Burgers aan zet | Avansa Cahier #1

BURGERS AAN ZET

“WHATEVER THE PROBLEM IS, COMMUNITY IS THE ANSWER.

Hoe kan een lokale overheid samenwerken met inwoners aan een betere toekomst? Hoe betrekken we burgers bij het leven in hun wijk? Hoe maken we hen mee ‘eigenaar’ van het welzijn van hun buren? Hoe bestrijden we vereenzaming, vervreemding, onveiligheid?

Het is maar een greep van vragen waarmee we op de trein sprongen, met een groepje van 13 Vlamingen uit allerlei sectoren. Gluren bij onze noorderburen van Utrecht. Eerst aan tafel met de overheid om hun beleidsplannen en -acties te bekijken. Daarna op bezoek bij burgerinitiatieven. Top-down én bottom-up dus. Geheel toevallig viel ons bezoek op verkiezingsdag. Wilders en zijn PVV wonnen eclatant. Behalve in Utrecht. Da’s misschien geen toeval?

Wij waren in elk geval vernieuwende en straffe participatieinitiatieven mèt visie op het spoor en zakten af naar de Nederlandse studentenstad. Het werd een onderdompeling in het ABC (én D) van betrokkenheid van burgers bij het leven in hun buurten. Samen met onze reisgenoten maak je in deze publicatie kennis met Asset Based Community Development en wat het betekent op het terrein. Alle burgerinitiatieven die we bezochten waren doordrongen van datzelfde sterke geloof in de kracht van de lokale gemeenschap.

Veel leesplezier!

Avansa Oost-Brabant.

SAMEN

STAD MAKEN IN UTRECHT

Lucas Margriet Roefmans, Wim Erkelbout, Sien Van de Velde

Utrecht heeft een naam op vlak van burgerparticipatie en burgerinitiatief. Welke instrumenten zet de stad in om projecten van onderuit te faciliteren en burgers te betrekken bij het beleid?

Projectleider Jasper Stoorvogel ontvangt ons in het stadskantoor van Utrecht, blakend van enthousiasme. Hij troont ons mee naar de bovenste verdieping. We zien de klokkentoren van de Domkerk, het bollendak van het Stationsplein en het muziekgebouw TivoliVredenburg.

Maar we zijn niet in Utrecht voor het uitzicht, hoe mooi ook. Een stad wordt niet alleen gebouwd door stenen en straten, maar ook door de mensen die er wonen. En deze stad heeft een faam recht te houden op vlak van burgerparticipatie. Utrecht telt 350.000 inwoners, verdeeld over 100 buurten. Die betrekken vraagt om een gelaagde aanpak op de juiste schaal. Jasper geeft ons een kijk op een strategie met verschillende lagen, flink gebudgetteerd, onder de naam Samen stad maken. Het actieprogramma streeft ernaar dat “iedereen meedenkt, meedoet en invloed heeft op wat de gemeente doet”, vertelt hij, "zodat iedereen zich betrokken voelt”.

Jasper Stoorvogel | gemeente Utrecht projectleider Participatie en Initiatief

Geen klein bier, de lijst subsidies en steunmaatregelen waarmee Utrecht burgers stimuleert om mee de stad te maken. Maar het internationaal gerenommeerde ‘Bewonersbod’ is bepaald niet het meest succesvolle instrument. Burgers willen het bestuur niet vervangen; ze willen doen wat nog niet gebeurt.

�� FONDSEN, BUDGETTEN EN INITIATIEVENCAFÉS

Om de kracht en inzet van de vele burgerinitiatieven zo veel mogelijk te ontwikkelen en te benutten, heeft de gemeente Utrecht een aantal instrumenten. Zo geeft het initiatievenfonds financiële steun aan buurtbewoners die zich inzetten om de stad groener, leuker, mooier of socialer te maken. Dit fonds is geen klein bier: er zit elk jaar maar liefst 4 miljoen in de pot. In 2023 kregen 1.111 initiatieven een bijdrage van de gemeente. Initiatievencafés zijn dan weer plaatsen waar dergelijk ideeën worden versterkt met netwerkpartners of nuttige linken.

Dit fonds is niet de enige subsidiepot. Er zijn ook nog buurtbudgetten die, in tegenstelling tot het initiatievenfonds, beheerd en verdeeld worden door de buurtbewoners zelf. Zo maakte Utrecht € 50.000 vrij voor de plannen in de Bloemen- en Predikantenbuurt in Noordwest. Buurtbewoners konden het buurtbudget verdelen over 10 plannen.

�� WIJKRADEN, WIJKPLATFORMS OF BURGERPANELS?

