20
DE VOLKSKRANT WOENSDAG 20 FEBRUARI 2013
Wetenschap
‘Vergeet de kristalrevolutie nou maar’ Interview Prof. Nico Sommerdijk, materiaalchemicus, TU Eindhoven De theorie van kristallisatie moest op de schop, was de conclusie. Nu blijkt dat helemaal niet nodig. Van onze verslaggever Martijn van Calmthout
J
arenlang steggelden chemici over de vraag hoe oplossingen van calciumfosfaten kristalliseren. Nu zijn ze eruit, schrijven Eindhovense onderzoekers onder leiding van prof. Nico Sommerdijk deze week in Nature Communications. Vergeet de revolutie, zegt hij. Opgelucht? ‘Zeker. We hebben elkaar wetenschappelijk een tijdlang de tent uitgevochten. Het is heel plezierig dat dat nu voorbij is. Althans dat hoop ik maar.’ Waar ging de ruzie over?
‘Ruzie, ruzie... wetenschappelijke discussie. Dat je het oneens bent, wil niet zeggen dat je daarna geen biertje met elkaar kunt drinken.’ Oké, waar ging de discussie over? ‘Over de vraag hoe een oplossing van bijvoorbeeld calciumsulfaat, de bouwsteen van onze botten, kristalliseert. De klassieke theorie zegt dat ionen in de oplossing bij elkaar klitten, waarbij het vormen van een oppervlak energie kost en het samenkomen juist energie oplevert. Kristallisatie zet door als de energiebalans omslaat van kosten naar opleveren.’
‘Voor u niet. Voor chemici die processen proberen te begrijpen of ontwerpen wel ja.’
Onze oude metingen zijn correct
Waarom ging u eigenlijk om? ‘Omdat we de grenzen van onze oude meettechniek nu beter begrijpen. We zagen destijds bolletjes vanaf een bepaalde grootte, maar vermoedelijk omdat we kleinere structuren gewoon niet goed konden zien. Zonder dat we dat wisten.’
Wat is daar mis mee? ‘Rond 2008 kwamen er metingen waaruit werd geconcludeerd dat er een tussenstadium bestond, waarin moleculen eerst stabiele nanometer kleine clusters vormden. Korreltjes die daarna samengroeien tot een kristal.’ U was zelf een van de revolutionairen, toch? ‘Wij zagen als eersten met cryogene microscopie en andere technieken zulke clusters in oplossingen ont-
Maar nu publiceert u een paper die zegt dat de revolutie niet hoeft? ‘Die de oude interpretatie in elk geval verfijnt. Er ontstaan wel structuren, zogeheten chemische complexen, maar er is geen sprake van een afzonderlijke en stabiele tussenvorm. Kristallisatie is een geleidelijk proces.’
staan. Daardoor concludeerden anderen dat de klassieke theorie van kristallisatie helemaal op de schop moest.’ Zou dat erg zijn?
Kortom, de klassieke kristallisatietheorie mag blijven? ‘Met wat verfijningen voldoet die keurig. Overigens hebben wij nooit geclaimd dat de theorie niet deugde.’ U bent er ook niet tegenin gegaan.
‘Dat klopt wel, ja. We zijn achteraf gezien te gemakkelijk meegegaan met de revolutionaire ideeën die in zwang kwamen.’ Moet u uw eerdere werk niet gewoon terugtrekken? ‘Daar hebben we naar gekeken. Het antwoord is nee, onze oude metingen zijn correct, de interpretatie kon alleen beter. Dat doen we nu, na nieuwe metingen. Een kwestie van voortschrijdend inzicht.’ Niet al uw eerdere mede-auteurs zijn het daarmee eens. ‘Enkele Duitse mede-onderzoekers staan niet achter deze paper, nee. Zij denken dat er wel degelijk iets aan de hand is, maar dat onze nieuwe metingen fouten geven. Dat werd een oeverloze discussie, het artikel had op een goed moment 60 pagina’s aanvullende informatie. Dat werd te dol. Dus zijn we elk onze eigen weg gegaan.’ Gaat dat biertje drinken dan nog wel lukken? ‘We zullen zien.’
