаткан элчиликтин эмне кереги бар?

УРМАТТУУ КЫРГЫЗСТАНДЫК МУСУЛМАНДАР СИЛЕРДИ УЛУУ ОРОЗО АЙЫ МЕНЕН КУТТУКТАЙМЫН! Бул куттуктоо пайгамбарыбыздын сїннєтї. Аллах Таала ушул айда баарыбызга берекенин, ынтымактын, биримдиктин, єз ара тїшїнїїчїлїктїн, токчулуктун, бейпилчиликтин айы кылсын. Аллах Таала баарыбыздын туткан орозолорубузду, окуган намазыбызды кабыл кылсын! Мына ушул айда биздин бардык туугандарыбыз, адашып жїргєндєр туура жолго келсин. Мына ушул айдын урматы менен таарынышып жїргєндєр бири-бири менен жарашсын. Аллах Таала баарыбызга туура жолду туура деп кєрсєтсїн жана ошол тапкан жолго эргешип, ошол жолго жакындаганды насип кылсын! Биздин кєзїбїздєй маанилїї болгон мамлекетибиз Кыргызстаныбызда канат кагып бийиктиктерди багынтып, єнїгїї жолуна тїшїп, андагы жашаган баардык улуттун єкїлдєрї амандыкта болсун. Таалай ИБРАЕВ, ЖКнын депутаты

Шумкарбек АДИЛБЕК уулу, экономист:

“ЖЕРЇЙГЄ КАРШЫ ЧЫГЫП ЖАТКАНДАР ТЕНДЕР ЄТЇП ЖАТКАНДА КАЙДА ЭЛЕ?”

- Шумкарбек мырза, парламенттеги “Ата Мекен” фракциясынын лидери Ємїрбек Текебаев “Кумтєр” маселеси чечилмейинче Жерїй кени иштебеш керек деп айтыптыр. Бул кишинин мындай билдирїїсїнє кандай баа бересиз?

- Бул таптакыр туура эмес. Жерїй менен “Кумтєрдїн” маселеси таптакыр эки башка. Биз экономиканы єнїктїрєбїз десек мындай иштерге жол бербешибиз керек. Инвесторлорду чакырып, аларды тендерге катыштырып, утуп чыгып акчасын сала баштаганда ага бут тоскон акылга сыйбаган кєрїнїш. Мына ушул каршы чыгып жаткандар тендер єтїп жатканда кайда эле?

- Айрым саясатчылар Жерїйдї иштетпєє айласын катуу кєрїп жатканы байкалууда. Буга Таласта єткєн митингдер мисал боло алат. Мындай акциянын артында кимдер турганы да ачыкталды. Биз ушундай саясатчыларды тартипке чакырып койсок болобу?

- Сєзсїз тїрдє мамлекеттин кызыкчылыгына каршы иштеген саясатчыларды жоопко тартыш керек. Ал эми инвесторлорго бут тосуп, Кыргызстанга акчасын коротуп жаткан чет элдиктерди кайра артка кайтарсак бизге кандай инвестиция келет? Бул саясатчылар эмнени каалап жатканы тїшїнїксїз.

МУРДА ИНИСИНИН ДЕН-СООЛУГУН ШЫЛТООЛОГОН САДЫР ЖАПАРОВ ЭМИ ЭМНЕНИ ШЫЛТООЛОЙТ? Мурдагы бийликтин учурунда жасап койгон «калбырлары» калдырап кетїїсїнєн коркуп єткєн жылы Минскиге кире качкан экс-депутат Садыр Жапаровдун карааны эмдигиче Кыргызстанда жок. Эсибизге жара чыкпаса, ал Кыргызстандын чегинен чыгып кеткенден кийин эле єзїнє караштуу маалымат булактары аркылуу «Мен инимдин бєйрєгїн алмаштыруу їчїн кеттим. Эгер керек болсо мен иниме бєйрєгїмдї берем, анан Кыргызстанга кайтып келем. Эч кимден коркуп качкан жокмун» деп баатырсынып аткан эле. Албетте, бир тууган деген керек, анын ден-соолугу їчїн кам кєрїї да зарыл. Андыктан биз Садыр мырза инисине жасала турган операция ийгиликтїї болсо, чогуу кайтып келишет го деп кїтїп отурсак, Кыргызстанга иниси Дєєлєтбек єзї эле келиптир. Ал эркин басылмалардын бирине маек куруп, операция ийгиликтїї болгонун, анан агасы Садыр Жапаров азыр Польшада экендигин, качан кайтып

келерин билбестигин саймедиреген экен. Анан дагы ал «Биз бир туугандар, атаэнемдер болуп агам Садыр Жапаровдун Кыргызстанга кайтып келишине каршы болуп атабыз. Агам элге жаман кєрїнїп калбасын деп атабыз» дейт. Демек, Садыр мырза деле єз сєзїнє тура албаган, позициясы жок саясатчы экендигин тастыктап атат. Эгерде ал эч кимден коркпосо, таза болсо, мамлекет казынасынан эч нерсе жеп-ичпесе, коррупцияга малынбаса, анда кимден жана эмнеден коркот? Же аны Кыргызстанда бирєє куугунтуктап атабы? Куугунтуктаган жок. Болгону ал єз кєлєкєсїнєн єзї коркуп атат. Кїлгєндїн билгени бар, корккондун себеби бар. Демек, ал єзї эле коркуп чет мамлекетте качып атса, анда сєзсїз бир себеби бар го. Ал эми инисинин ден-соолугу жєн гана шылтоо болуп бергенби? Эгерде ал кара башын гана ойлобосо, иниси менен чогуу келбейт беле?

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

4

ШАЙЛООГО УТУРЛАЙ

ТАМЧЫ КАБАР

Жаныш КУЛМАНБЕТОВ, коомдук ишмер:

«САЯСЫЙ ЛИДЕРДИН АМБИЦИЯСЫНАН ЭЛДИН ТЫНЧТЫГЫ ЖОГОРУ» - Жаныш мырза, алдыда парламенттик шайлоо келатат. Биздин боолголооўуз боюнча бул шайлоодо кайсы партиялардын алдыга озуп чыгуу мїмкїнчїлїгї бар?

- Эми алдын-ала айтуу да кыйын. Ошентсе да эл арасында єз салмагы бар, тїптєлїп калган партиялардын алдыга чыгуу мїмкїнчїлїктєрї жогору деп айтат элем. Маселен, азыркы парламенттеги «КСДП», «Ата-Мекен» партиялары кайрадан келиши мїмкїн. Бирок, парламенттеги азыркы учурдагы партиялардын бардыгы кайра келе албайт. Азыркы тапта партиялар шайлоо алдында бириге калышып, кайра бєлїнє калышып эле атат. Мына ушундай кєрїнїштєр ал партиялардын беделин кєтєрбєстєн, тескери-

синче электоратын єзїнєн тїртїп алат. Андыктан ар бир кадамды абайлап жасашкандары туура болот.

- Шайлоо алдында ар кандай саясый оюндар жїрїп кетери белгилїї. Бул жолу кырдаал оорлоп кетїїчї жагдай жокпу?

- Менимче андай коопсуздукка коркунуч келтире турган жагдайга биздин саясатчылар барбашы керек. Саясый лидерлердин амбициясына караганда элибиздин бейкуттугу, тынчтыгы жогору турат. Менин оюмча тїптєлїп калган салмактуу партиялар эч кандай ызы-чууга барышпайт. Ал эми жаўыдан тїптєлїп аткандар балким єз кызыкчылыктары їчїн калпыс кадамдарга барышы мїмкїн.

*** Ïðåçèäåíò Àëìàçáåê Àòàìáàåâ êûðãûçñòàíäûêòàðäû ûéûê Îðîçî àéûíûí áàøòàëûøû ìåíåí êóòòóêòàäû *** Êûðãûçñòàí Êóâåéò ìåíåí ñîîäà-ýêîíîìèêàëûê æàíà òóðèçì òàðìàãûíäà êûçìàòòàøóóãà äàÿð *** ÊÐ êóðàëäóó ê¿÷òºð¿í¿í àñêåðäèê ôîðìàëàðûí æà¢û æàáäóóëàðäà òèãèëìåê÷è *** Êûðãûçñòàíäà ÑÏÈÄäè àëûï æ¿ð¿¿÷¿ëºð ñàíû 8 ìè¢ êèøè *** Æîãîðêó Êå¢åø áþäæåòêå ºçãºðò¿¿ êèðãèç¿¿í¿ êàðàéò *** Áèøêåêòåãè Áàêûò ¿é¿ 15 ìèëëèîí ñîìãî î¢äîëîò *** Áèøêåêòèí àéðûì æåðëåðèíäå 22-èþíäàí 6-èþëãà ÷åéèí ãàç áîëáîéò

Азамат АРАПБАЕВ, ЖК депутаты:

***

«БИОМЕТРИКАЛЫК МААЛЫМАТТЫ ТАПШЫРБАГАН ЖАРАНДАР АЗ ЭЛЕ БОЛОТ» - Саясатчы Темирбек Асанбеков маалымат жыйын уюштуруп биометрика боюнча кабыл алынган мыйзам жарандардын укуктарын одоно тїрдє бузуп жатат деген оюн билдириптир. Сиз ушундай ойго кошуласызбы?

- Мен кошула албайм. Бул коомдук угуудан, парламент тарабынан кєп талкуудан єттї. Ар кандай экспертизадан да єттї. Бул маалымат туура эмес.

- Жарандар биометрикалык маалыматын тапшырбаса шай-

лоого катышпайт деген нормага каршы чыккандар кєп. Темирбек мырза да ушул маселени айтып жаткандай?

- Азыр Єкмєт тарабынан катуу аракеттер жїрїп жатат. Атайын мобилдїї группалар тїзїлїп, алыскы тоолуу райондорго чейин барып, бирин калтырбай маалыматын топтоп жатышат. Бул компания тыкыр иштеп, дагы деле кетип жатат. Менин оюмча шайлоого биометрикалык маалыматты тапшырбагандар єтє эле аз болот. Ошондуктан жарандардын укугу эч качан бузулбайт.

Îðîçî àéò 17-èþëäà ìàéðàìäàëàò *** Æûë àÿãûíà ÷åéèí 43 ìåêòåï êîëäîíóóãà áåðèëåò *** Áàòêåí îáëóñóíäàãû Êîæîêîðóì àéûëûíà ýëåêòð æàðûãû òàðòûëäû *** ÊÝÐäèí äåìèëãåñè ìåíåí êûðãûç-êûòàé ÷åê àðàñû 2 ê¿í㺠æàáûëàò *** Áàòêåíäèí ñîò äåïàðòàìåíò áàøêàðìàëûãû ºç¿ ìûéçàì áóçóï, 1,6 ìëí. ñîì çûÿí àëûï êåëãåí *** Íàðûí øààðûíäàãû áàëà áàê÷àëàðäà 1 òîííà ýò áàëäàðãà áåðèëãåí ýìåñ *** Øàéëîîãî áàéëàíûøòóó Ìàìêàòòîî êûçìàòûíûí áþäæåòèíèí ÷ûãàøàñû 442,9 ìëí ñîìãî êºáºéºò

Токтогул ТУМАНОВ, ЖК депутаты:

***

«БИОМЕТРИКА ШАЙЛОО МЕНЕН ЭЛЕ ЧЕКТЕЛИП КАЛБАЙТ» жарандардын укуктарын одоно тїрдє бузуп жатат деген оюн билдириптир. Сиз ушундай ойго кошуласызбы?

- Эч качан кошулбаймын. Негизи биометрикалык маалыматтарды тапшыруу замандын талабы. Кайсы гана чет єлкєгє чыкпа азыр ушундай маалымат талап кылууда. Жок жерден чыга калап эле мындай сєздєрдї айта берген туура эмес.

- Токтогул мырза, саясатчы Темирбек Асанбеков маалымат жыйын уюштуруп биометрика боюнча кабыл алынган мыйзам № 133 • 19-июнь, 2015-жыл

- Жарандар биометрикалдык маалыматын тапшырбаса шайлоого катышпайт деген нормага каршы чыккандар кєп. Темирбек

мырза да ушул маселени айтып жаткандай?

- Негизибизде кайсы мыйзам кабыл алынса жарандар ага баш ийиши керек. Анткени, ар бир мыйзам кабыл алынып жатканда анын негиздери так аныкталат. Ал эми Кыргызстандын келечеги їчїн, мамлекеттин єнїгїшїнє кызыктар адам биометрикалык маалыматын оўой эле тапшырып коёт. Бул маселеден проблема жасабай ар бир жаран єз эрки менен эле биометрикалык маалыматын тапшырып койсо болот. Анын кыйнычылыгы деле жок. Анткени, биометрика шайлоо менен эле чектелип калбайт да.

ÈÈÌ: Ôóòáîë ê¿éºðìàíäàðû ìåíåí êàãûëûøòà 10 ìèëèöèÿ êûçìàòêåðè æàáûðêàãàí *** Æûë áàøûíàí áåðè 25 áàëà æîë êûðñûãûíäà ìåðò êåòòè *** Àçèÿ ºí¿êò¿ð¿¿ áàíêû Êûðãûçñòàíãà 20 ìèëëèîí äîëëàð áºëºò *** Êàëèôîðíèÿäà áàëêîí êûéðàï, àëòû àäàì ì¿ðò êåòòè *** ÀÊØäà ÷èðêººäº àòûëãàí îêòîí òîãóç àäàìäûí ºì¿ð¿ êûéûëäû *** Áåëüãèÿäà Îðóñèÿíûí ºêìºòò¿ê àêòèâäåðè êàìàêêà àëûíóóäà ***

БАТИРДИ БОШОТЧУ БАЙБОЛГУР

5

Уран ШЕРГАЗИЕВ, Улуттук Агрардык университетинин проректору:

МИЛИЦИЯ ДЕЛЕ МЫЙЗАМДЫ БИЛБЕЙБИ? Кєптєн бери талашы бїтпєгєн жатакананын чырына ким акыркы чекитти коёт? Университет кызматкерлери менен контракттык негизде окуп жаткан студенттерине жатакана менен камсыз кыла албай жатканын угуп алып Агрардык университетинин проректору Шергазиев Уран Адиевичти сєзгє тарттык.

- Жатакана талашы эмнеден чыкты?

-Жатакана боюнча чыр башталганына 15 жылдын жїзї болду, бул жатакананы 1995-жылы Бишкек шаардык ички иштер башкармалыгына беш жылга ижарага берилген экен. Алган убактысы бїткєндєн кийин 2000-жылдан баштап теўи чыгып калганы чыкпай жатат. Коммуналдык чыгымдарды тєлєбєй жатышат, єзїўїздєр билесиздер азыр жылуулук, суу, свет кымбаттагандыгына байланыштуу карыздар кїндєн кїнгє єсїїдє. Єзїбїздїн кызматкерлерге башка тарифте ал эми ижарада олтурган башка мекеменин кызматкерлерине башка тариф министрлик тараптан бекитилген. 12м, 13м кв болгон аянтчага 2600 сом тєлєйт баардык кєрсєтїлгєн тєлємдєр ушул сумманын

ичинде. 14м, 15м кв алгандар 3100 тєлєшєт. Кээ бирлери эки бєлмє алып алышса 6000 сомдон ашып кетип жатпайбы. Алар айтып жатышат мыйзамсыз кєтєрїп салышты деп. Азыр карап кєрсєўїз баа бардык жерде инфляцияга карап кєтєрїлїп турат. Андан сырткары ал жерди карап турган техкызматкерлердин айлык маяналарын ыгым-чыгымдарын жабыш керек да. Ошолордун баарын эсептеп келип анан баа чыгат.

- Мындан аркы багытыўар кандай болот?

- Тєлєгїлє деп жатабыз, алар жашап пайдаланышкан баардык коммуналдык чыгымдарын ким тєлєш керек булар їчїн? Тєлєй алышпайбы анда бошоткула тєлєй алчу жарандарга беребиз деп жатабыз. Мыйзам боюнча баардык карыздарды тєлєп коюп чыгышса жакшы болмок. Мына азыр студенттерибиз, кызматкерлерибиз азыр жатакана алуу катарында турушат. Биздин кызматкерлерибиз кєчєдє калбашы керек, биз шарт тїзїп бербесек кайдагы билимди алардан сурайбыз.

- Сиздерге тийешелїї дагы бир жатакананы чек ара кызматы

алып пайдаланып жатышат ал кандайча єтїп кетти эле?

- Бир кездерде жатакана пайдаланылбай калып студенттер аз болгондугуна байланыштуу єкмєт, мїлк министрлигине єткєрїп алышкан. Ал жактан чек ара кызматын киргизишкен. Убакыт єткєн сайын кайрадан биздин университетке суроо талап кїчєй баштагандыктан єз мїлктєрїбїздї тактап жатабыз.

- Кимдер тєлєбєй жатышат ижара акысын?

