KARANLIK ODAYA GİRİŞ
10 Karanlık Oda ve Negatiflerin Korunması
Fotoğrafa ilişkin notların bu aşamasında yalnızca siyah - beyaz film banyosundan söz edilecektir. Renkli negatif film banyosu ve saydamların (renkli pozitif filmlerin) banyoları da amatörler tarafından yapılabilse de bu işlemler çok daha denetimli ve karmaşık laboratuar işlemlerini gerektirir. Filmin pozlanması bir fotoğrafı elde etmenin ilk aşamasıdır. İkinci aşama ise filmin banyo edilmesi işlemidir ve bunu baskı işlemi takip eder. Pozlanan film üzerindeki gizli görüntünün ortaya çıkartılabilmesi ve baskı işleminin gerçekleştirilebilmesi için filmin kimyasal maddelerle işleme tutularak negatif görüntünün elde edilmesi gereklidir. Günümüzde karanlık odaya gerek yok. Her işlem sayısal ortamlarda, bir fotoğraf makinesi, bir bilgisayar, kimi zaman da bir tarayıcı (scanner) kullanılarak ve resim işleme programları kullanılarak yapılıyor. Ancak fotoğrafa yeni başlayan birçok kişi, karanlık oda çalışmasını, işlem süreçlerini merak ediyor. Bir karanlık oda kurmak çok zor değil, gerek piyasada, gerekse internet üzerinden yapılan satışlarda ikinci el karanlık oda malzemesini bulmak artık çok kolay ve ucuz. Bu bölüm siyah-beyaz fotoğrafçılığı merak edenler için, temel bilgileri aktarmak üzere hazırlanmıştır. Karanlık Oda Çoğu amatör evlerinin bir köşesini karanlık odaya çevirir. Bu kullanılmayan bir tuvalet, bir kiler, zaman zaman karartılmış bir mutfak 1
KARANLIK ODAYA GİRİŞ veya banyo olabileceği gibi bu işi için hazırlanmış odalar da olabilir. Bir karanlık oda için olmazsa olmaz koşullar şunlardır: 1. Havalandırma iyi olmalıdır. Fotoğrafçılıkta kullanılan Birçok kimyasal madde ve buharları zehirlidir. Karanlık odanın havalandırılması için aşağıdaki gibi bir düzenek yapılabilir. 2. Karanlık odaya hiçbir biçimde ışık sızmamalıdır. 3. Karanlık odada mutlaka akarsu bulunmalıdır.
Karanlık odanın kapı veya penceresine bir ışık kapanı yapılabilir. Bu ışık kapanının havanın geçeceği, ışığın geçmeyeceği gibi tasarlanması gerekir
Karanlık Odada İş Akışı Bir karanlık odada kuru ve ıslak mekânlar birbirinden ayrılmalıdır. Kuru mekânların ilkinde filmin veya kartların hazırlanması, örneğin; filmin ucunun kesilmesi, filmin spirale sarılması, kartların karanlıkta baskı için hazırlanması eğer kesilecekse farklı boylarda kesilmesi, agrandisörde baskının yapılması gibi işlemler gerçekleştirilir. Gerekirse kuru mekân ile ıslak mekân arasına bir paravan konabilir. Islak mekânda, gerek film gerekse kart banyoları yapılır. İşlemler sırasında kimyasal maddelerin çevreye sıçrayarak ortamda var olabilecek film, fotoğraf kartı vs. 2
KARANLIK ODAYA GİRİŞ etkilememesine dikkat etmek gerekir. Kurutma bölümünde film veya kartlar kurutulur. Film kurutma için toz almayan, tozdan arındırılmış film kurutma dolapları kullanılabilir. Son düzenlemeler bölümünde ise, kartların kenarları gerekiyorsa düzgün biçimde kesilir, filmler koruyucu poşetlere konacak gibi düzenlenir ve son olarak da arşivlenir.
