Το Γυναικοπάζαρο της Λευκωσίας Οι δρόμοι των κυπριακών πόλεων ανέκαθεν φιλοξενούσαν πολλά και διαφορετικά παζάρια, υπαίθριες αγορές, μικροπωλητές, πλανοδιοπώλες, πραματευτές κάθε λογής, ντόπιους και ξένους. Πολύ πριν η πολεοδομική (υπ)ανάπτυξη αλλοιώσει το χαρακτήρα των πόλεών μας, οι δρόμοι μας δεν εξυπηρετούσαν αποκλειστικά και μόνο το οδικό δίκτυο και τις συγκοινωνίες. Ήταν πιο φιλόξενοι προς τους κατοίκους ή τους επισκέπτες μιας πόλης και συναφώς προς τους εμπόρους της. Σε εποχές που το εμπόριο δεν είχε τη σύγχρονη μορφή, που το περιορίζει κύρια και πίσω από τις βιτρίνες ή την οθόνη του υπολογιστή (πια), οι πλείστες εμπορικές συνδιαλλαγές γίνονταν στους δρόμους της Κύπρου. Η πολεοδομική (υπ)ανάπτυξη της Κύπρου έγινε -όπως κι όλα σε τούτο το νησί, τελικά- χωρίς μακροπρόθεσμο πλάνο, με ρυθμούς υστερίας και σχεδόν ποτέ προνοητικά. Οικοδομές και κτίρια ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας έδωσαν τη θέση τους σε πολυκατοικίες, τα πεζοδρόμια θυσιάστηκαν στο όνομα λεωφόρων, τα πάρκα κι οι πεζόδρομοι συρρικνώθηκαν, οι αυλές των σπιτιών περιορίστηκαν σε ένα παρτέρι… με αποτέλεσμα οι άνθρωποι της Κύπρου να περιορίσουν τις βόλτες, τις συνδιαλλαγές, τα πάρε-δώσε τους εντός. Οι δρόμοι της Κύπρου είχαν σχεδόν αποκλειστικά χαρακτήρα “αυτοκινητιστικό”. Μέχρι πρότινος. Τα τελευταία χρόνια η πολεοδομία μας εκσυγχρονίστηκε και εξευρωπαΐστηκε (να κι ένα καλό της ένταξής μας στην Ε.Ε.). Ανακάλυψε λοιπόν τα πεζοδρόμια, τους ανοικτούς χώρους, τις πλατείες, τους χώρους πρασίνου, τα παγκάκια, τους πεζόδρομους και με αργά αλλά σταθερά βήματα κάνει προσπάθειες να επιτύχει το άνοιγμα των πόλεων στους πραγματικούς ιδιοκτήτες τους: τους ανθρώπους τους. Αποτέλεσμα αυτής της πολεοδομικής ανάπτυξης (που σηκώνει βεβαίως επιπλέον μελέτες και μακροπρόθεσμα -επιτέλους- σχέδια) είναι η ζωή στους δρόμους των κυπριακών πόλεων, όπως (αρχίσαμε να) τη ζούμε σήμερα, η οποία, ομολογουμένως, ξανοίγεται ολοένα και περισσότερο. Παζαράκια, πλανοδιοπώλες, μικροπωλητές, υπαίθριες αγορές, υπαίθριες εικαστικές, μουσικές, χορευτικές και 12 ΛvΛnt GΛrde
θεατρικές παρεμβάσεις, υπαίθρια πάρτι, συνάξεις, βόλτες και τόσα άλλα δρώμενα δίνουν επιτέλους ζωή στους δρόμους του τόπου μας και συνεπακόλουθα σ’ εμάς τους ίδιους. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες των δρόμων της Κύπρου είναι και το Γυναικοπάζαρο της Λευκωσίας. Αν και η αναβίωση του πρωτευουσιάνικου αυτού θεσμού δεν απέκτησε ακόμη την παλαιότερη διάσταση και αλλοτινή του αίγλη, ομολογουμένως, αξίζουν συγχαρητήρια στους εμπνευστές της, καθώς επανέφεραν στη μνήμη και στην καθημερινότητα των κατοίκων της πρωτεύουσας έναν από τους πιο ιστορικούς θεσμούς της, που βρίσκει όλο και περισσότερους καλοδεχούμενους ακόλουθους. Η ενδιαφέρουσα μελέτη «Για το Γεναικοπάζαρον», μια συμβολή για τη μελέτης της ιστορίας της Λευκωσίας, της Άννας Μαραγκού, που κυκλοφόρησε στα πλαίσια του Φεστιβάλ Λευκωσίας το 1987, παραθέτει στοιχεία και ντοκουμέντα για το γνωστό από τα μεσαιωνικά χρόνια -σύμφωνα με τη μαρτυρία του Λεόντιου Μαχαιρά- παζάρι των γυναικών της Λευκωσίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται, το Γυναικοπάζαρο -το εμπόριο δηλαδή προϊόντων διά χειρός Κυπρίων γυναικών, με πιο γνωστά τα κεντήματα, τα υφάσματα και τα νήματα- διεξαγόταν “άτυπα” στους δρόμους εντός των τειχών της Λευκω-
ΣΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ
σκέφτομαι & γράφω
σίας από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας μέχρι και την περίοδο της Αγγλοκρατίας, ενώ ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές ανάμεσα σε ντόπιους και ξένους. Το 1922, έπειτα από παράκληση του δημάρχου και του διοικητή της Λευκωσίας, η Επιτροπή του Ιερού Ναού Φανερωμένης αποφασίζει τη στέγαση του Γυναικοπάζαρου στην περιοχή Φανερωμένης, στα δεξιά του Μακρύδρομου. Τα σχέδια του Γυναικοπάζαρου ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Θ. Φωτιάδης και κατασκευάστηκε υπό την εργολαβία του Μ. Κωνσταντίνου. Σκοπός του έργου “κοινής ωφελείας”, όπως χαρακτηρίστηκε, ήταν η στέγαση του δημοφιλούς θεσμού και η προστασία των γυναικών από τον ήλιο και τις βροχές. Στις 27 Νοεμβρίου του 1924 λοιπόν πολίτες, δημοτικές, κοινοτικές και θρησκευτικές αρχές της πόλης παρευρέθηκαν στα εγκαίνια του μεγαλεπήβολου έργου. Μέχρι και το 1958, λειτουργώντας κάθε Παρασκευή, το Γυναικοπάζαρο έδινε ζωή στην πρωτεύουσα και τους κατοίκους της. Οι περιορισμοί στη διακίνηση που επιβλήθηκαν από τους Άγγλους αποικιοκράτες εξαιτίας του ένοπλου αγώνα που διεξαγόταν σε ολόκληρο το νησί οδήγησαν στο οριστικό κλείσιμο του Γυναικοπάζαρου στις 6 Ιουνίου του 1958, ενώ το οικοδόμημα κατεδαφίστηκε ολότελα τον Οκτώβριο του 1969… Σαράντα περίπου χρόνια έπειτα, το 2008, χάρη σε ενεργούς και ευαισθητοποιημένους πολίτες που διαθέτει αυτός ο τόπος, ο θεσμός του Γυναικοπάζαρου πήρε ξανά ζωή στο σημείο ακριβώς που την άφησε: στο τέρμα της οδού Λήδρας (για πληροφορίες: Facebook/Gynaikobazaro). Ας ελπίσουμε ότι κάποτε το σύγχρονο Γυναικοπάζαρο, με τους ολοένα αυξανόμενους συμμετέχοντες και επισκέπτες, θα βρει σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές τη στέγη του και την αλλοτινή του αίγλη…
§ Κλειώ η στηλή-στρια kleio@avant-garde.com.cy