- Бишкек шаардык ички башкармалыгынын кызматкерлери. Бирок, алардын ичинде дагы абийирдїї, тартиптїї кызматкерлер бар алар єз убагында тєлєп жатышат, баардыгы эмес. Милиция кызматкерлеринин башында турган атка минерлер деле кїнєєлї эмес. Себеби, алар мамлекет тарабына маяналары убагында берилип жатат дешет. Ижара акысын тєлєбєсє сотко кайрылгыла деп жатышат. Сотко ар бирин берип жатабыз айла жок ошол жолго єттїк. Азыр биздин университетти жамандап жїргєн Умаров К. мурда бизде иштеп кеткен. Ушул жатаканада жашаган экен граждандык нике менен Иманалева Г. аттуу айым менен. Ал кишинин карызы 24041 сомду тїзгєндїк-

тєн аны тєлєбєгєндїгїнє байланыштуу кубалап чыккан экен. Ошондон баштап эле жамандап эле жїрєт. Жазбаган жери калган жок, баардык инстанциялар келип текшерип кетишти. Каржы маселелерине тийешелїї тараптардын мыйзамдуулугун текшеришти. Эч нерсе жок болгондугуна байланыштуу тергєє иштерин токтотушкан. Университетке тийешелїї жатакананы менчиктештирїїгє болбойт. Заман ушуну менен токтоп калбайт да. Булардын максаты приватташтырып кетїї. Билим берїї мыйзамында 47 статьясында жазылып турат, билим берїїдєн башка тараптарга берилбейт деп. Умаров.К баардыгын тїшїнїп туруп эле милиция кызматкерлерин башын айлантып аларды тєлєбєй эле койгула жакында менчикке чыгарып берем деп агитация кылып жїрєт. Карыз ушул жылдын июнь айына алганда 3 млн.

184900 сомду тїздї. “Уурусу кїч болсо ээсин доого жыгат” болуп жатабыз.

АТАЙЫН ИЛИКТЄЄ

КОРРУПЦИЯ МЕНЕН "ДОСТОШКОН" АКОС Умаров К. мїчє болгон “АКОС” уюму єзї кандай иштер менен алектенгенин “Азаттык” маалымат булагы иликтеп кєргєн экен. Урматтуу окурман биз башында сєз кылып жаткан Умаров ким їчїн иштеп жатышкандыктарын окуп таразалап аларсыз. Коррупцияга каршы кїрєшїїнї максат кылган АКОС уюмунун ичинде жемкорлукка байланышкан чыр чыкты. 2011жылы тїзїлгєн коррупцияга каршы кємєктєшїї уюму жемкорлукка каршы турган расмий органдар менен меморандумдун негизинде иш алып барат. Бирок учурда АКОС деген кыска ат менен белгилїї болгон бул коомдук бирикме єзї коррупцияга белчесинен батканын уюм мїчєлєрї айтып чыгышты. АКОСтун мурдагы аппарат жетекчиси, азыркы эсепчиси Чынара Тургуналиева 2 миўден ашык жаранга уюм мїчєсї экенин тастыктаган кїбєлїктєр 6 миў сомго чейин сатылганын айтууда.

- Башында кїбєлїктєр 300 сомдон эле болчу. Былтыр миў сомдон сатылган. Быйыл болсо 6 миў сомго чейин сатылган кїбєлїктєр боюнча фактылар бар. Биздин эсеп боюнча 1,5 миў кїбєлїк берилген, мындан сырткары 500дєйї кеўседе жатат. Жалпысы эки миўден ашат. Їч жыл бою иштеген бухгалтер мїчєлїк акылар жана кїбєлїктїн акчасы боюнча бир да жолу отчёт берген эмес. Тургуналиева ал эсепчи болуп иштеген 3 айда уюмдун мїчєлїк акысынан жана кїбєлїктєрдєн 117 миў сом пайда тїшкєнїн кошумчалады. Бирок аталган уюм мамлекетке бир да тыйын салык тєлєбєйт жана буга чейин эч бир расмий органга чогулган каражаттардын эсеп-

тоткондо кїбєлїк менен парковкага акча тєлєбєйсїў дешкен. Бирок колдонгон деле жокмун. Тиги тууганым деле уюмдан эчак чыгып кетиптир.

БЕЙРАСМИЙ КЄЗЄМЄЛЧЇЛЄРДЇ РАСМИЙЛЕР КОЛДОЙБУ? чотун берген эмес.

КЇБЄЛЇГЇН БЕТКЕ КАРМАГАН “БААТЫРЛАР” Коомдук бирикменин башкаруу мїчєсї Ишенбек Осмонов АКОС коррупцияга каршы кїрєшпєй эле кїбєлїк саткан уюмга айланды деген пикирде. Айтымында, уюмдун кїбєлїгїн сатып алгандар ишканаларды текшерип, ишкерлерден коркутуп-їркїтїп пара талап кылышат, МАИ жана башка мамлекеттик кызматкерлерге кїбєлїктєрїн кєрсєтїп маселелерин чечишет.

- АКОСтун иши баштагы максатынан тескери кетти. Себеби булар уюмдун кїбєлїгїн ар кимге сатуу менен гана элек. Болбосо биздин максат жемкорлукка каршы туруу жана жарандардын укугун коргоо болчу да. Мында тєрага Шаршенбаевдин да салымы чоў. Анткени ал ооруканага жатып алып, уюмду жетиштїї деўгээлде башкара алган жок. Анткен менен уюмдун тєрагасы Кубанычбек Шаршенбаев жогорудагы дооматтардын баары суу кечпейт деп ишендирип жатат. Ал кїбєлїктєр сатылганын танбайт, бирок аны сатууга катыштыгы бар деп жогоруда аты аталган адамдар-

ды айыптады.

- Кїбєлїктєр сатылып жатканы тууралуу маалымат бизге мындан бир ай мурда тїшкєн. Азыр ички териштирїї жїрїп жатат. Їч жигит кїбєлїктєрдї дал ошол Чынарадан 6 миў сомдон сатып алгандыгы тууралуу тїшїнїк кат жазып беришкен. Анын бизди кїнєєлєгєнгє акысы жок. Чынаранын кїбєлїк сатканы билинип калып бизге каршы чыгып жатат. Єзї эки айдан бери отчет бербей качып жїрєт. Уюмдун тєрагасы жасалма кїбєлїктєр тууралуу дооматтарды да тєгїндєдї. Бирок азыркы тапта АКОСко канча адам мїчє экенин так кєрсєтє алган жок. Бир туруп мїчєлєрдїн саны 200, бир туруп миў экенин айтты. Уюмдун жобосу боюнча кїбєлїктєр бир жылдык мєєнєткє каалоочулардын баарына берилет. Коррупцияга каршы кїрєшчїлєргє катаал деле талап жок экен. Маселен, єзїн Їсєн деп тааныштырган студент да АКОСтун кїбєлїгїн 4 миў сомго сатып алганын “Азаттыкка” ырастады.

- Мен АКОСтун кїбєлїгї їчїн 3-4 миў сомдой акча бердим. Казакстанда жїргєндє тууганым алып берген. Машинени ток-

АКОС уюму єкмєт, Башкы прокуратура жана Улуттук коопсуздук кызматы менен тїзїлгєн меморандум негизинде иш жїргїзєт. УКМКнын маалымат катчысы Рахат Сулайманов ортодо келишим бар экенин тастыктады. Анын айтымында, АКОС деген кїбєлїктєгї жазууну АКС деп оўдоп, тагыраагы коррупцияга каршы кызматтын єкїлї деп жасап алгандар да катталган.

- Ушул кезге чейин АКОС уюмунун атын жамынып алып, ар кимди коркутуп-їркїткєн эки факты катталган. Учурда тергєє иштери жїрїп жатат. Шылуундар єздєрїн коррупцияга каршы кызматтанбыз деп тааныштырышкан. Алар жасалма кїбєлїк менен ишкерлерден акча єндїрїїнї кєздєшкєн. Буга чейин АКОС уюмунун жасалма мїчєлєрї “Дан” аттуу ишкананы текшерип, чуу чыкканы белгилїї. Кыргызстанда расмий органдар менен тїзїлгєн меморандумга таянып, ишканаларды єз алдынча текшерген уюмдар АКОС менен чектелбейт. “Кыргыз чоролору” коомдук бирикмеси да ушундай эле жол менен ишмердик жїргїзїп, коомчулук сынына кабылып келет. Ошол эле учурда жарандардын єз ыктыяры менен тїзїлгєн уюмдар мыйзамсыз иштерге каршы турууда салымы чоў дегендер да аз эмес. Жеўишбек ШЕРИПБАЕВ № 133 • 19-июнь, 2015-жыл

6

АК СЄЗ АЙТСАК БОЛОБУ?

ЖК ЭСЕПТЄЄ ПАЛАТАСЫНЫН 2014-ЖЫЛЫ ЖЇРГЇЗГЄН ИШИН ЖЄНЇНДЄ ОТЧЕТУН КАНААТТАНДЫРАЛЫК ДЕП ТАПТЫ

Жогорку Кеўеште мамлекеттик органдар менен мекемелердин жетекчилеринин катышуусунда Эсептєє палатасынын 2014-жылдагы иши жєнїндє Эсептєє палатасынын тєрайымынын отчету угулду. Эсептєє палатасынын тєрайымы Элмира Ибраимованын берген маалыматына караганда, 2014-жылы Эсептєє палатасы тарабынан 2624 аудит жїргїзїлгєн. Текшерїїнїн жїрїшїндє 1 697,6 млн. сом

каржылык тартип бузуу, 9 161,8 млн. сом резервдер жана бюджеттин жоготуусу, 1 308,5 млн. сом каражаттарды рационалдуу эмес пайдалануу аныкталган, коомдук жана башка уюмдарда аныкталган каржылык тартип бузуу 103,6 млн. сомду тїзгєн. Жылдын аягында 1 151,6 млн. сом калыбына келтирилген, анын ичинен: каржылык тартип бузуу – 940,2 млн. сом, бюджеттин резервдери жана жоготуусу – 81,6 млн. сом, каражаттарды рационалдуу эмес пайдалануу - 116,8 млн. сом жана башка каржылык тартип бузуу – 13,0 млн. сом.

2014-жылы жїргїзїлгєн аудиттердин жїрїшїндє аныкталган каржылык тарт бузууларынын жалпы єлчємї 1 697,6 млн. сомду тїзгєн. Салыштырмалуу талдоо єткєн жылдагы кєрсєткїчтєргє караганда, аныкталган каржылык тартип бузуунун жалпы єлчємї 112,2 млн. сомго кєбєйгєнїн кєрсєтєт (2013-жылы 1 585,4 млн.сом каржылык тартип бузуу аныкталган) же

ЧОЎДОР КЕЛЕ АТАТ Мектеп кїндєрїмдє «чоўдор келет…», десе эле мага бир жомоктогу жалгыз кєздїї дєє келе атат дегендей эле туюлчу. Анткени мугалимдер чымын- куюн болуп эле ары бери жїгїрїп, сырдалбаган парталар сырдалып, сынган эшиктер оўдолуп… Окуу куралдары жаўыртылып… Окуучулардын баары таптаза… Ак бантик, ак кєйнєк… Тырмак алынган… Мугалимдер чачтарын жууп дегендей даярданып жатса эле, бала кыял менен бир коркунучтуу, укмуштуудай ЧОЎ кишилерди элестетээр элем да. Кызыгы, ошол «Чоўдор келет!!!» деген коркуулар, чымын куюн жїгїрїїлєр, жасалмалуулуктар, алдоолор, алдануулар кашайып бїгїнкї жашоомдо деле ошондой маанилї десеў. Болгону мен чоўдордун ким экенин гана билген айырмам болбосо. Акындар айтып калат, «Чоўдор- булар чоў жегендер» деп. Эми мен анчалык деле терс карман кылгым келбесе дагы кыргыз коомунун, мїмкїн баягы СССРдин “эмчегин эмгендердин” ушул караўгы маданияты дагы канча доордун башын жейт деп эле ойлоно берем. Азыр муну журналистер жакшы билет. Медиа єкїлдєр пресс- турга чыккан кезде баланын оюнундай болгон кєз боёмочулук, кєшєгєлєнгєн чындыктарды кєрїп эле жїрєбїз. Анда Бакиевдин доору эле. Ошол кездин бир журт жакшысы менен Чїйдї кыдырып калдык. 30дай журналист жїнїн жеп. Эсимде жок кечке кыдырдык. Кудайдын кулагы сїйїнсїн баары жакшы. Биз барган жердин баары таптаза... Адамдар жылмайган, айылдык апалар айткандай «артис» кєйнєктєрїн кийип алышкан. Барган эле жерден тамак- тамак. Жайылган дасторкон. Гїлдєп аткандай. Ушунчалык кынтыксыз жасалган кєз боёмочулукту кєрїп турсаўда, кыргыздын «Бир жолу даам таткан жериўе, миў кїн салам бер» дегенин эстейсиў да иш бєлмєўє келгенде жїрєк оорутпаган макала даярдайсыў кєбїнчє. Алдайт... Алданасыў. Алданып калганыўды билип туруп сен да кайра ошолор-

дой болуп єзїў коомчулукту алдайсыў. Чоўдор кыдырганына курсант, жардамчылары “шеф" кыдырды деген отчётуна кудуўдап, жергиликтїїлєр болсо жабылуу аяк жабылуу боюнча калган учурлардан єткєнї їчїн эркин дем алып, ал ортодо карапайым эл баланча чоўду жанынан кєргєнїн айтып бїтє албайт десеў... Мына «Чоўдор келет!» дегендин болжолдуу картинасы. Бирок чыныгы жашоого келсеў жашоо кадыресе. Жасалмасыз...“артис” кєйнєкшымсыз эле жылаўач чындыктар кєчє кезип жїрєт. Айылдагы апамдын эски айрык алжапкычындай болгон жолдордон бут сынып, айыл башы деген атына гана сїйїнгєндєрдїн кєбї эмне кылып жїрєт бир кудай билет. Чынында жакшы иштеп аткандар жок дебейм, бирок алар єтє аз шекилдїї. Акылдуу китептерди барактап олтурсам авторитардык адам менен чыныгы жетекчинин ортосундагы айырмачылыкты тємєндєгїдєй бєлєт экен. Чыныгы жетекчи: жїрїш – турушу менен башкаларга єрнєк болот. Кызматка таянган жетекчи: коркутуу жолу менен башкарат. Чыныгы жетекчи: лидерлик бул элге кызмат кылуу. Эў сыйлуу лидер кызмат кылган лидер. Ошондуктан мен кызмат кылышым керек деп ойлойт. Кызматка таянган жетекчи: мен кїчтїїмїн, силер алсызсыўар ошондуктан силер мага кызмат кылышыўар керек деген принцип менен жашайт. Ал эми сиз башыўызга чач чыкканы кандай ЧОЎду кєрїп жїрєсїз? Кыргыз коому чыныгы жетекчиге башкарылат бекен же кызматына таянгандарга кор болуп жатыптырбы? Ага ар ким єзїнчє жооп берсе керек эми. Бирок мага кызыгы эле, ушул чоўдор “Чоўдор келет...” дедирбей эле капыл- тапыл келип, кичинкейлери болсо даярдыксыз эле болгон бетин кєрсєтсє эмне болоор экен? Адаттагыдай элечи... Жасалмасыз...

7,1 пайызга єскєн. Аныкталган каржылык тартип бузуунун ичинен, 1 588,0 млн. сом калыбына келтирилїїгє тийиш болсо, 940,2 млн.сом калыбына келтирилген же калыбына келтирилїїгє тийиш болгон каражаттын 59,2 пайызы (2013-жылы калыбына келтириле турган каражаттын 52,6 пайызы) калыбына келтирилген.

2013- жылдагы кєрсєткїчкє салыштырмалуу, 2014-жылдагы каржылык тартип бузуунун калыбына келтирилген жалпы єлчємї 426,3 млн.сомго же 83,0 пайызга кєбєйгєн (2013-жылы 513,9 млн. сом калыбына келтирилген). Ушу тапта мыйзамсыз жумшалган бюджеттик каражаттарды кайтарып алуу боюнча иштер улантылууда. Бирок, аудиттик кызматкерлер жетишсиз. Бул маселе мурда дагы кєтєрїлгєнїнє карабастан, азыркыга чейин чечиле элек. Каржы министрлиги кошумча каражат талап кылынарын, бюджетте азырынча андай каражат жок экенин айтат.

ЖАКШЫ СААМАЛЫК

ТИЛ- УЛУТТУН ДЄЄЛЄТЇ «Мамлекеттик тилдин єнїгїїсїндє жогорку билим берїї системасынын орду жана келечеги» деген темада И. Раззаков атындагы КМТУда кереге кеўеш єттї. Кереге кеўешке КРнын Президентине караштуу мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясынын, ББ ж-а ИМдин єкїлдєрї, ЖОЖдордун мамлекеттик тил боюнча адистери, окутуучулары, кызматкерлери жана мамлекеттик тилдин єнїгїїсїнє кызыкдар болгон коомдук жана илимий кызматкерлер катышты. Кереге кеўештин максаты жогорку окуу жайларында мамлекеттик тилди єнїктїрїї жана тил саясатын єркїндєтїїнїн улуттук программасынын иш-чараларынын алкагында жїргїзїлїп жаткан иштерин, бїгїнкї кїндєгї ишмердїїлїктїн баардык багыттарында мамлекеттик тилдин окуу процессинде колдонуу абалын талкуулоо, аны жакшыртуунун негизги маселелери боюнча пикир алышуусунда болду. Кереге кеўеште угулган баяндамалардын жана аларга карата берилген суроо-жооптордун негизинде бїгїнкї кїндєгї кєйгєйлєр талкууланып, келечекте ЖОЖдордогу билим берїї системасында мамлекеттик тилди єнїктїрїїнїн багыттары боюнча жыйынтык чыгарылып, резолюция кабыл алынды. Угулган баяндамалардын жыйнагы басма тїрїндє чыгарылат.

