STUDIO EKSPERYMENT. LEKSYKON. ZBIÓR TEKSTÓW by Fundacja Bęc Zmiana

Studio Eksperyment ---————Zbiór tekstów

Wstęp

Część I ---————13

Na zasadzie gestu Z Eugeniuszem Rudnikiem rozmawia Zuzanna Solakiewicz

25 Samodzielnie, podczas pracy Z Eugeniuszem Rudnikiem rozmawia Magdalena Radziejowska

31 Światło i dźwięk Z Eugeniuszem Rudnikiem rozmawia Tadeusz Zimecki

36 Sympozjum „studyjne” na temat technologii Eugeniusz Rudnik

43 Całkowicie stracić kontrolę Z Józefem Robakowskim rozmawia Arek Gruszczyński

Część II ---————55 Tu się nie eksperymentuje. Tu się po prostu pracuje Michał Libera

59 Eksperyment technologiczny, eksperyment muzyczny Paulina Bocheńska

85 Perspektywy muzyki elektronicznej Józef Patkowski

93 W laboratorium dźwięku Z Józefem Patkowskim rozmawia Magdalena Radziejowska

97 Nie uważam się za kompozytora Z Krzysztofem Szlifirskim rozmawia Magdalena Radziejowska

103 W poszukiwaniu muzyki absolutnej Bogusław Schaeffer

109 Preferuję materię płynną. Bogusław Schaeffer w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia Bolesław Błaszczyk

125 Geografia eksperymentu. Warszawa Eugeniusz Rudnik, Magdalena Radziejowska, Michał Bristiger, Krzysztof Szwajgier, Daniel Muzyczuk, Elżbieta Sikora

Aneks ---————133 Spis nagrań zrealizowanych w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie 1957–2003

English texts ---————207 Introduction 210 On the Basis of Gesture Interview with Eugeniusz Rudnik by Zuzanna Solakiewicz

220 We Don’t Experiment Here. We Just Work Here Michał Libera

223 The Polish Radio Experimental Studio Krzysztof Szlifirski

225 Producer Barbara Okoń-Makowska

227 Warsaw Experimenters Agata Pyzik

Magda Roszkowska, Bogna Świątkowska

Wstęp

ksperyment jest naszym obowiązkiem – oświadczył blisko sto lat temu Aleksander Rodczenko, jeden z czołowych twórców rosyjskiej awangardy. Jego słowa uznać można za credo przyświecające działalności naukowców, artystów, myślicieli ubiegłego wieku – epoki intensywnego eksperymentowania we wszystkich dziedzinach życia oraz wielkiego skoku technologicznego. Czy jednak dla nas pozostają one wciąż aktualne? Rodczenko, utożsamiając eksperyment z powinnością wobec siebie i innych, wprowadził na pole sztuki pogląd, który praktyce naukowej był nieobcy przynajmniej od czasów oświecenia. Jego prekursor, Francis Bacon, żyjący na przełomie XVI i XVII wieku filozof, jeden z twórców empiryzmu, twierdził, że podstawowym celem nauki jest uwolnienie człowieka od więzów natury i konieczności. Środkiem do tego celu powinien być – zamiast teorii – właśnie eksperyment, bo jedynie on, na drodze doświadczenia, umożliwia rzeczywiste poznanie świata. Trawestując słowa Rodczenki, można powiedzieć: eksperyment jest naszym obowiązkiem, bo dzięki niemu człowiek staje się wolny. Niezależnie od tego, jak bardzo projekt oświeceniowy zawiódł pokładane w nim nadzieje, wiara w eksperyment jako narzędzie zmiany świata stymulowała działania zarówno na polu XX-wiecznej nauki, jak i sztuki. Jedną z najbardziej pojemnych definicji eksperymentu zaproponował John Cage w swojej książce Silence. Lectures and Writings, pisząc, że słowo eksperyment nie odnosi się do aktywności, która może podlegać ocenie, którą odbiorcy uznają za sukces lub porażkę, eksperyment to po prostu każde działanie, którego rezultat pozostaje nieznany. Wydaje się, że nauka i sztuka w różny sposób odnoszą się do pierwiastka eksperymentalnej nieprzewidywalności. Dla sztuki eksplorującej nowe pola doświadczenia, poszukującej oryginalnych form i treści, kontestującej zastane reguły, wszystko to, co nieznane, inne, nowe staje się celem samym w sobie. Podczas gdy dla nauki kierującej się logiką praw i procedur, projektującej eksperyment w ściśle kontrolowanych warunkach, moment nieprzewidywalności to jedynie konieczny etap na drodze do potwierdzenia lub obalenia wysuniętych hipotez. Sztuka przywiązana jest więc do wizji eksperymentu rozumianego jako jednostkowe bądź kolektywne przeżycie niepowtarzalnego wydarzenia. Dla nauki natomiast doświadczenie zyskuje wartość eksperymentalną dopiero, gdy jego procedura zostaje wielokrotnie powtórzona. Nauka od początku więc usiłuje zneutralizować to, co nieprzewidywalne. Do dziś jej kluczowym sprzymierzeńcem w tym dążeniu okazuje się rozwój technologiczny. Fascynacja innowacyjnymi rozwiązaniami technicznymi udzieliła się także artystom, którzy, eksperymentując z nowatorskimi narzędziami, odsłaniali zupełnie nowe obszary obcowania ze światem. Problem pojawił się, gdy nowe technologie stały się synonimem eksperymentu w sztuce – gdy >