İdeal bir karanlık odada iş akışı
Siyah-Beyaz Film Banyosu Film banyosu iki farklı biçimde yapılabilir. Bunlar küvet banyosu ve tank banyosudur. Küvette film banyo edilmesi oldukça zahmetli, denetimi zor ve sağlıksız bir yol olduğu için küvet banyosu konusuna değinmeyeceğiz. Son yıllarda oldukça ucuza bulunabilen, kolay, işlemlerin çoğunun aydınlıkta geliştiği yöntem olan tankta banyo işlemi birçok amatör tarafından benimsenmiştir. Aynı biçimde kullanılan 3
KARANLIK ODAYA GİRİŞ kimyasal maddeler de artık hazır kitler halinde satışa sunuluyor. Eski yıllarda karanlık odada çalışacak olan amatör kimyasal maddeleri hassas terazilerle tartarak kendisi hazırlamak zorundaydı. Film Banyosunun Aşamaları Bir filmin banyosu temel olarak aşağıdaki aşamaları içerir. a) Geliştirme banyosu veya birinci banyo b) Ara durdurucu veya ikinci banyo c) Saptama (tesbit) banyosu, hipo veya fiksaj olarak da bilinir, üçüncü banyo. d) Filmin akarsuda yıkanması e) Son temizlik banyosu veya fotoflu f) Kurutma Geliştirme Banyosu Geliştirme banyosu film üzerindeki negatif görüntünün ortaya çıkmasını sağlayan banyodur. Bir kaç farklı kimyasal maddenin önerilen ölçülerde suda eritilmesiyle elde edilir. Ancak son yıllarda hazır olarak gerek toz gerekse sıvı halde bulunan ve yoğun olarak kullanılan geliştirme banyoları profesyonel ve amatör fotoğrafçılar tarafından tercih edilmektedir, eskiden olduğu gibi kimyasal maddelerin ayrı ayrı satılması ve kullanıcı tarafından hazırlanması çok yaygın bir yol olmaktan çıkmıştır. Yaygın olarak kullanılan film banyoları Kodak ve Ilford firmalarının toz olarak ürettikleri banyolardır. Kodak firmasının D76, Ilford firmasının ise ID 11 kodlarıyla tanınan banyoları piyasada yaygın olarak bulunmakta ve çok kolaylıkla hazırlanabilmektedir. Her iki banyo da kullanma talimatlarında belirtilen miktarda suyun içinde, belirtilen ısıda eritilir ve banyo elde edilir. Amatörlere bu banyolar tavsiye edilir. Ara Durdurucu
4
KARANLIK ODAYA GİRİŞ Amatörler ve çoğu profesyonel fotoğrafçılar genellikle ara durdurucu olarak su kullanırlar. Ancak önerilen yol ara durdurucu olarak kullanılan suyun içine bir miktar seyreltik asetik asit katmaktır. Ara durdurucunun görevi birinci banyonun aktivasyonunu durdurarak onun nötr hale gelmesini sağlamaktır. Film ara durdurucuda yeterli süre tutulmadığı zaman, saptama banyosunun bozulmasına neden olabilir. Saptama veya Tespit Banyosu (Hipo) Geliştirme banyosu sonucunda belirgin hale gelen, gözle görülebilen negatif görüntü, ancak filmin saptama banyosunda işlem görmesinden sonra sabit hale gelebilir. Saptama banyosu yapılmayan bir negatif görüntü eğer herhangi bir biçimde ışık görürse yanar. Saptama banyosunda temel olarak kullanılan madde sodyum tiyosülfattır (Hiposülfat), sözü edilen kimyasal madde dolayısıyla yaygın olarak HİPO olarak bilinir. Piyasada kristal halde satılır. Yaklaşık 300 - 400 gram hiposülfatın bir litre soğuk suda eritilmesiyle elde edilir ve bir litre hipo ile yaklaşık 30 makara 36 pozluk 35mm. filmin saptama işlemi yapılabilir . Fotoflu Fotoflu adı verilen kimyasal madde filmin yıkanmasından sonra üzerinde kalan su ve kireç lekelerini temizlemeye yarayan sabunsu bir maddedir. Son yıkama suyuna bir kaç damla katılarak kullanılır. Film Banyosu Siyah beyaz banyo yapmak için gerekli en az malzeme şöyledir: 1. Tank ve spirali. 2. Termometre. 3. Makas. 4. Saat veya kronometre. 5. En az iki şişe, geliştirme ve saptama banyoları için. 6. Filmi asmak için mandallar. 5
