Betere inzet RI&E en PAGO

Beroepsziekten gevaarlijke stoffen voorkomen

Betere inzet RI&E en PAGO

De RI&E en het PAGO helpen ongevallen en gezondheidsklachten op het werk te voorkomen. Hoe kunnen we deze instrumenten beter inzetten bij de preventie van beroepsziekten door gevaarlijke stoffen? De Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA) heeft een verkennend onderzoek laten uitvoeren.

tekst Rimke Kerkhoff

De risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) is verplicht voor alle werkgevers in Nederland (uitgezonderd zzp’ers). De RI&E beschrijft de risico’s op het gebied van gezondheid, veiligheid en welzijn (PSA). In het bijbehorende plan van aanpak staan de te nemen maatregelen. Een onderdeel van de RI&E is het (Periodiek) Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek (PAGO), gericht op het identificeren van werkgerelateerde gezondheidsklachten. Zowel de RI&E als het PAGO zijn preventieve middelen om kennis over risico’s te vergroten en arbeidsgerelateerde ongevallen en verzuim/gezondheidsklachten te voorkomen.

In opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA) is een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de RI&E en het PAGO. Het onderzoek maakt onderdeel uit van het actieplan ‘Preventie van beroepsziekten door gevaarlijke stoffen’. Tijdens het onderzoek is gekeken naar manieren om de RI&E en het PAGO beter te kunnen inzetten om beroepsziekten door blootstelling aan gevaarlijke stoffen te voorkomen. Achterliggende doelen waren het vergroten van de kennis bij arboprofessionals en het stimuleren van het preventiebeleid bij bedrijven.

Gemiste risicoʼs

In een basis-RI&E wordt meestal niet diep genoeg ingegaan op het deel over gevaarlijke stoffen. Daardoor blijft dit onderbelicht. Tijdens het opstellen van een dergelijke RI&E herkent de werkgever gevaarlijke stoffen niet als zodanig. Of is er beperkt aandacht voor blootstelling aan specifieke stoffen en blootstellingsrisico’s. De beschikbare branche- instrumenten zijn in meerdere gevallen onvolledig; bedrijven vullen die heel snel in. Hierdoor missen ze veel risico’s en leggen ze vaak niet de link naar ziektebeelden en beroepsziekten die horen bij onvoldoende beheerste blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Een verdiepende RI&E Gevaarlijke stoffen zorgt meestal wél voor voldoende aandacht, maar die wordt in een basis-RI&E nauwelijks ge-

rapport Preventie beroepsziekten: de essentiële rol van professionals

De RI&E en het PAGO ter preventie van beroepsziekten door blootstelling aan gevaarlijke stoffen

adviseerd. Ook beschikt de bedrijfsarts vaak niet over de RI&E-rapportage van een bedrijf.

PAGO op de werkvloer

Een voorwaarde voor een goed uitgevoerd PAGO is dat de inhoud ervan is aangepast op specifieke kenmerken van bedrijfsrisico’s. Dat maakt het mogelijk klachten vroegtijdig te identificeren. De bedrijfsarts stelt hiermee het medisch instrumentarium vast. En de arbeids- hygiënist adviseert over blootstellingsprofielen, gebaseerd op de verdiepende RI&E Gevaarlijke stoffen. Helaas vinden de bedrijfsarts en de arbeidshygiënist elkaar in de praktijk vaak niet. Daardoor ontbreken samenwerking, kennis en kennisuitwisseling. Ook blijkt het moeilijk de situatie op de werkvloer te koppelen aan de inhoud van het PAGO. De bedrijfsarts wordt niet of te laat betrokken bij het onderzoek. Bovendien is de inhoud vaak niet gebaseerd op de RI&E; in branche-instrumenten komt het PAGO-onderdeel nauwelijks voor.