Er zijn ook wijkplatforms die zorgen voor verbindingen tussen mensen en groepen in een wijk, en tussen de wijk en de gemeente. De gemeente heeft bewust geen strikte kaders opgelegd over wat een wijkplatform moet zijn, maar gaf bewoners de vrijheid om dit naar eigen inzicht in te vullen, afgestemd op de lokale situatie en behoeften van bewoners. Maatwerk dus. Het bestuur heeft wel beslist wat de taak is van de wijkplatforms: ze hebben een verbindende en faciliterende rol. De voormalige wijkraden deden aan belangenbehartiging maar het bestuur had twijfels over de legitimiteit van die raden. Vooral omdat niet alle groepen deelnamen aan de vergaderingen. Herkenbaar! De gemeente verwacht nu dat de wijkplatforms inspanningen doen om zo divers mogelijk te zijn.

Advies is tegenwoordig ook het domein van het Burgerberaad, een groep van 142 gelote inwoners. Zij buigen zich gedurende een hele periode over één onderwerp. Het eerste burgerberaad ging over de eindejaarsperiode en over een eventueel vuurwerkverbod. Het College stelt voor de adviezen volledig over te nemen.

Wanneer bepaalde bewonersgroepen overleg willen met het bestuur over andere maatschappelijke problemen, kunnen ze aankloppen bij het wijkbureau. Je kan als bewoner naar spreekuren met de wijkwethouder.

�� DAAG JE STAD UIT

Dan is er de ‘Groene Golf Tafel’. Die kan rekenen op enthousiasme in onze delegatie. De tafel is een overleg tussen ambtenaren over specifieke vastgelopen initiatieven. Ze trekken dossiers vlot door te bekijken waar procedures en reglementen in de weg zitten. Een anti-kafka-actie als het ware.

En ten slotte komt het mediagenieke ‘Bewonersbod’. Dit bod is de plaatselijke naam voor het internationaal bekende ‘right to challenge’. Bewoners mogen binnen dit kader het stadsbestuur uitdagen en bepaalde overheidstaken in eigen handen nemen. Reden: omdat ze denken dat ze het beter kunnen. Een besparingsoperatie is het niet, want het burgercollectief krijgt het beheersbudget toegewezen en mag er bijkomende projecten mee opzetten.

Helaas, de internationale aandacht voor het instrument contrasteert met de belangstelling op het terrein. Jasper geeft ruiterlijk toe dat deze actie in de praktijk weinig voorkomt. Er is een basketclub die een sporthal in eigen beheer heeft genomen, er is groen in zelfbeheer, een buurtparkje in ontwikkeling ... Maar veel burgers willen de overheid wellicht niet vervangen; ze willen vooral andere dingen doen.

BURGERINITIATIEF EEN TANGO TUSSEN

VRIJWILLIGERS EN OVERHEDEN

Lucas Margriet Roefmans, Wim Erkelbout, Sien Van de Velde

Doorstaat het faciliterend beleid van Utrecht de praktijktest?

We bezoeken vier burgerinitiatieven en een landelijke koepelorganisatie. Daarbij maken we kennis met het ABCD van buurtontwikkeling van onderuit.

Het is een wondere wereld van burennetwerken, over volkskeukens tot ‘ouderensozen’, met bezielers, vrijwilligers en wijkkunstenaars die hun weg zoeken tussen overheid en privé.

We worden opgewacht door coördinator Berry en mede-oprichter Kees.

De Nieuwe Jutter is een levendig samenspel van jong en oud, van verschillende culturen. De ruimten worden bezet door een bonte verzameling verenigingen: biljarters, volksdansers, Marokkaanse mannen, een yoga-club, praatclubs voor ouderen … Achter de bar staat een ex-gedetineerde. In beleidstermen wordt hij als ‘kwetsbaar’ bestempeld, maar in De Nieuwe Jutter heeft hij het gevoel gezien te worden en kan hij zich nuttig maken.

Ruim 30 jaar werd De Jutter beheerd door welzijnsorganisatie Doenja. In 2005 besloot Doenja om een aantal buurthuizen in Rivierenwijk te sluiten. Actieve bewoners en bewonersgroepen in Rivierenwijk waren erg bezorgd en wilden De Jutter niet kwijt. Daarom hebben ze in 2008 het stokje overgenomen, zegt Kees. Nu houden vrijwilligers het centrum zeven dagen per week open. Er heerst een sfeer van collectief ondernemerschap, wat volgens Berry contrasteert met de consumerende houding van buurtbewoners vroeger. Bewoners voelen zich nu eigenaar en ervaren zo ook een bepaalde verantwoordelijkheid.

Maar naast de positieve aspecten zijn er ook pijnpunten. Kees maakt zich zorgen over de financiering van het buurthuis, of ze voldoende gastvrij en inclusief zijn, of er wel genoeg vrijwilligers zijn … Inclusie en betrokkenheid bevorderen met een burgerinitiatief is een taai proces, “maar het levert veel op”, aldus Berry.

