Oververhitting in kleine appartementen voorkomen

from Gawalo Nr. 6/7 2020

De eerste waterstofwijk van Nederland

Oververhitting van kleine appartementen is soms moeilijk te voorkomen. Bovendien is dit niet alleen de verantwoordelijkheid van de installateur. Maar de installaties spelen hierin wel een rol. Welke installatiekeuzes kunnen hierbij helpen?

Tekst Katja van Roosmalen

In steden als Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Eindhoven worden relatief veel kleine wooneenheden gebouwd voor studenten en jonge professionals. De druk op de woningmarkt is hier groot, met als resultaat hoge prijzen per vierkante meter. Daarom worden er steeds meer appartementen tussen de 30 en 40 m 2 ontwikkeld, maar ook studio’s van ongeveer 25 m 2 . Om de bewoners toch een gevoel van ruimte te geven, krijgen de appartementen grote ramen. Raamoppervlakken van 18 m 2 , terwijl het appartement 30 m 2 groot is, zijn geen uitzondering. Oververhitting zelfs in de winter Het risico van oververhitting ligt hier op de loer. “Zontoetreding is een punt waar we veel meer aandacht aan moeten besteden, zeker nu het aantal zonuren per jaar toeneemt”, zegt Henk Kranenberg van Daikin. “De meeste mensen denken in eerste instantie aan de zomer, maar

‘We zijn geneigd om terug te grijpen op beproefde concepten’

Kleine flats, veel glas. Foto door Martin Woortman - Unsplash. zelfs bij winterse temperaturen buiten kan het binnen te warm worden als de zon ongehinderd door de ruiten schijnt.” Vaak ligt de oorzaak in een aantal factoren. Zoals grote ramen en goede isolatie. De combinatie van natuurlijke opwarming én warmte die niet kan ontsnappen zorgt voor een hogere binnentemperatuur. Daar komt bij dat de massa die door de vloerverwarming is opgewarmd er lang over doet om weer af te koelen. “Even een thermostaat terugdraaien heeft geen zin.”

Oriëntatie gebouw op de zon Maar ook de oriëntatie van het pand speelt een rol. Vooral bij transformaties van kantoren naar appartementencomplexen is dit een bekend probleem. Waar het vroeger voor grote kantoortuinen belangrijk was dat het licht zo

ver mogelijk in het pand doordrong, daar merken de huidige bewoners nu de nadelen van. Niet allemaal overigens, meestal is het de helft van de bewoners omdat in de diepte van het pand twee appartementen gerealiseerd zijn, gescheiden door een gang. Voor een pand met een noord-zuidoriëntatie kan dat betekenen dat de helft van de appartementen de hele dag zonlicht heeft, terwijl de overburen er door de schaduw veel koeler bij zitten. “Daarom moeten we anders gaan denken. Naast energieneutraal, veel meer gericht op comfort”, vindt Kranenberg.

BENG 1-eisen Dragen de BENG 1-eisen bij aan een beter ontwerp, vroegen we hem. Vanaf 1 januari 2021 gelden er immers eisen voor nieuwe woningen ten aanzien van temperatuuroverschrijdingen. TOjuli is het indicatiegetal. Dat wordt berekend conform NTA8800 en geeft inzicht in het risico op temperatuuroverschrijding. Kranenberg: “Om oververhitting te voorkomen kunnen er extra eisen gesteld worden aan TOjuli. Als de uitkomst van de GTO-berekening (gewogen temperatuuroverschrijding) groter is dan de eis, zijn individuele oplossingen voor appartementen een must.”