Жазгїл Жамангулова, Бишкектик журналист

Ак-Талаа районунун тургуну, єкїл атабыз Садыкбаев Токтобектин бир тууган агасы

САДЫКБАЕВ ТОКТОМБАЙдын мезгилсиз дїйнєдєн кайткандыгына байланыштуу кайгыруу менен кєўїл айтабыз. Арты кайрылуу болсун! Мелис, Салтанат № 133 • 19-июнь, 2015-жыл

Жыйындын жїрїшїндє депутаттар Эсептєє палатасы мурдагы жылдарга салыштырмалуу кыйла майнаптуу иш жїргїзїп жатканы белгилешти. Ошону менен бирге, айрым депутаттар каржылык текшерїїлєрдї азайтууну сунуш кылышты. Алардын пикиринде, ашыкча текшерїї мекемелердин натыйжалуу иштешине жолтоо болууда. Ал тургай айрым жергиликтїї єз алдынча башкаруу органдары бир жылда отуз жолу текшерилген учурлар бар. Андан тышкары, аудит кызматкерлерине талаптуу катуу коюп, жоопкерчилигин кєтєрїї тууралуу сунуш киргизилди. Жыйынтыгында Эсептєє палатасынын 2014-жылдагы иши жєнїндє Эсептєє палатасынын тєрайымынын отчету канааттандырарлык деп табылып, бул тууралуу Жогорку Кеўештин токтому кабыл алынып, Эсептєє палатынын ишин жакшыртуу жаатында бир катар тапшырмалар менен сунуштамалар берилди.

Окуу жайдын єнїгїї боюнча проректору Бекжан Тєрєбеков уюштуруу иш-

терине кєзємєлдїк кылуу менен бирге жєндємдїї жетекчи экендигин айгинеледи. Келген окумуштуулар, тилчилер улуттун дєєлєтї болгон кыргыз тилинин маани- маўызына кеўири токтолушту. Муну менен катар атайын уюштурулган тил багытындагы кєргєзмєлєрдї карап, таасирленишти. Тїш маалында студенттердин кїчї менен даярдалган чакан концерт тартууланды. Єзгєчєлїгї- башка улуттагы студенттер кыргыз тилиндеги ырларды кубулжута аткарганында болду. Айтор жакшы саамалыктан келгендер канааттануу менен кайтышты. Баса КМТУнун ректору Т. Дїйшеналиев бул иш-чарага єзї катышып, кыргыз тилине карата болгон оў мамилесин айгинеледи. Андан башка жетекчи болгондо орун басарларына тїртє коюп кутулмак. Тил сыйлаган зор болоор деген ойдо баары шатыра шатман тарашты. Чынында эле бул жолку кеўешме майнаптуу болду деп айтууга негиз бар. Ж. Сулайманов

ОЛУЯ ДА ЧЕЧЕН

Таўдайынан чаў чыккан Куйручук

7

(Кудайберген Ємїрзак уулу) Элибиздин тарыхына назар салсак, Манастын доорунда Ажыбай, Байжигит, ХIV-ХV кылымдарда Жейрен чечен, Алдар Көсөө, Акыл Карачач, ХVII-ХХ кылымдар аралыгында Карга, Сарт, Мойту, Тилекмат, Садыр, Кыдыр, Калыгул, Көкөтөйгө окшогон акылман, чечендерибиз жашап өткөнү маалым. Мына ошол таңдайынан чаң чыккан талыкпаган чечен, кандай гана карамүртөз, мерез болсо да, күлдүргөн карапайым эле сөзүнө кара мурч сепкен, хандан да, бектен да кайра тартпай, кашкайган чындыкты сүйлөгөн Куйручук куудул (Кудайберген Өмүрзак уулу) жөнүндө сөз кылмакчыбыз. КУЙРУЧУК Кудайберген Ємїрзак уулу – куудул, ырчы 186-жылы Курманкожо – Кулжыгач (азыркы Жумгал району, Кызылтуу айылында) тєрєлгєн, 1940-жылы кєз жумат.. Энесинен эрте ажыраган. 14 жашынан байларга жалданып иштеп, турмуштун оордугун кєп тарткан. Ошондуктан коомдогу жакшы менен жамандыкты, карама- каршылыктарды, келишпестиктерди эртерээк ажыратып, сергек кароого їйрєнгєн. Єз чєйрєсїндєгї бай- манап, молдо, бий-болуштардын терс кылык-жоруктарын эл алдында тартынбай ашкерелеген. Анын «Бейиштеги їн», «Арбак», «Айып кимде», «Жалаа», «Манасым барда кайда болсо коном» жана башка жоруктары эл арасына кеўири белгилїї. Куйручук куудул гана эмес, тєкмє ырчы да болгон (мисалы, атактуу Найманбай ырчы м-н айтышы). Манастан жана башка дастандардан айткан. Кыргыздын оозеки чыгармаларын, улама сєздєрїн, санжырасын кєп билген, кепке уста, ашкан чечен болгон. Куйручуктун куудул сєздєрї бизге толук жеткен эмес. Анын чукугандай таамай айтылган курч сєздєрї, кїлкїлїї жоруктары эл арасында ылакап катары айтылат. Куйручук чыйрак, карылуу дагы киши болгон. Соў-Кєлдєн кайтып келе жатып, кєк жал карышкыр менен кармашканы эл арасында аўыз болуп айтылып жїрєт.

27 жашка чыкканга чейин 18 жолу балбан кїрєшкє тїшкєн. Ал сынчы, келечекти кєрє билген, айтканы айткандай келген адам болгон. Анын ысымы менен Жумгал районундагы айыл аталган. Кыргыз элинин ичинен чыккан акылы, тамашакє�лїгї жана куудулдугу менен эл арасында аты калган инсан болгон.

КУЙРУЧУК ОЛУЯ ДА БОЛГОН… Сапаралиев Нурдин атабыздын эскерїїлєрїнєн Биз билген, билбеген кєрє билгичтик «Атам Сапаралы Чїйдєн Жумгалга кєчїп келип жашап жаткан кези. Ал кезде Таш-Дєбєдєн сууну буруп келип, эгинин сугарышчу экен айылдагылар. Кезек Куйручук атабыздыкы тура. Аны билбей эле, атам сууну буруп алып, эгинин сугара баштайт. Эртеси Куйручук келип, «сууну буруп алган ким экен?» деп сїйлєнєт. Атам «мен эле» деп жооп бергенде, Куйручук чочуп кетип, «Сен жєн киши эмес экенсиў, сага бата тийген турбайбы, сууўду сугарып болгон соў, бизди кєздєй буруп коёрсуў» деп, атын бастырып кете бериптир. Кєрсє, Куйручуктун кєзї ачык жагы да бар экен. Чындыгында эле атамдын аялы начар чыгып, атасын єзї багып, кир-когун жууп, алпештеп асырап, батасын алса, келини каарына калып, їркїндє каза болуп калыптыр»… *** «Чарбалык кызматтарыма байланыштуу, Жумгал районунун бир нече айылдарында иштеп калдым. Эл аралап жїрїп, Куйручук жєнїндє кєптєгєн эскерїїлєрдї уктум. Баласы жоктор Куйручуктан бата сурап, ал бата берсе, балалуу болушкан. Єрнєк айылында 1908-жылы туулган Шералы деген киши бар эле. Балалуу болбой, элдин айтуусу менен Куйручукка келет. «Мага бата берип койсоўуз, балалуу боло албай жїрєм» дейт ал. Анда Куйручук бата берип, «балалуу болгондо, мага алдагы минип

турган атыўды бересиў» дейт. Бир жылдан кийин Шералы балалуу болот. Кїлїк атын бергиси келбей, «андан кєрє кулундуу бээ берейин» деп чечип, Куйручукка келет. Ошондо Куйручук: «Сен да айныдыў, мен да айныдым» деп басып кеткен экен. 6 кїндєн кийин баласы чарчап калганда, Шералы «аттиў!» деп арман кылып, бир жылдан кийин элди ортого салып, кайра Куйручукка келген тура. Куйручук кайра бата берип, ал киши балалуу болгондо, сїйїнгєнїнєн баягы бербей койгон кїлїк атын, кулундуу бээсин жетелеп, Куйручуктан кечирим сурап келет. Анда Куйручук ата: «Кудайдан, мен бала эле сурайм, атыўды абдан жакшы кєрєт экенсиў, аны єзїў ал» деп, кулундуу бээсин алган экен». *** «Куйручук атабыз 1940-жылы, башкача айтканда, Улуу Ата Мекендик согуш баштала электе каза болот. Бирок, «Алаамат келе жатат, жакында эр-азаматтар согушка аттанат. Алаамат кїн башталат. Бирок жеўишке жетишип, жакшы турмушта жашайсыўар» деп айтканын Жумгал эли алигиче ооздон-оозго єткєрїп айтып жїрїшєт». *** «Кызарт айылында жакында эле Куйручук аттуу адамдын кєзї єтїп кетти. Ал кишинин атасы баласы жогунан, Куйручукка барып, Теўирден перзент сурап берїїсїн єтїнгєн, ага Куйручук «балалуу болосуў, бирок, ысымын єзїм коём» деп жооп берет. Олуя айткандай, ал киши ымыркайлуу болуп, анан атын койдурайын десе, Куйручук Токмокко кеткен болот. Эки айча кїтїп, «Куйручук єзї деле сїйїнєєр» деп, баланын атын Куйручук деп коюп коюшат. Куйручук сапардан келгенде, баланын атын Куйручук койгонун айтышса, «аттиў болбостур, бекер кылыптырсыўар, мен айттым эле, атын єзїм коём деген элем, анымды укпапсыўар, Куйручук деген атты бала кєтєрє албайт, бир мїчєсї кем болот, бирок ємїрї узун болот дептир. Айткандай эле, баланын мурду кемтик болуп, бирок, балалуу-чакалуу болуп, жакшы турмушта узак жашап єттї». Нурдин ата менен болгон маегибизди коштой, ушул айылдын 80 жаштагы аксакалы Исмаилов Кадыркул сєзгє аралаша кетти: «Атамдын жакын тууганы Садыбакастын жалгыз уулу каза болуп, аза кїтїп: «Жалгызымдан айрылдым, эми мага жарыкчылыктын эмне кереги бар» деп тамак ичпей, бїк тїшїп ыйлап жатып алган экен. Туугандарынын айласы кетип, Куйручукка келишип, «бир укса сиздин сєзїўїздї угат, агабызды кепке-сєзгє келтириўиз» дешет. Куйручук Садыбакастын їйїнє келип, «эмне болду, аксакал?» десе, мага жашоонун кереги барбы, уулумдун артынан єлєйїн деп чечтим» деп жооп узатат. Ага Куйручук кыжырданып, сєз баштайт: — Андан кєрє, менин сєзїмдї тыўда, азыр эл алдында батамды берейин, жыл алмашып эркек уулдуу болосуў, — деп алакан жайып батасын бериптир. Ошо кезде Садыбакас 70 жашта, кемпири 55те экен.

— Менин жарамды кайра ырбатпагыла, Кудайды карасаў боло, Куйручук, — деп Садыбакас кайра буркурап ыйлай баштайт. Ошентип, чындыгында эле жыл айланып, Куйручук олуянын батасы кабыл болуп, Садыбакас 71 жашында, кемпири 56 жашында Зарылбек аттуу уулдуу болуш-

кан. Зарылбек догдурлук кесипти аркалап, эл оозуна алынган».

КУЙРУЧУКТУН КУЙКУМУ Акылман куудул алты жашка чыккыча баспай, каз-каз туруп, мууну титиреп, кадам шилтей албай отуруп калыптыр. Желге тойгон курсагы чедирейип, колубуту илмейип ичке экен. Мына ошол баспай жаткандагы куудулдун окуяларынан кеп салалы. Алты жаштагы Куйручукту таза болсун деп ата-энеси бешикке бєлєп коюп, байдын жумушун кылганы кетет. Бешиктин їстїн тон менен жаап кымтылап, бетин ачык таштап коюшат. Ал кезде їйдї бекитип кетїї деген болбоптур, ууру дегенди билишчї эмес экен. Аўгыча їйгє бирєє баш багып: “Шибеге сурап кирдим эле, шибеге їзїктє тєєнєлїї экен, алайын дагы, кайра апкелейин”, – деп шибегеге колун сунганда: “Ой, киши! Кєзїмє чєп тїшїрєсїў? Алба, алдагы – атамдын шибегеси! Єзї чокоюн тигет!” – деген баланын їнї чыгат. Тиги киши чочуп кетип караса, бешикте эки кєзї тостойгон ач арбактай болгон бирєє жатат. Эси чыккан неме эшикке атып чыгат. Куйручук дагы бир кїнї бешикте жатса, їйгє жолоочулар кирип калышат. Апасы їйдє экен, конокторго дасторкон жайып, жаўы бышкан каламаларын коноктордун алдына коюп, азыраак бышкан эти менен бышкан чучугун салганга табагы жок, кошунаныкына табак сураганы чыгып кетет. Коноктордун чыдамы кетсе керек, каламаны сындырып жеп салышат. Аўгыча бирєєсї: “Дагы ашканада эмнеси бар экен? Карачы, жей берели!” – дейт. “Бышкан эт, чучук бар экен”, – дейт бирєєсї. Этти, чучукту алып келип, тєє чепкен кийген улуусу макиси менен кескени жатканда, сырттан дабыш угулат. Андан жазганган неме чучукту жеўине катат. Куудулдун апасы табак таап келген экен, ага чучукту салайын десе, ордунда жок. Кайсактап апасы чучукту издеп жатса, Куйручук: “Апа, чучукту издеп жатасыўбы? Ал тиги тєрдє отурган сакалчан чалдын тєє аспенинин жеўинде”, – дейт. “Кокуй, бул эмне деген шумдук! Бешиктеги баласы сїйлєп…” – деп їчєє теў эшикке чыга качышат. Ошондон кийин баягы киши: “Бешиктеги баланы кєрсєм бїткєн боюм дїркїрєй тїшєт”, – деп калчу дешет. Кудайбергендин атасы Бекболот карыя: “Бечел бала бир корккондо басып кетет дечї эле, коркутуп кєргїлєчї”, – деп айтып калат. Айтса, айтпаса тєгїнбї? Баласын аяп турса дагы, Ємїрзак Кудайбергенди коркутуп кєрмєкчї болот. Бир коктуга баланы таштап коюшат: “Отура тур, биз азыр келебиз”, – дешип. Аалыбай деген байдын жылкычысы бар экен, ошол неме жылкыларды баланы кєздєй дїўгїрєтїп айдап жєнєйт. Мындай шумдукту эзели кєрбєгєн бала коркконунан: “Тепсеп кетет!”

