CULEMBORGSE COURANT
150
R
JAA
vrijdag 12 november 2010 pagina 45
‘Een zeer bedrijvig stadje’ Halverwege de vorige eeuw telde Culemborg meer dan 50 meubelbedrijven. Veel Culemborgers werkten dan ook in deze industrie. Het leeuwendeel van de productie, circa 65%, werd gemaakt in hooguit tien fabrieken van redelijke omvang. De rest in de meer dan 40 overblijvende bedrijfjes. Culemborg heeft in die tijd tussen de 13 en 14% van het totaal van de Nederlandse meubelbedrijven; echter maar 10% van de werknemers en omzetten. Regelmatig verschenen er in de Culemborgsche Courant berichten over in Culemborg gemaakte meubels. Jack van der Winkel dook op verzoek van de redactie de archieven in en schreef een verhaal over de geschiedenis van de Culemborgse meubelindustrie. Als ik in mijn jeugd door Culemborg liep hoorde ik in bijna elke straat wel het zingen van zaagmachines en vlakbanken, afkomstig uit de verschillende grote-en kleine meubelfabrieken. In die tijd waren bijna alle meubelfabrieken, met als uitzondering de Palumbus, binnen de stadsgrachten gevestigd en kwam Culemborg op mij over als een zeer bedrijvig stadje. Dat is echter niet altijd zo geweest. Pas in de tweede helft van de 19e eeuw begon Culemborg op economisch gebied wat op te bloeien. Daarvoor stond de economische groei op een laag pitje. Wel waren er al sinds de 17e eeuw een aantal stoelenmakers in Culemborg actief die de bekende Culemborgse stoel produceerden. Dit was een bruin of rood gelakte stoel ingelegd met een biezen mat. De Culemborgse meubelmakers hadden echter te maken met een geduchte concurrentie vanuit Mechelen in België. Daar werd ongeveer dezelfde soort stoelen gemaakt als hier in Culemborg. Bij de Belgische opstand, in 1830, werd de grens voor export gesloten en konden de Mechelse stoelen niet meer in Nederland worden ingevoerd. Het wegvallen van deze grote concurrent had tot gevolg dat de Culemborgse stoelennijverheid flink kon opbloeien. Met als resultaat dat de stad in 1838 vijftien stoelenmakerijen telde. De pret duurde echter maar kort. Toen in 1839 de grens met België weer werd opengesteld zakte de stoelenproductie in Culemborg zo sterk in dat er nog maar vier stoelenmakerijen over bleven.
1889 waren er in Culemborg, naast Gaasbeek en Van Tiel, nog vier grote stoelenmakerijen. Dit waren: De Beus met 40 werknemers, L. Verkerk met 50 werknemers, Borgstein en Sanders met 50 werknemers en N. Verkerk met 30 werknemers. De werknemers van de stoelenmakerijen verdienden niet veel en stonden in laag aanzien. Rond 1900 werden de stoelenmakerijen geleidelijk aan gemechaniseerd en omgebouwd tot stoelenfabrieken. In die stoelenfabrieken werden de machines aangedreven door middel van een riemenstelsel welke met een stoommachine of gasmotor was verbonden. De stoelenfabrieken waren in die tijd vieze, donkere en gevaarlijke werkplaatsen. Uit een in 1887/1889 gehouden
Meubelmakers aan het werk. de Culemborgse meubelindustrie, volgens de heer De Jongh, in zijn artikel “Stoelenmakerijen in Culemborg “, over op “ balpoten en eiken gotiek bekleed met z.g. Kelim.” In 1935 was ene Oberman in de
Vies, donker en gevaarlijk Na 1840 begon de economie in heel Nederland langzaam op te bloeien en was er ook voor Culemborg een nieuwe ontwikkelingsfase aangebroken. Het stille en eentonige stadje aan de Lek veranderde al snel in een bedrijvig industriestadje. Hier profiteerden ook de Culemborgse stoelenmakerijen van. In 1848 werd Achter de Vismarkt de houtzagerij en stoelenfabriek van Gaasbeek en Van Tiel geopend. In
Uit de Culemborgsche Courant d.d. 4 mei 1962.