Bouwkundige aanpassingen In de praktijk zullen de BENG 1-eisen ertoe leiden dat er extra maatregelen getroffen moeten worden. En bij het risico op temperatuuroverschrijding moet de architect zijn ontwerp heroverwegen. Soms volstaan relatief eenvoudige oplossingen om oververhitting tegen te gaan, denk aan het toevoegen van zonwering. Als de norm daardoor echter niet bereikt wordt, zijn ingrijpender maatregelen nodig zoals: herpositionering, het verkleinen van de gevelopeningen, het toevoegen van overstekken of zelfs een verandering van oriëntatie. Kranenberg: “Maar ook installatietechnisch moet er rekening gehouden worden met temperatuuroverschrijdingen. Niet alleen omdat de BENG-eis dat voorschrijft, maar vooral omdat mensen zelf invloed willen hebben op de temperatuur in hun huis. Er moet veel meer aandacht zijn voor comfort. Tegelijk besef ik dat dat lastig is. Er worden namelijk geen comforteisen gesteld door de wetgever, anders dan de temperatuur in vertrekken en de mate van ventilatie. De aandacht gaat uit naar energieprestaties en de installaties worden met name daarop afgestemd.”

Inventieve oplossingen Hij wijst erop dat installateurs steeds opnieuw - bij elk appartementengebouw - moeten zoeken naar de optimale oplossing. “We zijn geneigd om terug te grijpen op beproefde concepten, maar wat in gebouw A werkt, is niet automatisch een ideale oplossing voor gebouw B. En helemaal niet dat wat tien jaar geleden gebruikelijk was. Het luistert tegenwoordig veel nauwer en er moet inventiever gedacht worden.” Een idee dat bij hem opkwam, is het toepassen van een VRF-systeem bij appartementencomplexen met bijvoorbeeld een noord-zuidligging. Warmte en koude kan dan worden hergebruikt en daardoor is het energiezuinig. “Binnen de kantooromgeving is dit inmiddels al onderkend als een goede en comfortabele oplossing”, beaamt Kranenberg. “Maar voor appartementengebouwen is het nog vrij onbekend.”

Decentrale klimaatunits Kranenberg opteert liever voor decentrale klimaatunits in de woningen. “De basis warmtebehoefte wordt dan geleverd door een centraal systeem, bedoeld voor meerdere appartementen, terwijl in de appartementen sneller bijgestuurd kan worden via decentrale systemen. Daarnaast kunnen installateurs denken aan individuele systemen per appartement zoals een lucht-luchtwarmtepomp of DX-systeem en airconditioners die kunnen verwarmen. De vloerverwarming moet dan wel voor het juiste gebruik ingeregeld worden, bijvoorbeeld op een basisomgevingstemperatuur van circa 18 °C in de winter, het voorjaar en eventueel het najaar.”

Koelen en verwarmen Kranenberg: “Als je comfort wilt bieden is het behoud van daglicht, ook bij kleine appartementen, belangrijk. Koelen en verwarmen moeten daarom hand-in-hand gaan en elkaar aanvullen.” Je moet voorkomen dat er tegelijk verwarmd en gekoeld wordt, vertelt Kranenberg. “Een raam of roosters openzetten kan natuurlijk altijd, maar is in de winter minder gerieflijk en bovendien is de temperatuur niet in te stellen. Het balansventilatiesysteem harder zetten, geeft meer luchtverplaatsing. Maar dat is geen goede oplossing om een ruimte - waarvan de vloer nog warm is en waar de zon vrij spel heeft - snel prettig aan te laten voelen. Door bijvoorbeeld een lucht-luchtunit toe te passen in combinatie met een lagetemperatuurtoevoer van de vloerverwarming/koeling, is het binnenklimaat veel beter op de wensen van de bewoners af te stemmen.”