De gemeente steunt de buurthuizen in zelfbeheer. De Nieuwe Jutter, een stichting, ontvangt een jaarlijkse subsidie van zo’n € 2000 waarmee ze de huur kunnen dekken. Ze krijgen ook geld uit het initiatievenfonds voor de logistiek van hun jaarlijks buurtfeest. Maar in feite proberen ze zo min mogelijk met subsidies te werken want subsidies komen met regeltjes. Dan liever zo veel mogelijk vrijheid!

Kees Fortuin | De Nieuwe Jutter

mede-oprichter,

expert sociale gebiedsontwikkelilng

ry Kluinhaar | De Nieuwe Jutter williger dagelijks beheer

Ook de zogenaamde ouderensoos van het buurthuis kan meespreken over de regeltjes. De club telt zo’n 25 ouderen uit de buurt die elkaar ontmoeten in De Jutter voor allerlei activiteiten. Eén keer per maand komt een verpleegster langs. Haar verslag leert dat de ouderensoos eenzaamheid vermindert. “En bij zorgvragen helpen mensen elkaar ipv telkens beroep te doen op een professioneel”, benadrukt Kees. “In die zin”, vindt hij, “maken we aanspraak op steun via het Bewonersbod; we sparen de gemeente immers veel kosten uit op haar zorgbudget”. “Een keer is het ons gelukt om een cheque van zo’n € 3000 te krijgen”, aldus Kees. Maar sindsdien zit het dossier vast. De ouderensoos zou niet professioneel genoeg werken. Een geval van ‘de lat hoog genoeg leggen’ of van wantrouwen tov een meer informele aanpak?

��BUURTBUIK

“We serveren binnen 5 minuten!”

Na een drukke dag vol gesprekken, mogen we aanschuiven bij BuurtBuik. BuurtBuik maakt op woensdag een gezellige, gezonde en gratis maaltijd klaar in De Nieuwe Jutter. Dat initiatief past in een nationaal netwerk dat met veel vrijwilligers overschotten ophaalt bij groenteboeren, supermarkten, restaurants. BuurtBuik Utrecht kookt en serveert op vijf locaties in de stad. Maar het gaat niet enkel over voedsel redden. Buurtbewoners komen bijeen en helpen elkaar een handje. Iedereen is welkom.

Kortom, de strijd van Buurbuik tegen voedselverspilling versterkt ook de sociale cohesie van de buurt. Ook wij zijn op minder dan geen tijd in gesprek met de mensen uit de wijk.

De volgende dag ontbijten we met Dorothe Lucassen, oprichter en spil van Het Wilde Westen, een culturele plek waar vanalles sprankelt en leeft. Het Wilde Westen wil kunst wijkgericht ontwikkelen. Ook Dorothe ademt Asset Based Community Development. Ze kijkt naar de kracht en het potentieel van de wijkbewoners als kunstenaars. Vanuit hun ideeën en initiatieven ontstaat kunst, soms in samenwerking met zorg- en welzijns-organisaties uit de wijk. De talenten van wijkbewoners monden uit in activiteiten voor alle leeftijden muzieklessen concerten theater

ruimtes bevatten doorkijkjes naar de kamers ernaast. Net als bij De Nieuwe Jutter krijgen we ook hier een blik van onderuit op de gemeentelijke diensten. Dorothe heeft veel meegedraaid in de Wijkraad en vond die nuttig. Maar nu constateert ze zuchtend dat die Wijkraden plaats gemaakt hebben voor de nieuwe Wijkplatforms. “Onduidelijk wat ik daarvan kan verwachten”, zegt ze.

Dorothe Lucassen | Het Wilde Westen

mede-oprichter, coördinator cultureel buurtcentrum

Het Wilde Westen is een samenleving

Onze laatste stop is het Antje Drijverpaviljoen de wijk Zuilen. Het is de dag na de nationale v en Kristel voelen de electorale aardverschuiv De kracht van onderuit is belangrijker dan oo

In 2013 zagen enkele actieve bewoners dat de wijkorganisaties en bewonersgroepen te weinig bekend waren bij Zuilenaren. Een overkoepelende sociale infrastructuur ontbrak en dat werd Kracht van Zuilen. De naam slaat op het versterken van alle krachtbronnen die de wijk reeds heeft. Het bewonersinitiatief streeft naar een wijk waar iedereen opvalt en niemand uitvalt.

“We hebben slechts een beperkt aantal leden, maar de wijk telt wel heel wat bewonerscollectieven en daarmee kunnen we iets”, vertelt voorzitter Esther Kersten.

Kracht van Zuilen steunt initiatieven van buurtbewoners en verbindt die met elkaar. Het huis-aan-huiskwartaalblad ‘Zo is Zuilen’ en de gelijknamige wijkwebsite vertellen er alles over.

