uCivic ToolKit - Mba'apo Tetãygua Katupyryrãre

TOOLKIT MBA’APO TETÃYGUA KATUPYRYRÃRE

TOOLKIT MBA’APO TETÃYGUA KATUPYRYRÃRE

https://ucivic.eu/

! ! ! ! !

uCivic - Using New Technologies for Civic Education.

Generating New Knowledge on How to Support Youth Workers to Increase the Political Competencies among New Generations. Project 589682-EPP-1-2017-1-IT-EPPKA2-CBYACPALA implemented by Human Right Youth Organisation (HRYO), Biderbost, Boscan & Rochin (BB&R), Centro de Estudios Paraguayos Antonio Guasch (CEPAG) and Gurises Unidos.

This project has been funded with support from the Erasmus+ Programme of the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.

Elaboration

This publication has been prepared by Human Rights Youth Organization (HRYO), Biderbost, Boscan & Rochin (BB&R), Centro de Estudios Paraguayos Antonio Guasch (CEPAG) and Gurises Unidos (between 01-07-2017 and 06-30-2019).

!

HRYO

Valeria Buscemi, Marco Farina, Melania Ferrara, Ornella Guarino, Solenn Guillevic, Senem Kalafat, Gabriele Tramontana.

!

BB&R

Pablo Biderbost, Guillermo Boscán, Roberto Díaz, Alonso Escamilla, Daniel Gonzalo, María José Merchán, María Elisa Núñez, Nalia Rochin.

!

CEPAG

Blásida Cardozo, Carolina Egert, Julio Espinoza, Milciades González.

!

Gurises Unidos

Gabriel Chirico, Zelmar Lucas, Fernanda Nicolini, Diego Pailos, Gonzalo Salles y Javier Salvo (Colegio y Liceo Notre Dame).

!

Design & Visuals Alonso Escamilla.

!

Published

2019 © BB&R Editions.

TECHAKUAA

Ko tembiporu Toolkit ja’éva oñemboja’o pokõi hendápe. Ñepyrumby guive poteĩ meve oĩ ha’eñõ ha ikatu oñemoñe’ẽ ha’eño háicha. Pe poteĩ pehẽngue apytépe, umi vore ojejapovoi ikatu haguãicha omoñe’ẽtava kuatia oho oikotevẽha itépe, tomoñe’ẽ’ỹ jepe ra’e mboyvegua vore.

!

Pe pehẽngue pokõiha omoimba umi pehẽngue poteĩme. Upéva ningo oñemoĩ ohechauka haguã umi aranduka osẽva mboyveguágui. Ojejapo rire pe aranduchaukarã, pe pehẽngue pokõiha oguereko avei tembiapo mitãrusu ha mitãkuña oikéva, atýpe guarã.

6

Pe tembiaporãita oñeme’ẽva natekotevẽi peichaite ojeporu. Upéva he’ise tapicha kuéra omba’apóva mitãrusu, mitãkuña, kuñatãi ha karia’y kuéra ndive ikatúha oiporu ko tembiporu Toolkit ja’éva oikotevẽ háicha ha opyta porãve háicha pe ombo’esévare imba’apoháre.

PEHẼNGUE SASÕ

PEHẼNGUE 1: ÑE’ĒNDY PEHẼNGUE 2: TETÃ SAMBYHY ÑANGAREKO PEHẼNGUE 3: TEKOVE SAMBYHÝPE JEIKE PEHẼNGUE 4: TETÃ SAMBYHY JEKUAA PEHẼNGUE 5: TETÃ SAMBYHY ÑEMBOAJE PEHẼNGUE 6: TETÃ SAMBYHY KATUPYRY

!

PEHẼNGUE PYTYVORÃ

PEHẼNGUE 7: ARANDUCHAUKARÃ

7

KUAATY contents

~

Ñe’e renondegua 8 10

Tetã sambyhy ñangareko 29

~

Ñe’endy 11 15

33

Tetã sambyhýpe jeike 43 47

8

Tetã sambyhy jekuaa 58 63

Tetã sambyhy ñemboaje 73 79

Aranduchaukarã

100 115

Tetã sambyhy katupyry 91 97

Entra en contacto

100

137 ~

Iru aty 100 141

9

~ ~ NE’E RENONDEGUA uCivic – oiporu tembiaporape pyahu tetãrehegua tekombo’épe (589682-EPP-1-2017-1-IT-EPPKA2-CBY-ACPALA) ha’e peteĩ tembiapo omongakuaa va’ekue katupyry Programa Erasmus ryepýpe. Oñemoañete ñepyrũ 07-2017 ha oho hese 06-2019 peve, Human Rights Youth Organisation (Italia), Centro de Estudios Paraguayos Antonio Guasch (Paraguay), Biderbost, Boscan & Rochin (España) and Asociación Civil Gurises Unidos (Uruguay) rupive.

!

uCivic ojejapo mokõi mba’e ojehupity haguã. Pe peteĩha ningo hina oñemopyenda haguã peteĩ mbojopuruka apopy iporãva Italia, Paraguay, España ha Uruguay ndive, umi tape oikótava añetehápe ha omokyre’ỹtava mita rusu, mitã kuña, karia’y ha kuñataĩ kuérape ipokatu haguã tetãrehegua tekombo’épe ha tetã rehegua sambyhýpe. Mokõihápe katu, ojejapo peteĩ tembiporu Toolkit ja’éva ohechaukáva mba’eichapa ojejapokuaa ojehechauka haguã umi aranduka tetãrehegua tekombo’épe ha omokyre’ỹ haguã ichupe kuéra ha ojepytaso haguã tembiaporã oĩva Tetã sambyhy ko Latinoamerica ha Europa ara pyahupe (ñepyrũraite umi kuñataĩ ha karia’y sa’ive ipokatúva peguarã). Upévare oñemoinge marandu kuara’ãva ha ijapopýva 5 katupyryrã ha’etéva: Tetã sambyhy ñangareko, Tetã sambyhy jekuaa, tekove sambyhýpe jeike, Tetã sambyhy katupyry, Tetã sambyhy ñemboaje.

!

Ko tembiapo ñemboguata oguereko kuri mbohapy vore.

Peteĩha ramo ojejapo aty Salamanca Espáñape upepe umi iru aty omboguapy kuri mba’eichaitépa oñemba’apóta tembiapo pukukue jave. Upe rire kuri atygua ojapo kuri ñeporandu ha avei ñemongeta focus group ja’éva mitãrusu, mitã kuña, karia’y ha kuñataĩ kuéra ndive, ikatuhaguãicha ojekuaa mba’e oñeikotevẽ tetãrehegua arandu katupyryrã, ha ojekuaa porãve haguã. Umi marandu eta rupi, irũ kuéra ojapo kuri pe tembiporu toolkit ja’eva tenonderãite.

Mokõiha vorepe, tembiporu Toolkit ja’éva, ojehechauka tapicha kuéra omba’apóva mitãrusu, mitã kuña, kuñataĩ ha karia’y kuéra ndive, ñembo’e peteĩha ojejapo va’ekue Montevideo Uruguay pe. Upe atýpe oĩva guive ohechakua kuri mba’epa tekotevẽ opyta oĩhaicha ite ha mba’épa ikatu oñemoĩ porãve pe tembiporu Toolkit ja’évape. Ha oje’epa rire umi temiandu, irũ aty ohai kuri mokõiha ha ohechauka tapicha omba’apóva mitãrusu, mitã kuña, kuñataĩ ha karia’y kuéra ndive hekoha rendárupi. Misiones, Montevideo, Palermo ha Salamanca pe).

!

Pe vore pahápe, irũ aty omyakã Kuri ñembo’e mokõiha Palermo Italia pe. Uperamo guare ojehechauka mba’épa osẽ ha oje’e oñema’erire pe tembiporu Toolkit ja’évare, ha upéicha avei oñemombe’u mba’érepa ojehai pyahu umi oñemyengovia va’ekue. Ñamombykývo oñembohasa ojupe kuéra pe tembiapo porã ikatúva omomorãve pe tembiporu Toolkit ja’éva. Opa mba’e oje’e rire, irũ aty ohai mbohapýha ha opyta haguãichama pe Toolkit uCivic ojekuaauka Kuri maymavévape Paraguay ha Misiones, Paraguay guive.

!

