Айбат - коомдук-саясий гезити №127

2

АЙБАТ ПРЕСС

КИМ КИМДИ ЧАКЫРЫШТЫ БИЛБЕЙБИ? «Вечерний Бишкек» басылмасы жана анын кожоюну Александр Ким кыйын абалга кептелди окшойт. Гезиттин айланасындагы чуусун президенттин тегерегиндеги адамдарга шылтап, андан оўой кутулуп кетем деди эле, анысынан да майнап чыкпады. Башкы прокуратура алар айыптап жаткан адамдарды текшерип эч бир кынтык тапкан жок. Эми болсо Ким мырза кєчєдє жїргєн эргулдарга кїнї тїшкєн окшойт. Анткени, буга чейин Жаштар єкмєтї деп уюм тїзїп колдоо таппаган Максат Кунакунов менен Садыр Жапаровдун эрке баласы Мелис Аспековду чакырып армандарын уккан экен. Алар ооздоруна келгенди оттоптур. Мисалы, М.Кунакунов Кыргызстанда тоталитардык система єкїм сїрїп жатканын айтып, эч бир маалымат каражаттары чыгарбай жатканын билдирген. ММК деле кєчєдє эле жїргєндєрдї кантип чыгара

МОСКВАНЫН АРБИТРАЖДЫК СОТУ КАЙРАДАН КЫРГЫЗСТАНДЫН ПАЙДАСЫНА ЄКЇМ ЧЫГАРДЫ берсин? Алгач ушул жагын бир аз ойлонуп маалымат каражаттарына эмне їчїн чыгым деп єзїнє суроо берсе болмок. Ал эми анын айтканындай учурда бийликти жактаган гезит-сайттарга караганда боктогондору ашып жатат. Ал эми Аспеков болсо «Вечерний Бишкектин» сєзїн сїйлєп, баягы эле гезитти бийлик басып алганы жатат деген эски обонду созгон экен. Эринбеген Ким мырза ушул балдар менен коомдук пикир жаратам деген го. Бирок, жогорудагы жигиттерди эл эмес Бектур Асанов айткандай, катыны да укпашын Ким билер бекен? Билгенде аларды чакырбайт эле го?

УЛУТ АРАЛЫК ЖАЎЖАЛ САЛУУНУ КЄЗДЄГЄНДЄРДЄН САК БОЛОЛУ Ош шаардык ички иштер башкармалыгынын билдирген расмий маалыматы боюнча Ош шаарында улуттар аралык жаўжалды баштоону кєздєгєн аракеттер байкалууда. Тактап айтканда Ош милициясына акыркы бир аптадан бери карай белгисиз адамдар тарабынан телефондук чалуулар болуп, кайсы бир жерде жарылуу болгонун, кайсы бир жерде курал-жарактарды таратуу болуп атканын, же болбосо кыргыз менен єзбек мушташып атканы тууралуу маалыматтарды айтышууда. Албетте, милиция кызматкерлери мындай телефондук чалуулардан улам айтылган жерлерге барып кєзємєл жїргїзїшкєн. Бирок эч кандай телефондо айтылган маалыматтар такталган эмес. Мындан тышкары кече жакында чет элдик 13 жаран баштарына ак калпактарды кийип алышып, єзбек улутундагы мекендештерибиз жашаган маалага тїн ката барышып, ар бир їйдїн эшигин каккылашкан. Мындай кєрїнїштєн албетте ар бир їйдїн жашоочулары чоочулашып, милицияга телефон кагышкан. Жыйынты-

гында 5 америкалык,2 украиндик, 1 бразилиялык, 3 канадалык, 1 кореялык жана 1 швециялык жарандар кармалышкан. Алар кармалгандан кийин єздєрїн баптист, же протестант катары тааныштырышып, єзбек мааласынан кимдир-бирєєнїн издегенбиз дегендей шылтоо табышкан. Эгерде алар баптист болушса, анан дагы жєн эле бирєєлєрдї издеп жїрїшсє, анда неге баштарына ак калпак кийип алышкан деген суроо туулат. Албетте, алардын аракетинде эки улуттун ортосуна от жагуу максаттары болгону ачык эле кєрїнїп турат.

2010-жылдагы каргалашуу коогалаўдын дарты жаўыдан гана айыгып келе жатканда мындай эл бузарлардын аракетинен сак бололу. Мына ошондой чет элдик сырткы кїчтєрдїн ар кандай аракетине єздєрїнїн салымын кошуп аткан ички кїчтєр да бар сыяктуу. Алар элибиздин бїтїндїгїн ойлошпойт. Мамлекетибиз таланып-тонолуп, ар дайым уруш-талаш, башаламандык болуп турушун гана каалашат. Мына ошолордон сак бололу.

Москванын арбитраждык соту Москва соода-єнєр жай палатасынын (МТПП) алдындагы арбитраждын єкїмїн токтотту. Тактап айтканда, Кореянын жараны Ли Жон Бэктин жана «Central Asia FEZ Development Corporation» ЖЧКсынын Кыргызстандан 22,5 млн. доллар єндїрїї тууралуу арызына чечим чыгарды. Кыргыз єкмєтїнїн маалымат кызматынын кабарлашынча, Москванын арбитраждык соту ушул жылдын 6-майындагы отурумунда Кыргызстандын пайдасына єкїм чыгарган. Эми єкїм бир айдын аралыгында кїчїнє кирет, ага чейин берки тарап доо арыз менен кайрылса болот. Бул иш боюнча Кыргызстандын кызыкчылыгын «Сатаров, Аскаров и Партнеры» юридикалык компаниясы коргогон.

КЇРЇЧТЇН АРТЫ МЕНЕН КЇРМЄК СУУ ИЧЕЙИН ДЕГЕНДЕ…

Ош шаарында єзїн хан сезип алган мурдагы мэр Мелис Мырзакматовдун кыўыр иштери четинен чубалып чыгып атканда, артынан эле анын бир тууганы Кеўеш Мырзакматовдун да былыктары ачыкка чыга баштады. Кєрсє, бул эрен бир тууганынын мэрлик кызматта турганынан пайдаланып, карапайым адамдарды алдап, «Жаўы батирлерден алып берем» деген убаданы катыра берип, ар бир жарандан 5-6 миў доллар єлчємїндє акча алып жїргєн экен. ИИМдин берген маалыматы боюнча тїшкєн «хандын» бир тууганынын кєз боемочулугуна кабылгандардын саны бїгїнкї кїндє 19га жетти. Кеўеш мырза башында турган алдамчылар тобу (тєрт адамдан турган) жалпысынан 1 миллион 652 миў сом жана 132 миў АКШ долларын алдоо жолу менен алышкандыгы аныкталды. 19 адамдын акчасын алышканы менен бирєєсїнє да берген убадаларын аткарышкан эмес. Албетте, буга биринчи себеп Кеўеш мырзанын бир тууганы Мелис мырзанын мэрлик кызматтан ыргып кетиши себеп болгонун айтпаса деле тїшїнїп турубуз. Балким бир тууганы кызматта тїшпєс «хан» боюнча турганда алган акчаларын актап коюшат беле? Бирок, анда мамлекетке

Коммерциялык директор:

Гезит ээси:

"Айбат Аймак" коомдук фонду Башкы редактор:

Каныбек САПАРОВ

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

Бектур БАЙМОЎОЛОВ Тел. (0772) 16 11 00

Веб-сайт: www.AIBAT.kg

Редакциялык жамаат:

Электрондук каттар їчїн дарегибиз: aybatkg@mail.ru

Акинай АЙДАРОВА Рахатбек РЫСАЛИЕВ Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА Дамир ЭСЕНГУЛОВ Мирбек АСАНАЛИЕВ Мирбек МАМБЕТОВ

Єкмєттїн маалымдашынча, мурдараак Stans Energy Corp. жана «Kutisay Mining» ЖЧКсынын Кыргызстандан 118 млн. доллар єндїрїї тууралуу арызына карата МТППнын алдындагы арбитраждык сотунун єкїмїн жокко чыгарганга жетишиптирбиз.

Редакцияга келген материалдар жана сїрєттєр кайтарылбайт.

Гезит редакциянын компьютердик басма бєлїмїндє терилип, жасалгаланды.

зыян келтирген болушмак. Айтор, ар жагынан караганда деле, бери жагынан караганда деле алдамчылык болуп атпайбы?

МЫРЗАКМАТОВДУН АГАСЫ ДА ИТЧИЛИК КЫЛЫПТЫР Ошко бєлїнгєн акчаларга эстелик куруп, андан миллиондорду кымтый коюп издєєдє жїргєн Мелис Мырзакматовдун агасы Кеўеш Мырзакматов да жєн жїргєн эмес экен. Ал инисинин бийлигине таянганбы, июнь окуясында жабыркагандар їчїн салынган їйлєрдєн батир алып берїї їчїн бир канча адамдарды алдап кетиптир. Бул кургур ондогон жарандарды 140 миў долларга “сындырган” экен. Каражатынан кол жууган адамдар учурда Кеўеш Мырзакматов акча алганын тастыктап, милицияга кєрсєтмє берип жатыптыр. Ал эми Мелистин арам акчасына маачыркангандар бул окуяны саясатташтырып чыгышы кїтїлгєн эле кєрїнїш. Бирок, мындай шылуундукка укук коргоо органдары тиешелїї баа бериши керек. Мырзакматовдордун кичїїсї мамлекеттин бюджетин тоносо, улуу элди алдаса боло береби? Ким болбосун кїнєєсї болсо жоопко тартылышы абзел.

Гезитте жарыяланган материалдар редакциянын кєз карашын чагылдырбайт. Макала жана интервьюлардагы чындыкка дал келбеген маалыматтарга макала жазган жана интервью берген инсандар єздєрї жоопкер. Жарнамалардын мазмунуна жарнама берїїчїлєр жооптуу. Жарнамалык материалдар:

Кыргыз Республикасынын Адилет министрлигинде катталган, Каттоо № 1853 Гезит «ММК колдоо боюнча борбор» фондунун басмаканасында басылды Гезит келишим баада.

Буйрутма №1179

Нускасы: 1500

3

ЭЛДИ ОЙЛОБОЙ ЄЗЇН ОЙЛОГОНДОР...

АНСЫЗ ДА ТООДОЙ КЇНЄЄСЇ БАР МАКСИМ БАКИЕВГЕ ЄЗ АЙЫБЫН ЧАПТАГЫСЫ КЕЛГЕН БАКТЫБЕК АМАНБАЕВ «Адалсынган молдонун їйїнєн алты камандын башы чыгыптыр» деген кеп бар эмеспи? Анын сыўары акыйкатыкты издеп аткандай тїр кєрсєткєн башкы Акыйкатчы Бактыбек Аманбаевдин бул кызматка келгенге чейинки ишмердїїлїгїнєн толтура мыйзам бузуулар былгып чыга баштады. Экономикалык кылмыштуулук менен кїрєшїї боюнча Мамлекеттик кызматы коомдук биринчи каналда табылган коррупциялык схема тууралуу єздєрїнїн комментарийлерин беришти. Тактап айтканда канкор Бакиевдин тушунда КТРКнын Реклама-коммерциялык агенттигин учурдагы Омбудсмен Бактыбек Аманбаев жетектеп келген эле. Коррупциялык схема дал ушул убакка туш келип отуру. Анда аларды бир четинен санап кєрбєйлїбї? Экономикалык кылмыштуулукка каршы кїрєшїї кызматынын маалыматы боюнча2007-жылга карата Эсептєє палатасынын аудитине ылайык телевидение жана радиодон берилїїчї рекламалык продукциялардын баалары жана тарифтери келишим тїзїїдє тємєндєтїлгєн фактысы катталган. Анын жыйынтыгында Агенттиктин кассасына жалпы суммасы 49 миллион 259 миў 9 сом акча каражаты тїшпєй калган экен. Мындан тышкары 2007-жылы агенттик сыйлык катары 4 миллион 741 миў 3 сом акча дагы кимдир-їбирєєгє тєлєнгєн. Бирок, бухгалтердик документтерге ылайык, агенттер менен эч кандай медиапландар тїзїлгєн эмес. Эч кандай агенттердин жасаган иши тууралуу жана буйрутма берїїчїлєр тууралуу актылар жок. Демек, Бактыбек мырза кызматтык абалынан пайдаланып беш миллионго чукул акча каражатын єзїнїн чєнтєгїнє солоп койгон болуп калабы? Мындан тышкары теле-радио берїїнїн Агенттиги тарабынан алынган жалпы суммасы 11 миллион 939 миў 7 сом киреше дагы КТРКнын атайын счетуна которулушу керек болгон. Бул да жасалган эмес. Мындан сырткары дагы ошол эле жылы КТРКга 10 миллион сомдук техникалык жабдууларды сатып алуу болгон. Мында дагы мыйзам бузулар катталгандыктан ошол эле убакта кылмыш иши ачылган. Бирок, 2008-жылдын 25-августунда «бул кылмышты кылган адам табылбаганына байланыштуу» деген шылтоо менен кылмыш иши токтотулган. Кызык эле… Анткени ошол эле жылы аудит аркылуу бул жабдууларды сатып алууда кимдердин мыйзам бузгандыгы тууралуу, тактап айтканда ошол учурдагы КТРКнын Рекламалык-коммерциялык агенттигинин директору Бактыбек Аманбаев тарабынан бузулгандыгы аныкталган. Бирок, кыўыр ишти канчалык каткан менен ал баары бир бир жагынан чыга берет эмеспи? Анын сыўары Бактыбек мырзанын бул кыўыр иши боюнча їстїбїздєгї жылы кайрадан

кылмыш иши жанданган. Азыркы тапта иликтєє иштери жїрїїдє. Мына ушундай миллиондорго байланган калбырлары ачыкка чыга баштаганда Акыйкатчы Аманбаев бардык кїнєєнї канкор Бакиевдин эрке-талтаў уулу Максимге шылтап отурат. Сєзїбїз кургак болбосун їчїн, анын актанганынан їзїндї келтирели: «Мен КТРКнын рекламалык-коммерциялык агенттигине жетекчи болуп келгенде телеканалдын репутациясын жакшы нукка бурууга, телеканал чындыгында коомдук болушу їчїн жана мамлекетибиздин маалымат рыногунда атаандаштыкка туруштук бере ала тургандай кылууну кєздєдїм. Бул максатта биз бир катар структуралык жана системалык єзгєртїїлєрдї жасадык. Уюшмду, кызматкерлердин шарттарын жана КТРКнын техникалык жарыктандырууларын жакшырттык. Биздин мындай аракеттер ошол учурдагы президенттин уулу Максим Бакиевге жакпай калган. Ал бизди реформаны токтот деп коркуткан. Анан ал мени келип, мыйзамсыз тїрдє жумуштан бошоткон» дейт. Андан кийин ал бир нече сот инстанцияларына кайрылганын, бирок акыйкаттык болбой, тескерисинче анын артынан тїшїп алышканын айтып актанат. Эгерде ушунун баары чындык болсо, неге мурда айткан эмес. Качан гана єзїнїн былыгы чыга баштаганда Максим Бакиевди эстеп калдыбы? Мурда неге ал тууралуу такыр ооз ачкан жок? Минтип актангандын ордуна жогоруда белгиленген мыйзам бузууларга конкреттїї жооп бербейби? Бээ десе, тєє деп жооп берїї менен сот жоопкерчилигинен кутулуп кетем деп ойлойбу? Бул бир жагы. Экинчи жагынан албетте Максимчиктин да кыргыз элинин алдында кїнєєсї тоодой. Атасынын бийлигинин эки тизгин, бир чылбырын колуна кармап алып, єлкєбїздє кєзгє кєрїнгєн, идиректїї ири бизнес, банктардын бардыгына рейдерлик баскынчылыгын жасаганы маалым. Ошолордун їстїнє эми Бактыбек мырза єзїнїн кїнєєсїн дагы кошкусу келип атканы кызык. Эгерде жогоруда айтылган мамлекеттин казынасына келтирилген 50 миллион сомдук чыгым, андан башка 5 миллионго жакын чыгымды Максимчик менен бєлїшкєн элем дегендей кылып айтса дагы бир жєн эле. Бактыбек мырзанын мына ушундай актануусуна Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз Улуттук Университетинин профессору Кайрат Осмоналиев эў сонун комментарий билдирген экен. Мына ошону мисалга тартып оюбузду жыйынтыктайлы: «Демек, Омбудсмендин сєзї боюнча Максим реформаны токтотууну талап кылган экен… Анан 50 миллионду жегенге туура келген. Боор ооруганымдан аз жерден ыйлап жибере жаздадым… Эми аны эжесинин артынан отургузушат. Коўшулардын алдында ушундайлар їчїн уят…»

УМБЕТАЛИЕВДИН КЕЗЕКТЕГИ ПОПУЛИЗМИ

Бїгїн АКИ-пресс маалымат борборунда Расул Умбеталиев кезектеги маалымат жыйынын єткєрдї. Ал “Электрстанция” ААКсы ТЭЦке келерки кышкы сезонго кємїр алып келїї їчїн жашыруун тендер єткєрїїнї пландап жатат деп доомат коюп, жыйындын жїрїшїндє ири башка станциялардын кызыкчылыгын кєздєп маалымат бергени байкалгандай болуп калды. Анын сєзїндє Казакстандан кємїр ташып келген компаниялар мамлекеттик чиновниктер менен коррупциялашып биздин бюжетке бир топ зыян алып келип жаткандыгы жєнїндє сєз кылды. Бирок конкреттїї кандай коррупциялык аракеттер болуп атканы тууралуу берилген суроолорго єз кезегинде жооп берїїгє келгенде кєп нерселерди айтуудан буйдалып калды. Анан дагы кызыгы Расул мырза негедир єз колтугунда (же єзї анын колтугунда) корголоп турган партиялашы Аида Салянованын кїйєєсїнїн кємїр боюнча коррупциялык иштерге аралашканы тууралуу ооз ачкысы келген жок. Бирок жыйынга катышкна журналисттер тарабынан мындай суроо узатылды. Суроого тїз жооп берїїдєн бир аз баш тарткандай

болгону менен, акыры ал буга жооп кылып “Аида Салянованын кїйєєсїнїн эч кандай кїнєєсї жок” деп балп эттирди. Тезинен мындай чечим чыгарып жибергендей Умбеталиев сот болуп кеткенби деген ойдо калдык. Эгерде єзїн чындап эле Кыргызстандын патриоту катары кєрсєткїсї келсе, анда адегенде мына ушул Салянованын кїйєєсї тууралуу айтылып келаткан маалыматтардын чын-бышыгына чыгып кєрбєйбї? Расул Умбеталиевдин АКИ-пресс маалымат жыйынындагы берген маалыматтары тууралуу, ОАО “Электр станциясынын” пресс кызматы тезинен жооп берїїгє їлгїрдї. Алар ушул жылдын июнь айында эч кандай жашыруун тендер жарыялабаганын айтышты. Бул тууралуу баардык маалыматтар “Слово Кыргызстан” гезитине ушул жылы 17-апрелде жарыялангандыгын тастыкташты. ОАО “Электр станция” эч кандай жашыруун тендер єткєрбєй турганын жана казакстандан импорт болуп келген Д, ДГ маркасындагы 900, 0 миў тонна кємїр 2016-жылы жайга чейин ташылып келїї чечими бекитилгенин айткан.

