อะไรคือ หลักพุทธของท่านพุทธทาส? การจะเข้าใจว่า อะไรคือ “พุทธธรรม” นั้นไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะพุทธศาสนามีหลายสายและหลายนิกาย แต่กรอบคิดของท่านพุทธทาส กลับเป็นไปในมุมมองที่ กินมิติกว้างมาก แนวพุทธของท่านเปลี่ยนผ่านนิกายและชุด ความเชือ่ ต่างๆ โดยเฉพาะแนวทางของท่านโพธิธรรม (ตักม้อ) ผู้ให้กำ�เนิด “เซ็น” ทำ�ไมท่านพุทธทาส จึงสนใจงานของท่านโพธิธรรมวิเคราะห์ ว่าท่านโพธิธรรม คือพระผู้เป็นที่มาของแนวคิดพุทธแบบไม่มี สาย และไม่มีนิกาย สิ่งที่ท่านโพธิธรรมเสนอ และตีความ คือ แนวคิดพุทธศาสนาแบบนอกกรอบ นอกคอก ท่านพุทธทาสได้น�ำ แนวคิดหลักของท่านโพธิธรรม มาใช้เป็นแนวคิดพืน้ ฐานใน การอธิบายธรรม โดยเฉพาะหลักคำ�สอนทีว่ า่ “ธรรมคือธรรมชาติ” คำ�ว่า ธรรมชาติ ไม่ได้หมายถึงสรรพสิง่ ทีเ่ รามองเห็นภายนอก แต่จะหมายถึงสภาวธรรมชาติทงั้ หมด ผูใ้ ดเข้าใจ ใครเข้าถึงกฎพืน้ ฐานของธรรมชาติ ก็สามารถเข้าถึงธรรมด้วยกันทัง้ นัน้ ฉะนัน้ “ธรรม” จึงไม่เป็นของใครคนใดคนหนึง่ ไร้สงั กัด ไร้ผทู้ จี่ ะอ้างว่าเป็นเจ้าของ ไม่มีพรมแดน ไม่มีจุดจบ แต่ความเป็นไปในสังคม พุทธศาสนาแบบรัฐยังคงครอบงำ�จินตนาการของ ชาวพุทธ ที่เน้นความสูงส่ง การยึดติดตัวบุคคล การปิดกั้น การถกเถียง เสวนา และวิพากษ์วจิ ารณ์ขณะทีท่ า่ นพุทธทาสกลับไปสูร่ าก และทิง้ เมล็ดพันธุแ์ ห่งเสรีภาพ ความกล้าหาญ และความเปิดกว้างทางจินตนาการไว้จนกลายเป็นนักธรรมขบถ เพราะงานที่ท่านพุทธทาสทำ�ตลอดทั้งชีวิต ก็คือ งานแปลความ การถอดความ และตีความคำ�สอนพุทธศาสนา
หลังมรณภาพ ท่านพุทธทาสถูกยกย่องให้กลายเป็นปูชนียบุคคล บุคคลสำ�คัญ ของรัฐ และคนของโลกไป จากที่เคยถูกมองว่าเป็นพระขบถ ก็ถูกนำ�ความดังไปสวม ทับกับวัฒนธรรมคลั่งใคล้เซเล็บบริตี้ในโลกทุนนิยม ทำ�ให้ความเป็นพุทธทาส “ขายได้” และกลับมาสอดรับกับจินตนาการพุทธศาสนาแบบรัฐอีกครัง้ คำ�สอนของท่านพุทธทาส ฟุ้งกระจายอยู่ทุกแห่งหน ไม่ว่าจะเป็นผนัง เก้าอี้ในสวน เสื้อยืด ถ้วยกาแฟ ถุงผ้า ฝาครอบมือถือ
49