Grolsch Art Boom 2014 by Art Agenda Nova

Wstęp / Introduction

009

PROJEKTY / PROJECTS

021

Grzegorz Klaman: Plac Apatia / Apathy Square

023

Marta Deskur: Nova Roma

029

Stanisław Ruksza: Oblicze dnia. Koszty społeczne w Polsce po 1989 roku / The Face of Day. Social Costs in Poland after 1989

039

Małgorzata Szydłowska, Bartosz Szydłowski: Fontanna Przyszłości / The Future Fountain

057

Paulina Ołowska: Markiza / Marchioness

067

Sasza Kurmaz: Chwała ludziom Nowej Huty / Glory to the People of Nowa Huta

075

Łukasz Jastrubczak, Szymon Kobylarz, Franciszek Orłowski, Jakub Pišek, Michał Smandek: Pokój instruktorów / Instructors’ Room

083

Szymon Kobylarz: Pokój instruktorów: 1:1 / Instructors’ Room: 1:1

087 5

Michał Smandek: Pokój instruktorów: Ścięty stożek Super Stal / Instructor’s Room: Conical Frustum Super Steel

093

Franciszek Orłowski: Pokój instruktorów: Stary niedźwiedź mocno śpi / Instructors’ Room: Old Bear Is Fast Asleep

099

Łukasz Jastrubczak: Pokój instruktorów: Działanie na słońcu / Instructors’ Room: Operation on the Sun

105

Łukasz Jastrubczak i Jakub Pišek: Pokój instruktorów: Turbosampler / Instructors’ Room: Turbosampler

113

Bogna Świątkowska: Co dalej zobaczymy, ale co teraz? Nowa Huta dziś i jutro / Tomorrow, We’ll See, but What Now? Present and Future Nowa Huta

119

Grolsch ArtBoom Festival poza Krakowem / Grolsch ArtBoom Festival outside Kraków

131

Janek Simon: Gabinet Doktora Janka / The Cabinet of Doctor Janek

133

Sasza Kurmaz:

Statystyka / Statistics

137

konkurs FRESH ZONE / FRESH ZONE contest

143

Fresh Zone

144

Hubert Gromny, Xavery Wolski: Let’s trim our hair in accordance with lifestyle

146

Monika Kozub: Ciepło/Zimno / Warm/Cold

154

Marta Frank: Reset

158

Wydarzenia towarzyszące / Accompanying events

163

Święto Cykliczne / Cyclical Feast

164

Kultura na widoku / Culture Exposed

166

Projekt Space fillers. Sztuka w przestrzeni publicznej / Space Fillers Project. Art in Public Space

167

Licz na zieleń / Count on the Green

168

Spotkanie z Pauliną Ołowską / Meeting with Paulina Ołowska

169

Apendyks / Appendix

173

Stach Szabłowski: Sztuczne kwiaty czyli pejzaż przestrzeni publicznej z obcym elementem / Artificial Flowers, or a View of Public Space with a Foreign Piece

174 7

Szanowni Państwo,

Ladies and Gentlemen,

Obecność Nowej Huty w kulturze jest faktem. Jej

The cultural presence of Nowa Huta is a fact. The images

wizerunek pojawia się w różnych dziedzinach sztuki,

of the district may be found in various art disciplines,

na wielu płaszczyznach i w wielu kontekstach, m.in.

in numerous planes and dimensions e.g. Ryszard

w reportażu Ryszarda Kapuścińskiego To też jest

Kapuściński’s reportage To też jest prawda o Nowej

prawda o Nowej Hucie, w filmie Człowiek z marmuru

Hucie [This, too, is the Truth of Nowa Huta], Andrzej

Andrzeja Wajdy czy w poezji – Poemacie dla dorosłych

Wajda’s film Man of Marble, and in poetry, Adam

Adama Ważyka i w wierszach Wisławy Szymborskiej.

Ważyk’s long poem Poemat dla dorosłych [Long Poem

Podziwiamy projekt starej Nowej Huty – jej wspaniały

for Adults] and in Wisława Szymborska’s poems. We

układ urbanistyczny nawiązujący do idei miasta-ogrodu,

marvel at the design of old Nowa Huta, its impressive

zachwycamy się nowohucką architekturą inspirowaną

urban plan following the concept of garden-city, and

barokiem, klasycyzmem i renesansem.

at the Nowa Huta architecture inspired by the Baroque, Classicism and the Reneissance.

Nowa Huta przyciąga uwagę turystów, dziennikarzy, badaczy, aktywistów, twórców teatralnych i animatorów

Nowa Huta attracts the attention of tourists, journalists,

kultury. To, że artyści związani ze sztukami wizualnymi

scholars, activists, theatre artists and cultural animators.

zajęli się tym tematem, było nieuniknione. Interwencje

That visual artists should join the group was unavoidable.

podejmujące nieraz trudną tematykę związaną

The interventions, challenging the difficult problems

z Nową Hutą zarówno przez lokalnych twórców

of Nowa Huta, of both the local artists, invited to

zaproszonych do udziału w festiwalu, jak i tych którzy

participate in the festival, and the new-comers to the

w Nowej Hucie gościli po raz pierwszy, przyczyniły się

district, helped to “disenchant” the image of Nowa

do „odczarowania” jej wizerunku, pobudziły do refleksji

Huta, made us reflect on the past of the area as well

nad przeszłością tego obszaru, ale także nad jego

as its future, and recognise developments, needs and

przyszłością, wizją rozwoju, potrzebami i problemami.

problems.

Kilkanaście czerwcowych dni – spotkania artystów

A few days in June – artists meeting the residents,

z mieszkańcami, przedstawicielami instytucji kultury

representatives of institutions of culture and local

i lokalnych inicjatyw, dyskusje, wystawy, instalacje

initiatives, discussions, exhibitions, art installations

artystyczne w przestrzeni – okazało się kolejnym

in space – became another incentive to a closer

impulsem do bliższego poznania dzielnicy, jej przestrzeni

acquaintance with the district, its people and spaces,

i ludzi, tym razem wywołanym przez wybitnych

this time provided by outstanding contemporary visual

reprezentantów współczesnej sztuki.

artists.

Jacek Majchrowski

Prezydent Miasta Krakowa

Mayor of the City of Krakow

Szanowni Państwo,

Ladies and Gentlemen,

Ten festiwal od początku swojego istnienia przełamuje

From the very beginning the festival goes against

schematy. Wprowadzanie sztuki współczesnej w miejski

the grain. Introducing contemporary art into the

pejzaż Krakowa mogło zaskakiwać, a czasem wręcz

cityscape of Krakow might have been surprising, or

budzić kontrowersje, nikogo jednak nie pozostawiało

even controversial, but left nobody indifferent. This is the

obojętnym. W tym należy upatrywać naszego

source of our success: Grolsch ArtBoom Festival it its very

wspólnego sukcesu: Grolsch ArtBoom Festival w samych

assumptions affects not only the field of art, but also the

swoich założeniach funkcjonuje w wymiarze nie tylko

society, working with an existing context and creating

artystycznym, ale także społecznym, odnosząc się do

there new meanings.

zastanej rzeczywistości i budując w niej nowe konteksty. The festival curators’ focus on Nowa Huta in 2014 Skupienie uwagi kuratorów festiwalu w roku 2014 na Nowej

is a natural consequence of the assumptions. The

Hucie jest w tej perspektywie naturalną konsekwencją.

youngest district of Krakow, once the flagship socialism

Najmłodsza dzielnica Krakowa, niegdyś sztandarowa

investment, magnifies the social and economic present-

inwestycja socjalizmu, skupia dziś w sobie społeczne

‑day problems, while emanating hidden energy, ever

i ekonomiczne problemy współczesności – ale także

more daringly uncovered by numerous local initiatives.

emanuje ukrytym potencjałem, który coraz śmielej daje

ArtBoom demonstrations, clearly alluding to the history

o sobie znać choćby poprzez liczne lokalne inicjatywy.

of Nowa Huta, are an expression of faith in the energy

ArtBoomowe manifestacje, w których nietrudno odczytać

and a voice in the reviving discussion on the future of

nawiązania do dziejów Nowej Huty, są wyrazem wiary

the district.

w ten potencjał i wpisują się w ożywioną ostatnio dyskusję The importance of our subject is validated by the

na temat przyszłości dzielnicy.

reaction of the local community: such projects as O tym, jak ważnego tematu dotknęliśmy, świadczą

Marchioness, Glory to the People of Nowa Huta or

reakcje lokalnej społeczności: projekty takie jak

The Future Fountain collected a multigenerational

Markiza, Chwała ludziom Nowej Huty czy Fontanna

gathering of Nowa Huta residents and encouraged

Przyszłości gromadziły i zachęcały do ich komentowania

their commentary. Discussions and meetings involving

wielopokoleniowe grono nowohucian. Debaty

active participation of the residents proved that they

i spotkania z aktywnym udziałem mieszkańców dowodzą,

welcomed the festival not as a “raid” on Nowa Huta, but

że nie był to dla nich „najazd” festiwalu na Nową Hutę,

with a good understanding of our cooperative efforts.

ale że jest tu miejsce i zrozumienie dla działań, jakie The involvement of Grolsch ArtBoom Festival in the life

wspólnie podejmowaliśmy.

of Krakow, without eschewing our local problems, is for To zaangażowanie, z jakim Grolsch ArtBoom Festival

us, the organisers, a testimony of its reliability and an

uczestniczy w życiu Krakowa, nie uciekając od

honour.

jego problemów, jest dla nas, jego organizatorów, świadectwem wiarygodności i powodem do dumy. Izabela Helbin Director of the Krakow Festival Office Izabela Helbin Dyrektor Krakowskiego Biura Festiwalowego

Doświadczenie Nowej Huty

Experience of Nowa Huta

Nowa Huta to miejsce obarczone stereotypami.

Nowa Huta is a space loaded with stereotype.

Ryzyko organizacji Festiwalu w tej dzielnicy było

The risk of organising the Festival in the district was

duże, nie tylko ze względu na niejako skazanie się

significant, not only because of certain banishment

na peryferyjność i niewidoczność w centrum Krakowa.

to the periphery of Krakow and invisibility in the

Problematyczny mógł się okazać również społeczny

centre. The social reception of our projects might

odbiór naszych propozycji. Tu jednak mieliśmy do

also have become problematic. However, we were

czynienia z wielkim zaskoczeniem i satysfakcją. Edycja

greatly surprised here and hugely satisfied. The edition

dedykowana w całości Nowej Hucie, tematycznie

dedicated entirely to Nowa Huta turned out to be

i lokalizacyjnie okazała się potrzebna, dostrzeżona

needed, both in its themes and location, noticed and

i doceniona przez mieszkańców. Znaleźliśmy partnerów

appreciated by the residents. We found partners in

lokalnych, indywidualnych i instytucjonalnych,

local individuals and institutions, eager to co-operate

chętnych do współpracy i włączenia się w program

and join the programme of the Festival.

Festiwalu. The construction of Nowa Huta began in 1949, and until Budowę Nowej Huty rozpoczęto w 1949 roku, a do

1951 the district had been a separate city, built for the

1951 roku ta dzielnica funkcjonowała jako osobne

workers of the steelworks in the making. As a district of

miasto, zbudowane dla pracowników mającego

Krakow, Nowa Huta has always been a marginal ‘heart

powstać kombinatu metalurgicznego. Jako dzielnica

of darkness’, distant, troublesome, dishonourably non-

Krakowa Nowa Huta była zawszę z boku, odległa,

‑homogenous with the city, seemingly our pride, with

stwarzająca kłopoty, „jądro ciemności”, wstydliwie

the exception of ‘intelligentsia’ Krakow.

niejednolita z miastem, niby powód do dumy, ale jednak nie dla „inteligenckiego” Krakowa.

Nowa Huta is currently one of the lenses focusing the problems of Polish post-1989 transformation. Although

Nowa Huta obecnie jest też jednym z miejsc, które jak

25 years have passed, the problems are still visible

w soczewce zbierają problemy polskiej transformacji

and unresolved. This year, for the 6th edition of Glorsch

po 1989 roku. Mimo upływu 25 lat pozostają one

ArtBoom Festival, celebrating the 25th anniversary

wciąż widoczne i nieprzepracowane. W tegorocznej,

of modern-day Poland, we decided to confront the

6. edycji Festiwalu Grolsch ArtBoom, wpisując się w tę

problems with invited artists and curators.

rocznicę, postanowiliśmy wziąć na warsztat z artystami i kuratorami właśnie ten obszar.

The problematic themes surfaced most distinctly in the exhibition The Face of Day. Social Costs in Poland

Zarysowane wątki szczególnie wybrzmiały na

after 1989 curated by Stanisław Ruszka. The exhibition

wystawie Oblicze dnia. Koszty społeczne w Polsce

collected the most significant works created after 1989

po 1989 roku, kuratorowanej przez Stanisława Rukszę.

problematizing social and economic transformation, as

Na wystawie znalazły się najważniejsze prace

well as changes in visual arts. The curator intended the

powstałe po transformacji, poruszające problem

exhibition to be a visual history of Polish transformation,

przemian socjalnych, gospodarczych, ekonomicznych,

focusing in particular on exclusions produced in

a także tych w obszarze sztuk wizualnych.

the process. Numerous unsolved problems, such as

W zamierzeniu kuratora stały się one wizualną historią

women’s art, incurred social costs, free markets issues,

polskiej transformacji, ze szczególnym uwzględnieniem

keep coming back. The artists, however, do not provide

wykluczeń, jakie się wówczas dokonały. Nadal

ready-made solutions, rather soundly demonstrate our

wiele dawnych problemów, takich jak praca kobiet,

unconscious and unfulfilled tasks.

poniesione koszty społeczne, kwestie dotyczące wolnego rynku, wciąż powraca. Artyści nie dają nam

Exclusion became the theme of Marta Deskur

jednak gotowych rozwiązań, po raz kolejny doskonale

co-operation with Wojtek Szymański in their project

wskazują na to, co powinniśmy sobie uświadomić,

Nova Roma, co-organised with the Roma Association

nad czym pracować.

“Harangos”. The project consisted in running a cycle 11

Kwestię wykluczenia podjęła Marta Deskur we

of workshops in Roma dayrooms, in which Roma

współpracy z Wojtkiem Szymańskim w projekcie

children worked with the artist on a series of collages

Nova Roma, który został zrealizowany wspólnie

created from contemporary photos of the district

z romskim Stowarzyszeniem Harangos. Projekt polegał

and elements added by children themselves. The

na przeprowadzeniu w romskich świetlicach cyklu

local context was crucial, as well as Roma stories and

warsztatów, podczas których dzieci romskie wraz

legends together with their experience of living in

z artystką pracowały nad serią kolaży, wykorzystujących

Nowa Huta. All this made possible the creation of an

współczesne fotografie dzielnicy i elementy dodane

alternative image of a place unknown not just to the

przez same dzieci. Ważny był tu kontekst miejsca,

Polish people, but also the Roma residents. The project

romskie legendy i opowieści, a także doświadczenie

resulted also in the art book containing a collection

Romów żyjących w tej konkretnej przestrzeni. Dzięki

of created collages with Romani captions.

temu udało się stworzyć alternatywny obraz wciąż nieznanego, czasami obcego nie tylko nam, ale

The tortuous history of Nowa Huta involved several

i Romom miejsca. Rezultatem działania jest także książka

thorough transformations. Primarily, it had to transform

artystyczna, zawierająca katalog powstałych prac

from a socialist city into a district of Krakow, to acquire

opatrzonych tytułami w języku romani.

new identity. The change was going along the transformation taking place in the country after 1989.

W swoje burzliwej historii Nowa Huta przeszła kilka

The transformation was best expressed in erasing the

istotnych zmian. Przede wszystkim musiała przeobrazić

so-called ‘places of memory’, testimonies to history

się z miasta socjalistycznego w dzielnicę Krakowa,

politics in the times of the People’s Republic of Poland.

zyskać nową tożsamość. Wiązało się to także ze

This also happened in Nowa Huta, where people tried

zmianami, jakie dokonywały się po 1989 roku w całym

to remove every communist symbol.

kraju. Najlepszym wyrazem zachodzących zmian było pozbywanie się tzw. miejsc pamięci, świadczących

The statue of Lenin stood for years on Aleja Róż [Rose

o polityce historycznej czasów PRL-u. Tak też się stało

Avenue]. It was one of the most characteristic and

z Nową Hutą, gdzie starano się pozbyć wszelkich symboli

dominating elements of Nowa Huta architectural

komunizmu.

design. Now the place is empty, which is expressly reminiscent of the attempt to erase the post-

Na alei Róż przez wiele lat stał pomnik Lenina. Był to

‑totalitarian trauma and is a visible sign of failure of

jeden z najbardziej charakterystycznych i dominujących

the revolutionary idea. Grzegorz Klaman raised there

elementów w całym układzie architektonicznym

a white flag, a symbol of surrender. However, the

Nowej Huty. Obecnie miejsce to jest puste, co

question is: who is surrendering? The old revolutionaries,

dobitnie przypomina o próbie wymazania traumy po

whose dreams of classless society turned out to be

totalitarnym systemie i stanowi jawny znak upadku idei

utopian? Or is it really the contemporary society

rewolucji. Grzegorz Klaman postawił w tym miejscu

surrendering, including the district residents, who put

monumentalną białą flagę – symbol poddania

trust in political utopias, making the old system fall,

się. Pojawia się tylko pytanie – kto rzeczywiście się

and created the following illusion?

poddaje? Dawni rewolucjoniści, których marzenia o społeczeństwie bezklasowym okazały się utopią?

The Festival revealed also the power of symbols, which

Czy może tak naprawdę poddaje się współczesne

we tried to erase from our consciousness. The Future

społeczeństwo, tym samym mieszkańcy dzielnicy, którzy

Fountain was created by Małgorzata Szydłowska and

obalając dawny system, uwierzyli w polityczne utopie

Bartosz Szydłowski on Plac Centralny, an object made

i zaproponowali w zamian kolejną mrzonkę?

to be a temporary fountain, culminating in a garishly yellow mini-statue of Lenin, formally resembling the

Podczas trwania Festiwalu okazało się, jaka siła

original designed by Professor Konieczny. The fountain

drzemie w symbolach, które próbowaliśmy usunąć

caused a heated discussion in the media. There were

z naszej świadomości. Na placu Centralnym

warnings of “summoning communist ghosts”, members

Małgorzata i Bartosz Szydłowscy stworzyli Fontannę

of parliament putting questions to the government.

Przyszłości, obiekt spełniający rolę czasowej fontanny,

According to authors’ intention, the work transcended

zwieńczony niewielką neonowożółtą rzeźbą Lenina

its fountain-function and uncovered our attitude

nawiązującą w formie do oryginału według projektu

to the past and its material traces. Again, it became

prof. Koniecznego. Po ustawieniu fontanny przez

apparent that social messages sent by art are widely

media przetoczyła się żarliwa dyskusja. Pojawiły się

resonating, art projects make a contribution to public

głosy o „wywoływaniu komunistycznych upiorów”,

debate, and strong emotions are aroused by a

interpelacje poselskie. Zgodnie z założeniem twórców,

humorous allusion to the past of the district. The project

ta praca przekroczyła funkcję fontanny i ukazała nasz

and the following controversy also brought back the

stosunek do przeszłości i jej materialnych śladów. Po

issue of freedom of artistic expression.

raz kolejny okazało się, jak mocno rezonują społecznie komunikaty wysyłane przez sztukę, jaki potencjał

The reconstruction of another Nowa Huta emblem was

do debaty mają projekty artystyczne, jakie emocje

performed by Paulina Ołowska, artist renowned for her

wywołuje żartobliwe nawiązanie do przeszłości

affection for neon-signs. Here, she was attracted to

dzielnicy. W przypadku tej realizacji i związanych z nią

the history of Marchioness neon-sing, once advertising

kontrowersji pojawiło się także bardzo ważne pytanie

the confectioner’s of the name. The 1960s graphic

dotyczące kwestii wolności wypowiedzi artystycznej.

design has both historical and artistic value, so returning the neon-sign to its old glory was worthwhile.

Rekonstrukcji jednego z emblematów Nowej Huty

The renovated neon-sign met with general approval

podjęła się również Paulina Ołowska, artystka

of residents, who gathered for the re-lighting of the

powszechnie znana ze swojego zamiłowania do

neon-sign and remembered not only the sweets once

neonów. Tym razem zainteresowała ją historia Markizy,

purchased at the confectioners’, but also shops and

reklamującej niegdyś cukiernię o tej samej nazwie.

establishments existing here before “the era of the

Projekt graficzny neonu z lat 60. ma wartość zarówno

banks”. Ołowska’s activity did not only become a part

historyczną, jak i artystyczną, i warto było przywrócić

of restoring the beauty of Nowa Huta, but has also

mu dawną świetność. Odrestaurowany neon spotkał

drawn attention to art heritage of the Krakow district:

się z wielką aprobatą lokalnych mieszkańców, licznie

decent, deliberate, coherent structures of urban

zgromadzonych podczas wieczoru jej ponownego

planning and architecture.

zaświecenia, z których większość wspominała nie tylko słodkości, jakie kupowali w dawnych czasach

The marginalised history of art and culture in Nowa

w cukierni, ale także sklepy i lokale, które działały

Huta was recovered also by Łukasz Białkowski and the

tutaj przed „erą banków”. Działanie Ołowskiej

artists (Szymon Kobylarz, Michał Smandek, Franciszek

wpisywało się nie tylko w estetyzację przestrzeni

Orłowski, Łukasz Jastrubczak and Jakub Pišek) invited

Nowej Huty, ale przypomniało o zapomnianym

to the project Instructors’ room. In the PRL period, Nowa

artystycznym dziedzictwie tej części Krakowa, dobrych,

Huta witnessed the emergence of numerous community

przemyślanych, spójnych realizacjach urbanistyczno-

centres, cinemas, theatres and artists’ studios. In

‑architektoniczno-projektowych.

reference to their practice, the curator and the artists created a series of actions inscribed into the socialist

O marginalizowanej kulturalno-artystycznej historii

heritage of the district. The artists were on residence in

Nowej Huty przypomniał również Łukasz Białkowski wraz

Nowa Huta. Szymon Kobylarz in his 1:1 prepared a copy

z zaproszonymi artystami (Szymon Kobylarz, Michał

of the grand chandelier from NCK, Nowa Huta Cultural

Smandek, Franciszek Orłowski, Łukasz Jastrubczak

Centre. The interior design of the building had been

i Jakub Pišek), organizując Pokój instruktorów. W okresie

copied from one of Kiev theatre-cinema centres, so

PRL-u w Nowej Hucie powstało wiele domów kultury,

a copy’s copy was made and exhibited on the green

kin, teatr oraz pracownie udostępniane artystom.

in front of the building, accessible from Aleja Jana

Odwołując się do tych praktyk, kurator wraz z artystami

Pawła II [John Paul II Avenue]. Michał Smandek, in turn,

stworzył szereg akcji wpisujących się w dziedzictwo

constructed a smoking cone, reminiscent of no longer

socjalistycznej dzielnicy Krakowa. Artyści przebywali

operating steelworks chimneys, a fixture of Nowa Huta

w Nowej Hucie w charakterze rezydentów. Szymon

landscape. The small-scale DIY cone arouse uniformly

Kobylarz w pracy 1:1 wykonał obiekt będący kopią

positive reaction.

żyrandola znajdującego się w Nowohuckim Centrum Kultury. Wystrój budynku został skopiowany z jednego

We ought to remember that Nowa Huta is not only

z centrów teatralno-kinowych w Kijowie, powstała

post-industrial heritage, but also a net of hidden 13

więc kopia kopii, zlokalizowana na zielonym skwerze

allusions to ancient myths. One is connected to solar

widocznym od strony alei Jana Pawła II. Z kolei Michał

symbolism, employed by Łukasz Jasturbczak in his

Smandek skonstruował dymiący stożek, przypominający

activity. He improvised 24 minutes of hypnotising flute

działające niegdyś kominy kombinatów

music to charm the sun, proving that modernity also

metalurgicznych, stały nowohucki element pejzażu.

needs myths and utopias. Jarsturbczak’s performance

W mniejszej skali, zbudowany na zasadzie „zrób-to-sam”,

became the base for the DJs set played be the artist

stożek budził jednoznacznie życzliwe zainteresowanie.

and Jakub Pišek.

Musimy pamiętać, że Nowa Huta to nie tylko oczywiste

Sound was the material of another artist in the

poprzemysłowe dziedzictwo, ale i często ukryte

Instructors’ room, Franciszek Orłowski’s work. His

odwoływanie się do dawnych mitów. Jednym z nich

installation Old Bear Is Fast Asleep, based on a popular

jest symbolika solarna, którą wykorzystał w swoim

nursery song, was situated on Aleja Róż, in the former

działaniu Łukasz Jastrubczak. Przez 24 minuty wykonywał

vicinity of the Lenin’s statue. The local context and the

hipnotyzującą muzykę na flecie, która miała zaczarować

neighbouring Apathy Square by Grzegorz Klaman, not

słońce, ukazując tym samym, że nawet nowoczesność

only filled the ideological void left by the monument,

potrzebuje utopii i mitów. Performance Jastrubczaka

but made the song lyrics: “My się go boimy, na

posłużył jako podstawa DJ-setu wykonywanego przez

palcach chodzimy, jak się zbudzi to nas zje! [We fear

artystę we współpracy z Jakubem Piškiem.

the bear, tiptoe around, he’ll eat us, when he wakes]” a subtle sound intervention into the fears of the former

Dźwięk wykorzystał w swojej pracy również Franciszek

times.

Orłowski, uczestnik Pokoju instruktorów. Jego instalacja Stary niedźwiedź mocno śpi, odwołująca się do

The problems of appropriate remembrance returned

popularnej dziecięcej piosenki, umieszczona była na

in the work of Ukrainian artist, Sasza Kurmaz, who

przy alei Róż, w okolicy dawnego pomnika Lenina.

composed a flower bed with the volunteers. Similar

Kontekst miejsca oraz sąsiedztwo pracy Plac Apatia

flower compositions were a standard decorative

Grzegorza Klamana, wypełniającej pustkę nie tylko

element of socialist cities such as Nowa Howa.

ideologiczną po pomniku, doprowadziły do tego, że

Employing a trivial aesthetics of colourful flowers, the

słowa „My się go boimy, na palcach chodzimy, jak się

artist raised questions about various types of memory

zbudzi to nas zje (…)” sprawiły, iż ta subtelna interwencja

present in this part of Krakow. A flower bed which once

dźwiękowa konfrontowała nas z lękami przeszłości.

was an effective tool of socialist propaganda and enforced collective work, now serves as a tribute to the

Pytania o adekwatne sposoby upamiętniania powróciły

district residents paid by the title Glory to the People

w pracy ukraińskiego artysty Saszy Kurmaza, który

of Nowa Huta.

wraz z wolontariuszami ułożył rabatę kwiatową. Podobne kompozycje były jednym z elementów

ArtBoom Festival has for some time attempted to

dekoracyjnych socjalistycznych miast, takich jak Nowa

organise discussions with invited guest on the subject

Huta. Wykorzystując banalny, estetyczny element, jakim

of each year’s edition. This years, Bogna Świątkowska,

są kolorowe kwiaty, artysta postawił pytania o różne

her guest, Patrizia Bonifazio, and Nowa Huta animators

rodzaje pamięci obecne w tej części Krakowa. Rabata

concentrated on the changes in the district in recent

mogła być z jednej strony skutecznym narzędziem

times. An important issue raised in the discussion was

propagandy i przymusu do pracy kolektywnej na rzecz

the futurologist heritage of Nowa Huta. How should

systemu, z drugiej strony zaś może być dziś hołdem

cities constructed with a future emphasis be presently

dla mieszkańców dzielnicy oddanym hasłem Chwała

engaged? How should the unfulfilled paradox of

ludziom Nowej Huty.

modernity be creatively addressed? The presentations

Od dłuższego czasu w ramach Festiwalu staramy się

Future Nowa Huta gave us the opportunity to learn

dyskutować wraz zaproszonymi gośćmi nad tematami,

about the things already done, documented, and

które wypływają podczas konstruowania programu

solved, once again verify and discuss our present

ArtBoomu. W tym roku wraz z Bogną Świątkowską

initiatives in order to lay out new paths of development

i zaproszonymi przez nią Patrizią Bonifazio i animatorami

and reflect on the future of the district, the city and

and bar camp discussions at the meeting Present and

z Nowej Huty koncentrowaliśmy się na zmianach, jakie

the Festival, confronting our ideas with the needs

się tutaj dokonały w przeciągu ostatnich lat. Ważnym

of local activists, citizens and residents.

wątkiem, który wybrzmiał podczas debaty, była kwestia futurologicznego dziedzictwa Nowej Huty.

One significant set piece of the Festival is the Fresh

Jak powinniśmy współcześnie wykorzystywać miasta

Zone young artist completion. Mirosław Bałka, Ryszard

mające w swojej genezie nastawienie na przyszłość?

Krynicki and Bogna Świątkowska together with the

Jak odnieść się kreatywnie do tego paradoksu

Festival Artistic Director and Krakow Festival Office

nowoczesności, który nigdy nie został wcielony w życie?

representative Robert Piaskowski selected 3 projects

Dzięki prezentacjom i rozmowom podczas barcampowej

this year: Let’s trim our hair in accordance with

debaty Nowa Huta dziś i jutro mogliśmy zapoznać się

lifestyle, Warm/Cold and Reset. Hubert Gromny and

z tym, co już zostało zbadane, udokumentowane,

Xaviery Wolski took us to the notorious Nowa Huta

przepracowane, i po raz kolejny poddać weryfikacji

hairdressing salon to cut our hair in accordance with

i dyskusji to, czym się zajmujemy, oraz wspólnie

North Korean haircut standards. The list of approved

budować nowe drogi rozwoju i dyskutować o przyszłości

haircuts for North Koreans comprises 28 standards and

dzielnicy, miasta, Festiwalu, konfrontować nasze

the practice is indeed no different than the tyranny

wizje z potrzebami miejskich aktywistów, osób

of stylists imposing seasonal trends under the guise

zaangażowanych, mieszkańców.

of free choice. Monika Kozub invited the ArtBoom audience to walk the route of former fallout shelters,

Stałym i istotnym elementem Festiwalu są realizacje

until then forgotten. The award-winner wrapped

konkursu dla młodych artystów Fresh Zone. Mirosław

the shelters’ entrances and exits in aluminium foil,

Bałka, Ryszard Krynicki, Bogna Świątkowska we

drawing attention to a parallel underground city built

współpracy z dyrektor artystyczną Festiwalu i Robertem

in Nowa Huta. Marta Frank created the project of

Piaskowskim z KBF nagrodzili w tym roku 3 projekty: Let’s

one-hour night power cut for the district to remind of

trim our hair in accordance with lifestyle, Ciepło/Zimno

the so-called ‘degree 20 of power’, or frequent power

i Reset. Wraz z Hubertem Gromnym i Xawerym Wolskim

cuts in the 1980s. Cutting the contemporary residents

w kultowym, nowohuckim salonie fryzjerskim Bobas

from daily habits, her project would have forced them

mieliśmy możliwość ścięcia włosów na wzór standardów

to establish more ‘primal’ and natural relationships

fryzur z Korei Północnej. Wykaz dozwolonych cięć dla

with their neighbours. For legal reasons, the project

Koreańczyków obejmuje 28 rodzajów ułożenia włosów

was eventually organised in the village of Nowa Huta

i tak naprawdę nie różni się ta praktyka od dyktatu

in Kartuzy region.

stylistów narzucających, pod pozorem wolności wyboru, co sezon nowe trendy. Monika Kozub zaprosiła

Organising the Festival, we wish to focus not only

uczestników ArtBoomu na spacer szlakiem dawnych

of the city centre of Krakow, the Old Town, but visually

schronów przeciwatomowych, które do tej pory

dissect the fibre of the entire urban area. Last year

pozostawały niezauważone. Laureatka opakowała

we probed Podgórze and Nowa Huta this year, which

wejścia i wyjścia ze schronów folią aluminiową,

had been our desire for some time. Experience gained

zwracając uwagę na alternatywne, podziemne

and energy produced by this edition demonstrated

miasto zbudowane w Nowej Hucie. Z kolei Marta Frank

that ArtBoom is not just the organised art projects:

stworzyła koncepcję, aby na jedną, nocną godzinę

exhibition, workshops, meetings, concerts and cultural

pozbawić tę część miasta prądu, przypominając

initiatives’ discussion. As we have expected, it remains

problemy z 20 stopniem zasilania, częstą w latach 80.

an exchange platform and a site of knowledge

przerwę w dostawie prądu. Odcinając współczesnych

production, where we give as much as we receive

mieszkańców od codziennych przyzwyczajeń,

in feedback.

swoim projektem zmusiłaby do nawiązania bardziej „pierwotnych” i naturalnych relacji. Z powodów formalnoprawnych realizację projektu przeniosła do wsi Nowa Huta w powiacie kartuzkim.

Małgorzata Gołębiewska Kraków, 18. 08. 2014

Jako organizatorzy Festiwalu staramy się nie skupiać tylko na centrum Krakowa – Starym Mieście, ale 15

poddawać wizualnej wiwisekcji tkankę całego miasta.

Małgorzata Gołębiewska

W zeszłym roku gościliśmy w Podgórzu, w tym roku w Nowej Hucie, o której myśleliśmy od dłuższego czasu.

Born in 1973 in Cracow, she’s the art director of the

Doświadczenia i energia, jaka uwolniła się podczas tych

ArtBoom Festival. She’s a historian of art, curator,

edycji, pokazała, że ArtBoom to nie tylko proponowane

exhibition coordinator and publicist. She’s also an

przez nas realizacje artystyczne, wystawa, warsztaty,

associate at the Fundacja Wschód Sztuki and worked

spotkania, koncerty i dyskusje z animatorami kultury.

as an assistant at the Starmach Gallery in Cracow

To wciąż, na co mieliśmy nadzieję, platforma wymiany,

(1997–2002). Currently she’s a curator for Art Agenda

produkcja wiedzy, tyle samo oferujemy i tyle samo

Nova in Cracow, as well as the film review Video Now.

otrzymujemy w postaci informacji zwrotnej.

Her practice consists of promoting the most interesting young art to come out of Poland that deals with contemporary reality, new media art and conceptual art. She has been honoured with the Honoris Gratia

Małgorzata Gołębiewska Kraków, 18.08.2014

badge by the President of the City of Cracow for her contribution in the field of art and culture (2007). Along with Marcin Gołębiewski, she’s the founder of the ArtBoom Festival. In 2014 she was awarded with a prize Meritorious for Polish Culture by the Ministry of Culture and National Heritage.

Małgorzata Gołębiewska Urodzona w 1973 roku. Dyrektor artystyczna ArtBoom Festivalu. Historyk sztuki, kurator i koordynator wystaw, publicystka. Współpracownik Fundacji Wschód Sztuki. Asystentka Galerii Starmach w Krakowie (1997–2002), obecnie kurator krakowskiej galerii Art Agenda Nova oraz przeglądu Video Now. Zajmuje się promocją najciekawszych zjawisk młodej sztuki polskiej, odnoszących się do współczesnej rzeczywistości, sztuki nowych mediów, sztuki konceptualnej. Uhonorowana odznaką Honoris gratia przez Prezydenta Miasta Krakowa za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki (2007). Wraz z Marcinem Gołębiewskim jest pomysłodawczynią Festiwalu ArtBoom. W roku 2014 odznaczona odznaką honorową Zasłużona dla Kultury Polskiej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

MIEJSCA FESTIWALOWE / FESTIVAL VENUES

1. Plac Apatia / Apathy Square, al. Róż

2. Nova Roma, świetlica romska Stowarzyszenia „Harangos” oraz ARTzona Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida / The Association “Harangos” Roma dayroom and The C.K. Norwid Culture Centre ARTzona, os. Górali 4 3. Oblicze dnia / The Face of Day, Muzeum PRL – dawne kino Światowid / The PRL Museum (under construction) – former Światowid cinema, os. Centrum E1 4. Fontanna Przyszłości / The Future Fountain, plac Centralny im. Ronalda Regana, al. Róż 5. Markiza / Marchioness, plac Centralny im. Ronalda Regana, Aleja Solidarności, os. Centrum A 6. Chwała ludziom Nowej Huty / Glory to the People of Nowa Huta, plac Centralny im. Ronalda Regana

HOWIC ZA

7. 1:1, Nowohuckie Centrum Kultury, al. Jana Pawła II 232 8. Ścięty stożek Super Stal / Conical Frustum Super Steel, Nowohuckie Centrum Kultury, al. Jana Pawła II 232 9. Stary niedźwiedź mocno śpi / Old Bear Is Fast Asleep, al. Róż

-SPIEC

10. Działanie na słońcu / Operation on the Sun, plac Centralny im. Ronalda Regana

ORUTY

11. Turbosampler, Klub Kombinator, Teatr Łaźnia Nowa, os. Szkolne 25 12. Co dalej zobaczymy, ale co teraz? Nowa Huta dziś

GEN. B

i jutro / Tomorrow, We’ll See, but What Now? Present and future Nowa Huta, ARTzona Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida / C.K. Norwid Cultural Centre ARTzona 13. Let’s trim our hair in accordance with lifestyle, salon fryzjerski Bobas / hairstyling salon Bobas, os. Zgody 7 14. Ciepło/Zimno / Warm/Cold, Centrum A, Centrum B, os. Hutnicze, os. Szkolne 15. Reset, obszar „starej” Nowej Huty / area of the ‘old’ Nowa Huta

16 19

16. Święto Cykliczne / Cyclical Feast, start z Cichego Kącika, zakończenie na terenie Muzeum Lotnictwa Polskiego / starting from Nowy Kącik, finishing at the Polish Aviation Museum grounds 17. Kultura na widoku / Culture Exposed, dawne kino Światowid / former Światowid cinema, os. Centrum E1 18. Projekt Space fillers. Sztuka w przestrzeni publicznej /

Space Fillers Project. Art in Public Space, Galeria Sztuki A-1 / A1 Art Gallery, MOCAK, MOS 19. Licz na zieleń / Count on the Green, Muzeum Lotnictwa Polskiego / Polish Aviation Museum 20. Spotkanie z Pauliną Ołowską / Meeting with Paulina Ołowska, Klub Kombinator, os. Szkolne 25 18

NOWA HUTA

A OLN

SZK

U STR

SEIFERT A

4 9

14 5

MIERZ

10 14

ZUCH ÓW

CHA

GAJO

projekty projects

IMI G r zĘegor N A Z W z IS K lKaOm a n

Grzegorz Klaman Plac Apatia

Apathy Square

Lokalizacja: al. Róż

Location: al. Róż

Koordynatorki: Lena Dula, Emilia Orzechowska

Co-ordinators: Lena Dula, Emilia Orzechowska

Biała flaga dla Nowej Huty to instalacja

The White Flag for Nowa Huta is an anti-triumphalist

antytriumfalistyczna. Umiejscowiona dokładnie

installation. It was situated in the exact same place

tam, gdzie stał od około 1973 roku dominujący nad

as the statue of Lenin, dominating the perspective

perspektywą całego układu architektonicznego

on the architectural design of plac Centralny. The

placu Centralnego pomnik Lenina. Pomnik zniknął

statue disappeared along with the system which it

razem z systemem, który reprezentował. Puste miejsce

represented. The empty space in lieu of the statue of

po pomniku Lenina przy alei Róż w Nowej Hucie to

Lenin in Aleja Róż in Nowa Huta is not only an erasure

nie tylko wymazanie symbolu traumy totalitarnego

of the symbol of totalitarian trauma, but also the idea

systemu, ale również bankructwo idei rewolucji

of social revolution giving hope for removing social

społecznej niosącej nadzieję na zniesienie nierówności

inequality gone bankrupt. Nowa Huta is the unfinished

klasowych. Nowa Huta to niezrealizowany superprojekt

super-project of a city ‘from scratch’, an ideal city,

miasta „od podstaw”, miasta idealnego, zamarłego

frozen mid-step, just as the Lenin statue. The empty

w półkroku, jak niegdyś figura Lenina. Pozostałe po

space left by the sculpture, Apathy Square, is the space

rzeźbie puste miejsce – Plac Apatia – to przestrzeń,

where one may observe the split between the two

gdzie można zobaczyć rozdarcie dwóch wizji Polski:

ideas for Poland: the traditional gentry-intelligentsia 23

tradycyjnej szlachecko-inteligenckiej i tej przymusowo

and the other, compulsorily modernised, of social rise

modernizowanej, z awansem społecznym dla chłopów

for peasants and workers. To what extent the two ideas

i robotników. Na ile te wizje Polski się znoszą, a na

annul or confirm one another? How uncritically have

ile godzą? Na ile bezkrytycznie przyjęliśmy reguły

we accepted the rules of the following system, although

kolejnego systemu, choć bez widocznego emblematu,

lacking in an emblem, a unifying sing? Emblems and

znaku, wobec którego można się jednoczyć? Symbole

symbols, stigmatising space, are easily removed, the

i emblematy stygmatyzujące przestrzeń można łatwo

reality is harder to change. As there is no recognisable

zmieniać, samą rzeczywistość o wiele trudniej. Nie toczy

war happening here, the social tensions have been

się bowiem w tym miejscu żadna rozpoznawalna wojna,

dispersed or neutralised. There remains the soc-realist

napięcia społeczne rozproszyły się lub zneutralizowały.

backbone of the district filled with disappointment

Pozostał socrealistyczny szkielet dzielnicy wypełniony

and passivity. Nothing plays the role of the ‘leading

rozczarowaniem i pasywnością. Nie ma roli „wiodącej

idea’, there are no leaders, the egalitarian ideas have

idei”, nie ma wodza, upadły egalitarne ideały. Globalny

collapsed. Global capital has taken over the means

kapitał przejął środki produkcji bez szczególnej troski

of production with little care for social context. Nowa

o kontekst społeczny. Nowa Huta poddała się nowej

Huta succumbed to the new economic utopia. Hence,

ekonomicznej utopii. Dlatego w miejscu pomnika

a white flag was raised on a long flagpole, where the

zawisła na wysokim maszcie wielka biała flaga.

statue once stood.