KARANLIK ODAYA GİRİŞ 7. Filmin kurutulabileceği tozsuz, temiz bir ortam. Tankla film banyo edilirken işlemlerin bir kısmı TÜMÜYLE KARANLIKTA gerçekleştirilir. Aşamalar Filmin kaset dışında kalan ucu düzgünce kesilir. TÜMÜYLE KARANLIK bir ortamda film spirale sarılır ve tankı içine yerleştirilir. Tankın kapağı sıkıca kapatılır. Kapak dikkatle kontrol edilerek eğri takılıp takılmadığı, ışık sızma tehlikesinin olup olmadığı belirlenir. Eğer böyle bir tehlike yoksa ışık yakılır. İŞLEMLERİMİZ ARTIK AYDINLIKTA DEVAM EDEBİLİR Tank yapılış özelliği dolayısıyla sıvıyı geçiren, ancak ışık geçirmeyen bir kapağa sahiptir. Tankın içine geliştirme banyosu doldurulur ve verilen sürelerde tank çalkalanarak sıvının her tarafa eşit olarak ulaşması ve muhtemel hava kabarcıklarının yok olması sağlanır. Geliştirme banyosu içinde sıvı tanka dökülürken hava kabarcıkları oluşabilir, eğer bu kabarcıklar film üzerine yapışırsa o bölgelere geliştirme banyosu ulaşmayacağı için, banyo işlemi gerçekleşmez, film üzerinde lekeler oluşur. Verilen ısıda (eğer geliştirme banyosunun kullanma talimatında başka bir uyarı yoksa), bu ısı genellikle 20° C'dır, ve verilen sürede ( filmin süratine ve istenen negatif görüntüsüne göre süre değişir) film banyo edilir. Süre sonunda banyo lavaboya veya tekrar kullanmak üzere şişeye boşaltılır. Film üzerindeki geliştirme banyosu hala etkindir. O yüzden ara durdurucu banyo hemen tanka dökülür 30 saniye süreyle geliştirme banyosunun etkisinin geçmesi için çalkalanır ve daha sonra lavaboya dökülür. Film üzerindeki negatif görüntünün sabit hale gelmesi, bir başka deyişle saptanması için saptama banyosu (hipo) tanka doldurulur, yaklaşık otuz saniye süreyle tank çalkalanır ve saptama banyosunun kullanma talimatında belirtilen sürenin bitimine otuz saniye kalana dek beklenir. Son otuz saniyede de çalkalama işlemi yapılır ve saptama banyosu şişeye boşaltılır. 6
KARANLIK ODAYA GİRİŞ Tankın kapağı açılır. Filmimize ışık dolayısıyla herhangi bir tehlike gelmez. Gelecek tehlikeler artık filmin çizilmesine yönelik olanlardır. Tank musluk altına konur ve yavaş akan suda 20 - 30 dakika civarında yıkanır. Bu süre içinde tank bir kaç kez boşaltılır ve yeniden musluk altına konur. Yıkama süresi sonunda filmimiz fotoflu olarak adlandırılan madde ile, temizleme işleminden geçirilir, üzerindeki su damlacıklarından ve kireç artıklarından arınması sağlanır. Tozsuz, temiz bir ortamda mandallarına asılarak kurutulur. Kuruma işleminden sonra kesilerek film poşetlerinde saklanır. Siyah-Beyaz Kart Baskısı Siyah-Beyaz kart baskısı için agrandisör adı verilen aygıtlar kullanılır. Agrandisörler kondenser ve dikroik agrandisörler olmak üzere ikiye ayrılır.