> Wstęp

środek zajął miejsce celu. Ich dzisiejsze, masowe wykorzystywanie w dużej mierze zbanalizowało to, co zwykliśmy nazywać praktyką eksperymentalną. Warto więc przyjrzeć się bogactwu przeszłych doświadczeń, wydestylować ich twórczą energię po to, by zdiagnozować naszą obecną kondycję. Ciekawe wydało nam się zbadanie takiej praktyki eksperymentalnej, w której aktywność twórcza łączy się z porządkiem zapożyczonym z naukowych procedur badawczych, a jednocześnie pozostaje w ścisłym kontakcie z zewnętrzną wobec galerii czy laboratorium rzeczywistością. Fenomen Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia, jako kolektywnego bytu twórczego, jest interesujący ze względu na złożone relacje, jakie w procesie tworzenia zachodzą pomiędzy twórcą a wykonawcą oraz pomiędzy zapisem/partyturą a doświadczeniem/wykonaniem. Wiele zawdzięczamy Eugeniuszowi Rudnikowi, inżynierowi, realizatorowi dźwięku i kompozytorowi, postaci niezwykle barwnej, od początku związanej ze Studiem Eksperymentalnym. Zajmowało nas to, co sprzeczne: precyzja, pomiar, ścisłość i kontrola nad narzędziami połączone z intuicją, przypadkiem czy wykorzystaniem tego, co nieużyteczne. Zastanawialiśmy się, w jaki sposób eksperyment może być utrwalany, przekazywany, rejestrowany, a następnie odtwarzany tak, by służył kształtowaniu teraźniejszości i przyszłości. Przedstawiamy wybór tekstów poświęconych Studiu Eksperymentalnemu Polskiego Radia – część z nich ukazuje się drukiem po raz pierwszy, w tym kompletny spis utworów nagranych w Studiu. Jest to pierwsza publikacja książkowa, w której zebrane zostały rozproszone dotychczas teksty dotyczące Studia Eksperymentalnego – chcielibyśmy, aby stanowiła ona przyczynek do dalszych pogłębionych badań oraz dokładnego opracowania tego tematu.

***

Osobną część książki stanowi leksykon praktyk eksperymentalnych, w którego kolektywnym tworzeniu udział wzięli artyści, filozofowie, badacze kultury, krytycy sztuki i muzyki, filmoznawcy, socjologowie oraz naukowcy. Leksykon nie jest kompletnym i wyczerpującym przedstawieniem problematyki eksperymentu, przeciwnie jest osobliwą konstelacją fragmentów, odległych perspektyw i nieprzystających do siebie zjawisk. Alfabetyczny układ haseł parodiuje porządek racjonalności, w rzeczywistości zamiast prowadzić czytelnika po dawno utartych ścieżkach, chcemy wyprowadzić go w pole – otwarte pole, to znaczy: zainspirować i wzbudzić jego potencjał krytyczny.

Studio Eksperyment ---————Leksykon

Leksykon ---————9 Aha, czyli olśnienie 9 Akademia Ruchu 10 Akcjonizm wiedeński 12 Aktywny absencjonizm 13 Akumulatory energii orgonalnej 14 Alternatywna szkoła 17 Android 18 Ankiety surrealistyczne 21 Antymodernistyczny ruch oporu: dekonstruktywizm 22 Antypsychiatria. Eksperyment z „szaleństwem” 23 Archigram 23 Artefakt (grafika komputerowa) 24 Atlas 25 Awatar 26 Badania nad seksem 27 Banalizacja eksperymentu 28 Bauhaus 31 Bertillonage 31 Biuro Badań Surrealistycznych 32 Bot 33 Bozon Higgsa 34 Brasília 35 Ciało bez organów 36 Ciałosfera 37 Ciemna materia sztuki 38 Culture jamming 39 Czarny pokój – spojrzenie krytyczne 43 Dehumanizacja pracy twórczej 43 Dekonstrukcja typografii 44 Dematerializacja 45 Destrukcja w sztuce 46 Dezaktywacja maszyny antropologicznej humanizmu 47 „Documents” 48 Dobro wspólne 51 Dom – maszyna do pisania 52 Doświadczenie estetyczne czyli o sztuce i życiu 53 Droga wyjścia / droga poznania 54 Dylemat więźnia 55 Dziura w całym