Grzegorz Klaman

Urodzony w 1959 roku. Rzeźbiarz, performer, pedagog,

Born in 1959. Sculptor, performance artist, teacher,

kurator i animator życia kulturalnego, aktywista. Lider

curator and organiser of culture, activist. Leader of

niezależnego gdańskiego ruchu artystycznego. Od 1985

Gdańsk independent art movement. Since 1985,

roku pracuje jako pedagog w Akademii Sztuk Pięknych

teaches at the Fine Arts Academy in Gdańsk, where he

w Gdańsku, gdzie prowadzi Pracownię Intermedialną,

chairs the Intermedia Studio, currently as full professor.

obecnie jako profesor zwyczajny. Założyciel i lider

Founder and leader of Galeria Wyspa, co-initiator of

Galerii Wyspa, współautor koncepcji Otwartego

Otwarte Atelier. He headed Łaźnia Miejska (1994–98)

Atelier. Prowadził Dawną Łaźnię Miejską (1994–1998)

and the Contemporary Art Centre “Łaźnia”. Co-founder

i Centrum Sztuki Współczesnej „Łaźnia”. Współzałożyciel

of Instytut Sztuki Wyspa on the premises of the former

Instytutu Sztuki Wyspa na terenie Dawnej Stoczni

Gdańsk Shipyards. In 2007, he was a Fulbright scholar at

Gdańskiej. W 2007 roku był stypendystą Fulbrighta na

Florida Atlantic University, where his individual exhibition

Florida Atlantic University, gdzie w Schmidt Art Center

was presented in Schmidt Art Centre. In 2010, run a

odbyła się jego indywidualna wystawa, a w 2010 roku

project in the Nobel Museum in Stockholm. His work

realizował projekt w Muzeum Nobla w Sztokholmie. Jego

is included in prestigious art collections in Poland and

prace znajdują się w prestiżowych kolekcjach sztuki

abroad.

G r z egor z

K l a m a n

w kraju i za granicą.

Ujawnienia i odsłony. Z Grzegorzem Klamanem rozmawia Paweł Brożyński

Revealing and Unveiling. Grzegorz Klaman interviewed by Paweł Brożyński

Zatknął Pan w Nowej Hucie białą flagę – czy po to, aby

You raised a white flag in Nowa Huta. Did you do it to make

uświadomić ideologiczną apatię jej mieszkańcom?

the residents aware of their ideological apathy? Or quite

A może wręcz odwrotnie, żeby pokazać, przypomnieć

the contrary, to demonstrate their tragedy to the people

wewnętrzny dramat na zewnątrz?

outside?

Artysta to nie wyrocznia zesłana dla ludu, aby

An artist in not an oracle sent to the people to open

otwierać oczy. Nie wyklucza to „wyprawy z motyką

their eyes, which does not exclude “a mouse fighting a

na słońce”, gdzie nie ma sprzyjających okoliczności,

gorilla”, when the conditions are adversary to sensitising

żeby rozbudzać wrażliwość. Wywieszenie flagi za

people. Raising a flag on someone’s behalf is in a

kogoś to zawłaszczenie w pewnym stopniu obszaru

way appropriating an abandoned area, a fallow of

opuszczonego – ugoru wyobraźni – i niekoniecznie coś

imagination, which does not need to cause change.

to zmieni. Nie ma tu reprezentowania czyichś poglądów

There is no representing someone’ ideas in the face of their

wobec ich praktycznego zaniku, to raczej pogłębiony

practical disappearance here, it is rather a wider gesture

gest rezygnacji sprowadzony do minimum reprezentacji.

of surrender reduced to a minimum of representation.

Rezygnacji z czego – z wiary w sztukę, która może

What is being surrendered? The belief that art may alter

zmieniać rzeczywistość polityczną? Czy z wiary

political reality? Or the belief in political reality in general?

w rzeczywistość polityczną w ogóle? I searched for an appropriate visible sign which would Szukałem adekwatnego widocznego znaku, który

intervene in the space, but balance its appearance with

jakoś wdziera się w tę przestrzeń, ale równoważy swoje

a ‘minus vector’ of purveyed meaning. Art changes reality

pojawienie się „wektorem ujemnym” znaczenia, jakie

the way any other gesture in common – symbolic – space.

niesie. Sztuka zmienia rzeczywistość tak jak każdy inny

It turns out that it causes the same reactions as political

gest w przestrzeni wspólnej – symbolicznej. I jak się

or religious symbols and we may never fully control the

okazuje, wywołuje takie samie reakcje jak symbole

reactions, both beneficially and detrimentally. Today Nowa

polityczne czy religijne i nigdy do końca nie potrafimy

Huta resembles an ‘erased’ space, there is a contour of

tych reakcji kontrolować zarówno w złym, jak i dobrym

the former content left in the architecture itself and in the

znaczeniu. Nowa Huta teraz trochę przypomina

mentality of the elder people, who begin to disappear

„wytartą” przestrzeń, pozostał zarys poprzedniej treści

from the space. There is no trace of the statue of Lenin. As if

w samej architekturze i w mentalności starszych ludzi,

there were no will to plant new meanings. So the question

którzy powoli z tej przestrzeni znikają. Nie ma nawet

arises: what are the new senses, different, subsequent and

śladu po pomniku Lenina. Jakby nie było woli, by nowe

answering to reality, waiting to be formed? The space of

znaczenia osadzić. Pojawia się zatem pytanie, jakie to

Nowa Huta needs rest.

nowe, inne, kolejne i adekwatne do rzeczywistości sensy oczekują na uformowanie? Przestrzeń Nowej Huty musi

What do you mean by the title ‘apathy’?

odpocząć. Apathy may be a post-traumatic state, lacking in the Jak rozumie Pan tytułową apatię?

will to change and activity, which would create an opportunity to change reality. It may also be a result of

Apatyczność to może być stan posttraumatyczny,

sudden shock or chronic depression, and events leading

pozbawiający woli zmian i aktywności, która dawałyby

to this type of apathy require careful analysis. I am familiar

szanse na zmianę rzeczywistości. Następować może

the idea that communism incapacitated people, as being

ona również w przypadku urazu lub przewlekłej depresji,

docile, they were easy to manipulate, however, it equally

a to, jakich zdarzeń następstwem jest w tym przypadku,

mobilised resistance and mere basic entrepreneurship

wymaga uważnej analizy. Znam pogląd, że komunizm

and resourcefulness. 20 years has passed since the

ubezwłasnowolniał człowieka, bo taki uległy był łatwy

previous system, but the syndrome of apathetic mediocrity

w manipulowaniu, ale przecież w równym stopniu

remains deeply engrained in many, so the question should

mobilizował do oporu lub chociażby podstawowej przedsiębiorczości i zaradności. Minęło ponad 20 lat od poprzedniego systemu, ale syndrom apatycznej mizerii w wielu tkwi głęboko i trzeba sobie zadać pytanie, czy nie jest to stan nieusuwalny i chroniczny. Czy też obecna postkomunistyczna rzeczywistość wolnego rynku w równym stopniu nie uzależnia i nie determinuje jednostek nieprzystosowanych? Ten wyprofilowany stan wolności w oczach wielu jest już nie dla nich. Tkwią w pułapce bez alternatywnej rzeczywistości, kiedyś była ona wyobrażalna i gdzieś istniejąca, nawet jeśli tylko jako obietnica. Czego teraz oczekiwać i gdzie kierować spojrzenie, jeśli tu i teraz nijak się nie możemy odnaleźć? Milczenie i skrywanie, a i wstyd to całuny czyniące niewidocznym, bo daje to przynajmniej spokój.

be asked, if the state is indelible and chronic. Or else, if not as addictive and determining the unfit individuals?

może przezwyciężyć apatię, czy raczej zakłada, że jej

Many people believe that the profiled state of freedom

zadaniem jest co najwyżej ją wyrazić, pokazać?

no longer applies to them. They are trapped without

K l a m a n

the present post-communist reality of the free market is Cały czas zastanawiam się, czy wierzy pan, że sztuka

somewhere, if only as a promise. Now, what may they

w siłę sprawczą sztuki, nawet, a może przede wszystkim

expect and where should they turn their gaze, if they are

na poziomie nieuchwytnych mikroprocesów, bardziej

completely unable to find themselves right here? Silence

to przypomina procesy biologiczne, przechodzenie

and hiding, and also shame, are veils making them

powoli z jednego stanu w drugi. Nowa Huta jest obecnie

invisible, which at least gives them peace.

G r z egor z

any possible world; once it was imaginable and existing Jednoznaczne recepty nie istnieją, jednak ja wierzę

w stanie letargu, ale to nie oznacza braku reakcji, stan inkubacji może potrwać jeszcze wiele lat, ale jak każdy

I really wonder if you believe that art may overcome

stan, tak i ten jest uzależniony od kontekstu i stymulacji.

apathy, or you assume that the task of art is at best to

Sztuka jest ważnym stymulatorem rzeczywistości,

express, demonstrate it?

lecz nie jest możliwe obliczenie skutków jej działania. Spektakularne prace w przestrzeni publicznej

There is no straightforward recipes, but I do believe in that

wywołują reakcje gwałtowne i najczęściej negatywne,

art makes things happen, especially, or perhaps primarily,

a temperatura reakcji nie przekłada się na wzrost

at the level of imperceptible micro-processes, more

poziomu świadomości społecznej i niejednokrotnie

reminiscent of biological processes, a slow passing of

wyzwala społeczne fobie i agresję tych, którzy nie

one state into the next. Nowa Huta is currently in lethargy,

potrafią wyraźnie artykułować własnych poglądów.

but it does not entail a lack of reaction, the incubation

Lecz oczywiście wszelkie „ujawnienia” i odsłony

state may still last a few years, but as every state, this one

niewypowiedzianych stanów są wskazane, bo to we

too is dependent on the context and stimulation. Art is

wspólnej przestrzeni układamy zdania, sklecamy

an important stimulator of reality, but it is impossible to

sensy i stajemy się jakoś wzajemnie widoczni, możemy

calculate the result of its influence. Spectacular works

ugniatać bryłę społecznej rzeźby.

in public space cause violent and most often negative reactions, but the fervency of the reaction does not translate into a heightened social awareness, and frequently unleashes social phobias and aggression of those who are incapable of clearly articulating their views. However, evidently all ‘revealings’ and unveilings of unarticulated states are welcome, as only in the common space sentences are formed, senses put together and we become mutually visible, able to mould the shape of our social sculpture. 27

De s k u r Marta

Marta Deskur Nova Roma

Nova Roma

Lokalizacja: świetlica romska Stowarzyszenia „Harangos”

Location: the Association “Harangos” Roma dayroom

oraz ARTzona Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida,

and the C.K. Norwid Culture Centre ARTzona,

os. Górali 4

Kurator: Wojciech Szymański

Curator: Wojciech Szymański

Realizowany wraz z romskim Stowarzyszeniem

Marta Deskur’s project Nova Roma, created together

Harangos projekt autorstwa Marty Deskur Nova Roma

with the Roma Association “Harangos”, was a workshop

to cykl warsztatów prowadzonych przez artystkę wraz

cycle run by the artist with Roma assistants and children

z romskimi asystentami i dziećmi z dwóch nowohuckich

from two Nowa Huta Roma dayrooms. The workshops

świetlic romskich. Warsztaty polegały na tworzeniu

consisted in creating collages and photo-montages

kolaży i fotomontaży opartych na współczesnych

from contemporary photos of Nowa Huta and from the

fotografiach Nowej Huty oraz na stworzonych przez

children’s composition made also of ‘nicked’ pictures of

dzieci kompozycjach powstałych również na podstawie

the district. The works were given Roma titles, re-mapping

„przechwyconych” zdjęć tej dzielnicy. Prace opatrzono

Nowa Huta and telling alternate stories of the district with

romskimi tytułami, które na nowo mapują Nową Hutę

words and images created in common work. The images

i opowiadają alternatywne historie dzielnicy słowami

and texts were gathered in a joint art book, and an

i obrazami wykreowanymi podczas wspólnych zajęć.

exhibition of the pieces created by the youngest Roma

Z powstałych podczas warsztatów obrazów i tekstów

residents of the district in co-operation with the artist. 29

powstała kolektywna książka artystyczna, a także

Marta Deskur

wystawa prac stworzonych przez najmłodszych romskich mieszkańców dzielnicy we współpracy

Born in 1962. Visual artist. In 1983-88, studied in École des

z artystką.

Beaux Arts in Aix-en-Provence. Since the early 1990s, creates multimedia work, combining her interest in photography and installation, as well as objects, videos

Marta Deskur

and films. Participated in numerous group exhibitions in Poland and abroad, and exhibited her work individually in the leading national galleries e.g. Galeria Starmach

Urodzona w 1962 roku. Artystka sztuk wizualnych.

in Kraków, Galeria Arsenał in Białystok or Centre

W latach 1983–1988 studiowała w École des Beaux Arts

for Contemporary Art Kronika in Bytom. Frequently

w Aix-en-Provence. Od początku lat 90. realizuje prace

subversively drawing on religious imagery, her work

multimedialne, łącząc zainteresowania fotografią

is situated in the context of critical art, the crucial

i instalacją z tworzeniem obiektów, wideo i filmów. Brała

tendency in Polish post-1989 contemporary art.

udział w licznych wystawach zbiorowych w Polsce i za granicą, a także prezentowała swoje prace na wystawach indywidualnych w najważniejszych galeriach w kraju, między innymi w Galerii Starmach

Wojciech Szymański

w Krakowie, Galerii Arsenał w Białymstoku czy CSW Kronika w Bytomiu. Często czerpiąca subwersyjnie

Born in 1985. Art historian. Independent curator and art

inspiracje z ikonografii religijnej, twórczość artystki

critic. As part of ArtBoom Festival, he curated Florian

sytuowana jest przeważnie w kluczowym dla

Dombois’ project (with Philippe Pirotte) in 2011; wrote the

zrozumienia polskiej sztuki współczesnej po 1989 roku

screenplay for Karol Radziszewski’s film MS 101 in 2012;

kontekście sztuki krytycznej.

and curated Łukasz Skąpski’s installation 10 metrów sześciennych zimowego powietrza Krakowa in 2013.

Wojciech Szymański Urodzony w 1985 roku. Historyk sztuki. Niezależny kurator i krytyk sztuki. W ramach Festiwalu ArtBoom był kuratorem projektu Floriana Dombois (wraz z Philippe’em Pirotte’em) w 2011 roku, scenarzystą filmu Karola Radziszewskiego pod tytułem MS 101 w 2012 roku oraz kuratorem instalacji Łukasza Skąpskiego 10 metrów sześciennych zimowego powietrza Krakowa w 2013 roku.

Marta

De s k u r

Amen Roma / My Romowie. Z Martą Deskur rozmawia Magdalena Ujma

Amen Roma / Us, the Roma. Marta Deskur interviewed by Magdalena Ujma

Twój projekt na Festiwalu ArtBoom wyróżniał się tym, że

Your project at the ArtBoom Festival was exceptional in

pracowałaś nie nad własnym niezależnym dziełem, ale

that you did not work on your individual piece, but with

z ludźmi – z romskimi dziećmi z jednego z nowohuckich

people – Roma children from one of Nowa Huta estates.

osiedli. Jak wpadłaś na pomysł takiego właśnie

How did you come up with the project?

projektu? I worked with Wojtek Szymański, curator invited by Pracowałam wspólnie z Wojtkiem Szymańskim,

ArtBoom organisers. It was Wojtek, aware of my earlier

kuratorem zaproszonym przez organizatorów ArtBoomu.

work, who suggested contacting the Roma community

Wojtek, wiedząc o moich wcześniejszych pracach, sam

of Nowa Huta. The subject is familiar to me. I have an

zaproponował kontakt ze środowiskiem Romów z Nowej

adopted Roma brother and I already did one project with

Huty. Ten temat nie jest mi obcy. Mam adoptowanego

his Roma family, concerning specifically their tradition

brata Roma i zrealizowałam już wcześniej projekt

of passing and giving names. This time I wanted to focus

z jego rodziną romską, który dotyczył konkretnie ich

on the history of the forced settlement of the Roma, also

tradycji przekazywania i nadawania imion. Tym razem

in Nowa Huta, in 1950s and 60s, compulsory work camps

chciałam się skupić na historii przymusowego osiedlania

and the politics of productivisation. The Roma were

Romów – również w Nowej Hucie – w latach 50. i 60.,

brought here to build the city, mainly the Bergitka Roma

przymusowych obozów pracy i polityce produktywizacji.

group. Due to political and social change after 1989, the

Romowie byli ściągani do budowy miasta, głównie

Roma, uneducated and unqualified, were the first to be

grupa Bergitka Roma. W wyniku zmian polityczno-

sacked. Now their economic situation is terrible. Their

‑społecznych po 1989 roku Romowie, niewykształceni

presence in the city has gradually been marginalised.

i bez kwalifikacji, jako pierwsi stracili pracę. Dziś ich

The Roma rarely took part in the group propaganda

sytuacja ekonomiczna jest bardzo zła. Ich obecność

photographs in PRL times, presenting construction

w mieście została z czasem zepchnięta na margines.

worker’s brigades of the city; they found it hard to accept

Romowie rzadko kiedy brali udział w grupowych

their presence on a group photograph with the “whites”,

fotografiach robionych w celach propagandowych

which were in fact their persecutors. Nowadays, Nowa

w PRL-u, prezentujących brygady budowlane miasta

Huta streets are unified into one grey matter. It is hard to

– trudno im było zaakceptować swoją obecność na

find their presence both in the cityscape and the archives.

wspólnym zdjęciu wraz z reprezentantami „białej rasy”, która ich w zasadzie zawsze prześladowała. Dzisiaj ulice

So the question I wanted to ask, if reaching the Roma

Nowej Huty zunifikowały się w jedną szarą materię.

community was easy, is rhetorical, is it not?

W przestrzeni miejskiej, jak i w archiwach, niełatwo odnaleźć ich obecność.

The type of activity requires one kind of co-operation, based on the fundamental principle: to earn trust and

Dlatego pewnie pytanie, jakie chciałam ci zadać, o to

not to disappoint. In time, in social politics, the function

czy było łatwo trafić do środowiska romskiego w Nowej

of the ‘Roma assistant’ has been developed to work with

Hucie, jest retoryczne, prawda?

Roma communities. It is a person who liaises between the school, the Roma home and dayroom. We tried to find the

W tego typu działaniach obowiązuje jedyny rodzaj

person. A few attempts brought us to a wonderful person,

współpracy, oparty na fundamentalnych zasadach:

an etnographer and Gypsy-logist, Paweł Lechowski. It

zdobyć zaufanie i nie zawieść. W polityce społecznej,

was him who earned us the Roma’s trust, contacted us

z upływem czasu, w celu współpracy ze wspólnotami

with the Roma assistant, Edyta Jaśkowiak. She runs the

romskimi, została stworzona funkcja „asystenta

dayrooms for Roma children in one Nowa Huta estate

romskiego”. Jest to osoba, która ma za zadanie być

and works in the “Harangos” association.

łącznikiem pomiędzy szkołą, domem romskim i świetlicą.

Próbowaliśmy znaleźć kogoś takiego. Po kilku próbach

I find it significant that you did not do your own piece,

dotarliśmy do wspaniałego człowieka, etnografa

but allowed others, the Roma children, to create their

i cyganologa, pana Pawła Lechowskiego. To on, jako

own works, their exhibitions and, finally, the book.

osoba, która zdobyła zaufanie u Romów, skontaktował nas z asystentką romską, panią Edytą Jaśkowiak. Prowadzi ona świetlicę dla dzieci romskich na osiedlu w Nowej Hucie i pracuje w stowarzyszeniu Harangos. Istotne wydaje mi się to, że nie stworzyłaś własnego dzieła, lecz umożliwiłaś innym – dzieciom romskim – stworzenie własnych prac, własnej wystawy i w końcu publikacji. Nasz projekt na ArtBoom, ogólnie zatytułowany Nova Roma, potraktowaliśmy z Wojtkiem jako proces oparty na warsztatowej pracy z dziećmi romskimi, a efektem – książka-album, w każdym razie jakieś wydawnictwo. Bardzo tego pragnęliśmy, bo to ono, to ostateczne dzieło, miało być czymś, co umożliwi później podejmowanie prób przekładu, zrozumienie i poznanie siebie nawzajem. Efekt miał ujawnić gospodarzy tego miasta, jego mieszkańców i ich spojrzenia na swoje De s k u r

miejsce. Pracując z grupą dzieci, daliśmy im do rąk materiały wizualne. Przygotowałam dla nich fotografie Nowej Huty mojego autorstwa, zrealizowane konkretnie

Marta

do tego projektu. Są one czarno-białe i przedstawiają przestrzeń miasta, jego ulice, domy, pomniki, place. Dzieci uzupełniały je, tworząc kolaże, umieszczając na tle miasta wycinki z kolorowych reprodukcji dzieł sztuki, znanych i pochodzących z kanonu sztuki zachodnioeuropejskiej. Dzieci wycinały i tworzyły z nich

Our project for ArtBoom, under the headline Nova

własne obrazy miasta. Nadawały im tytuły, we własnym

Roma, was for me and Wojtek a process of workshop

języku. Jest to praca zbiorowa, ale każde dziecko jest

work with Roma children to produce an album-book,

autorem innego dzieła. Każda reprodukcja kolażu

or a publication. We very much wanted the publication,

w książce jest podpisana tytułem i imieniem autorki lub

as the work, the final outcome, was meant to be

autora. Praca nad tworzeniem książki-albumu, której

the thing allowing further attempts at translation,

zamysł w kolejnej fazie projektu miał spełniać funkcje

understanding and mutual recognition. The outcome

słownika, w sytuacji gdy jej autorami są Romowie, jest

was meant to reveal the rulers of the city, its residents

rzeczą trudną. Język dla Romów to skarb, jakim nie lubią,

and their perspective on their place. Working with

a wręcz – ci bardziej tradycyjni – nie chcą się dzielić.

a group of children, we gave them visual material to

Nie jest to mit, ale fakt, z którym i ja się spotkałam. Przy

handle. I prepared for them my photographs of Nowa

rozmowach na temat ich języka odczuwalny był i rodzaj

Huta, taken especially for the project. They are black-

zakłopotania, i emocja wyrażająca coś w rodzaju: „to

‑and-white and represent the cityscape, the streets,

jest nasze, wy tego nie możecie znać, a nawet jak byście

houses, monuments, squares. The children filled them

chcieli, to i tak tego nie pojmiecie”. Oczywiście, mieli

in, making collages, pasting cuts of colourful prints of

w tym dużo racji, bo ich język, a w zasadzie ich języki,

renowned, canonical Western European artworks into

to jest coś niezwykle osobliwego, zharmonizowanego

the cityscape background. The children cut them out

z nimi i tylko dla nich. Jeśli ktoś by chciał doszukiwać się

and created their own cityscapes. They gave them

różnic pomiędzy „my” a „oni”, to właśnie tu ją znajdzie.

titles, in their language. It is a joint work, but every child

Jak zwykle w mojej praktyce twórczej, nie nalegałam

is the author of one work. Each collage print in the book

na realizację czegoś, co osobie, z którą współpracuję,

is signed with the title and the name of the author. The

może wydać się czymś uwłaczającym jej godności – tak

work on the album-book, which was meant next to

odebrałam niechęć do upubliczniania ich sekretów.

become a dictionary, is difficult, when the authors are 33

Postanowiłam wydać całość ich historii tylko w ich

Roma. Language for the Roma is a treasure that they

języku, w słowach znanych tylko im i mających tylko dla

dislike sharing, or refuse to share, if more traditional.

nich jednakowe znaczenie. Dla „nas” zostawiłam to,

It is not a myth, but a fact that I have also come across.

co nasze, tylko to, co można zobaczyć i interpretować

When talking about their language, I could sense some

wedle utartych dla „nas” wzorców.

discomfort and an emotion saying something like: “this is ours, you cannot know it, and even if you wanted to,

Oczywiście, my widzimy tylko niewielki kawałek ich

you will never understand it”. Of course, they were quite

historii w twoim projekcie… No właśnie, tak i mnie

right, because their languages, or their languages, in

się zdaje, choć wyczuwam to intuicyjnie, że w twoim

fact, are most uncommon, harmonised with them and

projekcie niezwykle ważna jest kwestia języka, kwestia

only them. If you were to look for differences between

zadomowienia w nim. Tak samo miasto jest widziane

‘us’ and ‘them’, they may be found here. In my art

w Nova Roma tylko z zewnątrz, dzieci nie odsłaniają

practice, I refrain from forcing the person with whom

wnętrza mieszkań własnych rodzin. Nie możemy

I co-operate to do things they find disrespectful; the

wtargnąć do ich domów. Na kolażach uderza element

resistance to publicising their secrets seemed to me

mobilności, ruchu. Te kolorowe elementy prac to z kolei

the case. I decided to publish the entire story only in

też alfabet innego języka, kod wizualny czytelny dla

their language, in words known to them and equally

wykształconego przedstawiciela klasy średniej z Europy.

understood only by them. I left to ‘us’ the things that are

Dzieci te posługują się nim jako czymś będącym tylko

ours, only the visible that may be interpreted according

na poły „ich”, uzupełniają te elementy o własne, o flagę

to ‘our’ established patterns.

romską, swoje rysunki. Obviously, we see only a fraction of their history in your Nie po raz pierwszy sięgam do książki jako do obiektu

project… Well, I also think, although I only intuit this,

moich badań. Za każdym razem jest to namysł nad

that the problem of language, belonging to language,

słowem lub jego brakiem, mocą jego znaczeń

is extremely important in your project. The same city is

i powiązań, nad zapisem myśli i nad wielością ich

seen in Nova Roma only from the outside, the children

przekładów. Kiedyś zrobiłam pracę Sfinks i maskotka,

do not reveal the interior of their family flat. We cannot

nawiązującą do biblioteki mojego dziadka, która

bulge into their homes. The collages strike me with

w czasie wojny została spalona. Ocalało zaledwie

their mobility, movement. While the colourful cuts in

kilka książek i jedna bardzo specyficzna rzecz – to

the work are an alphabet of another language, a visual

skrzynka niezbyt dużych wymiarów, ale jakże pojemna!

code understandable for an educated representative

To dokładny i precyzyjny katalog wszystkich książek

of European middle class. The children use it as merely

z tejże biblioteki – coś w rodzaju zbioru wizytówek,

half-‘theirs’, they complement the cuts with their own

czyli karteczek z wydrukowanym tytułem dzieła,

things, the Roma flag, their drawings. It is not the first time that I use the book as my research

tysiąca woluminów, by określić najistotniejsze cechy

material. Each time I reflect on the word of the lack of

i przypadłości danego księgozbioru. Przyjemność sprawił

it, the power of its meanings and associations, on the

mi także fakt, że z samych tytułów mogłam stworzyć

record of thoughts and on multiplicity of their translations.

całkiem nowy „zapis”, całkiem nową „myśl”. Podobnie

Once I did the work The Sphinx and the Toy, referring to

zdarzyło się w przypadku pracy nad publikacją

my grandfather’s library, which burned down during the

Amen Roma. Narracja budowana jest specyficznymi

war. Only few books survived and a very strange thing

konstruktami zdaniowymi (tytuły kolejnych kolaży

– a small box, but how comprehensive! It is a precise

fotograficznych), tworząc rodzaj fabuły. Uporządkowanie

catalogue of all the books in the library – a collection

kolejności tytułów niezależnych od siebie prac, ich sens

of name cards, or small cards with the book title, author

i znaczenie, jak i podział na dwie tematyczne części:

and date printed. I do not think it necessary to read

Miasto i Słowo, dało w całości konkretny obraz historii,

all the words written in a thousand volumes to define

którą chciałam opowiedzieć. Fabuła opowiadania

the characteristic features and preferences of a given

Amen Roma to zawarta w poetyckiej formie historia

library. I was delighted also with the possibility to create a

Romów z Nowej Huty, ich przymusowego osiedlenia

completely new ‘inscription’, a completely new ‘thought’.

Marta

przeczytania wszystkich zapisanych słów wewnątrz

De s k u r

jego autorem i datą. Myślę, że nie ma konieczności

i asymilacji w nowym miejscu, w Nowej Hucie. Forma, czyli opracowanie projektu graficznego tej książeczki,

A similar thing happened to me when working on the

zawiera istotną treść. Nie da się skorzystać z przyjemności

book Amen Roma. The narrative is constructed with

jej „czytania” bez konieczności znalezienia do niej

special phrases (titles of subsequent photo-collages),

„instrukcji obsługi”.

creating a story. The ordering of titles of independent works, their meanings, and the division into two

To właśnie rzuca się w oczy: niezrozumiałość publikacji

thematic parts: The City and The Word, altogether

dla nie-Romów. Bo – jak mówisz – książka Amen Roma

produced a particular vision of the story which I wanted

zawiera romskie tytuły prac, a ich tłumaczenie zawarte

to tell. The storyline of Amen Roma is a poetic retelling

jest na obwolucie, nie zaś w samej książce. A obwoluta

of the history of the Roma people of Nowa Huta, their

zawsze może zostać zdjęta, to dodatek, nie zaś część

compulsory settlement and assimilation to the new

całości.

place. The form, or graphic design of the book, also carries vital meaning. You cannot enjoy the ‘reading’

Właśnie, książeczka istnieje w podwójnej wersji. Jedna

of the book without find its ‘guidelines’.

wersja – to ta bez obwoluty, a druga z obwolutą. Obwoluta pełni rolę zasłony, która paradoksalnie

This is striking: incomprehensibility of the book for

odsłania nam to, co istotne. Musimy się postarać

the non-Roma. As you have been saying, the book

i wysilić, żeby zestawić to, co zapisane na zewnątrz,

Amen Roma contains the work titles in Roma, and their

z tym, co w środku, by zrozumieć i poznać nieznane.

translations may be found on the dust-cover, and not in

Na obwolucie znajdziemy dokładne tłumaczenie

the book. The dust-cover can always be removed, it is

każdego słowa, tytułu, widniejącego przy każdym

an addition, and not part of the whole.

kolażu fotograficznym wewnątrz książeczki. Aby móc zobaczyć ilustracje i zrozumieć jej tytuł, musimy wedle

Indeed, the book has two versions. One – with the dust-

kolejności, kartka po kartce, tłumaczyć sobie kolejne

‑cover, and another – without. The dust-cover functions 35

zdania z obwoluty. Tam znajduje się całe opowiadanie

as a veil, paradoxically revealing the significance.

w wersji polskiej, dla Polaków. Książka jest dla Romów,

We must make an effort to put together the outside

mogą ściągnąć obwolutę, wyrzucić i cieszyć się swoim

writings with the inside content to understand and get

skarbem, który z wielkim trudem jest demaskowany

to know the unknown. The dust-cover contains a literal

przez współczesnych badaczy języka. Nie mam na

translation of every word, the titles under each photo-

tyle bezczelności i arogancji, by wiedzieć, co jest

‑collage inside the book. To see the illustration and

„dobre”. Czy język, okryty tajemnicą i tabu, chroniony,

understand its title, we have to in turn, page by page,

by służył tylko osobom, które się nim posługują od

translate the following phrases from the dust-cover. It

urodzenia, szybciej może być zapomniany? Wiem jedno:

contains the whole story in Polish, for the Poles. The book

różnorodność jest piękna, a sekrety należy chronić

is for the Roma, they may take off the dust-cover, throw

i dotrzymywać tajemnic. Inną pracą, jaką zrealizowałam

it out and enjoy their treasure, which the contemporary

na temat słów i pisma, jest If you shoot one of them.

language scholars are slowly deciphering. I am not

Pracowałam razem z Manju Pawadaj, kobietą z Indii. To

rude or arrogant enough to know what is ‘good’. May

projekt, który zakładał przebadanie relacji dwóch kobiet

the language, veiled in taboo and mystery, protected

z całkowicie odmiennych światów, kultur i poznania

to serve only its native speaker, sooner be forgotten?

się nawzajem. Osobą badającą nasze relacje była

I know one thing: diversity is beautiful, and secrets

nasza kuratorka i badaczka kultury Ewa Opałka. Myślą

should be protected and kept. Another work I did on

przewodnią, która stała się narzędziem badawczym,

the subject of words and writing was If you shoot one

było kilka tez zaczerpniętych z tekstów wybitnej

of them. I worked together with Manju Pawadaj, an

myślicielki pochodzącej z Indii, Gayatri Chakravorty

Indian woman. The project was meant to investigate the

Spivak. Wedle jej koncepcji, pierwszym zobowiązaniem

relationship of two women from entirely different worlds,

wobec Innego jest nauczenie się jego języka i praca

cultures and getting to know one another. The person

w obszarze tekstu. Jednocześnie, aby przekład stał

investigating our relationship was our curator and

się jak najbardziej prawdziwy, musi towarzyszyć mu

cultural studies scholar, Ewa Opałka. The motto, which

uczucie miłości. I tak też, na tej podstawie i w obszarze

became the research tool, was several theses of the

tekstu, prowadziłyśmy badania nad naszymi relacjami.

outstanding thinker of Indian origin, Gayatri Chakravorty

W swoich rozważaniach Spivak prezentuje również

Spivak. Spivak claims that the primary obligation to

pogląd, że estetyka przyczynia się do demokratyzacji

the Other is learning their language and working with

i sprawiedliwości. Estetyka towarzyszy od zawsze sztukom

their texts. At the same time, if the translation is to be

wizualnym – zaprowadziło mnie to do zwrócenia uwagi

as true as possible, it must be assisted with the feeling

na estetyczną stronę notatek prowadzonych przez

of love. And so we investigated our relationship on

Manju i ujawnienia ich wizualnych wartości. Efektem

the basis and in the texts. In her thinking, Spivak also

były fotografie kartek z notatnika Manju, kilkakrotnie

supports the notion that aesthetics helps justice and

powiększone. Notatki niosły bardzo specyficzne treści,

democratisation. Aesthetics has always belonged to

nie zawsze mogące służyć jako tło do prostego,

visual arts, which drew my attention to the aesthetic

jednoznacznego przekładu.

aspect of Manju’s notes and revealing their visual

W publikacji Amen Roma znajdują się także krótkie cytaty z Rolanda Barthesa. Jest to pierwszy przekład tego autora na język romski. Barthes mówi o widzeniu słów, coś niesamowitego! W jednym ze swoich wywiadów Spivak wysnuła tezę, że pierwsza przemoc, jaka się dokonuje w przekładzie, to jest zabicie dźwięku, którym gra słowo. Natomiast Roland Barthes poświęca temu cały rozdział w swojej autobiograficznej książce Roland Barthes by Roland Barthes i idzie nieco dalej. Mówi: Widzę mowę. Analizując obie te myśli, oba te spostrzeżenia, można zauważyć, że jak już zabijemy dźwięk słowa, to możemy zobaczyć treść. 36

value. The outcome was photos of pages from Manju’s notebook, enlarged several times. The notes contained peculiar content, not always yielding to a simple, univocal translation. The book Amen Roma contains also short quotes from Roland Barthes. It is the first translation of the author into Roma. Barthes speaks of seeing words, how amazing! Spivak in one of her interviews claims that the primary violence in the act of translation is the murder of sound played by the word. While Roland Barthes devotes an entire chapter to the issue in his autobiographical

both remarks, we may note that having murdered

w świetlicy i autorem największej liczby kolaży w całej

the sound of the word, we can see its content. Amen

publikacji. Patryk nie mówi i nie słyszy. Jest głuchoniemy,

Roma is a ‘story’ dedicated to Patryk, who was one of

ale mam wrażenie, że dostrzegł to, co najistotniejsze.

the participants in our dayroom workshops and the

Posłużył się stricte wizualną formą, jej estetyką albo

author of the largest number of collages in the book.

odwrotnie – jej szpetotą czy innymi kodami opartymi

Patryk cannot speak, nor hear. He is deaf-dumb, but

na tym, co widoczne, tym, co widziane, zobaczone,

I have the impression that he noticed the core. He used

dostrzeżone. Jak bez słowa mówić o języku? Czy gest

a strictly visual form, its aesthetics or conversely, its

jest wymowniejszy niż słowo? Jaki obraz ma dźwięk?

ugliness or other codes basing on the visible, on what

Decyzja o nietłumaczeniu tytułów pod zdjęciami/

is seen, perceived, noticed. How to speak of language

kolażami wynikała również z rozważania tych zagadnień.

without words? Is gesture more voluble than the word?

Dokonanie próby przeczytania zdania, w całkowicie

What is the sound of an image? The decision not to

obcym nam języku, wydaje mi się przyjemne. Kiedy nie

translate the captions/collage titles also stemmed from

rozumiemy języka, w którym czytamy, to na ogół robimy

reflection on the issues. The attempt to read a sentence

to na głos. Literujemy literka po literce. Słyszymy to, co

in a completely foreign language seems pleasant to

czytamy, i wyrzucamy z siebie dziwne, nietypowe dla

me. When we do not understand the language that

nas dźwięki. Potem wzrokiem przechodzimy na obraz

we are reading, we usually read out loud. We spell,

– odczytujemy go podobnie, ale robimy to w ciszy, bo

letter by letter. We hear what we are reading and

dźwięk już został zabity. Spivak, zajmująca się teorią

expel untypical sounds, strange to us. Then we follow

postkolonialną, mówiła o możliwości spotkania Innego

the images with our eyes – we read it in a similar way,

jako utopii niemożliwej do spełnienia. Patryk w dosłowny

but silently, as the sound has already been murdered.

sposób realizuje myśl Barthes’a – widzi mowę. Może

Spivak, who is a post-colonial theorist, speaks of the

faktycznie to jest metoda na spotkanie z Innym?

possibility of meeting the Other as the unrealisable

Marta

beyond. He says: I see speech. Analysing both thoughts,

który był jednym z uczestników naszych warsztatów

De s k u r

book Roland Barthes by Roland Barthes and goes Amen Roma to „opowieść” dedykowana Patrykowi,

utopia. Patryk literally realises Barthes’ though – he sees speech. May this actually be a way to meet the Other?

Ru k s z a Sta n i s ł aw

Stanisław Ruksza Oblicze dnia. Koszty społeczne w Polsce po 1989 roku

The Face of Day. Social Costs in Poland after 1989

Artyści: Jacek Adamas, Paweł Althamer, Wojciech

Artists: Jacek Adamas, Paweł Althamer, Wojciech

Doroszuk, Wojciech Duda, Adam Garnek, Frederik

Gruyeart, Lars Holdhus, Rafał Jakubowicz, Grzegorz

Klaman, Michał Korchowiec, Karolina Kucia, Marcin

Maciejowski, Anna Molska, Tero Nauha, Franciszek

Orłowski, Julia Popławska, Konrad Pustoła, Robert

Rumas, Łukasz Surowiec, Andrzej Tobis, Jerzy Truszkowski,

Łukasz Trzciński, Adam Witkowski, Anna Witkowska,

Krzysztof Wodiczko, Joanna Wowrzeczka, Julita Wójcik,

Piotr Wysocki

Lokalizacja: Muzeum PRL (w organizacji) – dawne kino

Location: The PRL Museum (under construction) – former

Światowid, os. Centrum E1

Światowid cinema, os. Centrum E1

Kurator: Stanisław Ruksza

Curator: Stanisław Ruksza

Scenografia: Łukasz Błażejewski

Set design: Łukasz Błażejewski

Koordynacja: Piotr Sikora, Katarzyna Śmigielska (KBF),

Co-ordination: Piotr Sikora, Katarzyna Śmigielska (KBF),

Marta Podsiadło (KBF)

Marta Podsiadło (KBF) 39

exhibition raised the issue of social costs in Poland

ponoszonych w Polsce podczas ostatnich 25 lat procesu

during the 25 years of transformation in the perspective

transformacji, w ujęciu sztuk wizualnych. Prezentowała

of visual arts. The exhibition consisted of essential

najważniejsze prace powstałe po 1989 roku poświęcone

works created after 1989 presenting an image

obrazowi tych przemian.

of transformation.

Zaskakujące, że podczas tego procesu zagadnienie to

Surprisingly, the process has not produced abundant

nie doczekało się artystycznej refleksji w postaci licznych

works artistically reflecting on the problem (also in the

prac (podobnie w teatrze, filmie czy literaturze). Lata 90.

theatre, film or literature). The 1990s were rich in works

były obfite w dzieła o narracji liberalnej pod względem

of liberal narrative in the interpersonal, but not the

obyczajowym, ale nie socjalnym. W dużej mierze artyści

social, sense. For the most part the artists put trust in the

zaufali niewidzialnej ręce wolnego rynku, budząc się

invisible hand of the free marker, waking up already as

w rezultacie jako prekariusze, autsajderzy procesu.

precarious workers, the outcasts of the process. Only

Ostatnio zaczęli podejmować ten temat, uświadamiając

recently have they taken up the problem, realising that

sobie, że dotyczy on bezpośrednio również ich.

it is their immediate concern.

Kwestia przegranych transformacji staje się też ostatnio

The problem of failed transformations is lately starting

obecna medialnie. Głośna rozmowa w „Gazecie

to surface in the media. The resounding interview with

Wyborczej” z piewcą neoliberalizmu w latach 90.

Marcin Król, the eulogist of neo-liberalism in the 1990s,

Marcinem Królem, zatytułowana Byliśmy głupi,

published in Gazeta Wyborcza under the title Byliśmy

zaowocowała licznymi polemikami, a rekordowa ilość

głupi [We were unwise] garnered numerous responses,

samobójstw w 2013 roku (6097 Polaków popełniło

and the record number of suicides in 2013 (6097 Poles

Ru k s z a

The Face of Day. Social Costs in Poland after 1989

1989 roku podejmowała temat kosztów społecznych,

Sta n i s ł aw

Wystawa Oblicze dnia. Koszty społeczne w Polsce po

Sta n i s ł aw

Ru k s z a

samobójstwo, z czego większość stanowili bezrobotni

committed suicide, the majority being unemployed

mężczyźni w średnim wieku) nie pozwala już zepchnąć

middle-aged men) has made the problem of social

tematu wykluczeń pod dywan.

exclusion impossible to remain under-rug-swept.

W Polsce miały miejsce wystawy podejmujące

There have been exhibitions in Poland tackling the

zagadnienie transformacji czy przemian pracy. Żadna

problem of transformation or changes in work regimes.

z nich jednak nie skupiała się konkretnie na kontekście

None of them, however, focused specifically on the

polskim z uwzględnieniem społecznego pogorszenia

Polish context with an eye on the worsening of living

warunków życia dużej części Polaków.

condition of a large section of Polish society.