Aanbesteding van zorg

“Sociale-kaartfolders’ lijsten de evenementen en activiteiten in de wijk op. Op Burennetwerk Zuilen kan je dan weer een profiel aanmaken als je burenhulp of sociaal contact nodig hebt, of als je wat wil aanbieden.

Esther Kersten | Kracht van Zuilen

voorzitter - bezig met wijkontwikkeling (abcd), burennetwerk, sociale kaart en burenhulp

Kristel Jeuring | LSA

projectleider wijkaanpak LSA & aspirant bestuurslid bij Kracht van Zuilen: strategie, wijkontwikkeling, buurtbudgetten, zelfbeheer en Antje-Drijverpaviljoen

Navigeren in een geprivatiseerd landschap

Kracht van Zuilen werkt nauw samen met welzijnsorganisatie DOCK. En dat had heel wat voeten in de aarde. DOCK is geen overheidsinstelling, maar ontstond als stichting in Rotterdam. Nu tekent de organisatie als ‘sociale makelaar’ in op aanbestedingen in verschillende steden.

Eenaantaljarengeledenbeëindigdede gemeentehaarcontractmetdevorigewelzijnsorganisatieenhaaldeDOCKdeopdracht binnen.VoorKrachtvanZuilenbetekendedat: allecontactenopnieuwleggen,weervannul hetvertrouwenopbouwen.Hetduurdejaren ombijdenieuweopdrachthouderlegitimiteit tekrijgenalspartner.

OokKrachtvanZuilengelooftinAssetBased CommunityDevelopment.Eenvoorbeeld. OmhetRepairCaféoptestarten,bleekernood aanhandigemensen,gereedschap,PR,een gastvrijelocatieenz.

ABCDzegtdan:gaopzoeknaarmensenenhun kwaliteitenindebuurt.Metdieinsteek,liep allesalsvanzelf!

Handigemensenwerdengevonden,gereedschapingezameldenKracht vanZuilenzorgdevoordepubliciteiteneenbuurthuis.Zesjaarlateris hetRepairCafénogsteedsspringlevend.

�� LSA: KOEPEL VAN BEWONERSCOLLECTIEVEN

In het Antje Drijverpavilljoen zit buurtbewoonster Kristel Jeuring mee aan de koffie. Kristel is bestuurder bij Kracht van Zuilen, maar werkt bij het Landelijk Samenwerkingsverband voor Actieve bewoners. LSA is een vereniging van bewonersinitiatieven in heel Nederland. Met meer dan 200 lid-organisaties is het een interessante actor in het Nederlandse middenveld. LSA speelt de rol van steunpunt en vakbond voor bewonersgroepen. 11 botst met bottom-up.

LSAzetdebelangenvandelokalegroepenopdepolitiekeagendaengaat eroveringesprekmetoverhedenenanderemaatschappelijkeorganisaties.

Totdusvernietechtnieuw.MaarintegenstellingtotbijvoorbeeldeenBond BeterLeefmilieufocustLSAnietopeenspecifiekbeleidsdomein.Defocusligt opgemeenschapsopbouwenopbegeleidingoporganisatievlak.Hoerichtje eencollectiefop?Welkerechtsvormkiesje?Waarvindjefinanciering?Enhoe krijgjeimpact?VooreenVlaamsequivalentvoorLSAmoetjewellichtdeblik wendennaardeVlaamseVerenigingDorpsbelangen.

Ennatuurlijk...kanookABCDnietontbrekeninhetaanbodvanditnetwerk. Kristelgelooftdatallesineenwijkaanwezigisendatjehetalleenmaarhoeft teverbinden.“Methulpvaniedersinzet,kwaliteiten,ervaringenenmiddelen kunnenwijkbewonerselkprobleemoplossen”,besluitKristel. �� BUURTHUIS DE NIEUWE JUTTER

Amerhof 66n 3522TR Utrecht

0031 30-2883190 denieuwejutter.nl

STICHTING HET WILDE WESTEN Everard Meijsterlaan 1b

3533 CK Utrecht hetwildewesten.nl

BUURTBUIK

buurtbuik.nl/utrecht-zuidwest/

KRACHT VAN ZUILEN

0031 6-41812003 krachtvanzuilen.nl

LSA Korte Elisabethstraat 15-17

3511 JG Utrecht 0031 30-231751 lsabewoners.nl

Dorothe profileert het Wilde Westen niet als een professioneel kunstencentrum maar als een bottom-up cultureel buurthuis. De plek straalt uit dat iedereen er mede-eigenaar is.

DE GROND VAN DE ZAAK

LIGT BIJ HET EIGENAARSCHAP

Geert Sturtewagen en Piet Van Meerbeek

Utrecht heeft veel pijlen op de boog om ‘samen stad te maken’ met burgers maar mag nog het meest trots zijn op haar buurthuizen. Waarom zijn dit soort plekken zo belangrijk voor de dynamiek in een wijk?