– деп бакырып тура качат. Атасы чуркап келип баласын ала коёт, ошондон кийин Кудайберген басып кетет. Бул кишинин отурган эле жери шаўга бєлєнїп, кїлкїсї кїндї батырып, тамашасы таўды атырып, кулактын кужурун кандырып, кайгылуу адамга караан болуп, кабагына шам жандырчу экен. Куйручук тууралуу бир топ эле чыгарма жазылды, бирок дагы да толуктоолор, ачыла элек сандыктагы ар кыл алтын нускалары элге

жете элек. Жоруктары жомокко айланып, анча-мынчасы гана эл оозунда айтылып, кагаз бетине тїшїрїлгєн. Акылман куудулду башка таланттардан кескин айырмалап турган табийгат тартуулаган таланттан сегиз єзгєчєлїк болгон. Биринчиси – кандай таш боор, мерез киши болсо да, кїлдїрє билгендиги. Экинчиси – ак таўдай акындыгы. Кышкы чилдеде кычырап, ак кєбїк бїркїп, айтышканда аўтара салган менменсиген акындарды куудул бир бурчамга келтирбей, текеберлигин єзїнє тебетей кылып кийгизип, топтоп кууп чыккан. Їчїнчїсї – чыныгы олуялыгы. Алдыда боло турган ар кандай окуяларды билген. Кылган батасы кабыл болчу экен. Тєртїнчїсї – єтє сезимтал, баамчыл, сергек, кылдат чебер туурагыч болгондугу. Адабияттын тили менен айтканда, аны чебер пародиячы десек да жаўылбайбыз. Бир эле уккан кишинин їнїн (мейли эркек, мейли аял болсун) накта єзїндєй кылып сїйлєє ар кимдин эле колунан келе бербейт эмеспи. Атїгїл, айбанаттардын їнїн да накта єзїндєй кылып туураган. Бешинчиси – ак таўдай чечен, чоў уламачы, санжырачы болгондугу. Жаш кезинен эле кепке жакын, куйма кулак, укканын унутпаган бала болуп єскєн. Кийин ал ата мурасы болгон уруу санжыраларын эў сонун чечмелеп, кїнї-тїнї айткандан тажаган эмес. Алтынчысы – кыраакы сынчылыгы. Манаптардын кемчилигин ийине жеткире сындап, бетине айткан. “Адилетсиздигиў башыўдан да чоў экен”, – деп бир манапты эл алдында мазактаган. Болбосо: “Єздї, жатты, жаманды-жакшыны бирдей кєргєн, айтканы эки болбогон, бей-бечарага бел болгон, пейли кенен, бейчеки эч кимге эч нерсе дебеген, элдин таалайына тєрєлгєн”, – деп Шабдан баатырды сынаган. “Баш териси калыў болгону менен, ємїрї кыска экен”, – деген сыны да турмушта тєп келген. Куйручукка бирєє салам айтса, алик албай: “Арам эт жыттанбай ары тур!” – дейт. Ошол жерде турган бирєє: “Ой кокуй, эмнеге арам эт жыттанып калды?” – десе, анда Куйручук: “Бул ит кечинде коюна кошулуп келген кошунасынын жалгыз коюн жеп алган”, – деген экен. Ошондо тиги киши калтырап-титиреп, кызарып-татарып: “Туура, туура. Їч эсе тєлєйм!” – деп чуркап жєнєгєн экен. Жетинчиси – кїйдїргї сатираларды кїймєлбєй туруп айткандыгы. Куудулдун оозуна куюлушуп кара мурч кошулган сєздєр єзї эле келип турган. 1916-жылкы кандуу “Їркїндє” кашкардык каардуу манап Тїкбашка так-кесе кайтарган жообу анын кадиксиз чечен, ак-караны таасын ажырата билген даанышман адам экенин ынанымдуу далилдейт. Сегизинчи – боорукерлиги, кайрымдуулугу. Бир жылы Жумгалдын манаптары мансап талашып чабышып, эр єлїп, кун тартканда, адалдуудан тїгї жок он жети кедейге бирден кара тїшєт. Ошол бечараларды Тогуз-Тородогу Сыдык болушка барып, он жети ат таап келип Куйручук куткарган экен. Бул киши эл їчїн кан-жанын аябаган адам болгон дешет. Рахатбек Рысалиев

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

8

ЮБИЛЕЙ

Актилек ЖУМАБЕК уулу, Кулатуунун эр таймаш тїрї боюнча дїйнє чемпиону:

“БАБАКУЛОВ МЕНИ РИНГГЕ ЧАКЫРБАЙ ДЕЛЕ КОЙСО БОЛМОК...”

- Спортко кантип келип калгансыз жана ким тїрткї берди эле?

- Мени атам алып барган. Негизи бала кезимен бери эле кызыкчу элем. Жаштын тилегин берет деп коюшат экен, ошентип спортчу болуп калдык. Спортко толук киргенимде 17 жашта болчумун. Алгач спорттун кїрєш тїрї менен машыгып баштагам. Негизи ар бир адам кичинесинен эмнени самаса, ошого кандай болгон кїндє дагы барат экен. Мен баары бир спортчу болом деген максат менен жашачу элем. Азыр спортко келишиме себепкер болгон атама абдан ыраазымын.

- Спорттон башка эмне менен алектенесиз? Же ринг менен їйбїлєнї бакса болобу?

- Кыргызстанда ринг менен багуу болбойт жана бага албайсыў. Бирок єзїўдї камсыздашыў мїмкїн. Єзїбїздїн єлкєбїздє спортко жаўыдан гана кєўїл буруп келе жатышат. Ачык айтсам бул мезгилге чейин каралчу деле эмес да. Єзїбїздї- єзїбїз камсыздап эле келгенбиз жана мындан ары да камсыздай беребиз. Негизи башка жумуш менен алектенем. Бирок єзїм сїйгєн спортту кошо ала кеткенге белсенип келем. Мамлекет багат деп жатып алганыбыз туура болбос дейм. Анткени биз жашпыз “иш десе ишке, аш жесе ашка” тойбой турган кез. Ошондуктан єзїбїз аракеттенип, жаўыдан жакшы нукка тїшїп келе жаткан мекенибизди тонобой, аракет кылышыбыз керек.

- Бул мезгилге чейин канча жолу рингге чыккансыз жана канчоосу жеўиш менен коштолгон?

- 25тен ашуун жолу рингге чыктым, алардын экєє жеўилїї ызаасы, калганы жеўиш менен. Негизи жалпы 25 деп эсеп№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

- Бабакулов менен эмнеден улам чыгып калдыўыз? Негизи башка мамлекеттен келген мушкерлер менен жекеме-жеке чыгышмак эле го?

- Ооба. Ал жерде мындай болуп калды í îáëóñóíó Данияр жактан рингге 1991-æûëû Îø û íäàã чакыруу тїштї. Анан Íîîêàò ðàéîíó äà æàðûê ûí ûë мен баш тартканым àé î Ýðêèí-Òî . åí ëã êå º ºã ä¿éí åòð, Áîþ- 184 ñàíòèì ìì ðà îã èë -ê 77 û ñàëìàã Ñïîðòòîãó ðèæåòèøêåíäèêòå åæåñèç ýð í äû àí ñò Êûðãûç í÷à 5 æîëêó þ áî ø òà ø теп жїрєм, эсепке ýð ìó ä¿éíºë¿ê ¿ë òê албаганы кєп эле. ÷åìïèîíó, Á¿ åøòåí ýë àðàëûê ìåëä í, 2014- Беттешке 3- îðóíäó àëãà òóóíóí ýð чыгаардын ал2015-æûëû Êóëà ä¿éíº í дында кандай í¿ òàéìàø ò¿ð¿ , îøîíäîé даярдыктарды îí ëã áî ÷åìïèîíó ëäåøòåðäèí кєрєсїздєр? ýëå êºïòºãºí ìå - Эртеў менен, æ墿¿÷¿ñ¿. кечинде эки маал Áèëèìè- Îðòî машыгам. Анан Ñïîðòòîãó мелдешке чыгаарåñèç ýð óðóø туура эмес болуп каäàðàæàñû-Ýðåæ ÷åáåðè дын алдында 15 кїн óí лат да. Ким бойго чатынбай даярданып áîþí÷à ñïîðòò кырса даярмын. Некелесиў. гизи кєп мамлекеттен келген мушкерлерге сєз болуп калдык.

- Калыстар тууКыргыз менен Кыргыз кыл чайнашты ра эмес чечим чыгарып, таарындеп. Мени жекеме-жекеге чакырбай эле ган кїндєр болду беле?

-Андай кїндєр сєзсїз болбой койбойт койсо болмок. экен. Калыстар туура эмес чечим чыгарып - Ушул ийгиликтер менен Кыркойгондорун кєп эле учураткам. Жакынгызстанга салым кошо алдым деп ойлойсузбу?

- Колдон келишинче АлаТообуздун атын таанытканга аракет кылып жїрєбїз. Мамлекет мага эмне кылды эмес, мен мамлекетке эмне кылдым деген суроо менен жашаш керек. Кєп учурда биздин єлкє бар экенин кєбї биле беришпейт экен. Бир жолу Америкага барып мелдешке чыгып калсак, Кыргызстан кайда экенин билишпей, ушундай жер барбы?-деп тан калуу менен карап калышат. Мына ошондой билбеген єлкєлєргє улуу Кыргыз эли бар экенин эсине салып, Кыргыз ким экендигин даўазаласак ошол менин єлкєбїзгє болгон салымым. Бирок да эле Данияр Бабакулов менен жекеме- кошо турган салымым дагы алдыда. жеке чыкканда калыстар туура эмес ка- Эгерде башка мамлекеттен керап коюшту. Упай жагынан утуп алган лишип, биздин атыбыздан мелэлем. Калыстар ушул жагын туура эмес дешке чыгасыў деп кєп суммадакылып койду. гы акча беришсе чыгат белеўиз?

- Калп айткан менен болобу, жашыраак кезде болду эле. Ошол кылганыма єкїнїп, намыстанам. Бара-бара эл- жериўе болгон патриоттук сезимиў кїч алып, эч нерсе тєлєп бербесе дагы єз єлкєўдїн атынан чыккан кандай сыймык. “Башка элдин султаны болгуча, єз элиўдин ултаны бол” деген накыл сєздї жїрєгїмє бек тутуп, андай сунуштардан баш тартып келем.

- Кєбїнчє спорт тармагында жїргєндєр кылмыштуу топко кирип кеткендердин себеби эмнеде деп ойлойсуз?

- Бул баягы эле оўой акча табуунун натыйжасында болуп жаткан кєрїнїш. Финансы жагынан кыйналышат. Спорт комитети кєўїл бурбай, кєптєгєн балдар жанагындай топко кирип кеткенинин себеби ошол. Деги эле биздин єлкєдє спортко кєп кєўїл бура бербейт. Алардыкы да айла жоктун иши болсо керек.

- Сизге сунуш тїшкєн эмеспи?

- Мен спортчумун, спортчу бойдон жїрїп, тарыхыбызга жакшы ат менен кирип калсак дейм. Андай сунуштан ойлонбой туруп, дароо жок деген жообумду берем.

- Азыркы учурда мамлекет тарабынан кандай колдоолор болуп жатат? Колдоочуўар барбы?

- Колдоолор сєз менен болуп келген жана боло берет окшойт. Мушташаардын алдында жакшы эле айтып убадаларын бере башташат. Анан эле андан дайын жок. Биз єзїбїз аракет кылып, эч кимге кєз каранды болбой чыгып келе жатабыз. Баягы жакшылыктан їмїт їзбєй, кароолор болсо керек деп жїрєбїз. Бирок буга дейре колдоонун “к” тамгасын кєрє элекпиз. Эми болот дешет го... болуп эле калсын. Эгер чындап эле кєўїл бурулса, Кыргыздын даўкын далайга чыгара турган эр азаматтар абдан эле кєп чыкмак. Даярдаган Акмат РААТКАН

ФУТБОЛ

Єз єлкєсїнїн тарыхын кылып жатканын сезип турушту 16-июнда болуп єткєн Кыргызстан менен Австралиянын футбол боюнча курама командаларынын беттешин талкуулоо бїтє элек. Австралиялыктар 2:1 эсебинде жеўишке жетишти. Бирок дїйнєлїк басылмалар коноктор їчїн оюн оўойго турбаганын жазып чыгышты.

Limon.KG чет єлкєлїк беш басылманын кечээги футбол беттеши жєнїндє баяндамасын топтоду.

Àñêàð Ñàëûìáåêîâ, “Äîðäîé” àññîöèàöèÿñûíûí ïðåçèäåíòè:

1. Daily Mail Online: «Австралиялыктар Бишкекте катуу экзамен беришти. Талаа ээлери Австралиянын дарбазачысы Мет Райанды эс алдырган жок. Кыргызстан кєп контрчабуулдарды колдонду. Кыргызстандыктар тынбай аракет кылып, анын їзїрїн кєрїштї. Кєптєгєн аракеттердин жыйынтыгында 92-минутта алар гол киргизишти» 2. News.com.ua: «Кыргызстандык команданын капитаны Азамат Байматов кошумча минуттарда гол киргизгенде, 18 миў кїйєрман дїйнє Кубогун жеўип алгандай сїйїнїштї. Бул оюнду кєрїї баардык кыргыздарга жакты. Тайпа фактору чоў роль ойноду. Кїйєрмандар оюнчуларга дем беришти» 3. Socceroos.com.ua: «Австралиянын курамасынын башкы машыктыруучусу Ангелос Постекоглу (Ange Postecoglou) анын командасынын тез киргизилген тобу атаандаштын каршылыгын мокотот деп ойлогон. Бирок талаа ээлери бир гол киргизе алышты» 4. Espnfc.com: «Кыргызстандык футболчулар їстємдїк кылып, жеўишке карата чоў мїмкїнчїлїктєргє ээ болушкан. Тилекке каршы талаа ээлери єзїлєрїнїн чабуулдарын ишке ашыра алышкан жок. Австралиялыктар мындан пайдаланып, єзїлєрїнїн жеўишин 68-минутта дагы бекемдеп алышты» 5. The Sydney Morning Herald: «Дєлєн Ємїрзаков атындагы стадиондо 18 миў кїйєрман коллективдїї сїрєєндї баштай электе, кыргызстандыктардын дарбазасына бир гол кирип, кайгыртты. Анткени бул алар єз їйїндє ойноп жаткан эў маанилїї матч болчу. Беттеште керек болсо єз командасын колдоп єкмєт башчы да отурду. Патриот кыргызстандыктар, єз єлкєсїнїн тарыхын кылып жатканын сезип турушту» 6. The Guardian: «Кыргызстан єзїнїн тарыхындагы эў чоў матчты єткєрдї. Талаа ээлери канаттануу менен ойношту. Австралиянын башкы машыктыруучусу кыргыз футболчуларынын даярдык деўгээли ал їчїн «кїтїлбєгєн белек» болгонун белгиледи».

- Бул оюн биздин футболдун єнїгїшї, єсїшїнї бир тенденцияга тїшїп калганын кєрсєттї да. Акыркы жылдары биздин федерацияга жаш жигиттер келип, чет мамлекеттер менен болгон мамилелерди жакшынакай тїзїп, кєп жаўылыктарды алып келип жатат. Акыркы ФИФАнын конгрессинде биздин федерациянын ишин аябай жактырып, ошол жердеги 209 федерациялар - жаштар келип, ишин оўоп, реформалар болуп атат деп айткан. Ал эми кечээ кїнкї оюн Кыргызстандын беделин бир топ кєтєрдї. Австралиянын машыктыруучусу да “биз 117-орундагыдай болуп, ал эми Кыргызстан биздин ордубуздай болуп ойношту” деп айтты. Футбол ушундай нерсе экен, канча шанстар келгени менен гол киргизе албай калдык. Биздин коноктор Азиянын чемпиону. Эки жолу тээп, эки гол алып кетишти. Бул беттеште оюнду уттурганыбыз менен Кыргызстандын футболу жалпысынан жеўип алды. Кїйєрмандар, элдик намыс жеўди.

Àíæ Ïàñòåêîãëó, Àâñòðàëèÿíûí áàøêû ìàøûêòûðóó÷óñó:

Êûðãûçñòàíäûí àçûðêû êóðàìû ñàêòàëûøû êåðåê

Александр Крестининдин эмгегин баса белгилей кетишим абзел. Ал команданы бир бїтїнгє чогулта алды. Эми Сиднейде боло турган жооптук беттеште мындан башкача оюнду кїтєм.

- Австралиянын єкїлдєрї Дєлєн Ємїрзаков атындагы стадиондун абалын сындап жазып чыгышкан. Стадиондун абалы сиздердин оюнга кандай таасир берди? Кєйгєй жаралган жокпу?

- Оюн талаасы жакшы эмес сапатта болду. Эгерде деўгээли жакшы болгондо бул беттешти башкача єўїттє ойноого аракеттенмекпиз.

- Оюн жыйынтыгына ыраазысызбы?

- Ооба. Анткени биз жеўдик.

- Австралия курамасы Кыргызстандын оюнчуларын єзїнє теўдеш атаандаштай эле кабыл алыштыбы?

- Биз Кыргызстандын Бангладеш менен болгон оюнун кєрдїк. Ал беттеште команда єзїн жакшы жагынан кєргєзє алды. Бирок бул беттеште жеўиш ээси биз болдук. Ошондуктан жеўїїчїлєрдї эч убакта сындоого болбойт.

9

Ôóòáîë ôåäåðàöèÿñû Êûðãûçñòàí-Àâñòðàëèÿ òàéìàøûíà êèðå àëáàé êàëãàíäàðäûí áèëåòèíèí àê÷àñûí êàéòàðûï áåðäè Футбол федорациясы КыргызстанАвстралия командаларынын оюнуна кире албай калган кєрїїчїлєрдїн акчасын кайтарып берди. Бул тууралуу федерациянын маалымат кызматы билдирди. “Адамдар дайыма келип жатат. Биз билетин текшерип акчасын беребиз. Азырынча канча адам келгенин санай элекпиз. Биз ММКга кєрсєтмє берїїгє даярбыз” дейт маалымат кызматы Эске салсак, 16-июнда КыргызстанАвстралия курама командалары 2018жылы єтє турган дїйнєлїк чемпионатка катышуу їчїн ат салышкан эле. Ал 2-1 эсебинде жыйынтыкталды. Оюнга 1000ден ашуун кїйєрмандар билети менен кире албай калган эле. Премьер-министр кїнєєлїлєрдїн жазасын бергенге сєз берген.

- Кыргыз курамасы їчїн кандай кеўеш бере аласыз?

- Кыргызстандын азыркы курамы єзгєрбєстєн сакталышы керек. Бул курамдын оюнчулары бири-бирин жакшы тїшїнїп, мыкты ойношу їчїн бирге кєп оюнга чыгуулары зарыл. Бишкекке келип ойной турган Бангладеш жана Тажикстан курамалары дагы биздей эле кыйынчылыкты башынан кечирет деп айтаар элем.