Plaatsing van de klimaatunit Waar dan wel rekening mee gehouden moet worden, is de plaatsing van de klimaatunit. De hoge plafonds in bijvoorbeeld transformatieprojecten geven optisch veel ruimte. Maar als de airco gebruikt wordt voor bijverwarming, dan gaat het tegen alle natuurkundige wetten in om deze tegen het plafond te plaatsen. Er zijn volgens Kranenberg echter prima alternatieven: “Bijvoorbeeld vloermodellen die zorgen voor een goede distributie van de warme lucht en hetzelfde comfort bieden als een stralingsradiator.” Om oververhitting tegen te gaan is het bovendien van belang om nauwkeurig te dimensioneren. “Traditioneel gaan we ervan uit dat we binnentemperaturen van 21 °C in de woonkamer en 23 °C in de badkamer moeten bereiken, bij een buitentemperatuur van -10 °C. De meeste installateurs overdimensioneren echter. Bij warmtepompen moet dat voorkomen worden, omdat er aan die overcapaciteit een groter prijskaartje hangt.

Lagetemperatuurverwarming reageert traag Maar dat is niet het enige nadeel. Installaties met lagetemperatuurverwarming, zoals vloerverwarming, reageren niet zo snel als een cvketel met hogetemperatuur-radiatoren. Door de vloerverwarming kan het uren duren voordat de bewoner merkt dat hij de thermostaat hoger of lager heeft gezet. Daarom is het zo belangrijk om niet alleen de meest energetische verwarmingsoplossing te adviseren, maar ook met opdrachtgevers mee te denken over de koudevraag. Zeker bij kleine wooneenheden, waar de comfortbeleving van de gebruiker centraal moet staan. Kranenberg: “Eerder gaf ik al aan dat per 1 januari 2021 TOjuli belangrijk is om in de zomer oververhitting te voorkomen. Echter, een prettig comfort is niet voorbehouden aan de maanden juli en augustus. Het is een zorg gedurende het hele jaar. Innovatief denken en innovatieve oplossingen kunnen bijdragen aan een aangenaam binnenklimaat, ongeacht het seizoen.”

Bodemenergie opslaa welke bronsystemen zijn

Een bijzondere toepassing van warmtepompen vormen de warmte-koudeopslagsystemen (wko’s). De bodemopslagsystemen die hiervoor nodig zijn, worden aangelegd door gespecialiseerde boorbedrijven. Welke bodemopslagsystemen kunnen zij aanleggen?

Er bestaan open en gesloten bodemenergiesystemen. Een wko-systeem is een open bodemenergiesysteem.

Open bodemenergiesystemen Bij een open bodemenergiesysteem worden er in principe twee bronnen geboord tot in een geschikte grondwaterlaag, een koude bron en een warme bron.

Deze bronnen kunnen a fhankelijk van de grondstroming en de benodigde capaciteit een

VAKBASE W-INSTALLATIE

Dit kennisartikel komt uit Hoofdstuk 4 Warmtepompen en warmte-koudeopslagsystemen van deel 1 van de Vakbase W-installatie, het digitale naslagwerk van gawalo.nl over klimaattechniek.

De vakbase W-installatie bestaat uit twee onderdelen: Klimaatbeheersing 1 gaat over warmtetechnieken en Klimaatbeheersing 2 over luchtbehandeling, ventilatie en koeling.

Abonnees van Gawalo kunnen gratis gebruikmaken van de Vakbase W-installatie. Afbeelding 1 Doublets ysteem in de zomersituatie. Bron: van Harlingen Grondwater.

behoorlijk eind uit elkaar liggen; daarbij is zestig tot honderdvijftig meter geen uitzondering. Meestal wordt er tussen de twintig en tweehonderd meter diep geboord, maar boringen tot driehonderd meter komen ook regelmatig voor.

Bodemopslagsystemen Bodemopslag bij deze systemen is mogelijk met behulp van: - een doubletsysteem; - een monobron; - een recirculatiesysteem; - energiepalen.

Afbeelding 2 Het monobronprincipe. Bron: Geotherm.

Doubletsysteem Het doubletsysteem is het meest toegepaste energieops lagsysteem voor de utiliteitsbouw en de glastuinbouw. Bij een doubletsysteem li ggen de warme en koude bron op een afstand van elkaar (zie afbeelding 1).