Wystawa Oblicze dnia była też pośrednio wizualną

The Face of Day exhibition indirectly was also a visual

historią polskiej transformacji widzianą przez pryzmat

history of Polish transformation seen through the lens

wykluczeń i uwzględniała zarazem takie tematy jak

of exclusion and including such subjects as: the free

m.in.: wolny rynek lat 90., praca kobiet, powstanie

market of the 1990s, women’s work, the emergence

ruchów alterglobalistycznych, koszty społeczne,

of alter-globalist movements, social costs, post-

postindustrializacja, prekariat.

‑industrialisation, precarious work.

Ramę prac na wystawie stanowiły dwa telewizyjne

The works on the exhibition are bracketed by two

nagrania archiwalne, spinające wystawę: wypowiedź

programmes from the Polish television archives: the

Jacka Kuronia (ówczesnego ministra pracy i polityki

statement by Jacek Kuroń (then the minister of labour

socjalnej) z 1989 roku tłumaczącego przyczyny

and social politics) from 1989, explaining the reasons for

„zaciskania pasa” oraz rozmowa Pawła Demirskiego

‘tightening the belt’, and Paweł Demirski and Michał

i Michała Żebrowskiego o beneficjentach zmian po

Żebrowski’s discussion on the beneficiaries of post-1989

1989 roku. Pomysłów takich ram można snuć więcej.

transformations. Many other frames are imaginable. The

Wystawa zachęcała do tworzenia alternatywnych

exhibition encourages creating other images of history,

obrazów historii, zwykle używanej jako narzędzie kontroli

which is usually used as a tool of control and history

i polityki historycznej.

politics.

Tytuł wystawy zaczerpnięty został z przedwojennej

The title of the exhibition comes from Wanda

powieści Wandy Wasilewskiej Oblicze dnia o biedzie

Wasilewska’s pre-war novel Oblicze dnia [The Face

i rozpaczy krakowskich robotników podczas

of Day] about poverty and despair of the workers

kapitalistycznego kryzysu.

of Krakow during capitalist crisis.

Wystawę ulokowano w Nowej Hucie – dzielnicy, która

The location of the exhibition is Nowa Huta,

została zbudowana jako miasto pracy i podlega

a district built as a city of work, undergoing serious

procesom przemian, w byłym kinie Światowid – budynku,

transformation, in the former Światowid cinema,

który stracił swoją pierwotną funkcję (kino zostało

a building stripped of its original role (the cinema had

zamknięte w 1992 roku jako nierentowne) i stał się kosztem

been shut down in 1992 as unprofitable), turned a

społecznym, podlegając wielokrotnym zmianom,

social cost, having gone through numerous changes,

do czego nawiązuje scenografia wystawy, uwypuklająca

which is underlined by the exhibition set, bringing out

liczne przemiany i prowizoryczność miejsca przed kolejną

the transience of the place before its role is again

zmianą funkcji.

transformed.

Artyści biorący udział w wystawie reprezentują różne

The exhibited artists belong to various generations,

pokolenia, metody artystyczne, środowiska, używają

artistic methods and milieus, work in different media and

różnych mediów i stanowią szeroki przekrój polskiej sceny

form a broad representation of Polish contemporary art.

artystycznej. Wystawiane zostaną też dokumentacje

The exhibition includes also the documentation of various

różnych działań artystycznych.

artistic activities.

Sta n i s ł aw

Ru k s z a

„Wierzę w format wystaw”. O wystawie Oblicze dnia ze Stanisławem Rukszą rozmawia Paweł Brożyński

‘I Believe in the formula of exhibition”. Paweł Brożyński talks to Stanisław Ruksza about the exhibition The Face of Day

Jak rozumiesz pojęcie kosztów społecznych?

What do you mean by social costs?

Koszty społeczne to wyraźne i zauważalne pogorszenie

Social costs are the significant and visible worsening

się warunków życia części Polaków. W kontekście

of life conditions for a section of the Polish people. In

transformacji i jej skutków odczuwanych w niektórych

the context of transformation and its outcomes, which

regionach do dziś oznaczają pogorszenie się związane

affect some regions still today, the worsening is a result

ze zmianą systemową. Wydaje mi się, że to, co w

of a systemic change. It seems to me that generally

ogóle składa się na koszty społeczne w kontekście

the social costs in the context of transformation are

transformacji, nie jest związane jedynie ze stratą pracy

not reducible to becoming or being unemployed, but,

albo jej brakiem, ale przede wszystkim z utratą poczucia

first of all, mean the loss of dignity. This stems from a

godności. Wynika to z nowej hierarchii wartości, jaka

new hierarchy of values, created in consequence of

wytworzyła się w po transformacji, wskutek czego

transformation, which made a social group lose their

pewna grupa społeczeństwa utraciła gwarancję

sense of economic security and social position. Prior to

bezpieczeństwa ekonomicznego oraz pozycję

1989, a greater part of the society was poor, but extreme

w hierarchii społecznej. Przed 1989 rokiem większość

poverty was rare. The new, neo-liberal ideology after

społeczeństwa była biedna, choć bez dużej ilości skrajnej

1989 was constructed around a net of competitive

ubóstwa. Nowa ideologia neoliberalna po 1989 roku

values related to ‘instant success’, new social rise,

obudowana została siatką wartości konkurencyjności

building your CV etc. The economic success translated

związanych z „przebiciem się”, nowymi awansami

into replacing sexual drives by the drive to meaning,

społecznymi, kreowaniem CV itd. Sukces ekonomiczny

in Fromm’s terms. Previously, a superior economic status

przełożył się na coś, co Fromm określił jako pęd do

did not equal a stronger subjectivity. Today, the poor are

znaczenia w miejsce popędu seksualnego. Wcześniej

doubly excluded: in economic access and as subjects.

sam lepszy status ekonomiczny nie oznaczał silniejszej podmiotowości. Dzisiaj biedni są podwójnie wykluczeni:

Why then is the term ‘transformation’ not used in the

pod względem finansowego dostępu oraz jako podmiot.

exhibition title?

Dlaczego zatem w tytule wystawy nie pojawia

I did not want use it in the exhibition title, as it does not

się pojęcie transformacji?

only concern transformation and its outcomes, but also the inherent feature of capitalism: creating the pressure

Nie chciałem nazywać wystawy w ten sposób,

of competition, which entails the emergence of losing

ponieważ dotyczy ona nie tylko transformacji i jej

and winning groups. In fact, it was the first exhibition

skutków, ale także tego, co jest immanentną częścią

on the subject. It happened in the evident context of other ‘June exhibitions’, reviewing the 25 years of Poland in the wake of the first partly free election. How would you explain the fact that the first such exhibition takes place only now, in 2014? First of all, a definite reason is the lack of interest for the subject in the mainstream Polish art field, more concerned with realising the existing model rather than subverting the extant social role or order, which is the key to any change or new knowledge. When I observe the line, perhaps a majority, of currently debated galleries, few of them deal in the so-called ‘difficult’ issues. And not just the economic problems, but also

Sta n i s ł aw

Ru k s z a

the liminal issues, or all these most brutally touching upon the problems of our existence. The social costs are easily reducible to economic problems, but as you said, it is primarily an anthropological and axiological issue. Clearly. I have long been looking for a name of the thing bothering me in the Polish art field. Łukasz Białkowski phrased it nicely a while ago, telling me that the greater

kapitalizmu: wytwarzania presji konkurencyjności, z czym wiąże się tworzenie grup przegranych i wygranych. To była właściwie pierwsza taka wystawa, która ten temat podejmowała. Wydarzyła się w pewnym wyraźnym kontekście innych „wystaw czerwcowych”, podsumowujących 25 lat Polski po pierwszych częściowo wolnych wyborach. Jak wyjaśniłbyś fakt, że dopiero teraz, w 2014 roku, powstaje pierwsza taka wystawa? Po pierwsze na pewno dlatego, że ten temat nie jest szczególnie interesujący dla głównego obszaru pola sztuki w Polsce, zainteresowanego wpisywaniem się

part of the art field is like ballet: things are happening

raczej w model istniejący niż taki, który podważałby

on the scene and have little to do with everyday life.

funkcjonujące role społeczne czy porządek, co jest

Here in Poland, we are a circle of a thousand people,

kluczem wszelkiej zmiany czy nowej wiedzy. Kiedy

maybe less, as experts in our domain. This cements

patrzę na szereg – a może większość – galerii, które

the community, generating inside hierarchies and the

dzisiaj przedmiotem dyskusji, to niewiele znajdziemy tzw.

‘show-off’. The group follows their productions and

„trudnych” tematów. I to nie tylko z obszaru ekonomii,

watches itself closely. It fears every faux pas. It has

ale również tematów granicznych, czyli tego wszystkiego,

a great sense of humour, but cannot laugh at itself.

co najbrutalniej dotyka problemu naszej egzystencji.

There is a general impasse. As Kafka said: “Everywhere, everywhere the same”.

Bardzo łatwo zredukować problem kosztów społecznych do kwestii ekonomicznych, ale tak

I am ever so slightly bothered by this, so I choose a

jak mówiłeś, jest to przede wszystkim kwestia

detached place in the group, although I am not free

antropologiczna i aksjologiczna.

from being a beneficiary of… symbolic capital. In the Kronika gallery, which I head, we take up subjects that

Oczywiście. Długo szukałem słowa, żeby nazwać

fascinate us for existential, not just economic, reasons.

to, co mi przeszkadza w polu sztuki w Polsce. Łukasz

The themes related to liminal issues, especially the

Białkowski bardzo ładnie ostatnio mi powiedział, że

body. The body is our primal springboard for reflecting

większość pola sztuki przypomina trochę balet: coś

on existence, but also on economy or politics. The

dzieje się tylko w tym obszarze i tak naprawdę nie ma

body may in fact be a foundation for everything:

przełożenia na życie. Obracamy się w kręgu może

economics, starting with two bodies: placing one next

tysiąca osób w Polsce, może mniejszym, jako specjaliści

to the other, we make gestures of exchange, theft etc.;

od danej aktywności. To spaja pewną społeczność, która

politics, starting with three, where the conduct within

wytwarza swoje hierarchie i „pręży muskuły”. Ta grupa

the group is established; probably, three is also enough

ogląda swoje produkcje, przygląda się też uważnie sobie.

to found a religion, as one may always scapegoat

Boi się wszelkich faux pas. Ma duże poczucie humoru, ale

the third one. But in general my self raises existential

nie na swój temat. Generalnie jest constans. „Wszędzie są

questions. It seems to me that few exhibitions and works

takie same pokoje” – jak napisał Kafka.

are made on the subject. Zbyszek Libera’s exhibition Artysta w czasach beznadziei [The Artist in the Times

Trochę mi to przeszkadza i wybieram sobie jakieś

of Despair] also raised the problem. Little did it affect

osobne miejsce w tym stadzie, choć nie jestem wolny

our circulation of art, which was more interested in the

od czerpania korzyści z kapitału... symbolicznego.

names in circulation, not the ideas and experience

W bytomskiej Kronice podejmujemy tematy, które

that the artists contribute.

wydają się nam frapujące z przyczyn – no właśnie – nie tylko ekonomicznych, ale i egzystencjalnych.

Thus, there is an independent existence of art as

arty life-style and, lastly, art as part of the so-called

punktem wyjścia do myślenia o egzystencji, ale także

cultural industries, where ArtBoom belongs. But we see

o ekonomii czy polityce. Na naszym własnym ciele

that good art works are created in each stream. It is

można ufundować właściwie wszystko; ekonomię

not a black-and-white picture… Besides, I am not into

– począwszy od dwóch ciał, stawiając jedno obok

binding plots and theories (laughs)…

drugiego, dokonujemy gestów wymiany, kradzieży etc.; politykę – począwszy od trzech, kiedy wypracowuje

We have drifted away from the previous question,

się wzajemne relacje w grupie; pewnie trzy to też

but I would like to press it on: what caused such

religia, bo da się już znaleźć kozła ofiarnego w tym

an exhibition to be created only now?

Sta n i s ł aw

one hand, and on the other, art market, entertainment,

przede wszystkim z ciałem. Ciało jest naszym pierwszym

Ru k s z a

instrument of knowledge or travel (not tourism) on the Wątki, które są związane z pytaniami granicznymi,

Sta n i s ł aw

Ru k s z a

trzecim. Ale generalnie moje podmiotowe ja to w ogóle

The subject was not so much as impossible, but in the

o pytanie o egzystencję. Wydaje mi się, że bardzo mało

1990s few works related to social costs were made. There

powstaje wystaw i prac dotyczących tych kwestii.

are only few. Jerzy Truszkowski’s photograph of a lame

Wystawa Zbyszka Libery Artysta w czasach beznadziei

beggar on Lotnika roundabout in Warsaw, Krzysztof

poruszała też ten wątek. Nie miało to większego

Wodiczko serving us the social issues coming-out on

przełożenia na nasz obieg sztuki, który raczej był

the City Hall Tower in Krakow in his Projekcja publiczna

zainteresowany nazwiskami, jakie tam się znajdą, niż

[Public Screening] in 1996. Only later, in 2000s, after

ideami i doświadczeniami przynoszonymi przez artystów.

Naomi Klein’s No logo came out, the problem returned, but already as a critique of capitalism and corporations.

Istnieją zatem niezależnie od siebie: sztuka jako

Indeed, Polish art in the 1990s was more interested in

narzędzie wiedzy czy podróż (nie turystyka), a z drugiej

interpersonal issues, rather than the economic. This is the

strony – rynek sztuki, rozrywka, life-style artystyczny i na

main reason. I am not saying that it is wrong that artists

końcu sztuka w ramach tzw. przemysłów kulturowych,

dealt with this problem, and not that one, as it would

do czego przynależy też ArtBoom. Ale widzimy, że i tam

be difficult for me to find any social group which dealt

wszędzie powstają dobre dzieła sztuki. Nic nie jest

with the issues at the time. A large majority of our society

czarno-białe... Nie chciałbym tworzyć wiążących teorii

was ‘bitten’ by neo-liberalism, and the free market

i spisków (śmiech)...

then became the synonym of democracy, just as God and the phrase ‘sacred law of property’ on the lips of

Odeszliśmy od pytania wcześniejszego, a ja chciałbym

many politicians. The economists did not speak of other

dalej podrążyć – co spowodowało, że taka wystawa

options, also the artists did not know them…

powstaje dopiero teraz? Nevertheless, there is a little more to be found Ten temat był po części nie tyle niemożliwy, ile

in literature and the cinema.

niepopularny – w latach 90. nie powstawało zbyt wiele prac związanych z kwestiami kosztów społecznych.

Not a lot more. There were exclusions also on other

Jest ich zaledwie kilka. Jerzy Truszkowski fotografujący

occasions. For example, when Andrzej Stasiuk writes

kalekiego żebraka przy rondzie Lotnika w Warszawie,

of little fatherlands, he mentions the shut-down state

Krzysztof Wodiczko, który funduje nam comming-out

collective farms, but not too much. In the cinema, there

problemów społecznych na wieży ratuszowej

are the documentaries: Witajcie w życiu [Welcome

w Krakowie w Projekcji publicznej z 1996 roku. Dopiero

to Life] by Henryk Dederka and Ewy Borzecka’s Arizona.

później, po roku 2000, po ukazaniu się książki Naomi Klein No logo, ten temat powraca, ale już jako krytyka

But there was the film adaptation of Panna Nikt

kapitalizmu i korporacjonizmu. I rzeczywiście, w latach

[Miss Nobody].

90. polska sztuka była bardziej zainteresowana kwestiami obyczajowymi aniżeli ekonomicznymi. To

Yes. And the documentaries Witajcie w życiu [Welcome

na pewno główna przyczyna. Ja nie mówię, że to źle,

to Life] by Henryk Dederka and Ewy Borzecka’s Arizona. There are few works taking up the problem of social costs, especially in the 1990s. How did you look for them? Was there some first work which set you off and other selections followed? The exhibition is certainly a selection, other instances could surely be found. I do not consider it to be a review, more of a visual essay. At first, I tried to name the key areas. On the one hand, there were the 1990s with the works of Wodiczko, Truszkowski, Althamer. On the other, works related to the outcomes of transformation, or poverty, also, let us emphasise, existential poverty. The works of Franciszek Ołowski or Łukasz Surowiec have

Ru k s z a Sta n i s ł aw

że artyści się zajmowali tym, a nie tamtym, bo właściwie

a lot more to say about ourselves in existential terms,

trudno mi znaleźć jakąkolwiek grupę społeczną,

than about economic poverty. In truth, they speak

która zajmowała się wtedy tym tematem. Większość

about our anxiety, about the thing that we really fear

społeczeństwa była „ukąszona” neoliberalizmem,

in poverty. And we are afraid of what happens to our

a wolny rynek stał się wtedy synonimem demokracji,

bodies. It is the fear of the unknown. Another issue is the

podobnie jak Bóg i sentencja „święte prawo własności”

contemporary problem of precarious workers, which

na ustach wielu polityków. Ekonomiści nie mówili

is manifested by the group of artists who recognise it.

o innych możliwościach, artyści też ich nie znali…

The works of Karolina Kucia and Michał Korchowiec in the exhibition demonstrate the present-day ‘choice’

Mimo wszystko w literaturze i kinie znajdziemy tego

of total risk on one’s conditions, or the enslavement by

trochę więcej.

e.g. loans or corporations and institutions, which make us be thankful for being their cogs.

Niewiele więcej. Przy okazji innych spraw pojawiły się wykluczenia. Na przykład Andrzej Stasiuk piszący o małych

All works are immersed in Łukasz Błażejewski’s sets.

ojczyznach wspomina o zamkniętych pegeerach, ale też

I wonder about their function besides the obvious

niewiele. W kinie dokumentalnym pojawia się Witajcie

representation of transience, transformation,

w życiu Henryka Dederki i Arizona Ewy Borzęckiej.

incompleteness?

W kinie, ale przecież w oparciu o książkę powstaje

The reason is my personal fascination with environment

Panna Nikt.

exhibitions, with Merzbaum, the art of Edward Kienholz, as well as designing exhibitions as a whole. The art

Tak. W kinie dokumentalnym pojawia się Witajcie

simply works, when you enter it sensually. I realised that

w życiu Henryka Dederki i Arizona Ewy Borzeckiej.

the first exhibition of mine was an event in my secondary 53

Prac podejmujących problem kosztów społecznych,

school, when me and my friend turned the school

szczególnie z lat 90., jest niewiele. W jaki sposób ich

cloakroom totally upside down by stuffing it with books

szukałeś? Czy była jakaś pierwsza praca, z którą

of Marks and Engels removed from the school library,

zacząłeś pracować i za jej sprawą dobierać kolejne?

and other meaningful objects. Then I did the exhibitions without my present curatorial consciousness, but with

Ta wystawa jest na pewno selekcją, można by znaleźć

a great passion and out of necessity. A similar setting

jeszcze kilka innych przykładów. Nie myślę o niej jako

will surround the exhibition summing up the programme

o przeglądzie, ale raczej jako o pewnym eseju wizualnym.

“Projekt Metropolis”, which is my co-operation with

Na początku próbowałem ponazwać miejsca kluczowe.

Imago Mundi Foundation for the new seat of the Silesian

Z jednej strony to były lata 90., czyli prace Wodiczki,

Museum in Katowice. There I will also co-operate with

Truszkowskiego, Althamera. Z drugiej strony – prace

Łukasz Błażejewski.

związane ze skutkami transformacji, czyli z biedą, także w znaczeniu, znowu powtórzmy, egzystancjalnym. Prace,

Another reason is the theme of the Nowa Huta cinema

Franciszka Orłowskiego czy Łukasza Surowca mają

Światowid itself, or the location of the exhibition. We

nam znacznie więcej do powiedzenia o nas samych

looked for a solution allowing to preserve the former

w kategoriach egzystencjalnych niż tylko o biedzie

cinema character, but also work with it to demonstrate

w sensie ekonomicznym. One mówią tak naprawdę

the passing of the place and the lot of numerous cultural

o naszym lęku, o tym czego my się rzeczywiście w biedzie

institutions after 1989: the closing of libraries or cinemas

boimy. A boimy się tego, co się dzieje z naszym ciałem.

as unprofitable.

Jest to lęk przed tym, co jest tym terra incognita. Kolejną kwestią jest wreszcie dzisiejsze zagadnienie prekariatu,

How do you conceive you role as curator of the

czego przejawem jest też świadoma tego grupa artystów.

exhibition?

Na wystawie prace Karoliny Kuci czy Michała Korchowca wskazują na dzisiejszy „wybór”: albo totalnego ryzyka na

First of all, I proposed an exhibition to ArtBoom instead of

własnych warunkach, albo pańszczyzny, np. kredytowej

a work in public space, because I believe in the formula

czy korporacyjno-instytucjonalnej, kiedy jesteśmy

of exhibition. I seem to ‘think’ in exhibitions. In this case,

zmuszeni dziękować za to, że jesteśmy jej częścią.

I immediately, intuitively, felt that the exhibition will ‘work’, but also because I still feel that some exhibition

Wszystkie prace zanurzone były w scenografii Łukasza

work for me. The same goes for books: if I had doubted

Błażejewskiego. Zastanawiam się, jaka była ich

book reading, had not found new things in it, I would

funkcja poza oczywistą reprezentacją przejściowości,

not have read or written them. Since some exhibitions

transformacji, niedokończenia?

keep working on me and cause my thinking or bodily reactions, there is a point in doing them.

To wynika z moich prywatnych fascynacji wystawami environment, Merzbaum, sztuką Edwarda Kienholza, jak

For me the formula of exhibition or visual essay, which

i formatem wystaw jako całości. Taka sztuka po prostu

is my work, is more important that gadgeting the city

działa, kiedy w nią sensualnie wchodzisz. Uświadomiłem

with erected objects. Another reason is doing art history

sobie, że pierwszą wystawę zrobiłem w sumie taką,

through the medium of exhibition, which is good ‘testing

jeszcze w liceum, w szatni szkolnej, którą z kolegą

ground’ for the discipline.

totalnie przenicowaliśmy, upychając znalezione na szkolnym strychu usunięte z biblioteki książki Marksa

And the third reason, political. But only when we will

i Engelsa czy inne znaczące przedmioty. Robiłem wtedy

gather courage to follow the path in reality. There is

te wystawy bez dzisiejszej świadomości kuratorskiej,

a long way… The Face of Day exhibition is political only

ale z wielką siłą i z potrzeby. Dziś czasem wracam do

in drawing attention to the so-called Poland B and lack

tych momentów bez zahamowań i presji światka sztuki.

of its representation in Polish culture. For now, this much

Na podobnej scenograficzności opierać się będzie

will do…

wystawa podsumowująca program „Projekt Metropolis”, który robimy z Fundacją Imago Mundi w nowej siedzibie Muzeum Ślaskiego w Katowicach. Tam też będę współpracował z Łukaszem Błażejewskim. 54

Drugi powód to wątek samego kina Światowid w Nowej Hucie, czyli miejsca, w którym to zrobiliśmy. Szukaliśmy czegoś, co pozwoliłoby nam z jednej strony trochę zachować charakter dawnego kina, ale z drugiej – popracować również na wątku przejściowości tego miejsca i losu wielu instytucji kultury po 1989 roku, czyli zamykania bibliotek czy kin jako nierentownych. Jak rozumiesz swoją rolę, jako kuratora takiej wystawy? Po pierwsze, na ArtBoomie zaproponowałem wystawę zamiast jakiegoś dzieła w przestrzeni publicznej, dlatego że wierzę w format wystaw. Trochę „myślę” wystawami. W tym przypadku, intuicyjnie, od razu czułem, że ta wystawa „zadziała”, ale też dlatego, że wciąż

Stanisław Ruksza Born in 1979. Curator of exhibitions, art historian,

nie znajdywał w nich nowego, to bym ich nie czytał

text author, academic lecturer. Artistic director of

albo nie pisał. Skoro cały czas pewne wystawy mogą

Contemporary Art Centre Kronika in Bytom, where he

na mnie oddziaływać i są przyczyną do refleksji czy

creates projects connecting visual arts with other areas

doświadczeń cielesnych, to warto je robić.

of culture, the social and political sciences, alternative

Sta n i s ł aw

tak jak z książką: jeślibym zwątpił w czytanie książek,

Ru k s z a

doświadczam reakcji na niektóre wystawy. To jest

tourism and practical activism. Theatre performance Dla mnie format wystawy lub eseju wizualnego, co

music author.

też robię, jest ważniejszy niż gadżetowanie miasta za pomocą stawiania obiektów. Drugim powodem jest uprawianie historii sztuki za pomocą medium wystawy, która jest dobrym „poligonem” tej nauki. No i jest trzeci wreszcie powód – polityczny. Ale tylko wtedy, gdy się odważymy wejść na tą drogę w rzeczywistości. To jeszcze daleka droga… Wystawa Oblicze dnia była polityczna na razie w sensie zwrócenia uwagi na tzw. Polskę B i brak jej reprezentacji w polskiej kulturze. Póki co, dobre i to...

Stanisław Ruksza Urodzony w 1979 roku. Kurator wystaw, historyk sztuki, autor tekstów, wykładowca akademicki. Dyrektor artystyczny Centrum Sztuki Współczesnej Kronika w Bytomiu, gdzie realizuje projekty łączące sztukę wizualną z innymi dziedzinami kultury, naukami społeczno-politycznymi, alternatywną turystyką oraz praktycznym aktywizmem. Autor opracowań muzycznych w spektaklach teatralnych. 55

Małgorzata Szydłowska, Bartosz Szydłowski

Małgorzata Szydłowska, Bartosz Szydłowski Fontanna Przyszłości

The Future Fountain

Lokalizacja: pl. Centralny im. Ronalda Regana

Location: pl. Centralny im. Ronalda Regana

(6–9 czerwca), al. Róż (10–13 czerwca)

(June 6–9), al. Róż (June 10–13)

Ten projekt to konkretne włączenie się w dyskusję

The project is a real voice in the discussion on the Nowa

o nowohuckiej fontannie. Od kiedy temat zawitał

Huta fountain. Since the discussion started in the media,

w mediach, miałem wątpliwość, czy uruchamia się

I have had doubts if the right narrative was being

właściwa narracja. Wiało nudą. Powtarzano truizmy.

triggered. It was boring. Full of platitudes. And all the

A wszystkie gładkie mowy o tym, że Nowa Huta nie

smooth talk of Nowa Huta being as good as Krakow and

jest gorsza od Krakowa i też zasługuje na fontannę,

as deserving of a fountain I consider to be a proof of

uznaję za dowód braku pomysłu i efekt kompleksu

lacking in ideas and a result of a city centre complex,

wobec centrum, czyli inaczej mówiąc powielanie

or else, reproducing stereotypes of our district. I doubt

stereotypu o naszej dzielnicy. Wątpię, czy wyobrażenia

if ideas of representativeness are capable of creating

o reprezentacyjności są w stanie ją stworzyć, raczej

Nowa Huta, they are rather a source of its caricature.

stają się źródłem jej karykatury. Czym zatem powinna

How then should a fountain in Nowa Huta differ from

się różnić fontanna w Nowej Hucie od wszystkich

other fountains?

pozostałych fontann?

Stawiając prototyp Fontanny Przyszłości, wziąłem

When erecting the prototype of the Future Fountain,

pod uwagę różne elementy, z którymi zetknąłem się

I took into consideration various elements I encountered

podczas rozmów o dzielnicy, jakie prowadziłem od lat.

in my conversations on the districts in the past few years.

Moja propozycja to przetworzona suma różnych opinii,

My proposal was a convergence of various opinions,

spostrzeżeń, a równocześnie szansa na stworzenie znaku

remarks, and also an opportunity to create a hallmark,

rozpoznawalnego, odważnego i wyzwalającego. Nasza

courageous and liberating. Our district is not grey

dzielnica nie jest szara i ponura. Akcje happeningowe,

and gloomy. The happenings preceding the project

które poprzedzały realizację projektu, pokazały, ile

demonstrated the extent of cool and sense of humour

dystansu i poczucia humoru mają mieszkańcy.

in the residents.

Chciałbym wywołać tym projektem żywą i szczerą

I would like the project to provoke an honest and vibrant

dyskusję, zachęcić wszystkich do wypowiedzi. Mam

discussion, to invite everyone to express their views.

nadzieję, że wykroczy ona poza funkcjonalność

I hope it goes beyond the functioning of the fountain

samej fontanny i sięgnie również naszego stosunku

itself and touches on our attitude towards the past and

do przeszłości i jej emblematów.

its symbols. Bartosz Szydłowski

Bartosz Szydłowski

Małgorzata Szydłowska, Bartosz Szydłowski

Małgorzata Szydłowska

Scenografka, producentka teatrana, autorka koncepcji

Set-designer and originator of post-industrial school

adaptacji postindustrialnej przestrzeni hal warsztatów

workshops adaption for the theatre and the interior

szkolnych na potrzeby teatru oraz aranżacji wnętrz i scen

and stage designs of Łaźnia Nowa Theatre.

Łaźni Nowej.

Bartosz Szydłowski

Urodzony w 1968 roku. Reżyser teatralny, filmoznawca,

Born in 1968. Theatre director, film studies graduate,

założyciel i szef teatru Łaźnia Nowa i Teatralnego

founder and head of Łaźnia Nowa Theatre and Artistic

Festiwalu Boska Komedia.

Director of the Divine Comedy Festival.

Małgorzata Szydłowska, Bartosz Szydłowski

Dynamika oddziaływania. Z Małgorzatą i Bartoszem Szydłowskimi rozmawia Paweł Brożyński

Impact Dynamics. Małgorzata Szydłowska and Bartosz Szydłowski interviewed by Paweł Brożyński

Skąd pomysł na wasz projekt?

Where did you get the idea for you project?

Małgorzata Szydłowska: To jest temat, który jest ciągle

Małgorzata Szydłowska: It is the theme that has been

żywy i wracał do nas już kilkakrotnie. Już wcześniej

living with us and returning several times. We have

zastanawialiśmy nad tym, jak odnieść się do postaci

already wondered how to approach the figure of Lenin…

Lenina… Bartosz Szydłowski: Well, we have been living and Bartosz Szydłowski: Wiesz, od dziesięciu lat człowiek

working in Nowa Huta for the past ten years – for me

siedzi i pracuje w Nowej Hucie – dla mnie Lenin był

Lenin has always been a point of reference. I have been

zawsze jakimś punktem odniesienia. Czekałem na

waiting for the time when something could be done

moment, w którym będziemy mogli wokół tego symbolu,

about the symbol, or rather a thing both very present

właściwie wokół czegoś, co jest bardzo obecne,

and physically absent, but carrying a completely

a jednocześnie nieobecne fizycznie – a co niesie

extraordinary history, the time to provoke a revision

w sobie jakąś niezwykłą zupełnie historię – sprowokować

of the narrative related to making such a powerful,

rewizję pewnej narracji, która była związana z samym

symbolic mark. When the opportunity arrived with

stawianiem tak mocnego i symbolicznego znaku. Kiedy

ArtBoom in Nowa Huta, we just took it. For me it is not

nadarzyła się okazja, bo ArtBoom pojawił się w Nowej

an accidental action, but a natural course of actions

Hucie, po prostu zrealizowaliśmy nasz dawny pomysł.

we have been conducting in Nowa Huta for years.

Dla mnie nie jest to akcydentalne działanie, a naturalny

Obviously, it is formally different from what we have

ciąg działań, które prowadzimy w Nowej Hucie od lat. Ma oczywiście inny charakter od tych, które robiliśmy dotychczas, ale jest elementem stałej refleksji nad skomplikowaną tkanką i historią dzielnicy. Punktem wyjścia był również brak efektywnej debaty publicznej nad zagospodarowaniem przestrzeni. Sprowokowanie realnej debaty wymagało dobrego i emocjonalnie nośnego pomysłu. Dynamika oddziaływania społecznego okazała się fenomenalna. MS: Okazała się w sumie taka, jakiej oczekiwaliśmy. Małgorzata Szydłowska, Bartosz Szydłowski

Bo gdy się obserwuje życie publiczne, widać, że narracje obowiązujące lub też dominujące w tej sferze mają charakter opresyjny i nie odzwierciedlają stanu świadomości czy woli ludzi. To uzurpacje, stereotypy, wpychające w biało-czarny obraz świata. Spędzając tyle czasu w Nowej Hucie, wyczuwamy jakby trochę podziemny nurt rozumienia rzeczywistości, który tu działa i który ma niewiele wspólnego z obiegowymi opiniami o samej dzielnicy i o historii. Ludzie przecież są z krwi i kości, a nie z obiegowych opinii. Jaka ma być przyszłość pomnika-instalacji? BS: Wciąż obserwujemy sytuację. Przeprowadziliśmy ankietę, która bardzo nas zaskoczyła, ponieważ w 95 procentach pomysł był przyjmowany z dużym entuzjazmem. To mnie zachęciło, żeby projekt ciągnąć

done so far, but it is a piece of incessant reflection on

dalej, prowadzić debatę publiczną i zawalczyć, żeby

the complicated fabric and history of the district. The

ten pomnik stanął w znaczącym miejscu w dzielnicy.

starting point was also the lack of a conclusive public

Pewnie plac Centralny nie wchodzi w rachubę, tam są

debate on urban planning. Provoking an actual debate

już jakieś plany zagospodarowania, ale na przykład

demanded a good, emotionally charged idea. The

w parku Ratuszowym… Jeżeli jednak cała machina

dynamics of social impact turned out to be outstanding.

urzędnicza stanie na głowie, aby nic się nie mogło wydarzyć z umiejscowieniem pomnika, to na stałe

MS: It turned to be as expected. When you observe

stanie w otoczeniu teatru Łaźnia Nowa.

public life, you notice that narratives governing or dominating the scene are oppressive and do not

MS: Debata dotyczyła nie tylko pomnika, ale przede

reflect the understanding or will of the people. They are

wszystkim fontanny przyszłości. Inicjatywa wzięła się

stereotyping usurpations, imposing a black-and-white

również stąd, że chcieliśmy spełnić obietnice radnych

image. Having spent so much time in Nowa Huta, we

i wybudować albo przynajmniej stworzyć plan fontanny

almost sense the underground current of understanding

dla placu Centralnego. Oczywiście postać Lenina

the surrounding reality that has little to do with the

bardzo wzmocniła projekt, dzięki niej odnosi się on

commonplaces about the district and its history. People

do historii, trudnej historii Nowej Huty.

are flesh and blood, after all, not commonplaces.

Myślicie, że to działanie może otworzyć dla Łaźni nowy

What will happen to the sculpture-installation in the

rozdział?

future?

BS: Myślę, że jest to działanie zdecydowanie ważniejsze,

BS: We are still watching it unfold. We have run

niż wydawało się nam na początku. Zupełnie zaskoczyła

a survey with very surprising results, as 95% of the 63

nas recepcja tego projektu – cały czas przyjeżdżają do nas turyści oglądać Lenina! To pokazuje potencjał gry z przeszłością wobec poszukiwania nowej identyfikacji Nowej Huty. Niewątpliwie najbardziej nośny jest przekaz niezgody na spiżowy i nieustająco serio ton rozmowy o przeszłości. Nasz nowohucki Manneken buduje dystans do nas samych, zaplątanych i rozgrywanych narracjami martyrologicznymi. Przecież po 25 latach wolności możemy się wyzwolić od demonów, które jeszcze w latach osiemdziesiątych wydawały się wieczne. To mocno polemiczna perspektywa, ale przecież właśnie to jest bardzo ekscytujące. MS: Ciekawe było też to, że w przypadku tego projektu uniknęliśmy nuty sentymentalnej dotyczącej nowohuckiej historii. Bardzo dążyłam do tego, żeby instalacja była oparta na dużych kontrastach i wyrazistości, zaskoczeniu. I okazało się, że w stu procentach się to sprawdziło. BS: Ważne były oczywiście też doświadczenia teatralne. Ten pomnik jest cały czas konfrontacyjny, a teatr buduje się przecież na przestrzeniach dialektycznych. Musi dialogować – nie żyje bez reakcji widza. Jest wiele projektów, które w ogóle nie przebijały się w przestrzeni publicznej, po prostu znikały. Dla nas ważna była intuicja kreowania zdarzenia. To jest niesamowite, jak z tego zaczął się rozwijać spektakl, kiedy zobaczyłem

people welcomed the idea warmly. It encouraged

reakcje ludzi – byłem zachwycony chlapiącymi się

us to continue the project, carry on with the public

dziećmi, ludźmi którzy siadali dookoła, śmiali się i kłócili,

debate and fight for the sculpture to be placed in

no i niezbyt mądrej, ale barwnej akcji prawicowych

a significant site in the district. Plac Centralny is surely

polityków.

out of the question, as there are some site plans, but Park Ratuszowy would do, for example… However, if the bureaucracy bends over backwards to prevent the placement of the sculpture, it will be permanently installed in the vicinity of Łaźnia Nowa Theatre. MS: The debate concerned not just the sculpture, but mostly the future fountain. The project was also inspired by our wish to fulfil the councillors’ promises and build or at least design a fountain for Plan Centralny. Of course, the figure of Lenin enforced the project by connecting it to the difficult history of Nowa Huta. Do you think this action may open a new chapter for Łaźnia Nowa? BS: The action turned to be certainly more influential that we thought in the beginning. We have been astounded with the reception of our project – there are

tourist coming all the time to see Lenin! It demonstrates the potential of playing with history in the search for a new identity of Nowa Huta. It is a definite message of disagreement with the bronzed and unyieldingly serious tone of discussion about the past. Our Nowa Huta Manneken distances ourselves from our confusion and entanglement in the narratives of martyrdom. After 25 years, we can let go of the daemons that seemed eternal in the 1980s. It is a strongly critical take, but this makes it really exciting.

Małgorzata Szydłowska, Bartosz Szydłowski

MS: Interestingly, in this case we have avoided the sentimental tone of Nowa Huta history. I really tried to structure the installation on glaring contrasts, on surprise. And it turned out to be a 100 percent hit. BS: Our theatre experience was crucial, of course. The sculpture is an incessant confrontation, and the theatre is constructed in dialectical spaces. It has to converse, is dead without audience reaction. There were many project which did not come through in the public space, they simply disappeared. For us it was important to create an event. It was amazing how it turned into a performance, when I saw people’s reactions – I was delighted with the splashing children, people sitting around, laughing and quarrelling after a silly, yet colourful demonstration of rightist politicians.

O ł ow s ka P a u l i n a

Paulina Ołowska Markiza

Marchioness

Lokalizacja: pl. Centralny im. Ronalda Regana /

Location: pl. Centralny im. Ronalda Regana /

al. Solidarności, os. Centrum A

Kurator: Wojciech Szymański

Curator: Wojciech Szymański

Adresowany do wszystkich mieszkańców Nowej

Marchioness, project addressed to all residents of Nowa

Huty projekt Markiza polegał na przywróceniu

Huta, consisted in a re-construction of a long defunct

przez rekonstrukcję niedziałającego od lat neonu.

neon-sign. The dilapidating neon is not only an outstanding

Niszczejący dotychczas neon jest nie tylko wybitnym

example of applied art of the PRL period, but also a special

przykładem sztuki użytkowej PRL-u, ale także swoistym

‘place of memory’ for the Nowa Huta residents, perfectly

„miejscem pamięci” nowohucian, którzy doskonale

remembering the confectioner’s of the name that the

pamiętają cukiernię o tej samej nazwie, którą

neon once advertised. Hence, the artist decide to re-do

reklamował. Dlatego też artystka w ramach kolejnej

the neon in the following edition of the Festival, as a witness

edycji Festiwalu zdecydowała się odtworzyć neon –

of the times, it will not serve as an advertisement for the

rozumiany jako świadectwo epoki odżyłby nie jako

long-gone confectioner’s, but a new symbol of the district,

znak reklamowy cukierni, której już od dawna nie

a nostalgic souvenir of the past. Marchioness is not the first

ma, lecz jako nowy symbol dzielnicy, nostalgiczna

action of this kind performed by Paulina Ołowska. The artist

pamiątka z przeszłości. Markiza nie jest pierwszym

recreated the neon Siatkarka at Plac Konstytucji in Warsaw

tego rodzaju działaniem artystycznym Pauliny

and the neon Gazda in Rabka. 67

Paulina Ołowska Born in 1976. Works in painting, photography and performance. She is known for her affirmation of neon‑signs from the PRL period, which she considers to be artworks and signs of the times, and for her ambivalent attitude to modernism and the modern heritage. She often combines both approaches, designing and recreating neon-sings, to address the problems of modernity.

Wojciech Szymański – see bio on p. 30. Ołowskiej. Artystka odtworzyła także neon Siatkarka na placu Konstytucji w Warszawie oraz neon Gazda w Rabce.

Paulina Ołowska Urodzona w 1976 roku. Zajmuje się malarstwem, fotografią, performance’em. Znana jest ze swojej afirmatywnej postawy wobec neonów z okresu PRL-u, które traktuje jak dzieła sztuki i znaki czasu zarazem oraz z ambiwalentnego nastawienia wobec dziedzictwa nowoczesności i modernizmu. Te dwie postawy często łączą się w praktyce artystycznej Ołowskiej, która za pomocą projektowanych i odnawianych przez siebie neonów porusza problemy związane z szeroko rozumianą nowoczesnością.

Wojciech Szymański – zob. biogram na s. 30.

P a u l i n a

O Ĺ&#x201A; ow s ka

Szczególny nowohucki neon. Z Wojciechem Szymańskim rozmawia Paweł Brożyński

The Special Nowa Huta Neon-Sign. Wojciech Szymański interviewed by Paweł Brożyński

W jaki sposób jako kurator projektu Pauliny Ołowskiej

How did you come across, as curator of Paulina

natrafiłeś na neon Markiza?

Ołowska’s project, the neon Marchioness?