Австралиянын башкы машыктыруучусу Анж Пастекоглу оюн жогорку деўгээлде єткєнїн, кїйєрмандар оюнга жакшы атмосфера тїзїп беришкенин айтып, журналисттердин бир катар суроолоруна жооп берди.

- Биз бул оюнда жеўишке жеткенибизге кубанычтабыз. Жакшы оюн болду. Кыргызстан курамасын куттуктайм. Силердин кїйєрмандар керемет атмосфераны тїзїп беришти. Алар командаўарга дем-кїч берип, алга сїрєп жатышты.

- Кыргызстандын улуттук курамасынын оюнчулары тууралуу сиздерде кандай пикир пайда болду?

- Жогоруда айткандай, оюн эў жакшы єттї. Кыргызстандык футболчулар мыкты оюн кєрсєтїштї. Башкы машыктыруучу

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

10

ЭЧ КИМ, ЭЧ НЕРСЕ УНУТУЛБАЙТ

МЕКЕН ЇЧЇН ЄМЇРЇН ТОБОКЕЛГЕ САЛГАНДАР Согуш кандай гана апаатты жаратпады дейсиў? Жетимиш жыл єтсє да эмдигиче элдин эсинен кете элек. Кыргызстандыктардын арасында биздин жердештер да болгонун айта кетели. Булар да согушта кан кечип, башынан оор єкїндїрдї єткєрїшкєн. Маселен, Дїйшєбаев Айтмамбет агайды азыркы улуу муундагылар эў жакшы билишет. Согушка чейин эле Шамалыктагы мектепте мугалим болуп иштеген. Кєчїрмє болуп кеткенде Ноокен районунда жашап, кичи мекени Кара-Кєл жайлоосуна келип-кетип турушчу. Заман талабын туура тїшїнгєн жаш жигит чарбада башкарма, актив болуп да жигердїї иштеп, єз єрнєгїн башкаларга кєргєзїп, уюштургуч, иштин кєзїн, чарбачылык жумуштарды мыкты билген адам катары кадыр-барктуу болгон. Тынч турмушка бїлїк тїшїрїп дїйнєлїк элдин їшїн алган Улуу Ата Мекендик согуш башталган жылда тєрт бир туугандын їчєє катары менен майданга аттанышып, жашы жете элегинен Тєлєш ага калып калган. Алар: Айтике, Айтмамбет жана Айтмырза Дїйшєбаевдер болчу. Тилекке каршы Айтике менен Айтмырза дайынсыз болуп, Айтмамбет 1945-жылга чейин аткычтар дивизиясында жеўиштїї кызмат єтєп єзї туулуп єскєн Ата мекенине аман-эсен кайтып келген. Айтымында Япон согушуна да эки жыл катышкан экен. Айтмамбет аганын Ата Мекени їчїн кан тєккєн эрдиктерин ал киши алган єкмєттїк орден-медалдары ачык далилдеп турат. Ага СССР Жогорку Советинин Президиумунун “Улуу Ата Мекендик согушта Германиянын їстїнєн болгон жеўиш їчїн”, Улуу Жеўиштин 25 жылдык, 30 жылдыгынын урматына жана “Немецтик баскынчыларга каршы кїрєштє жоокердик тапшырмаларын їлгїлїї аткаргандыгы їчїн” тєш белгилери ыйгарылган документтер азыр да сакталуу турат. Жеўиштен кийин да Япон согушуна катышып мекенине 1947-жылы кайтып келгени айтылат. Айтмамбет ага ар качан жанын сыздатып онтоткон колунан (бир колунун манжалары жок болчу) жана кєкїрєгїнєн алган жараттары тууралуу, улуу жеўишти госпиталда жатып колдорундагы таяктарды єйдє кєтєрїшїп, ураалап тосушканын айтып жїргєнїн иниси Ырысбек менен небереси Айнагїлдєр айтышат. Алар кайсы жерде, кайсы бєлїктє кызмат кылды, эмне эрдиктерди жасаганы тууралуу маалымат жок, билген адамдар да калбаптыр. Жакында гана белгилїї болгон маалыматка караганда Айтмырза 1945-жылдын 15-мартында согуш майданында дайынсыз жоголгон делет. Айтике, Айтмамбет жана Айтмырза агалар жєнїндє бир гана нерсе белгилїї. Алар согуштун алгачкы кїндєрїндє аттанып кетишкен. Демек Айтике менен Айтмырза алгачкы апаат кїндєрдє кайсы бир кан кїйгєн майданда окко учуп, кырчындай ємїрлєрїн Мекенине арнап жок болушкан да. Їч бирдей уулун кан майданга узатып, ай бою, жыл бою батышка каректерин кадаган Дїйшєбай ата менен Айымбї апа кырчындай керилген уулдарын эстегенде далай ирет ичинен кан жутушту, кїйїттїн ачуу даамы жїрєк-жїлїндєрїн куйкалап, арга тїгєнгєндє кенже уулу Тєлєшкє топук кылып жашап жїрїштї. Кайрандар! Согуштан кєкїрєккє кыттай уюп каткан кїйїт, элге келген оор турмуш, жокчулук, ачкачылыктан майышкан жубайлар уулдарынын дарегин укпаган бойдон 1946-жылы о дїйнє салышкан. Кенжеси Тєлєш томолой калып, Їч-Теректеги балдар интернатында чоўойгон.

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

Андан ары пед.окуу жайын бїтїп, мектепте мугалим болуп кєп жылдар иштеди. Ортончу агасы Айтмамбет согуштан келгенде Тєлєш агай їчїн жоготкондорунун баарысы тирилип келип калгандай кубанган. Бєксєсї толуп, їзїлгєнї уланып калгандай агасы бар, ааламда эч кемчил жоктой бир-бирине мээрлешип жашашты. Айтмамбет агай далай от кїйгєн майдандарда душмандар менен атышкан. Киши чыдагыс алааматтарды, душмандар аткан ажалдан боо тїшїп єлгєн жандарды кєргєн. Майданда кєргєндєрїн кєзї єткєнчє айтып тїгєтє алчу эмес. Тилекке каршы алар тууралуу канча угушса да, убакыттын алдында басылып унутта калаарын ойлобогондуктан эч ким кагазга тїшїргєн эмес экен. Эми куракташтары да жок, аны угуп жїргєндєр да карып, унутуп, дааналап сїйлєп бере алышпай, кєкїрєгїндєгї ар дайым сыймыктанып тагып жїргєн орден, медалдары, Айтмамбет аганын адамдык мыкты касиет-сапаттары тууралуу гана эскерип беришти.

Жїз жашты омуроолоп турса да акылы тетик карыя Орунбаев Макамбай ата минтип эскерди: - 1935-40-жылдарда биздин айылда эў билимдїї, акыл-туюму тереў, сєєлєттїї, зыўгыраган жїрїм-туруму, сїйлєгєн тереў маанилїї сєздєрї менен, эл ичинде алган кадыр-барктары менен жаштарды суктантышкан, улуулардын алкышын алгандардан ушул Айтмамбет, анан дагы Кайнаев Эргеш, Дербишалиев Акматалы дегендер эле.Бул экєє да согушта дайынсыз болушту. Бир жагынан согуштан кырылса, бир жагынан ачкачылык оор турмуштан эл кырылган. Дїйнєдє мындай алаамат кайталанбасын! Айтмамбет окуп жїргєн кырчындай мезгилинде эле улуунун да, кичїїнїн да арасында абдан сыйлуу эле. Маанилїї ойлорун айтып отурса, эл дагы сїйлєсє экен дешип кунт коюп муюп угуш-

чу. Ошондо айылдагы мыкты карыялар “Ушул баладан жакшы адам чыгат, элге алымдуу адамдардан болот”-дешип сєз кылышчу. Биз да ичибизден суктанып калчубуз. Табылгыс адам эле, шашпай, тереў маанилеп сїйлєп отурганы кєз алдымда. Кийин мугалим болуп жїргєндє

да кєрїп калдым. Ким кандай болсо, ошол адамдын деўгээлинде сїйлєшчї. Кай бир тїшїнїгї жок адамдар менен жєнї жок сєздєшїп отурчу эмес. Ошолордой адилет, ак ниет, туура иштеген адамдар азыр болсо, бийликтегилердеги бїгїнкї жєнї жок чуулар болмок эмес. Ооба, Айтмамбет аганын эл їчїн баа жеткис эмгек кылганын “Эл агартуунун отличниги” тєш белгиси ырастап турат. Ал убакта Кара-Кєлдє али атайын мектеп курула элек убак болчу. “Биринчи мугалимдеги” Дїйшєн сыяктуу Айтмамбет агай да азыркы Кара-Кєл шаарынын Шамалык аймагында бирєєнїн жаман мал сарайын мектеп кылып пайдалануу їчїн аяк-биягын оўдоп-тїзєп 1-4 класска чейинкилерге арип таанытып, сабатын ачып окуткан. Буга Дїйшєндїн эле кинодогу аракетин элестетип мисал алсаўар болчудай. Эў биринчи максат элге тамга таанытып, сабатын ачуу болсо, экинчиден билим менен дїйнє єнїгєєрїн, карапайым журттун аў-сезими жаўы баскычка чыгып, жашоо-тиричиликке болгон мамиленин ойгонорун тїшїндїрїї. Ал убакта мугалим – окуучунун гана агайы болбостон, бїтїндєй элдин мугалими болгон. Басса-турса улуу-кичїїлєргє билимдїї болуунун маанисин тїшїндїрчї. Эл ичинде да ал убакта сабатын ачып алууга ынтызар жаштар кєп болчу.

Ошол замандагы Айтмамбет агайдын окуучуларынын бири Темиркулова Кумар эжеке, Бараталиев Бусурмандар мектептеги окуу шарты, Айтмамбет агайдын жан-дили менен билим берген аракетин тємєнкїчє эскерет: -Бизден мурдагы ага-эжелерибиз Айтмамбет агайдын алгачкы окуучулары болушкан.Биз алардан 5-6 жыл кийин келип окудук. Мал сарайдан жасалган бир бєлмєлїї чакан мектепте парта, доска, жетер-жетпес жазуу дептерлери менен

эптеп окуганбыз. Бир нєємєттє 1-класс менен 3-класс, кийинки нєємєттє 2-класс менен 4-класстын окуучулары эки катарга тизилип отуруп сабак єтїлчї. Бир класстагылардын жашынан айырмасы болор эле. Анткени, жаўы гана мектепке тартылгандар болгондуктан айрымдар 9-12 жаштан

кийин деле окуй башташып, 7-классты 18ге чыкканда бїтїрїшкєн. Мугалимдин колунда бир гана китеп болгон. Айтмамбет агайдын жубайы Сонунбї эжеке Чїйдєн пионер-вожатый болуп мектепке келип, экєє баш кошуп калышкан. Булар мектепте їзїрлїї иштешти. Окуучулар билимге жан-дилин берип кызыкчу. Мекенчилдик сезимдери да кїчтїї эле. Алгачкы кат-сабаты жоюлгандар алдыўкылардан болушту, коммунист катары да Айтмамбет ага советтик, партиялык кызматтарда иштеп жїрдї. Колхоздун чарбалык жумуштарында эсепчи, ферма башчы болуп иштеп, айрымдары кесиптик окуу жайларынан шофер, тракторчу, куруучу ж.б. боюнча билим алышып, ошол кездин керектїї кадрларынын катарында болушкан. Демек, алгачкы сабат алгандар согуштан кийинки чарбаны калыбына келтирген жумушчулар, колхозчулар, курулушчулар жана башкарма, айыл башчылары, агроном, зоотехниктер болуп эл турмушун алдыга жылдырышкан. Мына ушуларга билим берген мугалимдер да согушуп келген жоокерлер болушкан. Айтмамбет ага да Ноокен, Їч-Терек жана ушул КараКєлдє мугалим болуп иштеген. Согушта эмес, кийин да эл агартуу майданында, чарбаны єнїктїрїїдє кошкон зор салымы їчїн жогорудагы аталган орден, тєш белгилерден сырткары дагы бир чоў сыйлыгын алганы Жалал-Абадга бара жатып, 1976-жол кырсыгынан 56 гана жашында 1976-жылы кайтыш болгон. Тарбиялап єстїргєн баласы Дїйшєбаев Молдогазы ємїр бою НГЭС акционердик коомунда ак эмгектенди, бала-чакалуу. Ооба, заман бир орунда турбай кїн сайын, саат сайын єзгєрїп барат турбайбы. Азыр болсо илим-билим єнїгїп, дїйнєнїн тєрт бурчунан заманбап билимдерди алып жатышпайбы. Деген менен азыркы турмуштун пайдубалы ошол согуш, андан кийинки калыбына келтирїї мезгилинен башталып, нечендеген мекенчил, Айтмамбет агай сыяктуу мээнеткеч, иш билги, эл їчїн жан їрєп иштеген инсандардын колу менен курулганын танууга болбойт. Биз Айтмамбет аганын эмгегин эскерїї менен жаш муундарыбызды мекени їчїн бардык жерде, кайсы убакта болсун жан їрєп иштєєгє даяр болуу башкы парыз экенин билдиргибиз келет. Келечек їчїн жаратылган эрдиктер эч качан унутулбасы Айтпаса да тїшїнїктїї. Т. Мейманкулова, Кара- Кєл шаары.

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР СОТТОР КЕЎЕШИ БИОМЕТРИЯ ЖЄНЇНДЄ МЫЙЗАМДЫ КОНСТИТУЦИЯГА КАРШЫ ДЕП ТАПКАН К.СООРОНКУЛОВАНЫ МЄЄНЄТЇНЄН МУРДА БОШОТУУНУ СУНУШТАДЫ Соттор кеўеши президент Алмазбек Атамбаевге Конституциялык палатанын судьясы Клара Сооронкулованы мєєнєтїнєн мурда бошотууну сунуштады. «Судьялардын єзїн єзї башкаруусун уюштуруу жєнїндє» мыйзамдын 9-беренесине жана «Соттордун макамы жєнїндє» конституциялык мыйзамдын 28-29-беренелерине ылайык судья К.Сооронкуловага карата мєєнєтїнєн мурда бошотуу жана кеўештин чечимин Жогорку Кеўеште кароо їчїн президентке жолдоо иретинде чара кєрїї кабыл алынды», деп билдирет Соттор кеўешинин тєрагасы Жакып Абдрахманов.

КЫРГЫЗСТАН ДЇЙНЄДЄГЇ ЭЎ АРЗАН ЄЛКЄ ДЕП ТАБЫЛДЫ

Элдин жашоо сапатын изилдеген Британиянын Mercer ченеми деп аталган изилдєєчїлєр тобу Бишкекти дїйнєдєгї эў арзан баш калаа катары баалады.

Жашоосу эў кымбат шаарлардын башына Вена, Гонк-Конг жана Дубай сыяктуу шаарлар турса, турмуш тиричиликке кеткен чыгымдары эў аздардын катарында Чыгыш Европа, Африка єлкєлєрї турат. Ал эми Бишкекке чейинки тиричилик баасы эў арзан шаарлар - Африкадагы Намибиянын баш калаасы, Тунистин борбору жана Пакистандын Карачи шаары аталган.

Mercer эл аралык университетинин изилдєєсї єлкєлєрдєгї адам жашоосун 10 єўїттєн карап, жыл сайын арзан жана кымбат мамлекеттердин тизмесин чыгарып турат. Быйылкы жылдын эў кымбат єлкєсї деп Австрия табылды.

ДЕПУТАТ К.МУРЗАБЕКОВ, Ж.ЖОЛДОШЕВАНЫ ФРАКЦИЯ ЛИДЕРЛИГИНЕН КЕТИРЇЇДЄ БАСЫМ ЖАСАЛБАГЫНДЫГЫНА ИШЕНДИРЇЇДЄ

Депутат Кантемир Мурзабеков («Ата Журт»), депутат партиялашы Жылдызкан Жолдошеванын ага басым кєрсєтїлгєндїгї жєнїндєгї сєздєрїн четке какты. «Ата Журт» фракциясынын чечими ме-

АНТИКОРРУПЦИЯЛЫК КЫЗМАТ ПАРА АЛЫП ЖАТКАН КЫЗМАТКЕРДИ КАРМАДЫ УКМКнын 18-июндагы маалымдоосуна караганда, Экономикалык кылмышка каршы кїрєшїї боюнча мамлекеттик кызматтын кызматкери Бажы кызматынын кызматкеринен 140 миў сом пара талап кылып, 80 миў сом алып жаткан жеринен кармалды. Экономикалык кылмышка каршы кїрєшїї боюнча мамлекеттик кызматтын Чїй жана Талас боюнча башкармалыгынын кызматкери бажы кызматкерине кылмыш козгоо коркунучу менен пара талап кылган. Бул факты боюнча кылмыш иши козголуп, кармалган кызматкер УКМКанын тергєє абагына камалды.