Monobron In het geval van een monobron wordt een onttrekkingsfilter en een infiltratiefilter boven elkaar in één bron geplaatst (zie afbeelding 2 en 3). Omdat maar één bron nodig is, zijn de kosten van een monos ysteem ongeveer de helft lager dan van een doubletsysteem.

Monobronnen kun je alleen toepassen bij kleinere systemen met een capaciteit vanaf 2 tot 50 m 3 water per uur.

Afbeeldin g 3 Het bovengrondse deel van een monobron. Bron: Geocomfort. Recirculatiesysteem Een recirculatiesysteem maakt gebruik van een vaste onttrekkingsbron en een vaste infiltrati ebron. De temperatuur van het opgepompte water heeft altijd een temperatuur van het natuurlijke grondwater (ongeveer 11 tot 13 °C). Dit wordt naar de gebruiker gebracht . ’s Zomers wordt het opgewarmde water met een temperatuur van ongeveer 17 °C in de infiltratiebron gepompt. ’s Winters wordt het afgekoelde water geïnfiltreerd met een temperatuur van ongeveer 6 °C. De minimale afstand tussen de bronnen bedraa gt ongeveer vijftig meter. Dit systeem is goedkoper dan een doubletsysteem, maar heeft ook een lager rendement. Recirculatiesystemen leggen we meestal aan in combinatie met grondwatersanering.

Energiepalen Energiepalen zijn heipalen met ingebouwde warmtewisselaars (zie afbeelding 4). Alle palen zi jn met elkaar verbonden door een verdeler. Betere materialen De bodemopslagsystemen zijn in de loop der jaren geperfectioneerd. Bovendien w orden betere materialen toegepast. In de beginfase werden namelijk materialen als gietijzeren buis en voetkleppen veelvuldig gebruikt, wat tot grote corrosieproblemen kon l eiden. Ook verzandden bronnen nogal eens, waardoor er nieuwe bronnen moesten worden geslagen, een onvoorziene kostenpost.

Afbeelding 4 Heipaal met warmtewisselaar. Bron: Betonson.

1

#"#"&$#%"& & & & !#' $ $$ 1**- ' )Ѷ1$ *ҁ.Ѷ& ))$./ ./. )$)/ -/$ 1 - & )$)" )ѵ ȅ0 )1-" )1$)/0# / $ # # & $ ! "% 0 2 #('("##, )""& #$$ 2 ##%#!'(#") "/ &'#%"""(%& '% 2 #('((* "'"')%"/ ",##$ #&&""" )," 2 " &(')""'*'&'" +$%'& %#!(*)%"' "'*##%"1 $#!$("'! ")% )""%'& $%##""!"'")%"1

Ovalen wasbakken De ovalen wasbakken van de Deense ontwerpster Cecilie Manz zijn bij Duravit te verkrijgen. De nieuwe meubelkleur ‘Amandel zijdemat’ oogt warm en bescheiden en biedt een veelvoud aan inrichtingsmogelijkheden. De ovalen wasbakken uit DuraCeram worden nu in totaal in vijf maten aangeboden (420, 500, 600, 700 en 800 mm). Ze zijn met vier verschillende afwerkingen te individualiseren. Ook de meubelbreedtes worden uitgebreid, naast de drie bestaande breedtes wordt een nieuwe breedte van 938 mm toegevoegd, naar keuze met een of twee lades of met een extra inrichtingssysteem voor extra opbergruimte. DURAVIT www.duravit.nl spaarprogramma. Met elke Geberit Pack spaart de installateur voor sportieve en life