ОТЧЕТ БЕРГЕНДЕН КАЧЫП, «СОТОГОЙДОН «СОЛОЙТКОН» АМАНБАЕВ

Коомдук каналдын башкы директору Илим Карыпбеков коррупциялык схеманын бетин ачты. Бул схема тээ Бакиев доорунан бери єлбєй-житпей, тескерисинче, гїлдєп жашап келатыптыр. Жакшылап иликтей келгенде миллиондордун сол чєнтєккє солонушуна азыркы акыйкатчы Бактыбек Аманбаевдин катыштыгы бардыгы ачыкка чыгып калып атпайбы. Кантип дебейсизби? Бактыбек мырза 2005-2007-жылдары КТРКнын коммерциялык директорлугун аркалаган, ошондо

49 млн. сомдун изи табылбай калганын Эсептєє палатасы билдирди. Буга конкреттїї жооп узаткандын ордуна Аманбаев маалымат каражаттары аркылуу адатынча актанып кирди. Актанганга убакыт тапкан Б.Аманбаев єткєн жылдагы ишмердїїлїгї боюнча парламентте отчет бербей качып жїрєт. Анчалык апакай экен дыргаяктап качпай, парламентке келип отчет берип, акталып албайбы дейсиў. Акинай АЙДАРОВА

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

4

ЖУРТТАШТАР Саргалдаев:

КЫРГЫЗСТАНДА АКЧА ЖЕРДЕ ЖАТАТ “Журтташтар” берїїсїнїн бїгїнкї каарманы – “Мурас” кыргыз-америка альянсынын жетекчиси, 20 жылга жакын убактан бери Нью-Йоркто жашаган мекендешибиз Арстанбек Саргалдаев. Ишкерлик менен алектенген ал акыркы жылдары Америкадан алган тажрыйбасы менен бєлїшїп, Кыргызстанда бир катар долбоорлорду ишке ашырууда. Арстанбек Саргалдаев 1997-жылдан бери Америка Кошмо Штаттарында жашайт. Ал айрым мекендештер сыяктуу АКШга кокустан барып калган эмес. Бир катар китептерди окуп, кинодон кєрїп, угуп, бул ири державага келїїнї, єзї їчїн Америка дїйнєсїн ачууну бала кезинен максат кылып, кыялданган.

- Колумб ачкан Американы кєрсєм, ал жакка барсам деп кыялданып жїргєндє 11 жашта болчумун. Анда Союз убагы. Апам “андай сєздєрдї айтпа, бизди Сибирге айдап жибербесин” деп айтып калчу. 15 жылдан кийин Америкага жол ачылды. Алгач турист болуп эле бардым. Ошол кезде айрымдар Германиядан машина ташый баштаган. Ошол жактан алып келип атса, Америкада деле бардыр деген ойдо болдум. Ал жакка баргандан кийин баары єзгєрїп кетти. Бир жуманын ичинде бєлєк болуп калдым. Ушунчалык чоў єлкє, шарттары кєп, базар экономикасы, коммерция, бизнес дегендин баарын кєргєндєн кийин бир машина їчїн келсем же бул жактан башка чоў жумушка жараймбы деп калып калдым. Ошентип балалык кыялдарын ишке ашыруу їчїн тоо койнунда чоўойгон кыргыз жигити АКШда калып калат. Студенттик виза алып, окууга тапшырат. Андан кєп єтпєй АКШда туруктуу жашоого уруксат берген “жашыл карта” – гринкардды алуу бешенесине буйруйт.

- Америкада жїргєнїмє 18 жыл болуп калды. Азыр єзїмдїн чакан бизнесим бар. Атайын келишимдер менен жїк ташыйбыз. Тїрмєлєргє пол жуугуч, кир жуугуч каражаттарды жеткирип беребиз. Ресторан, госпиталдарга кызмат кєрсєтєбїз. "Азыр Кыргызстанда деле иш ачуу жеўил болуп калыптыр" деген Саргалдаев эки жылдан бери Бишкекте бир катар долбоорлорду ишке ашырып, єз тажрыйбасы менен бєлїшїп, кээ бирлерине ыктыярчы катары жардам берип келатат.

- Эки жыл болуп калды, Кыргызстанда "Медиалаб продакшн" деген студия ачкам. Бул жакта ишкана ачкан оўой эле экен. Иш ачкан оўой болгон менен андан ары иштетип кетїї бул жакта кыйын. Анткени маркетингди, сенин ишиў башкаларга канчалык керек экенин изилдеп чыгыш керек. Азырынча мындан пайда таба элекпиз. Бирок бизде абдан таланттуу улан-кыздар бар. Аларга иштин багытын кєрсєтїп, їйрєтїп атабыз. Биз социалдык роликтерди тартабыз. “Роза Отунбаеванын демилгелери” эл аралык фонду уюштурган Билим фестивалында жакшы иштештик. Бизге иштеп, єз эмгегибизди кєрсєтїїгє, салымыбызды кошууга аянтча тїзїп берип жатканы їчїн ыраазычылык билдиребиз. Азыр жашоо-турмушту карап, анализдеп, кандай кемчиликтер бар, кайсы жакта кєбїрєєк проблема бар ошого байланыштуу бир айда бир ролик чыгарабыз. Ал телеканалдарда кєрсєтїлїп жатат. Биз Кыргызстандан кеткен убакта башкача болчу, азыр адамдардын бири-бирине жасаган мамилеси, адамгерчилик, улуттук баалуулук деген нерселер єзгєрїптїр. Ошону кайрып келїї, жаштарга їлгї бол№ 127 • 8-май, 2015-жыл

сун деген максатта роликтерди тартабыз. Арстанбек Саргалдаев кыргызстандыктарга алгач “Салам Нью-Йорк”тасмасы аркылуу таанылган. Айылдагы таанышына жумуш таап берем деп чакырып, бирок качып кеткен, єзї да араў жїргєн Айдар байкенин ролу аркылуу белгилїї болгон эле. Бирок реалдуу жашоодо Америкадагы мекендештерге да, Кыргызстандагы дилгир жаштарга да жол кєрсєтїп, менторлук ишти алып барат. Жаштар демекчи, учурда Саргалдаевдин демилгеси жана колдоосу менен Кыргызстанда жаўы тасма тартылды. Анда жаш муун єз кєйгєйлєрїн кантип чечип жатышат, алар кайда багыт алышкан деген маселелер кєтєрїлгєн.

- Киного катышканым да жакшы тажрыйба болду. Анда жаман байкенин ролун ойногом. Кудай буюрса жакында кинонун бет ачарын кылабыз. Жаштар тууралуу кєркєм фильм тартканбыз. Аларга кєп кєўїл бурулбай, ээн баштык да кєбєйїп жатыптыр. Азыр жаштар менен сїйлєшсєў эле юрист, бажы кызматкери болом, прокуратурада иштейм, УКМКга барам дешет экен. Бул тармактарга ишке орношуу кыйын, коррупцияга аралашкан деп угуп жїрєбїз. Булардан тышкары деле єз жолун таап, жакшы иштегенге мїмкїнчїлїктєр бар. Азыр ошолорду айтып менторлук кылып жїрєм. Баары эле кыргыздар качып кетти, келбейт дейт. Келип жаткандары бар. Балким саналуу, 15-20 болушу мїмкїн, бирок жок эмес. Келгенде єкмєткє же башка мамлекеттик кызматка кириш кыйын. Бирок ишкерчилик чєйрєдє биз атаандаш боло алабыз. Тигил жактан алган тажрыйба менен бєлїшїп жатабыз. Менин апам "баары кичинеден башталат, тамчы барып-барып дарыя болот" деп айтчу. Келип карап кєрдїм, жумуш кєп экен, Кыргызстанда акча жерде жатат. Ошону элге кєрсєтїп, кантип акча кылууну їйрєтїї керек. Булардан сырткары Арстанбек Саргалдаев студенттердин Еnactus командасы демилгелеген агробизнес багытындагы долбоорун колдоп келет. Анын максаты – дыйканчылыкка жол ачып, иштетем дегендерге ири каражат талап кылынбаган кїнєскана ачып берїї. Бул долбоор быйыл алгачкы жолу ишке киргизилїїдє, эгер натыйжасын берсе кийинки жылы дагы кеўейтїї планда-

лып жаткан экен. Мындан сырткары Кыргыз-америка альянсы жана Саламаттыкты сактоо министрлигинин “Биздин Же�иш” кыймылынын демилгеси менен Ленинград блокадасынын катышуучуларына бекер угуучу аппараттарды белекке тапшырган. Жеткинчектерди улуу муун менен байланыштыруу, єзгєчє аларды чыгармачылыкка, маданиятка ынак кылып єстїрїї багытында чакан долбоор баштады. Анын алкагында шаардагы бала бакчалардын биринде тарбияланган 5-7 жаштагы наристелер сїрєтчї Настар Мамайдын мастер классына катышып келишти. Кийинки мастер класс учурунда балдар чоподон буюм жасоону їйрєнїшєт. Арстанбек мырза Америкада окуп, ошол жакка барууну каалаган жаштарга мындайча сунуш берди: - Инвестиция салыш керек, бул эў оболу єзїўдєн башталышы зарыл. Биринчиден, билим алып, окуш керек. Ал жактан кандай бизнес ачуу керектигин їйрєнїп, колдон келсе иш баштоо керек. Америкада єкмєт жардам берет, жумуш берет деген жок. Жаз келди, май берилбей жатат деп митингге чыккан же кїтїп отурган дыйкандар жок. Шарт тїзїп берет, калганын єзїў жолго саласыў. Азыр АКШга баргандардын баары эле студент. НьюЙоркто жакшы коллеждер бар. Эшигинин алдына жарым саат турсаўыз он беш чакты улан-кыздарды кєрєсїз. Кїнї-тїнї иштешет, окуусун да улантат. Официант болуп иштешет. Кыргызстанда официантка мамиле жакшы эмес экен, ал жакта бул жумушту муундан муунга єткєрєт. Суроо бериўиздер, кандай жолдору бар экенин айталы. Штат боюнча кыргызстандыктар байланышып турабыз. Мен алгач Америкага барган учурда 3-4 эле бала бар болчубуз. Азыр 30 миўге жетип калды. Кыргызстан эгемендикти алган жылдардан бери миўдеген кыргызстандыктар дїйнєнїн чар тарабына тарады. Алгач єзїн, їй-бїлєсїн, анан туугандарын бутуна тургузууга кємєктєшкєн журтташтар азыр мынтип єз айылына, мекенине салым кошууда. Ал эми мамлекет алардын эмгегин, акылын, кїчїн жана тажрыйбасын канчалык деўгээлде пайдаланып жатат?

- Мен башында айткандай, Кыргызстанда єкмєттїн структурасына єтїш єтє кыйын. Чет жактагы мекендештердин тажрыйбасын пайдаланган эч ким жок. Єзїнчє кеўеш тїзїлгєн, бирок ал аягына чыккан жок. Бизге “Мекендештер” форуму гана жакшы аянтча болуп берди. Биз ошол жерден идеяларыбызды бєлїшїп, сїйлєшєбїз. Материал "Роза Отунбаеванын демилгелери" эл аралык фондунун Мекендештер форуму долбоорунун алкагында даярдалды. Азаттык

ТАМЧЫ КАБАР Ïðåçèäåíò À.Àòàìáàåâ ðàñìèé èø ñàïàðû ìåíåí Ìîñêâàãà ó÷óï êåòòè *** Êûðãûçñòàíäà èìàìäàðäû îêóòóó ¿÷¿í îêóó ïðîãðàììàñûí èøòåï ÷ûãóó áîþí÷à æóìóø÷ó òîï ò¿ç¿ëä¿ *** Êûðãûçñòàí êîøóíà ºëêºëºðäºí 334,7 ìëí êèëîâàòò-ñààò ýëåêòð ýíåðãèÿñûí èìïîðòòîãîí *** Êûðãûçñòàí ò¿øò¿ê êîðåÿëûê êîìïàíèÿíû Ìîñêâàäàãû àðáèòðàæäûê ñîòòîí óòóï àëäû *** Áèøêåêòå Ñòàìáóë ìýðèÿñû òàðàáûíàí êóðóëãàí ìóíèöèïèàëäûê íàí çàâîäó èøêå áåðèëäè *** Ïóòèí êûðãûçñòàíäûêòàðäû æàíà Àòàìáàåâäè Óëóó Æå¢èø ìàéðàìû ìåíåí êóòòóêòàäû *** Æå¢èø-70: ×åò ýëäèê ïðåçèäåíòòåð Êûðãûçñòàíäû êóòòóêòàäû *** Æå¢èø ìàéðàìûíà êàðàòà Êàðàêîëäî äå¢èç ïàðàäû ºòºò *** Óëóó Àòà ìåêåíäèê ñîãóø áîþí÷à àðõèâäèê ìààëûìàòòàð êàìòûëãàí èíòåðíåò-ïîðòàë èøêå êèðäè *** ÊÐäèí ýíåðãåòèêàëûê èøêàíàëàðûíûí 2015-æûëäàãû ÷ûãûìû êèðåøåñèíåí 8,5 ìëðä. ñîìãî êºï *** Êûðãûçñòàíäà ýëåêòð ýíåðãèÿñûíà æà¢û òàðèôòåð 1-èþíäàí áàøòàï êèðãèçèëèøè ì¿ìê¿í æàíà àë 20%ãà ºñºò *** Òîêòîãóë ñóó ñàêòàãû÷ûíà êèðãåí ñóóíóí êºëºì¿ êºáºé¿¿äº *** “Àòà Ìåêåí” ôðàêöèÿñû “Îø” ýë àðàëûê àýðîïîðòóíóí æåòåê÷èñèí æóìóøòàí áîøîòóó áîþí÷à ªêìºòêº êàéðûëìàé áîëäó *** À.Êàëìàòîâ: «Êîððóïöèÿ ìåíåí óêóê êîðãîî îðãàíäàðû ãàíà ýìåñ, àð áèð æàðàí ê¿ðºø¿ø¿ êåðåê» *** Óëóòòóê áàíê 2015-æûëäûí 7-ìàéûíàí òàðòûï àôôèíàæäàëãàí àëòûí êóéìàëàðäû ñàòà áàøòàäû *** Áààðäûê ìóãàëèìäåð ïñèõèêàëûê òåêøåð¿¿äºí ºò¿øºò *** ÓÊÌÊ «Áèð ä¿éíº - Êûðãûçñòàíäàí» àëãàí áóþìäóí àéðûìäàðûí êàéòàðûï áåðäè *** Êóëîâ: äåïóòàòòàðãà êîë òèéáåñòèê óêóãóí àëûï êîþó æàêïàé æàòàò *** Àìàíáàåâ êîððóïöèÿ áîþí÷à àéûïòû êàðàëîî äåï àòàäû *** ÈÈÌ: Ìûéçàìñûç ïàñïîðò àëóóãà êºìºêòºøêºí êûçìàòêåð êàðìàëäû *** Íàðûíäà "Ìîë áóëàêòûí" èø êàãàçäàðû ºðòòºëä¿ *** Áåëãèë¿¿ ìóøêåð Àëìàçáåê Ðàèìêóëîâ ïðåçèäåíòêå êàéðûëäû

УЛУУ ЖЕЎИШ

Áåêáîëñóí Áºð¿áàøåâ, êîîìäóê èøìåð:

“УЛУУ ЖЕЎИШ ЖЄНЄКЄЙ ЭЛЕ ЖЕЎИШ ЭМЕС, ИДЕОЛОГИЯЛЫК ЧОЎ ЖЕЎИШ БОЛГОН” -Улуу Жеўиштин 9-май майрамы, жыл сайын маанисин жоготуп бара жаткандай таасир берїїдє, анын себеби эмнеде деп ойлойсуз?

-Улуу Жеўиш майрамынын биздин єлкєдє мааниси аябай чоў. 70 жыл мурда биздин аталарыбыз жеўишти алып келбесе азыр биздин мамлекетибиз кандай абалда болот эле. Фашисттик Германиянын єзїнїн планы бар болчу. Алар єздєрїн дїйнєдєгї таза кандуу аруу элбиз деген идеологияны баштап, башка мамлекеттерди басып алуу саясатын уюштурган. Кыргызстандан СССРдин аймагын коргоо їчїн 365миў киши барып, алардын жарымынан кєбї согуш талаасынан кайтпады. Ошондуктан бул согуштун бизге, биздин урпактарга єтє чоў мааниси бар. Азыркы муун барда Улуу Жеўиш майрамын унутуп калуу мїмкїн эмес, айрым батыш саясатын колдогон мамлекеттер мисалы, Украина Европанын айрым мамлекеттеринде ушундай саясат жїрїп жатат. Жеўиштин жетишкен жагын тетири кабыл алып бурмалап, “бандеросчуларды” улуттук баатыр деп айтып жатышат. Ал учурдагы Улуу Жеўиш жєнєкєй эле жеўиш эмес, идеологиялык чоў жеўиш болгон. Ошондуктан батыш мамлекеттери бул майрамдын маанисин жоготууга аракет кылып келишкен. Биз ага эч кандай жол бербешибиз керек.

-Улуу Ата мекендик согуштун ардагерлерине жасалган сый урмат сизди

канаатандырып жатабы?