АМЕРИКАНЫН ЭКИ ЖАРАНЫ КЕГЕТИ КАПЧЫГАЙЫНАН АДАШЫП КЕТТИ

БИЗ «АТА МЕКЕН» ПАРТИЯСЫНАН КОРКПОЙБУЗ, - «ААЛАМ» ПАРТИЯСЫ Бизде «Ата Мекен» партиясы бизди сотко бергендиги жєнїндє маалымат бар, биз алардан коркпойбуз. Бул тууралуу 18-июнда АКИpress агенттигиндеги маалымат жыйында «Аалам» партиясынын жетекчиси Бакытбек Малабаев билдирди. Анын айтымында, «Ата Мекен» партиясы сотко бергендиги 4-июнда ЖМКда жарыяланган маалыматтардан улам белгилїї болгон. Буга чейин «Аалам» партиясы 2010-жылдагы шайлоодо «Ата Мекен» партиясына бергенбиз деп ишенбирген 60 миў долллар каражатын кайтарып берїїнї талап кылып келген болчу.

КЫРГЫЗСТАНДА АКТИВИСТТЕР БАЧАБАЗДАРДЫ ЄЛЇМ ЖАЗАСЫНА ТАРТУУ ЇЧЇН ПЕТИЦИЯНЫ КОЛДОГОН 12 МИЎДЕН АШУУН КОЛ ЧОГУЛТУШТУ «Бекем їй-бїлє — Кїчтїї мамлекет» мобилдїї тобу бачабаздарды (педофил)

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК ДААРАТКАНАГА КУЛАГАН НАРИСТЕНИН ЄМЇРЇ КЫЙЫЛДЫ Бишкекте їч жашка толо элек наристе кыз дааратканга кулап кетип, ємїрї кыйылды. Бул жаман кабарды Би-Би-Сиге Бишкектеги "Тез жардам" станциясынан ырасташты. Алардын айтымында, шаршемби кїнї кечки саат алтыдан єткєндє Бишкектин Орозбеков кєчєсїндєгї їйдє кырсык болгону жєнїндє чакырык келген. Кєрсє, ата-энеси баланын чыгып кеткенин байкабай калышкан. Їйдєн таппай, сыртка чыгып издеп жатып, даараткандан табышкан. Дароо "Тез жардам" чакыртышкан. Бирок дарыгерлер келгенде кеч болуп калыптыр. Бала бат эле тумчугуп калган сыяктуу. Бл кайгылуу фактыны милиция каттоого алып, иликтєє баштады. Соттук-медициналык экспертизанын корутундусуна ылайык, чара кєрїлєт деп билдиришти.

ОШ ОБЛУСУНДА СУУГА ТЇШЇЇ МААЛЫ БАШТАЛГАНДАН БЕРИ 4 БАЛА СУУГА АКТЫ

Аларды издєє їчїн ЄКМдин 7 куткаруучусу тартылган. Чїй облусунун Кегети капчыгайындагы "Кєл-Тєр" кєлмєсїнїн аймагында Американын эки жараны адашып кеткенин Єзгєчє кырдаалдар министрлигинин маалымат кызматы билдирди. Ага ылайык, АКШ жарандары 16-июнда тїнкї саат 11:00дєр чамасында адашып кетишкен.

17-июнда издєє иштерин 7 куткаруучу жїргїзїп, кечки саат 21:40тарда табылган АКШ жарандары Бишкек шаарына жеткирилген.

нен лидер болуп депутат Дастан Жумабеков дайындалды. Эртеў менен ар кандай себептер жєнїндє айтылды. Бирок алар орунсуз. Бул биздин фракциянын ички чечими», - деди Мурзабеков. Мурда депутат Жылдызкан Жолдошева аны лидерликтен кетирїї їчїн Камчыбк Ташиев менен Талант Мамытов басым кєрсєткєндїгїн, бирок лидерликтен мыйзамсыз жол менен кетпей тургандыгын айткан.

Ата-энелер балдарын каналга жєнєтпєгєнгє аракет кылышат. Бирок, аймакта бассейин жок болгондуктан, аларды кїндїн ысыгында їйдє кармап олтура албаганын айтышат. Эгерде тосмо куруп, сууга тїшїїгє тыюу салып койсо, балдардын єлїмї болбойт эле деген ойлорун билдиришти. Балдардын коопсуздугунан корккон жергиликтїїлєр тез арада каналга тосмо куруу керектигин айтышат. Ош мэриясына да кайрылуу жєнєтїшкєн. Жашоочулардын єтїнїчї 2015-жылдын бюджеттик угуусунда да талкууланган. Тилекке каршы каражат каралган эмес. Канал жээгин тосуу боюнча долбоор шаардык кеўештин колдоосун тапкан жок. Кооптуу жагдайды жараткан суу канал єткєн жылы 13 адамдын ємїрїн алган. Белгилей кетсек, Ош облусунда ушул жылы 4 адам сууга аккан.

ТАМЕКИИН АЙЫНАН 61 ЖАШТАГЫ ЖАРАНДЫН ДЕНЕСИ 75 ПАЙЫЗГА КЇЙЇП КЕТКЕН

Калаадагы "Манас-Ата" аймактык кеўешинин жашоочулары азыр кооптонуп турган кез. Анткени, бал жактан єтїїчї каналдан жыл сайын 10го жакын бала чєгєт.

11 єлїм жазасына тартуу їчїн петицияны колдогон 12 миў кол чогултушту. Бул тууралуу АКИpress агенттигине 18-июнда «Калыс» саясий партиясынын лидер Жениш Молдокматов билдирди. Анын айтымында, колдордун саны бул жуманын аягына чейин 13 миўге жетет. «Депутаттар менен жолугушууда петицияны гана берип тим болбостон, расмий тїрдє билдирїї жасайбыз. Ошондой эле кол топтоо акциясынын жїрїшїн камтыган сїрєттєр жана видеоматериалдар жїктєлгєн, аны менен катар жарандарыбыздын пикирлери жана позициялары чагылдырылган дискти тапшырабыз», - деди ал. Активисттер депутаттар менен 30-июнда жолугууну пландашууда.

Ж.Молдокматовдун айтымында, акциянын экинчи этабында бачабаздыктын пайда болуу себептерин аныктоо, аны менен кїрєшїї жана чечїї жолдорун талкуулоо боюнча тегерек столдор єткєрїлмєкчї. Ошондой эле, депутаттар менен єлкєдєгї билим берїї, саламаттыкты сактоо жана тамак-аш коопсуздугу маселелери талкууланмакчы. Сентябрь айына чейин жаштар їчїн тарбиялык маанидеги видеороликтер тартылат. Сокулук районундагы Маловодное айылынын 61 жаштагы тургуну тамекинин айынын денесинин 75 пайызы кїйїп, райондук ооруканага жеткирилген. Бул тууралуу Єзгєчє кырдаалдар министрлигинин маалымат кызматы билдирди. Єрттїн кесепетинен уктоочу бєлмєдєгї диван жана тєшєнчїлєр кїйїп кеткен. Єзгєчє кырдаалдар министрлигинин маалыматына ылайык, бир кїндє єлкє боюнча 10 єрт кырсыгы катталып, аны єчїрїїгє 11 єрт єчїрїї бєлїмї тартылган.

ЖОГОЛГОН 8 ЖАШТАГЫ М.АБАЙ ТАБЫЛДЫ 17-июнда Бишкек ШИИБдин басма сєз кызматы 8 жаштагы М.Абай аттуу баланын жоголгондугун маалымдап, анын табылышы їчїн жардам сурап кайрылган.

18-июнда Бишкек ШИИБдин басма сєз кызматынын маалымдаганына караганда, 17-июнда 8 жаштагы М.Абайды чоў апасы Жибек-Жолу жана Курманжан Датка кєчєлєрїнїн кесилишинде маршруттук унаадан тїшїргєн. Аны ошол жерден апасы тосуп алмак. Кечигип калган апасын кїтпєгєн бала Ново-Покровка айылын кєздєй жєнєп кеткен. М.Абай курулушта иштегендерге жолугуп, адашып кеткендигин айткан. Андан алар милицияга кайрылган. Абай ошол кїнї атаэнесине кайтарылып берилди.

БАТКЕНДЕ ЧЕК АРАНЫ БУЗУП ЄТКЄН 2 ЄЗБЕК КАРМАЛДЫ

Сокулук районундагы Маловодное айылынын тургуну тамеки чегїїдєгї этиятсыздыгынан їйї жана денеси кїйїп калды.

Айдаркен чек ара отрядынын чек арачылары Баткен облусунун Кадамжай районунун Мазар жергисиндеги «Марказ» тосмосунан мамлекеттик чек араны бузган 2 єзбекти кармашты.

18-июнда Мамлекеттик чек ара кызматынын басма сєзїнїн билдиргенине караганда, чек ара бузгандар кыргыз-єзбек мамлекеттик чек арасынын єткєрмє пунктунан башка жерден єтїшкєн. Тиешелїї документтер толтурулгандан кийин кармалгандар Кадамжай РИИБке єткєрїлїп берилди.

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

12

ОРОЗО

Ыйык рамазан айы тууралуу Ислам дининин беш негизинин їчїнчїсї болуп саналат. Рамазан айында орозо кармоо —мусулмандардын парзы болуп эсептелинет. Рамазан орозосу хижраттын экинчи жылында парз кылынган. Рамазан айы мусулмандар їчїн эў ыйык жана куттуу айлардан эсептелинет. Ислам ушул айда туулган, дїйнє жїзїн нурга бєлєгєн Ыйык китебибиз Курани-Карим да так ушул айда тїшє баштаган. Миў айдан да куттуу болгон Кадыр тїнкечеси да ушул айдын ичинде камтылган. Ички дїйнєбїздї жаман тїшїнїктєрдєн, сырткы келбетибизди туура эмес кыймыл-аракеттерден тазалаган орозо Рамазан айында кармалат. "Орозо" деген сєздїн сєздїк мааниси - "кандайдыр бир нерседен оолак болуу, бир нерседен тыйылуу". Орозонун шарияттагы мааниси - милдеттїї адамдардын атайын ниет менен таў аткандан баштап, кїн батканга чейин орозону бузуучу нерселерден, тактап айтканда, жеп-ичїїдєн жана напси кумарларынан тыйылуусу. Демек, орозонун парзы - жеп-ичїї жана жыныстык байланыштан сактануу. Орозонун убактысы Курани Каримде мындайча кєрсєтїлгєн: "Таў агарып, ак жип кара жиптен айырмаланган маалга чейин ичкиле, жегиле. Андан соў кечке чейин орозо кармагыла". (Бакара сїрєсї, 187аят). Хадистерде кєрсєтїлгєндєй, аяттагы ак-кара жип каймана мааниде таў агарып келе жаткан мезгилдеги кїндїз менен тїндїн чегин кєрсєтєт. Рамазан айы кээ бир жылдарда 29, бир жылдарда болсо 30 кїн болот. Рамазан айы 29 кїн болсо да орозо так кармалган болот. Себеби парз кылынганы, айда толугу менен орозо кармоо болуп саналат. Пайгамбарыбыз тогуз жыл Рамазан орозосун кармаган, анын тєрт жылы 29 кїн, беш жылы 30 кїн болгон. Рамазан айындагы бир айлык орозо Исламдын беш парзынын бирєє болуп саналат. Буга Курани Карим жана хадис далил болот. Курани Каримде Алла Таала мындай дейт: "Оо, ыйман келтиргендер! Такыбалыкта болууўар їчїн силерден мурункуларга парз кылынган сыяктуу силерге да орозо парз кылынды". (Бакара сїрєсї, 185-аят). Пайгамбарыбыз (САВ) мындай деген: "Ислам беш нерсенин їстїнє курулган: Аллахтан башка кудай жок экендигине жана Мухаммед Аллахтын кулу жана элчиси экендигине кїбєлїк берїї, намаз окуу, зекет берїї, Рамазан айында орозо кармоо жана чамасы жеткендер ажылыкка баруу". (Бухарий, Ыйман-34). Орозо, бизди дїйнєдє жамандыктардан коргогон, акыретте болсо тозок отунан сактаган жана кїнєєлєрїбїздї кечирилїїсїнє себепчи болгон маанилїї бир ибадат болуп саналат. Сїйїктїї Пайгамбарыбыз (САВ): "Ким ыйман келтирип , сообун Аллахтан кїтїї менен Рамазан орозосун кармаса, жасаган кїнєє иштери кечирилет".(Риядус-Салихин, 2 том. 489-б.)

даражасына алып келет. Орозо, кєздєрдї арам нерселерди кароосуна, тилди болсо жалган сїйлєєсїнє, кулактарды арам болгон нерселерди угуусуна, курсакты арам тамактан, колдорду жаман иш жасоодон, буттарды болсо арам жерлерге баруудан коргойт. Орозонун парз кылынуусундагы сыр - Аллахка болгон кулдук милдетибизди аткаруу жана жаман нерселерден оолак болуу.

• Орозо, адамдын ырайымдуулук жана жардамдашуу сезимдерин ойготот Жашоосунда ачкачылык эмне экендигин билбеген бир адам, колунда жок инсандардын тарткан азабын жана кыйынчылыктарын жетээрлик даражада биле албайт. Бирок ал адам, орозо кармаган убакытта гана ал адамдардын акыбалын тїшїнєт жана кедейлердин кыйынчылыктарын жїрєгїнєн сезет, аларга каршы мээримдїїлїк жана ырайымдуулук сезимдери ойгонот. Натыйжада жесирлерге жардам колун сунат, кыйынчылыктарын жоюуга аракет кылат.

• Орозо адамга берилген сыйлардын баркын їйрєтєт Инсан колунда болгон нематтардын кадыр-баркын, колунан кеткенден кийин гана тїшїнєт, бирок анда кеч болгон болот. Орозо кармоо менен бир канча убакыт нематтардан алыс калган инсандын кєз карашында бул нематтардын баалуулугу дагы да жакшыраак тїшїнїлєт. Бул кєз караш инсанга, аларды дагы да жакшыраак коргоосун, нематтарды берген Аллахка кєбїрєєк шїгїр келтирїїсїн їйрєтєт. Чоў текст • Орозо кармоо адам ден-соолугуна пайдалуу Бул жєнїндє Пайгамбарыбыз мындайча буйрук кылат: "Орозо кармагыла, ден-соолукта болосуўар". (Кашфул-Хафа, 2/33). Жылдын он бир айын тынымсыз жеп-ичїї менен єткєргєн жана ошондой эле чарчаган тамак сиўирїї органдары, орозонун шарапаты менен дем алат. Рамазан айынан кийин бул милдетин улантууга киришет. Илим адамдарынын айтуусу боюнча орозо, саламаттыкты сактоого абдан жакшы салымын кошот. Нобель сыйлыгынын ээси, медицина илимдеринин доктору, француз аалымы доктор Алекс Карел мындайча дейт: "Орозо убагында, организмде топтолгон тамак-аштар жакшы иштетилет, ордун жаўы минералдуу заттар ээлейт, мындайча инсан организминде жаўылануу пайда болот. Орозо ден-соолукка абдан пайдалуу". (Жашоо энциклопедиясы, Орозо бєлїмї).

• Орозо адамга сабырдуу болууну їйрєтєт Орозо кармоо менен єзїн белгилїї бир убакытка жеп-ичпєєгє їйрєткєн адам, жашоодо туш келе турган кыйынчылыктарга оўой эле сабыр кылат, азаптардан кутулуусу жеўил болот.

ОРОЗОНУН ПАЙДАЛАРЫ

ОРОЗО КАРМОО - ДЕНЕБИЗГЕ ЗЫЯНБЫ?