Belang van samenwerking

In de praktijk is de dienstverlening rondom gevaarlijke stoffen vaak opgeknipt. Er werken meerdere partijen aan hetzelfde onderwerp en verschillende professionals zijn betrokken bij de advisering rondom gevaarlijke stoffen. De arbeidshygiënist en de veiligheidskundige werken aan de preventieve kant. En de bedrijfsarts houdt zich vooral bezig met verzuim. Het opknippen van arbodienstverlening en de inzet van disciplines van verschillende aanbieders maken samenwerking moeilijker. Terwijl die samenwerking tussen professionals juist van groot belang is voor een juiste advisering rondom gevaarlijke stoffen en een goede koppeling tussen de RI&E en het PAGO.

Tekortschietende kennis

Veel uitvoerders van de RI&E en het PAGO – bijvoorbeeld bedrijfsartsen – hebben een beperkte basiskennis over gevaarlijke stoffen in het algemeen en over de gevaarlijke stoffen en processen binnen het bedrijf. Er is in de opleiding van de bedrijfsartsen onvoldoende aandacht voor preventie en gevaarlijke stoffen. De bedrijfsartsen moeten zich deze kennis in de praktijk eigen maken. Hetzelfde geldt voor veiligheidskundigen. Een gebrek aan kennis over gevaarlijke stoffen leidt er echter toe dat bedrijfsartsen beroepsziekten niet als zodanig herkennen. En (gezondheids)klachten niet zien als mogelijk werkgerelateerd. Daarnaast ontbreekt het adviseurs aan adviesvaardigheden of tijd om bedrijven voldoende te overtuigen. De opgeleverde rapportages leggen vooral de focus op de analyse en niet op de oplossing.

Geen prioriteit

Bij veel bedrijven ontbreekt het aan besef van risico’s. De onderwerpen gevaarlijke stoffen en beroepsziekten hebben nauwelijks prioriteit. De focus ligt vooral op kosten en kortetermijnrisico’s. Daarnaast hebben bedrijven te maken met verschillende aanbieders, waardoor dienstverlening versnipperd binnenkomt. De concurrentie op de markt rond RI&E en PAGO leidt tot uitholling van de producten.

Hoe nu verder?

Multidisciplinair werken, de methodiek verfijnen, toezicht door Inspectie SZW en de RI&E en het PAGO meer en beter onder de aandacht brengen, horen tot de belangrijkste aanbevelingen. Concreet komt dit erop neer dat bijvoorbeeld verplicht tijd moet worden opgenomen in het basiscontract voor alle disciplines (werken in klantteams). In contracten die bedrijven met arbodienstverlening of bedrijfsartsen afsluiten moet de nadruk niet alleen op verzuim liggen, maar ook op preventie. Zelfstandig werkende disciplines moeten de samenwerking zoeken. Want informatie delen, leren van elkaar en samenwerken zijn cruciaal. Vakverenigingen kunnen een rol spelen in het stimuleren van de samenwerking tussen disciplines. In samenwerking met deskundigen zouden de branches de kennis over en de inhoud van de RI&E en het PAGO meer in detail moeten uitwerken. Hierbij moet de focus liggen op de kwaliteit en de langetermijndoelen. Voor grotere bedrijven geldt de aanbeveling om een soort health maturity-index in te voeren om te bepalen hoe de gezondheid van het bedrijf is geborgd.

Betrek de bedrijfsarts altijd bij het opstellen van de RI&E. Op deze manier weet ook de bedrijfsarts wat er speelt en wat in de RI&E naar voren komt. Ook kan de bedrijfsarts belangrijke zaken delen met de arbeidshygiënist en de veiligheidskundige. Binnen het PAGO moeten de bedrijfsarts en de arbeids- hygiënist samenwerken op het gebied van gevaarlijke stoffen. Terugkoppeling na het PAGO richting de bedrijven moet gebeuren in overleg met de preventie-

RI&E en PAGO als preventietools

Ruim één miljoen Nederlanders hebben op het werk te maken met gevaarlijke stoffen, meer dan 3.000 mensen overlijden aan blootstelling. De instrumenten RI&E, verdiepende RI&E en het PAGO kunnen worden ingezet ter preventie van blootstelling aan gevaarlijke stoffen en beroepsziekten. In de praktijk blijkt dit niet altijd te gebeuren. In arbocatalogi of branchespecifieke RI&E-instrumenten ontbreken dikwijls de termen ʻ(preventie van) beroepsziektenʼ en ʻhet PAGO of Preventief medisch onderzoek (PMO)ʼ.