onderzoek van de Culemborgse stoelenfabrieken bleek dat er van de zes grotere fabrieken er slechts één fabriek was met een kachel en dat de verlichting bestond uit petroleum of gas. De stoelenfabriek van L. Verkerk had zelfs helemaal geen verlichting. Langzaamaan raakte de Culemborgse stoel uit de gratie en schakelde men over op onder meer hoekstoeltjes, Oudhollandse stoelen, salontafels en fauteuils met rietvlechtwerk. Maar ook het rietwerk raakte uit de gratie. . k bee s a Net voor a nG de Tweede ij va b k r we t Wereldoorlog e h Aan schakelde
kelder van een huisje op het Hoge Dorp begonnen met het produceren van meubels. In korte tijd groeide dit uit tot de meubelfabriek De Gelderland, naast het station. Een fabriek met topontwerpers als o.a. Jan des Bouvrie en Henk Vos. Al voor 1940 waren hier achttien meubelfabrieken gevestigd. Dit waren naast de grote zoals de Palumbus, Gaasbeek en Van Tiel en de Gelderland o.a. Gebr. Van der Stroom, Kramer Freher, Gebr. Van Beurden, Gebr. Van der Linden, de Tors, Gebr. Van Veen, Gebr Van Dam, Van Dam en Okhuizen, Klumper van de Ham, Grimberg, Van Zon, De Vries, Gebr. Van Gasteren en H. Freher.
Korte Meent Zoals ik al aan het begin aangaf, waren bijna al die meubelfabrieken binnen de stadsgrachten gevestigd. De grootste concentratie van meubelfabrieken vond je in de Lange- en Korte Meent. Dit was in feite, tot aan de jaren tachtig van
de vorige eeuw, het industriegebied van Culemborg. Daar zaten, om er een aantal te noemen, meubelfabrieken van: Derks, Hussen en Valk, Slavonia, Freher, de Tijd en Van der Stroom (later Kievit).
een grotere schuur gehuurd. Er werd een freesmachine aangeschaft en men begon zelf met het maken van meubels zoals kloostertafels en haardbankjes. Na verloop van tijd was de schuur te klein en verhuisde men naar een nog grotere ruimte aan de Steenovenslaan. Toen deze ruimte ook te krap werd, heeft de firma Veldhuizen aan de Staalweg op het industrieterrein een nieuwe fabriek laten bouwen. Hier kon men goed uit de weg om hun eiken bankstellen te produceren. Op deze manier is er in Culemborg een groot aantal meubelfabrieken ontstaan maar helaas ook weer verdwenen.
In de Korte Meent stond ook een heel oud pand wat in feite dienst deed als kraamkamer van de Culemborgse meubelindustrie. Een groot aantal Culemborgse meubelmakers vertoonde hetzelfde gedrag als in het verleden de sigarenmakers. Werken bij ( toen een sigarenfabriek) een meubelfabriek, de kunst afkijken en dan voor jezelf beginnen. De sigarenmakers begonnen vaak thuis aan de keukentafel sigaren te maken, de meubelmakers begonnen vaak in het schuurtje achter hun huis. Als het begon te lopen zocht men naar een grotere werkplaats en veel van hen vonden die dan in dat oude pand aan de Korte Meent. Met een beetje goede wil zou je kunnen stellen dat dat het eerste “bedrijfsverzamelgebouw” was in Culemborg. Culemborg se stoel Hoe de meeste Culemborgse meubelfabriekjes na de oorlog zijn ontstaan schets Riens Veldhuizen ons in de film “Culemborg in woord en beeld, deel 4 De bedrijvigheid” uitgebracht door het genootschap A.W.K. Voet van Oudheusden. Zijn vader was beeldhouwer op een meubelfabriek. Hij verzorgde het houtsnijwerk van onder meer de armleuningen. Hij woonde met zijn gezin in de Triowijk en als hobby hield hij duiven. Dit duivenhok stond boven op het schuurtje achter het huis. Op een gegeven ogenblik besloot zijn vader om voor zichzelf te beginnen. Het schuurtje werd omgebouwd tot werkplaats en hij ging van start. Toen zijn oudste zoon hem mee kwam helpen, was het schuurtje al snel te klein. Achter het huis van de familie Van Haarlem, in de Prijssestraat, werd
Culemborgse Courant 1860 - 2010
.
Bij het schrijven van dit artikel is mij gebleken dat er van de uitgebreide meubelindustrie (net als van de sigarenindustrie) in Culemborg geen archieven bewaard zijn gebleven. Blijkbaar heeft men bij sluiting van een bedrijf gemeend dat het archiefmateriaal niet meer van belang was en vernietigd kon worden. Niets is echter minder waar. Om het industrieel erfgoed in stand te houden is het van belang dat zoveel mogelijk archieven, foto’s, folders en waar mogelijk films bewaard blijven. Vandaar dat ik iedereen die nog in het bezit is van documentatie en materiaal over de Culemborgse meubelfabrieken, wil oproepen dit ter beschikking te stellen aan het regionaal Archief te Tiel.