56 Eksperyment – definicje 56 Eksperymentalizm i awangarda 59 Eksperyment procesowy 63 Elektroniczna maszyna myśląco-licząca 64 Erotofonia 65 Estetyka usterki 65 Eter nie istnieje 67 Eurytmia vs teatr mechaniczny 68 FaceIt 69 Fale kontra cząstki 70 Filadelfia 73 Film bez kamery 73 Fluxus 75 Folding@home 76 Franciszkański sytuacjonizm (sytuacjonizm bez nazwy) 77 Gramatyka uczuć 78 Granice myślenia 81 Gry surrealistyczne 83 Hybrydalność 85 Immunitas 87 Inwestowanie w sztukę 88 Jajko 89 Kapitał fantomowy 93 Kino dadaistyczne 94 Klecenie 96 Kolaboratorium 97 Kolektywność eksperymentu 98 Komputery kwantowe – matematyka eksperymentalna 99 Konformizm 100 Kot Schrödingera 101 Kropla paku 101 Kryształowy pałac 103 Kuchenna inżynieria społeczna 104 Literatura ergodyczna 105 Manifest cyborgów 106 Maszyny do mieszkania 106 Maszynizm 107 Materiały pragnienia 109 Medium 110 Miasto socjalistyczne 110 Mikrofon

113 Mimikra 114 Minimum 115 Moda na eksperyment 117 Muzyka mechaniczna 118 Nawłasnoskóryzm 119 Net.literature 120 Neurokapitalizm 121 Nieeksperymenty. Postawa ambiwalentna 122 Nowa muzyka 125 Okres snów 127 Ontologia przypadku 128 Operaizm 129 Otoczenie a muzyka popularna 129 Oulipo 131 Pamiętliwa woda 131 Paradoks bliźniąt 132 Patrzenie na miasto 135 Pawilon 136 Pedagogika nowego wychowania 138 Pisanie automatyczne 138 Planetarium, Teatr P 139 Podglądanie natury: eksperyment naukowy 140 Polska awangarda 143 Popkultura, utopia 144 Poszerzenie pola 145 Powieść eksperymentalna vs eksperymentalna powieść 146 Program pilotażowy 147 Projekcja dźwięku 148 Promienie X 149 Prowotyp 149 Przyroda 150 Rausz 151 Realizator 152 Reenactment 153 Rewanż 157 Rozrywka i eksperyment 158 Rube Goldberg 159 Scenariusze eksperymentalne 160 Słuchowisko (nie tylko) radiowe 161 Skala degresywna 162 Spam poetry 163 Spekulacja 163 Statystyka jako technika siebie

165 Studio Eksperymentalne Polskiego Radia 167 Syfonia Musz 168 Sympatia 169 Symulacja 170 Szewc jako zawód eksperymentujący 171 Szmaciana i druciana matka 172 Teatr eksperymentalny 172 Teoria i praktyka 173 Test Turinga 174 Themersonowie 178 Usterka w muzyce 178 Utylitarność a eksperyment 179 W służbie systemu? Eksperyment w prl-u 180 Warszawa sportowa 181 Warszawscy eksperymentatorzy 182 Werkbund 185 Wybieganie poza obręb tego, co jest. Eksperyment jako projektowanie 185 Wyborny trup 186 Wydarzenie 187 Wynalezienie fotografii 188 Wystawa jako eksperyment 192 Występek. Eksperyment z nowoczesnością 193 Wyuczona bezradność 194 Zdjęcia z lotu ptaka 197 Zdrowie psychiczne 198 Zimbardo / Milgram 200 Znak – przestwór – tchnienie 201 Znikanie 202 Znikąd i w nieskończoność: cielesne podłoże eksperymentu 203 Zniszczona muzyka 203 Życie laboratorium

Aneks ---————207 Eksperymenty językowe Ramóna Lulla 211 Eksperyment z szynelem 216 Eksperyment doktora Heideggera