-Мамлекет колунан келген жардамды берип жатат. Бул жылы ар бир ардагерге 15 миў сомдон акча берди. Андан сырткары пенсия дагы башка социалдык жардамдардын баары кєрїлїп эле келе жатат. Ардагерлерге го жакшы кєўїл бурулуп келе жатат. Айтайын дегеним, согушта эмес. Тылда эмгек кылган апаларыбыз, эжелерибизге да жакшы кєнїл бурулса жакшы болот эле. Анткени алар да согуш мезгилинде тылда болушуп ачка, ток жїрїшїп эмне деген эмгекти жасашты. Ошол учурда Кыргызстанга 150 миў киши кєчїп келиптир. Ошонун баары менен тамагын бєлїшїп, согушка да жєнєтїп турушкан. Ошол учурда кандай гана ынтымактуу, биримдиктїї идеология болгонун азыр биз ошол учурдагы тылда кызмат кылгандардан угабыз. Тылдагы эмгек кылгандардын да саны аз эле калды, ошондуктан мамлекет аларга да жакшы кєўул бурса жакшы болот эле.

Àñêàð Ñàëûìáåêîâ, êîîìäóê èøìåð:

“УЛУУ ЖЕЎИШТИ ЭЧ КАЧАН УНУТПАШЫБЫЗ КЕРЕК” - Аскарбек Мааткабылович мына Улуу Жеўиштин 70 жылдыгы кирип келди 9-май майрамыўыз менен. Бул кїндїн кыргызстандыктар їчїн мааниси канчалык деп эсептейсиз?

- Биз 17-жылдан кийинки тарыхты алып кєрє турган болсок Советтер Союзу менен чогуу улуу державада жашадык.

1941-жылкы согушта совет эли жапырт фашисттик Германияга каршы турду. Согуш майданына Кыргызстандан 365 миў киши кетип анын теўи келбей калган экен. Ошонун баары канын жанын берип биздин ата-бабалар мекенди коргоду. Бул жеўишти биз эч качан унутпашыбыз керек. Анткени, анын келишине канчалаган аталарыбыз канан-жанын берген. Жоокерлерди, аскерлерди элди коргогон адамдарды эсибизден чыгарбашыбыз абзел. Жоокер деген жоо бетинде дегендей эле кеп да. Мындай окуялар, согуштар тилекке каршы боло берет экен. Ага жоокерлер керек дегендей.

- Кудайга шїгїр азыр биздин заманда тынчтык єкїм сїрїп жатат.

Сиз тынчтык, стабилдїїлїктїн маанисин кандай баалайсыз?

- Тарыхты окудук жана согуштун кандай кесепти бар экенин билебиз. Тарых эле эмес азыр Жакынкы Чыгыштагы, Украиндагы окуяларды алып кєрєлї. Анда канчалаган адамдардын каны тєгїлїп энелердиндин кєз жашы агып жатат. Канча адамдар жетим калып жатат. Согуштан эч ким утпайт. Саясатчылар чоў-чоў маселелерди согушка жеткирбесе. Согуш болду деген жерде ырыскы качып єнїгїї болбойт.

5

Æûïàð Æåêøååâ, êîîìäóê èøìåð:

“БЫЙЫЛ 9-МАЙ УЛУУ ЖЕЎИШ КЇНЇНЄ ЭЎ ЖАКШЫ ДАЯРДЫКТАР БОЛУУДА” -Улуу Жеўиштин 9-май майрамы, жыл сайын маанисин жоготуп бара жаткандай таасир берїїдє, анын себеби эмнеде деп ойлойсуз?

-Кыргызстанда Улуу Жеўиш майрамы маанисин жоготкондой деле болгон жок. Улуу Ата Мекендик согуштун 70 жылдык майрамын белгилєє биздин єлкєдє гана эмес, ошол учурдагы СССРдин курамына кирген баардык єлкєлєрдє даўктуу майрам болуп турат. Бул майрам катардагы майрамдай эмес, бул майрамдын тарыхы даўкы да биз їчїн улуу болуп кала берет. Улуу жеўиш кїнїнє карата согуш учурундагы сїрєттєр сїрєт музейине илинип жатат. Мен учурда уюштуруу иштерине катышып жатам. Буйруса майрамга карата эртеў ачылат. Ала Тоо аянты да майрамга карата бир топ жасалгаланды. Негизи эле ушул жылы уюштурулуп аткан 9-май салтанаттуу майрамындай майрам мурда эч кандай белгиленбептир. Айрым бир жарандарыбыз акылдуусунуп айтып чыгышты. “Биздин ардагерлер Кыргызстанды эмес, орустар менен Украиндердин, Белорустардын жерлерин коргошкон” деп. Бул ойду айтып жаткандарга айтат элем, алар тарыхын сыйлабаган, аталарыбызды урматтабаган, ыйык мекен сезимдерин жээрип айтып жатат. Бул албетте туура эмес маалымат жеткирїї, чыккынчылык болуп эсептелет. Биз чы-

ныгы тарыхыбызды унутпашыбыз керек. Келечекке туура багыт берип тарбияласак туура багыт алабыз.

-Улуу Ата мекендик согуштун ардагерлерине жасалган сый урмат сизди канааттандырып жатабы? Деги эле бул улуу Жеўиштен биз кандай тарбия алсак болот?

-Биз бул майрамдын урматы менен жаштарыбызга да бийик мекенчилдик духту берип тарбия бере алабыз. Биз союздун курамында 75 жыл чогуу болдук, мындан биз эч кандай жаман жыйынтык чыгарбашыбыз керек. Ошонун баарын келечекке туура жеткирип, алардын мекенчилдик сезимдерин кїчєтїп, мекенин, элин сїйїїгє їйрєтсєк алар Кыргызстандын келечек кїзгїсї болуп, кийинки муундарга жеткирип берет.

Ìàð Áàéæèåâ, êîîìäóê èøìåð:

“УЛУУ ЖЕЎИШТЕН ЫНТЫМАКТЫН, БИРИМДИКТИН КЇЧЇ КАНДАЙ ЭКЕНИН БИЛЕ АЛАБЫЗ” -Улуу Жеўиштин 9-май майрамы, жыл сайын маанисин жоготуп бара жаткандай таасир берип келген эле. Анын себеби эмнеде деп ойлойсуз?

-Тилекке каршы жыл сайын майрам мурдакыга салыштырмалуу маанисин жотуп келе жаткан. Согушту кєрбєгєн мына биз дагы сексенге чыгып калдык. Майрамдын маанисин жоготуп жаткандай таасир берип жаткандыгынын себеби, согуштун ардагерлеринин жыл сайын азайып бараткандыгы менен байланыштуу деп айтсак болот. Ардагерлердин єзїнїн

тылып калат. Биз бала кезде алар менен баарлашып єздєрїнїн кызыктуу айтып берїїлєрїн кєп угуп алардан сабак алып жашадык. Анда кызык эле, азыр минтип алардын саны азайып бараткандыгы мыйзам ченемдїї кєрїнїш экен да, эмне дейбиз. Азыр украиналыктардын “согушта андай болгон эмес” деп туура маалыматтарды бурмалаган учурлары кездешип жатат. Бул албетте батыштын саясаты деп тїшїнїшїбїз керек. Кыргыз элинин беш Эл акыны ошол Украинадан жарадар болуп келгенин билебиз, ал гана эмес менин атам да Украинаны коргоодо жарадар

катышуусунда кан майданда болгон окуяларды жанынан угуп майрамдоо биз їчїн чоў сыймык эле да илгери. Азыр болсо, алардын баары карып-арып калышты.

болуп келген эле. Биз Украиналыктардын согуш учурундагы окуяларды бурмалоого жол бербешибиз керек.

Ñóëòàí Æóìàãóëîâ æóðíàëèñò

МЕКЕНИ ЇЧЇН БАШЫН САЙГАН КЫРГЫЗДАР 9-МАЙДЫ КАНДАЙ КАБЫЛ АЛЫШАТ? Бардык кыргыздар їчїн жооп бере албайм. Менин жеке оюм мындай: бул алаамат согуштун жаўы барактары ачылып жатат. Баары эле бизге окуткандай эмес экен. Бирок, ал согушка катышып, мекени їчїн башын сайган ата-бабалардын кенедей да кїнєєсї жок. Аларды биз ардактоого милдеттїїбїз

-Улуу Ата мекендик согуштун ардагерлерине жасалган сый урмат сизди канааттандырып жатабы?

-Ал байкуштар азыр бир кесим нан менен чайга курсагы тоёт. Мамлекеттен жасала турган сый-урматты алар кєрїштї. Жакшы эле мамлекеттен сый кєрдї алар. Жашоо мыйзамы ушундай экен да алар карып, эми биздин тарых болуп ай-

- Бул Жеўиштен биз кандай сабак алышыбыз керек?

- Жеўиш бизге оўой келген эмес. Андыктан аны жоготуп албоо кажет. Улуу Жеўишти биздин аталар кандай ынтымак, биримдик менен алып келишкен болсо, биз да, жаш муундар да ошол ынтымакты бекем сактап, биримдик менен єлкєбїздє ар дайым тынчтык болушун камсыз кылышыбз керек. Ошондо гана єнїгє алабыз.

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

6

МЕКЕН ЇЧЇН

ДАГЫ БИР ЖОЛУ ПАТРИОТТУУЛУК ЖЄНЇНДЄ

Алиясбек Алымкуловдун “Айбат” гезитине (24-апрель, 2015-ж., №125) жарыяланган “Непадам туубуз єрттєнїп кетсе не болмок” деген макаласын окуп, авторго рахмат айтуу менен бирге, єз оюмду билдирїїнї туура кєрдїм. Академик Абдылдажан Акматалиевдин илим, билим тармагындагы мыкты ишмердїїлїгїнєн мурдатан эле кабардармын. Жогорку макаладан кийин А.Акматалиев мага жаўы жагынан ачылды. Дагы бир мыкты жагынан дегим келет. Анын патриоттуулугуна чоў баа бердим. Азыркы кайдыгерлик деген илдет биздин коомубузда кїчєп турган мезгилде, “Туунун” ыйыктыгын ойлоонун єзї эле ар кимдин оюна келе бербеши – турган иш. Ошондуктан єлкєбїздїн эў ыйык нерселеринин (“атрибуттарынын”) бири болгон “Тууну”, болгондо да Борбордук “Ала-Тоо” аянтындагы “Тууну” сактап калууга жасаган аракети – эрдик эмес эмне?! Улуу Ата Мекендик согуш учурунда “Тууну” сактап калган аскерлерге “Советтер Союзунун баатыры” – СССРдин эў жогорку наамын берчї эмес беле. Аны

биз унутсак да, тарых эч качан унутпайт. Андыктан 2010-жылдагы Апрель Революциясы учурундагы А.Акматалиевдин эрдиги КРнын Президенти тарабынан жогорку бааланууга татыктуу десем жаўылышпайм деп ойлойм. “Туу” – бул жєн эле кооз материал эмес да. Кытайдын жалтыраган материалдарынан баштап дїйнє жїзїндєгї эч бир материал “Тууга” тїк арзыбастыгын биз билип да, жан дїйнєбїз менен сезе да, эч качан унутпай да жїрїшїбїз керек дээр элем. Мен 1973-1975-жылдары Советтик Армиянын катарында, СССРдин Ыраакы Чыгышындагы Приморский крайында, Кытай Эл Республикасы-нын (КЭР-на) жакын жерде танкалык полкто, офицердик кызматта (єзїм лейтенант наамында элем) – танкалык батальондун байланыш бєлїмїнїн начальниги болуп, кызмат єтєгєнмїн. Биз кезектешип полкту тїнї менен кайтарчубуз. Ошондо эў негизги маселе, №1 – постубуз – бул полктун “Туусун” сактоо эле. Бул постко аябай текшерилген, мыкты кызмат єтєп жїрїшкєн гана солдат, сержанттарды койчубуз да “кєзїў-

дїн карегиндей сакта”, – дечїбїз. Анткени, “Тууну” алдырсак, анда полк жок болмок, абийрибиз кетмек. Патриоттук эмне экенин ошондо мен жон терим менен сезгенмин. “Айбаттагы” А.Алымкуловдун макаласын окуп, ушулар эсиме тїшїп жатпайбы. Биз бир секунд да чырм этпей, “Тууну” кайтарчуубуз, №1 –постту тез-тез текшерип турар элек. Ал учурда эл аралык мамиле бир аз опурталдуу болчу. Айрыкча КЭР менен. А менин полкум КЭР-дин чек арасына єтє жакын жайланышкандыктан, ар кандай диверсия болушу мїмкїн эле. Кудай жалгап, аскердик кызматымды абийирдїїлїк менен аткарып, 1975-жылдын 1-октябрынан бери їзгїлтїксїз, КР УИАда, математика Институтунда эмгектенип келатам. Бизге азыркы учурда патриоттуулук деген ыйык нерсе жетишпей (начар болуп) турат. Тємєнкї суроолор єз жоопторун табат деп ойлогум келет.

– Эмне їчїн Манас бабабыз баштаган ата-бабаларыбыз ыйык сактап келген жерибиз четинен “кетилип” сатылып баратат? Анткени, патриоттулук жетишпейт.

Єткєн тарыхыбызды унуттук.

– Эмне їчїн коўшуларыбыз (єзбек, тажик, казак) биздин жерибизди акырындап алып жатышат? Єздєрї бир да квадрат милиметр аянттагы жерин бизге берген жок да. Айрыкча, єзбек менен тажиктер, биздин чек аранын жоктугунан пайдаланып, акырындап биздин жерди жєн да, сатып да алып жатышат. Жер эмне товар бекен, сатыла берчї?! А.Акматалиевдин патриоттуулугу ушул ойлорго тїрттї мени. Сєзїмдїн аягында анын эрдиги Президент тарабынан жогорку бааланарына ишенеримди билдирем жана анын эрдик мисалы окуу китептерге, патриоттуулуктун мисалы катары жазылса жакшы болоор эле дегим келет. Искандаров Самандар – физика-математика илимдеринин доктору, Кыргыз Республикасынын илим жана техника жаатындагы Мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты.

4-май, 2015-жыл.

"АПАМДАН ЇЙРЄНГЄН ЄЖЄРЛЇК САПАТ МЕНЕН ИЙГИЛИКТЕРГЕ ЖЕТТИМ" Карызга алган кредитим менен бардыгын жоготуп отуруп калдым. Баарын кайрадан нєлдєн баштадым. Орундалбай калган нерсе жакшылыкка деп жоорудум.

тыўызга байланыштуу кєптєгєн кыйынчылыктарга туш болсоўуз керек?

- Албетте, бардыгы оўой жана жеўил болгон жок. Окуумдун акчасын тєлєє їчїн, жашаган їйдїн ижара акысын берїї їчїн официант болуп иштедим. Ошондой эле Бишкек шаарындагы бюджеттик "Манас" университетинде окуган бир тууган эжеме жардам бердим. Сессия арасында эки жумушту бирдей аркалап жїрдїм.

- Тоскоолдуктарды жеўїїгє кайсы сапатыўыз жардам берди?

- Менде бала кезимден эле тартиптїїлїк жана эмгекти сїйїї сапаттары жакшы єнїктїрїлгєн. Анткени, кєз алдымда биздин эч нерсеге муктаж болбой жашашыбыз їчїн бардык аракеттерди жасаган апамды кєрїп чоўойдум. Атам экєє ажырашкан учурда апам Нарын Мамлекетик университетинде лаборант болуп иштечї. Андан кийин кїнї- тїнї тыным албай эмгектенип кєптєгєн диссертациялык жана илимий иштерди жазып, тарых илимдеринин профессорлук даражасына жетти. Ал єзїнїн ушундай єжєрлїк сапаты менен бизге тїрткї берип жана їлгї боло алды .

Аида айым 1988-жылы Нарын шаарында тєрєлгєн. 8- класста окуп жаткан мезгилде ата-энеси ажырашып, психологиялык оор жабыркоого учураган. Анткени бала кезде бардык нерсе жомоктогудай кєрїнєт эмеспи. Бардыгы бирдей, тїбєлїк ємїр сїрчїдєй сезилет. Ал эми Аиданын жашоосундагы дал ушул бурулуш аны инсан болуп калыптанышына чоў таасирин тийгизген. Ал 2006- жылы Нарындагы Чкалов орто мектебин аяктап, єз алдынча чоў адамдардай жашоосу башталган.

- Аида, ошол учурдагы жашоо- шар-

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

- Ийгиликтїї адамдын ємїр жолу кичинекей тоскоолдуктан кєптєгєн тоскоолдуктарга секирїї эмеспи... Сизде бул жаатта кандай болду?

- Туура айтасыз. Официант болуп бир жыл иштегенден кийин "Корова" деген аталыштагы стейк-бар жаўы ачылып, ага мени администратор болуп иштєєгє чакырышты. Ал жерде кїчтїї жана эч нерседен кєз каранды эмес Гуля менен Рано иштечї. Алар мага жашоодоу кєп нерселерге їйрєтїштї, тїрткї беришти, жол кєргєзїштї жана єзїмє болгон ишенимди бекемдєєгє себепчи болушту. Бул їчїн аларга ырахматымды гана айтам.

- Єз алдынча ишкерликти качан баштадыўыз?

- 1,5 жылдан кийин Москва- Логвиненко кєчєлєрїнїн кесилишинде єзїмдїн lounge bar "Fiollate" аттуу барымды ачтым. Ишкерликтеги єнєктєшїм 34 жашта, а мен 19 жашта болчумун. 3 жыл бою дем алышсыз иштеп таап, жыйнаган акчамдын бардыгын жана унаамды сатып алган акчаны ошол ишке жумшагам. Жетпегинен бир аз кредит алгам. Ал учурда мага "Мына,

ийгилик деген ушул" дегендей сезилген.

- Анан эмне болду?

- Адамдардын чыгыны жїзїн жакшы билип єздєштїрє албаганымдан, жаштыгымдан, тажрыйбамдын жоктугунан бардыгын 1 жылда айрылдым. Єзїмдїн ишимди ачып жатканыма бактылуу болуп эле, бардык тиешелїї документерди нотариус аркылуу каттатуу керек экенидигин унутуп да коюптурмун. Экинчи жагынан жаштыгымдан, тажрыйбамдын жоктугунан билген деле эмесмин. Єнєктєшїм экєєбїз ортодогу оозеки ишеним боюнча эле кимибиз канча каражат кошкондугубузду жєнєкєй эле дептерге жазчубуз. Жыйынтыгында коштошууга туура келди. Мага, "19 жаштагы кызга ким ишенмек эле?"- деп койду. А мен болсо эч нерсени далилдей алган жокмун. Кїчтїї чини бар таанышым жок болчу жардам бере турган, адатта айрыкча биздин єлкєдє кєп маселелер ошондой жол менен чечилет го?! Ошентип карызга алган кредитим менен бардыгын жоготуп отуруп калдым. Баарын кайрадан нєлдєн баштадым. Орундалбай калган нерсе жакшылык їчїн деп жооруп коюп, Астанага официант болуп иштегени жєнєдїм. Албетте, єзїмдїн єлкємдє єзїм ачкан ишимди башкарып иштеген кызматымдан ылдыйкы макамда иштєє психологиялык жактан кыйынчылыктарды жаратпай койгон жок. Бирок, ал жерден иштеп карыздардан кутуулуга шарт бар болчу.