Péicha, uCivic omyakã heta tembiapo, ha umívagui osẽ heta temiandu, tembiaporã ha tembiporu tekombo’épe guarã ojehaipaite oñemombe’u ko ñemombe’uchaukápe. Upévare tekotevẽ oñemombe’u ojeguerekoha peteĩ tembiporu Toolkit ja’éva ojejapo va’ekue heta tapicha ndive, oñeporandu, ojehecha ha oñemboaje rire irundy tetã ndive omba’apóva mitãrusu, mitã kuña, kuñataĩ ha karia’y kuéra ndive América Latina ha Europa pe.

Ñepyrũvo, irũ aty oñandu tekotevẽha ojehechakuaa ko’ã mba’e: tenonderãite umi tembiaporã ojehái va’ekue ndaha’ei katuetei ojeporu haguã oĩhaichaite, upéva he’ise tapicha ikatuha omohenda oĩporãve haguãicha pe tembiporu Tolkit ja’éva, oñemoañete haguã mitãrusu, mitã kuña, kuñataĩ ha karia’y kuéra rekoháre.

!

Mokõi hápe oñeme’ẽramo jepe tembiapo sasõme, ojehaívo jeguata guatape umi omba’apóva mitãrusu, mitã kuña, karia’y ha kuñatãi kuéra ndive ikatu oiporu arandurechauka heta hendáicha ha oikotevẽ háicha (opyta porã haguãicha ichupe ha avei mitãrusu mitã kuña, karia’y ha kuñatãi kuéra oike guive pe atýpe.

!

Ha upéicha avei, rojerovia ko tembiporu Toolkit ja’éva oiporutaha heta tapicha omba’apóva mitãrusu mitã kuña, karia’y ha kuñatãi, ha mbo’ehára kuéra oiporuséva pe avei ikatu omoinge i m b o ’e k u é r a a p y t é p e i m b a ’a p o á r a h a á r a g u a p e t e r ã imba’apokuaaitépe, Ko jave avei roha’arõ ko marandu oñemoesakãva ha’etaha peteĩ ñepyrumbýnte, kóva rire ikatútaha ou heta mba’eve oñemba’apo haguã mba’apo pyahúre tetãrehegua ñemoarandurã.

!

Ipahaitépe, roaguyjeveme’ẽse mayma tapicha, mitãrusu mitã kuña, karia’y ha kuñatãi ha opa aty orepytyvõ va’ekue rojapo haguã ko tembiapo ha hendive ko tembiporu Toolkit ja’éva. Avei roaguyjeveme’ẽ Programa Erasmuspe, hese ae kuri ikatu omba’apo oñondive América Latina ha Europa.

!

Tayhupápe

~

~

NE’ENDY

TEMBIAPORÃ Papapy Ñemongeta: 1/2.

Tapicha oĩva ko tembiapópe: 8-32 kuñataĩ ha karia’y.

?

Hekove ára kuéra:14-30.

´ MBA’EPA HE’ISE ~ ´ TETAREHEGUARE 16

TEKOMBO’E

HAIMBYKY Mitãrusu, mitã kuña, karia’y ha kuñatãi kuéraite voi omoñe’ẽjorata pe 8 henda o j e k u a a i c h a Te t ã r e h e g u a Tekombo’e. Ojesarekóta pe ha’ekuéra ombohekomombe’u háichapa peteĩcha terã oikoevépa pe oñemboherahaguégui. Upe rire ombojojata pe hekomombe’u kuéra.

17

MBA’EPURURÃ MBA’EKUÉRA: Kuatia morotĩ o j e h a i h a g ũ a , ku at i a g u a s u oñemboguapy haguã tekomombe’u, kuatia ata’ĩ, ha’iha, haihechaukaha.

18

JAGUATA -GUATÁVO

1

Oĩ heta ramõ atype, ojejapo va’erã irundy aty (mokõi terã irundy tapicha ndive oñemba’apo haguã)U m i at y p y o g u a p y j e re t a ojoehe, oñeme’ẽta ichupe kuéra kuatia guasu oñemboguapy hápe tekomombe’u ñe’endy pegua ha oñepyrũta omba’apo.

19

JAGUATA -GUATÁVO

2

Upe rire, osambyhýva he’ita kuñataĩ ha karia’y kuérape tekotevẽha ombohéra ha’ekuéra ite pe kuatia ata’ĩme ñe’ẽndy oñeme’eva kue ichupe kuéra. Ñeporandu ñambohéra haguã: Mba’epa tenondete ou ne akãme emoñe’ẽvo/ehendúvo pe téra? mba’épa eñandu umi hera joja oguerekóva ko’ã ñe’ẽndygui?

20

JAGUATA -GUATÁVO

3

Omboherapávove kuñataĩ ha k a r i a’ y ku é ra o h e c h a u k á t a ambue kuéra atypýpe mba’eichaitépa osẽ ichupekuéra ha mba’éicha rupípa ombohéra upéicha hikuái Ojehechauka paite rire, atypy kuéra he’íta omoneĩha terã omoingoetaha (upécha ojapota oñemoñe’ẽ teĩ meve pe térape). ÑEMONGETA PETEĨHA PAHA

JAGUATA -GUATÁVO

Oĩmbarire tekomombe’u irundyvéva, sambyhyhára ome’ẽta irundy kuatia ata'ĩ oguerekóva ñe’endy.

Sambyhyhára ikatu omohenda téra kuéra oñandu háicha ha oikotevẽ háicha kuñataĩ ha karia’y kuéra.

~

22

ÑEMONGETA MOKOĨHA ÑEPYRu

JAGUATA -GUATÁVO

4

Ku ñ a t a ĩ h a k a r i a’ y k u é r a omoñe’ẽjera rire pe irundy téra, sambyhyhára ohechauka ambue atypýpe mba’éichaitépa oñembohéra umi mba’e pe Toolkit uCivic pe.

Ojehechaukápa rire, kuñataĩ ha karia’y kuéra ombojoja hekomombe’u kuéra oĩva pe Toolkit uCivic pe rehe. Upe rire, pe atypy oĩva oñemongeta mba’épepa ojoja/ojavy.

23

JAGUATA -GUATÁVO

Ñeporandu ñemongetarã: Ndépa reimo’ã mokõiveva peteĩchaha? Ndépa reimo’ã mokõiveva he’iséva ohoha ojuehe? Mba’épepa eñandu o i ko e h a ? M b a’é re p a ?

Remoneĩpa nde?

24

JAGUATA -GUATÁVO

5

Oñemongetapa rire kuñataĩ ha karia’y kuéra he’i hemiandu pe mokõi henda oñembohéra haguéicha, umi atypy ombohéra v a’e ku e m o kõ i ñ e ’ ẽ t e e omo’ãgagua avei (tekotevẽ ramo iñe’ẽkuéraitepe).

Atypy teĩ teĩ ohechaukáta mba’échapa opyta ipahaitépe hekomombe’u. sambyhyhára o m y e s a kãt a h a o m o m b e ’ u porãveta pe téra (tekotevẽramo).

25

JAGUATA -GUATÁVO

6

Ipahávo, kuñataĩ ha karia’y kuéra oñembyaty jevýta peteĩ atypýpe ha oñeme’ẽta ichupe ku é ra h a o j e h e c h a ku a at a hembiapo.

26

JAGUATA -GUATÁVO Ñ e p o r a n d u m b o ’e p y r a r ẽ : mba’éichapa oñemoñe’ẽjera ra’e umi tekomombe’u. Hasyýpa ra’e, terã ndahasýi ñemyesakã pe téra kuéra. Eñandúpa reikuaahavoi ko’ã téra kuéra ra’e. Ndéve guarãpa iporã kuñataĩ ha karia’y kuéra oikuaa ko’ã téra? Ñeporandu tembiasakuére: mba’épa eikuaa, mba’epa iporã ndéve, mba’épa ikatu emomorãve? Ipaharamõ mba’épa ikatu eremi.

27

TEKOMOMBE’U

A

Pe TETÃ SAMBYHY ÑANGAREKÓRE ñañe’ẽramo jajesareko va’erã mokõi mba’ére: (1) tapicha kuéra oipotápa ha oma’ẽpa pe tetã sambyhýre; ha (2) ha umi tembiapo oikóva jahechakuaa haguã umi oikóva tetã sambyhýre.

Pe TETÃ SAMBYHÝPE JEIKE ningo he’ise tapicha k u é r a o m b a’a p a r a m o h a o i ké r a m o t e t ã sambyhýpe, taha’e hi’aguĩháicha terã ijyképe. Ko’ã tembiapo ikatu ojejapo ha’eñoháicha terã ambue tapicha ndive. Ikatu ojejapo hína oñepytyvõ haguã ñemoneĩ tetã sambyhy. Upéicha ojejapo oñepytyvõ haguã tendaperã tetã sambyhy reko.