Bir Dikroik Agrandisörün Kesiti
7
KARANLIK ODAYA GİRİŞ
Filmin banyo işleminden sonra sıra baskıya gelir. Belki de fotoğrafçılığın en eğlenceli bölümlerinden biridir baskı yapmak. Baskı yapma işlemi biraz da film banyosuna benzerlik gösterir. Fotoğraf kağıdı pozlandıktan sonra görüntünün oluşması şu aşamalardan oluşur. a. Geliştirme banyosu b. Ara durdurucu c. Saptama banyosu d. Yıkama e. Kurutma Baskı yapabilmek içinse gerekli malzemeler şunlardır: a. Agrandisör, fotoğraf makinasının tersi gibi düşünebileceğimiz bu aygıt, net görüntü elde edebilmek için bir mercek ve odaklama düzeneğine ve objektif üzerinde filmin üzerine düşen ışık miktarını denetleyen bir diyafram sistemine sahiptir. b. En az üç adet küvet, pozlanan fotoğraf kartının üzerindeki görüntüyü açığa çıkartacak ve tesbit edecek kimyasal maddeleri koymak için. c. Saat, pozlama süresini saptamak için. d. Kullanılan banyoları koymak için şişeler e. Kart kurutma makinası veya kartın kurutulabileceği tozsuz bir ortam.
8
KARANLIK ODAYA GİRİŞ
Bir Kondenser Agrandisörün Kesiti
Fotoğrafların Arşivlenmesi Negatif, saydam ve baskıların saklanması, kaydedilmesi ve gerektiğinde karışıklıklara neden olmadan ortaya çıkartılması kuşkusuz çok önemlidir. Aşağıda sözü edilecek öneriler hem bir kaç yüz adet negatif, saydam veya fotoğrafı olan amatörler, hem de sayıları yüzbinlere ulaşan negatif, saydam ve baskıları bünyesinde barındıran profesyoneller ve kurumlar için geçerli olabilecek niteliktedir. Bir baskı kaybedildiği veya kullanıldığı zaman, yerine negatiften yeni bir baskı yapılabilir , ancak bir negatif veya saydam kaybolursa yerine koymak olanaksızlaşabilir. Birçok arşivleme yöntemi vardır, bunlardan bazıları genel konuları arşivlemek için yeterli olabilir. Bunlar temel olarak genel konuları ele alır ve kullanır. Diğer arşivleme yöntemleriyse belli konulara yönelir, bunlar astronomi, tıbbi fotoğrafçılık, turizm , portre vb. gibi özel konulardır.Zaman zaman bu konulara, örneğin bir gazete arşivinde veya 9
KARANLIK ODAYA GİRİŞ para kazanmak amacıyla kurulmuş bir fotoğraf bankasında çok kısa sürede ulaşmak gerekebilir. Kurumun amacı ne olursa olsunbu negatif, saydam veya fotoğraflar çok iyi bir biçimde, sistematik olarak düzenlenmeli ve arşivlenmelidir. Zaman zaman çok ender fotoğrafların arşivlenmesi ve onlara ulaşılması önem kazanır. Anacak bu arşivleme yapılırken yalnızca bir kişinin belleğine güvenmek yerine sisteme güvenmek çok daha iyi ve kazançlı olabilir. İyi bir arşivleme sistemi mutlaka; a) Her bir negatif, saydam veya baskı için güvenli ve uygun biri koruma sisteminin oluşturulması gereklidir. Bu sistem sözü edilen kaynakları, toz, nem güneş ışığı, çizilme, yıpranma gibi doğal etkinlerden korumalıdır. b) Zaman zaman kullanılan veya çok sıklıkla kullanılan aranan fotografik kaynağa kolaylıkla ulaşmayı bir sisteme ulaşmayı olanaklı kılmalıdır. Negatif filmlerin arşivlenmesinde standart dolap ve çekmeceler kullanılabileceği gibi, amaca uygun olarak düzenlenmiş ve imal ettirilmiş bazı dolap ve çekmeceler de kullanılabilir. Seçilen doylap ve arşivlemede kullanılacak diğer malzeme mutlaka ateşe ve toza dayanıklı malzemelerden seçilmeye çalışılmalıdır.
10