- Америкага барып калдыўыз?

- Астанада иштеп жїргєнїмдє эжем Америкага кеткен болчу. Жарым жылдан кийин мени чакырып алды. Анан ошентип менин жаўы жашоом башталды. Тез эле турмушка чыктым. Америкага баргандан кийин 3 айдан кийин жана жолдошум экєєбїз таанышканыбызга эки ай болгондо баш коштук. Бардыгы кїтїїсїздєн болду. Чындыгында эркектерди жек кєрїї сезими бар болчу.

- Жолдошуўуз тууралуу да айта кетсеўиз.

- Жолдошумдун аты Самат. Ал абдан акылдуу, билимдїї адам. Ошондой эле камкор ата жана сїйїктїї жолдош. АКШнын Индияна штатындагы Purdue University окуу жайын бїтїргєн. Учурда бул жердеги биздин мекендештерибиздей

эле такси айдайт. Мен єзїм дагы такси айдайм. Кардарларды Чикаго шаарынын ичинде тейлейбиз. Кїнїнє 12-16 саат рулда отуруп иштегенге туура келет.

- Жумушуўуз сизге ырахат алып келеби?

- Мен єзїмдїн жумушумдан тартынбайм. Анткени ушул жумушумдун аркасынан апама їй белек кылдык. Эжем экєєбїз бирибиз АКШдан, экинчибиз Бишкектеги элиталык їйлєрдєн алууга жетиштик. Такси айдап иштегеге жана кїнїмдїк єзїбїз їчїн колдонгонго унаа сатып алдык. Албетте, жумуш оор, бирок болгону жолдо єтє абайлап жїрїї керек. Мындан сырткары, жолдо тыгынга туш келип калсак англис тилин їйрєнїїгє эў жакшы шарт тїзїлєт. Жандуу сїйлєшїї абдан жакшы да. Адамдар менен таанышып, пикир алышасыў дегендей...

- Єзїўїзгє кандай баа бересиз?

- Азыркы тапта 26 жаштамын. Такси айдайм. Сїйїктїї жубай жана кичинекей Аилина деген периштедей кыздын апасымын. Ал 3 жашта. Мен жашоодон эмне кааларымды так билем жана ошого карай аракет жасайм. Чындыгында кєптєгєн кєўїл калуулар болду, адамдардын саткынчылыгына кабылдым, бирок, алардын мындай мамилесинен улам мен кєптєгєн нерселерге їйрєндїм, бул їчїн аларга ырахмат айтам. Ошондой эле, эч качан артка кайтпа, алдыга умтул деп мага тїрткї берген адамдарга єзгєчє ыраазычылык билдирем. Мектепте чогуу окуган Айжамал менен Жаныбек классташтарыма да ыраазылыгым бар. Алар ар дайым менин жанымда кандай гана кырдаалга кабылбайын бирге болушкан. Асель эжем да ар дайым жанымда болгону їчїн чексиз бактылуумун. Менин кыйынчылыктарымда чогуу болгон жана чукул, баштоочулук сапатымды кєтєрє билген жолдошума да абдан ыраазымын. Акырындык менен аялзатына тиешелїї сапаттарды єнїктїрїїгє аракет жасап келе жатам. Анткени чоўоюп келе жаткан кызым бар эмеспи, ага менден башка ким їлгї боло алмак эле.

- Маегиўиз їчїн ырахмат!

Булак: «Кабар ордо» сайты

7

К. КОНДУЧАЛОВАГА 95 ЖЫЛ

КЫРГЫЗ ССРинин ТУЎГУЧ ТЫШКЫ ИШТЕР МИНИСТРИ

К. Кондучалова деген ысым Кыргызстандын, анын ичинен маданиятыбыздын казынасында алтын тамгалар менен жазылып, бийиктиги кєккє жеткен тирєєчкє байланган байрак сымал абада желбиреп, тынчтыктын, ынтымактын, биримдиктин жышаанынан кабар берип тургандай сезилет. Мамлекеттик жана коомдук ишмер, Кыргыз Республикасынын Баатыры Кїлїйпа Кондучаловна Кондучалова 1920жылы жайдын июнь айынын он бешинде, азыркы Чїй областынын, Аламїдїн районуна караштуу Кара-Жыгач айылында карапайым дыйканчылардын їйбїлєсїндє жарык дїйнєгє келген. Атасы Кондучал, апасы Токсумактын тогуз баласы болуп, тилекке каршы агасы Искендер жана сиўдиси Сагыйпа їчєє гана бой жеткен. Искендер Улуу Ата Мекендик согушта душман менен «Ата Журт їчїн, элинин бейпил турмушу їчїн» кармашып, баатырларча каза болгон. Ал эми сиўдиси Сагыйпа – тилчи, филология илимдеринин кандидаты, профессор. Фрунзе педагогикалык институтунун тил жана адабият факультетин аяктаган. Кєп жылдар бою жогорку окуу жайларда їлгїлїї окутуучу болуп иштеген.

1928-жылы мектеп босогосун аттап, толук эмес орто билимге ээ болгон соў, атасынын сунушу менен мугалимдик кесипти аркалоо максатында Фрунзе шаарындагы педагогикалык техникумуна тапшырат. 1938-жылы окуу жайды ийгиликтїї аяктап, Нарын областынын Нарын районунан орун алган Куланак толук эмес орто мектебинде мугалим болуп эмгек жолунун кызыл лентасын кескен. Мектептеги мугалимдер арасында єзїнїн ишмердїїлїгї, жоопкерчилиги, билими, тажрыйбалуулугу менен айырмаланып, кєп єтпєй мектептин окуу бєлїмїнїн башчысы, андан соў директору кызматына чейин кєтєрїлєт.

1943-жылы, ошол кездеги єтє кїчтїї, ар тараптуу жетишкен деп саналган, билим десе билимди, тарбия десе тарбияны катыра берген Москва шаарындагы Жогорку Партиялык мектепке (Высшая партийная школа) окууга жиберилет. Чындыгында бул мектептен билим алуу єтє чектелїї болуп, ар кандай союздук єлкєлєрдєн, айрым гана адамдарды чогултуп алышып, окутушкан. Мына ушундай баа жеткис ырыскы К. Кондучаловага да насип эткен экен. Єзїнїн Партиялык мек-

тепте билим алып жїргєн кездерин, эмгектеринин биринде тємєнкїчє эскерет: «… Согуштун кандуу жылдарына карабастан мамлекет, партия, єкмєт кадрларды даярдоого єзгєчє кєўїл бурган… Техникумдук билим жыл єткєн сайын аздык кылып бара жатканын тїшїнїп-туйганымдан тарта, бир нече жолу жетекчиликке окуумду улантуу боюнча єтїнїчтєрїмдї билдирип, кайрылып жїрдїм. Анан бир кїнї, Кудай жалгап, кєкїрєктєгї кєксєгєн тилегим орундалып, Кыргызстан КП БКнын мени Москвага – Жогорку Партиялык мектепке жиберїї боюнча чечими чыгып калды. Биздин республикага берилген тєрт орунга Т. Усубалиев, А. Алтымышбаев, К. Салиев жана мен илинипмин… Партиялык мектепте Эл аралык мамилелер, экономика, социология жана башка предметтер боюнча чыгаан адистер, тагыраак айтканда академиктер, борбордук аппараттын жооптуу кызматкерлери, белгилїї саясатчылар, министрлер сабак беришчї. Ысымын кулагыбыз менен гана угуп жїргєн айтылуу окумуштуу, жогорку даражадагы адамдарды мына ушул жерден кєрїп, алардын таалим-тарбиясын алдым… Жогорку Партиялык мектеп – бекем контролдоо, дисциплина, ошол эле учурда биздин мыкты инсан болуп калыптанышыбызга, єнїгїшїбїзгє кам кєрїїчї єзгєчє окуу жай эле. Мындан билим алгандардын кєпчїлїгї, кийин жогорку партиялык же советтик кызматтарды ээлешкен…». Арадан эки жарым жыл єткєндєн кийин К. Кондучалова Партиялык мектепти бїтїрїп, мекенине кайтып келген. Москвадан такшалып келген айым 1945-жылдан тарта Кыргызстан коммунисттер партиясынын Фрунзе обкомунда їгїт жана саясат бєлїмїнїн башчысынын орун басары кызматын чоў жоопкерчилик менен аркалай баштайт. Буга удаалаш «Коммунист» журналынын редакторлук, Кыргызстан КП БКда аялдар бєлїмїнїн башчысы кызмат орундарын бирдей алып кетет.

1953-жылы «Тянь-Шандын темир айымы» аталган К. Кондучалова Кыргызстан-

дын тарыхында эў биринчи болуп Кыргыз ССРинин тышкы иштер министри кызматына дайындалат. Министр аты эле болбосо, эмгек кїнї єтє кичинекей, кол менен от жагылган бєлмєдє гана, англис, француз тилдерин, Эл аралык укуктарды їйрєнїї, ТААСтын берген маалыматтарын анализдєє менен єтє турган. К. Кондучалова министр болуп турган алты жылга жакын мезгил ичинде республикабыздын башка мамлекеттер менен дипломатиялык байланыштары тїзїлїп, єлкєлєр аралык ымаланын алгачкы фундаменти курула баштаган.

1958-жылдан тарта тышкы иштер ми-

«Эгерде маданият адамдардын жїрєгїндє жок болгон болсо, анда аны башка эч жерден таба албайбыз» (Жорж Дюамель) нистрлигине кошумча, жаўы кызмат орду – маданият министрлигин башкаруу дагы К. Кондучалованын жоопкерчилигине жїктєлєт. Биринчи катчы И. Раззаков Кїлїйпа эжейди атайын єзї кабыл алып, єтє чоў єтїнїчтєр, ишеничтер менен аны маданият министри кылып дайындаган.

элинин руханий дїйнєсїнїн єнїгїшїнє, дагы бир баскычка жогору кєтєрїлїшїнє чоў таасирин тийгизген. Декаданын жыйынтыкталышы да жемиштїї болуп, єлкєбїздїн чыгармачыл элиталары С. Кийизбаева, Б. Бейшеналиева, М. Рыскуловдор «СССРдин эл артисти» эў жо-

Ал кезде министрликтин карамагына искусство, басма, кинематография боюнча маданий-агартуу уюмдары жана комитеттер кирген. К. Кондучалова єзїнїн эмгекчилдиги, адамгерчилиги, ишти майын чыгара аткара билгичтиги жана талапты катуу коюп, анын аткарылышын кєздїн карегиндей кєзємєлдєє сапаттары, жогорку интеллекти менен бул кызматты «эки тизгин, бир чылбырды» бир алгандай эле єздєштїрїп кетет. Алгачкы ишин Москва шаарында болгон Кыргыз искусствосу жана адабиятынын 2-декадасын єткєрїї менен баштаган. Элибиздин кєптєгєн мен- менсиген маданият кызматкерлери катышып, мыкты делген опералар («Токтогул», «Опричник»), балеттер («Чолпон», «Анар») жана спектаклдер («Курманбек», «Добул», «Кремлдин куранттары», «Тар капчыгай», «Саринжи») коюлган. Декада ийгиликтїї єтїп, кыргыз

горку наамын, катышуучулардын 300дєн ашууну ордендер жана медалдар менен сыйланышкан. К. Кондучалованын жетекчилиги алдында «Ала-Тоо жазы» конкурсу уюштурулуп, мамлекеттер аралык деўгээлге чейин кєтєрїлїп, ар тараптан тїрдїї таланттар келип катышып турушкан. Бул конкурс кєп улуттун башын бириктирип, алардын ортосундагы чыгармачылык, достук, туугандык сезимдердин ойгонушуна, ынтымактын жалындай жанышына себепкер болгон. К. Кондучалова 22 жыл маданият министри болуп туруп кєп иштерди жасады. Калп айткан менен болобу, аны эл кєрїп, эл баалап олтурат. Борборубуздун жїзї ачылып, бир катар маданий-архитектуралык комплекстер курулуп, М. В. Фрунзенин їй-музейи, Бишкек, Ош, Нарын, Караколдогу драма театрлар, Кєркєм сїрєт искусство музейи, Н. Г. Чернышевский (азыркы К. Баялинов) атындагы мамлекеттик китепкана, областтарда, райондордо кинотеатрлар, музейлер жана кєптєгєн музыкалык мектептер, окуу жайлар, китепканалар ачылган. Алтымыштан ашуун жылдык эмгек жолунда К. Кондучалова Ленин, эки жолу Эмгек Кызыл Туу, Ардак Белгиси, I жана III даражадагы «Манас» ордендери, «Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиўирген ишмер» наамы, эл аралык Курманжан датка сыйлыгы менен сыйланган. ЭМИЛБЕК уулу Айбек, УКГнын ИИ боюнча директорунун орун басары

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

8

ШОУ МАЕК

Гїлжигит КАЛЫКОВ, ырчы:

ЧЕТ ЖАКТАН СУНУШТАР ТЇШТЇ... “Æàìãûð òºêò¿” äåï îáîí ñîçóï êûðãûç æåëåãèí ò¿ðê òèëä¿¿ ºëêºëºð㺠æåëáèðåòèï, áèðèí÷è îðóíäó êàìñûç êûëûï êåëãåí ûð÷û ìûðçàáûçäû æàøòàðäûí êèìèñè ãàíà áèëáåéò. ªç¿í¿í ìóêàì ¿í¿ ìåíåí æàøòàðäûí æ¿ðºã¿íºí îðóí àëáàé óëóó ìóóíäàðäûí äà êûçûãóóñóí àðòòûðûï, àëàðäûí äà æ¿ðºã¿íºí îðóí òàáàëàãàí. Êûðãûç ýëè ñûéìûêòàíà àëãàí ûð÷û ìûðçàáûç ÿëæèãèò Êàëûêîâ áèçäå êîíîêòî - Концертке даярдыктарыўыз кандай?

- Концерт 10-майда Т.Сатылганов атындагы улуттук филармонияда єтєт. Ушул эле концерт 12-13-майда Ош шаарында, 14-майда ЖалалАбадда, 15-майда Баткенде єтмєкчї. Бишкектеги концертимде жеке єзїмдїн талантымды тартуулап, жаўы альбомумдун бет ачары болот. Буюрса, ырларымдын їстїнєн жана бийчилер менен иштешип, катуу даярданып жаткан учурум.

- Ар бир ырчы кандайдыр бир максат менен концерт коет эмеспи, сиз кандай максатта концерт бергени жатасыз?

- Менин максатым - эч кандай акча топтоо їчїн же башка бир максат

їчїн эмес, кудай берген талантымды элге тартуулагым келет. Концерттен пайда кєрє албайсыў. Себеби, филармониянын залы толуп турса дагы тїшкєн каражатка караганда концертке чейинки кеткен чыгымдар эки эсе кєп болот.

- Чыгым демекчи, акча каражаты жагынан колдоо кєрсєткєн инсандар жокпу?

- Концертке кеткен чыгымдардын баарын єзїм кєтєрїп жатам. Акча каражаты жагынан колдоо кєрсєтє турган демєєрчїлєрїм деле жок.

- Кыргыз элинин ырга болгон табити кандай деп ойлойсуз?

- Учурда коомчулук шайыр мїнєздєгї жеўил ырларга басым жасоодо. Бирок, жеўил-желпи ырлардын кєбєйїшї бул бир гана коомчулуктун талабы деп айтуудан алысмын. Себеби, кээ бир ырды улуу муундан тартып жаш балага чейин жактырып ырдаса, кээ бир учурда маанисине тїшїнбєгєндєр да болушу мїмкїн. Ошондуктан, бир гана стилде ырдабастан баардык стилде ырдап, ар бир кїйєрмандын кєўїлїнєн орун алуу ырчынын милдети. Мисалы, мен классика, фольклор, эстрада жана башка стилде ырдаганга аракет кылам.

- Байкашыбызга караганда сиз єзїўїздї ар тараптан сынап жїрєсїз. Актерлук, алып баруучулук жана спорт жагынан да жакшы талантыўыз бар. Бул кесиптин баарын бирге алып жїрїї сиз їчїн кыйынчылык жараткан жокпу?

- Чындыгында баарын бирге алып кетїї єтє кыйын. Балким менин жандїйнєм ошол нерсени каалап тургандыктанбы, айтор баардыгына жетишїїгє аракет кылып жатам. “Жигитке жетимиш єнєр аздык кылат” дегендей, єзїмдї ар тараптан сынап, кєп єнєрдїн ээси болгум келет.

- Алып баруучулук талантыўыз єзїўїзгє жарашат экен. Алып баруучулукка сунуш киргизсе макул болосузбу?

- “Замана” студиясынын эмгек жамаатынын сунушу менен эки жолу кїйєрмандарым менен кєрїшїп, алып баруучулук милдетимди аткардым. Бул аталган студиянын жылдыздар менен бирге таўды тосуу долбоору. Бирок, ал жактан эч кандай сунуш тїшє элек. Эгер, биз-

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

ге келип иштеп бер десе, албетте убакыт таап иштемекмин.

- Сарамжалдуулардын катарына киресизби?

- Сарамжалдуулардын катарына кирсем керек, себеби акчамды ар нерсеге корото бербейм. Тапкан акчамдын баардыгын ата-энеме берем. Жакындарым жардамга муктаж болсо жардамымды аябайм.

- Чет жактан иштешїїгє сунуш т ї ш с є эм н е кылат элеўиз?

- Кыргыздын желегин желбиретип дїйнє жїзїнє тааныта алган жаш таланттууларыбыз абдан кєп. Арасында акча каражатынын, демєєрчїїлєрдїн, колдоочулардын жетишсиздигинен чыга албай башка чет єлкєлєрдїн атынан иштеп жаткандар жок эмес. Мага деле буга чейин чет жактан сунуштар тїшкєн, бирок єз элимди, жеримди таштап кете алган жокмун. “Бєтєн элде султан болгончо, єз элиўде ултан бол” дегендей, єз элим їчїн гана кызмат кыла бермекчимин. Жазгїл ЖОЛДОШБЕКОВА

9

УЛУУ ЖЕЎИШ

Улуу Ата-Мекендик согуштагы жеўишке 70 жыл!