Dakramen in indakzonnepanelensysteem Viridian Solar heeft een gootstukkenpakket ontwikkeld die naadloos aansluit op de Velux Solar Integrator. Hierdoor is het mogelijk om Velux dakramen op esthetische wijze te integreren in het Viridian Solar ClearlineFusion indakzonnepanelensysteem. Het dakraam in de maat MK08 (780 x1400mm) past precies in het midden van een grid van 3x3 portretgeoriënteerde indakzonnepanelen. Het ontwerp biedt een zijdelingse flexibiliteit tot 20 mm. Hiermee wordt de meest optimale positie van de zonnepanelen en het dakraam gewaarborgd. VELUX www.velux.nl

Infrarood-designradiator De elektrische infrarood-designradiator Retango van HSK heeft een tweeledige verwarmingstechniek die zorgt voor een gelijkmatige warmte in de badkamer. Zo verwarmt het bovenste gedeelte met een totaal verwarmingsvermogen tot 95 °C; het gedeelte achter de handdoekhouders bereikt maximaal 65 °C en verwarmt zo de handdoeken. In minder dan vijf minuten wordt het volledige verwarmingsvermogen bereikt. Voor de ingebruikneming is alleen toegang tot een stopcontact nodig; de installatie is hiermee onafhankelijk van het verwarmingssysteem. De radiator wordt stekkerklaar geleverd en heeft een gering gewicht. De Retango is verkrijgbaar in de afmetingen 600 × 1200 mm (550 watt), 600 × 1500 mm (660 watt) en 600 × 1800 mm (850 watt). WC Pack Geberit lanceert de Geberit WC Pack. Waar normaal het closet en de zitting apart besteld worden, zitten deze nu beiden in één doos. Hierdoor is er honderd procent zekerheid, dat deze twee producten naadloos op elkaar aansluiten. Bovendien is de combinatie in één verpakking voordelig in prijs en makkelijk mee te nemen. De volgende Packs zijn verkrijgbaar: Geberit 280 Basic, 280 Basic Rimfree, 300 Rimfree, Renova Compact Rimfree en iCon Rimfree. Voor de installateur is er een speciaal

HSK www.hsk-duschkabinenbau.de style cadeaus, zie ook www.spaarvooreensixpack.nl. GEBERIT www.geberit.nl

Modulaire meetoplossing CAPBs is een oplossing voor het modulaire meten. De CAPBs device - te verkrijgen bij EuroIndex - bestaat uit een ergonomisch vormgegeven behuizing met een kleurendisplay en drie bedieningstoetsen. Zowel aan de boven- als de onderzijde heeft deze handgreep een aansluiting voor een sens meetmodule. Afhankelijk van het soort meting kan het handiger zijn om de meetmodule met sensor(en) aan de boven of onderzijde te hebben. Doordat je kunt kiezen, is het display altijd goed af te lezen. Aan de andere zijde van de handgreep sluit je de interfacemodule aan die voor de communicatie zorgt. EURO-INDEX www.euro-index.nl

Airconditioner De LG Dualcool airconditioner is uitgerust met een luchtreiniger. Naast het snelle koelen en verwarmen van een ruimte, wordt de lucht automatisch gereinigd met behulp van een PM 1.0-sensor. Ook verlaagt de airconditioner het energieverbruik met bijna zeventig procent dankzij de Dual Inverter Compressor, die het toerental voortdurend aanpast voor handhaving van de gewenste temperatuur. De ingebouwde luchtreiniger komt automatisch in actie als de lucht in een ruimte niet langer van goede kwaliteit is. Een PM 1.0-sensor meet realtime hoeveel fijnstof zich in de lucht bevindt, duidt de luchtkwaliteit aan op het display en begint de lucht te reinigen zodra dat nodig is. LG AIR SOLUTION www.lgklimaat.nl