28

TEKOMOMBE’U

B

TETÃ SAMBYHY JEKUAA he’ise marandu ha kuaapy ojerekóva hese. Ha avei, oñe’ẽ katupyry o i p o r u h a o m b o j o j a p e m a ra n d u . H e t a iñarandúva ohaíva he’i, tetãygua kuéra oikuaa porãrõ Tetã sambyhy rehegua oiporavo porãveta ha omoneĩ porãveta oi potáva, ha upéva ou porãta tekojojape ñemboyke’yme.

TETÃ SAMBYHY ÑEMONEĨ he’ise tapicha kuéra omoneĩ ha omomba’eguasu pe ambue remiandu oikoeramo jepe ijeroviagui.

29

TEKOMOMBE’U

C

Pe TETÃ SAMBYHY KATUPYRY hína peteĩ hendáicha katupyry oñeñandúva pe Tetã sambyhy añete tapicha kuéra oikéha. Ha ambue hendáicha hína pe jerovia ojerekóva pe tapicha ha aty ikatuha omoingoe pe tetã rekove sambyhy.

Ha tetã rehegua katupyry ningo hína pe pokatu ha teko tapicha oguerekóva oike haguã pe tetã reko, tetã sambyhy rehegua umi heko háre.

30

TEKOMOMBE’U

D

Pe tetãrehegua mbo’eukapy oipota tapicha, kuñataĩ ha karia’y kuéra tenonderãite oike omba’apo haguã hetãre. Upe va’erã, ojapo arandu rechauka ikatu haguãicha tapicha kuéra ipokatu haguãicha ha imbarete haguã tetã reko apañuaĩme, oñangareko porã haguã hemiandúre ha temimbo’e rupi toikuaa mba’éichapa oikóta ko teko oñondiveguápe ha teko tetã reheguápe ha teko arandúpe.

Pe tetãrehegua arandu ñemboguata he’ise jaikuaa jahavo tetãrehegua mba’e, upéicha avei, jaikuaa háicha ambue mba’e temiandu rehegua, rete rehegua, terã akã rehegua, péva ha’e peteĩ ñemoambue mayma tapicha ohasáva. Upéva ikatu oike heta hendáicha (jareko hína pe tembiporu Toolkit ja’éva ko tembiapópe).

31

~

TETA SAMBYHY ~

NANGAREkO

TEMBIAPORÃ Papapy Ñemongeta: 1/2.

Tapicha oĩva ko tembiapópe: 8-20 kuñataĩ ha karia’y.

Hekove ára kuéra:14-30.

~

TETA ~

34

SAMBYHY

NANGAREkO

HAIMBYKY Ko tembiaporãpe kuñataĩ ha karia’y kuéra omoñe’ẽ tapia va’erã pe marandu itáva ha hetãregua. Upe rire ohechakuaáta ojesareko porãpa ra’e kuñataĩ ha karia’y kuéra umi tekóre. Ipahaitépe, ko’ãga oikuaámaramo pe añetetegua, mba’épa ojapone hikuái?

35

MBA’EPURURÃ Kuatia marandu oñe’ẽva oikóva terã tetã sambyhy rehegua.

Oñehekombo’e pe marandu oñe’ẽ va’erãha kuñataĩ ha karia’y kuéra rekotevẽrehe.

MBA’EKUÉRA: Kuatia morotĩ ojehai hagũa, kuatia guasu oñemboguapy haguã temimo’ã/ tembiaporã, haihechaukaha.

36

JAGUATA -GUATÁVO

1

Oñeĩ hetáramõ atýpe, ojejapóta mokõi atypy oikoéva ojohegui (irundy tapicha oikéta atypýpe).

U m i at y p y o g u a p y j e re t a ojoehe ha oñeme’ẽta ichupe kuéra marandu oñe’ẽva tetã sambyhy oiko ramóvare, oñe’ẽva kuñataĩ ha karia’y kuéra remikotevẽre, pe hekohápe terã hetãme.

37

JAGUATA -GUATÁVO

2

Ku ñ a t a ĩ h a k a r i a’ y k u é r a omoñe’ẽta marandu ha oñomongetáta hikuái oikuaámapa ra’e pe osẽva kuatia marandúpe. Ñeporandu ñemongetarã: Mávapa oikuaa ra’e pe oiko va’ekue? Moopã? Mba’érepa ojekuaa terã ndojekuaái.

38

JAGUATA -GUATÁVO

3

Oñeñemongetapa rire, umi atypy ohaíta hemiandu pe m a r a n d ú re . H a o g u a h e t ã ñe’ẽpeteĩme. Ñeporandu ñemongetarã: Mba’épa hína pe teko? Mba’épa pe oikóva hína? Añetẽhápepa oho ñanderehe? Mba’érepa?

39

JAGUATA -GUATÁVO

4

Upe rire, oñemoneĩta mba’épa ojejapóta pe oikóvare ha o j e h a í t a t e m i m o ’ã t e r ã tembiaporã tenondéve.

Peteĩnte. Ñeporandu ñemongetarã: Erekóramo pokatu mba’épa rejapóne?

40

ÑEMONGETA PETEĨHA PAHA

JAGUATA -GUATÁVO

5

Umi atypy oiporavóta peteĩ tapichápe ohasa haguã tenondete ha omombe’úta hembiandu (umi oikuaa va’ekue ojehu hague pe oiko va’ekue) ha mba’épa ojapota upéva renondépe.

~

ÑEMONGETA MOKOĨHA ÑEPYRu

JAGUATA -GUATÁVO

6

Umi atypy ohechaukapa rire, oĩva guive oiporavóta pe t e m i m o ’ã / t e m b i a p o rã ogueroviáva oiporãveha ojejapo haguã pe oikóva tetãsambyhy rekóre.

42

JAGUATA -GUATÁVO

Iporã ñane mandu’a ojeporavoha hína pe tembiaporã iporãvéva (ha ndaha’éiha atypy pe ojeporavóva).

Pe iporãva ningo hína peteĩ temimo’ã/tembiaporãnte ikatu ojejapo ha ojeporavóta pe oñekotevẽveva, terã mba’éicha oñemohenda porãveta.

43

JAGUATA -GUATÁVO

7

Ojeipapa rire pe jeporavo ha pe temiandu ojejapóta oñemoneĩ va’ekue, kuñataĩ ha karia’y kuéra ojapo jevýta peteĩ atypýnte ha oñemongetáta tembiaporãre.

44

JAGUATA -GUATÁVO Ñ e p o r a n d u m b o ’e p y r a r ẽ : M b a ’é i c h a p a o j e j a p o p e ñ e m o n g e t a r a ’e ? m b a ’é r e reiporavo pe reiporavo va’ekue?.

R e r o v i á p a p e t e m i m o ’ã ojeporavo va’ekue, iporãvéva hague? Reikuaápa ra’e upéramo pe oiko va’ekue hína. Ñeporandu tembiasakuére: Mba’épa reikuaáve? Mba’épa iporã ndéve? Mba’épa ikatu oñemomorãve. Ipaharamõ mba’épa ikatu eremi.

45

~

´

TETA SAMBYHYPE JEIkE

TEMBIAPORÃ Papapy Ñemongeta: 1/2.

Tapicha oĩva ko tembiapópe: 8-20 kuñataĩ ha karia’y.

Hekove ára kuéra:14-30.

~

TETA ´ SAMBYHYPE 48

JEIkE

HAIMBYKY Pe tembiapo repyrã presupuesto ja’éva ojekuaauka ha o ñ e m o m b a ’a p ó r a m o h y e p ý p e tapicha kuéra upéva ningo ha’e tekojoja reko ojehejáramo tapicha kuéra pópe oiporavo haguã mba’eichaitépa oiporuta pe tetã re m b i a p o re p y r ã . Pe v á p e ojehechakuaata kuñatãi ha karia’y kuéra oguerekóramo ipópe umi tembiapo repyrã, mba’eichaitépa oiporúta.

49

MBA’EPURURÃ MBA’EKUÉRA: Kuatia morotĩ ojehai haguã, kuatia guasu oñehechauka haguã tembiaporã, ha’iha, haihechaukaha.

TEMIENDUKA: Ikatu ojegueraha peteĩ kuatiañe’ẽ Municipalidágui, ojehesareko haguã añeteve ha hekopetepe.

50

JAGUATA -GUATÁVO

1

Oñeĩ hetáramõ atýpe, ojejapo va’erã mokoĩ atypy oikoéva (pe atypy oĩta irundy tapicha).