2015-жылдын 9-майында Улуу Жеўиштин 70 жылдыгы белгиленет. Єкмєттїн берген маалыматына ылайык, Кыргызстанда Улуу Ата Мекендик согушка катышкан 1 миў 200 ардагер гана калды. Былтыр 300дєй ардагер каза болгон.

Кече, 2015-жылдын 6-майында, Кыргыз Республикасынын Президенти Алмазбек АтамбаевМосква шаарында єтє турган Жеўиштин кїнїн 70 жылдыгына арналган иш-чараларга катышуучу Улуу Ата Мекендик согуштун ардагерлери менен жолугушуп, «1941-1945-жылдардагы Улуу Ата Мекендик согуштагы Жеўишке 70 жыл» мааракелик медалдарды тапшырды. Жолугушуунун жїрїшїндє Мамлекет башчысы ардагерлерди келе жаткан майрамы - Жеўиш кїнї менен куттуктап, бул майрам кыргызстандыктар їчїн єзгєчє маанилїї болгон жана ар дайым болуп кала берээрин белгиледи. “Биз сиздер менен сыймыктанабыз жана сиздердин эрдигиўиздерди унутпайбыз. Сиздердин атыўыздар ушул согуштун тарыхына алтын тамгалар менен жазылып калат,” - деди Алмазбек Атамбаев. Президент Алмазбек Атамбаевдин колунан «1941-1945-жылдардагы Улуу Ата Мекендик согуштагы Жеўишке 70 жыл» мааракелик медалдарды ардагерлер Мухтар Нургазиев, Сатымкул Садыков, Тенти Тамашаев, Асек Усубалиев, Садила Сейдакматов, Анатай Кутманбетов, Алексей Варавин, Садыбакас Ералиев, Мама Бакиров, Топонбай Чотбаев, Шаабай Шатманов, Арзыкул Мамарасулов жана Курманбек Акунов алышты.

Орусиянын расмий маалыматына таянсак Улуу АтаМекендик согушта кєз жумгандардын саны СССРдин карапайым калкынан 8,6 млн болгон. Аскер кызматынан єлгєндєр жана туткунга тїшїп кєз жумгандар 4,4 млн. Ар кандай кырдаалда кєз жумгандардын санын кошкондо ал 26,6 млн.го жеткен. Германиянын єзїндє 4,046 млн. аскер кызмат убагында єлсє, ал эми жаракаттан улам кєз жумуп, дайыны жоголгондордун саны, туткунга тїшкєндєр менен бирге 442,1 миў болгон. СССР менен Германиядан 11,5 млн. туткун кєз жумган. Негизи согуш убагында канча адам кєз жумгандыгын тактоо 1980-жылдары гана жанданган. Ага чейин 1946жылы Сталиндин СССР жети миллион адамды жоготкон десе, Хрущевдун учурунда бул сан 20 миллионго жеткен. Акыркы 1988-1993-жылдары тарыхчылардын статистикалык изилдєєсїнїн негизинде мындан да кєп жоготуу болгондугу ачылган. Улуу Ата-Мекендик согушта кєз жумган 20 жаштан 29 жашка чейинки жоокерлер 20 млнду тїзгєн. Ал эми курман болгон аялдарда да ушунча жаштагылар басымдуулук кылат. Чет єлкєлїк тарых изилдєєчї М.Хайнес экинчи дїйнєлїк согушта СССР 42,7 млн. адамын жоготконун айтат. Ар кайсы тарыхчы ар кандай маалыматтарды айткандыктан канча адам курман болгондугу тууралуу так маалымат жок. Бирок, 26-42 миллиондун ортосунда болушу мїмкїн деген божомолдор бар.

КЫРЫЛГАН КЫШТАК, БОМБАЛАНГАН ШААРЛАР 1943-жылга чейин СССРден 1710 шаар жана шаар тибиндеги кыштактар, 70 миў кыштак жана айыл, 32 миў єндїрїш, 98 миў колхоз бомбаланып, 1876 совхоз талкаланып, єрттєлгєн. Мамлекеттик комиссия мындай чыгымга СССРдин казынасынын 30�ы кеткенин айтат. Согушта материалдык чыгым ошол кезде эки триллиондон ашык рублди тїзгєн. Улуу Ата мекендик согушта 11 миўден ашуун адам Советтер Союзунун Баатыры наамына татыган. Алардын ичинен 104 жоокер эки жолку баатырлыкты алса, Г.К.Жуков, И.Н.Кожедуб жана А.И.Покрышкин їч жолку баатырлыкты алышкан. Бул баатырдык наамга татыгандардын 35� 30 жашка чейинки жигиттер болсо, 28 � 30-40 жаштан жогорулар болгон. Алардын ичинен 87 аял баатыр наамын алган. Аялдардан эў биринчи Зоя Космедемьянскаяга беришкен. Бирок, ал курман болгондон кийин алган. Тарых барактарында Улуу жеўиш жалаў жаштардын жанын алгандыгы баса кєрсєтїлєт.

КЫРГЫЗДЫН БААТЫРЛАРЫ Ал эми Кыргызстандан кан майданга 365 миў жоокер аттанган. 150 миўден ашыгы курман болгон. Алардын беш миўи ушул кезге чейин дайынсыз. 72си Советтер Союзунун Баатыры наамына ээ болгон. Жылдан жылга ардактуу ардагерлердин катары азайууда. Ал эми учурда Кыргызстанда Советтер Союзунун Баатыры наамын алган бир да ардагердин кєзї тирїї эмес. СССР Жогорку Советинин Президиумунун 1941ж.

22-июнундагы Указына ылайык єлкєдє аскерге милдеттїїлєрдї жалпы мобилизациялоо иши башталган. Бул иштин жїрїшїндє Кыргызстанда 385-аткычтар дивизиясы, кийин 40 жана 153-аткычтар бригадалары, 2 улуттук атчандар дивизиясы тїзїлїп, алар республиканын єнєр жай ишканалары жана колхоздору тарабынан жабдылган. Булардын ичинен согушка биринчи болуп Кыргызстандын аскер комиссары генерал-майор И. В. Панфилов командалык кылган 316-аткычтар дивизиясы кирген. Бул дивизия Казакстан менен Кыргызстандын єкмєттєрї тарабынан тїзїлгєн. Дивизиянын курамы ушул эки республиканын дыйкандарынан, жумушчуларынан жана кызматкерлеринен турган. Анда казак, кыргыздардан тышкары орустар, украиндер ж. б. улуттардын єкулдєрї болгон. Москваны коргоо їчїн 1941-ж. ноябрда болгон согушта бул дивизиянын жоокерлери єздєрїнєн тєрт эсе кїчтїїлїк кылган душман менен кармашкан. Бир ай бою єздєрїнїн чегин бекем кармоо менен дивизиянын бєлїктєрї душмандын 2-танкалык, 29-мотордоштурулган, 11-жана 110-жєє аскерлер дивнзиясын талкалап, 9 миў немец солдаттары менен офицерлерин, 80 танканы жана башка куралдарды жок кылышкан. Командованиенин тапшырмасын їлгїлїї аткаргандыгы їчїн 316-аткычтар дивизиясы 8-гвардиялык деген наам алып, Кызыл Жылдыз ордени менен сыйланган. Волоколамск районундагы, Гуськово деген кыштактын жанында 1941-ж. 18ноябрда И. В. Панфилов курман болгон. Єлгєндєн кийин ага Советтер Союзунун Баатыры деген наам берилип, ысымы єзїнїн дивизиясына ыйгарылган. Андан тышкары Советтер Союзунун Баатыры деген наам Панфилов дивизиясынын 28 жоокерине ыйгарылган. Алардын ичинде кыргызстандык Дїйшєнкул Шопоков (бул кыргыздардан чыккан биринчи Советтер Союзунун Баатыры эле), Николай Ананьев, Григорий Шемякин, Григорий Конкин, Иван Москаленко, Григорий Петренко, Иван Добробабин болгон

Воронеждин тїштїк жагында Дон дарыясынын жээгиндеги согушта 1942-ж. б-августта Чоллонбай Тїлєбердиев душмандын дзотун кєкїрєгї менен жаап, єлбєс єчпєс эрдик кєрсєткєн. Ага 1943-ж. 4-февралда Советтер Союзунун Баатыры деген наам ыйгарылган. Сталинград їчїн согушта артиллерист, наводчик, сержант Дайыр Асанов эрдик менен салгылашкан. Ал 1943ж. январда таамай атуу менен адегенде танканы, миномет батареясын жана душмандын ротасын талкалаган.

23-мартта Харьковдун жанындагы Пятницкое кыштагы їчїн салгылашта Д. Асановдун орудиелик тобуна душмандын 8 танкасы, анын артынан автоматчылар чабуул коёт. Бул беттешїїдє Асанов їч танканы иштен чыгарат, калганы кайрылып качууга аргасыз болгон. 20-25 минуталык авиациялык бомбалоодон жана артиллериялык атуудан кийин душмандар экинчи жолу чабуулга єтєт. Дайыр жалгыз калганына карабастан дагы эки танканы атып токтотот. 4 саатка созулган согушта Асанов 8 танканы, 6 бронемашинаны жана 40 фашистти жок кылган.

1943-ж. 26-октябрда ага Советтер Союзунун Баатыры деген наам ыйгарылган.

1942-ж. декабрда Кавказ їчїн болгон кармаштардын биринде отделениянын командири Акун Садырбаев душмандын ага кезеги менен ыргытылган 16 гранатасын кайра душманга ыргытууга жетишкен. 17-граната анын колунда жарылып, курман болгон. Вул эрдиги їчїн ал Кызыл Туу ордени менен сыйланган. Анын жолдоштору болсо жардам келгиче, бир сутка бою ордунан жылбай 60 душманды жок кылган.

1942-1943-жж. салгылаштарда кєп улуттуу 8-гвардиялык Панфилов атындагы аткычтар дивизиясы єзгєчє ийгиликтерге жетишкен. Андагы жоокерлердин 18,5 пайызын кыргыздар тїзгєн. Дивизиядагы снайперлер Токтогул Шабеков, Алымкул Абибулдаев, Бозжигит Турдубаев ар бири 25тен 150гє чейин гитлерчилерди атып єлтїрїшкєн.

1943-ж. сентябрда Днепр дарыясынан єтїїдє Кыргызстандын жоокерлери укмуштуудай эрдиктерди кєрсєткєн. Бул жерден сержант Анварбек Чортековдун взводу айырмаланган. Алар суудан сїзїп єтїшїп душмандын тєрт чабуулунун мизин майтарган. 30 гитлерчини жок кылган. Эрдиги їчїн Чортеков Советтер Союзунун Баатыры деген наамга татыктуу болгон.

1942-ж. аягында Панфилов дивизиясынын жоокерлеринин бир тобу ага сержант Ашырбай Коёнкозовдун командалыгы менен душмандын тылына атайын тапшырма менен жєнєтїлгєн. 1943-ж. январда алар Псков шаарына жакын жерден 7-ленинграддык партизандар бригадасына кошулган. Кєп узабай Коёнкозов 2-партизандык отряддын ротасынын командирлигине дайындалган. Ал жетектеген рота душмандарга кїндїр-тїндїр тынчтык берген эмес. 1943-ж. декабрда эле алар 10 эшелонду, 10 паровозду 20дан ашуун вагондорду талкалаган. 1943-ж. декабрда Коёнкозов жана анын жоокерлери Псков шаарынын жанында душман менен болгон салгылашта эрдик менен курман болушкан.

1944-ж. Эстониянын Нарва шаарына жакын жердеги салгылашта кыргыз учкучу Исмайылбек Таранчиев єзїнїн жалындап кїйгєн самолёту менен душмандын май куючу станциясын сїзїп, анын жанындагы алты танканы, ондогон немец солдаттарын жардырган. Анын эрдиги учурунда унутта калып, Советтер Союзунун Баатыры деген наам ага 1991-ж. гана ыйгарылган.

1944-1945-жж. чабуулдарда да СССРдин бардык элдеринин жоокерлери бир катарда эрдик менен согушушкан.

1944-ж. Ленинграддын алдындагы салгылашта кыргыз жоокерлери О. Жетикашкаев, Ж. Рустамов, М. Юнусалиев ж. б. єзгєчєлєнгєн. (уландысы 10-бетте)

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

10 (уландысы, башы 9-бетте) Молдавиянын Дубоссары шаарынын жанында 1944-ж. апрелде орудиянын наводчиги К. Жаркымбаев душмандын 2 пулемётун, 25 солдатын талкалаган. Бул салгылашта Жаркымбаев душмандын беш жолку чабуулунун мизин кайтарган. Бул эрдиги їчїн ал Советтер Союзунун Баатыры деген наамга татыктуу болгон.

1944-ж. июнда Белоруссиядагы салгылаштарда кєрсєткєн эрдиктери їчїн ефрейторлор О. Якубов менен Ж. Асаналиев, лейтенант Д. Пичугин, майор Н. Калашников, сержант Е. Курочкин, лейтенант Л. Царенко, пулеметчик Р. Азимов, лейтенант С. Сухин, катардагы жоокер А. Хименко ж. б. Советтер Союзунун Баатыры деген наамга татыктуу болушуп, кыргызстандыктардын даўкын чыгарышкан. Согуштун тїрдїї этаптарында Ленинградды, Ржевди, Великие Лукини, Новгородду, Псковду, Нарваны бошотууда Кыргызстандын 660 жана 664 тїнкї бомбалоочу авиациялык полктору активдїї катышышкан. Алардын ичинен кыргызстандык аял Е. Пасько 780 жолу тїнкї бомбалоого учуп чыгып душмандарга бардыгы 93 тонна бомба таштаган. Анын бомбаларынан душмандын маанилїї объектилеринде 109 жолу єрт чыккан. Советтер Союзунун Баатыры Е. Пасько єзїнїн командасы менен душманга далай жолу бїлїк салган.

1945-ж. 16-апрелде фашизмдин цитадели Берлинди штурмалоо башталган. Єтє кїчтїї артиллериялык соккудан кийин советтик аскерлер чабуулга єтїшкєн. Бул салгылаштардын биринде батальондун саясий жетекчиси Калыйнур Їсєнбеков жоокерлерге кїчтїї дем берген.

14-февралдагы бетме-бет салгылашта К. Їсєнбеков душмандын 7 солдатын сайып єлтїрїп, экєєнї колго тїшїргєн. Кїжїрмєн тапшырманы ийгиликтїї аткаргандыгы їчїн лейтенант К. Їсєнбеков Советтер Союзунун Баатыры болгон. Согуштун аяк жагында Полыпа їчїн салгылашта пулеметчу А. Оторбаевдин эрдиги Советтер Союзунун Баатыры деген наамга татыктуу болгон. Ал Одер дарыясынан єтїп жатканда душмандын беш чабуулунун мизин кайтарып, 25 солдатын жок кылган. Берлин їчїн болгон салгылашта жердештерибиз учкуч-штурман, Советтер Союзунун эки жолку Баатыры Т. Бегелдинов, взводдун командири Советтер Союзунун Баатыры В. Бельяндра ж. б. єзгєчє эрдиктерди кєрсєтїшкєн. Ошентип, Улуу Ата Мекендик согушта Совет эли эркиндик, кєз каранды эместик їчїн жан аябай салгылашкан. Кєп улуттуу Кызыл Армиянын катарында Кыргызстандан барган 300 миў жоокер да Ата Мекенди коргоонун їлгїлєрїн кєрсєтїшкєн. Согуштагы эрдиктери їчїн 10 миў кыргызстандык жоокер орден жана медалдар менен сыйланышкан. Алардын 76сы Советтер Союзунун Баатыры деген наамга татыктуу болушкан. 29 жоокер Даўк орденинин їч даражасын теў алышкан. Кыргызстандык жоокерлердин кєпчїлїгї мекенинин, єз элинин эркиндиги їчїн курман болушкан № 127 • 8-май, 2015-жыл

ОЙ ДА СОЗГОН ЇНЇЎДЄН

БАКТЫСЫНА ТАБЫЛГАНДАЙ ЭЛИМДИН, БАЙКАЙ БИЛГИН, ТОРГОЙ ЇНЇН КЕРИМДИН ЫРГА АЙЛАНГАН ЄМЇР Май айы майрамдарга бай ай. 1-майда Т. Сатылганов атындагы кыргыз улуттук Филармониясынын чоў залында КРнын эл артисти Керим Тураповдун 30 жылдык отчёттук концерти элдин эсинде калды десем жаўылышпайм. «Музыка-жападан жалгыз дїйнє тили, ага сїйлєєнїн кажети жок, жїрєктєн чыккан ыр жїрєккє жетет» деп Авербах Бартольд айткан экен. Андыктан жакшы обонду котормосуз эле тїшїнсє болот. Керим ага А. Жумакматов атындагы мамлекеттик симфониялык оркестр менен эриш-аркак иштешкенине мына быйыл 30 жылдын жїзї болуптур. Оркестрдин башкы дирижёру жана кєркєм жетекчиси КРнын эмгек сиўирген артисти Рахат Осмоналиев менен Керим Турапов кєп жылдан бери бир-биринин ой-мїдєєсїн жакшы тїшїнїп, мыкты чыгармаларды биргеликте элге тартуулап келишет. Опера ырчысы обончу-композиторлордун ой-максатын, айта турган тилегин аўдап, обондун кулк-мїнєзїн, темпин, ритмин, ньюанстарын, гармониясын тїшїнїп аткара алат. Бирок маселе башкада бардык эле опера ырчылар мындай аткаруучулукка ээ боло беришпейт, алар сейрек кездешет. Керим ага ошол сейректердин бири. Ошол концерте Жозеппе Вердинин «Риолетто» операсынан Герцогдун ыры болобу же «Шарманка» романсы болобу єз ыгынан бузбай кылдаттык менен жеткире ырдаганы бул таланттын кереметтигин айгинелейт.

КЕЛЕЧЕК ЖАШТАРДА Чындыгында опера жанры-татаал жанр. Опера жанрын тандаган єнєрлїїгє талыкпаган эмгек талап кылынат. Керим ага жаш опера ырчыларын тарбиялап келїїдє. Дїйнєлїк композиторлор Лео Делив, Луижи Денца, Жозеппе Вердинин чыгармаларын Т. Найманбаев, А.

