Woningen koelen met een warmtepomp

Door klimaatverandering krijgen we warmere zomers, daarom is het beperken van warmte in de woning een belangrijk issue. Koeling met een warmtepomp is een serieuze optie om meer comfort voor bewoners te bieden.

Tekst Joop van Vlerken

Qua effectiviteit kan koeling met een warmtepomp niet concurreren met traditionele airconditioning, maar het kan op hete dagen flink verlichting geven. Verschillende warmtepompen leveren andere vormen van koeling, waardoor het energieverbruik aardig kan variëren.

Actieve koeling Bij actieve koeling wordt warme lucht omgezet in koude lucht of koud water. Hiervoor wordt een beroep gedaan op de compressor van de warmtepomp. Dit is binnen een warmtepomp een grote energieverbruiker. De koude wordt in het geval van een lucht-water-warmtepomp afgegeven aan het installatiewater voor vloerverwarming of radiatoren. Dit levert interessante mogelijkheden op in tijden waarbij steeds meer warmtepompen geïnstalleerd worden, terwijl de oververhitting in woningen door de klimaatverandering toeneemt. Net als traditionele airconditioners hebben lucht-water-warmtepompen de mogelijkheid om te koelen. Maar het is wel minder effectief dan ‘normale’ airconditioning, experts spreken dan ook wel van hogetemperatuurkoeling. Je koelt een woning dus met relatief hoge temperaturen. Omdat het toch relatief veel energie kost en de effectiviteit beperkt is, wordt de mogelijkheid van actieve koeling met een luchtwater-warmtepomp in de praktijk lang niet altijd aangeboden. Bij de installatie wordt dan de lucht-water-warmtepomp alleen gebruikt voor de verwarming van een woning en het verwarmen van tapwater.

Passieve koeling Passieve koeling met een warmtepomp wordt toegepast in bodemsystemen. Een warmtepomp die gebruik maakt van de bodem als bron, haalt ’s winters warmte uit de bodem en gebruikt ’s zomers het systeem andersom: dan wordt de woning gekoeld en wordt het overschot aan warmte in de grond gestopt. Daarmee blijft de bron in evenwicht. Er is in dit geval sprake van passieve koeling. Hierbij wordt warmte uit de woning direct overgebracht naar de bodem, zonder dat de compressor van de warmtepomp in bedrijf is. Er is dus alleen energie nodig voor de circulatiepomp. Hierdoor wordt er veel minder energie gebruikt dan bij actieve koeling het geval is. Een ander belangrijk onderscheid is dat deze bodemsystemen eigenlijk ‘moeten’ koelen in de zomer om de bron te regenereren. Je brengt door het koelen van de woning extra warmte de grond in. Hierdoor is de bodemtemperatuur aan het eind van de zomer warmer geworden doordat de woning gekoeld is. Dit wordt regeneratie genoemd en heeft als voordeel dat een warmere bodembron een hoger rendement geeft voor verwarming in de winter.

Afgiftesysteem Airco’s blazen koude (of warme) lucht de kamer in met behulp van een inverter. Dat werkt snel. Op warme dagen kunnen afzonderlijke vertrekken met deze units makkelijk op temperatuur

Passief koelen is veruit de goedkoopste optie

worden gebracht. Niet alle afgiftesystemen zijn geschikt voor koeling, een voorbeeld daarvan is de traditionele radiator. Er zijn wel speciale radiatoren op de markt die geschikt zijn voor lagetemperatuurverwarming. Met deze radiatoren is ook koeling mogelijk. In de behuizing van de radiatoren zitten ventilatoren die geforceerd lucht verplaatsen. Hierdoor krijg je in de winter meer warmtecapaciteit, maar je kunt er

De lucht-water-warmtepomp wordt in de praktijk vaak alleen gebruikt voor de verwarming van een woning en het verwarmen van tapwater.

in de zomer ook koude lucht mee de kamer inblazen. Ook vloerverwarming is geschikt voor koeling. Met behulp van een warmtepomp wordt het water in het verwarmingssysteem actief of passief gekoeld. Het nadeel van vloerkoeling is dat de vloer koud wordt, wat door sommige mensen als hinderlijk wordt ervaren. En het duurt even, door de omvang van de vloermassa, tot de woning is afgekoeld. Een sensor moet ervoor zorgen dat de watertemperatuur in het systeem niet te laag wordt, om condensatie van de omgevingslucht te voorkomen. Door deze eigenschap is de capaciteit van vloerkoeling beperkt. Maar het is wel mogelijk om tot tussen de vijf en acht graden onder de buitentemperatuur te koelen, dat kan in een hete zomer flink bijdragen. Hoewel voor verwarming de vloer als afgiftesysteem ideaal is, is het dat voor koeling niet. Koeling werkt juist beter vanaf de bovenkant omdat koude daalt, waardoor plafondkoeling een interessante optie is. Het zou in de ideale situatie zelfs mogelijk zijn om vloerverwarming te combineren met plafondkoeling. De vloeren geven dan warmte af en de koeling wordt via leidingen in het plafond afgegeven.

Nieuwbouw versus bestaande bouw Met name in nieuwbouw lijkt de temperatuuroverschrijding de laatste jaren snel op te lopen. Dit heeft ermee te maken dat deze woningen heel goed geïsoleerd zijn. Als de warmte eenmaal binnen is, zal de woning zijn warmte niet makkelijk meer verliezen. In oudere woningen speelt dit probleem minder, maar die warmen juist weer sneller op door hun gebrekkige isolatie. Koeling kan in beide woonvormen dan ook een belangrijke rol spelen. Maar warmtepompen worden vooral in nieuwbouwwoningen toegepast. Hierdoor ligt het meer voor de hand om deze woningen ook met behulp van de warmtepomp te koelen. Koeling kost geld. Hoeveel is afhankelijk van welke vorm koeling er wordt gekozen. Met name airco’s kunnen duur zijn. De kosten daarvoor lopen voor een normale gezinswoning al snel op naar honderd tot honderden euro’s per jaar, afhankelijk van verschillende factoren. Actief koelen met een lucht-water-warmtepomp is een stuk goedkoper, maar heeft lang niet dezelfde capaciteit als een normale airco. De kosten hiervoor lopen ook uiteen, maar zullen niet snel de honderd euro per jaar overstijgen. Passief koelen is veruit de goedkoopste optie en kost in veel gevallen minder dan tien euro per jaar.

TOjuli Temperatuuroverschrijding in nieuwbouwwoningen was nooit gebonden aan regels, maar daar komt bij de invoering van de nieuwe BENG-eisen op 1 januari 2021 verandering in. In de bouwregelgeving wordt een grenswaarde opgenomen voor TOjuli, een indicatiegetal waarmee het risico op temperatuuroverschrijding wordt aangegeven. TOjuli mag volgens de nieuwe regels maximaal 1,0 zijn. Als deze indicator boven de 1,0 uitkomt is, moet de bouwer op zoek naar manieren om de temperatuuroverschrijding te beperken. Dat kan koeling zijn, maar ook zonwering, grotere dakoverstekken of bijvoorbeeld woningoriëntatie.