51

JAGUATA -GUATÁVO

2

Umi atypýpe oñeme’ẽta peteĩ marandu municipalidágui oúva.

Pe kuatiañe’ẽme he’i kuñataĩ ha karia’y kuérape oñeme’ẽtaha 15.000 dolares/euros ha o i p o ra v ó t a h i ku á i m o õ p a oiporúta omomorã haguã pe ijere ha hekoháregua oikóva.

52

JAGUATA -GUATÁVO

3

U m i at y p y o ñ e m o n g e t át a m b a’é p a o m o ĩ p o r ã v e t a imunicipalidápe oguerekóramo hikuái pe tembiapo repyrã ipópe.

Tekotevẽ ja’e kuñataĩ ha karia’y kuérape oiporavo haguã peteĩ mba’e ohóva hemikotevẽre ha hasýva ichupekuéra kuñataĩ ha karia’y háicha.

53

JAGUATA -GUATÁVO Ñ e p o r a n d u m b o ’e p y r a r ẽ : N e rembiapópa omyakãta tembiapo, tekombo’e terã tesaĩ reko? mba’e rejapóta remyatyrõtapa tape, terã remoĩ porãveta mba’yruguata a v a e t e g u a . Re j a p ó n e p a p e t e ĩ ñemoneĩ kuñataĩ ha karia’y kuéra rehehápe? Ñeporandu ñane rembiaporãre: M b a ’e i c h a i t é p a r e i p o r ú t a p e tembiapo repyrã presupuesto j a’é v a ? R e i p o r ú t a p a p e t e ĩ mba’erãnte terã heta mba’erã. Mboy tembiapo repyrãpa reikotevẽta.

54

ÑEMONGETA PETEĨHA PAHA

JAGUATA -GUATÁVO

4

Oimba rire tembiaporã, ojehechaukáta oĩva guivépe.

Ha umi atypy omombe’úta m b a ’é p a p e o j a p o s é v a , mba’épa oikotevẽta ojapo haguã, ha he’i va’erã mba’érepa pe tembiapo ojaposéva tekotevẽ, ha mboy tembiapo repyrã presupuesto ja’évapa oikotevẽta.

~

ÑEMONGETA MOKOĨHA ÑEPYRu

JAGUATA -GUATÁVO

5

Sambyhyhára ohai mbykýta opavave tembiaporã ojehechauka va’ekue ha mboy tembiapo repyrãpa oñeikotevẽ.

Upe rire, mayma atypýpe oje’eta oñemongeta va’erãha oñondive ha ohecha va’erã ikatútapa oñemoĩmba tembiaporã kuéra, pe ojeguerekóva tembiapo repyrãme.

56

JAGUATA -GUATÁVO

6

Sambyhyhára ohai mbykýta umi atypy omoneĩ va’ekue (tembiaporã paha ha tembiapo repyrã).

Upe rire oĩva guive oiporavóta mba’e tembiapópa oñemyakatã pe tembiapo repyrã ojeguerekóvare. Pe oñemoneĩ va’ekue ojejapo mante va’erã.

57

JAGUATA -GUATÁVO

7

Ojeipapa rire pe jeporavo ha oñemoneĩ rire pe tembiapo oñemotenondétava, kuñataĩ ha k a r i a’ y ku é ra o i ke j e v ý t a atypýpe ha oñemongetá tembiaporãre.

58

JAGUATA -GUATÁVO Ñ e p o r a n d u m b o ’e p y r a r ẽ : Mba’éichapa reñeñandu rereko rire tembiapo repyrã presupuesto ja’éva nde pópe.

Ndépa erovia pe tembiaporã ojeporavo va’ekue oipytyvõ porãvétaha kuñataĩ ha karia’y kuérape nde tava/tekoháre?

Mba’éichapa ra’e pe ñemongeta nde atypy ambue atypy ndive?

Rerekóramõ tembiapo repyrã presupuesto ja’éva nde pópe, rerahaukánepa peteĩ tembiaporã ha eiporavónepa?

59

JAGUATA -GUATÁVO

Ñeporandu tembiasakuére: Mba’épa reikuaave? Mba’épa iporã ndéve? Mba’épa ikatu oñemoporãve? Ipaharamõ mba’épa ikatu eremi ko atýpe ne remiandúre.

60

~ TETA SAMBYHY JEkUAA

TEMBIAPORÃ Papapy Ñemongeta: 2/3.

Tapicha oĩva ko tembiapópe: 9-21 kuñataĩ ha karia’y.

Hekove ára kuéra:14-30.

~

TETA SAMBYHY 64

JEkUAA

HAIMBYKY Ko tembiapo ojepapóta ñeporandu rupive, tetã sambyhy ñ e m o n g e t a p y r ã r e , oñeporandúta, ha upépe ojehechakuaáta mboy kuñataĩ ha karia’ýpa oikuaa. Ñepyrurã, o j e h e k o m b o ’e o ñ e p o r a n d u haguã umi tetã sambyhy ombohasýva kuñataĩ ha karia’y kuéra reko ha ohóva umi ojehu añetéva itáva ha hetãre.

65

MBA’EPURURÃ TETÃ SAMBYHÝRE ÑEMONGETAPYRÃ: Noticias, diarios y revistas con el tema en cuestión. Celulares/Laptops (con internet).

MBA’EKUÉRA: Kuatia morotĩ ojehai haguã, kuatia eta isa’ýva ojehai haguã umi téra ojekuaava, kuatia guasu ojehai haguã tembiapopyra’ã, ha’iha, haihechaukaha.

66

JAGUATA -GUATÁVO

1

Oñeĩ hetáramõ atýpe, ojejapo va’erã mbohapy atypy oikoéva (pe atypýpe oikéta mbohapy tapicha michĩ háicharõ).

67

JAGUATA -GUATÁVO

2

Umi atypy oĩva oikóta peteĩ ñemoñarẽicha ha omoĩta hikuái héra joapyrã. Pe téra oho va’erã umi tapicha atypýpegua rekóre.

Umi ñemoñarẽ omombe’úta héra joapy ha he’íta mba’érepa oiporavo upéva.

68

JAGUATA -GUATÁVO

3

Upe rire sambyhára ome’ẽta a t y p y o ĩ v a p e p e t e ĩ Te t ã sambyhy rehegua ñemongetapyrã ohóva tetãme oikóvare ha avei ohóva mba’e kuñataĩ ha karia’y omba’aposévare.

69

JAGUATA -GUATÁVO

4

Umi atypýpe oñeme’ẽta kuatia a ra n d u , ku a t i a h a i p y re h a jahaipyre ohóva ñemongetapyrãre.

Upéicha avei, kuñataĩ ha karia’y kuéra ikatúta oiporu mba’ekuaajoporu internet ja’éva oheka haguã marandu oikotevẽva ñemongetapyrã.

Eñeha’ãke ani reiporu marandu gua’u.

70

ÑEMONGETA x PETEĨHA PAHA

JAGUATA -GUATÁVO

5

Upe rire, oĩva atypy ojapóta peteĩ kuaaha’ã 10 porandu oguerekóva mbohapy poravokuaa, (upévagui peteĩnte pe oiporãva), ohóva pe marandu jajeporeka v a ’e k u é r e k o t e m b i a p o mboyve.

Pe poravokuaa ikatu ojehai po r u p i v e t e r ã ñ e m b a ’a p o r ã m b a’e ku a a j o p o r u i n t e r n e t ja’évagui (Kahoot!, Quizlet) ~

ÑEMONGETA MOKOĨHA ÑEPYRu

JAGUATA -GUATÁVO Sambyhyhára oipytyvõta kuñataĩ ha karia’y kuérape ojapo haguã pe ñeporandu ha ñembohovái, ikatuhaguãicha umi ñemoñarẽ oĩva ojapo porã pe ñemongetapyrã oñeme’ẽ va’ekue ichupe.

Te k o t e v ẽ u m i ñ e p o r a n d u ojejapótava oikoe ojoehegui, ha tahasy hasyve ohóvo (toñepyrũ hasy’ỹvévagui ha tahasyve ohóvo).

Avei, kuñataĩ ha karia’y kuéra ikatu ojapo hetáve 10 gui pe ñeporandu oikéramo pe tembiapópe.

72

JAGUATA -GUATÁVO

6

Atypy kuéra oguerekopávove pe kuaaha’ã, oha’ãta peteĩ ara pavẽ katupyryrã tetã sambyhy kuaapýre. Pe ñembohovái oñeha’ãta peteĩ ñemoñarẽ ambue ñemoñare ndive (ndaha’é mo’ãi tapicha año tapicha año ndive).

