Zofia i Oskar Hansenowie, lata 50., archiwum rodzinne
wolność, to on ją kreatywnie wykorzysta, a koniec końców na Przyczółku Grochowskim materializacją potencjału twórczego okazały się postawione w poprzek galerii kraty, których zadaniem było ograniczenie i kontrolowanie przepływu ludzi. Być może dlatego architekci nie wiedzą, jak do własnych projektów aplikować elementy Formy Otwartej. Wielu, z którymi rozmawiałem, mówiło, że w architekturze nie ma demokracji, bo eliminuje ją wymóg harmonii. Architekt jest ekspertem i to on decyduje. No właśnie, w Zaczynie pojawia się znamienna wypowiedź architekta Michała Fronka, zresztą mieszkańca Osiedla Słowackiego w Lublinie. Mówi on: „Ta myśl o Formie Otwartej pojawia mi się za każdym razem, gdy siadam do komputera. Próbuję się z nią zmierzyć, bo to niezwykle pociągające. Zawsze przegrywam. Gdy mam zaprojektować balkony na jakimś osiedlu, to robię to tak, by jak najmniej dało się tam zmienić. Wiem, że jak wstawię w balustradę ażur albo szczebelki, to ludzie zaraz tam wepchną jakieś słomiane maty, folię, stare wycieraczki, postawią rower albo zepsutą pralkę. Zrobi się chaos. Przewidując go, ograniczam ich inwencję. Mogą tam co najwyżej postawić kwiatki w doniczkach. Ale przynajmniej jest harmonia.”
Do pewnego stopnia zgadzam się z poglądem, że w architekturze nie ma demokracji. Na Osiedlu Słowackiego w Lublinie Hansenowie zaprojektowali kompleks pawilonów, w którym stało się dokładnie to, czego chcieli Hansenowie. Architektura obrosła tam życiem, czyli w polskim wydaniu tekturą, folią, plastikiem, blachą falistą i innymi śmieciami. A wracając do twojego pytania o to, czy ludzie woleliby żyć w Formie Otwartej czy raczej w sposób naturalny dążą do struktur zamkniętych, myślę, że nie można na nie jednoznacznie odpowiedzieć, bo w Polsce ludzie nie mieli okazji mieszkać na osiedlach od początku do końca realizowanych według Formy Otwartej. Zarówno osiedle Słowackiego, jak i Przyczółek Grochowski to są efekty daleko posuniętego kompromisu. No85 / czytelnia
126—127