(Bron: Rapport Preventie beroepsziekten: de essentiële rol van professionals; de RI&E en het PAGO ter preventie van beroepsziekten door blootstelling aan gevaarlijke stoffen.)

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen is een belangrijke oorzaak van beroepsziekten: 1.000.000+ medewerkers heeft op het werk te maken met gevaarlijke stoffen, hierdoor 146.500 verzuimdagen per jaar door beroepsziekten door gevaarlijke stoffen.

Jaarlijks ruim 3.000 doden door de gevolgen van blootstelling aan gevaarlijke stoffen op het werk. Ieder jaar worden circa 17.000 mensen ziek als gevolg van hun werk.

De verplichte instrumenten die risico’s in kaart moeten brengen bij bedrijven (de RI&E) en preventief onderzoek doen bij individuen (PAGO) worden slecht benut of afgestemd op de aanwezige gezondheidsrisico’s.

beroepsziekten als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

– beter benutten van RI&E voor preventie beroepsziekten – herkennen van beroepsziekten in relatie tot gevaarlijke stoffen – beter benutten van PAGO-instrument voor preventie beroepsziekten –

TE WEINIG PRIORITEIT RI&E EN PAGO RI& E

RI&E PA PAGO GO

TE WEINIG SAMENWERKING

Verschillende arbospecialisten

(arbeidshygiënisten, bedrijfsartsen en veiligheidskundigen) werken te vaak langs elkaar heen t.a.v. preventie van

beroepsziekten als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

NVVA TRAINING

Training vergroot kennis arbo-professionals over:

–beter benutten van RI&E voor preventie beroepsziekten –herkennen van beroepsziekten in relatie tot gevaarlijke stoffen –beter benutten van PAGO-instrument voor preventie beroepsziekten –stimuleren van preventiebeleid in bedrijven –samenwerking tussen disciplines

MEER SAMENWERKING

Meer samenwerking van de verschillende arbospecialisten: arbeidshygiënisten, bedrijfsartsen en veiligheidskundigen.

BETERE PREVENTIE

Betere preventie... ...voorkomt blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

Bron: onderzoek “Preventie beroepsziekten: de essentiële rol van professionals” NVvA 2020

medewerker en de ondernemingsraad. Diepgang wordt bereikt door een goede voorbereiding met de juiste achtergrondkennis.

Een lijst met stoffen die in Nederland veel voorkomen, met de bijbehorende kritische effecten en mogelijk gezondheidsklachten, gekoppeld aan mogelijkheden voor een PAGO – dat zou een welkome aanvulling zijn. Maar hiervoor is onderzoek nodig naar vroegdiagnostiek en de vroegtijdige signalering van beroepsziekten. Want niet alleen de blootstelling in de huidige functie van de werknemers, maar ook de cumulatieve dosis speelt een rol bij het ontstaan van klachten en ziekten. Om dit mogelijk te maken zou het medisch dossier van de werknemers gedurende het gehele arbeidsleven bijgehouden moeten worden en beschikbaar moeten zijn. Op die manier ontstaat inzicht in het arbeidsverleden van medewerkers.

Ir Rimke Kerkhoff is gecertificeerd arbeidshygiënist en gecertificeerd hoger veiligheidskundige.

Het complete onderzoek is te downloaden op de website van de NVvA: https://bit.ly/ 2LvRSFL.