~

ÑEMONGETA MBOHAPYHA ÑEPYRu

JAGUATA -GUATÁVO

7

Tekojojaháramo oikóta pe a t y p y o j a p o v a ’e k u e p e kuaaha’ã ha umi ambue mokõi atypy oha’ãta mávapa oikuaave.

Opavave atypy oiko va’erã Tekojojaháramo peteĩ jevy jepe.

Umi ñemoñarẽ ojapohetáveva/ i p u ’a k á v a o p a ñ e h a ’ã m e itenondéta ñembohováipe.

74

JAGUATA -GUATÁVO

8

Opa rire pe ñembohovái, kuñataĩ ha karia’y kuéra oike jevýta atypýpe ha oguerekóta peteĩ ñemongeta pe tembiapóre.

75

JAGUATA -GUATÁVO Ñeporandu mbo’epyrarẽ: Oĩ porãpa ndéve kuaara’ã? Mba’épa iporã ndéve pe marandu jeporekáre? Reikuaámapa ra’e umi oñeporandu va’ekue nde atypýpe ha ambue atypýpe?

Ndéve guarãpa péichagua ñeporandu porombohetia’e?

Mba’éichapa oho hese ra’e pe ñemongeta? Mba’éichapa osẽ ra’e pe ñemoñarẽ rerajoapyrã?

Reñeñandu porãpa ra’e reiko haguére peteĩ ñemoñarẽicha kuaara’ã aja?

76

JAGUATA -GUATÁVO

Ñeporandu tembiasakuére: Mba’épa reikuaave? Mba’épa oĩ porã ndéve? Mba’épa ikatu oñemoĩ porãve? Ipahaitépepa mba’e ikatu eremi ohendu haguã atypy kuéra.

77

~ TETA SAMBYHY ~ NEMBOAJE

TEMBIAPORÃ Papapy Ñemongeta: 2/3.

Tapicha oĩva ko tembiapópe: 12-18 kuñataĩ ha karia’y.

Hekove ára kuéra:14-30.

~

TETA SAMBYHY

~

80

NEMBOAJE

HAIMBYKY Ko tembiapo ojejapo haguã oñeikotevẽta mbohapy atypy.

Mokõi oñemongetátava peteĩ ñemongetapyrã ha hi’ambue ojoehegui pe temiandu. Pe mbohapyha atypy ohendúta pe ñ e m o n g e t a h a o h a í t a ko ’ã mba’ére: ojehejápa oñeñe’ẽ?

Mba’épepa ojehekopyty atypy?

Ikatúpa umi atypy oñe’ẽme’ẽ ojupe.

81

MBA’EPURURÃ MBA’EKUÉRA: Kuatia morotĩ ojehai haguã, kuatia guasu ojehai haguã tembirechauka, kuatia’i isa’yva, kuatiañe’ẽ ryru, ha’iha, haihechaukaha.

82

JAGUATA -GUATÁVO

1

Maymáva kuñataĩ ha karia’y kuérape oñeme’ẽta mokõi kuatia’i isa’yva oikoéva ojoehegui. Peteĩ sa’ýpe kuñataĩ ha karia’y kuéra ohaíta mba’e iporãva ichupekuéra. Ha ambue kuatia’ípe, katu ohaíta umi naiporambáiva terã ndohekopytýiva ichupekuéra.

83

JAGUATA -GUATÁVO

2

Opavavéva kuatia’i oñemoĩta peteĩ kuatiañe’ẽ ryrúpe, ha umi noiporambáíva oñemoĩta ambue kuatiañe’ẽ ryrúpe.

Sambyhyhára omongu’eta umi kuatiañe’ẽ ryru ha ombojehe’áta ojuehe.

84

JAGUATA -GUATÁVO

3

Oĩ hetáramo tapicha tembiaporã, ojejapóta mbohapy atypy oikoeva ojohegui ha michihaĩro oikéta ipype irundy tapicha. Upe rire, umi atypy oiporavóta mávapa papapy 1, 2, terã 3.

85

JAGUATA -GUATÁVO

4

Pe atypy peteĩha ipojáita peteĩ kuatia’i oĩporãmbávare. Upe aja, atypy mokõihápe oñeme’ẽta peteĩ kuatia’i noiporãmbáiva. Atypy mbohapyha ikatú oiporavo pe kuatia’i oĩporã va terã pe noiporãmbáiva.

86

JAGUATA -GUATÁVO

5

Tenondeve, atypy peteĩha ha mokõiha oñepyrũta oñomongeta (hetaitéramo 10 aravo’i). Pe atypy peteĩha oñe’ẽta ñemongetapyrã he’íva ikuatia’ípe ha omoañetéta.

Pe atypy mokõiha ohechauka va’erã oikoeha pe ñemongetapyrã atypy peteĩha he’ívagui.

87

JAGUATA -GUATÁVO

6

Pe atypy mbohapyha oma’ẽta opaite mba’e oje’évare pe ñemongetápe.

Ojehesareko va’erã umi mba’e oñemoañetéva terã o ñ e m b o t o v é v a r e , ojehekopytývove, mokõivéva atypy oĩméramo oñohendu ha o m o m b a ’e g u a s u a m b u e temiandu, ha mba’éichapa ra’e mokõi atypy reko.

88

ÑEMONGETA x PETEĨHA PAHA

JAGUATA -GUATÁVO

7

Opa rire pe ñemongeta, pe at y p y p e t e ĩ h a ko ’ã g a ojesarekóta. Pe atypy mokõiha h a m b o h a p y h a ko ’ã g a oñemongeta oñondive.

~

ÑEMONGETA MOKOĨHA ÑEPYRu x

JAGUATA -GUATÁVO Ko ’ã g a , a t y p y m o k õ i h a omombe’úta ñemongetapyrã ikuatia’i sa’ýpe oĩva ha he’íta mba’érepa ojerovia va’erã. Ha atypy mbohapyha he’íta mba’érepa pe atypy mokõiha rembiechauka na’añe’ẽtéiha omombe’úta mba’eichakuépa.

Pe ñemongeta mokõiha ojejapo jevýta ojejapo haguéicha peteĩha.

90

JAGUATA -GUATÁVO

8

Ñemongeta mokõiha rire, atypy mokõiháma ojesarekóta, atypy peteĩha ha atypy m b o h a p y h a i t é m a oñemongetáta.

~

ÑEMONGETA MBOHAPYHA ÑEPYRu x

JAGUATA -GUATÁVO Atypy mbohapyha omombe’úta ñemongetapyrã ikuatia’i sa’ýpe o ĩ v a h a h e ’ í t a m b a’é re p a o j e ro v i a v a’e rã . H a at y p y peteĩha he’íta mba’érepa pe atypy mbohapyha he’íva na’añetéi.

Pe ñemongeta mbohapyha ojejapo jevýta ojejapo haguéicha peteĩha.

92

JAGUATA -GUATÁVO

9

Opa rire ñemongeta mbohapyha, kuñataĩ ha karia’y kuéragui oiko jevýta peteĩ atypýnte ha oñemongetáta hikuái pe tembiapóre. (omembe’úta mba’épa oñandu ra’e pe ohecha ha oñemongeta va’ekuére).

93

JAGUATA -GUATÁVO Ñ e p o r a n d u m b o ’e p y r a r ẽ : Mba’éichapa reñeñandu ra’e emoneĩramo guare pe temimo’ã ndaha’éiva ne mba’e tee? Mba’épepa oikoe ndéve jesareko ha ñemongeta?

Ojejapo rire ko tembiapo reimo’ãpa pe ñehendukuaa tekotevẽtereive ha ko’ãgarupi?

Ikatúta vaicha ndéve oñeguahẽ peteĩ ñe’ẽme? Mba’épa oikóne ko ñemongeta oikoramo ñande reko añetépe?

94

JAGUATA -GUATÁVO

Ñeporandu tembiasakuére: Mba’épa reikuaave? Mba’épa oĩporã ndéve? Mba’épa ikatu oñemoĩporãve? Ipahávopa mba’e ikatu ere nde rapicha kuérape.

95

~ TETA SAMBYHY kATUPYRY

TEMBIAPORÃ Papapy Ñemongeta: 3/4.

Tapicha oĩva ko tembiapópe: 8-16 kuñataĩ ha karia’y.

Hekove ára kuéra:14-30.