Schroefgereedschap Met een nieuwe accessoire van HecoSchrauben kunnen lange houtbouwschroeven nu eenvoudiger worden ingeschroefd. Het PowerLock-opzetstuk voor schroefmachines vergrendelt de schroefkop op de bit, zodat de schroeven eenvoudig kunnen worden vastgeschroefd. Het opzetstuk is een bithouder met een vergrendelingshuls, die eenvoudig op de schroefmachine kan worden geplaatst. Het opzetstuk is samen met een standaard schroef/boor machine met binnen zeskant en sleutelwijdte 11,5 mm te gebruiken. In het opzetstuk passen bits met T-drive T40 en T50. HECO-SCHRAUBEN www.heco-schrauben.nl

Vloerverwarming Jaga introduceert de Mini Canal met DBH-systeem. Dankzij de toepassing van het Dynamic Boost Hybrid-systeem kan deze ondiepe convectorput zowel verwarmen als niet-condenserend koelen. De Mini Canal is geschikt voor lage watertemperaturen. De temperatuursensoren zorgen automatisch voor de geschikte werkingsstand; verwarmen of koelen. Om de gevraagde temperatuur te bereiken zijn er drie ventilatorsnelheden: fluisterstil <26 dB(A), comfortstand <30 dB(A) en een maximumstand voor snelle opwarming en verkoeling. Doordat Mini Canal wordt ingebouwd, is het binnenwerk van het toestel nauwelijks te zien. Het enige wat nog opvalt is het afdekrooster en deze kan aan het interieur worden aangepast worden. Er zijn verschillende houtafwerkingen en designstijlen. JAGA www.jaga.nl

Connect Module De pompserie Wilo-Yonos Maxo van Wilo is uitgebreid met een zogenaamde Connect Module. Deze is uitgevoerd als ‘click in’-module en kan achteraf op alle Yonos-MAXO pompvarianten worden gemonteerd. De koppeling met het gebouwbeheersysteem verloopt via vrijgave middels EXT.OFF, SSM (verzamelstoringsmelding) en SBM (verzamelbedrijfsmelding) functionaliteit van de Connect Module. Deze module wordt verder toegepast om de pomp elektrisch aan te sluiten. Met het losdraaien van twee schroeven kan de module worden geopend. De elektrische aansluiting wordt gerealiseerd door de kabel in de module te steken, de draad aan te sluiten en de module vervolgens af te sluiten met de twee schroeven. WILO www.wilo.nl

Gereedschapskoffer Viega heeft een nieuw gereedschapskoffersysteem geïntroduceerd. Met de nieuwe koffers behoort losliggend gereedschap tot het verleden omdat het altijd veilig opgeborgen kan worden. Er is gekozen voor een systeemoplossing. De systeemkoffers kunnen niet alleen worden meegenomen naar een klus maar laten zich ook veilig en overzichtelijk stapelen en onderling verbinden. Er is een standaard en een XL-variant. De nieuwe koffers hebben een verbeterde ergonomie dankzij de lichtere en kleinere uitvoering. Het Viega gereedschapskoffersysteem is compatibel met andere koffersystemen (zoals L-Boxx) en systemen voor inrichting van het (bedrijfs) auto-interieur (waaronder Sortimo). VIEGA www.viega.nl compacte units ontworpen. De output van de bijbehorende berekeningen en docu

Buisschaaf Geberit heeft het assortiment buisschaven voor op een schroefmachine uitgebreid voor de PE en Silent-db20 afvoersystemen met diameter d110. De buisschaaf is nu ook verkrijgbaar in de diameters d56, d63, d75 en d90. Hierdoor kunnen leidingen en aansluitstukken ten behoeve van lasaansluitingen binnen slechts tien seconden worden voorbereid met een Geberit elektrolasmof. De buisschaaf is geschikt voor werkzaamheden op krappe en moeilijk toegankelijke locaties. Het schaafmes van de buisschaaf kan snel en eenvoudig worden vervangen. GEBERIT www.geberit.nl

