Licht van de Brandaris als teken van bevrijding . De échte bevrijding van Terschelling in 1945.

1

Licht van de Brandaris als teken van bevrijding Viering van de bevrijding op 30 mei 1945 aan de voet van de Brandaris. FOTO JAN DUIJF Maria Del Grosso • 24 mei 2020, 08:00 • 1945

Terschelling moest lang wachten om zich vrij eiland te kunnen noemen na de Tweede Wereldoorlog. Het geloof was er pas toen het licht van de Brandaris weer ging branden.

‘Het hele eiland in vlaggentooi’, meldde de Harlinger Courant over de viering van de bevrijding van Terschelling op 30 mei. De bevolking verzamelde zich toen rond de Brandaris. Met hun Engelse bevrijders, het muziekkorps en de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten onder leiding van eilander verzetsman en huisarts David Smit.

David Smit.

De echte bevrijding was pas een feit toen de laatste Duitser het eiland verliet. Dat was op 4 juni 1945, vertelt Johan van der Wal uit Groningen,

2

afkomstig uit Harlingen. In 2007 promoveerde hij op het boek en proefschrift We vieren het pas als iedereen terug is. Hierin beschrijft hij de oorlog op Terschelling.

Terwijl op 4 mei ook op het eiland via een BBC-radiobericht de onvoorwaardelijke capitulatie van het Duitse leger doorkwam, duurde het nog een hele maand voor Terschelling zijn eigen ‘5 mei’ had. Het dieptepunt in die lange maand was volgens Van der Wal de missie van de heer Zaadnoordijk, die door het verzet op Terschelling als koerier naar de vaste wal werd gestuurd om te zorgen dat de geallieerden de Duitsers op het eiland kwamen ontwapenen.

Website Voor haar afstudeerproject voor de studie journalistiek aan hogeschool Windesheim in Zwolle maakte Charise Bakker (22), afkomstig van Terschelling, een website over de oorlog op dit eiland. Het viel haar op dat in de geschiedschrijving over deze periode weinig persoonlijke verhalen bekend zijn. Daarom interviewde ze drie eilanders die de oorlog meegemaakt hebben. Deze verhalen verschijnen op vergetengebied.nl.

Ook komen daar kleine tekstfragmenten op over bijvoorbeeld de bunkers, een algemene introductie en een kaart met icoontjes waar je op kunt klikken om meer informatie te krijgen.

Eén van de Canadese commissies die tijdens de bevrijdingsdagen poolshoogte kwam nemen op Terschelling. In het midden NBS-commandant David Smit. FOTO MUSEUM 'T BEHOUDEN

HUYS

3

Het werd niet letterlijk zo gezegd, aldus Van der Wal, maar in feite kreeg Zaadnoordijk de boodschap mee dat de Canadezen moe waren. ,,Ze hadden hun belangstelling voor de Waddeneilanden verloren’’, schrijft hij. ,,Zij zijn er kennelijk vanuit gegaan dat door het isolement waarin deze eilanden verkeerden de daar aanwezige Duitse militairen geen kans hadden ze te verlaten.’’

Blijkbaar drukte de aanwezigheid van de Duitsers ook niet al te zeer op het gemoed van de Terschellingers, die gedurende de hele oorlog een goede verstandhouding hadden met de daar gelegerde Duitse militairen. Het hing er wel vanaf om welke militairen het ging, tekent Van der Wal aan. De Duitsers die op de marineschepen zaten ,,waren geen lekkere jongens’’. Op zoek naar vertier trokken ze ’s avonds gewapend en schreeuwend door de straten. Eén keer gooiden ze een handgranaat een huis binnen.

Maar de rest van de bezettingsmacht, aan het eind van de oorlog zo’n 1200 man, daar werd niet raar tegenaan gekeken. ,,Die soldaten waren bijna allemaal afkomstig uit het Duitse Waddengebied. Sommigen voeren voor de oorlog op sleep- en bergingsboten van rederij Bugsier in Hamburg en waren eigenlijk collega’s van Terschellinger sleepbootpersoneel. Ze kenden elkaar en er zijn later ook vriendschapsbanden uit voortgekomen’’, weet Van der Wal.

De groep geallieerde officieren die in de bevrijdingsdagen door de Duitsers in Hotel Oepkes werd ondergebracht.