~

TETA SAMBYHY 98

kATUPYRY

HAIMBYKY Ko tembiapo rupive ojeheka kuñataĩ ha karia’y kuéra oñe’ẽjovake tetãygua kuéra ndive umi hekohárupi pe hasýva ichupekuéra hínare.

Oikopa rire pe ñe’ẽjovake ojejapota peteĩ haihechareko mbykymíva oĩmba hápe umi ojehupity va’ekue.

99

MBA’EPURURÃ HAIHECHAREKO: Pumbyrypo.

Ta’anga nohẽha. Kuatia ñenohẽ apopyrã. Mohendaha. Teko joaju red social ja’éva. Ñe’ẽmyasãiha.

MBA’EKUÉRA: Kuatia morotĩ ojehai haguã, kuatia guasu ojehai haguã umi tekotevẽ terã umi ombohasýva teko, haihechaukaha.

100

JAGUATA -GUATÁVO

1

Oĩ hetáramo tapicha, tekotevẽ ojejapo mokõi atypy oikoéva ojohegui (michĩháirõ toĩ ipype irundy tapicha).

Umi tapicha atypy pegua o g u a p y j e ré t a o j o e h e h a oñemongetáta pe tekotevẽre terã ombohasýva hina hekove kuéra kuñataĩ ha karia’y háicha terã hekohárupi.

101

JAGUATA -GUATÁVO

2

Ojehai va’erã michĩháirõ 5 tekotevẽ/ombohasýva teko oñeñandúva hína. Upe rire, ojeporavo va’erã mba’érepa oñeñe’ẽveta ha oñemba’apóta ko tembiapo aja.

102

JAGUATA -GUATÁVO

3

Umi atypy ohechauka mbykymĩta ñemongetapyrã oiporavo va’ekue (omoñe’ẽta pe teko ombohasýva, tuicha mba’e rupi, mba’éicha rupípa oiko, ha mba’éichapa ikatu ñamyatyrõ).

ÑEMONGETA x PETEĨHA PAHA

JAGUATA -GUATÁVO

4

Upe rire, ojejapo va’erã 5 ñeporandu ohóva umi ñ e m o n g e t a p y rã o j e h e c h a va’ekue rehe. Ko’ã ñeporandúre, atypy kuéra osẽta okaháre oñe’ẽ ha oporandu va’erã tetãygua kuérape mba’épa oñundu hikuái umi ñemongetapyrã ojeporavo va’ekuére.

~

104

ÑEMONGETA MOKÕIHA ÑEPYRu x

JAGUATA -GUATÁVO

5

Atypy oĩva oñe’ẽjovakéta 5 t e t ã y g u a n d í v e m i c h ĩ h á i rõ, iporatã umi tapicha oñe’ejovakétava oikoe ojoehegui kuña ha kuimba’e. Oñeporandu va’erã tetãygua kuérape ikatu haguãicha he’ipaite pe oñandúva ñemongetepyrãre.

Opavave ñe’ẽjovake oñehangañenohẽ va’erã. Umi tapicha omoneĩ va’era oñenohẽ haguã ha’ãnga kuéra ojejapo m b o y v e o ñ e p o ra n d u v a’e rã ichupe kuéra.

105

JAGUATA -GUATÁVO

6

Atypy oguerekopa vove ñe’ẽjovake oñekotevẽva, ojapo va’erã peteĩ haihechareko oñe’ẽva pe ombohasýva teko oiporavo va’ekuégui.

Pe haihechareko oguereko va’erã peteĩ ñemongetapyrã, tetãygua kuéra remiandu ñemongetapyrãre ha oguereko va’erã avei pe atypy mba’epépa oguahẽ ra’e tembiapo rire. ~

106

ÑEMONGETA MBOHAPYHA ÑEPYRu x

JAGUATA -GUATÁVO Ñeporandu ñemongetapyrã: atypy oñandúvapa peteĩcha umi oñandúva tetãygua kuéra?

K o ’ã m b a ’e o j e ’é v a p i k o ombohasy añete hápe tetãygua k u é r a r e k o ? Te t ã y g u a kuérapepa ombohasy heko pe oñemoĩva, Mávarepa py’yĩve oiko ko’ã mba’e teko ombohasýva oje’eva. Rehendu rire tetãygua kuérape piko omoambue pe reimo’ã va’ekue.

107

JAGUATA -GUATÁVO

7

Atypy kuéra ohechauka va’erã haihechareko maymáva tapicha oĩva tembiaporãme, oikuaapa haguã hikuái pe ojejapóva ha mba’etépepa oñeguahẽ ra’e.

~

108

ÑEMONGETA IRUNDYHA ÑEPYRu x

JAGUATA -GUATÁVO

8

Ojehechaukapa rire pe h a i h e c h a re ko, ku ñ at a ĩ h a karia’y oñembyaty jevýta peteĩ aptypýpente ha oñemongetáta hikuái pe tembiapo ojapo va’ekuére (omombe’úta hikuái pe hembiasakue ojapo ramo guare ñe’ẽjovake tekoháre).

109

JAGUATA -GUATÁVO Ñeporandu ñemongetapyrãre: Mba’éichapa ra’e pe ñe’ẽjovake tetãygua kuéra ndive.

Mba’éichapa ra’e pe haihechareko? Reroviápa kóicha ikatutaha ojekuaa porã kuñataĩ ha karia’y kuéra remiandu heta ñ e m o n g e t a p y r ã r e ?

Omoambuépa ne remiandu umi ñemongetapyrã jahecha va’ekue? Rejuhu mba’éichapa ikatúne remoĩporã.

110

JAGUATA -GUATÁVO

Ñeporandu tembiasakuére: Mba’épa reikuaave? Mba’épa oĩ porã ndéve? Mba’épa ikatu oñemyatyrõ? Ipahaitévopa mba’e ikatu ere nde rapicha kuérape.

111

JEHEKOMBO’E

A

Ojehekombo’e kuñataĩ ha karia’y kuérape ojapo haguã peteĩ haihechareko umi hekoháre ohechauka haguã. 1 Ha ambue mba’e ojehekombo’éva avei ningo kuñataĩ ha karia’y kuéra oguerahauka haguã m b u r u v i c h a ku é ra p e t e rã ambue sambyhyhárape. 2

112

B

JEHEKOMBO’E ÑE’ẼÑONGATU ETA

KUATIA ÑENOHẼ

Pumbyrypo Reflex GoPro

Powerdirector Pinnacle Studio Pro Kinemaster iMovie

ÑEMOHANGÃ

Vimeo Youtube Facebook Wikispaces

~ ARANDUcHAUkARA

TEMBIAPORÃ Aranduchaukarã ojejapo va’erã: Katupyryrã tetã rehegua ojejapo mboyve ha ojejapo rire.

Tapicha oĩtava ipype: kuñataĩ ha karia’y oĩ va’ekue voi pe katypyryrã tetãrehegua ojejapohápe.

~

116

ARANDUcHAUkARA

HAIMBYKY Ko tembiapo oheka iporãva onohẽva kuñataĩ ha karia’y kuéra ko ñemoarandugui ñemongeta mboyve ha ñemongeta rire pe ojejapo va’ekue tembiporu Toolkit ja’éva rupi. Kóicha ramo ningo ojekuaáta iporãpa ha tekotevẽpa pe tembiapo ha avei pe tembiporu.

117

MBA’EPURURÃ ARANDUCHAUKARÃ: Tojeguerahakéna poranduhaipy tembiapo mboyve ha tembiapo rire guarã, ikatu haguãicha oñeme’ẽ kuñataĩ ha karia’y kuérape.

MBA’EKUÉRA: Haihechaukaha ha haiha.

118

JAGUATA -GUATÁVO

1

Oñepyrũ mboyve ñemongeta kuañataĩ ha karia’y kuéra ndive umi omyakãva tembiapo ome’ẽta ichupe kuéra pe poranduhaipy oñemba’apo mboyve. Ha’e kuéra ombohováita umi ñeporandu kuéra ojehechakua haguãicha hemiandu katupyryrã tetã reheguáre oguerekóva ha pe tembiporu Toolkit uCivic ja’évare.

Kuñataĩ ha karia’y kuéra oikotevérõ umi tembiapo omyakãva oipytyvõta ichupe kuéra.

119

JAGUATA -GUATÁVO

2

Ku ñ a t ã i h a k a r i a’ y k u é r a ojapopa rire, pe omyakãva tembiapo ombyatýta pe poranduhaipy ha oñongatúta.

Pya’e upe rire pe omyakãva tembiapo oñepyrũta ñemongeta ojejapo haguãicha.