Момунова, Э. Самарбекова, Э. Мараимовдор кєрїїчїлєргє тартуулашты. Ал эми «Аккан арыктан суу агат» демекчи Керим аганын кызы Айтурган Турапова К. Джонстун «Октябрь» чыгармасын узун манжалары менен рояльда сыздатканда уккан адамдын жїрєгїн дирилдетпей койбойт.

АЙЛЫЎДЫ ЭСКЕ САЛГАН ЫР Концертте кыргыз элитасы чогулуптур. Айрыкча кїйєрмандардын кїткєнї концерттин аталышындагы ыр «Айылга кат» аттуу ыры экени четте байкап турган адамга даана байкалып турду. Акын Надырбек Алымбековдун «Айылга кат» аттуу ырына Керим мырза обон жараткан. Обончулар акындар менен тыгыз байланышта болсо алардын ыры да жемиштїї болот. Экєє бири-бирин толуктап турат. «Айылга кат» ыры кудум биздин замандаштарды сїрєттєп койгон. Алыста жїргєн мигранттар бул ырды укканда туулган жерге болгон кусалыгы, їйїнє болгон сагынычы таамай чагылдырылган. Мына акындын бийийктиги, мына обончунун улуулугу ушунда жатат.

КАН ТАМЫРДЫ ЖАРА ТЕПКЕН МУЗЫКА Эгер адам баласындагы лейкоциттин ордуна ноталар агып турган болсо, Керим аганын кан тамырында кайсы чыгарма айланып тураары мага кызык болду. Бул таланттын да кан тамырында ноталардын айланып тургандыгын алар ага жашоо, дем, эргїї берип тураарын сезип жаттым. Аалам єзї жети нотанын ыргагында айлануусу. Жети нотанын єзї биз кєрбєгєн жети катмарда иштєєсїнєн али анча кабарыбыз жок. Керим аганын кан тамырында ноталар айланып турган бол-

со, чындыктын, табият, ааламдын, кудуреттїї Кудайдын кїчїн сезїїчї, ойготуучу чыгармалар жаралса керек деп ойлойм. Себеби, Керим Турапов чыгармачылыктын чыйыр жолунда эчендеген белести, дабан ашууну ашты. Дагы да аша бермекчи. Анткени чыгармачылыктын чеги болбойт эмеспи.

ДАЎККА ЖАРАША ЖЇК «Атагым чыкканын каалайм, бирок ал баламдын бешигине, анан атамдын кєрїнє жарык берип турса болду» деген экен бир аалым. Кандай болгон кїндє да, адам баласы бул жарыкчылыкка келген соў атын тїбєлїк калтырууга белсенет экен. Чыныгы атак-даўк бул сый-урмат, кадыр-барк, кетпес дєєлєт, кєзгє кєрїнбєгєн бийлик. Керим Турапов ким? Керим Турапов КРнын эл артисти, Токтогул Сатылганов атындагы сыйлыктын лауреаты, К.У.К. профессору, Манас орденинин кавалери, А. Жумакматов атындагы симфониялык оркестрдин солисти жана кєптєгєн сыйлыктардын ээси. Атак-даўктын да оў жана терс жактары болот, аны да кєтєрїї алда канча оор экенин бардык пенделер тїшїнє бербес. Керим ага кадыр-баркын тїшїрбєй, чыгармачыл дараметин жоготпой келгени тескерисинче мурункусунан да кїчтїї, алда канча курч экени концертинде байкалды. Заманыбыздын залкарына кааларым Жаратканым ыроологон їнїн єчїрбєй элдин, кїйєрман-угармандардын сый-урматына татып жїрє берсин.

МЫКТЫ УЮШТУРУУЧУ Бармак тагы бир-бирине окшобогон сыяктуу Маданияттын мыкты кызматкери, продюсер Жыргал Шакиевдин стили єзгєлєрдєн єзгєчє. Зергер таштын сырын билгендей, ар бир єнєрлїїнїн купуя сыры бардай. Ошол сырдуулугу менен башка таланттардан айырмаланып турат окшобойбу. КРнын эл артисти, Токтогул Сатылганов атындагы сыйлыктын лау-

реаты, Керим Тураповдун «Айылга кат» аттуу концерттин єтє чеберчилик менен уюштурганы «Алтын їн» продюсердик борборунун жетекчиси Жыргал Шакиевдин эмгеги эмей эмине. Тєлєбїбї КАСЫМАЛИЕВА

ЖЕРГИЛИКТЇЇ ЖАЎЫЛЫКТАР «КУРМАНЖАН ДАТКА» ТАСАМЫСЫ ЯПОНИЯДАГЫ THE FOCUS ON ASIA КИНОФЕСТИВАЛЫНДА КЄРСЄТЇЛЄТ

Режиссер Садык Шер-Нияздын “Курманжан Датка” тасмасы 2015-жылы 18-25-сентябрда Япониянын Фукуока шаарында єтїїчї беделдїї The Focus on Asia азиялык кинофестивалга расмий чакыруу алды. Бул тууралуу “Айтыш фильм” билдирди. Аталган кинофестиваль Азия єлкєлєрїнїн киноиндустриясында маанилїї окуя жана катышуучу єлкєлєрдїн мыкты тасмаларын кєрсєтїї їчїн башкы аянтча болуп саналат. Кинофестивалдын башкы максаты – маданияттар аралык диалог жана Азия тасмаларын дїйнєлїк майданга чыгарууга колдоо кєрсєтїї болуп саналат. Кинофорум киноархивдердин эл аралык федерациясынын филиалы болуп эсептелген ири шаардык киноархивдер менен кызматташат. Фестивалга катышкан мыкты тасмалар аталган киноархивге кирет жана ал кинематографтар їчїн эл аралык жогорку таануу болуп саналат. Кинофестиваль 1991-жылдан бери єткєрїлїп келет жана єзїнє бир нече сынактык жана атайын программаларды камтыйт. “Курманжан Датка” кинофестивалдын сынактык программаларынын бирине кирди. Эскерте кетсек, “Курманжан Датка” тасмасы мындан мурун Иран жана АКШда ири ардактуу сыйлыктарга татыктуу болгон.

ТАЛАСТА 92 ЖАШТАГЫ СОГУШТУН ЖАНА ЭМГЕКТИН АРДАГЕРИ “МАНАС ОРДО” КОМПЛЕКСИНЕН ТАЛАС ШААРЫНА ЧЕЙИН ВЕЛОСИПЕДДИК ЖЇРЇШ ЖАСАДЫ Талас районунун Жон-Арык айылынын тургуну 92 жаштагы Фин согушунун, Улуу Ата Мекендик согуштун жана эмгектин ардагери Жїндїбаев Абдымажит аксакал Улуттук “Манас Ордо” комплек-

синен Талас шаарына чейин 20 чакырымдан ашык жолду велосипед менен жїрїш жасап келди. Бул тууралуу облустук єкїлчїлїктїн басма сєз кызматы билдирди. Бул велосипеддик жїрїштє Абдымажит аксакалды жаш спортсмендер коштоп, Талас шаарынын борбордук Жеўиш паркына чейин узатып келишти. Ал жерден Єкмєттїн облустагы ыйгарым укуктуу єкїлїнїн милдетин аткаруучу Байышбек Жуманазаров баш болгон облустун коомчулук єкїлдєрї гїлдестелер менен тосуп алышып, Жїндїбаев Абдымажит аксакалдын 90 жаштан ашып калганда жасаган бул ары дене тарбиялык, ары патриоттук эрдигине таазим этишип, куттуктоо сєздєрїн айтышып, облустук єкїлчїлїктїн атынан кыргыздын улуттук ак калпагын жана чапанын кийгизишип,

КЫРГЫЗСТАН ЖЕЎИШ ЭСТАФЕТАСЫН ТАЖИКСТАНГА ЄТКЄРДЇ Кыргызстан КМШ мамлекеттеринин чек арачыларынын Жеўиш эстафетасын Тажикстанга єткєрїп берди. Эстафета ыйгаруу салтанаты 7-майда “Бордєбє унаа жол” єткєрїї пунктунда болду.

2-майда Беларустун Брест жана Орусиянын Мурманск шаарларында старт алган бул иш-чара Кыргызстанга 4-майда баалуу белектерин тапшырышты. Абдымажит аксакал 1941-жылы 16 жашында єз ыктыяры менен армияга кетип, Фин согушунда, андан кийин 1-Украиналык фронтто фашисттик баскынчылар менен салгылашып, согушту жеўиш менен аяктагандан кийин дагы 1949-жылга чейин аскердик кызматты єтєгєн.

КЫРГЫЗСТАНДЫН ЧЕКАРАЧЫЛАРЫ ОРУС ЧЕКАРАЧЫЛАРЫН 6:2 ЭСЕБИНДЕ УТУП АЛДЫ

келген. 28-май – Чек арачылар кїнїндє Москвада жыйынтыкталат. Ага чейин Шериктештикке кирген мамлекеттерди кыдырат. Эстафетаны кабыл алган єлкє єз аймагында майрамдык эскерїї иш-чараларды, ардагерлер менен жолугушууларды єткєрєт.

дун капталдарында ар кандай продукциялардын жана партиялардын жазуулары бар. Бизде жакында шайлоо болот. Эгер

бизде 200 партия болсо, алардын аттарын тоолорго жазып чыгабызбы? Менин оюмча єкмєт токтом чыгарып мындай жазууларга тыюу салышы керек», - деди ал. Депутат Ысык-Кєлгє КРнын жарандары эле эмес чет элдик туристтер дагы келет. «Алар кїлїшєт. Мындай жазуулар бир дагы єлкєдє жок», - деди ал.

ДАРЫГЕРЛЕРДИН КАЙДЫГЕРЛИГИ ОКУУЧУ КЫЗДЫН 45 КЇН КОМАДА ЖАТЫШЫНА АЛЫП КЕЛГЕН Акыйкатчыга Б.У., аттуу жаран кайрылып, №3 Бишкек шаардын балдар ооруканасынын, Жал кичирайонунун балдар клиникасынын жана Республикалык инфекциялык клиниканын дарыгерлери анын кызына карата кєўїлкош мамилелерине даттанган.

7-майда Акыкатчынын басма сєз кызматынын билдиришинче, анын кызы мектепте кокусунан башынан жаракат алган. Ата-энеси аны №3 Бишкек шаардын балдар ооруканасына алып келген. Ал жерден ага «ботулизм» деген диагноз коюшуп Инфекциялык ооруканага жиберишкен. Кызы ал жактан комага тїшїп калып 45 кїн ошол абалда жаткан. «Дарылоолор жыйынтык бербегенден кийин аны кайрадан Жал кичирайонунун балдар клиникасына жєнєтїшкєн. Кыз ал жактан эсине келген. Бирок єз алдынча тамактануу, басуу, жана угуу функциялары иштебей калган», - деп айтылат маалыматта.

ДЕПУТАТ КЫРГЫЗСТАНДА ТОО КАПТАЛДАРЫНА ЖАЗУУЛАРДЫН БОЛУШУНА ТЫЮУ САЛУУНУ СУНУШТООДО Кыргыз чек арачыларынын тактикалык чабуулдары атаандаштарынын эсин оодарып, жеўишке алып келди. Оюндун жїрїшїндє эки тарап теў болгон аракетин кєрсєттї. Кыргызстандын Мамлекеттик чек ара кызматы менен Россиянын Федералдык коопсуздук кызматынын КРдеги ыкчам чек ара тобу футбол боюнча жолдош-

КАРА-СУУДАГЫ МЕЧИТ ИМАМЫ КАМАКТА КАЛДЫ

Депутат Эркингїл Иманкожоева (КСДП) Кыргызстанда тоолордун капталдарындагы жазууларга тыюу салууну сунуштоодо. Ал мындай пикирин бїгїн, 7-майда парламенттин отурумунда билдирди. «Тилекке каршы биз экологияга аяр мамиле кылбайбыз. Ысык-Кєлгє бара жатканда Боом капчыгайындагы тоолор-

КЫЛМЫШ ЖАНА КЫРСЫК чечимин чыгарган. Кара-Суудагы “Ас-Сарахси” мечитинин имамы Рашотхон Камалов элди халифат курууга їндєп, Сириядагы согуш боюнча экстремисттик маанидеги чакырыктарды айткан деген айып менен ушул жылдын 9-февралында кармалган болчу.

Диний радикализмге чакырык жасаган деген айып менен кармалган имам Рашотхон Камаловдун баш коргоо чарасы 27-майга чейин єзгєртїїсїз калтырылды. Бул тууралуу “Азаттыкка” “Бир дїйнє Кыргызстан” укук коргоо уюмунан билдиришти. Кечээ Ош шаардык соту Рашотхон Камаловдун ишин карап, аны дагы 27-майга чейин абакта калтыруу

тук мелдеш єткєрїп, кыргызстандыктар атаандашын 6:2 эсебинде утуп алганын аталган кызматтын маалымат кызматы билдирди. Жолдоштук матч 6-майда єткєн. Кыргыз чек арачыларынын тактикалык чабуулдары атаандаштарынын эсин оодарып, жеўишке алып келди. Оюндун жїрїшїндє эки тарап теў болгон аракетин кєрсєттї. Чек араны коргоодо жогорку даярдыктан тышкары башка мамлекеттин чек арачылары менен болгон жылуу мамиле дагы маанилїї экенин айткан КР Мамлекеттик чек ара кызматынын тєрагасынын орун басары, полковник Абдикарим Алимбаев жеўїїчїлєрдї куттуктады. Мелдештин катышуучуларына Грамоталар ыйгарылып, жеўишке жеткен командага кубок тапшырылды.

11

МУРДА СОТТОЛГОН ЖАНА ИЗДЄЄДЄ ЖЇРГЄН 65 ЖАРАН ЖЕКЕ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛЫК НОМУРЛАРЫН ЄЗГЄРТЇП, СОТТОЛГОНДУКТАРЫН ЖАШЫРЫП КЕЛИШКЕН, - ИИМ Мурда соттолгон жана издєєдє жїргєн 65 жаран жеке идентификациялык номурларын єзгєртїї менен мурда соттолгондуктарын жашырып келишкен. Бул

тууралуу бїгїн, 6-майда ИИМдин басма сєз кызматы билдирди.

Буга чейин ИИМдин Башкы тергєє башкармалыгында КРнын Кылмыш кодексинин 304-беренесинин 2-бєлїмїнє ылайык козголгон кылмыш иштери бар экендиги маалымдалган.

Арыздануучу баштан жаракат алуу боюнча маалыматка кєўїл бурушпай туура эмес диагноз коюшкан дарыгерлердин їстїнєн даттанган. Акыйкатчы окуучу кыз жабыр тарткан бул ишти єз кєзємєлїнє алгандыгы белгиленет.

Мындан аркы ыкчам иликтєє иш-чараларынын негизинде 2012-13-жылдары Соцфонд жана Мамлекеттик каттоо кызматынын мыйзамсыз иш аракеттеринин негизинде 58ден ашуун мурда соттолгон адамдар жеке маалыматтары єзгєртїлгєн жаўы паспортторго ээ болушкан. “Алар фамилиясын, атын жана атасынын атын, жеке идентификациялык номурун єзгєртїп, тиешелїї органдар алардын єткєндєгїсї тууралуу биле алышкан эмес”, - деп айтылат маалыматта. Аталган жарандардын соттолгондугу тууралуу маалымат толугу менен жашырылып, ал тергєє жана ыкчам изилдєє ищш-чараларынын негизинде гана белгилїї болгон. Аны менен катар, мурда эл аралык издєєгє алынган 7 адам да жеке маалыматтары єзгєртїлгєн жаўы паспортторго ээ болушкан. Учурда ар бир паспорттун берилгендиги боюнча тергєє иштери улантылууда.

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

12 Ñàìàò Ýìèëáåêîâ, “Áîåö” êëóáóíóí ìóøêåðè

“СПОРТТУН КЕЛЕЧЕГИ ЖАРЫК ЖАНА ЖАРКЫН” Туулгун жылы: 1991 Жерлиги: Токтогул району Їй-бїлєєлїк абалы: бойдок Кызыгуусу: спорт ,мергенчилик Каймана аты: Пантера Кыргыз республикасыны эки жолку чемпиону Азия-2014 чемпионаттынын катышуучусу “NAGA»грепплинг спорт туурубоюнчаэкижолку чемпион

кєп. Биздин тандоо єзїбїздї кєрсєтїїдєн башталат. Турнирлерге чыгып єзїндї татыктуу кєрсєтє алсаў, сенин ордуўду эч ким талаша албайт.

-14-апрелде болуп єткєн мушташда атаандашыў казак мушкери болуптур, ошондогу сезимдериўден бєлїшїп кетсеў?

-Ооба менин атаандашым казак болгон. Мушташка чыгып бараткан сезим менен утушдан кийинки сезим экєє такыр эки башка. Анткени чыгып баратканда кандай болуп кетет, єзїмдїн єлкємдє болуп жаткандан кийин утулуп єз элиме уят болбосом экен деген сезимдер курчап алат. Ал эми утуп алгандан кийин сенин жїзїў жарык болуп элдердин кол чаап колдоосу сезимиўди кєклєтїп, сїйїнїч пайда болот. Жїрєктїн кубануусу, кєєдєндїн кєтєрїлїшї, кыргыз болуп жаралганыўа сыймыктануу деген сезимдер кыргыздын желеги кєтєрїлїп же желекти кармап алып желбиреткенде бїт денеўди каптап чыгат. Ал учурдагы сезимди тїшїндїрїїчї сєз жок, тїшїндїрє да албайсыў.

- Май айында боло турган мушташдагы атаандашыў ким жана кайсы улуттун мушкери болот?

-30-майда боло турган мелдешде менин атаандашым тажикстандын мушкери болмокчу. Биздин таймашыбыз 77 кг салмакта мушташ жїрмєкчї

-Маегибизди алгач таанышуудан баштасак, єзїў жєнїндє айта кетсеў жана спортко кандай болуп келип калдыў?

-Жала-Абад областына караштуу Токтогул районуда тєрєлїп єскєм. Мен спортко 2 классымдан баштап 8 класска чейин спорт чєйрєсїнє аралашып, кїрєш менен алектенип келгем. 9 калассты аяктап , Россияга барып келдим . Анан келип Аслан деген байке менин алгач машыктыруучум болду. Аслан агайда 1 жылдай машыгып жїрдїм.