Gasmonitor

De nieuwe EX-TEC PM 580 van Sewerin is geschikt voor het lokaliseren van lekken in toegankelijke gasleidingen (ppm), bewaking van de explosieveiligheid van een ruimte en gesmeting. De bij Euro-Index te verkrijgen PM 580 kan aanvullend worden uitgerust met infrarood en elektrochemische sensoren voor meting van diverse gassen, waaronder kooldioxide (CO 2 ), koolmonoxide (CO), zwavelwaterstof (H 2 S) en zuurstof (O 2 ). Deze ergonomisch vormgegeven gasmonitor is voorzien van een rubberen coating, waarmee het toestel goed in de hand ligt. De PM 580 bevat een krachtige monsternamepomp. Bij overschrijding van een grenswaarde wordt de gebruiker gealarmeerd met lichtsignalen en een akoestisch signaal.

Ontwerptool De Wolf 5-minuten Compact-configurator helpt kostbare tijd te besparen bij het ontwerpen van compacte units. Met een paar muisklikken kan de gebruiker eenvoudig online complete compacte units ontwerpen. Het programma configureert de geschikte oplossing aan de hand van de specificaties voor de opstelling, het type warmteterugwinning, de luchthoeveelheid, de luchtrichting en de gewenste mogelijkheden en opties. Op basis van de actuele energienormen en richtlijnen worden de EURO-INDEX www.euro-index.nl

menten wordt in de vorm van tekeningen in vele formaten, datasheets, aanbestedingsteksten en BIM-gegevens aan de gebruiker gepresenteerd. WOLF ENERGIESYSTEMEN www.wolf.eu

Herbruikbare poetsdoeken In tal van industriële bedrijven en productiehallen gaat de bedrijvigheid gewoon door. Om een goede werking te garanderen moeten ook de machines goed onderhouden en schoongemaakt worden. Mewa biedt poetsdoeken aan die in gesloten veiligheidscontainers (SaCon) worden geleverd tot aan de werkplaatsdeur. De containers worden vervolgens weer opgehaald. De doeken worden in een geautomatiseerde wasstraat gewassen voordat ze weer ter beschikking worden gesteld aan de klanten. De poetsdoeken kunnen meteen veilig worden gehanteerd en gebruikt. Na het wassen kunnen de doeken vele malen worden hergebruikt. MEWA www.mewa-service.nl

WC-bedieningsplaat De nieuwe matzwarte uitvoering van de Visign for Style 20 van Viega heeft een rechthoekige vorm van de bedieningsplaat. Deze wordt onderbroken door ronde bedieningsknoppen. De gewenste spoelhoeveelheid (2-4 liter of 3½-7½ liter) is eenvoudig herkenbaar aan de omvang van de bedieningsknoppen. De bedieningsplaat is met een hoogte van 8 mm flinterdun. Een strak beeld ontstaat door de bedieningsplaat tegelvlak te installeren. De bedieningsplaat kan worden gecombineerd met alle Viega Prevista inbouwreservoirs en kan aan de voorals bovenzijde worden gemonteerd. De bedieningsplaten zijn leverbaar in verschillende materialen en materiaalcombinaties voor wc en urinoir. VIEGA www.viega.nl

Doucheglas Bij doucheglas komt het vaak voor dat het glas in de loop der tijd vervuilt en dof wordt. Om ervoor te zorgen dat dit niet meer gebeurt, introduceert HSK de glasverzegeling Twinseal. Dankzij de hoge corrosiebestendigheid en de hydrofobe eigenschappen krijgen kalk en vuil geen kans zich te hechten op het glas. De nieuwe glasverzegeling biedt een oppervlakbescherming die overeenkomt met het waterafstotende effect van een lotusbloem. Daarbij krimpt het water op de TwinSeal afdichting en glijdt het makkelijker weg. Reiniging van de douchecabine na elke douchebeurt is niet meer vereist. Eventuele residuen kunnen met een microvezeldoek worden verwijderd. HSK www.hsk-duschkabinenbau.de