Markiza pojawiła się niejako automatycznie, kiedy

Marchioness came up almost automatically, when

wymyśliłem sobie, aby na Festiwal zaprosić Paulinę

I decided to invite Paulina Ołowska to the Festival. Or

Ołowską. Ale być może było i tak, że o zaproszeniu

I might have thought about inviting Paulina Ołowska,

Pauliny Ołowskiej pomyślałem, gdyż w głowie już

because I had already had Marchioness on my mind.

miałem Markizę. W każdym razie ciąg skojarzeń był

Anyway, the train thought was as follows: I would like

następujący: chcę zrobić coś z neonami i na neonach

to do something about neon-signs and Nowa Huta

Nowej Huty zarazem, mogę zrobić to z Maurycym

neon-signs at once, I can do with Maurycy Gomulicki

Gomulickim lub z Pauliną Ołowską, a że znam siebie

or Paulina Ołowska, and knowing myself as the person

i wiem, że nie pracuję z seksistami, od początku jest

not collaborating with sexists, Paulina Ołowska was

dla mnie jasne, że musi to być Paulina Ołowska. Dalej

my only choice. The rest is simple: Ołowska is the

jest już prosto: Ołowska to artystka, która odnowiła

artist who renovated the neon-sign Siatkarka at Plac

Siatkarkę na placu Konstytucji w Warszawie, byłoby

Konstytucji in Warsaw, so I thought that it would be

cudownie, gdyby zrobiła podobną rzecz w Nowej Hucie,

great if she did a similar thing in Nowa Huta. Then

myślę sobie. I tutaj pojawia się Markiza. Trochę jako

Marchioness came up. Somewhat an equivalent of

ekwiwalent Siatkarki, a trochę jako krakowska wersja

Siatkarka, and somewhat a Krakow version a neon

neonu przedstawiającego kobietę.

representing a woman.

O ł ow s ka P a u l i n a

Dlaczego postanowiliście zrekonstruować akurat ten

Why did you decide to reconstruct this neon-sing among

neon, spośród wielu innych funkcjonujących w starej

many others in Nowa Huta?

Hucie? Marchioness is also a very special Nowa Huta neonMarkiza jest także bardzo szczególnym nowohuckim

sing. You are right in saying that once there were many

neonem. Masz rację, gdy mówisz, że niegdyś na terenie

neon-signs in the district. Mind you, Marchioness is one

dzielnicy funkcjonowało wiele neonów. Zwróć jednak

of the few existing works, or preserved in photographs,

uwagę, że Markiza jako jeden z nielicznych zachowanych

having “aura”, to use Benjamin’s term, is an individual

lub znanych tylko z fotografii nowohuckich neonów był

work. The existing Filatelistyka, for instance, or the

dziełem, powiem po Benjaminowsku, posiadającym

well-remembered neon-sings Jubiler and PKO were

aurę, czyli dziełem pojedynczym. Zachowana do dziś

reproduced works and appeared in the same or similar

Filatelistyka na przykład czy dobrze pamiętane neony

form in many other cities of Poland as they had in Nowa

Jubilera i PKO były dziełami powielanymi i w takiej lub

Huta. While Marchioness, as a front sign and an ad, if

bardzo podobnej formie, jaką miały w Nowej Hucie,

it is reasonable to speak of advertising in a centrally

znajdowały się w bardzo wielu innych miastach Polski.

planned economy, for the non-existent confectioner’s

Markiza natomiast jako szyld i reklama, o ile w ogóle

of the name, was unique.

można sensownie mówić o reklamie w rzeczywistości gospodarki centralnie zarządzanej, nieistniejącej już

Besides the ‘aura’, what makes the neon-sign special?

cukierni o tej samej nazwie była jedna jedyna. It is also interesting about Marchioness that although Czy poza auratycznością jest jeszcze coś, co czyni ten

the neon-sing repeatedly appears in the memories of

neon szczególnym?

district residents and was for many a taste of childhood, no-one remembered its colours. The paradox of

Interesujące w Markizie jest również to, że był to

everyone remembering Marchioness, but in different

neon, który chociaż wielokrotnie pojawiał się we

colours and halo, connects to another paradox, or the 71

wspomnieniach mieszkańców dzielnicy i który kojarzył

form of the neon-sing. We have here a two-metre high

się wielu z nich ze smakiem dzieciństwa, nikt nie

marchioness, dressed in the style of Watteau painting,

pamiętał, w jakich był kolorach. Paradoksalna sytuacja,

in the very centre of a proletarian city of workers.

w której wszyscy Markizę kojarzą, ale każdy opowiada

Besides other things, we found this quite special.

o innych barwach i poświacie, łączy się tu z kolejnym paradoksem, czyli formą neonu. Mamy bowiem

Have you followed the reception of the projects by

przecież do czynienia z dwumetrowej wysokości

the residents?

arystokratką w stroju jak z obrazów Watteau w samym centrum proletariackiego miasta robotników. To, między

The project was originally conceived as potentially

innymi, wydało nam się interesujące.

important for the district identity and the residents, especially the ones living in the vicinity of the object.

Czy śledziłeś przyjęcie projektu przez nowohucian?

Therefore, we co-operated with the housing community of the building, which Marchioness decorates, as the

Projekt od początku pomyślany był jako rzecz

owners of the neon-sign. So, as you see, from the very

potencjalnie istotna dla tożsamości dzielnicy i jej

beginning it was a work co-created with the residents

mieszkańców, zwłaszcza zaś dla tych, którzy mieszkają

and, literally, for the residents. All of their voices were thus

w jego najbliższym otoczeniu. Dlatego też cały czas

essential for us.

której budynku Markiza się znajduje i która jest teraz

O ł ow s ka

współpracowaliśmy ze wspólnotą mieszkaniową, na How did the unveiling go?

od początku do końca tworzona wraz z mieszkańcami

On the evening of unveiling the neon-sing, we

i – dosłownie – dla mieszkańców. Z tego powodu

organised a meeting of the residents by the block of

oczywiście wszystkie głosy były dla nas bardzo istotne.

flat on the estate os. Centrum A. The younger resident

P a u l i n a

właścicielem neonu. Była to więc, jak widzisz, praca

of the vicinity of plac Centralny decided themselves Jak przebiegło odsłonięcie?

to bring their cakes as treats, alluding to the historical Marchioness and the confectioner’s which it advertised.

W wieczór, w którym odsłanialiśmy neon,

When Marchioness was lit up, applause and cries of true

zorganizowaliśmy spotkanie mieszkańców pod blokiem

emotion could be heard by the bank, which was once

na os. Centrum A. Młodsi mieszkańcy okolic placu

the confectioner’s, a thing I have never experienced

Centralnego sami z siebie przynieśli jako poczęstunek

as curator. During the first night, sponsors, Nowa Huta

upieczone przez siebie ciasta, nawiązując w ten sposób

residents, turned up, declaring the wish to support the

do historycznej Markizy i cukierni, której była częścią.

neon-sign in the following years. I would not like to slip

Gdy Markiza rozbłysła, przed bankiem, który niegdyś

into a propaganda of success, as my story comes

był cukiernią, rozległy się oklaski i okrzyki prawdziwego

dangerously close to the poetics of Kronika Filmowa

wzruszenia, czego nigdy dotąd jako kurator nie

coverage of the first Marchioness unveiling in the 1960s,

doświadczyłem. Podczas tego pierwszego wieczoru

but I have not so far heard any negative opinion about

pojawili się też sponsorzy, mieszkańcy dzielnicy, którzy

bad and ugly modern art in the good and pretty public

zadeklarowali utrzymanie neonu przez kolejne lata. Nie

space.

chciałbym uprawiać tu propagandy sukcesu, gdyż coś mi się zdaje, że niebezpiecznie moja opowieść zbliża się do poetyki relacji z odsłonięcia pierwszej Markizy w latach 60., którą w ten sposób mogła sprawozdawać Kronika Filmowa, ale nie słyszałem jak dotąd głosów negatywnych o złej i brzydkiej sztuce współczesnej w dobrej i ładnej przestrzeni publicznej.

K u r m a z Sa s z a

Sasza Kurmaz Chwała ludziom Nowej Huty

Glory to the People of Nowa Huta

Lokalizacja: plac Centralny im. Ronalda Regana

Location: plac Centralny im. Ronalda Regana

Kuratorzy: Marcin Gołębiewski, Ola Nowicka

Curators: Marcin Gołębiewski, Ola Nowicka

Punktem wyjścia dla projektu Saszy Kurmaza była idea

The starting point for Sasza Kurmaz’s project was the

wykorzystania elementu nierozerwalnie związanego

idea to use an element inextricably connected to

z krajobrazem miast socjalistycznych – rabat

the socialist city landscape – flower beds fashioned

kwiatowych układających się w podobizny wodzów

into leaders’ likeness or propaganda slogans. The

lub propagandowe hasła. Roślinne napisy były stałym

plant inscriptions were a fixture in the urban plans of

aspektem planów przestrzennych każdego SocCity,

every SocCity, filling the cities with ideology and softly

wypełniały miasta ideologią i miękko wymuszały

imposing support for the only correct doctrine.

poparcie dla jedynie słusznej doktryny. The piece, created on plac Centralny, cast a bridge Realizacja, która powstała na placu Centralnym,

between the former and the contemporary Nowa Huta,

budowała most pomiędzy dawną i współczesną

playing with visual and ideological allusions to the

Nową Hutą, bawiła się skojarzeniami wizualnymi

district of Kraków, but also with the residents, employing

i ideologicznymi z tą częścią Krakowa, a także grała

one of the typical socialist sociotechnics.

z mieszkańcami, stosując jedną z typowych strategii socjotechnicznych socjalizmu. 75

Sa s z a

K u r m a z

real, but artificial flowers – underscored the passing and

przemijania i przeszłość Nowej Huty. Balansując między

the past of Nowa Huta. Balancing between the gone

minionymi latami a teraźniejszością, praca stawiała

years and the present, the work posed questions on the

pytania o dawniejsze i współczesne funkcjonowanie

former and contemporary work of sociotechnics and

zabiegów socjotechnicznych oraz ich społeczną

its social reception. The slogan “Glory to the People of

recepcję. Slogan „Chwała ludziom Nowej Huty” z jednej

Nowa Huta” was meant to honour the residents of the

strony oddawał cześć mieszkańcom dzielnicy, z drugiej

district, while being a barely noticeable gesture (as the

natomiast był gestem właściwie niewidocznym (napis

inscription was visible only from a height).

K u r m a z

The form of the inscription and the material used – not

prawdziwe, lecz sztuczne kwiaty – podkreślały aspekt

Sa s z a

Forma i materiał wykorzystane do budowy napisu – nie

można było dostrzec jedynie ze znacznej wysokości).

Sasza Kurmaz Urodzony w 1987 roku. Ukończył Ukraińską Akademię Sztuki na Wydziale Projektowania. Zajmuje się graffiti, fotografią, realizacjami w przestrzeni miejskiej. Do najważniejszych wystaw i realizacji artysty należą: Bits + Pieces w Artitude Kunstverein (Berlin, 2011), GERM FREE ADOLESCENTS w Radio Gallery (Mediolan, 2010), Indian Summer we Fluxx Gallery (Des Moines, USA, 2011), Peculiar Poetics w Design Cloud, LLC (Chicago, 2013). Finalista konkursów i laureat nagród, takich jak m.in. nagroda Kazimierza Malewicza (2010) czy Pinchuk Art Centre Prize (2013). W 2014 roku przebywał w Krakowie w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Gaude Polonia”.

Ola Nowicka Urodzona w 1987 roku. Ukończyła zarządzanie kulturą oraz ukrainoznawstwo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracowała w Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, CSW Zamek Ujazdowski, galerii Art Agenda Nova, odbyła staż w Instytucie Polskim w Kijowie. Publikowała w „Magazynie Sztuki” oraz „Krytyce Politycznej”. Zajmuje się popularyzacją sztuki i kultury ukraińskiej w Polsce.

Marcin Gołębiewski Urodzony w 1971 roku. Teolog, działacz społeczny, prezes Fundacji Wschód Sztuki, inicjator i kurator Festiwalu Sztuk Wizualnych ArtBoom w Krakowie. Zaangażowany w popularyzację polskiego i światowego street artu. Współtwórca inicjatywy Projekt Miejski, pomysłodawca cyklu Video Now, przeglądu polskiej sztuki wideo w Centrum Sztuki Filmowej „Silesia” oraz projektu Video Now Dokument – wideoprzewodników po twórczości Pawła Althamera i Mirosława Bałki. Pomysłodawca i organizator Krakowskiego Gallery Weekendu Krakers. Dyrektor artystyczny Katowice Street Art Festival. Wielokrotnie nagradzany przez władze miejskie i państwowe za działalność społeczną i kulturalną.

Sasza Kurmaz Born in 1987. Graduated from the Design Faculty of the National Ukrainian Academy of Arts. Works in graffiti, photography, art in public spaces. His main exhibitions and pieces include: Bits + Pieces, Artitude Kunstverein (Berlin, 2011); GERM FREE ADOLESCENTS, Radio Gallery (Mediolan, 2010); Indian Summer. Fluxx Gallery (Des Moines, USA, 2011); Peculiar Poetics, Design Cloud, LLC (Chicago, 2013). Competition finalist and recipient of prizes e.g. Kaziemirz Malewicz Prize (2010) and Pinchuk Art Centre Prize (2013). In 2014, he resided in Krakow on Ministry of Culture and National Heritage scholarship “Gaude Polonia”.

Ola Nowicka K u r m a z

Born in 1987. Graduated from the Jagiellonian University Cultural Management and Ukrainian Studies. Worked in Museum of Contemporary Art in Krakow, Centre

Sa s z a

for Contemporary Art Ujazdowski Castle, Art Agenda Nova gallery and interned at the Polish Institute in Kiev. Published features in “Magazyn Sztuki” and “Krytyka Polityczna”. Her focus is popularising Ukrainian art and culture in Poland.

Marcin Gołębiewski Born in 1971. Theologian, social activist, president of East of Art Foundation, initiator and curator of the ArtBoom Visual Arts Festiwal in Krakow. Populariser of Polish and international street art. Co-creator of Projekt Miejski initiative, initiator of Video Now cycle, the review of Polish video art in “Silesia” Film Art Centre and the project Video Now Dokument – video-guides to Paweł Atlhamer’s and Mirosław Bałki’s oeuvre. Founder and organiser of the Krakow Krakers Gallery Weekend. Artistic Director of Katowice Street Art Festival. Recipient of numerous municipal and national awards for his social and cultural activity.

B i a ł kow s k i Ł u ka s z

Łukasz Białkowski Pokój instruktorów

Instructors’ Room

Łukasz Jastrubczak, Szymon Kobylarz, Franciszek

Orłowski, Jakub Pišek, Michał Smandek

Kurator: Łukasz Białkowski

Curator: Łukasz Białkowski

Nowa Huta jest bardzo wdzięcznym miejscem, gdy

Nowa Huta is a fully rewarding place, when it comes

idzie o możliwość obserwowania, jak w ciągu ostatnich

to observing the changes in the role and function of

dekad zmieniały się funkcjonowanie i rola instytucji

cultural institution in the course of last few decades.

kulturalnych. Ten flagowy projekt PRL-u, zapełniony

For over twenty years, the flagship PRL project, filled

hojnie dotowanymi domami kultury, przez ostatnie

with generously subsidised community centres, has

dwie dekady szuka dla siebie formuły (nie tylko zresztą

been looking for a new format (and not just in culture).

w dziedzinie kultury). Innymi słowy, Nowa Huta – tak

Nowa Huta, like many other city districts in Poland after

jak wiele innych dzielnic miast w Polsce po 1989 roku

1989, is still looking for the way to go from the model of

– nadal poszukuje drogi, którą mogłaby przejść od

publicly subsidised culture to the granted model, where

modelu kultury dotowanej ze środków publicznych

an important part of cultural activity is gaining private

do modelu grantowego, w którym równie ważnym

sponsorship.

elementem działalności jest poszukiwanie dotacji ze środków prywatnych. 83

Ciekawym przykładem tego procesu jest Nowohuckie

An interesting example of the process is Nowohuckie

Centrum Kultury: eklektyczny misz-masz, zaprojektowany

Centrum Kultury (NCK): an eclectic mishmash, designed

w latach 60. w oparciu o pierwowzór z radzieckiego

in 1960s on a blueprint from then Soviet Kiev, built in the

wówczas Kijowa, budowany przez lata 70., okres

‘70s, booming in the ‘80s, haphazardly renovated in

świetności przeżywający w latach 80., chaotycznie

the ‘90s, and enlarged by a new wing in the ‘00s. Each

remontowany w latach 90. i poszerzony o nowe skrzydło

of the period has left a stylistic mark on NCK, reflecting

w ostatniej dekadzie. Wszystkie te okresy odbiły na nim

the political and economic path from planned

stylistyczne piętno, odzwierciedlając jednocześnie

economy to turbo-capitalism.

polityczno-ekonomiczną drogę od gospodarki planowanej do turbokapitalizmu.

Instructors’ room is a number of interventions into public space related to the strategies employed today and

Pokój instruktorów to kilka ingerencji w przestrzeń

yesterday by the plethora of full-time workers of the

publiczną, które odwołują się do strategii

community centres, youth centres and the like. They

podejmowanych dzisiaj i dawniej przez rzeszę

were once called cultural-educational instructors; today

osób zatrudnianych w domach kultury, ośrodkach

we call them animators. They surely have peace at

wychowawczych i tym podobnych instytucjach.

heart, and good will for their pupils. Regardless if taken

Niegdyś nazywano ich kaowcami, współcześnie

in former times, or presently, their activity can hardly be

mówimy o animatorach. W sercach na pewno noszą

considered innocent. The character of the activities of

pokój, wobec wychowanków mają dobrą wolę. Lecz

the institutions which employed and employ them, also

niezależnie od tego, czy miało to miejsce w PRL-u czy

the contemporary NGO’s, determines that, willy-nilly,

dzieje się obecnie, ich działania niekoniecznie można

their meetings, workshops, interest circles and the like

określić jako niewinne. Specyfika działalności instytucji,

must be considered an extension of cultural politics of

dla których pracowali i pracują, współcześnie również

authorities of various rank. Instructors and animators

NGO-sów, decyduje, że chcąc, nie chcąc, trzeba

zigzag bravely through the government programmes,

uznać realizowane przez nich spotkania, pracownie,

EU priorities and grants to “finally make a change”.

kółka zainteresowań i tym podobne aktywności

Ultimately, however, they are not the ones deciding

za przedłużenie polityki kulturalnej władz różnego

where the money goes.

szczebla. Instruktorzy i animatorzy dzielnie lawirują między rządowymi programami, unijnymi priorytetami

Instructors’ room, revolving around two entirely different

i grantami, żeby „wreszcie coś zmienić”. Koniec końców,

cultural places in Nowa Huta – Kombinator/Łaźnia Nowa

to jednak nie oni decydują o tym, dokąd wędrują

Theatra and Nowohuckie Centrum Kultury – employes

pieniądze.

the strategies of the instructors: concert, guided trip, talk, educating by presenting models etc. Curiously,

Pokój instruktorów, orbitując wokół dwóch zupełnie

an artistic activity flows smoothly into animation proper.

różniących się od siebie miejsc związanych z kulturą

Where is the line in the works presented in the project

w Nowej Hucie – Kombinatorze/Teatrze Łaźnia Nowa

between art and instruction or animation? A strict line

i NCK – odwołuje się do strategii stosowanych przez

would be difficult to draw. Perhaps the artist is nothing

instruktorów: koncert, oprowadzanie, pogadanka,

but an instructor or animator, only a little different from

edukacja przez prezentację modeli i inne. Co ciekawe,

an employee of a community centre. All the more that

przejście między działaniem artystycznym a stricte

these days the activities of the one and the other are up

animatorskim jest tutaj dosyć płynne. Gdzie w pracach

to ears in the twists of cultural politics.

realizowanych w ramach projektu kończy się sztuka a zaczyna aspekt instruktorski i animacyjny? Trudno wskazać jednoznaczną granicę. Być może artysta to faktycznie jedynie instruktor lub animator, trochę tylko inny od tego, który pracuje w domu kultury. Tym bardziej, że współcześnie działania jednych i drugich po uszy tkwią w meandrach polityki kulturalnej.

Łukasz Białkowski

Urodzony w 1981 roku. Kurator, krytyk sztuki, tłumacz.

Born in 1981. Curator, art critic, translator. In 2011,

W 2011 roku na Wydziale Filozoficznym UJ obronił

completed his PhD on the transformation of the figure

doktorat na temat przekształceń figury twórcy

of the artist in 20 th -century aesthetics at the Jagiellonian

w dwudziestowiecznej estetyce. W latach 2010–2011

University Faculty of Philosophy. In 2010-11, worked in

roku pracował w Muzeum Sztuki Współczesnej

the Museum of Contemporary Art in Krakow, where

w Krakowie, gdzie był redaktorem naczelnym

he was editor-in-chief of the “MOCAK Forum” quarterly.

kwartalnika „MOCAK Forum”. W latach 2012–2013 był

In 2012-2013, he was the programme director at the BWA

kierownikiem programowym galerii BWA Sokół w Nowym

Sokół gallery in Nowy Sącz. He is the visual arts editor

Sączu. Prowadzi dział sztuk wizualnych w kwartalniku

of the quarterly “Opcje” and the editor this catalogue.

Ł u ka s z

B i a ł kow s k i

„Opcje”. Jest redaktorem niniejszego katalogu.

K oby l ar z S z ym o n

Szymon Kobylarz Pokój instruktorów: 1:1

Instructors’ Room: 1:1

Lokalizacja: Nowohuckie Centrum Kultury,

Location: Nowohuckie Centrum Kultury,

al. Jana Pawła II 232

Chociaż projekt architektoniczny Nowohuckiego

Although the architecture of Nowohuckie Centrum

Centurm Kultury opracowany został przez zespół

Kultury (NCK) was designed by a team of Polish

polskich architektów, to większość elementów

architects, a majority of interior design elements

związanych z aranżacją wnętrza (np. ławki, żyrandole,

(e.g. seats, chandeliers, mosaics, ceilings) were virtually

mozaiki, plafony) przeniesiono niemalże na zasadzie

‘copy-pasted’ from one of Kiev’s cinema-theatre

„kopiuj-wklej” z jednego centrów kinowo-teatralnych

centres. NCK employers, who visited the Ukrainian

w Kijowie. Pracownicy NCK-u, którzy w latach 80.

building in the 1980s, still speak of the impression of

mieli okazję zwiedzać budynek na Ukrainie, do dzisiaj

being inside the institution in Krakow. Using one of the

opowiadają o złudzeniu, jakby znajdowali się we

most visually impressive elements of NCK interior design

wnętrzach krakowskiej instytucji. Sięgając po jeden

– a gigantic chandelier – Kobylarz made another (third,

najbardziej okazałych wizualnie elementów wystroju

as far as we know, but there is no guarantee that there

NCK-u – gigantyczny żyrandol – Kobylarz wykonał

were not more in other socialist countries) copy. The

jego kolejną (trzecią, o której wiemy, lecz kto da

installation 1:1, playing on the category of authorship,

głowę, że gdzieś jeszcze w byłych „demoludach”

regards equally repressed and emotional relations of

nie ma ich więcej?) kopię. Instalacja 1:1, będąc grą

Poland and former Soviet countries. Similar to Warsaw 87

z kategorią autorstwa, odwołuje się tak samo do ciągle

Palace of Science and Culture, NCK may obviously

nieprzepracowanych i wzbudzających emocje relacji

be interpreted as a symbol of political dependence

Polski z krajami zza wschodniej granicy. Podobnie

and Soviet colonialism. Kobylarz’s gesture suggests

jak warszawski Pałac Kultury i Nauki, NCK może być

that slightly desperate going West (EU membership,

oczywiście interpretowany jako symbol politycznej

Schengen etc.), which Poland has been following since

zależności i radzieckiego kolonializmu. Gest Kobylarza

1989, will not change the geo-political position of the

sugeruje, że nieco desperacki kurs zerkania na Zachód

country on the Vistula, and will not erase centuries of

(członkostwo w UE, strefa Schengen itp.), który Polska

mutual exchange with the neighbours over the Bug.

obrała po 1989 roku, nie zmieni geopolitycznego położenia kraju nad Wisłą, ani też nie przekreśli kilkusetletnich, wzajemnych wpływów z sąsiadami zza Buga.

Szymon Kobylarz

Urodzony w 1981 roku. W 2007 ukończył Akademię

Born in 1981. Graduated from the Fine Arts Academy

Sztuk Pięknych w Katowicach. Posługuje się wieloma

in Katowice in 2007. He works in multiple media. His

mediami. W swojej twórczości często sięga po wątki

work often includes catastrophic motifs, problematizes

katastroficzne, problematyzuje iluzyjność medium

the illusory in the medium of painting, analyses the

malarskiego, poddaje analizie funkcjonowanie

functioning of space and exhibiting institutions,

przestrzeni i instytucji wystawienniczych, tworzy

produces para-documents of alternate visions of history

paradokumentacje alternatywnej wizji historii i wiedzy.

and knowledge. Lives in Katowice, where he lectures

Mieszka w Katowicach, gdzie również wykłada

at his alma mater.

na macierzystej uczelni.

Kopia kopii. Z Szymonem Kobylarzem rozmawia Magdalena Ujma

Copy’s Copy. Szymon Kobylarz interviewed by Magdalena Ujma

Dlaczego właściwie zdecydowałeś się na gest

What exactly made you decide to translate the delicate

przeniesienia delikatnej struktury żyrandola

chandelier structure from the hall of Nowohuckie

znajdującego się w hallu Nowohuckiego Centrum

Centrum Kultury into an outside spatial structure,

Kultury na zewnątrz i stworzenie z niego struktury

strongly resembling such structures created in Poland

przestrzennej, bardzo podobnej do tych, które

in the 1960s e.g. in Elbląg Biennale of Spatial Forms?

powstawały w Polsce w latach 60., np. w Elblągu z okazji Biennale Form Przestrzennych?

My first visit to NCK was also my first visit to Nowa Huta.

material, brown or white-grey marbles, terrazzo,

uwagę na elementy dekoracji budynku. Część nie

panelling etc. The enormous chandelier over the

różniła się od innych budowanych w tym czasie:

staircase was one of the most conspicuous decorations,

podobne materiały – brązowe lub białoszare marmury,

both in size and appearance. I do not find it delicate

lastriko, boazerie itd. Ogromny żyrandol unoszący

in structure – proportions of its setting underline its

się nad schodami był jedną z bardziej zauważalnych

domination, monumentality. I found the geometric

dekoracji, zarówno ze względu na swój rozmiar, jak

structure and the repetitive three-partite division very

i charakter. Nie uważam, że ma on delikatną strukturę

interesting. The geometric, fractal form reminded me of

– proporcje miejsca, w którym został umieszczony

the ‘modern’ abstract sculptures of the 1960s and ‘70s,

podkreślają jego dominację, monumentalność. Bardzo

not just the ones from Elbląg. The material used – brass

ciekawa wydała mi się jego geometryzująca struktura

sheet is also reminiscent of the early spatial forms made

i powtarzający się podział na trzy. Geometryczna,

in co-operation with plants, factories. It was the sculptural

fraktalna forma bardzo przypomina „nowoczesne”

potential of the chandelier, which is a functional element,

abstrakcyjne rzeźby lat 60. i 70., nie tylko te z Elbląga.

that made me decide to transplant it outside.

S z ym o n

building. Some were alike others of the period: similar

pierwszą wizytą w Nowej Hucie. Zwróciłem wtedy

K oby l ar z

I was attracted to the decorative elements of the Moja pierwsza wizyta w NCK-u była zarazem moją

Użyty materiał – blacha mosiężna, również kojarzy mi się z ówczesnymi formami przestrzennymi wykonywanymi

You are right, when transplanted outside, the structure

we współpracy z zakładami pracy, fabrykami.

appears delicate, while inside its form is dominating.

Właściwie to rzeźbiarski potencjał tego żyrandola, który

It seems unfit in proportion to the green outside NCK,

spełnia funkcję użytkową, zdecydował o przeniesieniu

where it stands. Was the dissonance intended?

go na zewnątrz. The dissonance seems to me characteristic of the Masz rację, jego struktura wydaje się delikatna, gdy

‘plein-air’ sculptures, which are a context of the

jest przeniesiony na zewnątrz budynku, ale w środku

project. I might be wrong, but usually the spatial forms

ta forma dominuje. Wydaje się niedopasowana

stood out from their surroundings, they rather worked

proporcjami do zielonego terenu przed NCK-iem, na

in themselves. It made them rather monumental, in

którym został umieszczony. Czy był to celowy dysonas?

the old-fashioned manner. My intention was to situate the ‘chandelier’ in a place that would underline its

Dysonans, o którym mówisz, wydaje mi się

sculptural from. On the other hand, I wanted to check

charakterystyczny dla rzeźb „plenerowych”, do

how the object would behave in a space that is very

których nawiązuje mój projekt. Mogę się mylić, ale

different from the rather tight hall, so I chose the place

zwykle te formy przestrzenne wybijały się z otoczenia,

providing the most ‘air around’. In my opinion, the form

raczej działały same dla siebie. To sprawiało, że miały

translated into the space looks as if it were made to

charakter bardziej pomnikowy w tradycyjnym tego

decorate the laying of cornerstone for the NCK building.

słowa znaczeniu. Moim zamiarem było umieszczenie

Some people thought that the sculpture had always

„żyrandola” w miejscu, które najbardziej podkreśli jego

been there.

rzeźbiarską formę. Z drugiej strony chciałem sprawdzić, jak taki obiekt zachowa się w przestrzeni zupełnie

It looks like the sculpture by Jerzy Jarnuszkiewicz.

innej niż stosunkowo ciasny hall, stąd wybór padł

Transplanting the chandelier, you bring back the 89

na miejsce, które daje najwięcej „powietrza wokół”.

history of the main centre of culture in Nowa Huta,

Moim zdaniem, przeniesiona forma wygląda w tej

whose architecture is for the most part a copy of one

przestrzeni przynajmniej tak, jak gdyby powstała jako

of Kiev’s centres of culture. Doing so, did you wanted

dekoracja z okazji wmurowania kamienia węgielnego

to remember the cultural colonisation of Poland at the

pod budynek NCK-u. Niektórzy myśleli, że ta rzeźba stała

time? Is the piece critical in any way?

tam od zawsze. The story of NCK employers trip to Kiev and the Ona wygląda jak rzeźba Jerzego Jarnuszkiewicza.

discovery of the twin building with identical decoration

Gestem przeniesienia żyrandola dokonałeś

strongly influenced the decision of making the copy, or

przypomnienia historii głównego ośrodka kultury

as is turned out, a copy’s copy. Rather than colonisation

w Nowej Hucie, którego architektura jest w dużej mierze

of Polish culture, I was magnetised by the thought that

skopiowana z jednego z ośrodków kultury w Kijowie.

somewhere there is a twin building. A place being

Czy w ten sposób chcesz przypomnieć o skolonizowaniu

one big déjà vu, like the NCK building would be for

kulturowym Polski w tamtych czasach? Czy ta praca jest

the guests from Kiev.

w jakiś sposób krytyczna? functional. The chandelier becomes an interesting

i odkryciu bliźniaczego budynku z identycznymi

spatial object. The gesture could be understood as an

dekoracjami miała bardzo duży wpływ na podjęcie

ironic allusion to current fashion for PRL design and the

decyzji o stworzeniu kopii, a jak się okazało

present-day nostalgia for the design of the period.

K oby l ar z

So you copy a copy, perversely making it nonHistoria o wycieczce pracowników NCK-u do Kijowa

o skolonizowaniu polskiej kultury elektryzująca wydała

I am not the first person in the world turning design into

mi się myśl o tym, że gdzieś może istnieć bliźniaczy

sculpture. Clearly, the contemporary industrial design

budynek. Miejsce, które jest jednym wielkim déjà vu,

very often suffers from being ‘over-designed’. I believe

podobnie jak budynek NCK-u dla gości z Kijowa.

that the ‘over-design’ of some objects makes them hardly

S z ym o n

właściwie kopii kopii. Jednak bardziej niż mówienie

functional, and very attractive as spatial forms at the Kopiujesz zatem kopię, przewrotnie nie dając jej żadnej

same time. Today, a pretty spatial form seems insufficient

użytkowej funkcji. Żyrandol staje się intrygującym

(even is some prophesise the return of formalism in art)

obiektem przestrzennym. Można ten gest rozumieć jako

for it to be a good artwork. The artistically ambitious

ironiczne odniesienie się do dzisiejszej mody na dizajn

designers often make sculptures, and we have to sit on

z czasów Polski Ludowej i dzisiejszą nostalgię za tatmym

them afterwards. As for the nostalgia for PRL design,

wzornictwem.

I prefer it in design, rather than in art.

Nie jestem pierwszą osobą na świecie, która zamienia dizajn w rzeźbę. Nie da się ukryć, że współcześnie we wzornictwie przemysłowym bardzo często widoczny jest tzw. „przerost formy nad treścią”. Myślę, że „przedizajnowanie” niektórych przedmiotów sprawia, że są one mało funkcjonalne, z drugiej strony jednak bardzo atrakcyjne, jeśli chodzi o formę przestrzenną. Ładna forma przestrzenna w dzisiejszych czasach w sztukach wizualnych wydaje się natomiast niewystarczająca (choć niektórzy wieszczą powrót formalizmu w sztuce), aby być dobrym dziełem sztuki. Projektanci z ambicjami artystycznymi robią więc często rzeźby, a my musimy później na nich siedzieć. Jeśli chodzi natomiast o nostalgię za wzornictwem okresu Polski Ludowej, to chyba wolę tę nostalgię w dizajnie niż w sztuce. 91

S m a n d ek M i c h a ł

Michał Smandek Pokój instruktorów: Ścięty stożek Super Stal

Instructor’s Room: Conical Frustum Super Steel

Lokalizacja: Nowohuckie Centrum Kultury,

Location: Nowohuckie Centrum Kultury,

al. Jana Pawła II 232

Wykop dużą ilość surowych ziaren rudy i przenieś je

Excavate a large amount of raw iron ore and move it

do spiekalni, gdzie uzyskasz gruboziarnisty spiek rudy

to sinter plant to obtain a blast furnace-grade sinter.

żelaza. Dzięki temu nadasz wsadowi odpowiednie

This gives your charge suitable chemical and physical

własności chemiczne i fizyczne. Jest to proces,

properties. Sintering is a process, whereby iron ore is

w którym ruda żelaza jest kruszona i poddawana

powdered to undergo annealing. Mix it with lime and

wyżarzaniu ujednorodniającemu. Wymieszaj ją

coke, and then melt it to obtain the sinter, which is the

z topnikiem wapiennym oraz miałem koksowym,

basic iron charge for the blast furnace. Put carbon

a następnie wypiecz w celu otrzymania spieku,

in a coke furnace, where it transforms into coke and

który będzie stanowił główny składnik żelazowy

is purified of gas inclusions. This is the fuel suitable for

w procesie wielkopiecowym. Węgiel wrzuć do pieca

the blast furnace. Put the mixed coke and sinter in

koksowniczego, gdzie przekształci się w koks i uwolni się

the blast furnace. Burn the coke at ci. 2000°C, which

z wszelkich zanieczyszczeń gazowych. Tak powstanie

allows melting and iron reduction. The molten pig iron

odpowiednie paliwo dla wielkiego pieca. Mieszankę

should be moved from the blast furnace in a ladle to

spieku i koksu umieść w wielkim piecu. Spal koks

the steelworks. Here, the steel will be made in a basic 93

w temperaturze ok. 2000°C, co umożliwi topienie

oxygen converter. (Presently, besides the basic oxygen

i redukcję żelaza. Tak powstałą surówkę przeróbczą

steelmaking, you may make steel in electric arc furnace

przewieź w kadzi z wielkiego pieca do stalowni. Tu,

process.) Add a certain amount of scrap and fluxes to

w zasadowych konwertorach tlenowych powstanie

molten pig iron and blow with high purity oxygen to

stal. (Obecnie obok metody pieca martenowskiego

obtain the desired type of steel. When the quality of

możesz zastosować metodę wytopu stali w procesie

steel satisfies your conditions, pour the hot metal through

elektrycznym). Do surówki dodaj określoną ilość złomu

a tap into the steel ladle. Thus obtained steel should

i topników oraz przedmuchaj ją czystym tlenem, tak

again be moved to cast semi-finished products. Cast the

aby powstał interesujący cię gatunek stali. Gdy jakość

steel continuously. Remember to maintain a stable level

stali będzie zadowalająca i spełni twoje warunki,

of molten steel in the stopper and the tundish. Quick

spuść roztopiony metal przez otwór spustowy do kadzi

cooling will give the steel a homogenous microstructure.

stalowniczej. Wytopioną stal przewieź ponownie

Then hot roll and coil it. The processed steel may be

do odlewania półproduktów. Odlej stal w sposób ciągły.

used as chargé for cold rolling. However, it should be

Pamiętaj, aby utrzymywać stały poziom ciekłej stali

uncoiled first to be picked with acid solution to remove

w krystalizatorze i w kadzi pośredniej. Szybkie chłodzenie

scale. Now roll to appropriate thickness in a quarto

stali nada jej jednolitą mikrostrukturę. Następnie walcuj

rolling mill. Remember to reduce the thickness of metal

na gorąco i zwijaj w krąg. Tak przygotowaną stal

strip in four stages. This produces thin and enforced

możesz użyć jako wsad w walcowni zimnej. Wcześniej

metal sheet unfit for further forming. So to regain

jednak rozwiń krąg w wytrawialni, aby poddać go

forming qualities, go to annealing, or heating the sheet

obróbce kwasem w celu usunięcia zgorzelin. Teraz

to suitable temperature (max. 700°C), maintain the

wywalcuj odpowiednią grubość w walcarce typu

temperature and cool to re-crystallise the structure. Use

quatro. Pamiętaj, aby redukcję grubości pasma blachy

gas protection to prevent the steel from oxidising. Then

przeprowadzić w czterech etapach. To, co otrzymasz

start ironing. Uncoil the sheet and iron with suitable iron

po tej części procesu, jest cienką i bardzo umocnioną

pressure (max. 7%). Thus prepared sheet should be cut to

blachą nienadającą się do dalszej obróbki plastycznej.

template. Weld the pieces into one steel sheet. Then roll

Zatem aby przywrócić właściwości plastyczne, przejdź

the sheet several times with a conical roller mill. Connect

do procesu wyżarzania, czyli podgrzewania blachy

the bended sheet ends to form a cone. To preserve

do odpowiedniej temperatury (max. 700°C), utrzymania

the shape, connect the solid edges with a continuous

w niej i odpowiedniego chłodzenia w celu rekrystalizacji

weld. To avoid deformations, place a steel bar at the

struktury. Stosuj przy tym procesie gazy ochronne,

cone base. Thus obtained solid may be protected from

które zapobiegną utlenianiu się stali. Teraz możesz

adverse weather condition with a thin layer of varnish

przejść do wygładzania. Ponownie rozwiń krąg, gładź

to decelerate surface corrosion.

z odpowiednim naciskiem gniotu (max. 7%). Z tak przygotowanego arkusza wytnij odpowiedni kształt według szablonu. Spawając połącz fragmenty w jeden arkusz blachy. Następnie blachę walcuj kilkukrotnie na walcarce stożkowej. Domknij wyginające się krawędzie blachy, gdy będą tworzyły stożek. Aby utrwalić kształt, zespawaj krawędzie bryły spawem ciągłym. Aby uniknąć odkształceń, umocuj stelaż z płaskownika stalowego u podstawy stożka. Tak przygotowaną formę możesz ochronić przed negatywnymi skutkami środowiska zewnętrznego, nakładając cienką warstwę lakieru w celu spowolnienia procesów korozji na powierzchni.

Michał Smandek Urodzony w 1981 roku. W 2007 roku ukończył z wyróżnieniem edukację artystyczną w zakresie S m a n d ek

sztuk plastycznych na Uniwersytecie Śląskim. Zajmuje się rzeźbą i instalacją. Uważa, że każda materia i każda przestrzeń nadaje się do rzeźby,

M i c h a ł

jednak wszystko zależy od metody kreacji, idei i formy, jaką wybieramy. W czasie swych podróży poszukuje miejsc niedostępnych, które stają się tłem dla działań landartowych. Inicjuje przeobrażenia materii, wykorzystując właściwości fizyczne i chemiczne stosowanych materiałów. Brał udział w Międzynarodowym Biennale Land Artu w Mongolii

Michał Smandek

LAM 360° w 2014 roku, w wystawach krajowych, m.in.: Zanikająca umiejętność odpoczynku w BWA

Born in 1981. Graduted with honours from Silesia

w Tarnowie w 2014 roku, Teleport Process (Nowocześni:

University Department of Artistic Education in Visual

turyści) w BWA Sokół w Nowym Sączu w 2013 roku,

Arts in 2007. He works in sculpture and installation.

Zmęczenie materiału w Galerii Sztuki Współczesnej BWA

He considers every material and space suitable for

w Katowicach w 2012 roku, w przeglądach sztuki Survival

sculpture, all depending on the creative method, ideas

7, 8, 11 w latach 2011–2009 we Wrocławiu, Discovery

and the chosen form. In his travels he searches for

w CSW Kronika w Bytomiu w 2010 r. Mieszka i pracuje

inaccessible places to be the background for his land

w Katowicach.

art actions. He initiates matter transformations, working with physical and chemical properties of materials use. He exhibited at the International Biennale of Land Art LAM 360° in Mongolia and in Poland e.g. Zanikająca umiejętność odpoczynku, BWA Tarnów, 2014; Teleport Process (Nowocześni: turyści), BWA Sokół, Nowy Sącz, 2013; Zmęczenie materiału, Contemporary Art Gallery BWA in Katowice, 2012; at art reviews: Survival 7, 8, 11 in 2011–2009 in Wrocław, Discovery in Contemporary Art Centre Kronika in Bytom in 2010. Based in Katowice.

Stała współpraca z naturą. Z Michałem Smandkiem rozmawia Magdalena Ujma

Constant Co-operation with Nature. Michał Smandek interviewed by Magdalena Ujma

Czy masz wiedzę na temat produkcji stali? Twój komentarz do pracy pokazywanej na ArtBoomie brzmi

Do you have knowledge of steelmaking? Your

bardzo fachowo.

commentary to the work exhibited at ArtBoom sounds very professional.