• Орозо адеп-ахлагыбызды жакшыртат Орозо, бизге ар дайым Алла Тааланы эскертет, жоопкерчилик сезимин ойготот. Жїрєгїбїздї жаман ой-пикирлерден алыстатат, башкаларга жамандык кылуудан коргойт. Орозонун бизге берген дагы бир пайдасы болсо, жакшы адепахлакка жетиштирїї менен периштелер

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

Кээ бирєєлєр чала-була угуп алышып эле, орозонун денеге зыяндуу болгондугун айтышат. Эмне, динибиз зыяндуу нерселерди буйрук кылабы? Жок, Алла Таала инсандарга зыяндуу болгон нерсени буйрук кылбайт. Медицина аалымдары мындайча дейт: "Орозо кармаган адамдарда адреналин гормондору канга оўой жол

менен сиўип кетет. Бул гормондорун таасирлери, рак клеткаларга каршы иштегени баардыгыбызга маалым. Мындайча бул гормондор, ракка каршы абдан чоў ролду аткарат, башкача айтканда, рак клеткаларынын кєбєйїїсїнїн алдын алат. Орозо кармаган адамдын денесинде ич майларды эритет, денени тазалайт, кубатка толтурат жана ошондой эле ашказан, бєйрєк, кант, жїрєк жана кара боор ооруларына каршы кїрєшєт". Тїрдїї кызматтарды аткарган кара боор, сиўирїї милдетин да аткарат. Орозо убактысында 3-5 саат дем алат, азык топтоо ишине бир аз болсо да тыныгуу берет. Ашказандагы сиўирїїчї клеткалар дем алат. Кан азайгандыгынан улам бир аз болсо да кан басымы да єз калыбына келет. Ошондуктан кан басымы жогоруларга орозо дары болот. Жемиштердин жакшы жуулбоосунан улам кан тамырлар зыян кєрє баштайт. Майлар тамырларды тарытат, тамыр катуулугу деген ооруну алып келет. Кеч маалга жакын организмда эч кандай азык калбай калат. Башкача айтканда, бардык азыктар сиўип кетет. Ошого байланыштуу "тамыр катуулугу" оорутуп жаткан оорулуу адамдарга башка айларда да орозо кармоосу сунушталат. Орозонун шарапаты менен башка органдар да эс алат. Аз жеп, аз тамактануу ошондой эле орозо кармоо, дененин саламаттыгы тарабынан єзгєчє мааниге ээ. Зекет, малдын кири болгондугу сыяктуу эле, зекет берїї менен малды кирден тазалаган болот. Орозо кармаган адам да денесин зекетин берген болот, оорулардан аны коргогон болот. Пайгамбарыбыз "Бардык нерселердин зекети бар. Дененин зекети орозо кармоо" деп буюрган. (Тирмизи, Даават, 86.) Денеде оорунун келип чыгуусуна кєп жеп-ичїї себеп болот. Жана ошондой эле оорунун булагы катары саналат. Кєп тамак жеген адамда мээримдїїлїк сезими азаят. Кыялдануулары кєбєйїп, арамга жакындашуу ыктымалы жогорураак болот. Туура эмес жолдорду кєздєгєн сезимдердин алдын алуу зарыл. Ачкачылык шайтандын жолун торойт. Шайтан, тамырдагы кан сыяктуу денеде айланат. Ачкачылык менен шайтан жолуна тоскоол болуу керек. Бойдок, балакат курагына келгендер їчїн да орозо кармоо абдан пайдалуу. Себеби орозо, дїїлїгїї сезимдерди тизгиндейт жана жаман иштерди жасоого тоскоол болот. Ушуну айтып єтїї керек; орозону, мусулмандар медициналык жактан пайдалыгы їчїн эмес, тескеринче Ыйык Куранда буйрук кылынганы їчїн гана кармашат. Бирок медициналык жактан да пайдалуу экендиги бул албетте чындык.

ОРОЗОНУН ДАРАЖАЛАРЫ Ислам аалымдары орозонун їч даражасы болгонун айтышат: • 1.Саарлыктан иптарлыкка чейин тамактануудан, жеп-ичїїдєн жана жыныстык каалоолордон сактануу менен кармалган орозо. Бул орозо шарттары так аткарылганы їчїн дурус эсептелинет. Бирок мунун чыныгы максатына жетишїї їчїн орозо кармаган адам экинчи даражага жетишїїсї керек болот.

• 2.Биринчи даражада айтылып єтїлгєндєр менен бирге кулак, кєз, тил, колу-бут жана башка органдарды кїнєєдєн алыстатуу менен кармалган орозо. Бул орозо, органдарга таасирин тийгизген жана ээсин ахлактык улуулукка жеткирген орозо болуп саналат.

• 3.Биринчи жана экинчи даражалар менен бирге, жїрєгїндє Алла Тааладан башкага жай бербеген, жїрєгїн Алладан башкача атабоо менен кармалган орозо болуп эсептелинет. Орозодо эў жетишкен даража мына бул болот. Ошол эле убакытта бул орозо, пайгамбарлардын жана Алланын олуя кулдарынын кармаган орозосу экендиги баарыбызга маалым.

Орозо кармаган адам, адал болгон нерселерди жеп-ичпейт, жыныстык каалоолордон узак убакка алыстоо менен эркине ээ болууну їйрєнєт. Бул єзїн-єзї башкаруучулук менен органдарды тарбия кылган мусулман адам, натыйжада жїрєгїн да жаман сезимдерден аруулантат. Материалдык жана дїйнє кызыкчылыктарынын узакташып, кулдуктун туу чокусуна жетишет, Алланын сїйкїмдїї кулдарына айланат. (Газали, Ихяу-Улумиддин, 2/19.) Рахатбек Рысалиев

13

АШКАНА

ИДИШ- АЯКТАРДЫН ТАБЫШМАКТУУ СЫРЛАРЫ рєєк коюуга аракеттениўиз. Жаўы баш кошкондорго да айнек идиштерди белек кылган жакшы. Себеби, бул белек алардын бири-бирине тез кєнїп кетишине, ынтымактуу жашап кетїїлєрїнє кємєк кылат. Сиз дайыма тамактанчу идиштин жасалган материалы...

Чопо болсо, їй ээсине байлыкты чакырат. Андыктан, эгерде акча, дїнїйє топтоону кєздєп жїргєн болсоўуз, чопо идиштерден тамактана баштаўыз. Мындан тышкары, турмуштан жолу болбой жїргєндєр да чопо идиш колдонуулары зарыл. Фарфор идиштер ачык-айрым, жеўил-

Жыгач идиштер туугандардын ортосундагы мамилени чыўдайт. Жыгач идиш єзїнє салынган тамакка оў энергия бєлїп чыгарат, натыйжада, аны жеп-ичкен сиздин кїчїўїзгє-кїч кошулат. Жаўгактан жасалган идишке чай ичсеўиз, ар нерсени алдын-ала сезе билїї туюмуўуз кїч алат. Дары чєптєрдїн кїчї жоголбой жакшы сакталсын десеўиз, байтеректен жасалган идишке салып коюўуз. Карагай идиштерди колдонгон кожойкеде акылдуулук, єткїрдїк бар болот.

ТЇЗЇЛЇШЇ Тєрт бурчтуу болсо, анда мындай идишти колдонууда абайлаўыз. Себеби, дайыма тєрт бурчтуу идиштен тамак ичкен адам чечкиндїї жана ачуулуу, каардуу боло баштайт. Табиятынан урушчаак, чатак мїнєздїїлєрдїн жаман жактары мурункудан да кїчєйт. Эгерде сиз єтє жоош, чечкинсиз, бирєєгє кєз каранды болсоўуз, кїнїгє дал ушундай идиштен тамактанууга єтїўїз. Болбосо мындай идиштерди конок чакырганда гана колдонуу туура.

Тегерек болсо, їй-бїлєгє гармония, ынтымак алып келет. Тамактанып жаткан ээсине оў энергия бєлїп чыгарат. Натыйжада, ичкен ашыўыз бат жана жакшы сиўет.

нада єстїрїлгєн алоэ кожойкесин ар кандай кырсыктардан, тамагын жаман жасап алуудан сактайт.

2. Пияз, сарымсак, калемпир. Булардын бирин жипке єткєзїп туруп, ашкананын бир бурчуна илип коюўуз да, тамак-ашка колдонбоўуз. Же терезеге деле коюп койсоўуз болот. Булар терс энергиянын баарын єздєрїнє сиўирип алышат. Сырттан тескери кїчтєрдїн їйгє киришине тоскоолдук кылышат.

3. Ичине сулу салынган идиш. Муну нан турган жерге коюу керек. Ошондо ал їйбїлєўїздї ачкачылыктан сактайт.

4. Соку, депкир, элек, калбыр їйдє дайыма турса, чыр-чатак, кырсык болуунун алдын-алат. Тынчтык болот.

5. Бал, кыям куюучу идиштер колдонулган їйдє сїйїї жашайт.

6. Туз. Дасторкон даярдап жатканда эў биринчи тузду коюп, жыйнаганда эў акырында алыўыз. Туз тамактанып жаткандарды жамандыктан коргойт. Дасторконго туздан мурда куру идиш, кашыквилкаларды коюу їйгє жакырчылыкты алып келет.

7. Дасторкондун тїсї. Ак тїстє болсо, їй-бїлє мїчєлєрїнїн жай жана тынчтыкта пикир алышуусун шарттайт. Оройлукту, уруш-талашты алыс кылат. Сары тїс чєккєн кєўїлдї кєтєрєт. Кєк тїс ачыкайрым сїйлєшїїгє кємєк кылат. Пушту тїс сїйїїнї кїчєтєт. Кызыл тїс кумардуулукту арттырат.

КЫЗЫНЫЗГА ЖАШЫНАН УЙРОТЧУ ЭРЕЖЕЛЕР!

Керамика идиштер жан дїйнєнї тынч кылып, эмоционалдык абалды жєндєйт. Мындай идиш колдонсоўуз, адамдар менен тез тил табыша аласыз. желпи сїйлєшїїнї камсыздайт. Эгерде їйїўїзгє бейтааныш коноктор келсе, бул идиштер оўой-олтоў пикир алышууга, тез тил табышууга жардам кылат. Ашыкча нервденип, кєп ыйлап жїргєн болсоўуз, кїн сайын фарфор идиштен азыктанууўуз кажет. Бул сизди тынчытып гана тим болбостон, жаўы-жаўы идеяларды жаратышыўызга жол ачат. Эртеў менен жумушка жакшы маанайда кетїїнї кааласаўыз да фарфор идиш жардамга келет. Ал эми жатарда фарфорду колдонбой эле коюўуз: уйкусуздукту пайда кылат. Кокус таў аткыча уктабай отуруу керек болсо, фарфор кружкага даярдалган кофе ичиўиз.

Їч бурчтуу болсо, ээсин ойлонбой иш жасоого жана туура эмес сїйлєй берїїгє алып келет. Чыр мїнєздїї жана тез ачуусу келе турган адам болсоўуз, аталган идиштен тамактанбай эле койгонуўуз жакшы болот. Мындай идиштерди сїйїшкєндєр романтикалуу жагдайда тамактануу учурунда колдонушса гана натыйжалуу: сїйїїнїн кїчєшїнє жардам берет.

Чоюн идиштер сырдуу кїчкє ээ. Сизге жаўы кїч берип, ички органдарыўызды ар кандай оорулардан сактайт.

Айнек идиштер ар бир кожойкеге єзгєчє керек. Булар жан дїйнєўїзгє тынчтык берип, гармонияны пайда кылат. Адамдардын ортосундагы достук бекемделип, їй-бїлєдєгї чыр-чатактар жакшы жагына чечилет. Сїйїшкєндєр їчїн романтикалуу жагдайды тїзєт. Ошондуктан, сїйїктїїўїздї тамактанууга чакырсаўыз, столдун їстїнє айнек идиштерди кєбї-

ТЇСЇ Кызыл болсо, сїйїїўїздї, кумардуулугуўузду жалындатат. Темпераментиўизди кїчєтєт. Кара же кїрєў болсо, ишенимдїїлїктї, жан дїйнєўїзгє тынчтыкты берет. Ак болсо, сиздеги ак ниеттїїлїктї жаратат. Кєгїлтїр же ток сары болсо, кыялкеч болуп, фантазияўыз єркїндєйт.

АШКАНА «КОРГООЧУЛАРЫ» 1. Алоэ гїлї. Колуўузду бычакка кестирип алсаўыз, же ысык сууга, отко кїйгїзїп алсаўыз, ошол жериўизге алоэнин жалбырагын бассаўыз тез айыгат. Ашка-

Кыз – келечекте жар, балдарга тарбия берїїчї эне. Андыктан їй-бїлєдє уул балага салыштырмалуу кызды тарбиялоо ата-эне їчїн єзгєчє маселе жаратат эмеспи. Кызыўызды тарбиялоодо тємєнкї кеўештерди да айта жїрсєўїз ашыкча болбойт.

1. Биринчи кезекте єзїўдї сїй.

2. Жакшы дос таап, аны менен мамилеўди їзбє. Досуў сенин ким экениўди айтат.

3. Кийим сени бактылуу кылбайт.

4. Бирєєнїн артынан сїйлєбє, бирок сен жєнїндє айтылчу ушактарга даяр бол.

5. Кєйгєйгє кабылышыў жашооўдун бїтїп калышы эмес, андыктан єзїўдї таштаба, башты кєтєр.

6. Башкаларды єзїўє салыштырба, анткени алар да сендей боло алышпайт.

7. Канчалык берилип бирєєнї сїйсєў да, єзїўдї жоготпо.

8. «Жок» деген сєздї їйрєн жана аны айтуудан коркпо.

9. Эч качан эркектин артынан чуркаба, ал єзї сени тапканы туура.

10. Сага карата айтылган жакшы сєздєрдї кабыл ал жана аларга ишен.

11. Дайыма чынчыл бол.

12. Жашоодогу ролуўда єзїўдїн бактылуу экениўди бил.

13. Колуўа кандай китеп тийсе да оку. Билим бул – кїч кубат.

14. Жашоодо жаўылгандан коркпо, ошол жаўылыштыгыў сага сабак болот.

15. Бирєєгє жакшылык кылганыўды милдет кылба, жакшы иштер бакыт тартуулайт.

16. Ар дайым ички туюмуўа ишен.

17. Сылык бол.

18. Сенин сєзїўє караганда, жїрїш-турушуў ким экениўди айтып турат.

19. Кечирим сураганды адат кыл, биринчи кечирим сураганыў сенин алсыздыгыўды билдирбейт.

20. Жашоо бїгїнкї кїндєн гана турат. Учурунда татыктуу жашап ал. Бїгїн сенде баары бар, андыктан жєн гана бактылуу жаша. Рахатбек Рысалиев

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

14

ДЕН-СООЛУК

Накыл сєздєр

Æàêøû õèðóðãäóí êºç¿ á¿ðê¿òò¿ê¿íäºé, æ¿ðºã¿ - àðñòàíäûêûíäàé, êîëó àÿëäûêûíäàé áîëóø êåðåê.

(Поляк королу Ян Собескийдин кылычындагы жазуу).

Социалдык кыйынчылыктар, їй-бїлєлїк, биртуугандык талаш тартыштарды , коллективдик чыр чатакты жєнгє салат. Тибет медицинасынын ыкмасы менен Ян Инди аныктайт, тамыр аркылуу диагноз коюп, Кыргызстандык бийик тоолорунан жыйналган чєптєрдїн 200 тїрї менен дарылайт.

Æàìàí äîñ - äóøìàíäûí ìûêòûñû.

• Карып бараткан беттеги бырыштарды жазат.

Джон РЕЙ.

Æàëãàí äîêòîðó¢äàí ºç¿¢ ñàêòàí, äóøìàíäàðû¢äû ìàãà êîé.

Жан Батист МОЛЬЕР.

• Тери оорулары: писариаз, экзема, аллергия, буттагы грибок, чакалай, баштагы дермобайт безекти чернес.

Æåê êºð¿¿í¿ æàøûðñà áîëîò, ñ¿é¿¿í¿ æàøûðñà áîëîò, àñòû 꺢¿ë êîøòóêòó æàøûðûø êûéûí.

• Бронха астма, ангина, кєк жєтєл, туберкулез, ларингит, гаймарит, радикулит, куяў, белдеги грыжа, ич катуу.

Карл БЁРНЕ.

Æ¿ç ìóãàëèìäåí æàëãûç àòà àðòûê. Джордж ГЕРБЕРТ.

Æ¿çä¿í êûçàðãàíû - àäàì áàëàñûíäàãû êàñèåòòåðäèí ý¢ ìûêòûñû. Чальз ДАРВИН.

Æûðãàï óêòàéì äåñå¢ - òºøºêêº òàçà àáèéèðè¢ ìåíåí æàò. Бенджамин ФРАНКЛИН.

Èò ìåíåí ìûøûê äîñòîøñî àøïîçäó Êóäàé ñàêòàé ãºð! Стефан ЦВЕЙГ.

È÷è æàðûê àäàìäûí - æ¿ç¿ äà æàðûê. Иоганн ШИЛЛЕР.

Êàëïòûí êàí÷àëûê ïàéäàëóó ýêåíèí àÿëäàð ìåíåí âðà÷òàð ãàíà áèëåò. Анатоль ФРАНС.

Êàðìàøêà áàøòû áàéëàäûê, êàëãàíûí êºðº æàòàðáûç. НАПОЛЕОН I.

Êà÷êàí äóøìàíãà àëòûí êºï¿ðº ñàë. Публий СЦИПИОН.