DeNieuweJutterenHetWildeWesteninUtrechthebbeneenpaardingen gemeen:hetzijnplaatsenwaariedereenmetopenarmenontvangenwordt enzichthuiskanvoelen.Waarjeanderenkanontmoetenensamennieuwe ideeënkanlanceren.

Mensenverenigenzichvaakrondeenbepaaldthema.ZokennenweinOostBrabanteenheellevendignetwerkrondvoedselbossenofdekolonisatie. Maaralsjeideeënwilrealiserenenconcreteimpactwilhebben,iseen fysiekeplekeengrotetroef.Jekanalsgemeenschapideeën,concepten,tools, zelfsorganisatiesontwikkelen,maaromdieconcreetterealiseren,zijn plekkenonontbeerlijk.InHetWildeWestenvindenmensenelkaaromsamen kunsttemakenoftebelevenmaarstrijkenzewelneerineenconcreet cultureelcentrumindewijk.Jezoukunnenzeggendathiergemeenschappen ontstaandienietofnietalleen‘themagericht’zijnmaarookofvooral ‘plekgericht’.

Zo'nplekkaneenoudindustrieelpandzijnofeenverlatenkerk.Ofmisschien isheteenparkofspeeltuin,eenperceellandbouwgrondofeenandere ruimtewaarmensenelkaarkunnenontmoeteneninitiatievenkunnen ontstaan.Zo’nplaatsenkunneneengemeenschapzoveelmeerdynamiek geven.Jevindtermedestanders,kanerexperimentenopzetten.Jekan publieklokkenvoorjeactiviteitenomdatdepleknaverloopvantijdgekend iseneenaantrekkingskrachtuitoefent.Enjekaner’collectief’maken. Mensenkunnenzichverbondenvoelenmetdeplek.Zowordtdeplekeen gemeenschappelijkgoed,makenmensenafsprakenengroeitdegroep gebruikersuittoteengroep’commoners’.Daarlerenmensenwat collaboratieveeconomieis:samendelenenbeheren,verantwoordelijkheid nemen,nietalsconsumentvandienstenmaaralsburgermetinitiatiefrecht.

�� EIGENAARSCHAP NEUTRALISEREN

De grond van de zaak is de zaak van de grond. Het maakt een verschil of de plek gedeeld is of niet. Om een gemeenschapsvormende rol te spelen, moet de grond, het pand, de plek ‘vrij’ zijn. Vrij om invulling te krijgen vanuit een lokale gemeenschap. Zodat niet de eigenaar of de professionele beheerder maar de gebruikers kunnen beslissen hoe ze de plek inrichten en ontwikkelen. Een plek die gerund wordt door professionelen, brengt een cataloog van diensten voort, geen gemeenschapsleven. En als de eigenaar te veel weegt op de afspraken tussen mensen, dan kan het gemeenschapsleven zich evenmin ontwikkelen en floreren. Een eigenaar heeft rechten en verantwoordelijkheden maar die mogen niet bepalend zijn voor de exploitatie van de troeven van de gemeenschap of voor het ondernemerschap. Dat is aan de commoners.

“EEN PLEK GERUND DOOR PROFESSIONALS BRENGT

In Utrecht leek de zaak van de grond minder een issue. Blijkbaar zijn er voldoende plekken die mensen zich kunnen toe-eigenen. Veel buurthuizen worden er door vrijwilligers gerund. De plekken die we bezocht hebben, zijn eigendom van de stad of een stichting. Maar de lokale gemeenschap krijgt de ruimte om naar eigen goeddunken de plek in te richten, te beheren en nieuwe activiteiten te ontwikkelen. Bevrijd van de financiële lasten van het eigenaarschap krijgen de lokale groepen de vrijheid die ze nodig hebben om samen te ondernemen. Zo kunnen ze hun aandacht ten volle geven aan gemeenschapsvorming en hoeft de opbrengst niet naar banken te gaan. Als de eigenaar zich neutraal opstelt, kunnen de leden van de gemeenschap vanuit gelijkwaardigheid beslissingen nemen die de plek en de gemeenschap ten goede komen. We verwijzen vaak naar de afbouw van publieke diensten in Nederland en de afwenteling van verantwoordelijkheden op de lokale gemeenschappen. Maar het feit dat gemeenschappen plekken in gebruik kunnen nemen en er zich verankeren, versterkt wel het gemeenschapsleven.

“ER CIRCULEREN HONDERD SLEUTELS VAN HET GEBOUW. HONDERD!!