Wiadomości dotyczące procesu produkcji stali zaczerpnąłem z literatury, opracowań w tym temacie,

The information on steelmaking are taken from literature

własnych notatek z zeszytu do metaloplastyki ze szkoły

on metallurgy, my own notes from my metalworks

średniej oraz z praktyki – w wielu swoich projektach

secondary school notebook and from practice. Many

wykorzystuję stal obrabianą na zimno lub ciepło,

of my projects employ hot or cold formed steel, copper,

miedź, mosiądz, ołów. Mój tekst kryje w sobie także

brass, lead. My text has a trap hidden, an utopian

pewną pułapkę, utopijne oczekiwania – tak jak zamysł

expectation, like the idea for the ideal city of Nowa

idealnego miasta w Nowej Hucie. Został sformułowany

Huta. The text is written as a cooking recipe, which

jak przepis kuchenny, gdzie zwracam się do czytelnika,

addresses the readers to do the steelmaking steps

aby samodzielnie wykonywał operacje pozwalające na

themselves, which is practically improbable.

uzyskanie stali, co jest w praktyce nieprawdopodobne. Indeed, I had the impression of a cooking recipe or a Rzeczywiście, takie miałam wrażenie, że jest to taki

“DIY”, absurd in its unfeasibility, especially individually.

rodzaj przepisu kucharskiego lub „zrób-to-sam”,

In Nowa Huta everything was collective, there was no

absurdalny w niemożliwości zrealizowania go, zwłaszcza

place for individuals. Your steaming steel “volcanic

indywidualnie. W Nowej Hucie wszystko było kolektywne,

cone” appears grotesque, as it is unthreatening, being

nie było miejsca na jednostki. Twój dymiący „stożek

small. Was it intended?

wulkaniczny” z blachy robi groteskowe wrażenie, bo wcale nie jest groźny, ma niewielki rozmiar. Czy to też

The frustum is just above eyesight to arouse the wish to

było celowe?

look inside the solid to discover its workings and frustrate it at once. The grotesque was not intended, nor was

Ścięcie stożka zostało wykonane ponad wysokością

the ‘threat’; I meant rather to create a crude object –

wzroku, aby wzbudzić chęć, ale jednocześnie

a definition of steelworks.

uniemożliwić zaglądanie do środka bryły i odkrycie zasad funkcjonowania całości. Groteska nie była

In the film commentary for the magazine “Obieg”, you

zamierzona, „groźny” charakter także nie, chodziło raczej

compare your object both to a steelworks chimney

o stworzenie surowego obiektu – jakby definicji huty.

and a volcano. How do you associate the Nowa Huta inspired piece with a natural phenomenon? The

W filmowym komentarzu dla „Obiegu” porównujesz swój

identity of Nowa Huta was defined by heavy industry,

obiekt do komina hutniczego, lecz zarazem wulkanu.

or a complete opposition to nature.

Skąd to skojarzenie pracy zainspirowanej Nową Hutą z fenomenem przyrodniczym? Tożsamość Nowej

The inspiration for my work was the shape of steelworks

Huty określił przecież ciężki przemysł, czyli zupełne

chimney, with fumes above, associated with sleeping

przeciwieństwo natury.

volcanoes letting out dust clouds every now and then. The comparison of the chimney and the volcanic cone

Inspiracją dla mojej pracy stał się kształt kominów

is a free and personal juxtaposition of two separate

hutniczych, nad którymi unoszą się opary, skojarzony

worlds. It stems from my recent journeys. A trip to the

z drzemiącymi wulkanami wypuszczającymi co jakiś czas

top of a volcano involves a sense of insecurity, anxiety

kłęby pyłów. To porównanie do komina chłodni hutniczej

in the face of unforeseeable forces, events. The volcano

i stożka wulkanicznego jest swobodnym i osobistym

sets the rhythm and way of life of people living around

zestawieniem dwóch odrębnych światów. Wynika ono

it – just as in Nowa Huta the rhythm of life was set by

z moich ostatnich podróży. Taka wyprawa na szczyt

the steelworks. Designing the piece for the festival,

wulkanu łączy się z pewną niepewnością, lękiem

I decided to forego the historical events in Nowa Huta

wobec nieprzewidywalnych sił, wydarzeń. To wulkan

and return to the source, look for reasons. The start and

wytycza rytm i sposób życia ludzi mieszkających wokół

reason for constructing the place was steel.

– podobnie jak w Nowej Hucie rytm życia wytyczała huta stali. Projektując pracę na festiwal, postanowiłem

And like the volcano, the steelworks provides, or used

odstąpić od historycznych wydarzeń Nowej Huty

to provide, work – means for living. The On-take volcano

i sięgnąć do źródła, poszukać przyczyny. Początkiem

just erupted in Japan. Is your fascination with volcanoes

i powodem powstania tego miejsca była stal.

earlier than the work for ArtBoom? Are you interested in the visual aspects of eruption? The potential disaster?

I tak jak wulkan, huta daje, a przynajmniej dawała zajęcie – środki do życia. Właśnie wybuchł wulkan

The sources speak of 250 tourists climbing the Mount

Ontake w Japonii. Czy twoja fascynacja wulkanami była

On-take at the time. An amateur video shows a dust

wcześniejsza niż praca dla ArtBoomu? Interesuje Cię

cloud covering the tourist in seconds. The rescue was

wizualna strona erupcji? Potencjalna katastrofa?

temporarily suspended due to adverse condition, the

activity is checked, quake frequency. There seems to

chmura popiołów przykrywa zwiedzających w kilka sekund.

be no reason to avoid the tourist route. The On-take was

Z powodu trudnych warunków, stężenia gazów przerwano

last active in 1979. The interest stems from my constant

na jakiś czas akcję ratowniczą. A mogłoby się wydawać,

co-operation with nature. The visual is important to me

że taka wspinaczka na szczyt nie niesie za sobą żadnego

in my every subject. The influence of natural forces on

ryzyka, wulkany są przecież monitorowane, sprawdzana

human activity and the reverse is as important. Natural

jest ich aktywność, częstotliwość wstrząsów. Wydaje się,

disasters reveal human helplessness in the face of the

że nie ma żadnych przeciwwskazań, aby takiego szlaku

forces that the human tries to challenge at any cost.

turystycznego nie zaliczyć. Ostatnio Ontake uaktywnił się

They need to be subdued, which turns out to be an

w 1979 roku. Zainteresowanie tym tematem wynika z mojej

illusion even with all the technological support. A year

stałej współpracy z naturą. W każdym podejmowanym

before, I started working on the project Prognostyk

temacie strona wizualna jest dla mnie ważna. Także istotny

[Forecast]. It consisted in making formally abstract

jest wpływ sił natury na ludzką działalność i odwrotnie.

spatial objects, which would become meaningful

Kataklizmy demaskują bezsilność człowieka wobec sił,

only when placed in a space of my choice. So I did

którym człowiek za wszelką cenę chce stawić czoła.

fumes sculptures, which I took on my trips to volcanic

Domaga się panowania, które okazuje się przy całym

cones. Suitably photographed on Etna, Stromboli and

wsparciu technologii tylko mrzonką. Rok wcześniej

Vulcano, they demonstrated the eruption, which will

rozpocząłem pracę nad projektem Prognostyk. Zakładał on

probably take place, sooner or later. Thus, I risked a

realizację przestrzennych obiektów o abstrakcyjnej formie,

kind of prophesy, which comes from the history of these

które dopiero po odpowiednim umiejscowieniu w wybranej

places, their geography and geology. I was particularly

przeze mnie przestrzeni nabierały znaczenia. Tak powstały

interested in the displacement and transferring the

rzeźby dymów, które zabrałem w podróż na stożki

objects to chosen places. So the works became a

wulkaniczne. Odpowiednio fotografowane na tle Etny,

reason for a journey, and not an end in themselves. They

Stromboli i Vulcano demonstrowały moment erupcji, który

were travel companions and the essential baggage,

w bliższej lub dalszej przyszłości prawdopodobnie będzie

affected by the troubles of the journey, just as their

miał miejsce. W ten sposób dopuściłem się pewnego

carrier. These experiences in connection with the history

rodzaju przepowiedni, która wynika z historii tych miejsc,

of Nowa Huta shaped the work exhibited at the festival.

M i c h a ł

be perfectly safe, as volcanoes are monitored, their

czasie około 250 turystów. Na amatorskim wideo widać, jak

S m a n d ek

gas density. And it might seem that the climb would Jak podają źródła, na krater Ontake wspinało się w tym

uwarunkowań geograficznych, geologii. Istotny był dla mnie aspekt przemieszczania i przenoszenia obiektów do wybranych miejsc. Tym samym prace stały się pretekstem do podróży, a nie celem samym w sobie. Były towarzyszem drogi i najistotniejszym ekwipunkiem, na który – tak jak na noszącego je właściciela – oddziaływały wszelkie trudy podróży. Te doświadczenia w połączeniu z historią Nowej Huty wpłynęły na kształt pracy pokazanej na festiwalu. 97

O r ł ow s k i F ra n c i s z ek

Franciszek Orłowski Pokój instruktorów: Stary niedźwiedź mocno śpi

Instructors’ Room: Old Bear Is Fast Asleep

Lokalizacja: al. Róż

Location: al. Róż

Historię możemy odczytywać jako sekwencję

History may be interpreted as a sequence of returns

powrotów i wspomnień. Historia i pamięć stają

and memories. History and memory become thus

się w ten sposób mediacją między przeszłością

a mediation between the past and the present.

a teraźniejszością. Projekt Franciszka Orłowskiego

Franiszek Ołowski’s project is a sound installation

to instalacja dźwiękowa realizowana z myślą

created around the complicated history of Nowa

o skomplikowanej historii Nowej Huty, a przede

Huta, especially the statue of Lenin standing there

wszystkim stojącym tam do 1989 roku pomniku Lenina.

until 1989. Franciszek Ołowski will fill the void remaining

Franciszek Orłowski wypełni pustkę pozostałą po

after the torn-down monument by broadcasting the

zburzonym monumencie, emitując na alei Róż znaną

famous Polish nursery song Old Bear Is Fast Asleep on

piosenkę Stary niedźwiedź mocno śpi. Pokolenia

Aleja Róż. Generation of Poles sang the song during

Polaków jako dzieci śpiewały ją podczas zabawy, która

the game, where one player was the bear squatting in

poległa na tym, że jeden z uczestników grał postać

the centre and pretending to sleep. Meanwhile, other

niedźwiedzia, kucał na środku i udawał, że śpi. W tym

players stood around him and sang, and when the

czasie uczestnicy stawali wokół i śpiewali, a kiedy

song was over, the ‘bear’ chased other children. The

piosenka się kończyła, „niedźwiedź” zaczynał gonić

song was sung to the same tune as the song Miałeś, 99

pozostałe dzieci. Piosenkę śpiewano na taką samą

chamie, złoty róg, the closing song of Stanisław

melodię jak pieśń Miałeś, chamie, złoty róg z dramatu

Wyspiański’s Wedding.

Stanisława Wyspiańskiego Wesele.

Franciszek Orłowski

Urodzony w 1984 roku. Ukończył Wydział Multimediów

Born in 1984. Graduated from the Multimedia Faculty

na Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu (obecnie

of the Fine Arts Academy (now the Art University) in

Uniwersytet Artystyczny). Zajmuje się instalacją, wideo

Poznań. Works in installation, video and performance.

i performance’em. Brał udział w wielu wystawach

Participated in numerous group exhibitions (e.g.

zbiorowych (m.in.: Splendor tkaniny w warszawskiej

Splednor tkaniny, Zachęta, Warszawa, 2013; British British

Zachęcie w 2013 roku oraz British British Polish

Polish Polish, Centre for Contemporary Art Ujazdowski

Polish w CSW Zamek Ujazdowski) i indywidualnych

Castle) and exhibited individually (Potencjalne miasto,

(Potencjalne miasto w białostockim Arsenale i Projekty

Arsenal gallery, Białystok; Projekty wybrane, BWA

wybrane w zielonogróskim BWA – obie w 2011 roku).

Zielona Góra; both in 2011). In 2014, was a resident

W 2014 roku przebywał na rezydencji w Tokio w ramach

of Art Initiative in Tokyo.

programu Art Initiative Tokyo.

100

Puste miejsce po Leninie. Z Franciszkiem Orłowskim rozmawia Magdalena Ujma

Space Emptied of Lenin. Franciszek Orłowski interviewed by Magdalena Ujma

Stary niedźwiedź to klasyczna piosenka dziecięca, znana w Polsce powszechnie. Skąd się wzięło u ciebie

Old Bear is a classic nursery song, known to everyone

skojarzenie dzieciństwa z historią Nowej Huty?

in Poland. How did you associate childhoon with the history of Nowa Huta? I was born in early 1980s and we often played the game

zimnej wojny. Nowa Huta została zbudowana na

in my nursery school. It was the ending of Cold War.

polecenie władz radzieckich i miała spełniać rolę

Nowa Huta was built at the order of Soviet authorities

propagandową. Symbolem jej doniosłości i nośnikiem

and meant to be a propaganda tool. The symbol of

idei był socrealistyczny pomnik Włodzimierza Ilicza

its monumentality and the carrier of the idea was the

Lenina stojący na placu Centralnym – tego dziwnego

social realist statue of Vladimir Ilyich Lenin erected on

miejskiego tworu. Pomnik kroczącego Lenina widziałem

plac Centralny, the centre of this bizarre municipal

na zdjęciach, które robili moi rodzice w Nowej Hucie

creation. I saw the monument of the treading Lenin

w czasie rodzących się przemian ustrojowych. Na tych

on the pictures that my parents took in Nowa Huta at the

zdjęciach widziałem także manifestacje, barykady,

time of rising political change. The pictures presented

płonące samochody opancerzone, dymy gazów

also demonstrations, barricades, burning armoured

łzawiących unoszące się nad miastem i uciekających

trucks, fumes of tear gas floating above the city and

ludzi.

people running.

A jak te doświadczenia odnoszą się do twojej pracy?

How do these experiences relate to your work?

Stary niedźwiedź mocno śpi to zabawa dziecięca.

Old Bear Is Fast Asleep is a children’s game. The lyrics

Melodia i słowa piosenki dawały impuls do jej

and the melody started the game. It had several

rozpoczęcia. Niosła kilka przekazów. Jednym z nich

meanings. One was taming anxiety: children felt

było oswajanie lęków – dzieci czuły niepokój w czasie

anxious, while singing, and apprehensively anticipated

śpiewania i w napięciu czekały na ostatnie słowa:

the final line: Jak się zbudzi, to nas zje! [“When he wakes,

Jak się zbudzi, to nas zje!, aby w odpowiednim

he’ll eat us!”] to start fleeing at the right time from the

momencie rzucić się do ucieczki przed kolegą, który

friend who played the old bear. The emotions were

był właśnie starym niedźwiedziem. Emocje pozornie

outwardly released. When your friend patted you,

się rozładowywały. Kiedy jednak kolega dotknął cię

you became the dangerous bear, from whom other

ręką, sam stawałeś się tym groźnym niedźwiedziem,

boys and girls fled. Now they were afraid of you: they

przed którym uciekali twoi koledzy i koleżanki. Teraz to

watched where you went, who would be caught, turned

ciebie się bali: patrzyli, w którym kierunku podążasz,

thus into a threat to others. Most children at some point

kogo złapiesz, a przez to uczynisz postrachem dla

in the game became the dangerous bear, causing

innych. Większość dzieci w różnych momentach zabawy

fear and screaming in their peers. And that is the other

stawała się groźnym niedźwiedziem budzącym lęk,

meaning of the game, in which I now see an aspect

wywołującym krzyk swoich rówieśników. I to jest druga

of the homo sovieticus attitude, always presuming

część przekazu tej zabawy, w której teraz dostrzegam

constant insecurity and limited social trust. The recently

elementy postawy homo sovieticus, a która zakłada

quieted tensions and the freshly renewed threats are

ciągłe poczucie niepewności i ograniczone zaufanie

still felt, although in different perspective, in the present

społeczne. W obecnej sytuacji politycznej, z inną już

political situation.

F ra n c i s z ek

się w tę zabawę w przedszkolu. To był okres końca

O r ł ow s k i

Urodziłem się na początku lat 80., często bawiliśmy

świadomością, odczuwa się jeszcze tak niedawno uśpione, a teraz rodzące się na nowo zagrożenia

Taming fear… It is interesting that you have thee kind

i napięcia.

of association. As many people associate Nowa Huta rather with youth, optimism. After all, it is the place of

Oswajanie strachu… Mimo wszystko ciekawe jest,

mass social rise, extremely important to many people,

że masz takie skojarzenia. Bo wielu osobom Nowa

and positively. The PRL nostalgia also plays a part here. 101

Huta przywodzi na myśl raczej czasy ich młodości, optymizmu. To jednak miejsce masowych awansów społecznych, niezwykle ważne dla wielu osób – w pozytywnym sensie. Swoją rolę odgrywa też nostalgia za PRL-em. Nigdy nie mieszkałem w Nowej Hucie, odwiedziłem ją dopiero niedawno. Pierwsze moje skojarzenia z tym miastem to właśnie okres przedszkolny i zabawa w Starego niedźwiedzia oraz zdjęcia w szufladzie. Samochody pancerne interesują każdego chłopca, a napięcie płynące z tych zdjęć sprawiało, że chciałem słuchać opowieści, chłonąłem je z najwyższą uwagą. A jeżeli chodzi o nostalgię za PRL-em, to zrozumiała jest dla mnie nostalgia za latami młodości, które upłynęły w tym czasie, być może także nostalgia związana z niektórymi przedmiotami, ich dizajn mnie również nieraz czaruje, lecz są to odczucia dotyczące wierzchnich powłok tego czasu, jego lukru. Nie mogą odwracać uwagi od pamięci o tragediach, które niósł ze sobą komunizm. Podoba mi się twoje określenie „wypełniona dźwiękiem pustka po pomniku Lenina”, pomniku, który kiedyś panował nad Nową Hutą. Czyli ta pustka w gruncie rzeczy pozostaje, bo dźwięk jest niewidoczny. Czy w Nowej Hucie widać twoim zdaniem traumatyczną historię w samej tkance miasta? Przecież panują teraz

I have never lived in Nowa Huta, and visited it not

raczej zachwyty nad tym – paradoksalnie – idealnym

long ago. My first associations with the city is exactly

miastem-ogrodem, w którym panuje geometria,

the nursery school with the game of Old Bear and the

przywodzi się tutaj turystów, ludzie kupują mieszkania.

pictures from my parents’ drawer. Every boy is interested in armoured trucks, and the tension in the pictures

102

Zgadzam się. Ale jest to miasto uśpione, które straciło

made me want to listen to the stories, avidly. As for

swoje pierwotne oblicze. Dla mnie bardziej niż to, co

the PRL nostalgia, I understand the nostalgia for the

widać, ważne są blizny w mentalności ludzi, dla których

early years, which happened then, and maybe also

został zbudowany ten pozorny raj. Chodziło mi bardziej

the nostalgia for some objects, I am also sometimes

o zaszczepienie tej komunistycznej przeszłości miasta

seduced by their design, but these feeling touchs upon

w świadomości dzisiejszych mieszkańców. To puste

the surface of the times, upon the frosting. I cannot turn

miejsce po Leninie jest symbolem wolności, której

away from remembering the tragedies that came with

musieliśmy się nauczyć.

communism.

Wróćmy jeszcze do piosenki Stary niedźwiedź, która była

I like your phrase: “the sound-filled void remaining after

emitowana z megafonu. Nigdy wcześniej nie zwróciłam

the statue of Lenin”, the statue which once dominated

uwagi, że miała tę samą melodię, co Miałeś chamie

Nowa Huta. So the void in fact remains, as sound is

złoty róg z Wesela Stanisława Wyspiańskiego. Także

invisible. Do you think that the traumatic history is visible

dlatego można chyba powiedzieć, że twoja praca to

in the very fabric of the city? The predominating attitude

komentarz do tego, co dzisiaj dzieje się w Nowej Hucie.

nowadays is rather rapture over the paradoxically ideal

To jest niemożność poradzenia sobie z historią, czego

garden-city, geometrically balanced, which brings the

symbolem jest puste miejsce po pomniku Lenina.

tourists here and makes people but flats.

Melodia rodem z Wesela ze strofki tańca chocholego

I agree. But it is a sleeping city, which lost its original

„miałeś chamie złoty róg, miałeś chamie czapkę z piór”,

image. More than the visible, I find important the scars

wydobywająca się z zamontowanego megafonu

in the mentality of people, for whom this apparent

w zestawieniu ze słowami znanej wszystkim zabawy

paradise was constructed. I rather wanted to implant

dziecięcej, stanowi efemeryczny szept. Skłania on do

the communist past of the city in the awareness of

refleksji rozpinających się pomiędzy zaborem, w którym

current residents. The empty place left by Lenin is

ludzie żyli również w czasach PRL-u, niczym kurczęta

a symbol of freedom, which we have had to learn.

na fermie, a sytuacją obecną, którą sobie wywalczyli przez lata oporu. I z tym się zwróciłem do mieszkańców

Let us return to the song Old Bear, which was broadcast

miasta. Czułem taką zasadność wobec obecnej sytuacji

via megaphone. I have never before notice that it

politycznej oraz ponownie budzących się nastrojów

was the same tune as in Miałeś chamie złoty róg

imperialistycznych. Bo właśnie teraz refleksja, czujność

from Wypiański’s Wedding. That is another reason for

i uwaga są wyjątkowo potrzebne.

understanding your work as commentary to the present state of Nowa Huta. It is the helplessness in the face of history, the symbol of which is the empty space left O r ł ow s k i

by the statue of Lenin. The melody from The Wedding from the closing “mulch dance” broadcast from a set megaphone in connection to the words of commonly known children’s

F ra n c i s z ek

game is a subtle whisper. It makes us think about the historical span from the captivity, in which the people in the times of PRL also lived, like hatched hens, and the present stated gained by the people in years of resistance. And this was my message to the residents. I felt it justified by the present political situation and the freshly waking imperialism. As now we should really be thoughtful, vigilant and careful.

103

J a s tr u b c z ak Ł u ka s z

Łukasz Jastrubczak Pokój instruktorów: Działanie na słońcu

Instructors’ Room: Operation on the Sun

Lokalizacja: plac Centralny im. Ronalda Regana

Location: plac Centralny im. Ronalda Regana

Kierowanie siłami natury to stara krakowska tradycja

Controlling forces of nature is an ancient tradition of

kultywowana przez artystów. Dawniej Jerzy Bereś rozpalał

Krakow cultivated by the artists. Once upon a time,

namiętnie ogniska, a Tadeusz Kantor próbował dyrygować

Jerzy Bereś ardently made bone-fires, while Tadeusz

falami morskimi. Tym razem na placu Centralnym Łukasz

Kantor tried to conduct the sea waves. This time, Łukasz

Jastrubczak próbował zahipnotyzować słońce. Na placu

Jasturbczak attempted to hypnotise the sun on plac

pojawiła się postać DUCHA, który improwizując na flecie

Centraly. There appeared the character of the GHOST,

przez 24 minuty, chciał uwieść wiszący nad nim okrąg.

who improvised the flute for 24 minutes, seducing the circle hanging above.

Większość miast tworzonych od podstaw przez architektów i urbanistów opiera się na klarownych, geometrycznych

A majority of cities created from scratch by architects

podziałach. Nie inaczej jest w Nowej Hucie, którą

and urban planners rests on clear, geometrical divisions.

zaprojektowano – przynajmniej początkowo i w obszarze

Nowa Huta is no different, it was, initially and centrally,

centrum – na planie symetrycznego pięcioboku. Projekt

designed on a symmetrical pentagonal plan. The design

placu Centralnego razem z promieniście rozchodzącymi

of Plac Centralny with streets branching out radially is a

się ulicami w oczywisty sposób odwoływał się do symboliki

clear allusion to solar symbols: the myth of strength and

solarnej – mitu siły i niewyczerpanej energii, tak

inexhaustible energy, indispensable for every utopia. 105

potrzebnego każdej utopii. Jednocześnie nowohuckie

At the same time, the Nowa Huta centre had another

centrum podjęło inny flirt z siłami natury. Do dzisiaj

affair with natural forces. It still opens to Nowa Huta

pozostaje otwarte na Łąki Nowohuckie (na ich terenie

Fields (an artificial lake had once been planned there),

planowano niegdyś sztuczne jezioro), przypominając,

reminding the city that it came out of nowhere. A city

że pojawiło się znikąd. Wyrastające nagle z łąk miasto,

suddenly springing from the fields seems to emphasise

jakby tym bardziej podkreśla majestat technologii

the majesty of technology and ideology which created

i ideologii, która je stworzyła, dyskretnie wskazując

it, while subtly pointing to the mercifully preserved

na obszar, który łaskawie oszczędzono i którego nie

area, which remains uncontrolled, unexploited and

poddano kontroli, eksploatacji i planowaniu.

unplanned.

Łukasz Jastrubczak

Urodzony w 1984 roku. W 2009 roku ukończył

Born in 1984. Graduated with honours from the Katowice

z wyróżnieniem Akademię Sztuk Pięknych w Katowicach.

Fine Arts Academy in 2009. Together with Krzysztof

Razem z Krzysztofem Kaczmarkiem współtworzy grupę

Kaczmarek, forms the artgroup Krzysztofjastrubczakłuk

artystyczną Krzysztofjastrubczakłukaszkaczmarek.

aszkaczmarek. Co-author, with Sebastian Cichocki, of

Wspólnie z Sebastianem Cichockim jest autorem

the book Miraż. Plays the synthesiser in the band Boring

publikacji Miraż. Gra na syntezatorze w zespole Boring

Drug. In 2012, he won the 6th edition of the competition

Drug. W 2013 roku został zwycięzcą 6. edycji konkursu

“Spojrzenia” and received the Deutsche Bank

Spojrzenia – Nagroda Fundacji Deutsche Bank.

Foundation Award. He is represented by Galeria Dawid

Współpracuje z Galerią Dawid Radziszewski. Mieszka

Radziszewski. Based in Szczecin, where he lectures

i pracuje w Szczecinie, gdzie wykłada na Akademii Sztuki.

at the Academy of Arts.

Część większej struktury. Z Łukaszem Jastrubczakiem rozmawia Magdalena Ujma Czy miałeś na myśli jakąś konkretną postać, tworząc Ducha artysty konceptualnego, który stara się oswoić słońce? Nie było konkretnej postaci. W komentarzu kuratora pojawiają się odniesienia do Jerzego Beresia i Tadeusza Kantora. Są nieco żartobliwe i odnoszą się także do kontekstu krakowskiego będących nie tyle zresztą konceptualistami, co artystami wiążącymi sztukę współczesną z naturą. Czy rozmawialiście o tym? Czy ten twój Duch ma być może

Part of a Larger Structure. Łukasz Jastrubczak interviewed by Magdalena Ujma

J a s tr u b c z ak

i do największych autorytetów tego środowiska,

jakimś magikiem-szamanem? Did you have a particular person in mind, when creating Nie, nie rozmawialiśmy. Wcieliłem się w postać jednego

the Ghost of a conceptual artist trying to tame the sun?

z moich bohaterów. Tego samego, który szedł we There was no such person.

Ł u ka s z

Florencji, mierząc się z perspektywą zbieżną, w filmie Perspektywa porażki.

Your curator’s commentary mentions Jerzy Bereś and Tadeusz Kantor. The mention is humorous and refers also to Kraków and the city greatest art authorities, who were not really conceptualists, but artist connecting contemporary art with nature. Did you talk about is? Might you Ghost be some shaman-magician? No, we did not. I impersonated one of my characters. The one who walked down Florence, confronting linear perspective, in my film Perspektywa porażki. You refer primarily to the Renaissance notion of the ideal city? Or utopian beliefs that the world may be measured and that its structure is regular, or that a representation of the world can be contained by a rule? Actually, yes. The shape of plac Centralny with the Odnosisz się więc przede wszystkim do koncepcji

extending alleys is reminiscent of the sun and is a part

miasta idealnego z czasów renesansu? Do utopijnych

of an urban plan, determining the organisation of life

przekonań, że świat można wymierzyć i znaleźć na

within the space.

jego budowę jakąś regułę oraz że obraz świata da się zamknąć w jakiejś regule?

But you sun-balloon was a circus, a bazaar addition. It mocked the utopian organisation of life.

W gruncie rzeczy tak. Kształt placu Centralnego z odchodzącymi alejami budzi skojarzenia ze słońcem

Indeed, it may be so interpreted. For me the use of

i jest częścią urbanistycznego planu, który determinuje

balloons is the simplest way out of the situation, when

organizację życia w tej przestrzeni.

we want a thing to be flying, floating on air. So it is 107

Ĺ u ka s z

J a s tr u b c z ak

Ale twój balon-słońce dodawał elementu cyrkowego,

a simple, trivial tool to do a magic trick. The trick

jarmarcznego. Był kpiną z takiej utopii organizacji

works its magic every time, but it is just a trick. Like the

życia.

artworks. You do a small trick that is visible, but seduces the audience, and it turns a triviality into an artwork.

Można to rzeczywiście tak odczytać. Dla mnie użycie

It acquires value.

balonów jest najprostszym wyjściem z sytuacji, w której chcemy, żeby coś latało, unosiło się w powietrzu. To jest

Urban planning affects the life quality and style. But we

takie proste, banalne narzędzie do realizacji magicznej

seem to be observing it from above. Participating in the

sztuczki. Sztuczki która uwodzi za każdym razem, ale

planned space, we do not notice its structure, we are

jest tylko sztuczką. Podobnie jak z dziełami sztuki.

within it. May the same thing be said about an artwork?

Wykonujesz jakiś mały zabieg, który jest widoczny, ale uwodzi widzów, sprawia, że coś banalnego staje się

So you support low-budget works, without super-

dziełem sztuki. Nabiera wartości.

‑technology and materials?

Planowanie urbanistyczne ma wpływ na jakość

The crucial thing for me in the choice of material

i styl życia. Ale widzimy je jakby z góry. Uczestnicząc

and form is simplicity. A roll of black cardboard may

w przestrzeni zaplanowanej, nie widzimy jej struktury,

simulate the blackness of cosmos, a glass-pane and a

jesteśmy w niej. Może to samo można powiedzieć

simple video create a homemade hologram, a carton

o dziele sztuki?

mask, an ordinary rhombus pullover and a wig are sufficient to transform me into a ghost. The belief in the

Czyli jesteś za pracami niskobudżetowymi, bez super

force of abstraction definitely outweighs the knacks

technologii i materiałów?

of technology.

Tym, co jest dla mnie bardzo istotne w doborze materiału i formy, to prostota. Zwinięty czarny brystol może stać się symulatorem czerni kosmosu, szyba i proste wideo tworzą domowej roboty hologram, maska z kartonu, jakiś zwykły sweter w romby i peruka wystarczą, aby przeistoczyć się w ducha. Wiara w abstrakcyjną siłę zdecydowanie przeważa rozkminkę technologiczną. A wracając do twojej uwagi o byciu wewnątrz dzieła sztuki. Może trudniej jest też ogarnąć całość, jeśli dzieło jest procesem. Jak reagowali ludzie? Myślisz, że praca była dla nich zrozumiała? Czy nie zależy ci na tym, bo ważniejsze jest stworzenie pewnego obrazu i samo działanie, absurd, lecz i wewnętrzna logika (niekoniecznie czytelna na zewnątrz) stworzonej przez J a s tr u b c z ak

ciebie sytuacji? Ludzie nie byli najwyraźniej zainteresowani samym działaniem, wielu ojców i wiele matek podchodziło w trakcie trwania performance’u, żeby dostać balon

Ł u ka s z

z helem dla dziecka. Praca nie była dla nich zrozumiała, nie skłaniała do refleksji, ale myślę, że podobnie nie zastanawia tych ludzi urbanistyczna struktura miejsca, w którym żyją. Nie leży to w obszarze moich zainteresowań, aby kreować sytuacje oczywiste dla wszystkich. Czasem mi się wydaje, że te poszczególne sytuacje, które realizuję, jak wspomniane działanie,

To return to your remark about being within an artwork.

sytuacja we Florencji czy inne sytuacje, jak zostawianie

Perhaps it is harder to comprehend the whole, when

rzeźb na pustyni, że to wszystko jest jakby częściami,

a work is a process. How did the people react? Do

scenami filmu, który się rozgrywa w nieograniczonej

you think they understood your work? Or else you

przestrzeni i czasie i który najwyraźniej nie ma końca.

do not care, as for you the creation of an image and

Więc są to elementy większej układanki, większej

the activity, the absurdity, but also the inherent logic

struktury, jak ta niewidoczna gołym okiem struktura

(however readable from the outside) of the created

urbanistyczna.

situation is more important? People seemed not to be interested in the activity, many fathers and mothers came up during the performance to get a helium balloon for their child. The piece was incomprehensible for them, it did not make them reflect, but I think that neither do they reflect on the urban structure of the place of their residence. Sometimes, it seems to me that the individual situations that I create, like the aforementioned action, the one in Florence, or other situations, like leaving sculptures in the desert, all of them are somehow parts, scenes of a film happening in unlimited time and space, which appears to be endless. So they are all pieces of a larger puzzle, parts of a larger structure, just as the unapparent urban structure. 111

Ł u ka s z J a s tr u b c z ak & J ak u b P i š ek

Łukasz Jastrubczak & Jakub Pišek Pokój instruktorów: Turbosampler

Instructors’ Room: Turbosampler

Lokalizacja: Kombinator / Teatr Łaźnia Nowa, os. Szkolne 25

Location: Kombinator / Teatr Łaźnia Nowa, os. Szkolne 25

Materiał zarejestrowany podczas performance’u

Film material recorded during Łukasz Jasturbczak

Łukasza Jastrubczaka Działanie na słońcu (24 ujęcia,

performance Operation on the Sun (24 shots, one minute

realizowane przez minutę, z 24 miejsc wokół placu

each, taken from 24 sites situated around plac Centralny,

Centralnego, traktowanego jak tarcza zegarowa)

regarded as sun dial) became the starting point to a joint

został wykorzystany jako punkt wyjścia do setu,

DJ set of Łukasz Jasturbczak and Jakub Pišek. Pišek wrote

który zrealizowali wspólnie Łukasz Jastrubczak

a sound and visual sampling programme. Jasturbczak

i Jakub Pišek. Ten ostatni napisał specjalny program,

played the keyboard for the set.

który samplował dźwięki i materiał wizualny. Ten pierwszy akompaniował do setu na instrumentach klawiszowych.

113

Łukasz Jastrubczak – zob. biogram na s. 106

Łukasz Jastrubczak – see bio on p. 106

Jakub Pišek

Urodzony w 1985 roku. Ukończył Wydział Nowych

Born in 1985. Graduated from the Faculty of New Media

Mediów w Koszycach, studiując pod kierunkiem

in Košice, studying with the German artist Anna Tretter.

niemieckiej artystki Anny Tretter. Przebywał

He was an exchange student at École des beaux

na międzynarodowej wymianie w École des beaux arts

arts w Bordeaux and a resident in Dortmund during

w Bordeaux i na rezydencji w Dortmundzie w ramach

the European Capital of Culture 2011. He works in

programu Europejskiej Stolicy Kultury 2011. Zajmuje się

performance, audio and video art, as well as real time

performance’em, audio- i wideo-artem oraz real time

graphic. Based in Košice.

graphic. Mieszka i pracuje w Koszycach.

114

Ĺ u ka s z J a s tr u b c z ak & J ak u b P i ĹĄ ek

Turbosampler – bardzo przyjazny interfejs. Z Jakubem Piškiem rozmawia Łukasz Białkowski

Turbosampler – a Very Friendly Interface. Jakub Pišek interviewed by Łukasz Białkowski

W jaki sposób przeszedłeś od sztuk wizualnych

How did you move from visual arts to music?

do muzyki? Before I started studying new media, I played in a band. Jeszcze zanim zacząłem studiować nowe media,

The work I was doing during my studies usually revolved

grałem w zespole muzycznym. Prace, które tworzyłem

around video and interactivity. All the while I was trying

podczas studiów, zazwyczaj oscylowały wokół wideo

to figure out how to connect them with music. As a result

i interaktywności. Zastanawiałem się jednak cały czas,

I designed several digital, interactive musical instruments

jak połączyć je z muzyką. W efekcie opracowałem

that I play nowadays. The oldest was Hallogenerator,

kilka cyfrowych, interaktywnych instrumentów

or an 8-bit sampler working with the base of world

muzycznych, na których dzisiaj gram. Najstarszy

music hits, with life drums and synthesisers of sound and

z nich to Hallogenerator, czyli ośmiobitowy sampler

speech. I play it, using an already composed piece, but

wykorzystujący bazę światowych hitów muzycznych,

the music is transformed live.

wyposażony w żywą perkusję, syntezatory dźwięku

116

i mowy. Gram na nim w oparciu o stworzoną wcześniej

Is Turbosamples the title of your concert series, or the

kompozycję, ale muzyka przekształcana jest na żywo.

structure of your performance?

Turbosampler to tytuł serii koncertów, które

Turbosampler is in fact the name of the next instrument

wykonywałeś, czy struktury twojego performance’u?

I designed. It is a mash-up synthesiser, working with

Właściwie Turbosampler to nazwa kolejnego

a base of short song samples of well-known hits. It is

instrumentu, który opracowałem. Jest to syntezator

a very friendly interface, it looks a little like a computer

do tworzenia mushupów, wykorzystuje bazę krótkich

game or a collection of broken vinyl records. The nature

fragmentów piosenek, dobrze znanych przebojów.

of each set depends on the audience and the mood.

To bardzo przyjazny interfejs, przypomina trochę

Using Turbosampler, I played dance sets as well as very,

grę komputerową lub kolekcję połamanych płyt

very twisted ones. Many people did not understand

winylowych. Charakter każdego setu zależy od

it and asked me if I make any serious music.

publiczności i atmosfery. Za pomocą Turbosamplera grałem sety zarówno do tańca, jak i bardzo, ale to

What are the selection criteria for Turbosampler base?

bardzo pokręcone. Wielu ludzi w ogóle tego nie rozumiało i pytali mnie, czy mam jakąś muzykę, którą

A decision of building sample library was not taken.

robię na poważnie.

I only knew that I need some expressive music. So process, but the content certainly says a lot about me.

do Turbosamplera?

Once you listen to my set, you soon realise that I am an

Ł u ka s z J a s tr u b c z ak & J ak u b P i š ek

creating the sample base was not a fully controlled Według jakich kryteriów budujesz bazę utworów

Eastern European, as many samples are Slovakian. Nie było czegoś takiego, jak podjęcie decyzji o budowaniu biblioteki sampli. Wiedziałem jedynie,

During your Nowa Huta set the database was enlarged

że potrzebuję jakiejś wyrazistej muzyki. Tworzenie

with the samples from Łukasz Jasturbaczak action

bazy sampli nie było więc procesem do końca

which took place a day before. Were there any other

kontrolowanym, ale jej zawartość z pewnością

modifications?

wiele mówi o mnie. Wystarczy posłuchać setu, żeby zorientować się, że jestem z Europy Wschodniej, wiele

Each set contains new samples, although they are

sampli pochodzi ze Słowacji.

not always easy to hear or see. I add only a few to the earlier 900. In Nowa Huta, the main addition was the

Podczas setu w Nowej Hucie w bazie danych pojawiły

documentation of Łukasz’s performance: 24 short video

się sample z działaniania Łukasza Jastrubczaka, które

shots, taken from various angles, when Łukasz was

miało miejsce dzień wcześniej. Były jeszcze jakieś inne

playing the flute for 24 minutes. I was surprised to see

modyfikacje?

how it worked in Turbosampler. As if a new instrument was added. The change of samples was also the

W prawie każdym secie pojawiają się nowe sample,

change of sound pitch which Łukasz used in a given

choć nie zawsze je widać i słychać. Jest ich zaledwie

minute – actually, it was possible to play with the sound

kilka na około 900 wcześniejszych. W Nowej Hucie

pitches.

najważniejszym dodatkiem była dokumentacja performance’u Łukasza – 24 krótkie sceny wideo, filmowane z różnych kątów, gdy Łukasz grał przez 24 minuty na flecie. Byłem zaskoczony, widząc jak ten materiał działa na Turbosamplerze. Jakby pojawił się nowy instrument. Zmiana sampli była jednocześnie zmianą wysokości dźwięku, który w danym momencie grał Łukasz – właściwie byłoby możliwe grać wysokościami tych dźwięków.

117

Ś w i ą tkow s ka B og n a

Bogna Świątkowska Co dalej zobaczymy, ale co teraz? Nowa Huta dziś i jutro

Tomorrow, We’ll See, but What Now? Present and Future Nowa Huta

Opracowanie: Mirosława Bałazy

Edited by: Mirosława Bałazy

Programowanie i prowadzenie: Bogna Świątkowska

Programming and chairing: Bogna Świątkowska

Współpraca: Małgorzata Hajto, ARTzona Ośrodka

Cooperation: Małgorzata Hajto, The C.K. Norwid Culture

Kultury im. C.K. Norwida

Centre ARTzona

Koordynacja: Mirosława Bałazy

Co-ordination: Mirosława Bałazy

Spotkanie odbyło się w ARTzonie Ośrodka Kultury

The meeting was held at the C.K. Norwid Culture Centre

im. C.K. Norwida

ARTzona

Spotkanie w ramach Festiwalu ArtBoom koncentrowało się na przemianach zachodzących w Nowej Hucie

The meeting during ArtBoom Festival focused on

i tożsamości dzielnicy. Było prezentacją i przeglądem

transformations taking place in Nowa Huta and the

ruchów, inicjatyw i organizacji działających na jej

identity of the district. It was a presentation and a review

terenie. Wykłady i spotkania miały stać się początkiem

of movements, initiatives and organisation working in

dyskusji nad przyszłością poprzemysłowej Nowej Huty.

the district. Lectures and meetings were supposed to

W pierwszej części odbyło się spotkanie barcampowe1,

initiate discussion on the future of post-industrial Nowa

które było prezentacją wybranych inicjatyw obecnych

Huta. The first part was a bar camp1, where selected

na obszarze Nowej Huty. W drugiej natomiast części miał

initiatives from Nowa Huta were presented. The second 119

miejsce wykład Patrizii Bonifazio z Fundacji Olivettich na temat miast postindustrialnych i ich przyszłości. Spotkanie zostało zaprogramowane i poprowadzone przez Bognę Świątkowską.

Grolsch ArtBoom to festiwal artystyczny, który za każdym razem odbywa się w innej części miasta. Było istotne, żeby podczas tegorocznej edycji Festiwalu, odbywającego się właśnie w Nowej Hucie, miało miejsce wydarzenie pokazujące, jak dużą pracę na rzecz dzielnicy wykonali ludzie działający na jej terenie. Oddanie głosu mieszkańcom tej dzielnicy, tym, którzy tu działają, tu mieszkają i na co dzień zajmują się tworzeniem kultury, było bardzo istotne. Pomyślano o stworzeniu pewnego rodzaju narady, żeby inicjatorzy działań mogli się zastanowić, na jakim etapie znajdują się ich inicjatywy. Każdy mógł zaprezentować wiedzę na temat swoich działań, swojej organizacji, swojego sposobu widzenia Nowej Huty. Po prezentacjach był czas na wymianę doświadczeń o tym, co będzie się działo w dłuższej perspektywie. Do prowadzenia takiej dyskusji zaproszono mnie jako osobę z zewnątrz, spoza środowiska, która zada pytania, zainspiruje do refleksji. Istotne jest, aby działania oddolne były oparte na entuzjazmie. Spotkanie odbyło się na neutralnym gruncie, w ARTzonie, dzięki współpracy z Małgorzatą Hajto. Bogna Świątkowska

1/ BarCampy to nieformalne, otwarte, interaktywne spotkania ludzi związanych z jakimś rodzajem działalności, których celem poza wymianą doświadczeń i integracją środowiska jest wymiana pomysłów, generowanie nowych inicjatyw, ale też dobra zabawa.