120

JAGUATA -GUATÁVO

3

Ojejapopa rire pe tembiapo jaguata-guatávo katypyryrã tetã rehegua oñeme’ẽta kuñataĩ ha karia’y kuérape poranduhaipy ojeguerekóva tembiapo rire guarã.

Kuñataĩ ha karia’y kuéra ombohováipaite va’erã umi ñeporandu ojekuaa haguã pe o ñ a n d ú v a o j a p o p a r i re p e tembiapo katypyryrã tetã rehegua ha pe oñandúva tembiporu toolkit uCivic ja’évare.

121

JAGUATA -GUATÁVO

4

Pe o m y a k ã v a t e m b i a p o ombyatýta poranduhaipy. Ha upe rire, ohaíta opa katupyry tetãre hegua ohai va’ekue kuñataĩ ha karia’y kuéra.

122

JAGUATA -GUATÁVO

5

Oñehesa’ỹijo haguã poranduhaipy, tenonderãite ojepapáta mboýpa oñembohovái. Mokõiha, ojepapa rire oñenohẽta mboýpepa oñeguahẽ.

Mbohapyha oñembojovakéta u m i o j e p a p a v a ’e k u e h a o j e h e c h a k u a a t a m b a’e porandúpepa oikoe ojohegui.

123

JAGUATA -GUATÁVO

6

Pe o m y a k ã v a t e m b i a p o ohechaukáta pe osẽva kuñatãi ha karia’y kuérape ha oñemongetáta hikuái pe tembiapóre.

Ojehekombo’eva yvateve iporã kuñataĩ ha karia’y kuéra upéva rupi ikatu ohecha mba’éichapa oikuaave ohóvo, ha upéva ohechauka pe tembiapo ha Toolkit iporãha ha ojapoha hekopete tembiapo katupyry tetãrehegua.

124

JAGUATA -GUATÁVO Ñeporandu ñemongetapyrãre: Ojehechapa rire pe osẽva aranduchaukarãgui oñemba’apo mboyve-rire ojejapo va’ekue, mba’éichapa reñeñandu? Oĩ porãpa ndéve pe osẽva ojehechaukáva? Mba’érepa?

Ndépa rehechakuaa reikuaavéha rehovo? Mba’érepa? Pe reñandu va’ekue reñepyrũramo guarépa i ñ a m b u e n d é v e k o ’ã g a ?

Mba’érepa?

125

JAGUATA -GUATÁVO

Ñeporandu tembiasakuére: Mba’épa reikuaáve? Mba’épa oĩ porã ndéve? Mba’épa ikatu oñemoĩ porãve? Mba’épa ikatu e re i p a h á v o n d e ra p i c h a kuérape.

126

JEHEKOMBO’E

A

Pe omyakãva tembiapo ikatu ojapo poranduhaipy tembiapo mboyve ha upe rire guarã Google Form terã Survey Monkey rupive. Péicharamo ikatúta kuñataĩ ha karia’y kuéra ombohováipaite umi ñeporandu ipumbyrypo rupive, ha umi omyakãva tembiapo o g u e r e k o p a i t é t a mba’ekuaajoporu internet ja’éva rupive.

127

JEHEKOMBO’E

B

O j e h e k o m b o ’e r a m o j e p e oñeme’ẽ haguã pe poranduhaipy ojejapopaite rire tembiapo, pe omyakãva tembiapo ikatu ojapo opyta porãveta háicha ichupe.

O j e h e k o m b o ’e a v e i , p e t e ĩ aranduka ha ambue aranduka ndive ohasa va’erã heta ára ikatu haguãicha kuñataĩ ha karia’y kuéra imandu’a ñeporandúre.

128

JEHEKOMBO’E

C

Oimẽramo pe poranduhaipy rupi ndaikatu mo’ãi oñemba’apo porã ikatu omyakãva tembiapo omoĩ ambue ñeporandu.

Techapyrã: !

Kuñataĩ ha karia’y kuéra he’íta mba’épa oikuaavoi pe oñeme’ẽtavagui ha ojapo rire ! mba’épa oikuaave upe katupyryrãre.

!

Kuñataĩ ha karia’y kuéra ombohovái va’erã 0 guive 10 peve, mboýpa peikuaa pe katupyryrã tetãrehegua oñeme’ẽtavagui, ha tenonderãve, hétapa peikuaave pe tembiapo rupi katupyryrã tetãrehegua.

! ! ! ! !

ÑE’Ẽ PETEĨHA. Ko ñeporandu rupive ikatúta jahechakuaa mba’épa hemiandu kuéra katupyry tetãreguáre ha pe tembiporu Toolkits ja’évare. Pe ombohováiva ndajaikuaa mo’ãi mávapa, ombohováita 0 guive 4 peve (0 mba’éveta, ivaiparõ; ha 4 katu h e’ise oĩporãitereiha. Ko ñeporandu ningo ojejapo ojekuaa haguã

temiandu, upévare noiporãi ha noivaíri.

Embohováikéna añetete háicha ndéve.

!

KATUPYRYRÃRE OÑEMBA’APÓTAVA* *Marandu omyenyhẽtava sambyhyhára mante opakuévo ñemongeta.

! ÑE’Ẽ ÑEPYRŨHA Ndépa reimo’ã pe tembiporu Toolkit ja’éva rupive ikatu reikuaa mba’épa pe ñemoarandu tetãreheguápe?

0

1

2

3

4

Ndépa reimo’ã pe tembiporu Toolkit ja’éva rupive ikatu ojeikuaauka katupyry tetãygua rehegua?

0

1

2

3

4

Ndépa reikuaase pe teta sambyhy nde rekoháre oikóva?

0

1

2

3

4

Ndépa reikuaase pe teta sambyhy ne retãre oikóva?

0

1

2

3

4

Ndépa reimo’ã pe tembiporu Toolkit ja’éva rupive ikatuta oñemba’apo tekoteete rehe umiva hina: ñepytyvõ, jekopyty, mborayhu, ha ambue mba’e?

0

1

2

3

4

Ndépa rehechakuaa pe apañuãi oĩva tetã sambyhýpe nde rekoháre?

0

1

2

3

4

Page 1 of 2

ÑE’Ẽ ÑEPYRŨHA Ndépa rehechakuaa pe apañuãi oĩva tetã sambyhýpe ne retãre?

0

1

2

3

4

Ndépa rehóva tembiapo ojejapóva tetã sambyhýre pe nde rekohape? (techaukarã: rehóvapa reiporavo mburuvicharã terã remba’apo tetã sambyhy pehe’ãme).

Nderehopityítiramo pe tekove árapa , rehupitývove rehone reiporavo mburuvicharã terã remba’apóne teta sambyhu pehe’ãme?

0

1

2

3

4

Ndépa rehóva tembiapo ojejapóva tetã sambyhy rérape (techaukarã: ñembohovái hápe, remboguapývapa nde rera kuatia jerurére, reiporúvapa ao rembohovái haguã?

0

1

2

3

4

Ndéve guarãpa ikatu oñembo’e tetã sambyhy rehegua hasy’ỹ haguãicha ha vy’apópe?

0

1

2

3

4

Ikaturõpa rehóne reñe’ẽ mburuvicha kuéra ndíve terã umi omoneĩva tembiapo ojejápotava tetã sambyhýre?

0

1

2

3

4

Ndéve guarãpa tekoteve ñehendu kuaa oñemoneĩ hape tetã sambyhy reko?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua (katupyry tetã rehegua) pe tembiporu Toolkit ja’éva rupi oñemõimbarõ peteĩ hendápe internetpe?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oñemõiramo pe Pumbyrypópe aplicación móvil ja’éva?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oguerekóva tembiaporã/oikoéva ojohegui?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oguerekóva puhoe?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oguerekóva peteĩ jehechaukapy?

0

1

2

3

4

Page 2 of 2

! ! ! ! !

ÑE’Ẽ PAHA. Ko poranduhaipy rupi ikatúta jaikuaa mba’épa reñandu rejapopa rire ko katupyry tetã reheguáre ha pe tembiporu Toolkit de uCivic. Ja’évare. Pe nde rembohováiva, avavete ndoikuaamo’ã. Ha rejapóta péicha 0 guive 4 peve (0 mba’evétepe ne reiméiramo ha 4 upéichaiterõ ndéve avei). Ko ñeporandu ningo ojejapo ojekuaa haguã temiandu, upévare noiporãi ha noivaíri. Embohováikéna añetete háicha ndéve.

!