�� DE SLEUTEL TOT SUCCES

Het komt erop aan de lokale gemeenschap sleutels in handen te geven. Ook letterlijk. In de buurt rond Het Wilde Westen circuleren 100 sleutels van het gebouw! Honderd! Allemaal mensen die er vrij in en uit kunnen lopen. En dat leidt niet tot diefstal of vandalisme. Het gebouw is en blijft picco bello. En de professionelen? Die staan ten dienste van de gemeenschap en herhalen voortdurend: dit gebouw is van jou, kom gerust hier een koffie drinken. En je mag de meubels, die op wieltjes staan, verzetten zoals je wil. Op die manier groeit een buurtcultuur van ontmoeting en solidariteit. Van verantwoordelijkheid en initiatief. Zo kan de plek uitgroeien tot erfgoed voor de buurt en trekpleister voor de regio.

Het is een keuze om in te zetten op gemeenschapsvorming via plekken, en niet op hoge huurprijzen of financiële opbrengsten. Een keuze om bottom-upinitiatieven kansen te geven, om op zoek te gaan naar mogelijkheden voor hen.

Te hoge huurprijzen verplichten lokale gemeenschappen zich te richten op lucratieve evenementen of businesspartners, in plaats van te focussen op het versterken van de lokale gemeenschap. Vaak komen ze dan uit bij externe groepen, zonder enige binding met de wijk, die ruimte willen huren maar weinig of niets teruggeven aan de buurt. Activiteiten van en voor kansengroepen of groeperingen zonder winstoogmerk uit de wijk zelf vallen daarbij uit de boot.

Op die manier wordt het een pak moeilijker om de gemeenschapsvormende functie echt in te vullen.

Op gedeelde plekken groeit een cultuur van soldariteit en burgerinitiatief.

�� EIGENAARS ALS GEMEENSCHAPSONTWIKKELAARS

Onze safari brengt een belangrijke eyeopener voor lokale overheden: stel plekken en infrastructuur ter beschikking voor gemeenschappen en neutraliseer het eigenaarschap. Stel je voor dat ook Vlaamse Lokale Dienstencentra dat zouden doen, wat zou dat betekenen voor buurtwerking en vrijwilligerswerk? We roepen eigenaars op om hun gebouwen en gronden te bekijken als een investering in een veerkrachtige samenleving. We hebben in Utrecht kunnen aanschouwen wat dit aan mogelijkheden biedt.

ABCD

ZORG VOOR DE WORTELS VAN DE WIJK

Lucas Margriet Roefmans, Wim Erkelbout en Piet Van Meerbeek

Nederland zit vol letterwoorden. ABCD vliegt ons om de oren in Utrecht. Voluit is dat Asset Based Community Development of vertaald ‘gemeenschapsontwikkeling op basis van troeven’.

Alle buurtinitiatieven die we bezoeken, blijken doordrongen van deze aanpak. En boeken er mooie resultaten mee. Joop Hofman, expert bij de Rode Wouw, geeft ons een spoedcursus.

OphetinternetvindjeheuseABCD-handboeken:techniekenommiddelen, vaardighedenenervaringenuiteenbuurttepeilen,gevolgddoormanieren omdegemeenschaprondgedeeldekwestiestemobiliserenentotactieaan tezetten.Hetcredois:‘lookatwhat’sSTrong,notwhat’sWrong’.

Wantinelkebuurthebbendebewonerstalenten,dromenenanderetroeven (assets)omtebouwenaaneenwijkmetlevenskwaliteit.Diepositieve houdingcontrasteertmetdegebruikelijkefocusoptekortkomingen,problemenenbehoeften.

JoopergertzichwelaanmensendieABCDvoorstellenalseenkookboekof stappenplan.Voorhemisheteerdereenovertuiging,eenreeksprincipes.

ABCDgaatoverruimtegevenaandemanierwaaropbewonersalduizenden jarengemeenschapmaken.Hetvertrektvaneenvoortdurendeaandachtvoor mensen.Daaromkanjehetnietplannen,hetverlooptnietvolgenseen rechtlijnigproces,wanthethangtafvanallerleiverrassendefactoren.Dat onvoorspelbarekaraktermaakthetandersdanoverheidsbeleid:voorABCDis hetgeenprobleemdatcommunitybuildingergensandersuitkomtdanwaar hetgestartis.Wattelt,isdatjeonderwegdekrachtvandemensenontdekt ensamentotoplossingenkomtdiejealleennietkanbedenken.Zoversterk jedegemeenschapskracht.

�� GEEN MOESTUINEN ZONDER RELATIES

‘Whatever the problem is, community is the answer’.

Overheidsbeleid heeft meer impact als het kan voortbouwen op een krachtige en solidaire gemeenschap. Sommige gemeentebesturen geven graag steun aan burgerinitiatieven zoals moestuinen, een boekentil, een buurtfeest ... Voor Joop is dat vooral zinvol als het mensen helpt om te connecteren met elkaar, want “Relaties vormen de basis waaruit de gemeenschap groeit”. Hij noemt het een “wortelstelsel”, een onzichtbaar onderliggend netwerk van kleine sociale contacten. Verantwoordelijken kunnen beter trachten om dat netwerk voortdurend te stimuleren en zichtbaar te maken, ipv zelf activiteiten of initiatieven te organiseren. Als je gemeenschap veerkrachtig en solidair is, zullen er spontaan allerlei projecten van onderuit opschieten.