120

part was a lecture delivered by Patrizia Bonifazio from the Olivetti Foundation on post-industrial cities and their future. The meeting was programmed and chaired by Bogna Świątkowska.

Grolsch ArtBoom is an art festival taking place in a different area of the city every year. For this year’s edition happening in Nowa Huta, it was indispensable to organise a meeting demonstrating the work which has already been done for the district by the residents. Giving a voice to the district residents, working, living and creating culture here daily was essential. The meeting was conceived as a council for the activity Ś w i ą tkow s ka

organisers to reflect on the stage of their initiatives’ development. Each could present information on their activities, their organisation, their perspectives of Nowa Huta. Following the presentations, we had time to share experience and long-term plans. I was

B og n a

invited to programme and chair the discussion as an outside person to raise questions and inspire reflection. It is essential for grass-roots activities to be fuelled by enthusiasm. The meeting was held on neutral grounds of ARTzona thanks to co-operation with Małgorzata Hajto. Bogna Świątkowska

1/ BarCamps are open, informal, interactive meetings of people connected by an activity, which aim to integrate the community through experience sharing, as well as exchanging ideas, generating new initiatives and good fun.

121

Participants:

Jacek Gądecki – AGH Wydział Humanistyczny, Katedra

Jacek Gądecki – AGH University of Sience and

Socjologii i Antropologii Społecznej

Technology Faculty of Humanities, Department

Jacek Dargewicz – Klub Kombinator

of Sociology and Social Anthropology

Szymon Rymarz, Rafał Maciaszek, Błażej Szymczyk –

Jacek Dargewicz – Klub Kombinator

Stowarzyszenie Zajawka

Szymon Rymarz, Rafał Maciaszek, Błażej Szymczyk –

Anna Woźniak – Fundusz Partnerstwa

Zajawka Association

Paweł Derlatka – C-2 Południe Cafe

Anna Woźniak – Partnership Fund

Stanisław Banaś – Fundacja Ukryte Skrzydła

Paweł Derlatka – C-2 Południe Cafe

Agata Dębicka – projekt Piksele

Stanisław Banaś – Ukryte Skrzydła Foundation

Małgorzata Hajto – ARTzona Ośrodka im. C.K. Norwida

Agata Dębicka – Piksele project

Bohater (Paweł Dróżdż) – UNICUT

Małgorzata Hajto – The C.K. Norwid Culture Centre

Paulina Maciaszek – Fundacja Nowe Centrum

ARTzona

Anna Hojwa – Krakow Vintage Tour

Bohater (Paweł Dróżdż) – UNICUT

Marta Kozłowska – Nowohucki Festiwal Sztuki

Paulina Maciaszek – Nowe Centrum Foundation

Maciej Twaróg – Magistrat Nowohucki

Anna Hojwa – Krakow Vintage Tour

Anna Ratecka – Nowa Huta Teraźniejszości

Marta Kozłowska – The Nowa Huta Arts Festival

Ś w i ą tkow s ka

W spotkaniu udział wzięli:

Maciej Twaróg – Magistrat Nowohucki

B og n a

Anna Ratecka – Nowa Huta Teraźniejszości

123

B og n a

Ś w i ą tkow s ka

Bogna Świątkowska Urodzona w 1967 roku. Założycielka Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana, promotorka młodej sztuki polskiej, architektury oraz dizajnu, kuratorka wystaw, członkini Społecznej Rady Kultury przy prezydencie m.st. Warszawy. Założycielka i wydawca ogólnopolskiego magazynu kulturalnego „Notes na 6 tygodni”. Współzałożycielka eksperymentalnego magazynu humanistycznego „Format P”. Wcześniej naczelna pierwszego polskiego popkulturalnego miesięcznika „Machina” (1998–2001). Autorka licznych tekstów, wywiadów, reportaży, programów radiowych i telewizyjnych poświęconych współczesnej kulturze popularnej.

Mirosława Bałazy

Bogna Świątkowska Born in 1967. Founder of Bęc Zmiana New Culture Foundation, promoter of young Polish art, architecture and design, exhibition curator, member of Social

Urodzona w 1979 roku. Ukończyła historię sztuki

Council of Culture to the President of the city of Warsaw.

na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Founder and publisher of the national culture magazine

oraz podyplomowe studia kuratorskie na Uniwersytecie

“Notes na 6 tygodni”. Co-founder of experimental

Jagiellońskim. Współpracowała z Galerią Potocka,

humanities magazine “Format P”. Previously, editor-in-

Galerią Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki. Od kilku

‑chief of the first Polish pop-culture monthly “Machina”

lat współpracuje z Festiwalem ArtBoom jako kurator

(1998–2001). Author of numerous texts, interviews,

projektów m.in. Jadwigi Sawickiej, Rafała Jakubowicza,

reportages, radio and television programmes devoted

BLU, koordynatorka konferencji, spotkań i debat,

to contemporary Polish culture.

m.in „Dobra przemoc. Festiwale sztuki w przestrzeni publicznej”.

Mirosława Bałazy Born in 1979. Graduate in art history at the Adam Mickiewicz University in Poznań and post-graduate in Curatorial Studies at the Jagiellonian University. Co-operated with Galeria Potocka, Contempotary Art Gallery Bunkier Sztuki. Curated projects for several editions of ArtBoom Festival (Jadwiga Sawicka, Rafał Jakubowicz, BLU), co-ordinated conferences, meetings and debates e.g. “Good Violence. Art is Public Space Festivals”.

126

127 B og n a

Ś w i ą tkow s ka

128

Wywiady przeprowadzili

Interviewers were made by

Magdalena Ujma

Urodzona w 1967 roku. Krytyczka sztuki i kuratorka.

Born in 1967. Art historian and curator. Studied art

Studiowała historię sztuki i zarządzanie instytucjami

history and management in cultural institutions.

kultury. Publikuje od 1993 roku. Należała do redakcji

Started publishing in 1993. On the editorial board

kwartalnika literackiego „Kresy”. Pracowała w Muzeum

of “Kresy” Literary Quaterly, no longer published.

Sztuki w Łodzi, obecnie – w krakowskim Bunkrze Sztuki.

A former employee of the Łódź Art Museum, presently

Zrealizowała ponad 40 wystaw, w tym wystawę Boys,

at Contemporary Art Gallery Bunkier Sztuki in Krakow.

poświęconą obrazom męskości w polskiej sztuce

Organised over 40 exhibition, including: “Boys” on

współczesnej (2005, razem z Joanną Zielińską), cykl

the images of masculinity in Polish contemporary art

Transkultura, poświęcony obcym w zglobalizowanym

(2005, with Joanna Zieliśnka); the cycle “Transculture”

świecie (2006–2008, razem z Anną Smolak), Przekleństwa

on aliens in a globalised world (2006–2008, with

wyobraźni o fascynacji surrealizmem w najnowszej

Anna Smolak); “The Curses of Imagination” on

sztuce w Polsce (2010, razem z Karoliną Bujnowicz),

surrealist inspirations in recent Polish art (2010, with

a ostatnio NADZWYCZAJ(NIE)UDANE DZIEŁO Elżbiety

Karolina Bujnowicz); lately, Elżbieta Jabłońska’s

Jabłońskiej (BWA w Olsztynie i Bunkier Sztuki w Krakowie,

“EXCEPTIONALLY(UN)GOOD WORK” (BWA in Olsztyn

2011). Obecnie przygotowuje wystawę Teresy Murak

and Bunkier Sztuki, 2011). Currently preparing Teresa

dla Galerii Labirynt w Lublinie. Jej autorstwa jest

Mulak’s exhibition for Galeria Labirynt in Lublin. Author

przekrojowy esej poświęcony sytuacji polskich artystek

of the review essay on Polish women artists in the 1990s

w latach 90. XX wieku, wydany w książce Artystki polskie

included in the book “Artystki polskie” [“Polish Women

(Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011). Opublikowała

Artists”] published by WSPWN (2011). Author of the book

książkę Sztuki wizualne. Sztuka i skandal (Wydawnictwo

“Sztuki wizualne. Seria Sztuka i skandal” [Visual Arts.

Szkolne PWN, 2011). Prowadzi własnego bloga:

Art and Scandal Seriers] (WSPWN, 2011). She blogs at:

www.magdalena-ujma.blogspot.com.

Paweł Brożyński

Urodzony w 1985 roku. Historyk, krytyk i teoretyk sztuki.

Born in 1985. Historian, critic and theorist of art. Studied

Studiował historię sztuki i filozofię na Uniwersytecie

art history and philosophy at the Jagiellonian University,

Jagiellońskim, obecnie doktorant w Instytucie Historii

where he is now a PhD student at the Institute of Art

Sztuki tej uczelni. Prezes Fundacji SPLOT, współtwórca

History. President of SPLOT Foundation, co-organised

projektu DYSCYPLINY/SZTUKI.

of DISCIPLINES/ARTS project.

Łukasz Białkowski – zob. biogram na s. 85

Łukasz Białkowski – see bio on p. 85

Grolsch ArtBoom Festival poza Krakowem Grolsch ArtBoom Festival outside Krak贸w

Si m o n J a n ek

Janek Simon Gabinet Doktora Janka

The Cabinet of Doctor Janek

Kuratorka: Małgorzata Gołębiewska

Curator: Małgorzata Gołębiewska

Lokalizacja: Willa Bergera, ul. Obrońców Westerplatte 24,

Location: Villa Berger, ul. Obrońców Westerplatte 24,

Sopot

Współpraca festiwali: GrolschArtboom Festival–Artloop

Co-operating festivals: GrolschArtboom Festival–Artloop

Festival

Sopot, miasto gabinetów i klinik. Fabryka urody,

Sopot, the city of parlours and clinics. Appeal factory,

instytut pięknego ciała, wellness, spa, masaże,

beautiful body institute, wellness, spa, massage,

calanetics, tybetańskie jagody w sosie z glonów z serca

callanetics, Tibetan berries in algae sauce from

amazońskiej dżungli, lasery, a także zwykłe gabinety

the heartland of the Amazon, lasers, as well as

kosmetyczne, stomatologiczne i estetyczne. Centrum

common beauty parlours, dentists and beauticians.

technologii, która pozwala turystom się zrelaksować,

A technological centre helping the tourists relax, get

zdrowo opalić i odbudować zniszczone stresem życia

a good suntan and replenish their cortisol levels worn

w mieście rezerwy kortyzolu. Poruszając się według

down by stressful city life. Going along the path of

klucza relaksu i rekreacji, można powiedzieć, że techniki,

relaxation and recreation, Janek Simon may be said to

które interesują Janka Simona, takie jak neurofeedback

be interested in such technologies, like neuro-feedback

czy stosowanie nootropii, są rozszerzeniem tej praktyki

or nootropic supplementation, which allow extending

na obszar umysłu.

the practices into the realm of the mind. 133

Dominującym, aczkolwiek często nieuświadamianym, poglądem na temat społecznej funkcji lekarstw czy w ogóle technologii medycznej jest kalwinizm farmakologiczny. Według tej postawy zdobycze farmacji służą do tego, żeby leczyć choroby, a nie poprawiać funkcjonowanie zdrowego organizmu. Okazuje się jednak, że niektóre farmaceutyki mogą mieć bardzo korzystny wpływ na funkcjonowanie zdrowego człowieka. W 1964 doktor Corneliu Giurgea zsyntetyzował Piracetam, substancję, która przy znikomej szkodliwości i minimalnych skutkach ubocznych jest w stanie poprawić funkcjonowanie umysłu, pamięć, koncentrację i ogólny poziom energii. Od tego czasu pojawiło się ponad 120 substancji o udowodnionym lub hipotetycznym pozytywnym działaniu na różne funkcje mózgu. Deprenyl, lekarstwo stosowane w leczeniu choroby Alzheimera jest w stanie wydłużyć średnią długość życia myszy o 70 procent. Nanocząsteczki węgla C60 zmiksowane z oliwą z oliwek uruchamiają naturalne procesy regeneracji organizmu. Modafinil, popularne lekarstwo na ADHD pozwala aktywnie funkcjonować nawet do 72 godzin bez odczuwalnego zmęczenia i znaczących skutków ubocznych. Różnego rodzaju treningi neurologiczne, takie jak neurofeedback czy ćwiczenie synchronizacji półkul, mogą znacząco podnieść funkcje poznawcze umysłu. Dźwięk potrafi zmienić nastrój. Błyski o odpowiedniej częstotliwości mogą zmienić stan świadomości. Koktajle witamin i minerałów pozwalają

The prevailing, although frequently unrealised, view on

nam pracować więcej, lepiej i szybciej. Duża część tych

the social function of medicines or medical technology,

badań prowadzona jest przez społeczności internetowe

by and large, is pharmacological Calvinism. On this

w duchu Wolnej Nauki (Open Science). Jest to więc

view, the achievements of pharmacology are made

rozszerzenie ducha i etyki DIY (Do It Yourself) na obszar

to cure diseases, and not to improve the wellbeing of

własnego umysłu i eksperymentów z nim związanych.

an organism. However, it appears that some medicines

Technologia i polityka jej dystrybucji zaczyna się tutaj

may be very beneficial to the wellbeing of a healthy

zbliżać do tematów czysto egzystencjalnych.

human. In 1964, Corneliu Giurgea synthesised Piracetam, a chemical substance capable of enhancing cognitive

Oczywiście od razu nasuwa się pytanie – po co to

functions, memory, concentration and general energy

wszystko? Czy coś takiego jest nam w ogóle potrzebne

levels with negligible side effects. Since then over

w czasach zbliżającej się nieuchronnie katastrofy

120 substances have been produced of proven or

ekologicznej, coraz częstszych wojen, groźby braku

hypothetical positive impact on various brain functions.

wody i końca źródeł energii? Czy na Titanicu jest miejsce

Eldeprenyl, a drug used for treatment of Parkinson’s

na apteczkę z lekami nootropowymi? Po co pracować

disease, is capable of extending a life average of mice

więcej, jeżeli można mniej? Czy tego typu wiedza nie

by 70 percent. Carbon C60 nanoparticles combined with

jest przypadkiem następnym krokiem biopolitycznej

olive oil trigger natural regenerative processes. Modafinil,

kolonizacji naszych organizmów przez kapitał? Czy

a popular drug for ADHD, enables 72 hours of active

nie jest to droga w kierunku produkcji jeszcze bardziej

functioning without perceived fatigue or significant side

totalnej wyciskarki do ludzkich cytrusów?

effects. Various types of neurological training, such as neuro-feedback or hemispheric synchronisation, may

134

Interesujące jest również pytanie o to, na jakich

significantly improve cognitive functions of the brain.

warunkach ta technologia może być włączona

Sound changes mood. Flash of particular frequency alter

w obszar sztuki. Jakiego typu wiedzę generują

states of consciousness. Vitamin and mineral concoctions

eksperymenty, kiedy nie są przeprowadzane

help us work longer, better and quicker. A majority of

w laboratorium, lecz w galerii? W jaki sposób można

the research is conducted by Web communities in the

wykorzystać formy nauki do kreowania znaczenia?

spirit of Open Science. This make it an extension of spirit

Jaki zasięg ma sytuacja, w której artysta prowadzi

and ethics of DIY into the realm of one’s mind and self-

eksperymenty na sobie?

‑experiments. Technology and politics of drug distribution approaches here purely existential problems.

Na wystawie w Willi Bergera zwiedzający mogli podłączyć się do aparatury i poznać dobroczynną

An obvious question arises – what for? Do we really need

moc treningu neuronalnego, posłuchać zmieniających

all these in the times of impending ecological disaster,

nastrój nagrań dźwiękowych, poczytać o nootropach

increasingly frequent wars, threat of lacking water

i obejrzeć zmiażdżoną traumą życia głowę artysty

supplies and the end of energy sources? Would Titanic

wydrukowaną na drukarce 3D.

hold a nootropic medicine kit? Why work more, when you can work less? Is the knowledge not just another step in the bio-political colonisation of our organisms by capital? Is it not the route to producing an even more

Urodzony w 1977 roku. Artysta multimedialny. Interesuje

Another interesting question concerns the conditions

się geografią kulturową, a szczególnie kwestią różnicy

of inclusion of the technology into the arts. What

i odległości pomiędzy miejscami, anarchizmem, etyką

knowledge is generated by the experiments conducted

i praktyką DIY, a także możliwościami użycia form

not in a laboratory, but in a gallery? What are the means

nauki do produkcji znaczeń w sztuce. Jego prace

of employing forms of science to create meaning? What

były pokazywane między innymi na Manifesta 7,

is the reach of the artist’s self-experiment?

Si m o n

extreme human juice extractor?

J a n ek

Janek Simon

Biennale w Liverpoolu i wystawach indywidualnych w Arnolfini w Bristolu, Casino Luxembourg i wielu

The exhibition in Villa Berger gave the audience

publicznych instytucjach w Polsce. W roku 2007 otrzymał

the opportunity to apply sensors to their brain and

główną nagrodę w konkursie „Spojrzenia” był także

experience the benefits of neural training, listen

nominowany do Paszportu Polityki. W latach 2008–2012

to mood-changing sound recordings, read about

prowadził w Krakowie niekomercyjną przestrzeń sztuki

nootropes and watch the artist’s skull, crushed with

Goldex Poldex. Mieszka i pracuje w Warszawie.

life traumas, 3D printed.

Małgorzata Gołębiewska – zob. biogram na

Janek Simon

s. 16 Born in 1977. Multimedia artist. Interested in cultural geography, particularly in differences and distances between places, anarchism, ethics and DIY practice, but also in employing form of science to produce meaning in art. He exhibited at Manifesta 7, the Liverpool Biennale and individually in Arnolfini, Bristol, Casino Luxembourg and in numerous public institutions in Poland. In 2007, he received the main prize in the competition “Spojrzenia” and was a Paszport Polityki nominee. In 2008-2012, he run a non-commercial art space Goldex Poldex in Krakow. Based in Warsaw.

Małgorzata Gołębiewska – see bio on p. 16 135

K u r m a z Sa s z a

Sasza Kurmaz Statystyka

Statistics

Koordynacja: Ola Nowicka, Zuzanna Waltoś (IKKMO),

Co-ordinators: Ola Nowicka, Zuzanna Waltoś (IKKMO),

Marcin Gołębiewski

Lokalizacja: blok przy ul. Załęskiej 38, Katowice

Location: block of flats at ul. Załęskiej 38, Katowice

Współpraca festiwali: Grolsch Artboom Festival

Co-operating festivals: GrolschArtboom Festival and

i Katowice Street Art Festival

Katowice Street Art Festival

W ramach Katowice Street Art Festival 2014 powstała

Katowice Street Art Festival 2014 featured another piece

kolejna realizacja Saszy Kurmaza wpisującą się w nurt

by Sasza Kurmaz belonging to socially engaged art,

prac zaangażowanych społecznie, komentująca

commenting on current political affairs. The project

bieżące wydarzenia polityczne. Projekt Statystyka to

Statistics is a large-scale info-graphics, created on the

swego rodzaju wielkoformatowa infografika, powstała

basis of the street survey carried out by Kurman on May

z wyników ulicznej sondy społecznej przeprowadzonej

10–17 among the residents of Katowice. The final form

przez Kurmaza w dniach 10–17 maja wśród mieszkańców

of the mural depended solely on the general attitude of

Katowic. Finalny kształt muralu zależał wyłącznie od

the local Silesian community towards the issues in grand

ogólnych nastrojów lokalnego, śląskiego środowiska

world politics.

wobec problemów wielkiej polityki światowej.

137

138

with the residents is an abstract-decorative mural in

mural w centrum Katowic, będący z jednej strony

the centre of Katowice, which, one the one hand, is

przyjemnym wizualnie dodatkiem do miasta

a visually pleasing addition to the city and a street-art

i streetartową zabawą z przechodniami, z drugiej

play with the passers-by, and on the other, a manifesto

– zwracającym uwagę na jedno z najtrudniejszych

of the Ukrainian artist drawing attention to one of

zagadnień geopolitycznych ostatnich lat manifestem

the most challenging geo-political current issues. The

ukraińskiego artysty. Za estetyką i wrażeniowością

aesthetics and sensuality of the work is driven by the

pracy stoi koncepcja graffiti politycznego i ilustracja

concept of political graffiti and an illustration of events

wydarzeń, które odbywały się za naszą wschodnią

taking place in the Ukraine. The idea for the mural

granicą. Koncepcja muralu zrodziła się ze sprzeciwu

arouse from Sasza Kurmaz’s disapproval of media

Saszy Kurmaza wobec uproszczonych przez media

simplification and practical politicians’ indifference

i praktycznie zignorowanych przez polityków poważnych

to the serious issues and tensions between Russia

problemów i napięć na linii Ukraina–Rosja.

and the Ukraine.

Sasza Kurmaz – zob. biogram na s. 80

Sasza Kurmaz – see bio on p. 80

K u r m a z

The visible outcome of a few days of Kurmaz’s work

z mieszkańcami miasta jest abstrakcyjno-dekoratywny

Sa s z a

Widocznym rezultatem kilkudniowej pracy Kurmaza

Sa s z a

K u r m a z

konkurs FRESH ZONE FRESH ZONE contest

Fresh Zone

Kuratorki: Iga Urbańska, Klaudia Wałaszek

Curators: Iga Urbańska, Klaudia Wałaszek

Fresh Zone to konkurs dla młodych artystów,

Fresh Zone is a competition for young artists, architects,

architektów, aktywistów i animatorów kultury.

activist and culture animators, organised as part of

Realizowany jest od pięciu lat w ramach Festiwalu

Grolsch ArtBoom Festival since 2010. The aim of the

Grolsch ArtBoom. Za cel stawia umożliwienie

competition is creating an opportunity for the youngest

najmłodszemu pokoleniu artystów prezentacji ich dzieł

generation of artist to present their work to a wide

szerokiej publiczności i zadebiutowania w świecie sztuki.

audience and launching them into the art world. The

Nagrodą w konkursie jest realizacja projektu podczas

competition prize in presenting the project at the

Festiwalu. Wśród członków jury znaleźli się: Małgorzata

Festival. The 2014 jury was: Małgorzata Gołębiewska,

Gołębiewska, Bogna Świątkowska, Mirosław Bałka,

Bogna Świątkowska, Mirosław Bałka, Ryszard Krynicki

Ryszard Krynicki oraz Robert Piaskowski.

and Robert Piaskowski.

Realizowane od początku konkursu projekty pozytywnie

Since the beginning of the competition, the winning

wpływają na tkankę miejską, czyniąc z przestrzeni

projects has had a positive impact on the city fabric,

publicznej miejsce prezentacji sztuki najnowszej.

making public space the place for presenting the

Uczestnicy muszą się zmierzyć co roku z innym tematem

freshest art. Every year, the competitors are challenged

konkursu, przygotowują realizacje odnoszące się

with a different theme, preparing site-specific projects

do specyfiki określonego, wybranego w danym

for the chosen area. A greater emphasis is now being

roku miejsca. Coraz bardziej istotny staje się również

put on the social impact of the project, interacting with

społeczny wymiar projektów, interakcja z odbiorcami

audience and positive influence on a local community.

oraz pozytywne oddziaływanie na lokalną społeczność. Nowa Huta, although a separate municipality only

144

Nowa Huta, mimo że tylko przez dwa lata pozostawała

for two years, incorporated into Krakow in 1951,

odrębną jednostką i w 51’ roku została włączona

remained a space unintegrated with the rest of the

do Krakowa, wciąż funkcjonuje jako miejsce

city, retaining its character. Living on a periphery with

niezintegrowane z resztą miasta i zachowuje własną

a different history has made the residents develop

specyfikę. Jej peryferyjność oraz odrębna historia

a strong sense of local identity, a peculiar district

wykształciły w mieszkańcach silne poczucie lokalnej

patriotism. The architectural fabric of the ‘old’ Nowa

tożsamości, swoisty miejscowy patriotyzm. Tkanka

Huta encourages forming social relations: blocks of

architektoniczna „starej” Nowej Huty sprzyja budowaniu

flats with inner courtyards, an instance of the American

społecznych relacji: bloki z wewnętrznymi podwórkami,

notion of ‘housing unit’, are an exception in the urban

będące realizacją amerykańskiej koncepcji jednostki

space of Krakow. The yards saturated with green,

sąsiedzkiej, są wyjątkowym w skali Krakowa elementem

following the notion of garden-city, instantiate the

miejskiej przestrzeni. Podwórka o wysokim stopniu

blending of public and private spheres. They are areas

nasycenia zielenią stanowią – zgodnie z ideą miasta-

informally overseen by neighbourhood communities,

‑ogrodu – przykład przenikania się sfery publicznej

encouraging the forming of ties and environment. The

z prywatną. Są to obszary nadzorowane nieformalnie

users organise the space as they choose, creating

przez wspólnoty sąsiedzkie, sprzyjające nawiązywaniu

mini-gardens, decorating balconies and staircases,

relacji i kreowaniu otoczenia. Użytkownicy

opposing architectural uniformity. The greens, yards,

zagospodarowują tę przestrzeń po swojemu,

squares are good meeting places, where relationships

tworząc miniogródki, dekorując balkony i klatki

can be made. The reference points in the socio-urban

schodowe, przeciwstawiając się architektonicznemu

fabric of the district are not only symbolic places,

uniformizmowi. Zieleńce, skwery, place są dogodnymi

such as the Nowa Huta Cross statue, Plac Centralny

miejscami spotkań i wytwarzania się więzi. Punktami

or Aleja Róż, but also places of culture and sociality.

orientacyjnymi urbanistyczno-społecznej tkanki

Among them are the famous Świt cinema, community

dzielnicy są nie tylko symbole, takie jak pomnik

dayrooms, Stylowa restaurant, Centralny milk bar,

Nowohuckiego Krzyża, plac Centralny czy aleja Róż,

ARTzona, cafes, markets, shops, squares, green

ale miejsca o funkcji kulturotwórczej i społecznej.

areas and many others, sites full of spirit, still resisting

Należą do nich słynne kino Świt, świetlice środowiskowe,

gentrification and taming the cityscape. All of these

restauracja Stylowa, bar Centralny, Artzona, kawiarnie,

make up the characteristic local identity of Nowa Huta,

targi, sklepy, skwery, tereny zielone i wiele innych miejsc

worth discovering through art activities.

z duszą, które wciąż opierają się procesom gentryfikacji i oswajają miejską przestrzeń. Wszystko to razem kreuje złożoną i specyficzną lokalną tożsamość Nowej Huty,

Iga Urba ń s ka , K l a u d i a W a ł a s z ek

którą warto odkryć za pomocą działań artystycznych.

Iga Urbańska Born in 1987. Art history graduate from the Jagiellonian

Iga Urbańska

University, cooperates with Art Agenda Nowa contemporary art gallery and the East of Art Foundation in Krakow. Curator of exhibitions and projects in public

Urodzona w 1987 roku. Absolwentka historii sztuki na

space. Interested in art in public space, particularly its

Uniwersytecie Jagiellońskim, współpracuje z galerią

provenience in Poland.

sztuki współczesnej Art Agenda Nova oraz Fundacją Wschód Sztuki w Krakowie. Kuratorka wystaw i projektów w przestrzeni miejskiej. Zainteresowana sztuką w przestrzeni publicznej, w szczególności jej

Klaudia Wałaszek

genezą w Polsce. Born in 1991. Sociology graduate from the AGD University of Science and Technology, studying economy at the

Klaudia Wałaszek

Economics University in Krakow, cooperates with Art Agenda Nowa gallery and the East of Art Foundation in Krakow.

Urodzona w 1991 roku. Absolwentka socjologii na Akademii Górniczo-Hutniczej, studentka ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, współpracuje z galerią Art Agenda Nova i Fundacją Wschód Sztuki w Krakowie.

145

Hubert Gromny, Xavery Wolski Let’s trim our hair in accordance with lifestyle Lokalizacja: salon fryzjerski Bobas, os. Zgody 7

Location: hairstyling salon Bobas, os. Zgody 7

Let’s trim our hair in accordance with lifestyle

Let’s trim our hair in accordance with lifestyle is

to działanie zainspirowane uchwaleniem w Korei

an activity inspired by the North Korean legal act

Północnej prawa regulującego standardy fryzur

regulating the standard citizen haircuts (a list of

obywateli (lista 28 fryzur aprobowanych przez władze).

28 state‑approved haircuts). For the project the

W ramach projektu autorzy zaproponowali katalog

artist prepared a catalogue of haircuts done free

fryzur, które były wykonywane za darmo w salonie

of charge in the hairdressing salon Bobas. The place

fryzjerskim Bobas. Miejsce to przetrwało transformację

survived political transformation and grooms the third

ustrojową i strzyże się w nim już trzecie pokolenie

generation of Nowa Huta residents.

mieszkańców Nowej Huty. The jury selected the project primarily for its choice Jury nagradzając projekt szczególną uwagę zwróciło

of place. The hairdresser’s Bobas, an enclave of

na miejsce jego realizacji. Zakład fryzjerski Bobas

former time, presents historical value. It resisted

– enklawa dawnego czasu, ma swoją wartość

the passing of years and the dominating pseudo-

historyczną. Oparł się upływowi lat i dominującej

postmodern aesthetics of luxury. It remains locally-

estetyce psuedopostmodernistycznego luksusu.

oriented, preserving the past. The profound pro-social

Pozostaje miejscem zorientowanym na lokalność

and resident-engaging dimension of the project

i konserwowanie przeszłości. Doceniono głęboki

was appreciated. It is concerned not only with the

prospołeczny i angażujący mieszkańców wymiar

aesthetics of former time, but also with current world

projektu. Uwidaczniała się w nim nie tylko tematyka

politics (the use of symbolic violence on citizens) and

estetyki minionego czasu, ale także problem aktualnej

defining identity through appearance.

polityki światowej (stosowanie symbolicznej przemocy na obywatelach) oraz określania tożsamości poprzez wygląd.

146

W o l s ki Xa v ery G ro m n y ,

Hubert Gromny

Urodzony w 1990 roku. Studiuje grafikę na Akademii

Born in 1990. Student of graphic arts at the Fine Arts

Sztuk Pięknych w Krakowie i filozofię na Uniwersytecie

Academy in Krakow and philosophy at the Jagiellonian

Jagiellońskim. Współtwórca grupy Spirala, współautor

University. Co-foundef of Spirala group, co-author of

wystawy-‑instalacji grupy Spirala NGC5474 Gdzieś tam

Spirala group installation-exhibition NGC5474 Yonder

niebieska dzicz (Bunkier Sztuki, 2013, Kraków), wraz

the blue wild (Bunkier Sztuki, 2013, Krakow), and co-

z Xaverym Wolskim współautor instalacji Makaron (PKP

‑author with Xavery Wolski of the installation Pasta

Powiśle, 2013, Warszawa), współorganizator Zbiornika

(PKP Powiśle, 2013, Warszawa), co-organiser of Zbiornik

Kultury w 2013 roku, związany z grupą Banda. Interesuje

Kultury in 2013, associated with the group Banda.

się różnymi sprawami.

Interested in different things.

Xavery Wolski

Urodzony w 1988 roku. Studiuje grafikę na Akademii Sztuk

Born in 1988. Student of graphic arts at the Fine Arts

Pięknych w Krakowie. Jeden z założycieli grupy Więcej

Academy in Krakow. One of the founders of the groups

Światła (działającej w latach 2008–2010) oraz grupy

Więcej Światła (active in 2008–2010) and Spirala

Spirala (2010–2014). Współautor wystawy-instalacji grupy

(2010 –2014). Co-author of Spirala group installation-

Spirala NGC5474 Gdzieś tam niebieska dzicz (Bunkier

‑exhibition NGC5474 Yonder the blue wild (Bunkier

Sztuki, 2013, Kraków), wraz z Hubertem Gromnym

Sztuki, 2013, Krakow), and co-author with Hubert

współautor instalacji Makaron (PKP Powiśle, 2013,

Gromny of the installation Pasta (PKP Powiśle, 2013,

Warszawa), współorganizator Zbiornika Kultury w 2013

Warszawa), co-organiser of Zbiornik Kultury in 2013,

roku, związany z grupą Banda. Poza organizowaniem

associated with the group Banda. Besides organising

inicjatyw kulturalnych zajmuje się komiksem, filmem

cultural event, works in comics, film and animation.

H u bert

Hubert Gromny

i animacją. 147

Katalog fryzur. Z Hubertem Gromnym i Xaverym Wolskim rozmawia Magdalena Ujma

Catalogue of Haircuts. Hubert Gromny and Xavery Wolski interviewed by Magdalena Ujma

Skąd się wzięło wasze zainteresowanie Koreą Północną

How did you become interested in North Korea and

i w jaki sposób połączyliście Koreę z zakładem

how did you connect it to the hairdresser’s Bobas?

fryzjerskim Bobas? Hubert Gromny: Frankly speaking, we did not want to Hubert Gromny: Szczerze mówiąc, to nie było

do a project on North Korea and used Bobas for the

tak, że chcieliśmy zrobić pracę o Korei Północnej

purpose, quite the contrary. We found Bobas and we

i wykorzystaliśmy do tego Bobasa, właściwie było

know that we wanted to use the potential of the place.

odwrotnie. Znaleźliśmy Bobasa i wiedzieliśmy, że chcemy

The North Korean idea turned up, when we talked

jakoś wykorzystać potencjał tego miejsca. Pomysł

about hairdressing in general, and remembered the

z Koreą Północną pojawił się, kiedy rozmawialiśmy

curious case of limiting the number of haircuts there.

o strzyżeniu włosów w ogóle, po prostu przypomniała

We had already known that we wanted to focus on

nam się ta kuriozalna sprawa z ograniczeniem ilości

the service work of the hairdresser and intervene in the

fryzur w Korei Północnej. Już wcześniej wiedzieliśmy,

space created by Ms. Teresa to the least degree – thus

że chcemy przede wszystkim skupić się na pracy

the idea of free haircuts. We needed another means

usługowej, jaką wykonuje fryzjerka, zależało nam

of looking at the hairdresser’s Bobas symbolically.

na tym, aby w jak najmniejszym stopniu ingerować w przestrzeń stworzoną przez panią Teresę – stąd pomysł

Xavery Wolski: It was a spontaneous ideas,

na darmowe strzyżenie. Potrzebny był nam jeszcze jakiś

unintended, not a result of interest in North Korea.

zabieg, który ustawi taką optykę spojrzenia na Bobasa,

We went to Nowa Huta to look for new ideas and

aby zakład nabrał wymiaru symbolicznego.

check if it was possible to use the space for our earlier ideas. We came across the hairdresser’s Bobas,

148

Xavery Wolski: Pomysł nie pojawił się w sposób

looking for something interesting; it was one of the

zamierzony w wyniku zainteresowania Koreą Północną,

first things which interested us, as soon as we started

powstał spontanicznie. Pojechaliśmy do Nowej Huty

walking around Plac Centralny. Bobas sticks out, and

w ramach szukania nowych pomysłów oraz sprawdzenia

what struck us first was the look of the place, which

możliwości zrealizowania tych, które przygotowaliśmy

was the result of many years of conscious design

wcześniej. Na zakład fryzjerski Bobas trafiliśmy, szukając

work of Ms. Teresa, the hairdresser. The interior is

czegoś ciekawego; był on jedną z pierwszych rzeczy,

completely different from the typical, independent

która nas zainteresowała, jak tylko zaczęliśmy chodzić

(not corporate!) hairdresser’s to be found in Nowa

po okolicach placu Centralnego. Bobas rzuca się

Huta. Every object there is almost an archeologic

w oczy, a to, co nas uderzyło jako pierwsze, to wizualna

item, a trace of the previous era (toys and machines

strona zakładu, która była owocem świadomej

barely available today), but also strongly opposing

i wieloletniej pracy pani Teresy nad wystrojem.

the ‘black-and-white’ fantasies about the times (in my

Wystrój w żaden sposób nie przypomina typowych,

twenty-some-year head the communist times are

samodzielnych (i nie sieciowych!) zakładów fryzjerskich,

associated with black and white Polish movies, just

jakich pełno w Nowej Hucie. Każdy przedmiot, jaki się

as WWII, and it more a movie that actual history). But

tam znajduje, jest obiektem niemal archeologicznym,

the activity was not about the fashionable fetishizing

noszącym znamiona poprzedniej epoki (zabawki

of antiques. The interior design, but also the front

i maszyny, które trudno dzisiaj dostać gdziekolwiek),

window decoration, resembles contemporary art

ale z drugiej strony, silnie kontrastującym w stosunku

trends on the edge of installation and ready-mades.

do „czarno-białego” wyobrażenia tamtych czasów

We considered it to be a ready-made work. So

(w mojej dwudziestoparoletniej głowie epoka komuny

initially we did not want to do anything besides the

kojarzy się głównie z czarno-białymi polskimi filmami,

presentation of the place. However, the same day

podobnie jak II wojna światowa, i jest bardziej filmem

we remembered the absurd case of the catalogue of

niż realną historią). Ale nie było to działanie polegające

haircuts approved in North Korea. We thought that the

na modnym fetyszyzowaniu staroci. Wystrój wnętrza,

idea is quite sensible, but also a humorously forced

a także wystawa w witrynie zakładu, przypomina

complement of the project, especially with regards

współczesne trendy w sztuce z pogranicza instalacji

to this year’s ArtBoom edition.

i ready made. Uznaliśmy to za gotowe dzieło. Dlatego początkowo nie chcieliśmy nic więcej dodawać

First the hairdresser’s of uncommon name and with

do projektu poza prezentacją samego zakładu. Ale

the extraordinary owner. You have to admit that

jeszcze tego samego dnia przypomniała nam się owa

still, despite your explanation, the juxtaposing of

absurdalna sprawa dotycząca katalogu dozwolonych

totalitarian Asian state and contemporary Nowa Huta

fryzur w Korei Północnej. Uznaliśmy, że będzie to w miarę

is quite eccentric.

sensowny, ale nawet komicznie wymuszony uzupełniacz projektu, szczególnie w stosunku do tematu tegorocznej

HG: In my opinion, juxtaposing Bobas with the North

edycji ArtBoomu.

Korean regulation on haircuts allowed for many

and cultural distance separating North Korea and

ekscentrycznie.

Nowa Huta, which forces you to look for similarities. First, there are the stereotypes: both places function

HG: Zestawienie Bobasa z zarządzeniem władz Korei

nowadays as symbols of communism (although each

Północnej dotyczącym fryzur w moim odczuciu

symbolises completely different things). Bobas is an

pozwalało na wiele interpretacji zaaranżowanej przez

enterprise that survived the political transformation

nas sytuacji – ja sam od momentu wysłania projektu

unchanged, preserving an uncanny symmetry of its

przez cały czas zmieniałem zdanie co do tego, o czym

25 years during the People’s Republic of Poland and

Xa v ery

the juxtaposition was the unimaginable geographical

państwa w Azji i dzisiejszej Nowej Huty wygląda dość

G ro m n y ,

mind about its ‘real’ meaning. What I liked most about

– mimo tych wyjaśnień – zestawienie totalitarnego

H u bert

since the project was sent-off, have been changing my

i z niezwykłą właścicielką. Przyznacie jednak, że wciąż

W o l s ki

interpretations of the situation arranged by us; even I, Najpierw był ten zakład fryzjerski o niezwykłej nazwie

25 in the 3 rd Republic of Poland. I suspect that it was as cool before 1989 as it is now (although for completely different reason) and I doubt that the preferences of the clients have changed very much. XW: True, it was eccentric and meant to be, as the effect of the juxtaposition was in a way absurd. The first proof of the distance between the historical reality of the communist Poland and totalitarian North Korea was Ms. Teresa explaining to each client wanting a ‘Korean’ haircut that it was completely impossible, as European hair is completely different from Korean hair (the hardness is different, how it grows and falls). The situation was becoming even more abstract, more jest „tak naprawdę”. Najbardziej podobało mi się

symbolic, but the great divide between the reality of

w tym połączeniu to, że Koreę i Nową Hutę dzieli

Polish communism and North Korea was becoming

niewyobrażalny dystans geograficzny i kulturowy

more apparent every day, and I also felt the divide

i zestawienie ich ze sobą wymusza szukanie cech

growing further apart and how extremely far we are

wspólnych. Pierwszą są stereotypy: zarówno Nowa Huta,

from the nightmare happening in North Korea.

jak i Korea Północna pełnią współcześnie rolę symbolu systemu komunistycznego (symbolizują jednak zupełnie

What are the mandatory Korean haircuts?

co innego), Bobas to zakład, który w niezmienionej formie przetrwał transformację ustrojową, zachowując

HG: The haircuts imposed in North Korea by the

niesamowitą symetrię 25 lat w PRL i 25 w III RP.

communist regime are not very different from the

Podejrzewam, że był tak samo fajny przed 1989 rokiem,

standard European haircuts. The regulation on haircuts

jak i teraz (chociaż zapewne z zupełnie innych

shows that we think of personal appearance as an

powodów), wątpię też, żeby zasadniczo zmieniły

immediate demonstration of life style according

się preferencje klientów.

to a political doctrine. The proof is the reaction of European societies to the news about the regulation,

XW: Jak najbardziej, było to ekscentryczne i takie miało

which was hugely disproportionate in comparison

być, bo efekt tego połączenia był na swój sposób

with the protests against the regular poverty in the

absurdalny. Pierwszym dowodem na to, jak dalekie są

country. A massive number of Europeans got “Kim”

od siebie realia komunistycznej historii Polski i totalitarnej

haircut in solidarity with North Koreans, even though

Korei Północnej, była pani Teresa, mówiąca każdemu

the most serious problem there is hunger, and there are

klientowi, który chciał się ostrzyc „po koreańsku”, że

many news on the web saying that the North Korean

nie jest to w ogóle możliwe, gdyż włosy Europejczyka

authorities have not revoked the regulation on haircut.

są kompletnie inne od koreańskich (mają inną twardość, inaczej rosną oraz inaczej się układają). Cała

XW: Precisely. The project, it might seem, is primarily

sytuacja stała się jeszcze bardziej abstrakcyjna, nieco

based on the assumption that we treat haircuts as

symboliczna, ale owa przepaść między realiami polskiej

ideological medium. The fashion itself is an ideological

komuny a Koreą Północną jeszcze bardziej się ujawniła,

medium, and in the contemporary capitalist reality is

z dnia na dzień czułem, jak przepaść robi się większa

also an unconscious medium of ideology. Everyone

i jak daleko tak naprawdę jesteśmy w tym projekcie

nowadays is wearing beards, as the hippies not so long

od koszmaru, który wydarza się w Korei Północnej.

ago, but the point was then in the long hair, so that they could recognise one another in the street and

A jakie są obowiązkowe koreańskie fryzury?

everyone in society could associate them with certain ideology. The long hair and beards of the hippies,

150

HG: Fryzury narzucone w Korei Północnej przez

just as contemporary beards, were not an authentic

reżim komunistyczny nie różnią się od przeciętnych

‘return to nature’, but a coded symbolic information,

europejskich. Tamtejszy dekret dotyczący włosów

a life-style symbol, but conscious politically. The

contemporary ‘lumberjacks’, riding their bikes, do

jako bezpośredniej manifestacji stylu życia

not carry a clear message; you may suspect that

odpowiadającego doktrynie politycznej. Świadczy

they are on a gluten-free diet and buy unprocessed

o tym reakcja społeczeństw europejskich, które

ecological products and eat in expensive healthy

na wiadomość o rozporządzeniu zareagowały

food restaurants, they also like being engaged in local

protestem o skali nieproporcjonalnie dużej

and independent gastronomical-artistic activities. All

w stosunku do protestów przeciwko codziennej złej

this is a politically safe life-style, actively integrated

sytuacji materialnej w tym państwie. Europejczycy

into the rules of capitalist life, in fact, where being on

masowo strzygli się „na Kima” w akcie solidarności

a diet or eating healthy food is so expensive that it

z obywatelami Korei Północnej, mimo że największym

is rather a high class distinction, which makes is run

problemem Korei jest głód, a w sieci znaleźć można

even easier in the capitalism bloodstream. And the

wiele informacji świadczących o tym, że władze wcale

Korean haircuts? If you look closely, they are not very

nie wydały rozporządzenia o fryzurach.

different from an ‘average’ European haircut or even

W o l s ki

pokazuje, że myślimy o wizerunku osobistym

we imagined all the ‘contemporary bearded’ coming

sama w sobie jest nośnikiem ideologii, a w dzisiejszej

to get a haircut in our project to get some fame as

kapitalistycznej rzeczywistości jest tej ideologii nośnikiem

anti-totalitarian, as well as boost their life-style myth

nieświadomym. Teraz wszyscy noszą brody, jeszcze

of political awareness, showing of the ‘arty’ haircuts

niedawno brody nosili hipisi, ale przeważnie chodziło

around town. Not only is the case of approved haircuts

o długie włosy, w ten sposób mogli się poznać na ulicy

in North Korea most probably a spoof, the people’s

i wszyscy wiedzieli, z jaką ideologią się wiążą w życiu

reaction of fighting that system seemed to us comical

społecznym. Długie włosy oraz brody hipisów, tak ja

and hypocritical.