KATUPYRYRÃRE OÑEMBA’APÓ VA’EKUE* * Marandu omyenyhẽtava sambyhyhára mante opakuévo ñemongeta

! ÑE’Ẽ PAHA Ndépa reimo’ã pe tembiporu Toolkit ja’éva rupive ikatu reikuaa mba’épa pe ñemoarandu tetãreheguápe?

0

1

2

3

4

Ndépa reimo’ã pe tembiporu Toolkit ja’éva rupive ikatu ojeikuaauka katupyry tetãygua rehegua?

0

1

2

3

4

Ndépa reikuaase pe teta sambyhy nde rekoháre oikóva?

0

1

2

3

4

Ndépa reikuaase pe teta sambyhy ne retãre oikóva?

0

1

2

3

4

Ndépa reimo’ã pe tembiporu Toolkit ja’éva rupive ikatuta oñemba’apo tekoteete rehe umiva hina: ñepytyvõ, jekopyty, mborayhu, ha ambue mba’e?

0

1

2

3

4

Page 1 of 3

ÑE’Ẽ PAHA Ndépa rehechakuaa pe apañuãi oĩva tetã sambyhýpe nde rekoháre?

0

1

2

3

4

Ndépa rehechakuaa pe apañuãi oĩva tetã sambyhýpe ne retãre?

0

1

2

3

4

Ndépa rehóva tembiapo ojejapóva tetã sambyhýre pe nde rekohape? (techaukarã: rehóvapa reiporavo mburuvicharã terã remba’apo tetã sambyhy pehe’ãme).

Nderehopityítiramo pe tekove árapa , rehupitývove rehone reiporavo mburuvicharã terã remba’apóne teta sambyhu pehe’ãme?

0

1

2

3

4

Ndépa rehóva tembiapo ojejapóva tetã sambyhy rérape (techaukarã: ñembohovái hápe, remboguapývapa nde rera kuatia jerurére, reiporúvapa ao rembohovái haguã?

0

1

2

3

4

Ndéve guarãpa ikatu oñembo’e tetã sambyhy rehegua hasy’ỹ haguãicha ha vy’apópe?

0

1

2

3

4

Ikaturõpa rehóne reñe’ẽ mburuvicha kuéra ndíve terã umi omoneĩva tembiapo ojejápotava tetã sambyhýre?

0

1

2

3

4

Ndéve guarãpa tekoteve ñehendu kuaa oñemoneĩ hape tetã sambyhy reko?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua (katupyry tetã rehegua) pe tembiporu Toolkit ja’éva rupi oñemõimbarõ peteĩ hendápe internetpe?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oñemõiramo pe Pumbyrypópe aplicación móvil ja’éva?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oguerekóva tembiaporã/oikoéva ojohegui?

0

1

2

3

4

Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oguerekóva puhoe?

0

1

2

3

4

Page 2 of 3

ÑE’Ẽ PAHA Reikuaavetapa vaicha ndéve tetã sambyhy rehegua terã teko oñondivegua rehegua pe tembiporu Toolkit ja’éva oguerekóva peteĩ jehechaukapy?

0

1

2

3

4

!

IPAHAITÉPEPA MBA’E ERE IKATU EREMI. Ikaturãmo eremi oréve mba’épa eñandu ha mba’éichapa rehecha pe tembiapo jajapo va’ekue; katupyry tetã reheguape ha pe tembiporu Toolkit uCivic rupive. Ore roikotevẽ ere oreve pe reñandúva upéva orepytyvõta romoĩporãve haguã ore rembiapo.

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Page 3 of 3

´ KO’APE IkATU ~ PENEMONGETA UCIVIc NDIVE #uCivicToolKit

!! !! !!

! !UCIVIC

IRŨ ATY OIKUAASE MBA’ÉPA REÑANDU HA MBA’ÉICHAPA REHECHA PE TEMBIPORU TOOLKIT JA’ÉVA AGÃITE OJEJAPÓVA KUÑATAĨ HA KARIA’Y K U É R A N D I V E . U P É VA R E R OJ E R U R E N D E V E REHECHAUKA HAGŨA NDE RAPICHA KUÉRAPE NE REMBIAPO, MBA’ÉPEPA REGUAHẼ, HA MBA’ÉPA REMIANDU, MBA’EPA REIKUAA HA NE REMBIASAKUE AVEI OIKO AJA PE ÑEMONGETA.

Remombe’úke ne rembiasakue teko juaju redes sociales ja’éva oguerekóva uCivic rupive.

Remombe’u oréve mba’épa pe iporãitevéva ndéve ra’e pe tembiporu Toolkit Ucivic rehe ko kuatiápe.

Remombe’úke ne rembiasakue ne angirũ kuérape teko juaju redes sociales rupive, rereko va’ekue #uCivicToolkit ndi.

138

!

UPÉICHA AVEI UCIVIC IRŨ ATY OIKUAA REIKUAAVÉHA !!

KATUPYRY TETÃ REHEGUA, HA REIKUAAMAHA AVEI !!

MBA’ÉICHAPA REIPORU VA’ERÃ TEMBIPORU TOOLKIT !!

JA’ÉVA UCIVIC MBA’E. UPÉVA RUPI ROMOKYRE’Ỹ EÑE’Ẽ HAGUÃ UCIVIC RÉRAPE, IKATU HAGUÃICHA REIPYTYVÕ AMBUE TAPICHÁPE OIPORUKUAA HA OMOMARANDU HAGUÃ PE TEMBIPORU TOOLKIT JA’ÉVA

Rejapo aty ne angirũ kuéra ndive ha umi tapicha omba’apóva oñondive ndive.

Remombe’u pe oiko va’ekue ta’ãnga, ñeporandu terã haipyre rupi ne rembiasakuére.

Rehai peteĩ kuatiáre remoimbaite reikuaave va’ekue ha mba’éichapa ra’e upéva.

139

~ IRU ATY

HUMAN RIGHTS YOUTH ORGANIZATION

!

Human Rights Youth Organization (HYRO) is a nonprofit NGO founded in Palermo, Italy in 2009. HYRO aims to facilitate and improve the quality of human rights throughout the world by creating a network of organisations with similar human rights oriented goals. HYRO actively works towards promoting peace by regularly taking part in, and promoting non-violent actions towards liberation of any form of oppression.

!

http://www.hryo.org

BIDERBOST, BOSCAN & ROCHIN

!

B i d e r b o s t , B o s c a n & Ro c h i n ( B B & R ) i s a professional, international consulting firm located in Salamanca (Spain). BB&R specialises in many distinguished fields of expertise including social responsibility in the field of youth. BB&R’s team consists of ten young and qualified professionals from all over the world, with various backgrounds and proficiencies in different subject matters.

!

http://bbyr.com/en/

142

CENTRO DE ESTUDIOS PARAGUAYOS ANTONIO GUASCH

!

The Center for Paraguayan Studies Antonio Guasch (CEPAG) is a non-profit organisation that investigates the social and cultural reality of Paraguay. CEPAG encourage active protagonism and organised participation of people in a situation of social exclusion, taking into account their dignity, contemplating rural, peri-urban and indigenous populations for the construction of more equitable social alternatives.

!

https://cepag.org.py

GURISES UNIDOS

!

Since 1989, we are a civil society organisation committed to defending the Human Rights of children and adolescents, both nationally and internationally. In this regard, we develop actions for direct attention, monitoring, advocacy and monitoring of rights for and with children and their families and communities belonging to the most vulnerable sectors.

!

http://www.gurisesunidos.org.uy/

143

DISCLAIMER - CREATIVE COMMONS T h i s To o l K i t i s u n d e r t h e l i c e n c e A t t r i b u t i o n NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NCND 4.0) This means that you must give appropriate credit and provide a link to the license, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use (Attribution).

You may not use the material for commercial purposes (NonCommercial). If you remix, transform, or build upon the material, you may not distribute the modified material (NoDerivatives).

HRYO Piazzetta di Resuttano, 4 Palermo, Italia info@hryo.eu https://www.hryo.org/en/ Biderbost, Boscan & Rochin Gran VĂ­a, 59-61, Floor 1, Office 2 37001 Salamanca, Spain bbyr@bbyr.com www.bbyr.com

CEPAG O'Leary 1847, Entre 6ta y 7ma AsunciĂłn, Paraguay. direccion@cepag.org.py https://cepag.org.py Gurises Unidos Carlos Roxlo, 1320 11200 Montevideo, Uruguay gurises@gurisesunidos.org.uy http://www.gurisesunidos.org.uy/es/

This project has been funded with support from the Erasmus+ Programme of the European Commission. This publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.