Ruimtesteentjes Russen ruiken handel Dit zijn ze dan: fragmenten van de meteoriet die afgelopen vrijdag een kosmische dreun uitdeelde boven de Russische stad Tsjeljabinsk. Wetenschappers van de staatsuniversiteit in Jekaterinenburg toonden maandag teruggevonden resten van de meteoriet. De verzamelde resten van de ruimtekei met een middellijn van oorspronkelijk 17 meter zijn hooguit anderhalve centimeter groot. Inwoners uit de regio bieden al sinds vrijdag brokjes steen op internet aan. Daar zijn ze te koop voor tussen de 10 duizend roebel (248 euro) en 500 duizend roebel. Het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken zegt te onderzoeken of de aangeboden stenen afkomstig zijn van de meteoriet. Foto’s Alexander Hlopotova / Demotix
ABC van denkfouten
A BC D E FG H IJK LMNO PQ RSTUV WXYZ
X, de onbekende grootheid: het onwetendheidsargument omeopathie werkt’, zegt mijn drogist vol overtuiging, op mijn vraag of de druppeltjes echt helpen tegen een opkomende griep. ‘Er is namelijk geen wetenschappelijk bewijs dat het niet werkt. ‘Ja, zo weet ik er ook nog wel een paar’, lach ik. ‘Ufo’s bestaan, want er is nooit aangetoond dat ze niet bestaan. Of: ‘Mijn brein zendt niet-waarneembare signalen uit, want er is nooit bewezen dat het brein dit niet doet.’ De drogist kijkt me onderzoekend aan. Hij is overtuigd van zijn gelijk. ‘Je hebt het zelf in de hand, zegt hij. Je moet erin geloven.’ De redenering van mijn drogist klopt niet, maar lijkt wel aannemelijk. Eigenlijk zegt hij dat we niet weten dat homeopathie niet werkt. Zijn argument is niet relevant en zijn conclusie: ‘Homeopathie werkt’, is niet logisch. In de argumentatieleer is dit een drogreden die bekend staat als het argument van de onwetendheid of met een chique, Latijnse naam ‘argumentum ad ignorantiam’. Ik bespreek hem bij de X van
H
dit ABC omdat de X in de wiskunde het symbool is voor de grote onbekende, voor wat je niet weet. Het klassieke voorbeeld van het onwetendheidsargument is: God bestaat, want er is nooit bewezen dat hij niet bestaat. Je kunt de redenering ook omkeren: God bestaat niet, want er is nooit bewezen dat hij bestaat. Beide redeneringen zijn ongeldig. Of een stelling waar is of niet waar, hangt immers af van het bewijs dat de stelling steunt of weerlegt, en niet van het gebrek aan steun voor het tegenovergestelde. Mijn drogist zou zijn oordeel moeten opschorten en naar bewijzen moeten zoeken om zijn bewering te staven. Het onwetenheidsargument wordt vaak retorisch gebruikt door mensen die heilig in iets geloven of willen geloven, maar daar geen echt bewijs voor hebben. In een debat of discussie uiten ze zo’n argument met veel pathos, waardoor het moeilijk is om ertegenin te gaan. ‘Er bestaat een leven na de dood’, hoor je iemand zeggen, ‘want er is
nooit bewezen dat het niet zo is.’ Je voelt aan dat het weinig zin heeft om tegenargumenten te opperen, en dat hoeft ook niet. Een simpel: ‘Dit is een drogreden’, volstaat, al is het de vraag of dit de discussie verder zal helpen. Beter is het dan ook om meteen erachteraan een kritische vraag te stellen naar bewijs voor de bewering, in plaats van genoegen te nemen met een ongeldige redenering.
Het onwetenheidsargument wordt niet alleen gebruikt in grote maatschappelijke en levensbeschouwelijke vraagstukken, maar duikt ook op in kleine kwesties, zoals de ogenschijnlijk overtuigende uitspraak: ‘Hij heeft geen vriendin, want ik heb hem nog nooit met een vrouw gezien.’ Ook hier wordt het gebrek aan steun van het tegenovergestelde – ik heb hem met een vrouw gezien – gebruikt om te zeggen dat de stelling – hij heeft geen vriendin – waar is. Het onwetendheidsargument is niet altijd een drogreden. Zo geldt in de rechtszaal bewijslast: je bent onschuldig totdat bewezen is dat je schuldig bent. Dit is de 24ste aflevering van een 26-delige serie over denkfouten.
Suzanne Weusten is directeur van De Argumentenfabriek Denkacademie.