“OVER ABCD PRAAT JE NIET, JE DOET HET

De resultaten mogen er zijn. Joop vertelt een succesverhaal waarbij politieoproepen in een wijk van de gemeente Doetinchem pijlsnel daalden nadat een buurtwerker met ABCD aan de slag was gegaan. En in Utrecht ademt ieder buurthuis waar wij over de vloer komen ‘buurtleven’. Er komen diverse groepen over de vloer en mensen zitten spontaan bij elkaar om te praten zonder agenda. De vele sleutels die circuleren in de wijk wijzen op een cultuur van medezeggenschap en onderling vertrouwen. Het is er gezellig en vooral menselijk.

Joop Hofman | (inter)nationaal trainer ABCD en ook auteur, Faculty boardmember ABCD Europe en community builder in diverse steden en dorpen

Ook voor Avansa is ABCD geen recept uit een kookboek. Maar we schuiven toch enkele >> bouwstenen naar voor. Geen technieken, maar aandachtspunten. Die blijken parallel te lopen met de lessen van Joop.

Geloof in het kunnen van elke mens!

Wat leeft er in de buurt?

Banden smeden

Geef mensen de ruimte

Inzet erkennen

Burgers aan zet

Actie mobiliseert

Een hapje en een drankje

Overheid+burgers samen naar beter

Hún plek

EEN STUKJE

UTRECHT MEE NAAR HUIS

Wim Erkelbout en Piet Van Meerbeek

Utrecht scoort met haar anti-kafkabeleid en haar steun aan autonome buurthuizen en -initiatieven. Tegelijk lijkt de stad te worstelen met de vrolijke chaos van onderuit. Hoe kunnen beleid en burgers samenwerken? En moeten we vanaf nu allemaal aan de Asset Based Community Development? Avansa zet de eigen conclusies voor jou op een rijtje.

ABCD DOOR DE OGEN VAN AVANSA

Bij Avansa Oost-Brabant gebruiken we Asset Based Community Development al enkele jaren. In de infographic op de linkerpagina vind je de aandachtspunten die wij naar voor schuiven. Onze visie spoort in grote lijnen met de uitleg van Joop Hofman (zie p. 18-19).

Het ‘wortelstelsel’ van Joop kennen wij ook. Wij spreken van een cultuur van buurtinitiatief, zorg en solidariteit. Fundamenteel verschil: de term ‘buurtinitiatief’ legt de nadruk niet enkel op de contacten tussen mensen; het impliceert ook de bereidheid van mensen om actie te ondernemen om het samenleven te verbeteren. In tegenstelling tot Joop denken we dat ook gemeenschappen met veel onderliggende contacten een extra stimulans kunnen gebruiken om het pad naar transitie in te slaan. De projecten die spontaan voortkomen uit een gemeenschap, leiden niet per se tot de systeemverandering die we vandaag nodig hebben.

Dat de transitiegedachte niet voorkomt in Joops uitleg is geen toeval. ABCD geeft een leidraad waarmee een gemeenschap kan ZIJN maar zegt weinig over hoe een gemeenschap kan VERANDEREN. Over hoe je onrecht kan wegwerken of bedreigingen het hoofd kan bieden.

In die zin moeten we ons afvragen of ABCD voldoende houvast biedt voor gemeenschappen in een beschadigde en ongelijke wereld. Om die veranderingscapaciteit te versterken, hebben wij ook de bouwsteen ACTIE toegevoegd (zie p. 20). Het is in de actie dat mensen elkaar beter leren kennen, ideeën uittesten, een overkoepelend maatschappijbeeld ontwikkelen en oplossingen vinden. Daarom is het belangrijk om mensen samen te brengen om actie te ondernemen. Zonder actie geen oplossingen!

Verandering vraagt ook om samenwerking. Een maatschappelijk systeem evolueert enkel bij de gratie van organisatievormen die acties naar een hoger niveau kunnen tillen en fundamentele hervormingen kunnen coördineren. Dat kan een civiel mid-

CO-CREATIE MET EEN VLEUGJE FRUSTRATIE

denveld van bewonersinitiatief niet alleen. Het probleem is dat ABCD, van oorsprong een Angelsaksische model, zelden of nooit spreekt over de overheid. Bestuur is nagenoeg afwezig in de optiek van ABCD. Dat zien wij toch wel anders. We willen de overheid niet het idee geven dat we het zonder hem ook wel kunnen. Daarom is CO-CREATIE tussen burgers en bestuur voor ons ook een onmisbare bouwsteen. Net die co-creatie hoopten we te vinden in Utrecht. En inderdaad, het stadsbestuur zet een inspirerend en breed gamma van stimulansen in om initiatieven van onderuit te laten groeien.