-Биздин билишибизге карганда сен “Боец” клубунун мушкерисиў? “Боец” клубунда балдар кєп, тандоо кандай жол менен жїрєт?

-“Боец” клбунда мыкты мушкер балдар

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

- Жаштарга бере турган акыл насаатыў?

-Эми жаштарга не деп айтмакчымын, спорт менен машыгуу бул адамды бир тартипке келтирїї, жаман нерселерден алыс кылып, єзїн бул жашоодо пайдалуу адам катары тїшїндїрєт. Спорт менен машыгып жїргєн адамдардын биринчи душманы бул арак менен тамеки болуп саналат. Андыктан тамеки менен арак ичип биз эч пайда таба албайбыз жана анын жакшылыгын кєрє албайбыз. Кыскартып айтканда спорттун келечеги жаркын дейт элем.

Ðóñëàí Ýìèëáåê óóëó, “Áîåö” êëóáóíóí ìóøêåðè:

“СПОРТКО КЕЛИП МАШЫГЫП, ПАЙДА АЛГАН ЖАКШЫ” Туулгун жылы: 1990 Жерлиги: Нарын району Учкун айылы Їй-бїлєєлїк абалы: бойдок Кызыгуусу: спорт ,балык улоо “Кулатуу” “NAGA” грепплинг боюнча спорт чебери Каймана аты: Шер Азия-2014 чемпионаттынын катышуучусу -Ассалоомуалейкум Руслан Мырза! Кайсы жердин кулуну болосуў жанаспортко кантип келип калдыў?

-Мен Нарын областынын Учкун деген керемет, кооз айылында жарык дїйнєгє келгем. 1997-жылы мектеп босогосун аттап, 2008-жылы мектепти аяктап ошол эле жылы борборубуз болгон Бишкек шаарына келип Дене тарбия институтуна тапшыргам. Менин спортко болгон кадамдарым ошол окуу жайдан башталган десем жаўылышпасмын.

-Сен спорттун кайсы тїрї менен машыгасыў жана биринчи мелдешдик мушташыў?

-Мен спорттун Кулатуу тїрї менен машыгам. “Боец” клубунда. Машыктыруучубуз Эмил Токтокунов агайбыздан сабак алабыз. Ал эми эў биринчи мелдештик мушташым ошол эле дене тарбия институтунан ич ара мелдештеринде чыккам.

- Болуп єткєн мелдешдеги атаандашыў жєнїндє айта кетсеў?

-Атаандашым Казакстандын 2 жолку чемпиону Кєкєнбаев Камбар аттуу казак мушкери болду. Казак мушкери кїчтїї жана таланттуу мушкер болгондуктан аны утуш кыйын болду. 2 раундда гана утушка ээ боло алдым.

-Жакында боло турган, тактап айтканда 30-майда боло турган мелдешке даярдыктар кандай жана атаандашыў ким?

- Майда боло турган мелдешке даядыктарды кєрїп жатабыз, кудайым буйурса машыгуга кєлгє кетип жатабыз. Ал жактан жакшылап даярданып келебиз деген ишеништемин. Ал мелдешдеги атаандашымда белгилїї болду. Атаандашым казак мушкери Мукатов Рустом деген казакстандын чемпиону.

-Сенин кєз карышыў боюнча азыркы жаштардын спортко болгон кызыгуусу кандай?

-Бизде азыркы тапта намаз окуган жаштар кєбєйдї аны менен бирге спорт менен машыгып, алектенип жаткандарда кєп. Мындай кєрсєткїч эмнени айтып жатат? Албетте жаштар жакшы, таза, тїз жолдогу

жашоону тандап жаткандыгын айгинелеп турат. Жаштарга айтаарым арак ичип, тамеки чегип ден соолугунарга зыян келтиргенден кєрє залга келип машыгып, спорт менен алектенип ден соолукка пайда алып келгиле демекмин.

-Дїйнєлїк мушкерлердин кимисинин мушташын кызуу артып кєрєсїў?

-Дїйнєлїк мушкерлерден мага Джонс Джонс, орустардын Хабиб Нурмухамедовдордун мушташтарын кызыгуу менен кєз салып кєрєм. Рахатбек Рысалиев

ПАЙДАЛУУ КЕЎЕШ

13

ТАБЫПТАРДЫ КЄЗЇ АЧЫКТАН ЖАНА БАКШЫЛАРДАН АЙЫРМАЛАЙ АЛБАЙ ЖАТАБЫЗ Окурман бїгїн дагы сиз менен бул газета аркылуу жолугуп жатканыма ыраазымын. Табыптарды азыркы учурда кєзї ачыктар жана бакшылардан айырмалап ала албай келебиз. Табыптар кан тамыр аркылуу ооруну аныктап, кандай айыктыруунун жолун издейт. Белдеги омурткалар жылып кетсе же омурткалардын жылышканын тїздєп, оўдоп ордуна келтире алат. Дары чєптєр аркылуу денедеги ооруларга таасир эте алат. Мен билгенден табыптар эч качан тєлгє салып жол ачканын кєрє элекмин. Табып кан тамыр аркылуу денедеги кандай єзгєрїїлєр болуп жатканын билип, ошого жараша чара кєрїшї керек. Дарыгер адамдын денесиндеги мурунку жана жаўы пайда болуп келе жаткан ооруну дагы айырмалай билїїсї абзел. Бардык ооруну айыктырып жиберемин деп айтыш єзї оор. Сизге дарыгер акыл кеўешин айта алат, чєп дарыларын жасап берет, денеўизди ушалап жибитет. Бардык оорунун шыпаасын биз башка адамдардан же мындайча айтканда дарыгерлерден издеп жїрєбїз. Оорунун шыпаасы сиздин ичиўизде. Анткени дарыгер сиз менен чогуу кечке жїрбєйт, муну ойлонбо, тиги тамакты ичпе же кайгырып санаа чекпеўиз деп. Дарыгер эмне кыла алат деген суроо жаралышы мїнкїн. Дарыгер сиздин аў сезимиўизди, уйкуўузду, тынчтандыруучу, ичтеги туура эмес заттардан арылтуучу, тамакты сиўирїїчї, каныўыз аз болсо кан кєбєйтїїчї же кан басымыўыз жогору болсо тємєн тїшїрїїчї дары чєптєрдїн аралашмасын даярдайт. Мен бардык дары чєптєр, адамдарга бирдей таасир берет дегенден алысмын. Кан тамыр аркылуу аныктап бул дары чєп жагат же жакпайт десе болот. Биздин денеде сексен пайыз суу болгондуктан, суу

же кан малыматка эгедер. Денедеги болуп аткан єзгєрїїлєрдї толук кан тамыр аркылуу окуп алганга болот. Бул дагы дарыгердин жан дїйнєсїнє жараша болот. Эгерде, дарыгер єзї ооруп атса сизге кандай жардам бере алат. Биз денени бєлєк-бєлєк караганды їйрєнїп алганбыз. Азыркы биздин милициядай эле бул кылмышкер биздин райондуку эмес тиги райондуку деген сыяктуу. Авициннада жазылат “эгер бир орууну айыктырам десеў кошуна жаткан органды дарыла” деп. Мисалы баш ооруну айыктыргыўыз келсе, моюндагы хандросту кетириўиз, башыўызга кеўири кан єтїп башыўыз сергип калат. Ата бабаларыбыз денедеги ооруну экиге бєлїп келишкен “ысык, суук” деп. Ал эми Авицинна муну тєрткє бєлгєн “ысык, суук, нымдуу, кургак». Нымдуу бул бєйрєк же табарсыкка суук тийип єзїнїн милдетин так аткарбай калганда денеге суюктукту кєп кой берип коет, ошонун эсебинен пайда болгон шишикти нымдуу дейт. Ал эми, адамдын жаны кыйналганда єтє арыктап кеткенин кургак деп бєлгєн. Бардык ооруну єзїбїз жаратабыз. Биздин ичибизде эмне кєп, бул жашоого болгон коркунуч, кїмєн саноо, таарыныч, кыжырдануу, кызганыч, кєрє албастык жана башка. Эў чоўу єзїбїзгє єзїбїздїн ишенбегенибиз. Биздин эл айткандай “санаасы жок сары сууга семирет” деп. Биздин ичибизде ыксыз санаа кєп болгондуктан ар кандай оорулардын тїрїнє жолугуп атабыз. Дагы бир биздин жаман жагыбыз курулай намысыбыз да. Бирєєлєр деп коет, деп кетет же деп салат менен жашап калганбыз, єзїбїз їчїн жашабай. Сиздер канчалык аракет кылбаўыз «деп» кетчї киши «деп» кете берет. Ооруп аткан кишилерден качан эс алганы

жєнїндє сурасаў, тынгылуктуу эс алганы жєнїндє айта алышпайт. Сиз канчалык ден соолугуўузду чыўагыўз келсе жаман ойлорду азыраак ойлонуўуз. Бир жаман адатты таштайм десеўиз жакшы адат табыўыз, ошону менен алек болсоўуз мурунку адатыўызды унутасыз. Ичиўиздеги коркунучту алып салууга аракет кылыўыз, коркунучтун тїрлєрї кєп. Мурун Авициннага бир оорлуу адамды колтуктап алып келишиптир. Авицинна ал адамдын тамырын кармап кєрїп “мен сизге бир нерсени кєрсєтєйїн, сиз тїшїнєт болушуўуз керек” деп эшикке алып чыгыптыр. Эшикке чыкандан кийин оорулуу адамга “бул клеткада карышкыр отурат, тиги клеткада болсо эчки отурат. Эчкинин алдында жеми, чєбї бары бар, бирок эчки байкуш арыктап єлгєнї калды. Сиз дагы эчки болбоўуз, эми бара берсеўиз болот” деп узатып коюптур. Эшикке чыкандан кийин оорулууну алып келген эки киши тїшїнбєй калды. Оорулуу адамдан, дарыгер эмне айтты деп сурашыптыр. Анда оорулу адам: эчки жем, чєбї баары жетиштїї турса дагы, каршкыр качан бошонуп келип, мени жейт деп атып арыктап ооруп єлгєнї калыптыр. Сиз дагы ичиўиздеги коркунучту алып салыўыз анан жакшы болуп кетесиз дегени- деп тїшїндїрїптїр. Биз дагы коркунучтун азабынан кичинекей нерсени чоў кылып кєрїп алабыз. Акчанын экваленттинне салып алып ооруй беребиз. Мен тиги дарыгерге бармак элем, акчам жок, ага жетпейт, буга жетпейт, дарылар мынча сом деп акчага барып такалабыз. Туура акчасыз жашоо болбойт, бирок, сиздин тегерегиўизде канчалаган дары чєптєр єсїп жатат. Жайында эрикпей барып терип алыўыз, жакшылап кургатып койсоўуз каалаганча пайдаланасыз.

Буга дагы бир шылтоону таап чыгабыз. Болгону мойунубуздагы жалкоолукту алып сала албай жатабыз. Биздин аймагыбызда алтынга тете дары чєптєрїбїз бар, бирок анын баркын билбейбиз жана билгибиз келбейт. Сырттан келген саманга окшош чєптєрдї кымбат баага жанталашып барып алып атабыз. Колдо турган алтындын баркы жок деген ушу. Канчалык кымбат дарыларды алсак дагы айыга албайбыз. Себеби, анын акчасына кайгырып, сарсанаа болобуз. Бардык нерсе сиздин жан дїйнєўїздє. Биздин ички дїйнєбїз канчалык таза болсо ,сырткы дїйнєбїз бекем болот, муну биз аура дейбиз. Сизге бирєєнїн сєзї, кєзї, каргышы, дубасы дагы єтпєйт. Сиз оорудан толук айыгам десеўиз єзїўїздї кїчтїї элестетїї дагы керек. Келечегиўизди болгон оорудан айыгып кїлїп жайнап жїргєнїўїздї утур элестете берсеўиз оору жєнїндє ойлобой дагы каласыз. Бул сизге дем кїч- кубат берет, жаман ойдон алыстатат. Биздин элибизде “миў жаман ойдон, бир жакшы ой артык” деп бекер айтылган эмес. Бардык ооруну мен билгенден жаман ой менен ыксыз санаа жаратат. Эми окурман, сизге кааларым тунук акыл эс, таза кєкїрєк ,оорудан алыс, кїлкї- шатыкка жакын, маанайыўыз жарык болсун! Бул жашоодо эч нерсеге муктаж болбоўуздар.

КОНОККО БАРГАНДА САЛАМАТТЫГЫЎЫЗ ЇЧЇН 7 ЭРЕЖЕНИ САКТА Кєпчїлїк менен чогулуп кафе- ресторандарга же їйгє конокко барып эс алуу абдан жакшы жєрєлгє эмеспи. Жайылган дасторкон, пикирлеш адамдар, ыр, кїлкї жана музыка дегендей... Кїнїмдїк кєртиричилик кєйгєйлєрїнєн аз да болсо алыстап мээ сергите турган жакшы учур. Бирок, маанилїї бир маселени эске алып коюу зарыл. Ал сиздин ден- соолугуўуз. Бул нерсени бардыгыбыз эле олуттуу деп эсептей бербейбиз. Андыктан конокко барган учурда саламаттыгыўыз їчїн 7 эрежени сактоону эсиўизден чыгарбаўыз.

ЖЕЎИЛ ТАМАКТАНУУ Конокко жєнєєрдїн алдында жеўил тамактанып алыўыз. Суюк тамак жасап ичсеўиз да болот. Муну менен конокто дароо эле кєзїўїзгє кєрїнгєндїн баарын жеп, ашыкча тоюп алуудан сактанасыз. Ошондой эле спирт ичимдиги сунушталса, ачкарын барсаўыз дароо эле мас болуп каласыз.

АШЫКЧА ТАМАКТАНЫП АЛБАЎЫЗ Алгач жашылча салаттардан жана жержемиштерди кабыл алуудан баштаўыз. Алардын курамында витаминдер кєп болгондуктан кийинки оорураак тамактарды жеўил сиўирип алат. Тамакты шашпай, ырахат алып жеўиз. Ар бир тамактын ортосунда сєзсїз тїрдє тыныгуу жасаўыз. Сыртка таза абага чыгып же бийлеп убакыт єткєрїўїз. Биринин артынан экинчисин жей берсеўиз ашказанды кыйнап коёсуз. Ал бардыгын дароо сиўирип иштетип чыга албай кыйналат. Жыйынтыгында ооруга чалдыгасыз.

ГАЗДАЛГАН СУУСУНДУКТАН АЛЫС БОЛУЎУЗ Айрыкча алкоголдук газдалган ичимдиктер баш оорууга алып келет. Анын курамындагы заттар сиўирїї процессин тездетип кана бат эле жетет. Андыктан газдалган ичимдиктерден алыс эле болгонуўуз оў. Эгер андан баш тартууга мїмкїн

болбосо же андан башка суусундук болбосо бир тиштем шоколад салып коюўуз. Ал газ шарчаларын жок кылат. Ошондой эле тїтїкчє менен ичкен да зыян.

АЛКОГОЛЬ ЖАНА ШЕКЕР Алкоголь менен шекерди эч качан бирге кабыл алууга болбойт. Алар бири- бирине терс таасирин тийгизет. Андыктан спирт ичимдигин ичкенден кийин закускесине шоколад жегенге болбойт. Эртеси башыўызды кєтєрє албай кыйналасыз.

ТЫНЫГУУ ЖАСАЎЫЗ Спирт ичимдиги менен кошо газдалган суу да ичїїгє болбойт. Эў жакшысы ысык чай ичиўиз. Ар бир стакан ичкен сайын сыртка таза абага чыгып турсаўыз жакшы болот. Анткени таза абада канга кошулган спирт ичимдигинен пайда болгон таксиндерди айдап чыгат.

"КУРАЛДАНЫП" ЖЇРЇЎЇЗ Спирт ичимдиктерин кєбїрєєк ич-

кендер улам апельсин жеп же табигый ширелерди ичип турушу маанилїї. Алар алгоколду нейтразациялашат. Ошондой эле спирт ичимдигин бир эле тїрїн ичїї керек. Эгер аралаш ичсеўиз, анда сєзсїз тїрдє организмиўизди ууландырасыз.

СУЮКТУКТУ ЧЕНЕМИ МЕНЕН ИЧИЎИЗ Кєп тамак ичип жана суюктукту ашыкча кабыл алсаўыз, анда ашказандын теў салмактуулугуна зыян келтиресиз. Андыктан маал- маалы менен ичип турган оў.

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

14

ДЕН-СООЛУК

Кїлїп кой Áèð ê¿í¿ íåáåðåñè ÷î¢ àòàñûíàí ñóðàïòûð.

- ×î¢ àòà àðûê êûçãà ¿éëºí¿é¿íá¿ æå ñåìèç êûçãàáû? ×î¢ àòàñû: - Áàëàì ýñêèíèí ñºç¿í óê! Òàøêà ñîãóëãàí÷à, òîëêóíäà êàëêûãàí àðòûê äåïòèð! Àëòû àéäàí êåéèí. Òîéäóí àëäûíäà: Æèãèò: Óðàà! Àêûðêû óøóë ìåí ê¿òêºí ê¿íäà êåëäè. Êûç: Ýìíå, ìåíèí êåòèï êàëûøûìäû êààëàéñû¢áû? Æèãèò: Æîê, áóë íàðñå ñåíèí îþíà äà êåëáåñèí! Êûç: Ñåí ìåíè ñ¿éºñ¿¢á¿? Æèãèò; Àëáåòòå. Êûç: Ñåí ìåíèí êºç¿ìº ÷ºï ñàëãàíñû¢áû? Æèãèò: Æîê àé! Êàíòèï ñàãà óøóë îé êåëäè? Êûç: Ìåíè ºïê¿¢ êåëåáè? Æèãèò: Îîáà. Êûç: Ìåíè óðàñû¢áû? Æèãèò: Ý÷ êà÷àí. Êûç: Ñàãà èøåíñåì áîëîáó?

6 àéäàí êåéèíêè àáàëäû êºð¿ø ¿÷¿í óøóë ýëå ìàåêòè ûëäûéäàí æîãîðó êàðàé îêó¢óç!