Таўдайына жел тийбес тандамал ырчы келишип, кызыл кїндї батырып, агарган таўды атырып, кыз урматы їчїн деп, кырк кїнї оюн болду дейт. Калыўына тыйынын кїндє санаган, битинин канын жалаган хандын казынасы жетпептир, їйїр-їйїр жылкы айдап, короосу малга толуптур, шаа мїйїздїї уйларын кыл- мергендин кайын журт карабай-ак коюптур. Кїлїктєрї бир кылка, аргымагы ар башка, жоргосу жолду карыткан тандамал жылкы тукуму ар їйгє їчтєн жетиптир. Адамдын тилин байлаган кызыл алтын, ак дилде алтымыш тєєгє жїк болуп, кєргєндїн кєзїн талыткан кєп кєргєндї жаўылткан аў терилер азабойду алды дейт, кыз берер тарап кызыгып, кызыл дїйнє, ак кєўїл ааламында калды дейт. Ошентип берери бїттї дегенде, айтылар акыл кыз тарапка келгенде кызыгын кылым кєрєлек кєз тешери кїйєєлєп барган кылмергендин кайынга кайрылып таазим кылышы менен башталат. Эки ийинге артылган эки илбирстин териси миў илбирстен бир чыгар гїл илбирстин єзї экен, ай сулуунун ата-эне- сине ийиле калып, ийнинен алып тартуулады. Жарданган элдин эскертер сєзї калган жок, орундарынан дуу турушту да, эки жаштын ынтымак-бактысы їчїн кыз-кїйєє антын айтышар єзєндєгї дарыянын боюна барышып, антын алып, ак батасын беришти. Тоо дайрасы топтоло агып шарп эте, эки жашка макулдук берип, мемиреп калды. Ошентип кырк кїн, кырк тїн бою кыз тою єтїп бїткєн соў келин тою жети кїндєн кийин болмою элге айтылды. Кудай кошкон кудалар тїгїл тоо кубанган ал тойдо эки жашка касын тигип, каргаша ташын канжар кылып каткандар чыкты. Кїйєє бала кїн алдында теўдеши жок мерген экен, єзїнчє тїтїн булатса журт башы болмоюн эли чечип коюптур, анысы ал болгондо иш бїтмєйї каяктан, Жаратканы жарашыктуу єў берип, келбет-сынын келиштирип коюптур. Жек кєргєндєр ушинтишти, жеў ичинен сїй-

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

• Кыз келиндер оорусу: эрозия, мастапатия, истит, миома, фиброма, менструалдык бузулуулар, климакс, лейкопенения, зарасын кармай албагандар.

• Прастатит аденома, энурез, геморой, релатизм, колтуктагы колоўсо, буттагы шыбоо, коўурук ж.б.

• Гепатит А, Б, С. давление тїшїрєт, кант диабети.

• Бєйрєктєгї, табарсыктагы сезгенїїлєр ж.б. у.с.

• Нерв илдеттери: эпилепсия, стресс, коркоктук, шизофрения, тырышуу, арак ичкендер, тамеки тарткандар, наркомания.

• Шишик (опухоль), рак, эмчектеги метостаза клеткаларынын єсїшїн токтотот.

ЧЫЎГЫЗ АЙТМАТОВ (Сандан санга)

Тоолор кулаганда (КЫЗКАЙЫП)

Роман

лєшїп, кылмергенге кыямат жайды кєргєзїп, кара кєзїн кашайтмакка кара тїндї калыс кармап касам ичишти. Дил каралар касамын агадилдер билсечи да, актык менен каралыктын калысы жалгыз єлїм болсун деп эл їчїн жана жер їчїн, андан калса кызыкчылык керекпи, кызыгы кыздай кылыктуу бийлик їчїн, жоругу жолдо жоголгур жоолашкан кара ниеттер, эў кур дегенде жандїйнєнїн курмандыгы їчїн жандарын кыя ачыкка чыга кармашса боло. Адамзаттын арамдыгынын тїгєнєр чеги бул дїйнєдє болобу?.. Кастык иш карында жатып жетилет да, касташканга канжар болуп сайылат. Эки жашка бак айтылып, ак тилектер ай нурундай тєгїлїп жаткан ак тойдо арамдык менен кас саноо аксанатай адамдарга жашынып, тигилерге айтылар ажал огу болуп жатканын ким билиптир, Кудай ай! «Адамдардын ошол ишин кїн билсе,

чыдай албай єчїп калмак асмандан». Муну акындар кийин шунтип ырдамак. «Булут билсе адамдардын ал ишин, ушул тойду єткєртїї їчїн башка, таза талаага, кєз ачырбай нєшєр тєкмєк токтобой». Дагы акындар кийин шунтип ырдамак. Жана да алар арылбас арман кылгандай бу дїйнєдє адам болуш эў кыйын да, бу жал- ганда айбан болуш эў оўой! Кандай гана улуу сєз!

- Укмуш айтылыптыр, Арсен!

- Ак тилектер ыр болуп, ант бергендер сыр болуп турган саатта «дайра билсе адамдардын ал ишин, тоону кєздєй кїршар тїшїп агат эле тескери». - Кайра да кайран акындар зар какшап шунтип ырдамак. Анткени мындай уюшма кара кастыкка табигат каршы тик турмак. Ооба, бул ушундай болгон иш экен. Кудай кошкон кудаларды кубанычка бєлєгєн кыз кайындамай їлпєтї ошентип їч

• Ички органдагы, денедеги курттарды тїшїрєт. Аскарида, ламбилёз, тумхоланда, кене, демодекс, токсокара, дизбактериоз, митоз ж.б.

• Толуп кеткендерди арыктатып жел кабызды чыгарат.

• Оорулардын шыпаасын касиеттїї чєптєрдєн тапса болот. Сакайбаган оору жок. Ар кимдин ден соолугу єзїнїн колунда! Ахунбаева кєчєсї №90 (Онкологиялык больницанын жанында, болжол менен Абдрахманв кєчєсї менен кесилишкен жерде). Тел: 0772850673 кылым бою айтылар шаан-шєкєт менен єтєт, ата арбагы ыраазы болсун, эки жашты ар убак колдосун дешип бїбї-бакшы, кєзї ачык олуялардын єзгєчє каадасына да жол беришет. Айтор, бїт бардыгы кызигиттин кєўїлї, ак никеден аскар тоо болор бактысы їчїн жасалат. Андан кийин салтанат єзїнїн саатын єзї алат да, кызык оюн кыз куумайы башталат. Ошо кезде дїйнє тїгєл кыз тоюна келет; кєктєгї кїн сулуу кыздай жылмайып, мээримин тєгїп мемиреп тиет, тїркїн гїл жытын аўкыткан, тїркїн чєп бїрїн тазарткан жамгыр аларга жаабай, алардын айланатегерегине себелеп сезим сергитип кетет, тулаўын бассаў тура калып бутта- рыўдан кучактап, туугандашкан эки элдин кеўїлїн кєккє кєтєрїп турат. Кыз-кїйєєгє ат мыктысы тандалат. Ат туягы аларга ат жалынан бакыт берет, же бербейт. Кыз куумайдын абалтан берки салты ошол. Жебедей сызган кїлїктєгї сулууга аткан ок болуп жетип, ат їстїнєн кучактай калып єбєр иш кыз кууган жигит милдети. Айтор, бул тамаша менен жарп жазар оюн эмес, ат жалындагы тагдыр менен бакыт. Ана, кїткєн элдин алдына кїндї уялткан кыз чыкты, андан кийин кабылан сїрдїї куш мїчє, сырттан келбет кылмерген жигит чыгат. Кыз келбети кеп билбейт, атка отурганы да, єзїн кармай алганы да, єўгєдє жок єнтїсї да жарашат, жылдыз менен булуттун бир тїнїнєн бїткєндєй экен. Кєргєндєр кирпик кага албай, єздєрїн єзї таба албай кадоодой катты. «Жан аябай жакшы чап! Жеткирчї болсоў кєрєсїў! Жеткирбегиў, эркектер биздин ким экенибизди билишсин!» — Кыздын курбулары жабалактап жатышты. Мындайда эркектер тынчып калчубу: «Узатпай жет! Жетпей калсаў шылдыў гана болосуў!» - дешти демитип. А думана менен бакшылар оюнга тїшїп, алка-шалка кетишип, ач добулбас кагышып, жарданган элди жандантып, тулпарларды ооздук чайнап элиртти.

СКАНВОРД

15

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

16 МУЗДАТКЫЧТЫ КОЛДОНУУНУН ЖОЛДОРУ

Жайдын ысык аптабында муздаткычсыз элестетїї кыйын. Ага їйїбїздєгї жер-жемиш, тамак-ашыбыздын баарын бузулуп кетїїдєн сактоо їчїн салып коёбуз. Бирок, биз ойлогон бардык эле азык-тїлїктї муздаткычка салып сактай берїїгє болбосун тактап алуу кєп эле кожойкелердин оюна келбесе керек. Анда муздаткычка эмнелерди салуу жана эмнелерди салбоо керек экендигин тємєндєгї материалдан билсеўиз болот.

МУЗДАТКЫЧТА САКТАГАНГА МЇМКЇН БОЛБОГОН АЗЫКТАР: Консервалар: балык, туздалган бадыраў, калемпир, салат, козу карын, кыям жана башка оозу чапталгандар. Бирок, оозу ачылгандан соў айнек идишке салып, капкагын бекем жаап анан муздаткычка сєзсїз сактоо керек. Цитрус жемиштери: банан, ананас, манго, киви. Бул єсїмдїктєр муздаткычтан эрте бузулуп кетет. Андан кєрє кагаз кутучага салып їй температурасында кармаса кєпкє турат. Жашылчалар: ашкабак, помидор, бадыраў, коон, дарбыз, картошка, пияз. Муздаткычтан помидор эзилип, салмактуу болуп калса, картошканын муздак абадан крахмалы бузулуп, шекер кошулгандай таттуу болуп даамын жоготуп коёт. Ал эми пияз муздаткычтагы бардык азыктардын даамын бузат. Жер-жемиштер: алма, алмурут, курма, кара єрїк. Буларды муздаткычка салууга болбойт. Себеби, муздаткычтан эрте бузулуп, керектїї витаминдерден айрылып калат. Буларды їй температурасында сактаса кєпкє сакталып, витаминин жоготпойт. Оливка майы жана бал. Бул экєєн теў муздаткычка салгандан кєрє караўгы жерде їй температурасында сактаса пайдалуулугун жоготпойт. Момпосуй. Булар да муздак абадан єзїнїн даамын жоготуп коёт.

МУЗДАТКЫЧТАН ОРУН АЛЧУ АЗЫКТАР: Эт, фарш. Буларды муздаткычтын тоўдургучунда сактоо керек. Фаршты муздаткычта їч тєрт кїн гана сактоого болот. Тоўдургучта тоўуп, кайра ээриген этти экинчи ирет тоўдурууга болбойт. Себеби кєпкє турган жана кайра тоўдурулган эттин калориялуулугу азайгандан тышкары даамы єзгєрїп кетет. Сїт азыктары: сыр,

№ 133 • 19-июнь, 2015-жыл

айран, каймак май, сїт, йогурт. Эгер эки їч кїн аралыгында каймакмайды колдонбогудай болсоўуз, анда аны тоўдуруп койгонуўуз туура. Себеби, кєпкє туруп калган каймакмайда бактериялар ойгонуп, кєбєйє баштайт. Жашылчалар: сабиз, кызылча, капуста жана тамакка даам берїїчї кєк чєптєр. Дароо жерден алынган жашылчаларды, жер жемиштерди жуубай туруп муздаткычка салуу туура эмес. Жууп, кургатып, анан ар бир жашылчанын, жемиштин тїрїн єз-єзїнчє бєлїп, айнек же желим оозу жабылган идишке салып муздаткычтын тємєнкї бєлїгїнє салуу талапка ылайык. Болбосо полиэтилен жылтырагына таўгактап салуу туура. Жашылча, жер жемиштердин аралашып салынуусу алардагы болгон даамды жоготуу менен бирге эрте бузулуп кетїїсїнє алып келет. Кєк чєптєрдї жуубай туруп жылтыракка салып муздаткычта їч тєрт кїндєн бир жумага чейин сактоого болот. Балык. Муздаткычтын тоўдургучунда їч тєрт кїн сактоого болот. Анын жыты башка азыктарга сиўип калбоо їчїн фольга, болбосо полиэтилен жылтырагына салып андан соў тоўдургучтан орун берїї шартка ылайык. Жумуртка. Кєпчїлїк жумуртканы муздаткычка салбай эле сактаса деле болот дешет, бирок, бул туура эмес. Муздаткычтагы жумуртка жаўы бойдон турат. Колбаса. Бул эт азыгын муздаткычтын тємєн жагында сактоо талапка ылайык. Колбасаны ачылгандан кийин муздаткычта деле эки їч кїнгє чейин гана кармоо керек. Нан. Кєгєрбєй жаўы бойдон туруу їчїн муздаткычтын жогорку текчелерине коюу керек. Себеби жогору жагынын температурасы тємєнїрєєк болот. Бышкан тамак. Даяр болгон жаўы тамакты эў кєп дегенде їч сутка сактоого болот. Муздаткычка салардан мурда оозун бекем жаап анан салуу керек.

МУЗДАТКЫЧТЫ КОЛДОНУУНУН ЭРЕЖЕЛЕРИ: Азык-тїлїктї алюминий идишке салып муздаткычка салууга болбойт. Себеби муздак абада алюминийден жаман заттар бєлїнїп тамакка аралашып зыяндуулугун тийгизет. - Муздаткычтын эў жылуу температураны кармаган жери бул эшиги. Андыктан, бул жерге сїт, айран, йогурт, каймакмай сактоого болбойт. Эшигинин ылдыйкы бєлїгї шире, спирт ичимдиктеринин орду. Ал эми жогору жа-

КУТТУКТОО

КУТТУКТОО

Маараке кут болсун!

ЭРНИС жана БЕРМЕТ

АНАТАЙ ЄМЇРКАНОВ 70 ЖАШТА

Їйлєнїї тоюўар менен куттуктайбыз! Їйлєнїї тоюўар куттуу болсун. Тїбєлїк турмушуўар таттуу болсун. Ойлогон ой максатыўар орундалып Башыўарга бакыттын кушу консун

Ємїрїн сєздїн гїлїн терип, акындыкка арнаган КР эл акыны Анатай Ємїрканов 70 жашка чыкты. Єткєн жумада улуттук китепканада акынга арналган китеп кєргєзмєсї єткєрїлдї. Чыгармачыл адамдар кєргєзмєгє келип мааракесин белгилеген кєрїнїктїї акын А.Ємїркановго бекем ден-соолук, узун ємїр, чыгармачыл ийгилик каалашты. Чындыгында эле лирикалык ырларды ийкем жазган, бул жашоодогу кылт эткен кєрїнїштєрдї поэзияга камтыган Анатай агабыз кєптєгєн китептерин басмадан чыгарды. Анын ыр китептери поэзия сїйїїчїлєрдїн китеп текчесинен орун алган. Кереметтїї саптарына маашырланган белгилїї обончулар обондорду токушту. Ал эми аткаруучулар болсо ырдагандан талбайт. Айтор, бул заманга шайкеш келген касиеттїї ыр саптар жарыкка тереў катылууда. Бар болуўуз акын ага, ырларыўыз єйдєлєй берсин! гына соус, кетчуп, майонез жана башка тамакка даам берїїчї татымалдар коюлат. Ошондой эле айрым салкын абаны талап кылган дары-дармектердин орду да ошол жер десек болот. - Муздаткычты ашыкча жїк менен толтурууга болбойт. Себеби ашыкча жїктєн муздак аба айлануучу тїтїктєрїнє кїч келип, туура эмес иштеп, муздаткыч эрте бузулат. - Консерванын идишине азык салып муздаткычка салууга болбойт. Дайыма айнек же фарфор идишине салып андан соў муздаткычка салуу керек. - Муздаткычка ысык тамакты дароо салбаўыз. Алгач їй температурасына чейин муздатып, андан соў салган оў.

- Тамак-ашты эч качан капкагы ачык бойдон муздаткычка салбоо зарыл. - Тоўдургучка азыкты полиэтилен жылтырагына же фольгага ороп, таўгактап туруп гана салууга болот. - Муздаткычтын жогору жагынын температурасы ылдый жагына караганда тємєнїрєєк келет, андыктан азыктарыўызды таўгагында жазылган температурасына ылайыктап коюўуз.

МУЗДАТКЫЧТЫ КАНТИП ТАЗАЛОО КЕРЕК? Муздаткычыўыздын ичин бєлїп турган айнек текчелердин дайыма таза, анан кооз болушун кааласаўыз, аларды тамакаш плёнкасы менен каптап коёсуз. Табитиўизге жараша ар кандай тїстєгїсїн же гїлдєрдїн сїрєтї тїшїрїлгєн тїрїн тандасаўыз болот. Плёнка капталган айнекти сїртїп тазалоо оўой. Каалооўузга жараша убак-убагы менен жаўысына алмаштырып турсаўыз болот. Гїлира ТОКТОСУНОВА

Ємїр жолун колтукташып теў басып Ачуу таттуу турмуш даамын теў татып Ак сїйїїгє эч бир кылбай кыянат Жашагыла тїбєлїккє теў карып. Ата-энеў, бир туугандарыў.

КУТТУКТОО

БАКИРОВ ЖЕЎЇЇЧЇ БОЛДУ Карбалас Бакировдун ысымы поэзия сїйїїчїлєрдїн баарына тааныш. Анткени аз жазса да саз жазган акындын канаттуу ырларын кєбї жатка билет. Ал тургай курч саптарын кечелерде, їлпєттєрдє эргип айткандар толтура. Негизи анын турмуштан алынган ырлары кєпчїлїктїн жїрєгїнєн тїнєк тапканы ырас. Алты он жылдыкты турмуш бїктємїнє калтырган Карбалас акын дале болсо поэзиянын сїйєрманы болуудан кала элек. Жакында эле болуп єткєн “Беш акын” сынагында кайрадан жеўїїчї болуп табылды. Республиканын маданиятына эмгек сиўирген ишмердин ийгилигине биз да кубанып турабыз. Жанга жагымдуу ырларыў бийиктей берсин, чыгармачылыктан арыба!