FOTO JAN DUIJF

4

Daar kwam bij dat acties als sabotages ondoenlijk waren op een eiland waar je niet kon vluchten. ,,Ze waren veroordeeld tot elkaar en moesten noodgedwongen samen er doorheen zien te komen’’, schetst Van der Wal. Misschien daarom ook wel zocht Florentine Rost van Tonningen eind maart 1945 onderdak op het eiland. De zwangere vrouw was getrouwd met Meinoud Rost van Tonningen, directeur van de Nederlandse Bank en prominent lid van de NSB, en beviel op Terschelling van zoon Herre. ,,Uiteraard hield het verzet in de bevrijdingsdagen een waakzaam oog op haar gericht’’, staat in We vieren het pas als iedereen terug is. Toch slaagden de Duitsers erin haar op 7 mei aan boord van een Duits schip van het eiland te smokkelen, waarna ze naar Hamburg voer met haar drie kinderen.

Andersom wisten de Schylgers de Duitsers ook een poets te bakken. Dat begon al toen het verzet wapens naar het eiland smokkelde. De buit werd verstopt onder een lading aardappelen en omdat het sneeuwde, verliep het vervoer daarvan moeilijk. Spontaan boden de Duitsers aan de aardappels te helpen vervoeren. Op 17 april 1945 vorderde een uit Harlingen gevlucht Duits marine-commando het huisje in de duinen waar deze wapens verstopt lagen. ,,Vanaf 17 april tot 7 mei hebben deze Duitse marinemensen boven op de NBS-wapens gewoond zonder daarvan het flauwste vermoeden te hebben’’, schrijft Van der Wal. Toen de Duitsers hier op 7 mei uittrokken, liet het verzet de goed gecamoufleerde wapenbergplaats zien. ,,De Duitsers waren niet weinig verrast toen hieruit negen kisten met wapens tevoorschijn kwamen.’’

De capitulatie op 4 mei bracht dus geen verandering in de situatie op het eiland. De Duitsers riepen Waffenruhe uit, maar bleven de baas. Toch werden ze op 7 mei al een beetje zenuwachtig en brachten gevangen genomen geallieerde officieren over vanuit de bunkers naar een beter onderkomen. De eilanders grepen dit aan om feest te vieren. ,,Op zulk een uitbundige vreugde van de bevolking was niet gerekend.’’

5

Duitse militairen brengen hun bagage aan boord van de boot waarmee ze naar Duitsland worden afgevoerd. FOTO COR SWART zien. Men liep in oranje kleding, er werden

vlaggetjes opgehangen en er kwamen erepoorten. Maar die vlaggentooi verdween weer rond 18 mei, toen nog steeds de situatie van Waffenruhe heerste, maar de bevrijding uit zicht was. Sterker nog, de Duitsers maakten marsen om fit te blijven, gingen zonnebaden, roeien, zwemmen en zeilen.

De bevolking ervoer dat als arrogant.

Uiteindelijk waren niet de Canadezen de bevrijders, maar het Engelse artillerieregiment de Jaffa Force, dat op dinsdag 29 mei op het eiland arriveerde. Op 30 mei werd het eerder genoemde bevrijdingsfeest gevierd, maar Terschelling wilde pas echt feest vieren als er zekerheid was over het lot van de vele zeelieden, van wie uiteindelijk 20 procent nooit terugkeerde.

Daar verwijst de titel van het boek van Van der Wal ook naar. De Nederlandse driekleur kon op de Brandaris gehesen worden, maar de bevrijding werd pas echt zichtbaar toen de eerste week van juni het licht van de Brandaris weer ging branden.

Bevrijding van de Waddeneilanden Het vasteland van Nederland was bevrijd, op 4 mei 1945 was de bezetting afgelopen. Maar op de Waddeneilanden liet het vertrek van de Duitsers nog op zich wachten. Texel werd ,,het laatste strijdtoneel van Nederland’’.

Georgische soldaten, voormalige krijgsgevangenen die aan Duitse zijde

6

hadden moeten meevechten, waren in opstand gekomen: ze vermoordden in de nacht van 6 april 1945 450 Duitsers in hun slaap. Daar kwam een tegenoffensief op.

In totaal kwamen meer dan duizend GeorgiĂŤrs, Duitsers en eilanders om het leven. Op 20 mei arriveerden de Canadezen op het eiland: dat was daar het einde van de Duitse bezetting.

Kort daarop volgden de Friese Waddeneilanden. In vier artikelen kijken we op die dagen terug. Vandaag Terschelling, dat op 29 mei bevrijd werd.

Volgende week zaterdag volgt Vlieland (bevrijd op 31 mei), de woensdag daarop Ameland (bevrijd op 3 juni) en tenslotte Schiermonnikoog (bevrijd op 11 juni).