Dergelijke incentives kennen we in België ook. Vooral de ‘Groene Tafel’ (zie p. 5) springt in het oog als innovatief instrument. Het gaat om een overleg tussen ambtenaren die ad hoc samenkomen bij moeilijkheden op het terrein. Een veelbelovende anti-kafkamaatregel! Een wezenlijk onderdeel van het beleid in Utrecht is de steun aan buurthuizen. Die plekken zijn heel belangrijk voor de dynamiek in de buurten.

stuurzo’ninfrastructuur vangemeenschappen, nergievretenderompkopzorgen.Dankunnen eren.Utrechtheeftboveno’nbuurthuizengeen trumentenzijn.Ondanks jnhetautonomeorganieidendoorimpulsenvan Utrechtfrustratiesover nbuurtwerkenbeleid. mtebeginnennietopmeinen.Hetheefteen ort,cultuur,educatie, elossesfeerwijktafvan idsdiscipline.

Initiatieven met homogeen publiek kunnen in het buurthuis toch kruisen.

Allesdraaitomcharismatischeverantwoordelijken.Zezijncruciaal, vindendejuistetoon,creëreneenopen,verwelkomendecultuur. Bovendiendraaitbuurtwerkvooreengrootstukompreventie.De resultatenzijndusnietaltijdmeetbaar.ZekerdeABCD-aanpak,waarbij hetempowerenvaneenbuurtcentraalstaat,isdoordesemdvandie onvoorspelbare,lichtelijkchaotischemaniervanwerken.

�� INVESTEREN IN VERTROUWEN

Dat alles matcht niet zo goed met de managementcultus van doelen en indicatoren. Een subsidiërende overheid kan op die manier maar moeilijk kwaliteitscontrole uitoefenen en efficiëntie meten.

Pech!Wantomdedrempellaagtehoudenengemeenschappenaanhet stuurtezetten,paktdeoverheidbestnietuitmetzwareprocedures.Zemoet datcompenserendoorteinvesterenineenvertrouwensrelatiemetdeactorenophetterrein.Hetisderegiedurvenloslatenenzichdurvenopstellenin eenfaciliterenderol.

Utrechthanteerteenmarktgerichteaanpakvanzorg.Omdezoveeljaarwordt debuurtzorgingevuldviaeenaanbesteding.Endatbotstmetdefaciliterende bestuurshouding.VanKrachtvanZuilenhorenwedatdeburgergroeperingen veeltijdnodighebbenomtelkensvanafnulhetvertrouwenmetzo’nnieuw zorgbedrijfoptebouwen.

�� KANSENGROEPEN

Kansengroepen betrekken in inspraakprocessen blijft een oud zeer. En gemengde activiteiten opzetten, blijft een uitdaging. Er zijn geen wonderoplossingen. Maar het hoeft niet per se een probleem te zijn als 2 initiatieven elk een ander publiek aantrekken. Het is niet meer dan menselijk. Misschien vind jij het tenslotte ook wel prettig om samen te komen met mensen met eenzelfde achtergrond? En als mensen met verschillende profielen niet de hele tijd samenwerken binnen één bewonersgroep, kunnen ze elkaar toch af en toe ontmoeten binnen datzelfde buurthuis of op het jaarlijkse buurtfeest. In het jargon heet het dan dat ze niet ‘bonden’ maar wel ‘bridgen’. Ook zo kan langzaam toenadering groeien.

De overheid van morgen faciliteert en geeft vertrouwen aan burgers.

[Avansa-cahier #1]

Burgers aan zet

[tekst]

Wim Erkelbout, Lucas Margrie Roefmans, Geert Sturtewagen, Sien Van de Velde, Piet Van Meerbeek

[hoofdredactie]

Piet Van Meerbeek

[nalezing]

Ann Calluy, Els Nicolai, Els Sallets

[foto’s]

Hilde Geirnaert, Els Nicolaï en Piet Van Meerbeek

[vorm]

Ann Calluy

[druk]

2024, CO2-neutraal bij Zwart op Wit

[online cahier]

zie educatief portaal avansa-oostbrabant.be/avansacampus-aangemeld

De ‘participatiesafari’ naar Utrecht vond plaats in november 2023. Het was een ware collectieve leerervaring.

De deelnemers (met heel uiteenlopende bagage en invalshoeken) hebben de bezochte projecten met de Avansa-medewerkers besproken en leerlessen getrokken. Een aantal van hen schreef ook mee aan de artikels of hanteerde de camera. Deze publicatie is het resultaat van dat collectieve proces. Bedankt allemaal!