G ro m n y ,

For us the case is more comic and absurd. Besides,

traktujemy fryzury jako nośniki ideologii. Że moda

H u bert

such haircuts. So which ideology are they mediating?

– przede wszystkim wychodzi z założenia, że

Xa v ery

American everyman’s. Most people in the world wears XW: Właśnie. Projekt – wydawać by się mogło

brody dzisiejsze, nie były autentycznym „powrotem do natury”, ale zakodowaną informacją symboliczną,

That a hairdresser’s from Nowa Huta was part of the

lifestajlowym, ale świadomym politycznie symbolem.

‘Kim’ haircut protest appears to be a mockery of

Współcześni „drwale”, jeżdżący na kolarzówkach,

critical art.

już nie noszą tak jasnego przekazu – oczywiście możemy podejrzewać, że stosują dietę bezglutenową

HG: Well, yes. The local and peculiar character

oraz kupują nieprzetworzone produkty ekologiczne

of Bobas annuls the ‘grand’ symbolic and political

i jedzą w drogich knajpach ze zdrową żywnością,

narratives. Ms. Teresa trims as she chooses, the interior

lubią też akcje angażujące lokalne i niezależne

is filled with toys and plants. Personally, I see the point

działania kulinarno-artystyczne. To wszystko, to

of the juxtaposition exactly in its arbitrariness and

bezpieczny politycznie life-style, tak naprawdę

inappropriateness; the thing connecting Bobas to

aktywnie współżyjący z realiami kapitalistycznego

North Korea are certain tags, like communism, but the

życia, w którym stosowanie diet i jedzenie zdrowej

practical situation of getting a haircut at Bobas turns

żywności jest na tyle drogie, że funkcjonuje raczej jako

out to be ideologically empty, just as empty was the

wyraz wysokiej pozycji klasowej, i tym łatwiej wchodzi

Amnesty Internation – HairProtest.

w krwiobieg kapitalistycznego systemu. A czym są owe koreańskie fryzury? Jakby się przyjrzeć, nie różnią się

XW: Coming up with the project and taking into

specjalnie od fryzury „przeciętnego” Europejczyka

account the subject of this year’s competition

bądź nawet amerykańskiego everymana. Większość

(socreal), we felt that most projects would probably

ludzi na świecie nosi takie fryzury. Zatem jakiej ideologii

aspire to be critical art. So we very much enjoyed

mają być nośnikiem? Dla nas ta sprawa jest bardziej

that our idea, at first glance, seems to be aspiring to

komiczna i absurdalna. Poza tym wyobraziliśmy sobie

almost schematic, simple critical idea; we found this

tych wszystkich „współczesnych brodaczy”, kiedy

funny. It was enough to enter Bobas to realise that

przychodzą się ostrzyc w ramach naszego projektu,

the serious context is a joke in a sense, as after a short

by zaistnieć jako przeciwnicy totalitaryzmu, a zarazem

talk to Ms. Teresa and seeing the carefree interior, it

podbudowywać swój lajfstajlowy mit świadomości

was obvious that we have little to do with the North 151

politycznej, nosząc po mieście „artystyczne” fryzury. Nie

Korean nightmare. Also the interpretation of haircuts

dość, że sprawa z nakazanym katalogiem fryzur w Korei

as medium of ideology is a joke for us, the catalogue of

Północnej prawdopodobnie jest fikcją, to reakcja ludzi

Korean haircuts only underlines it. The common motif,

na walkę z owym systemem też na swój sposób wydała

or the communist echo and the hairdressing, is only

się nam komiczna i hipokrytyczna.

an apparent connection.

Fakt, że zakład fryzjerski z Nowej Huty brał udział

Just as perceiving Nowa Huta only through the

w proteście strzyżenia się „na Kima”, wygląda jak kpina

historical lens is empty. How many people got the

ze sztuki krytycznej.

free haircut?

HG: No, tak. Lokalny i specyficzny charakter Bobasa

XW: Exactly. Ms. Teresa told us that the place was

unieważnia te „duże” narracje symboliczne i polityczne.

buzzing with life and was extremely socially active,

Pani Teresa strzyże tak jak chce, wnętrze wypełnione

she showed us old photos, she once had a gigantic

jest zabawkami i roślinami. Osobiście widzę sens

aquarium inside (it is a pity that it is gone, we thought

tego połączenia właśnie w jego arbitralności

of reconstructing it), and outside the place, on the

i nieadekwatności; tym, co łączy Bobasa z Koreą

street, they held a fashion show. She complained a little

Północną, są pewne etykiety, jak np. komunizm,

about the present situation, as she has fewer clients,

natomiast konkretna sytuacja strzyżenia w Bobasie

but she still enjoys local popularity, as an important

okazuje się ideologicznie pusta, tak jak pusty był protest

person, recognised by everyone from Nowa Huta.

organizowany przez Amnesty International – HairProtest.

A lot of friends, who used to live in Nowa Huta, told us that they know Ms. Teresa and her hairdresser’s very

152

XW: Wymyślając ten projekt i biorąc pod uwagę temat

well. But it is not the history of the place, not its activity

tegorocznego konkursu (socreal), mieliśmy poczucie,

during the communist times that are important here,

nor, likewise, the interior design understood in the

do sztuki krytycznej. Dużą radość sprawiło nam, że

context of fashionable fetishizing of antiques. What is

na pierwszy rzut oka pomysł wydaje się pretendować

more interesting is the universality and reality of the

do niemal schematycznego, prostego pomysłu

place, almost unchanged in all those years, and the

krytycznego, dla nas było to zabawne. Wystarczyło

absurdity of the situation. Bobas is cool to the extent

wejść do Bobasa i już było jasne, że cały ten poważny

that it is possible to be treated as archeologic curiosity

kontekst jest w pewnym sensie żartem, bo po rozmowie

in the context of previous times (a comical ‘museaum’),

z panią Teresą i obejrzeniu beztroskiej scenografii

but when we enter we really see that the place bears

wnętrza widać było, że niewiele mamy wspólnego

no trace of the tragedy of communist times, or it does

z koszmarem Korei Północnej. Tak samo interpretowanie

not reveal these issues in any special way. The place

fryzur jako nośnika ideologicznego traktujemy jako żart,

is not even a ‘time machine’, it is an exceptional

katalog koreańskich fryzur tylko to uwidacznia. Wspólny

hybrid, bearing the traces of communist ‘prehistory’,

wątek, czyli komunistyczny oddźwięk oraz wątek

on the one hand, and bringing to mind trends in

fryzjerski, to tylko pozorny link.

contemporary art, and all this made by the hand of

W o l s ki

że zapewne większość projektów będzie pretendowało

Ms. Teresa, who arranged the space of her working place as if she were a professional set designer.

Xa v ery

Tak samo puste jest postrzeganie Nowej Huty jedynie poprzez jej historię. A czy dużo osób skorzystało

G ro m n y ,

z darmowego strzyżenia? XW: Dokładnie tak. Pani Teresa opowiadała nam, że kiedyś owo miejsce tętniło życiem i było wyjątkowo

H u bert

aktywne społecznie, pokazywała nam stare zdjęcia, miała w zakładzie gigantyczne akwarium z rybami (szkoda, że już go nie ma, myśleliśmy o jego rekonstrukcji), a na ulicy, gdzie mieści się zakład, były pokazy mody. Trochę narzeka na dzisiejsze realia, gdyż nie ma już tylu gości, ale nadal cieszy się lokalną popularnością, jako ważna osoba rozpoznawana przez wszystkich nowohucian. Wielu znajomych, którzy mieszkali w Nowej Hucie, wspominało nam, że doskonale znają panią Teresę i jej zakład. Ale to nie dzieje tego miejsca ani aktywne funkcjonowanie zakładu za komuny są tutaj ważne, ani – podobnie – wystrój wnętrza nie jest przez nas traktowany w kontekście modnego fetyszyzowania staroci. Ciekawsza jest uniwersalność i aktualność tego miejsca, które prawie się nie zmieniło na przestrzeni lat, oraz absurdalność całej sytuacji. Bobas jest o tyle fajny, że wiadomo, iż niby można go traktować jako obiekt archeologicznie ciekawy w kontekście minionych realiów (takie komiczne „muzeum”), ale gdy tam wchodzimy, to naprawdę widzimy, że to miejsce nie nosi znamion tragedii czasów komunistycznych, ani nie ujawnia w żaden wyjątkowy sposób tego problemu. To miejsce nawet nie jest „wehikułem czasu”, to wyjątkowa hybryda, z jednej strony nosząca znamiona „prehistorii” minionej epoki, z drugiej nasuwająca na myśl trendy we współczesnej sztuce, a wszystko to spod ręki pani Teresy, która przestrzeń swojego zakładu wykreowała niczym profesjonalny scenograf. 153

Monika Kozub Ciepło/Zimno Lokalizacja: Centrum A, Centrum B, os. Hutnicze, os. Szkolne Ciepło/Zimno to praca podejmująca temat licznych schronów znajdujących się na terenie Nowej Huty. Budowane od 1950 roku jako forma zabezpieczenia mieszkańców okolic huty, która jako główne miejsce produkcji stali w kraju była zagrożona atakiem atomowym. Schrony, symbole zimnej wojny, obecnie

Warm/Cold

wtopiły się w krajobraz, są równie naturalnym elementem miejskiej scenerii jak chodniki czy

Monika Kozub

trzepaki. Artystka poprzez opakowanie naziemnych wywietrzników srebrną folią termoizolacyjną (używaną

Location: Centrum A, Centrum B, os. Hutnicze,

przez ratowników medycznych) oraz zaznaczenie

os. Szkolne

schronów na mapie zamierza przypomnieć mieszkańcom Krakowa o istnieniu podziemnego miasta.

Warm/Cold is a work on the subject of numerous

Jury wybierając projekt Ciepło/Zimno doceniło

fallout shelters situated in Nowa Huta, built since the

pomysł odczytania zwyczajnej, codziennej przestrzeni

1950s for the protection of the people living next to

Nowej Huty poprzez szyfr dawnego systemu bunkrów

the steelworks, which as the main site of steel production

antynuklearnych. Artystka twórczo odniosła się do hasła

in the country was a potential target of nuclear attack.

przewodniego konkursu, proponując redefinicję

Fallout shelters, the Cold War symbols, have melted

codziennych szlaków osiedlowych poprzez zwrócenie

into the landscape and become as natural elements

uwagi na niezauważalne do tej pory włazy do schronów

of urban landscape as pavements or beaters. The artist,

dawnego systemu i wskazując na drugie, podziemne

wrapping the over-ground vents with silver thermo-

Miasto – sferę tabu. Towarzysząca projektowi mapa

‑isolating foil (used by paramedics) and marking the

pozwoli zbadać nieoczywisty kod dzielnicy. Owinięcie

shelters on the city map, intends to remind the residents

wywietrzników schronów folią termoizolacyjną to ludzki

of Krakow about the existence of an underground city.

gest wykonany wobec architektury. The jury selected the project for its idea of decoding the regular, everyday space of Nowa Huta with the system of fallout shelters. The artist creatively addressed the subject of the competition, redefining regular routes through the Nowa Huta estates by drawing attention to the so far invisible gates to the shelter systems and bringing out another, underground City – a taboo. The map accompanying the project makes it possible to learn the unobvious code of the district. The wrapping of vents with thermo-isolating foil is a human touch to the architecture.

154

Urodzona w 1987 roku. Absolwentka historii sztuki

Born in 1987. Graduated from art history at the

Uniwersytetu Jagiellońskiego i grafiki na Akademii Sztuk

Jagiellonian University and graphic arts at the Fine

Pięknych w Krakowie (dyplom z fotografii). Działa jako

Arts Academy in Krakow (graduating exhibition in

fotograf i grafik w ZUM Studio. Obecnie współpracuje

photography). Works as photographer and graphic artist

z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

for ZUM Studio. Currently co-operating with the Museum

Uczestniczka seminarium fotograficznego „Migawki”

of Modern Art in Warsaw. Participated in the Towarzystwo

Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę” oraz warsztatów

Inicjatyw Twórczych “ę” photo seminar “Migawki”

fotograficznych „Coś, co zostanie” poświęconych Zofii

[Shutters] and in photographic workshop “What remains”

Rydet. W swojej praktyce artystycznej stawia pytania

dedicated to Zofia Rydet. Her artistic practice raises

o to, jak sztuka może na nas wpływać i jak za jej

questions of the influence of art on people and the

pomocą kreujemy rzeczywistość. Autorka programu

ways of creating reality through art. Author of education

zajęć edukacyjnych zachęcających do kontaktu

programme encouraging interaction with modern art

ze sztuką współczesną (efektem jest fanpage

(resulting in the fanpage „Sztuka współczesna – otwórz

„Sztuka współczesna – otwórz się”).

się” [Contemporary Art – Open Up]).

K o z u b

Monika Kozub

Mo n i ka

Monika Kozub

Mo n i ka

K o z u b

Marta Frank Reset Lokalizacja: obszar „starej” Nowej Huty Projekt Marty Frank to symboliczna próba „zresetowania” miasta. Na jedną nocną godzinę w Nowej Hucie miało zgasnąć światło. Wyłączenie zasilania w całej dzielnicy – delikatna a jednocześnie burząca zastany porządek ingerencja w tkankę miasta, mająca magicznie wybudzić je z sennego oczekiwania. Przerwa w dostawie prądu, nazywana dawniej 20.

Reset

stopniem zasilania, to gest mający choć na krótką chwilę oderwać ludzi od współczesnych narzędzi

Location: area of the ‘old’ Nowa Huta

alienacji, a tym samym stworzyć przestrzeń refleksji i spotkania – z samym sobą i z drugim człowiekiem.

Marta Frank’s project is a symbolic attempt at ‘resetting’

Brak prądu jako reset, symboliczna przerwa, ciemność,

the city. Nowa Huta was to experience an hour-long

z której może wyłonić się nowa czasoprzestrzeń. Nowa

power cut. A power cut for the whole district – subtle yet

Huta od zawsze uzależniona była od energii elektrycznej

subversive intervention into the city fabric, magically

– obecnie chroniona przed awariami w dostawach,

waking it from sleepy anticipation. The power cut,

które kiedyś jednak były na porządku dziennym.

formerly called ‘degree 20 of power’, is an action intending to cut people away for a moment from the

Projekt miał zostać zrealizowany podczas tegorocznego

modern tools of alienation as well as to create a space

6. Grolsch ArtBoom Festival w Krakowie, na którym

for thought and meeting – oneself and another human.

został wyróżniony nagrodą główną konkursu Fresh Zone.

The power cut as reset, a symbolic break, darkness,

Miasto okazało się jednak uzależnione od światła – nie

capable of giving birth to a new space-time. Nowa

wydano zgody na chwilowe wyłączenie prądu. Mimo

Huta, always dependent on electricity, is now protected

to artystka nie zrezygnowała z projektu.

from power cuts, which once were everyday life.

W Polsce obok krakowskiej Nowej Huty jest jeszcze

The project was to be presented during the 6. Grolsch

7 miejscowości o tej samej nazwie. Wybór padł na Nową

Artboom Festival in Krakow as the prize-winner of the

Hutę w gminie Kartuzy, bo w opozycji do umieszczonej

Fresh Zone competition. However, the city turned out

w południowej części kraju dzielnicy Krakowa jest to

to be dependent on electricity – the momentary power

najbardziej wysunięta na północ miejscowość o tej

cut was refused by the authorities. Despite the fact

samej nazwie. Projekt Reset wyprowadzony z miasta

the artist did not give up the project.

osadza się w zupełnie nowym kontekście, w którym wyraźnie zaznaczają się kontrasty: miasto–wieś,

Besides Nowa Huta, the district of Krakow, there are

kultura–natura, przemysł–przyroda. Miasto boi się

7 places of the name in Poland. The artist chose

pierwotnej, naturalnej ciemności – boi się odłączyć

the village of Nowa Huta in Kartuzy municipality, as

nawet na kwadrans. Dla ludzi żyjących bliżej natury

geographically opposed to the Nowa Huta district

mrok jest czymś bliskim i oswojonym. Interesująca jest też

in the south of Poland; it it’s the most northern place

korelacja pomiędzy dwiema Nowymi Hutami: tą wielką

of the name. Reset out of the city is situated in a

i przemysłową a małą, spokojną i wiejską.

completely new context, which is characterised by the oppositions: city – countryside, culture – nature, industry

158

Projekt Reset we wsi Nowa Huta (gmina Kartuzy) odbył

– environment. The city is afraid of primal, natural

się 15 października 2014 o godz. 23.45. Na kwadrans

darkness, it is afraid to cut power even for a quarter

zgasły wszystkie latarnie i światła, a wieś pogrążyła

of an hour. For people living close to nature darkness

się w całkowitej ciemności. O północy obudziła się,

is something familiar and unthreatening. The connection

zresetowana, gotowa do nowego życia. Za pomoc

of the two Nowa Hutas is interesting: the large one and

w organizacji projektu organizatorzy dziękują panu

industrial and the small, peaceful and rural.

Dariuszowi Lasowi, Naczelnikowi Wydziału Kultury, Sportu i NGO Urzędu Miasta Kartuzy, oraz panu Andrzejowi

Reset took place in the village of Nowa Huta (Kartuzy

Kobieli – sołtysowi wsi Howa Huta w gminie Kartuzy. Bez

municipality) on the 15th of October 2015 at 23:45. All

ich otwartości, życzliwości, gotowości do współpracy

of the lamps and lights in the village went out for a

i zaangażowania w życie lokalnej społeczności, projekt

quarter of an hour, and complete darkness covered

Reset nie zostałby zrealizowany.

the village. At midnight, it woke up, reset, ready for new life.

Marta Frank Urodzona w 1984 roku. Absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, studentka Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Zajmuje się sztuką intermedialną z wykorzystaniem performance’u, fotografii, instalacji i wideo. Jej projekty początek F ra n k

biorą w mikrohistoriach, paradoksach, grach słowami. Penetruje pogranicza sztuki, przedmieścia i bezludne wyspy. Gra, śpiewa, rymuje w kultowym składzie Frank

Marta

Babko. Zarządza manufakturą czarnego mydła. Cały czas pomiędzy miastami, dyscyplinami, mediami, sercem i rozumem, prawdą i fikcją.

Project organisers would like to thank Dariusz Las, the Chief Officer of the Department of Culture, Sport and NGO in Kartuzy Municipal Office, and Andrzej Kobiela, Head of the village Nowa Huta in Kartuzy municipality. Without their openness, kindness, willingness to cooperate and involvement in the life of local community, the project Reset would not have come into existence.

Marta Frank Born in 1984. Graduated from the Silesian University in Katowice, studying at the University of Arts in Poznań. Works in intermedia, using performance, photography, installation and video. Her projects start with micro‑histories, paradoxes, language games. Penetrates the margins of art, outskirts and deserted island. Plays instruments, sings and raps in the notorious group Frank Banko. Manages a home factory of black soap. All the while in between cities, disciplines, medias, heart and mind, truth and fiction. 159

Mam obowiązek dochować tajemnicy. Z Mirosławem Bałką, członkiem jury Fresh Zone, rozmawia Paweł Brożyński

I Am Obliged to Remain Silent. Mirosław Bałka, Fresh Zone competition jury member, interviewed by Paweł Brożyński

Jaki jest pana stosunek do roli „oceniającego”

What is your attitude to the role of ‘judge’ in art

w artystycznych konkursach?

competition?

Pozytywny. Staram się znaleźć dobre strony projektów.

Positive. I try to look for good sides of the projects.

Nie czynię tego rutynowo. Staram się podejść

I do not do it routinely. I try to approach every project

indywidualnie do każdego projektu, przysłuchując

individually, listening closely to the other jury members.

się pozostałym członkom jury. Three winners were selected in the Fresh Zone W ramach konkursu Fresh Zone wybrano trzy zwycięskie

competition: Let’s trim our hair in accordance with

projekty: Let’s trim our hair in accordance with lifestyle,

lifestyle, Warm/Cold and Reset. Could you shortly

Ciepło/Zimno oraz Reset. Czy mógłby pan krótko

comment on the feature of each project which made

wskazać potencjał każdego z tych projektów, który

it the winner?

zadecydował o ich wyróżnieniu? Sense of humour, touch of architecture, bold move, Kolejno: poczucie humoru, dotyk architektury,

respectively.

zdecydowany gest. What do you think about their organisation? Jak odbiera pan ich realizację? I am very happy with the chosen projects and their Bardzo jestem zadowolony z projektów, które

organisation was in my opinion very good. The value of

wybraliśmy, a ich realizację oceniam wysoko.

the works was their unpredictability and the life-added

To, co świadczy o wartości prac, to ich pewna

direction of their development.

nieprzewidywalność i dodany przez życie kierunek, w którym podążyły.

The project Warm/Cold, for example, involved a walk that you also took – what were the new things that you

Projektowi Ciepło/Zimno na przykład towarzyszył

noticed?

spacer, w którym również brał pan udział – co nowego udało się dzięki niemu dostrzec?

Walking is a very important instrument of learning about the world. Moving in a new context, created by

Spacer to bardzo ważne narzędzie poznawania świata.

the intervening works, opened up other possibilities

Przemieszczanie się w nowym kontekście zbudowanym

of understanding the existing space. It drew attention

przez zaistniałe prace otworzyło inne możliwości

to the present, but invisible.

interpretacji przestrzeni zastanej. Zwróciło uwagę na to, co obecne, lecz niewidoczne.

Whereas in Let’s trim our hair in accordance with lifestyle an important ‘actress’ was the owner of the place…

Z kolei w przypadku projektu Let’s trim our hair in accordance with lifestyle ważną „aktorką” okazała

Yes, she exhibited great daring and the ability to adapt

się właścicielka zakładu…

creatively to the new situation. She activated the artistic concept with the dynamism of her personality.

Tak, wykazała się dużą odwagą i umiejętnością kreatywnego dostosowania się do nowej sytuacji.

And the bold move of Reset, as you said, was difficult

Uaktywniła koncepcję artystyczną dynamiką swojej

to organise.

osobowości. I consider the ability of project adaptation to formal

160

Za to radykalny gest Resetu, o którym pan wspomniał,

limitations and translating it to another geographical

okazał się trudny w realizacji.

context as a creative solution. I do not know if the

Umiejętność adaptacji projektu wobec ograniczeń

project had its real-life version. I would be happy,

formalnych i przekierowanie go w inny kontekst

if it did.

geograficzny uważam za rozwiązanie kreatywne. Nie wiem, czy projekt został zrealizowany w wersji terenowej.

During ArtBoom you have the occasion to re-discover

Ucieszyłbym się, gdyby tak się stało.

Nowa Huta. I am very interested in your observations.

Podczas ArtBoomu miał pan okazję na nowo odkryć

Nowa Huta astounded me with its greenness. I expected

Nową Hutę – jestem bardzo ciekaw pana spostrzeżeń.

an ash-covered city, and experienced Bloom Boom.

Nowa Huta zdumiała mnie swoją zielenią.

And what is your opinion of the young artists’

Spodziewałem się przykrytego popiołem miasta,

intervention in the fabric of the district?

a doświadczyłem Bloom Boomu. M i ro s ł aw B a ł ka , P awe ł B roży ń s k i

Interesting. A jak ocenia pan wejście młodych artystów w tkankę dzielnicy?

Were there any unselected projects in the competition that you remember and regret their omission?

Interesujące. We selected mature and worthwhile projects, diverse, Czy wśród projektów niewyróżnionych był taki, który

alert and intelligent. I regret that one of them was not

utkwił w pana pamięci, i żałuje pan, że nie mógł zostać

chosen, but as member of the jury I am obliged to

nagrodzony?

remain silent.

Wybraliśmy projekty dojrzałe i warte realizacji, różnorodne w swym charakterze, czujne i inteligentne. Żałuję, że jeden z projektów nie został przeznaczony do realizacji, ale jako członek jury mam obowiązek dochować tajemnicy.

161

wydarzenia towarzyszÄ&#x2026;ce accompanying events

Święto Cykliczne

Cyclical Feast

Lokalizacja: start z Cichego Kącika, zakończenie

Location: starting from Nowy Kącik, finishing at the Polish

na terenie Muzeum Lotnictwa Polskiego

Aviation Museum grounds

W dniach od 2 do 8 czerwca odbywał się kolejny finał

Another culmination of the Cyclical Feast was

Święta Cyklicznego. To największy w Polsce miejski

celebrated on June 2-8. It is the largest city biking

festiwal rowerowy, gromadzący tysiące uczestników.

festival in Poland, gathering thousands of bikers. YES to

Rower na TAK! To hasło przewodnie poprzedniej edycji

the bike! This was the motto of the previous edition of the

Festiwalu w Krakowie. Do udziału w Święcie Cyklicznym

Feast in Kraków. All bikers were invited to participate in

zostali zaproszeni wszyscy użytkownicy dwóch kółek,

the Cyclical Feast, regardless of their sex, age, gender,

bez względu na płeć, wiek czy sposób, w jaki korzystają

or manner of biking. The great bike ride through the city

z roweru. Podczas wielkiego przejazdu rowerzystów

gathered families and children, the elderly, sportsmen

przez miasto można było spotkać rodziny z dziećmi,

and sportswomen, every-day and holiday bikers. The

osoby starsze, sportowców, osoby jeżdżące na co

police and other forces safeguarded the ride. The grand

dzień i dla rekreacji. Przejazd został zabezpieczony

finale of the Feast was a picnic at the grounds of the

przez policję i służby porządkowe. Jego finałem będzie

Polish Aviation Museum, where the participants were

piknik na terenie Muzeum Lotnictwa Polskiego, gdzie

invited to the food zone, free bike service, bike tagging

uczestnicy mogli skorzystać ze strefy gastronomicznej,

by the police and other entertainment.

darmowego serwisu rowerowego, dać oznaczyć swój pojazd przez policję i wziąć udział w innych atrakcjach.

164

Kultura na widoku Organizator: Fundacja Legalna Kultura Lokalizacja: Dawne kino Światowid, os. Centrum E 1 W ramach instalacji Kultura na widoku udostępnione zostały regały z wirtualnymi książkami, filmami, muzyką i grami, z których można było korzystać – pobierać je – za pomocą kodów QR i linków. Głównym celem kampanii była promocja świadomego i legalnego uczestnictwa w kulturze. Realizując projekt Kultura na widoku, Fundacja Legalnej Kultury postawiła sobie za zadanie rozpowszechnianie wśród odbiorców kultury wiedzy na temat nowoczesnego i łatwego dostępu

Culture Exposed

do niej z legalnych źródeł oraz uświadamianie, że są one owocami transformacji i stanowią wspólne dobro,

Organiser: Fundacja Legalna Kultura

za które ponosimy odpowiedzialność.

Location: former Światowid cinema, os. Centrum E 1 Culture Exposed installation made available racks with shelves of virtual books, films, music and games, which could be accessed and downloaded through QR coded and links. The propose of the campaign is promoting awareness and legitimate use of culture. Fundacja Legalna Kultura, organising Culture Exposed, aims to disseminate knowledge of modern and easy access to legitimate sources of culture among its users and raise awareness of our responsibility for the culture sources as fruits of transformation and a common good.

166

Projekt Space fillers. Sztuka w przestrzeni publicznej

Space Fillers Project. Art in Public Space

Organizatorzy: Instytut Historii Architektury i Konserwacji

Organisers: Institute of History of Architecture and

Zabytków, Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej;

Monument Preservation, Faculty of Architecture,

Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie; Pauza

Cracow University of Technology; Museum of

In Garden; Małopolski Ogród Sztuki

Contemporary Art, Krakow; Pauza In Garden

Lokalizacja: Galeria Sztuki A-1, MOCAK, MOS

Location: A1 Art Gallery, MOCAK, MOS

Projekt Space Fillers. Sztuka w przestrzeni publicznej

Space Fillers Project. Art in Public Space was initiated

powstał w marcu 2011 roku w ramach seminarium

in March 2011 as part of conservation design seminar

z projektowania konserwatorskiego w Instytucie Historii

at the Institute of History of Architecture and Monument

Architektury i Konserwacji Zabytków na Wydziale

Preservation at the Cracow University of Technology

Architektury Politechniki Krakowskiej. Celem projektu

Faculty of Architecture. The project aims at fostering

jest kształtowanie świadomej działalności twórczej,

conscious creative activity, …responsibility for other

…odpowiedzialności za innych oraz świat w którym

and the world we live in…

żyjemy… Installation designs were created as site-specific Projekty instalacji powstały w duchu sztuki site-

to function in a particular place. The creation of

‑specific, z myślą o funkcjonowaniu w precyzyjnie

site-specific art is always preceded by researching

określonym miejscu. Sformułowanie dzieła tego typu

the cultural matrix of the place, including its history,

poprzedzone jest zawsze badaniem kulturowej matrycy

architecture, topography, nature and society.

miejsca, uwzględniającym jego aspekty historyczne, architektoniczne, topograficzne, środowiskowe

This year’s socio-cultural animation took up the

i społeczne.

challenge of confronting contemporary visual activities with historic architecture and urban planning of

Tegoroczna animacja społeczno-kulturowa podjęła

Krakow. Assuming that art is a cultural practice, the

wyzwanie konfrontacji współczesnych działań

idea of the projects was founded on co-authoring and

wizualnych z historyczną architekturą i urbanistyką

complementing urban space, employing its natural

Krakowa. Przyjmując założenie, że sztuka jest faktem

landscape. The installation authors recorded the

kulturowym, idea projektu opierała się na fundamencie

observed city shapes and colours, described the city

współtworzenia i uzupełniania przestrzeni miejskiej

life, used all senses to experience the city space. The

z wykorzystaniem jej naturalnego krajobrazu. Autorzy

exhibited art emphasises interpersonal and multicultural

instalacji zarejestrowali zaobserwowane kształty

relations, as well as the relationship of art to the city,

i kolory miejskości, opisali życie miasta, doświadczyli

expressed in metaphors, sings or representations.

jego przestrzeni wszystkimi zmysłami. Sztuka, którą

They are concealed in the symbolism of two spatial

pokazujemy, kładzie nacisk na relacje międzyludzkie,

dimensions intertwined: city and art. The city daily

wielokulturowe, na relacje pomiędzy sztuką

becoming a living art work, a metaphor for human

a miastem, wyrażone za pomocą metafor, znaków lub

condition.

reprezentacji. Są one ukryte w symbolice przenikania się dwóch wymiarów przestrzennych: miasta i sztuki. Miasta, które codziennie staje się żywym dziełem sztuki, metaforą ludzkiego losu.

167

Licz na zieleń

Count on the Green

Organizatorzy: Fundacja Sendzimira, Stowarzyszenie

Organisers: Sendzimir Foundation, posŁódź! Association

posŁódź!

Location: Polish Aviation Museum

Lokalizacja: Muzeum Lotnictwa Polskiego The Sendzimir Foundation and posŁódź! Association Fundacja Sendzimira i Stowarzyszenie posŁódź!

encouraged active involvement in shaping municipal

namawiały do aktywnego zaangażowania

nature in practical workshop of garden resistance.

się w kształtowanie miejskiej przyrody podczas

The one- or two-day workshop for all ages (from the

praktycznych warsztatów partyzantki ogrodniczej.

elders to the children) taught how to green space

W ramach jedno- lub dwudniowych zajęć dla całych

with the so-called seed bombs (a special mix of seeds

rodzin (od seniorów po dzieci w różnym wieku) uczono

and claim, permitting the ‘bombardment’ of an areas

form zazieleniania przestrzeni za pomocą tzw. bomb

and sawing seeds there; the clay admixture helps the

z nasionami (specjalnie przygotowana mieszanka

seeds to grow) and eco-decorate your wall (with plants

nasion i gliny, która pozwala „zbombardować” dany

and recycled materials).

teren i rozsiać na nim nasiona; domieszki ziemi i gliny pomagają im wyrosnąć) oraz ekodekoracji ściany (z materiałów recyklingowych i roślin).

168

Spotkanie z Pauliną Ołowską Lokalizacja: Klub Kombinator, os. Szkolne 25 Spotkanie z Pauliną Ołowską poświęcone było odnowionemu neonowi Markiza. Projekt adresowany był do wszystkich mieszkańców Nowej Huty. Więcej informacji o projekcie na s. 67–73.

Meeting with Paulina Ołowska Location: Klub Kombinator, os. Szkolne 25 Meeting with Paulina Ołowska was dedicated to the renovated Marchioness neon-sign. The project was addressed to all residents of Nowa Huta. More info on p. 67–73.

apendyks appendix

Stach Szabłowski Sztuczne kwiaty czyli pejzaż przestrzeni publicznej z obcym elementem

Artificial Flowers, or a View of Public Space with a Foreign Piece

„Interesuje nas uzasadniona obecność sztuki

“We are interested in a justified presence of art in

w przestrzeni publicznej” – czytam w statemencie

public space”, reads the Glolsch ArtBoom Festival

programowym Festiwalu Grolsch ArtBoom. Podzielam

programme statement. I share the interest. The

to zainteresowanie. Pytanie o uzasadnienie obecności

justification for the presence of art in public space

sztuki w przestrzeni publicznej jest interesujące, ponieważ

raises a question that is interesting, as it remains open

pozostaje otwarte – niezamknięte odpowiedzią.

– unclosed by an answer.

Przestrzeń publiczna robi wrażenie próżni, która

Public space appears to be a vacuum sucking the

zasysa świat sztuki z ogromną siłą. To kwestia różnicy

art world in with enormous thrust. It is a matter of

ciśnień. Z jednej strony jest instytucjonalny świat sztuki,

pressure difference. There is the institutional art world

w którym panuje ogromne ciśnienie, odpowiadające

with its exorbitant pressure, equalling a multiple of

wielokrotności standardowych atmosfer. To świat

many atmospheres. Outside, there is the social life, the

przepełniony artystami, artefaktami, konceptami

scene of which is public space – an area infused with

i komunikatami. Z drugiej strony toczy się życie społeczne,

art discourse to a negligible degree.

którego teatrum jest przestrzeń publiczna – obszar nasycony dyskursem artystycznym w stopniu śladowym.

Art, compressed by institutions to high pressure, would gladly decompress into vast public spaces.

Sztuka, skompresowana w ramach instytucji pod

However, what is the role it wants to play? Is the surge

wysokim ciśnieniem, chętnie rozprężyłaby się

of art into public space a return of art discourse to

w rozległych przestrzeniach publicznych. Jaką jednak

the mainstream of society, or rather an act of art

zamierza odegrać rolę? Czy wejście sztuki w przestrzeń

spectacle’s colonisation of a new territory? Who

publiczną jest powrotem dyskursu artystycznego

do the artists represent? Whose interests? The interest

do głównego nurtu życia społecznego, czy raczej

of institutions delegating them into public space

aktem kolonizacji nowego terytorium przez żywioł

as pawns in the game of heightened visibility and

artystycznego spektaklu? W czyim imieniu działają

“extending the battlefield”?

artyści? Czyje interesy reprezentują? Interesy instytucji, które delegują artystów w przestrzeń publiczną jako

The interest of authorities endorsing the creation of

pionki w grze o lepszą widzialność i „poszerzenie pola

ideological and religious framework of society? Local

walki”? Władzy, która wspiera tworzenie ideologiczno-

communities, whose common space is marked with

‑religijnej ramy życia społecznego? Lokalnych

artists’ intervention? Their own interest? Does working

społeczności, w których przestrzeń wspólną wpisane

in public space make a contemporary artist more

zostają artystyczne gesty? Swoje własne artystyczne

credible? Does it translate the artist from the exclusive

interesy? Czy działanie w przestrzeni publicznej

and autonomous art market into the domain of a wider

uwiarygadnia współczesnego artystę? Czy przenosi

debate? And if it does, where are the values produced

artystę z ekskluzywnego i autonomicznego rynku

in the debate capitalised? Do the creators take it

sztuki w obszar szerszej debaty? A jeżeli tak, to gdzie

back to the art market to exchange for the currency

kapitalizowane są wartości wypracowane w takiej

of artistic prestige, or are the values invested in an

dyskusji? Czy twórcy wracają z nimi na rynek sztuki,

enriched understanding of communal topography?

aby wymienić je na walutę artystycznej pozycji, czy

May the understanding be a basis for real change?

też wartości owe zostają zainwestowane w lepsze

174

rozpoznanie topografii obszaru wspólnego? Czy takie

The background of the question is haunted with the

zrozumienie może być podstawą do realnej zmiany?

necessity of elaborating new, alternative tools for

W tle tych pytań majaczy zaś potrzeba wypracowania

recognising and solving public space problems.

nowych, alternatywnych narzędzi do rozpoznawania

The territory is an arena of power struggles, while

i rozwiązywania problemów pojawiających

potentially constituting a common good. However,

w przestrzeni publicznej. To terytorium będące areną

what are the tools to tend the good? Traditional

walki o dominację i jednocześnie potencjalne dobro

political instruments seem not to suffice here and

wspólne. Jakimi instrumentami należy jednak to dobro

lag behind the complex rules of the game imposed

pielęgnować? Tradycyjne narzędzia polityczne zdają się

by the neo-liberal order, and its diffused as well as

tu nie wystarczać i nie nadążać za złożonymi regułami

flexible power structure. Intuition prompts that an

gry narzucanymi przez neoliberalny porządek, z jego

effective tool might be art, capable of simultaneously

rozproszoną a zarazem elastyczną strukturą władzy.

producing knowledge and applying unconventional

Intuicja podpowiada, że skutecznym instrumentem

solutions. It is a promising, but amorphous instrument;

może okazać się sztuka, zdolna symultanicznie

we use it, not really knowing what it is and how it

produkować wiedzę i aplikować niekonwencjonalne

works.

rozwiązania. To instrument obiecujący, a jednocześnie amorficzny; stosujemy go bowiem nie wiedząc do

* * *

końca, czym jest i w jaki sposób działa. An aspect of art’s special status in post-modern era

* * *

is its nebular role in society. Paradoxically, the role is both uncertain and extremely multifaceted. Is art

Częścią szczególnego statusu sztuki w epoce

the domain of fetish production to be later used

ponowoczesnej jest jej mglista rola w życiu społecznym.

as symbolic confirmation of social distinction? Is it

Paradoks polega na tym, że jest to rola niejasna,

a critical tool? An educational instrument used by

a jednocześnie niezwykle wszechstronna. Sztuka jest

power authorities to educate the society? An elitist

domeną produkcji fetyszy, które służą później jako symboliczne potwierdzenia różnicy społecznej? Jest narzędziem krytycznym? Środkiem wychowawczym, za pomocą którego instytucje władzy edukują społeczeństwo? Elitarną rozrywką? Sceną, na której wybrzmieć może głos (wybranych) jednostek? Przestrzenią negocjowania wartości? Sęk w tym, że w kulturze ponowoczesnej rozszczelniliśmy samo pojęcie sztuki – i bywa ona raz jednym, raz drugim, a czasami gra kilka ról naraz. Możemy zgodzić się, że jest jednym z uprzywilejowanych sposobów, za pomocą których usiłujemy opowiadać sobie nawzajem rzeczywistość. Na tym zaczyna się, ale właściwie również kończy wspólny mianownik fenomenów

past-time? A platform for (select) individuals’ voice

obecnych w polu artystycznym. Języków, w których

to be heard? A space of value negotiation?

prowadzone są owe narracje, jest bowiem niemal tak wiele, jak indywidualnych praktyk i strategii. Pozycje

Point is that post-modern culture decompressed

narratorów także są mobilne, przesuwając się od

the very notion of art – so it is this, or that, or many

skrajnej subiektywizacji po próby obiektywnego

things at once. We have an agreement that it is a

ujmowania problemów, a nawet przemawiania

privileged means of our mutual attempts to talk about

pojedynczym głosem w pierwszej osobie liczbie

reality. This is one, and in fact the only one, common

mnogiej, z pozycji rzecznika (dobra wspólnego,

denominator for the phenomena in the field of arts.

lokalnej społeczności, pokolenia itp.).