Áèð ìàñ êèøè äóáàëäû êàðìàï æºëºí¿ï àðࢠêåëå æàòûïòûð, áèð ìààëäà êàðàñà äàãû áèð ìàñ ûëàéäà îîíàï æàòûïòûð, àíû êºð¿ï ýé æèãèò óøóí÷àäà è÷åñè¢áè ûëàéãà áàøû¢ òûãûëûï îîíàï êàëûïñû¢ äåïòèð, àíäà òèãèë ûëàéäà æàòêàí ìàñ êèøè, àçûð àëäàãû äóáàë á¿òêºíäº ñåíè êºðºì äåïòèð. Áèð ìàñ êºï êàáàòòóó ¿éä¿í ýøèãèíèí îîçóíäà òóðàò. Æàíûíàí ºò¿ï áàðàòêàí æàø êûçäàí: -Êûçûì ìåí áóë æåðäå 7íè 8 ãå êºáºéòº àëáàé æàòàì æàðäàì áåðèï êîé÷ó ìàãà!-äåïòèð. Àíäà êûç;-Îé Áàéêå áóë êàëüêóëÿòîð ýìåñ, áóë-Äîìîôîí!!! Äåïòèð. Àáûøêà êåìïèðè ý꺺 êºï êàáàòòóó ¿éäºã¿ ëèôòêå ò¿øºë¿ äåï òóðóøàò, ëèôò à÷ûëûï êåìïèð êèðåò äà àáûøêà êàëûï êàëàò. Àáûøêà àéëàñû êåòèï òóðãàíäà ýêèí÷è ëèôò à÷ûëûï è÷èíåí ÷ûðàéëóó êûç ÷ûãàò. Àíäà àáûøêà êûçäû êó÷àêòàï áåòèíåí ººï: -Êåìïèðèì ñåí ê¿ò¿ï òóð, ìåí äàãû êèðèï ÷ûãàéûí-äåãåí ýêåí

Социалдык кыйынчылыктар, їй-бїлєлїк, биртуугандык талаш тартыштарды , коллективдик чыр чатакты жєнгє салат. Тибет медицинасынын ыкмасы менен Ян Инди аныктайт, тамыр аркылуу диагноз коюп, Кыргызстандык бийик тоолорунан жыйналган чєптєрдїн 200 тїрї менен дарылайт.

• Карып бараткан беттеги бырыштарды жазат.

• Тери оорулары: писариаз, экзема, аллергия, буттагы грибок, чакалай, баштагы дермобайт безекти чернес.

• Бронха астма, ангина, кєк жєтєл, туберкулез, ларингит, гаймарит, радикулит, куяў, белдеги грыжа, ич катуу.

• Кыз келиндер оорусу: эрозия, мастапатия, истит, миома, фиброма, менструалдык бузулуулар, климакс, лейкопенения, зарасын кармай албагандар.

• Прастатит аденома, энурез, геморой, релатизм, колтуктагы колоўсо, буттагы шыбоо, коўурук ж.б.

• Гепатит А, Б, С.ўдавление тїшїрєт, кант диабети.

• Бєйрєктєгї, табарсыктагы сезгенїїлєр ж.б. у.с.

• Нерв илдеттери: эпилепсия, стресс, коркоктук, шизофрения, тырышуу, арак ичкендер, тамеки тарткандар, наркомания.

• Шишик (опухоль), рак, эмчектеги метостаза клеткаларынын єсїшїн токтотот.

• Ички органдагы, денедеги курттарды тїшїрєт. Аскарида, ламбилёз, тумхоланда, кене, демодекс, токсокара, дизбактериоз, митоз ж.б.

• Толуп кеткендерди арыктатып жел кабызды чыгарат.

• Оорулардын шыпаасын касиеттїї чєптєрдєн тапса болот. Сакайбаган оору жок. Ар кимдин ден соолугу єзїнїн колунда! Ахунбаева кєчєсї №90 (Онкологиялык больницанын жанында, болжол менен Абдрахманв кєчєсї менен кесилишкен жерде). Тел: 0772850673

"КЫТАЙДА ПРОФЕССОР БОЛУУ КЫЙЫН" Кыргызстандык илимпоз Нурмира Жамангулова 10 жылдан бери Кытайдагы Нанкин университетинде эмгектенет. Айлана-чєйрєнї коргоо багытында изилдєє жїргїзгєн Нурмира бул єлкєгє кандайча барып, профессор деген даражага кантип жеткенин “Азаттыкка” айтып берди. Нанкин шаарына келгениме быйыл беш, ал эми Нанкин университетинде иштегениме тєрт жыл болду. Андан мурда Кытайдын башка шаарында иштегем. Табигый илимдер боюнча факультетте профессормун. Ошондой эле окуу жай алдындагы университеттер аралык долбоорлор борборунун директорумун. Албетте калкынын саны миллиардга жеткен Кытайдын Нанкин университетинде профессор болуу чоў жетишкендик. Оўой эмес. Мен бул жогорку илимий даражага АКШнын жараны болсом балким беш-алты жылда жетмекмин. Кыргызстандын жараны болгонум їчїн он жылдай жїрдїм. Мен буга карандай кїч, аракет менен жеттим. Булар сегиз саат иштесе, мен онон эки саат иштедим. Кытайга їй-бїлєлїк шартка байланыштуу келгем. Алгач жолдошум иши боюнча бул жакка келди, кийин мен келип, он жылдан бери отурукташып калдык. Жолдошум Голландиянын жараны, психология илимдеринин доктору. Ал да єзїм менен чогуу Нанкин университетинде психология кафедрасында иштейт. Кайни аттуу бир уулубуз бар. Азыр кытай мектебинде 3-класста окуйт.

"АНГЛИС ТИЛИНЕН САБАК БЕРИП ТУУРА ЭМЕС КЫЛГАМ" № 127 • 8-май, 2015-жыл

Єзїм Ак-Талаада тєрєлїп-єскєм. Атам мугалим болгондуктан бизди билимге шыктандырып єстїргєн. Ишеналы Арабаев атындагы университетти аяктап, Индияга аспирантурага тапшырдым. Ал єлкєдє Агра университетинде эки жарым жыл окудум. Кыргызстанга келип Бишкек Гуманитардык университетинде, Борбор Азиядагы Америка университетинде иштедим. Кийин 2005-жылы АКШга Индиана университетине барып, стажировкадан єтїп келдим. Андан соў Кытайга келдим. Бул жакта он жыл мурда университеттердеги абал такыр башка эле. Кєп студенттер англис тилин дээрлик билишчї эмес. Сабактар кытай тилинде гана єтчї. Ошол себептен мен англис тилинен сабак бере баштадым. Кєрсє туура эмес кылыптырмын. Анткени ар жылы илим менен алектенген адамдардын илимий журналдарга эмгектери, макалалары чыгып турушу керек. Алар жок болсо кийин єз кесибиў менен иштєєгє жакшы шарттар тїзїлбєй калат. Мен болсо англис тилинен мугалим болом деп эки-їч жылымды текке кетириптирмин. Кийин жандантып, ар кайсы долбоорлорго кошулуп, макалаларды жазып, алар журналдарга чыга баштады. Атаандаштык кїч болгондуктан жазылган макаланын жарыяланышы жылдан жылга оорлоп баратат. Кытай тилин тїшїнєм, кичине сїйлєй алам, бирок окуп, жаза албайм.

"КЫТАЙДА 10 ЖЫЛ ИЧИНДЕ ЧОЎ ЄЗГЄРЇЇЛЄР БОЛДУ" Нанкин деген кытай тилинде тїштїк борбор дегенди билдирет. Нанкин университети бир кезде Кытайдагы сапаты боюнча сап башында турган №1 окуу жай

деп эсептелген. Маданий революциядан кийин кєп окумуштуулар Тайван менен Гонконгго качып кетип, кєўїлдї жана каржыны борбор калаага буруп, Бээжин университетин кеўейтишкен. Азыр деле Нанкин айрым илимдер боюнча, маселен атмосфера илими боюнча биринчи орунда. Айткандай эле он жыл ичинде чоў єнїгїїлєр жана єзгєрїїлєр болду. Мурда англисче тыўыраак билишпесе, азыр Нанкин университетинин кєп студенттери дїйнєдєгї эў мыкты окуу жайларда билим алууну улантууну каалашат жана ошол жактарга гана єткєнгє тырышат. Анткени алар алдыўкы университеттерде окууга татыктуубуз, даярбыз деп ойлошот. Жакшы жактары кєп, кєнїп калдык. Кыйын жактарын айтсам, элдин кєптїгїнєн каникул учурунда бир жакка барып, эс алуу абдан кыйын. Поезддерге билет калбай калат же мейманканалар жыкжыйма. Бул жакта ички туризм абдан єнїккєн. Ошол себептен эл кыдырып эле жїрє беришет. Мен келгенде Нанкинде кыргыздар жок болчу. Учурда Нанкин университетинде эки кыргыз студент бар, бирєє аспирантурада, экинчиси магистратурада окуйт. Ал эми жалпы шаарда акыркы їч жыл ичинде кыргыздардын саны 50-60ка жетип калды го дейм.

"КЫРГЫЗСТАНДА КИЙИМИЎЕ КАРАП МАМИЛЕ КЫЛЫШАТ" Кыргызстанга барган сайын жашоо жакшы жакка оўолуп баратканын байкайм. Бирок кєўїлїмдї єйїткєн айрым нерселер бар. Маселен, жаштар азыр Илимдер академиясы кайда экенин билишпейт. Ошол жакка жолугушууга ча-

кырсам, “Бизде Илимдер академиясы барбы?” деп сурашат. Кыргызстанда адамдын кийимине карап мамиле жасашат. Албетте чет єлкєлєрдє деле жакшы, таза, тыкан кийип жїрїшїў керек. Кыргызстандыктар аша чаап, кийимиўе карап мамиле кылышат, бул баягы апенди чапанын тєргє єткєргєндєй эле болуп калыптыр. Жєнєкєйлїктїктї баалашпайт. Мактанып турушат бири-бирине. “Каякта иштейсиў? Канча акчаў бар? Канча машине, їйїў бар, тойду канчага бердиў?" деп эле сїйлєшкєндєр.

"КЫРГЫЗСТАНДАГЫ ИЛИМДИН ЄНЇГЇЇСЇНЄ САЛЫМ КОШСОМ ДЕЙМ" Мен эми Кытайда ємїр бою калгым келбейт. Кыргызстанга баргым келет. Бир нече жолу аракет да кылып кєрдїм. Эми барганда чынын айтсам, кайра сабак берип, жєнєкєй мугалим болуп иштегим келбейт. Кєбїрєєк пайдам тийген жакта, маселен кайсы бир университетте илим боюнча проректор болуп иштеп, Кыргызстандагы илимдин єнїгїїсїнє єз салымымды кошсом деп ойлойм. "Азаттык"

СКАНВОРД

15

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

16

ЄРНЄК

Àëìàçáåê Ðàéûìêóëîâ, áîêñåð:

"МЕЙВЕЗЕРДИ МУРУНГА МУШТАП, ЭМИ СЕН "КРАСАВЧИК" БОЛБОЙ КАЛДЫЎ ДЕДИМ" Голливудда пландалып жаткан кинотасма, Флойд Мейвезер менен кармаш жана таймаштарда Пакьяо, Гатти, Мозли, Де Ла Хойя сыяктуу мушкерлерге берген "кыргызча" сокку жєнїндє Алмазбек Раимкулов (Diamond) Sputnik кабарчысына айтып берди.

Єз мекенине келген, Diamond каймана атка ээ, белгилїї кыргыз мушкери, олимпиадалык байге ээси, АКШнын тєрт жолку чемпиону Алмазбек Раимкулов єз ємїрїндєгї жаркын окуялар жєнїндє айтып берип, болочок пландары менен бєлїштї.

КИЧЇЇ МЕЙВЕЗЕР МЕНЕН КАРМАШ — 2004-жылы Флойд Мейвезер менен таймаш учурунда эмне окуя болгонун айтып бериўизчи. Биздин угушубузча, ал кемсинткен сєздєрдї айта баштаган.

— Ал мени кыжырлантыш їчїн уят сєздєрдї айтып кирди. Адам жинденгенде єзїн кармана албай калат эмеспи. Ал жаагын жанып, жеберип, мени "кытайсыў" деп атаганы мага жаккан жок. Ошондо мен ал кїтпєгєн комбинацияны жасап, "кыргызча" сокку бердим. Анын мурдун жара коюп, "Карачы, эми сен баягы жакшынкай эмес, кан жалаган Флойдсуў" дедим. Ал жаман сєздєрдї айтып, мага атырылганда, оўдой берди болуп, кабыргага уруп жарадар кылдым. Жанына кєзї кєрїнгєн Флойд рингге жанталашып жан сакчыларын чакырды. Алар рингге чыкканча мен даярданып алдым. Дал ошол мезгилде залга Фойддун улуусу кирип келип, тиги жан сакчыларын: "Бул ринг чемпиондор їчїн гана, анда чемпиондор гана турууга укуктуу. Силер болсо иштен бошодуўар" деп рингден кууп чыкты. Єз баласынын жан сакчыларын иштен алып салды. Мен Флойд Мейвезер менен ошентип таанышкам.

— Анан эмне болду? Мейвезер баарын ошол бойдон калтырдыбы?

— Спаррингден кийин мен чечинип-кийинчї жайга бардым. Карасам, Флойд ал жерде жалгыз экен. Жакын барып: "Кел, ушул жерде эркектерче мушташалы. Эреже мененби, жокпу баары бир. Эгер мен жеўсем, мени менен чемпиондук кармашка макул болосуў. Сен утуп кетсеў, мен боксерлукту таштаганыўа чейин сенин акысыз спарринг-єнєктєшїў болом" дедим. Ал макул болгон жок. Кечирим сурап, таймашты аягына чыкпаганыбызга карабай, ал їчїн менин акымды эки эсе кєтєрїп,

№ 127 • 8-май, 2015-жыл

кармашка Рой Жонс менен Бернард Хопкинсти чакырды. Ошентип достошуп калдык.

"КЫРГЫЗ" СОККУСУ — Дїйнєнїн мыкты мушкеринин мурдун жара койгон "кыргыз" соккусу деген эмне, билсек болобу?

— Бул сокку Оскар Де Ла Хойя, Шейн Мозли, Артуро Гатти, Микки Уорд сыяктуу барды чемпиондор менен кармашта ийгиликтїї болгон. Пакьяо (Мэнни — ред.) менен да "кыргызча" соккуну кєп колдонгом. "Мындай соккуну кайдан їйрєнгєнсїў?" деп сурагандар кєп. Мен болсо бул Жараткандын жардамы менен биздин баатыр Манастын кїчї Ала-Тоодон тїшїп келди дейм. Алар бул эмне тоо экенин тїшїнбєйт. Мен бизде Ала-Тоо бар. Ал жерге бабабыз Манас єз кїчїн таштап кеткен. Кудай болсо ошол кїчтї таймашта менин колума салып берет дейм. Мына, кїч ошондон (кїлєт).

ГОЛЛИВУДДАГЫ ТАСМАГА ТАРТЫЛУУЛАР — Сизди Голливудга тасмага тартылууга чакырышты деген маалымат бар. Бул чынбы?

— Мени Голливуд фильмдерине кєп чакырышкан. Бирок мен єзїмдїн мушкерлик ишимди ойлоп, аларга макул болбой келгем. Максатым — атактуу адам болуу эмес, мекенимди даўазалоо эле. Муну колумдан келишимче аткардым. Бокстон дээрлик кеттим десем болот. Голливудда мага єзїмдї ойногонду сунуш кылышты. Тасма менин Америкадагы жашоом жєнїндє болчудай. Ал жашоодогу кыйынчылыктар: тилди, элди билбегеним жєнїндє да айтылат. Жессика Альбаны чакыруу пландалган. Сценарий боюнча, Америкада ал менин сїй-

КУТТУКТОО

лєшкєн кызым болот. Бирок дагы чечиле элек каржы маселелери турат.

КЫРГЫЗСТАН ЖЄНЇНДЄ — Сиз Америкага 2000-жылы Олимпиадада 4-орунду алгандан кийин кеткенсиз. Айтыўызчы, азыр сиз АКШ жаранысызбы же Кыргызстандын жаранысызбы?

— Мен Кыргызстандын жаранымын. АКШга виза менен барып-келип жашайм. 2000-жылы Майк Тайсондун кишилери менин Олимпиада оюндарында чыкканымды кєрїп, АКШга чакырышкан. Бирок мен кийин єз єлкємдїн колдоосу жок чыккан учурларым кєп болгон. Єзїм эле биздин желекти кєтєрїп чыгып, ушундай єлкє, кыргыз деген эл бар экенин дїйнєгє кєрсєтчїмїн. Бирок чиновниктердин колдоосу жок чет мамлекетте бир нерсеге жетишїї єтє кыйын. Эки эл аралык адвокат жагынан колдоо кєрсєтїшї їчїн мурдагы їч президентке кат жазууга туура келген. Алар їчїн турак-жай, тамак-аш, ал тургай, гонорарды да єзїмє алганга милдеттенгем. Мамлекеттен акча эмес, колдоо сурагам. Бирок, тилекке каршы, мамлекет башчысы кандай болсо, саясатчылар да ошондой болот. Мени колдошкон жок. Раимкулов мекенине кыргыз спортун жаўы долбоорлор менен колдоо їчїн кайтканын айтты. Май майрамдарынан кийин ал кайра АКШга кетет.

Булак: Sputnik

Кочкор районун Кара Суу айылынын тургуну

КЕРИМКУЛОВ ТОКОну 50 жашка чыгыш менен чын жїрєгїбїздєн куттуктайбыз!

50 жаш курагыўыз кут болсун, Їйїўїзгє 50 эселеп кут толсун.

50 бакыт кубалашып бир келсин, 50 жашка 50 жаш кошуп берсин. Байке бул жашоодо ден соолуктун чайын ичип, бактылуулктун нанын жээп, аманчылыктын кїнїн кєрїп жїрє бериўиз деп сизди урматтап сыйлаган бир туугандарыўыз куттуктайт.

КУТТУКТОО Бишкек шаарынын тургуну кесиптешибиз

ШЕРИПБАЕВ ЖЕЎИШтин 9-май туулган кїнї менен “Айбат” газетасынын жалпы жааматы куттуктайт! Сага кааларыбыз чын ден соолук, їй-бїлєлїк бакыт, алдыдагы ой максаттарын орундалып биз жана бїтїндєй кыргыз эли сыймыктана турган эр азаматтардан болуп арабызда кїлїп жайнап жїрє бер.