Corona en veiligheid WILTEC heeft het veilig werken-pakket uitgebreid en een full service-concept ontwikkeld, om bedrijven, zorginstellingen en winkels te helpen om zich toekomstbestendig te maken voor de anderhalve-meter-economie. Denk hierbij aan ‘welkom terug op kantoor’-pakketten voor medewerkers om veilig en hygiënisch te kunnen werken met daarin plexiglas schermen voor allerlei toepassingen in vele soorten en maten, signalering voor een veilige werkplek en looproutes, en persoonlijke beschermingsmiddelen zoals: overalls, handschoenen, gelaatsmaskers, mondkapjes en desinfecterende middelen. WILTEC www.wiltec.nl

Infraroodpaneel Naxis ontwikkelde een oplossing voor het aansluiten van een infraroodpaneel op het bestaande elektranet. Het bij Promths te verkrijgen Galaxy Heat & Light paneel is eenvoudig aan te sluiten op de stroomaansluiting van de bestaande verlichting. Door de geïntegreerde verlichting kan de lamp vervangen worden door het twee-in-één paneel infraroodpaneel, de ledverlichting is bovendien zuinig. Het infraroodpaneel wordt via een eigen ruimte thermostaat draadloos aangestuurd en de verlichting separaat ook via een draadloze verbinding, zodat beide totaal onafhankelijk van elkaar functioneren. Infraroodverwarming kent geen bewegende delen of onderhoudsvoorschriften. Onderhoudskosten zijn er dan ook niet. PROMTHS www.promths.eu

Jaargang 32, nummer 06-07, Juni-Juli 2020 Verschijnt 8x per jaar www.gawalo.nl

Redactie Prinses Margrietlaan 3 2404 HA Alphen aan den Rijn gawalo@vakmedianet.nl

Marjolein Eilander (marjoleineilander@vakmedianet.nl) Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) Uko Reinders (ukoreinders@vakmedianet.nl) Tieneke Wilms (tienekewilms@vakmedianet.nl) Gerard Vos (gerardvos@vakmedianet.nl)

Medewerkers Henk Bouwmeester, Evi Husson, Marion de Graaff, Katja van Roosmalen, Joop van Vlerken

Uitgever Vakmedianet, Johan Schot (johanschot@vakmedianet.nl) www.vakmedianet.nl

Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius (maartenlegius@vakmedianet.nl) T: 088-5840772

Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Basisontwerp Motif Concept & Design, Naarden

Abonnementen en administratie Vakblad en online inclusief Vakbase W-installatie.nl: € 199,- Digimagazine en online: € 96,- Alle prijzen exclusief 6% btw. Prijswijzigingen voorbehouden.

Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimumloop tijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen ieder schriftelijk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperiode, met inachtneming van een opzegtermijn van drie maanden. Vanwege de aard van de uitgave, gaat Vakmedianet uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Abonnementen kunnen worden opgegeven en opgezegd bij: Vakmedianet Klantenservice, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn. Telefoon 088-5840888, klantenservice@vakmedianet.nl

Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonne ments)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Vakmedianet bv en zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Vakmedianet bv, postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.vakmedianet.nl.

Druk Wilco BV, Zutphen

Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of open baar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toe stemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschul digde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 10. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 09. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden inge staan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.

Adverteerdersindex

Caleffi International

p. 29

Duco Ventilation & Sun Control p. 3

Geberit

omslag 2 Panasonic Netherlands omslag 4

S&P Holland

p. 14

Advertentie-exploitatie Key account manager Richard van Dijk: 06 - 33 03 14 74, e-mail: richardvandijk@vakmedianet.nl

IN DE KOMENDE NUMMERS

Thema’s 2020

1 Cv-ketel /nabeschouwing VSK 2 Alternatieven voor aardgas 3 Koeling van woningen 4 Ventilatie 5 Warmtepompen 6 Warmtebronnen en opslag bij gebouwen 7 Sanitair en leidingen 8 Rekenen aan (verwarmings)installaties