Since there as many languages of the narrative as individual art strategies and practices. The positions of

Jeżeli trudno jest odtworzyć agendę współczesnej

the narrators are also mobile, extending from extreme

sztuki w ogóle, jeżeli nie da się określić, jakie dokładnie

subjectivisation to attempts at objectifying problems,

miejsce wyznaczamy jej w życiu zbiorowym na

or even using one voice to speak in the first person

poziomie generalnym – to tym bardziej otwarta

plural, as the speaker (for the common good, the

pozostaje kwestia uzasadnienia obecności sztuki

local community, a generation etc.).

w przestrzeni publicznej. Tu, na otwartym terenie, sztuka funkcjonuje już nie tylko bez wspólnego

If uncovering a common agenda for contemporary

mianownika i jasno wyznaczonego celu, ale również

art is problematic in general, if generally defining

poza sprawdzonymi formatami i konwencjami

the precise role of art in communal life is impossible,

wypracowanymi w świecie instytucjonalnym.

all the more open is the question of justifying the presence of art in public space. Here, in the open

* * *

field, art functions not only without a common denominator and clearly set goals, but also without

Na sztukę w przestrzeni publicznej można zatem

the tested formats and conventions established by the

spojrzeć i tak: to działanie po omacku. I nie ma

institutional world.

w gruncie rzeczy znaczenia, czy twórcy wychodzą poza mury instytucji na własną rękę, czy w ramach

* * *

zorganizowanego, koordynowanego przedsięwzięcia, takiego jak Festiwal Grolsch ArtBoom. Użytkownicy

Art is public space may therefore be seen thus:

przestrzeni publicznej i tak nie wiedzą, czego

groping in the dark. Indeed, there is no difference, if

spodziewać się po artystach, którzy zostają

the artists individually decide to leave the institutional

zaproszeni na przykład do dzielnicy Nowa Huta,

walls, or they are part of an organised, co-ordinated

aby przeprowadzić na jej terenie twórcze operacje.

enterprise, such as Grolsch Art Boom Festival. The

Czy artyści będą ubogacać przestrzeń publiczną?

public space users still do not know what to expect

Ozdabiać ją? Badać? Analizować? Krytykować?

of the artists, who are, for instance, invited to the 177

Potraktują ją jako scenę do performatywnego

Nowa Huta district to perform creative operations

występu? Miejsce ekspozycji swoich dzieł? Będą

in the area. Will the artist enrich the public space?

usiłowali reżyserować rzeczywistość, obsadzając w roli

Decorate it? Research? Analyse? Criticise? Will they

wykonawców członków lokalnej społeczności? Będą

treat is as performing stage? A place to exhibit their

mówić czy słuchać?

piece? Will they try to direct reality, casting the members of the local community as actors? Will they

Przestrzeń publiczna nie wie, czego spodziewać się

speak or listen?

po artystach, ale i oni sami nie są pewni, czego mają spodziewać się po sobie samych. Mają do wyboru

Public space does not know what to expect of the

wiele strategii, z których każda jest w jakiś sposób

artist, and they themselves are unsure of what may be

uprawomocniona, żadna nie ma statusu uniwersalnej,

expected of them. There are many strategies for them

a niektóre są wobec siebie nawzajem polemiczne.

to choose, and each is to an extent justified, none is universal, and some are opposing to others.

Jedną z tych ścieżek wyznacza Maman, ikoniczna rzeźba Louise Bourgeois przedstawiająca wielką

One way is set out by Maman, Louise Bourgeois’ iconic

pajęczycę. Operując monumentalną skalą (największa

sculpture representing a giant mother-spider. Working

wersja rzeźby mierzy blisko 10 metrów wysokości),

in monumental dimensions (the largest version of the

artystka ustawiała swoje pająki na całym świecie, od

sculpture is almost 10 metres high), the artist placed

Nowego Jorku, przez Bilbao, Paryż, Sankt Petersburg, po

her spiders all over the world, from New York, through

Katar i Tokio. Wykonane z metalu pajęczyce są trwałe

Bilbao, Paris, Saint Petersburg, to Qatar and Tokyo. The

jak pomniki i w rzeczy samej Bourgeois zawłaszczała

metal spider is as durable as monuments and indeed

format pomnikowej rzeźby w przestrzeni publicznej.

Bourgeouis appropriates the format of monumental

W odróżnieniu od realizowanej poprzez monumenty

statue in public space. Unlike the traditional politics of

tradycyjnej polityce pamięci, w tym wypadku

memory done through statues, the purpose here was

nie chodziło o rozwijanie w przestrzeni publicznej

not to unfold a narrative of group identity in public

opowieści na temat zbiorowej tożsamości, lecz o coś

space, but the contrary. Maman is a monument of

wręcz przeciwnego. Maman jest pomnikiem osobistej

one person’s private obsession. Bourgeois moves the

obsesji jednej osoby. Bourgeois przesuwała pajęczycę

mother-spider from town to town, from continent to

z miasta do miasta, z kontynentu na kontynent,

continent, inscribing the image in ever new contexts,

wpisując ten obraz w coraz to nowe konteksty, ale za

but telling the same story each time, her own story.

każdym razem opowiadając tę samą, własną historię.

Maman is a monument of (artistic) individualism,

Maman to pomnik (artystycznego) indywidualizmu,

publicly demonstrated, on a grand scale.

manifestowanego publicznie i na wielką skalę. Another way is traced by Krzysztof Wodiczko’s

178

Inną ścieżkę wyznacza szlak Pojazdu bezdomnych

Homeless Vehicle (1988 –1989). It is a compact

Krzysztofa Wodiczki (1988 –1889). To kompaktowe

contrivance, designed with perverse pragmatism,

urządzenie zaprojektowane z per wersyjnym

combining several functions: it is a means of transport,

pragmatyzmem łączy w sobie kilka funkcji: jest

a mobile place to sleep and ultimately a blunt sign

środkiem transportu, mobilnym miejscem do spania

of marginalised people’s presence in public space.

i wreszcie dosadnym znakiem sygnalizującym

The idea of providing infrastructure for those who

obecność w przestrzeni publicznej ludzi

found themselves outside the social infrastructure is a

wykluczonych. Projekt stworzenia infrastruktury dla

perverse proposal to institutionalise scandal, made to

osób, które znalazły się poza infrastrukturą społeczną,

cause opposition. Homeless Vehicle sets out the way

jest w istocie propozycją instytucjonalizacji skandalu,

which the curator Mare Jane Jacob conceptualised

propozycją per wersyjną, złożoną po to, aby

as “new genre public art” in her famous exhibition

wywołać sprzeciw. Pojazd bezdomnych wyznacza

“Culture in Action”1. On the view, art in public space is

drogę, którą kuratorka Mary Jane Jacob na głośnej

a direct intervention in social relations, where artist’s

wystawie Culture in action skonceptualizowała

metaphor blends with real activity, taken in relation

jako „new genre public art”1. W tej perspektywie

to and with the participation of actors in the event.

sztuka w przestrzeni publicznej była bezpośrednią inter wencją w stosunki społeczne, w której

One may also walk the middle way, leading neither in

artystyczna metafora miesza się z dosłownym

the direction of art’s autonomy (in public space), the

działaniem, realizowanym w relacji i przy udziale

working symbol of which is Bourgeois’ mother-spider,

aktorów wydarzeń.

nor in the direction of direct involvement. Grzegorz Klaman chose the way at this ArtBoom Festival,

Można też wkroczyć na ścieżkę pośrednią, która nie

raising a white flag of surrender on plac Centralny

prowadzi ani w kierunku autonomii sztuki (w przestrzeni

in Nowa Huta, where the statue of Lenin had stood

publicznej), za której emblemat przyjmijmy roboczo

before 1989.

pająka Bourgeois, ani w stronę bezpośredniego zaangażowania. Tak postąpił chociażby Grzegorz

Bringing the white flag to Nowa Huta, the artist leaves

Klaman na Festiwalu ArtBoom, wywieszając na placu

his own interests, his obsessions (his ‘mother-spider’) in

Centralnym w Nowej Hucie biały sztandar kapitulacji

the studio and focuses entirely on the local context.

– w miejscu, w którym przed 1989 rokiem stał pomnik

He makes an inscription in its history, the sequence of

Lenina.

symbolic signs representing political transformation – but also provides a subjective interpretation of

Przychodząc z białym sztandarem do Nowej

the history and its results. The flag heralds surrender;

Huty, artysta zostawia w pracowni swoje osobiste

the final failure of the idea of social utopia, which had

zainteresowania, swoje obsesje (swojego pająka…)

been the foundation for the construction of Nowa

i koncentruje się bez reszty na kontekście miejsca.

Huta. He implies a surrender to the invisible hand of

Wpisuje się w jego historię, w sekwencję symbolicznych

the market, which (in Lenin’s absence) has taken hold

znaków reprezentujących polityczne przemiany –

of the district. Of course, Klaman’s gesture is driven by

i jednocześnie dokonuje subiektywnej interpretacji tej

the artist’s ideological axiology. His flag is one of many possible readings of the status of public space in the district. His reading may be questioned, but it remains interesting, as it is open. The white flag may be a symbol of ending the battle for public space as well as the battle breaking out – the artist provoking the residents to remove the white flag from the standard and raise their own flag… What are the rules governing the artist’s decision to raise the white flag instead of creating a sound installation, for example, or reconstructing the modernist neon-sign which once decorated one of Nowa Huta confectioner’s? 2 The activities in public space are of course usually based on research, 179

on identifying the character of the place and its particular problems. However, ultimately the activities seem to be governed by intuition, an instinctive reaction to the existing forms of public space, made up of architectural setting, the encroaching social fabric, economic conditions, political forces and ideological framework, embracing the entirety of the complex construction. Reaction! That is the thing that the curators usually expect from the artist, sending them into public space. Before the activities in Nowa Huta started, ArtBoom curator did not foresee (and would not even want to foresee) the artistic and social results of the historii oraz jej bilansu. Flaga sygnalizuje kapitulację;

Festival. The unspecified expectations are a weakness

ostateczną porażkę konceptu społecznej utopii, która

of artistic activities in public space. The artist do not

była fundamentem budowy Nowej Huty. Sugeruje

really know why they are going to Nowa Huta (or

akt poddania się niewidzialnej ręce rynku, która

anywhere else), what is expected of them, what are

(korzystając z nieobecności Lenina) sięga po dzielnicę.

the desired goals and outcomes. At the same time the

Oczywiście, gest Klamana wynika z ideologicznej

unspecificity of expectations is a source of strength.

aksjologii, którą posługuje się artysta. Jego flaga jest

Since it opens up a field of unlimited possibilities –

jedną z wielu możliwych propozycji odczytania statusu

and going beyond the limits of conceptions about

przestrzeni publicznej w dzielnicy. To propozycja,

what may happen in communal space. Completely

którą można zakwestionować, ale i tak pozostanie interesująca, ponieważ jest otwarta. Biała flaga może być znakiem końca batalii o przestrzeń publiczną, ale równie dobrze jej początkiem – prowokacją wobec mieszkańców, których artysta podjudza do ściągnięcia z masztu białego sztandaru bierności i wciągnięcia własnej flagi… Jakie jednak reguły decydują o tym, że artysta wciąga na maszt białą flagę, a nie realizuje, na przykład, instalacji dźwiękowej, albo nie rekonstruuje modernistycznego neonu, który zdobił kiedyś jedną z nowohuckich kawiarni?2 Posunięcia w przestrzeni publicznej oparte są oczywiście zwykle na researchu, na rozpoznaniu specyfiki miejsca i istotnej dla niego problematyki. Ostatecznie jednak posunięciami tymi zdaje się rządzić intuicja, instynktowna reakcja na

unforeseen social interactions may occur. The

zastany kształt przestrzeni publicznej, zbudowanej

possibility is the basic justification for art activities

z architektonicznej scenografii, zarastającej ją

organised in public space, such as ArtBoom Festival;

społecznej tkanki, ekonomicznej kondycji, politycznych

the unforeseeable outcome validates making the

sił i ideologicznej ramy, w którą wpisana jest ta cała

first move. The game is interesting, because we do

złożona konstrukcja.

not know the rules. A set of rules is replaced with a set of precedents, which supplies not a definition, but a

180

Reakcja! Oto czego oczekują zazwyczaj kuratorzy

premonition of our intentions (and conceptions), when

od artystów, wysyłając ich w przestrzeń publiczną.

uttering the phrase “art in public space”. Let us have

Przed rozpoczęciem działań w Nowej Hucie kuratorzy

a look at two precedents to give the conceptions

ArtBoomu nie przewidywali (i nawet nie chcieli

some matter.

próbować przewidzieć), jaki będzie artystyczny

Precedent one: the armed artist

i społeczny bilans Festiwalu. Te niesprecyzowane oczekiwania są słabością działań artystycznych

When modern divisions of labour were introduced and

w przestrzeni publicznej. Artyści nie wiedzą dokładnie,

every area of communal life institutionalised, creativity

po co jadą do Nowej Huty (czy gdziekolwiek

also underwent a thorough institutionalisation. Art

indziej), jakie stawia im się wymagania, do jakich

activities were relegated to the appropriate place,

celów i rezultatów mieliby dążyć. Jednocześnie

selected sections of public space: galleries, museum,

niesprecyzowany charakter oczekiwań to źródło

exhibition rooms.

siły. Otwiera on bowiem pole nieograniczonych możliwości – i wykroczenia poza granice wyobrażeń

What is the artist doing, when he goes away (flees, is let

na temat tego, co może się wydarzyć w przestrzeni

out) from the art reserves? The artists is out on the street

wspólnej. Może dojść do wydarzeń nieprzewidzianych

– might be armed and posing a potential threat; the

w żadnym scenariuszu społecznych interakcji. Ta

artist is holding an unlocked gun.

możliwość jest podstawowym uzasadnieniem działań organizowanych w przestrzeni publicznej, takich

The armed artist is of course Francis Alÿs, the Belgian

jak Festiwal ArtBoom; to właśnie nieznany rezultat

artist who abandoned Europe, changed his name3 and

usprawiedliwia wykonanie pierwszego ruchu. Gra jest

became a Mexican artist. In 2000, Alÿs visited a gun shop,

interesująca dlatego, że nie znamy jej reguł. Zamiast

purchased an army Beretta, unlocked it and went for walk

zasad mamy zbiór precedensów, które pozwalają nie

down Mexico City streets with the gun ready to shoot. The

tyle zdefiniować, ile przeczuwać, co mamy na myśli

artist wrote: “On the 4th of January I bought the Beretta M9

(co sobie wyobrażamy), wypowiadając frazę „sztuka

in a gun shop on Palma Street. At ten past one, I left the

w przestrzeni publicznej”. Przyjrzyjmy się przez chwilę

shop holding the loaded gun in my right hand and started

dwóm precedensom, aby ukonkretnić to wyobrażenie.

roaming the streets, waiting for something to happen…”

Precedens pierwszy: artysta z bronią z ręku

Like many other artists entering the public space, Alÿs had no specific intention, walking the streets with the

W ramach wprowadzania nowoczesnego podziału pracy

gun – he had no idea (and would not want to know)

i instytucjonalizacji wszelkich dziedzin życia zbiorowego

what final form will be assumed by his processual,

poddano gruntownej instytucjonalizacji także twórczość.

performative work. The artist was accompanied by a

Gesty artystyczne umieszczono w miejscach do

‘camera man’, the DOP Rafeal Ortega documenting

tego celu przeznaczonych, w specjalnych sektorach

the course of action. The camera presence was one

przestrzeni publicznej – w galeriach, muzeach, salach

of two elements constituting the artistic status of Alÿs’

wystawowych.

activity. The other was the pointlessness of his walk with a gun; loading his gun, the artist had no other

Co robi artysta, który wychodzi (ucieka, zostaje

intention but putting public space to the test.

wypuszczony) z tych rezerwatów sztuki? Taki artysta wychodzi na ulicę – i być może jest uzbrojony oraz

Precedent two: the rainbow and the palm

potencjalnie niebezpieczny; artysta trzyma w ręku odbezpieczoną broń.

The palm and the rainbow are separated by ten years. In space, a few blocks separate them; both the palm

W uzbrojonym twórcy rozpoznajemy oczywiście Francisa

and the rainbow are situated in the centre of Warsaw,

Alÿsa – belgijskiego architekta, który opuścił Europę,

a fifteen-minute walk from one another. Many things

zmienił nazwisko 3 i został meksykańskim artystą. W 2000

connect them. Both became icons. Both are in many

roku Alÿs poszedł do sklepu z bronią, nabył wojskową

respects emblematic for art works in public space

Berettę, załadował ją, odbezpieczył, a potem z gotową

created in Poland in the 21st century. Last but not least,

do strzału bronią w ręku ruszył na spacer ulicami Mexico

the palm and the rainbow are woven from the same

City. „4 stycznia kupiłem Berettę 9 mm w sklepie z bronią

fabric – artificial plastic flowers.

na Palma Street. – pisał artysta – Dziesięć po pierwszej wyszedłem ze sklepu trzymając naładowany pistolet

Is that a coincidence? Of course, but how telling.

w prawej dłoni i zacząłem włóczyć się w po ulicach, czekając aż coś się wydarzy…”

The palm is a realist one-to-one model of the tropical tree. The artist Joanna Rajkowska planted it in the

Podobnie jak wielu innych artystów wychodzących

strategic point on the map of the capital; the palm

w przestrzeń publiczną, Alÿs idąc z pistoletem po

was erected on de Gaulle roundabout, situated at the

ulicy nie miał precyzyjnego planu – nie wiedział (i nie

crossroad of Nowy Świat and Aleje Jerozolimskie – two

chciał wiedzieć), jaki ostatecznie kształt przybierze

main communication arteries of the city.

jego procesualne, performatywne dzieło. Artyście towarzyszył „człowiek z kamerą”, dokumentujący

The prestigious location, ensuring extremely high

przebieg akcji operator Rafael Ortega. To właśnie

visibility, is in this case an integral part of the piece.

jego obecność była jednym z dwóch elementów

The palm carries several meanings, but before they

konstytuujących artystyczny status działania Alÿsa.

are triggered, it poses the question of the capacity

Drugim był bezcelowa natura spaceru z bronią w ręku;

of an individual (the artist) inscribing a powerful sign

ładując pistolet, artysta nie miał innego zamiaru, jak

in the very centre of public narrative of a large city.

tylko wystawić przestrzeń publiczną na próbę.

In addition, a sign from outside the code used by the authorities to tell the communal tale in the municipal

Precedens drugi: tęcza i palma

environment.

Palmę i tęczę w czasie dzieli dziesięć lat. W przestrzeni

Rajkowska entitled her piece Greeting from Jerusalem

dzieli je kilka przecznic; i palma, i tęcza znajdują

Avenue (2002). She inscribed it in the historical and

się w śródmieściu Warszawy, kilkanaście minut na

contemporary context of city, building a symbolic

piechotę jedna od drugiej. Wiele je także łączy. Obie

bridge between the landscape of Warsaw enriched

zyskały ikoniczny status. Obie są także pod wieloma

with an artificial palm and the Middle-Eastern

względami emblematyczne dla artystycznych realizacji

landscape of Jerusalem; the bridge shades another,

w przestrzeni publicznej, jakie powstawały w Polsce

spectral landscape of the 18 th -century outskirt 183

w XXI wieku. Wreszcie, last but not least, palma i tęcza utkane są z tej samej materii – sztucznych plastikowych

settlement called Nowa Jerozolima [New Jerusalem],

roślin.

a district dedicated by the city authorities of the period for Jewish settlers. The district gave the name

Czy to przypadek? Oczywiście, ale jakże znaczący.

to the avenue: Aleje Jerozolimskie; which once led to New Jerusalem.

Plama to realistyczny model tropikalnego drzewa w skali jeden do jeden. Artystka Joanna Rajkowska

The phantasmatic triangle (the vertices being

ustawiła go w strategicznym punkcie topografii stolicy;

Warsaw, Jerusalem and the non-existant New

palma stanęła na rondzie De Gaulle’a, znajdującym się

Jerusalem near Warsaw) drawn by Rajkowska is

na skrzyżowaniu ulicy Nowy Świat i Alei Jerozolimskich –

an interesting figure, capable of edging in a whole

dwóch arterii, które należą do najważniejszych szlaków

load of content. But the palm becomes even more

komunikacyjnych miasta.

interesting as the artist’s test site of capacity limits of individual intervention in public space. How much

Prestiżowa i zapewniająca niezwykle wysoki poziom

symbolic space can one publically take? Will it suffice

widzialności lokalizacja jest w tym wypadku integralną

for a large-scale individual idea to materialise? Even

częścią pracy. Palma niesie ze sobą kilka innych

if the idea materialises as such a surprising, impossible,

znaczeń, ale zanim te znaczenia uruchomi, zadaje

even grotesque image as a Central European city with

pytanie o możliwość wprowadzenia przez jednostkę

a huge plastic palm standing in the middle of a city

(artystkę) bardzo silnego znaku, wpisanego w sam

centre roundabout?

środek narracji przestrzeni publicznej dużego miasta. Znaku, który w dodatku nie mieści się w kodzie używanym przez władzę do snucia zbiorowej opowieści w miejskim środowisku. Rajkowska zatytułowała swoją pracę Pozdrowienia z Alei Jerozolimskich (2002). Wpisała ją w kontekst historii i współczesności miasta, przerzucając symboliczny most między wzbogaconym o sztuczną palmę pejzażem Warszawy a bliskowschodnim pejzażem Jerozolimy; w cieniu tego mostu majaczył jeszcze inny, widmowy pejzaż XVIII-wiecznej jurydyki zwanej Nowa Jerozolima, dzielnicy, którą ówczesne władze miasta przeznaczyły na osiedlanie się Żydów. To właśnie od tej jurydyki wzięły nazwę Aleje Jerozolimskie; do niej kiedyś prowadziły. 186

Wykreślony przez Rajkowską fantazmatyczny trójkąt (którego wierzchołki stanowią Warszawa, Jerozolima na Bliskim Wschodzie i nieistniejąca Nowa Jerozolima pod Warszawą) to ciekawa figura, zdolna objąć swoimi ramionami spory ładunek treści. Jeszcze jednak ciekawsza się wydaje palma jako miejsce sprawdzenia przez artystkę granic tego, do czego jednostka może posunąć się w przestrzeni publicznej. Ile symbolicznego miejsca można w tej przestrzeni zająć? Czy starczy tego miejsca na realizację indywidualnej wizji w wielkiej skali? Nawet jeżeli z wizji tej wyłania się tak zaskakujący, niemożliwy, wręcz groteskowy obraz, jak środkowoeuropejskie miasto z wielką plastikową palmą na głównym rondzie śródmieścia? Palma zaplanowana jako „obce” (egzotyczne,

The palm intended as a “foreign” (exotic, Middle

bliskowschodnie, jerozolimskie, żydowskie…) ciało

Eastern, Jerusalem, Jewish…) body implanted into

wszczepione w organizm Warszawy zaskoczyła

the organism of Warsaw surprised the city residents,

mieszkańców miasta, wywołała kontrowersje i dyskusje.

caused debate and controversy. It was eventually

W tych ostatnich szala przechyliła się ostatecznie na

resolved in favour of Greetings from Jerusalem

rzecz zaakceptowania Pozdrowień… Debata skończyła

Avenue and the implant gained acceptance; it even

się przejęciem implantu; ujrzano w nim wręcz emblemat

grew into a symbol of the city, where “anything can

miasta, w którym „wszystko może się zdarzyć”. Wszystko?

happen”. Anything? Not quite. As Julita Wójcik found

188

No, może niezupełnie. Przekonała się o tym Julita

out, when erecting her Tęcza [Rainbow] (2012) on Plac

Wójcik, stawiając na placu Zbawiciela (jak już się rzekło,

Zbawiciela (as already mentioned, not too distant

nieodległego od ronda de Gaulle’a) swoją Tęczę (2012).

from de Gaulle roundabout).

Geneza wpisania tej pracy w kontekst, w którym jest

The provenience of the work’s inscription in its best-

najlepiej znana (czyli w kontekst stolicy), jest nieco

‑known context (or the Polish capital) is a bit more

bardziej złożona niż historia powstania Pozdrowień…,

complicated than the history of creating Greetings…

od samego początku możliwych do pomyślenia tylko

originally conceivable only in Warsaw. Tęcza’s author,

i wyłącznie w Warszawie. Autorka Tęczy, Julita Wójcik,

Julita Wójcik, first created it as processual project in the

oryginalnie zrealizowała ją jako procesualny projekt

creative centre on the Wigry lake in the Suwałki region

w ośrodku twórczym w Wigrach na Suwalszczyźnie

(2010), then as a temporary installation in Brussels,

(2010), później jako tymczasową instalację w Brukseli

the spectacular part of Polish EU presidency cultural

– spektakularny element programu kulturalnego

programme (2011)4. The reconstruction of Wójcik’s

towarzyszącego polskiej prezydencji w UE (2011)4.

installation on Plac Zbawiciela in Warsaw was only the

Rekonstrukcja instalacji Wójcik na placu Zbawiciela

third materialisation of the piece; in addition, intended

w Warszawie była dopiero kolejną inkarnacją tej pracy –

as a postscript to the Brussels presentation. Even the

pomyślaną w dodatku jako swego rodzaju postscriptum

very location of the Warsaw embodiment of the work

do zakończonej prezentacji w Brukseli. Nawet sama

was closely connected to its previous presence on

lokalizacja warszawskiej odsłony pracy miała ścisły

the cultural programme of Polish presidency. The

związek z jej wcześniejszą obecnością w programie

programme organiser, the Adam Mickiewicz Institute,

kulturalnym polskiej prezydencji w Unii. To właśnie

initiated the moving of Tęcza to Warsaw and the

Instytut Mickiewicza, organizator owego programu,

rainbow was moved to the vicinity of the Institute.

był inicjatorem przeniesienia Tęczy do Warszawy; na miejsce przenosin wybrano najbliższe sąsiedztwo

Tęcza, a bow composed of artificial flowers on ametal

Instytutu.

framework, was intended by Julita Wójcik to be the universal symbol of positive energy and connecting

Tęcza, łuk ułożony z zamontowanych na metalowym

different worlds (as is the common reading of the

stelażu sztucznych kwiatów, pomyślany został przez

rainbow symbol). In Warsaw, however, it was read in a

Julitę Wójcik jako uniwersalny symbol pozytywnej energii

completely opposite manner. Tęcza became the symbol

i łączenia różnych światów (bo tak zwykle czyta się znak

of divide and the catalyst of debate on the right to

tęczy). W Warszawie jednak odczytany został w wręcz

unfold various narratives in public space. Standard Polish

przeciwny sposób. Tęcza stała się znakiem podziału

lexicons, like W. Kopaliński’s Dictionary of Symbols, give

i katalizatorem sporu na temat prawa do rozwijania

many possible interpretations for the figure of rainbow,

różnych narracji w przestrzeni publicznej. Popularne

but the conservatives focused on just one, perceiving

leksykony w rodzaju Słownika symboli W. Kopalińskiego

the rainbow, in Erika Steinbach’s words, as “a visible

oferują wiele możliwości interpretacyjnych figury tęczy,

sing” of symbolic presence in the city of the LGBT

ale środowiska konserwatywne skoncentrowały się tylko

community. The rest is history, or the convulsive story of

jednym, dostrzegając w niej, jakby to powiedziała Erika

the following arsons and reconstructions of Tęcza. Some

Steinbach, „widoczny znak” symbolicznej obecności

of the arsons might have been hooligan attacks. Others

społeczności LGBT w mieście. Reszta jest historią –

were certainly political demonstration of opposition

czyli konwulsyjnymi dziejami kolejnych podpaleń

to visual representations of LGBT community in public

i kolejnych akcji odbudowywania Tęczy. Niektóre

places. Each subsequent reconstruction of burnt Tęcza

podpalenia były być może chuligańskimi wybrykami.

was also growing in political gravity. As the point was no

Inne z całą pewnością miały charakter politycznej

longer to restore a destroyed art work, but a defence

manifestacji niezgody na wizualną reprezentację

of the right to ideological pluralism in public space and

środowisk LGBT w miejscach publicznych. Każda

the demonstration of opposition to the argument of

kolejna odbudowa spalonej Tęczy również nabierała

violence used time after time by the arsonist.

ciężaru gestu politycznego. Nie chodziło już bowiem o odrestaurowywanie zniszczonego dzieła sztuki,

Thus Tęcza became not so much an axis of debate

lecz o obronę prawa do ideologicznego pluralizmu

(as a bow-shaped construction is hardly imaginable 189

w przestrzeni publicznej oraz o manifestację niezgody

as an axis), but a gate for the antagonised groups

na argument przemocy, po który raz po raz sięgali

of city residents (progressive-liberals versus

podpalacze.

conservatives) enter the field of symbolic debate, held in not so symbolic terms.

W ten sposób Tęcza stała się nie tyle osią debaty (bo trudno sobie wyobrazić konstrukcję w kształcie łuku

Let us forget for a moment about the arsons and look

w funkcji osi), lecz bramą, przez którą antagonistyczne

at the artificial flowers that make up the colourful

grupy mieszkańców miasta (liberalno-postępowa oraz

rainbow. From the perspective of taxonomy, the

konserwatywna) wkroczyły na pole symbolicznego

plastic material of the flowers makes them close

sporu, prowadzonego zresztą bynajmniej

relatives of Rajkowska’s palm, a tree of polymer

niesymbolicznymi metodami.

leaves.

Zapomnijmy jednak na moment o podpaleniach

Plastic imitates nature, but only up to a point; a close

i rzućmy okiem na sztuczne kwiaty, z których utkana jest

inspection is enough to show that it is not reality, but

barwna Tęcza. Z taksonomicznego punktu widzenia

just a simulacrum. The artificiality of flowers, artificiality

plastikowa materia tych kwiatów czyni z nich bliskich

of trunk and leaves reveals the nature of the works

krewniaków palmy Rajkowskiej, drzewa o polimerowych

themselves; they are artificial, or, precisely speaking,

liściach.

artistic.

Plastik imituje naturę, ale tylko do czasu; wystarczą

Even the name ‘artificial material’ speaks volumes.

bliższe oględziny i okazuje się, że to nie rzeczywistość,

‘Artificial material’ refers us back to (institutional) art;

lecz tylko symulakrum. Sztuczność kwiatów, sztuczność

and at once belies the truth of the material, as there

pnia i liści demaskuje, odsłania charakter samych

is a good reason for their being ‘artificial’. A real city

realizacji; jest to charakter sztuczny, a precyzyjniej

in not built in plastics, it is not erected from ‘artificial

mówiąc artystyczny.

material’, but is made of ‘real’ substance of glass, stone, concrete, steel, aluminium, and bronze. Next

W samej frazie „tworzywa sztuczne” już mieści się wiele.

to Rajkowska’s palm stands (or actually walks, as the

„Tworzywa sztuczne” odsyłają ku (instytucjonalnej)

model is represented in motion) the bronze monument

sztuce. I jednocześnie przeczą prawdzie materiału; nie

of General de Gaulle. The palm, however, belongs to

bez kozery są przecież „sztuczne”. Realnego miasta

a different order than the monument commemorating

nie buduje się z plastiku, nie wznosi się ze „sztucznych

the French general. He is an organic part of the city

tworzyw”, lecz z „prawdziwej” substancji szkła, kamienia,

fabric, having blended in so perfectly that nobody

betonu, stali, aluminium i brązu. Obok palmy Rajkowskiej

notices his presence. The palm is a foreign element,

stoi (a właściwie kroczy, bo model przedstawiony jest

a phenomenon no so much being in the city, as

w ruchu), pomnik generała de Gaulle’a, wykonany

occurring here. Tęcza, analogously: in the exact,

z brązu. Palma należy jednak do innego porządku niż

stone-concrete urban design of Plac Zbawiciela,

monument upamiętniający francuskiego generała. On

the rainbow appears not as a new piece of the puzzle,

jest organiczną częścią tkanki miejskiej, wtopił się w nią

but as intervention.

tak dokładnie, że nikt nie zauważa jego obecności. Palma jest obcym elementem, fenomenem, który nie

* * *

tyle w mieście jest, ile się w nim wydarza. Analogicznie Tęcza: w precyzyjnie przemyślanym, kamienno-

I have roughly sketched the landscape with staffage,

-betonowym założeniu urbanistycznym placu

a view of public space with an image of the artist

Zbawiciela jawi się nie jako nowy element układu,

acting there. One end of the view presents the image

lecz jako interwencja.

of an artist as dangerous individual, an armed person walking out into the streets to make the course of

* * *

events more dynamic with his incalculable behaviour and the stage of society more alive, revealing the

192

Naszkicowałem pobieżnie pejzaż ze sztafażem,

mechanisms that govern it. The other end has artists

perspektywę przestrzeni publicznej z wizerunkiem

planting plastic plants in public places. By the way,

działającego w niej artysty. Na jednym krańcu

the latest edition of Grolsch Art Boom Festival also

tej perspektywy znajduje się obraz twórcy jako

included an artificial flower installation 5. The plastic

niebezpiecznej jednostki, człowieka z bronią w ręku,

plants will never really grow into the ground, where

który wychodzi na ulicę, by swoim nieobliczalnym

they have been planted.

zachowaniem zdynamizować bieg wydarzeń, ożywić teatrum życia społecznego i doprowadzić do

The view spanning from the armed artist to the

ujawnienia rządzących nim mechanizmów. Na drugim

rainbow and the palm is obviously only a section

końcu znajdują się artystki sadzące w miejscach

of a panorama, a wider landscape, where artistic

publicznych rośliny z plastiku. Nawiasem mówiąc,

activities in public space take place. Presently,

również w ramach ostatniej edycji Festiwalu Grolsch

however, the section seems to cover the field of

ArtBoom znalazła się instalacja ze sztucznych kwiatów5.

possibilities which I find the most interesting. The

Te plastikowe rośliny nigdy nie wrosną naprawdę

possibility resides in introducing foreign element,

w glebę, na której zostały zaszczepione.

unforeseen by the scenarios of the standing order, making the course of events in public space more

Perspektywa rozciągająca się od artysty z bronią

dynamic and giving the space a fresh start. The

w ręku po tęczę i palmę to oczywiście tylko fragment

element, the art piece continues to be effective,

większej panoramy, rozleglejszego pejzażu, w którym

precisely because it is not an organic part of the

rozgrywają się działania artystyczne w przestrzeni

space, where it has been introduced. It does not

publicznej. W tej chwili jednak właśnie ten wycinek

belong there and sometimes interrupts the spectacle

wydaje się mieścić pole najciekawszych możliwości.

performed in public space; then all the dramatic

Możliwość ta polega na wprowadzeniu obcego,

personae, including the ones so far passive or

nieprzewidzianego w scenariuszach obowiązującego

invisible, are forced to enter the stage. Extreme cases

porządku elementu, który dynamizuje dramaturgię

of the foreign piece might even burst the structure

zdarzeń w przestrzeni publicznej i pcha ją na nowe

of public space – opening it thus to a possibility of

tory. Ów element, sztuka, gest artysty pozostaje

reconfiguration, to real change. Hope of the event

efektywny właśnie dlatego, że nie jest organiczną

sustains our belief in the meaningfulness of art

częścią przestrzeni, w której się znalazł. Nie pasuje do

activities in public space.

niej, czasem doprowadza do zerwania toczącego się w przestrzeni publicznej spektaklu; wówczas wszyscy aktorzy dramatu, również ci do tej pory bierni lub niewidoczni, zmuszeni są wyjść na scenę. W skrajnym przypadku obcy element może wręcz rozsadzić strukturę przestrzeni publicznej – i otworzyć w ten sposób możliwość jej rekonfiguracji, realnej zmiany. Nadzieja na takie zdarzenie napędza wiarę w sens realizacji działań w przestrzeni publicznej.

1/ Zrealizowany w 1993 roku w Chicago przez M.J. Jacob projekt Culture in action kwestionował przyjęte ówcześnie wyobrażenia o sztuce publicznej (public art) jako formie prostego przeniesienia konwencjonalnych praktyk artystycznych poza galerie. Jacob proponowała rozumienie bliższe społecznemu aktywizmowi, uprawianemu alternatywnymi, zaczerpniętymi ze świata sztuki metodami. W perspektywie projektu „sztuka publiczna” miała być osobną jakością, autonomiczną zarówno wobec zinstytucjonalizowanych praktyk artystycznych, jak i wobec klasycznego aktywizmu. 2/ W rzeczy samej takie realizacje – instalacja dźwiękowa oraz rekonstrukcja – pojawiły się oczywiście w ramach ostatniej edycji Festiwalu ArtBoom; mam tu na myśli działania Franciszka Orłowskiego oraz Pauliny Ołowskiej w Nowej Hucie. 3/ Prawdziwe nazwisko Francisa Alÿsa brzmi Francis de Smedt. 4/ Zainteresowanych szczegółami historii Tęczy odsyłam do niezwykle ciekawej polemiki na temat tej pracy, którą na łamach „Dwutygodnika” prowadzili w 2013 Karol Sienkiewicz i Jacek Niegoda, http://www.dwutygodnik.com/artykul/4925-co-sie-zdarzylo-na-placuzbawiciela-ciag-dalszy-rozmowy.html 5/ Instalacja Saszy Kurmaza Chwała ludziom Nowej Huty – kompozycja ze sztucznych kwiatów, plac Centralny, Nowa Huta, 2014.

194

1/ M.J. Jacob’s project “Culture in Action” organised in Chicago in 1993 undermined then accepted ideas of public art as a simple translation of conventional art practices outside the galleries. Jacob proposed an understanding closer to social activism, done with alternative methods, taken from the world of art. In the view of the project, ‘public art’ was meant to constitute distinct value, different from both institutionalised art practises and typical activism. 2/ The very projects, a sound installation and a reconstructions, were part of the latest ArtBoom Festival; I mean the activities of Franciszek Orłowski and Paulina Ołowska in Nowa Huta. 3/ Francis Alÿs’ real name was Francis de Smedt. 4/ For details of the history of Tęcza, see the fascinating discussion of the piece by Karol Sienkiewicz and Jacek Niezgoda published in the “biweekly” magazine: http://www.dwutygodnik.com/artykul/4925-co-siezdarzylo-na-placu-zbawiciela-ciag-dalszy-rozmowy.html 5/ Sasza Kurmaz’s installation Glory to the People of Nowa Huta, composition in artificial flowers, plac Centralny, Nowa Huta, 2014.

Stach Szabłowski Urodzony w 1973 roku. Kurator i krytyk sztuki. Absolwent Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Curator-at-‑large w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie. Kurator ponad 50 wystaw i projektów artystycznych. Publikuje w prasie, wydawnictwach artystycznych i katalogach. Mieszka i pracuje w Warszawie.

Stach Szabłowski Born in 1973. Curator and art critic. University of Warsaw Art History Institute graduate. Curator-at-large at the Contemporary Art Centre Ujazdowski Castle in Warsow. Curated over 50 exhibitions and art project. Publishes press, art book and catalogue features. Based in Warsaw.

195

anisers: anisers: ro Festiwalowe / ro Festiwalowe / l Office l Office owego / owego /

Sponsor tytulatny / Title Sponsor:

Organizatorzy / Organisers: Organizatorzy / Organisers: Organizatorzy / Organisers:

al Art Director: al Art Director:

aboration: aboration:

oration: oration:

and layout: and layout:

czono inaczej / czono inaczej /

ng: ng:

Krakow Festival Office Krakow Festival Office , Polska / , Polska / , Poland , Poland , fax: +48 12 424 96 52 , fax: +48 12 424 96 52

Dofinansowano zeześrodków Dofinansowano środkówMinistra MinistraKultury Kultury Dofinansowano ze środków Ministrawith Kultury i Dziedzictwa the i DziedzictwaNarodowego Narodowego//Developed Developedwith thefunds funds i Dziedzictwa Narodowego Developed with the funds of the Ministry of Culture/and National Heritage: of the Ministry of Culture and National Heritage: of the Ministry of Culture and National Heritage:

Organizatorzy Festiwalu / Festival Organisers: Miasto Kraków, Krakowskie Biuro Festiwalowe / City of Krakow, Krakow Festival Office Dyrektor Krakowskiego Biura Festiwalowego / Krakow Festival Office Director:

Izabela Helbin

Dyrektor Artystyczny Festiwalu / Festival Art Director:

Małgorzata Gołębiewska

Redakcja / Editor:

Łukasz Białkowski

Współpraca redakcyjna / Editorial collaboration:

Daria Szwed

Projekt graficzny / Graphic design:

Nikodem Pręgowski

Współpraca graficzna / Graphic collaboration:

Anna Górska

Skład i oprawa graficzna / Typesetting and layout:

Aneta Szymczyk-Miraś

Korekta / Polish proofreading:

Danuta Ambrożewicz

Tłumaczenie / Translation:

Piotr Mierzwa

Korekta angielska / English proofreading:

Piotr Mierzwa

Fotografie / Photographs:

Michał Ramus – s. / p. 23–100, 105–116, 146–157, 164–166, 175–195

Łukasz Białkowski – s. / p. 102

Michalina Pieczonka – s. / p. 119–127, 169–171

Bogna Kociumbas – s. / p. 133–134

Dawid Halimoniuk (Davido) – s. / p. 137–141

Marta Frank – s. / p. 158–159

Wydawca / Publisher:

Krakowskie Biuro Festiwalowe / Krakow Festival Office

ul. Olszańska 7, 31-513 Kraków, Polska / ul. Olszańska 7, 31-513 Krakow, Poland

tel.: / Phone.: +48 12 424 96 50, fax: +48 12 424 96 52

poczta@biurofestiwalowe.pl

Druk / Printed by:

Drukarnia Archidiecezjalna w Katowicach

ISBN: 978-83-61816-91-1