DE VOLKSKRANT WOENSDAG 31 OKTOBER 2012
27
Wetenschap
‘Rutte en Samsom hebben ’t makkelijk’ Interview Historicus Joris Oddens Het eerste Nederlandse parlement moest pas écht bruggen slaan, blijkt uit Amsterdams onderzoek. Van onze verslaggever Tonie Mudde
E
en oorlog, een gigantische staatsschuld, en onduidelijkheid over wie het voor het zeggen had. Dat waren de be-
stuurlijke uitdagingen aan het einde van de achttiende eeuw. Historicus Joris Oddens promoveert vandaag aan de UniversiJoris Oddens teit van Amsterdam op de geschiedenis van het eerste democratisch gekozen parlement van Nederland. Hoe ontstond dat? ‘Het land werd lange tijd geregeerd door de Prins van Oranje en een groep regenten op lokaal niveau. Burgers
pikten dat niet langer en wilden hun eigen volksvertegenwoordigers kiezen. Dat lukte uiteindelijk, met ingehuurde hulp van het Franse leger. Op 1 maart 1796 werd op het Binnenhof het eerste democratisch gekozen verkozen parlement geïnstalleerd.’ VVD en PvdA kunnen samen regeren. Hoe was dat toen? ‘Er bestonden in die eerste maanden nog geen partijen. Alle macht was aan het parlement, dat uit 126 gekozen individuen bestond, ieder met een eigen mening. Een grondwet, vergaderprocedures; het moest allemaal nog uitgevonden worden, door een groep bevlogen burgers met nul parlemen-
taire ervaring. De staat was bovendien een enorm bedrag verschuldigd aan het Franse leger, dat geholpen had bij het verdrijven van de voormalige machthebbers. De schuldencrisis was destijds nog groter dan nu. In die zin hebben Rutte en Samsom het makkelijk.’ Hoe democratisch was het eerste parlement? ‘Aan de ene kant was die aanzienlijk, vanwege de grote autonomie van individuele volksvertegenwoordigers. Maar lastige parlementariërs konden ook zonder pardon worden opgesloten in Paleis Huis ten Bosch, waar toen genoeg kamers vrij waren sinds
Dansers Jobin op CERN klaar met ontregelen
de vlucht van de Oranjes.’ Hoe was de man/vrouwverhouding in de eerste regering? ‘Het parlement bestond uit alleen maar mannen, net als de groep bestuurders die we nu ministers, staatssecretarissen en topambtenaren zouden noemen. Ik heb in oude notulen één opmerking over de kwestie gevonden. Na een uitvoerige discussie over burgerrechten vroeg een parlementslid: ‘Maar zouden die burgerrechten dan ook niet moeten gelden vrouwen?’ De voorzitter antwoordde ‘nee’ en daarna ging men over tot de orde van de dag.’
Naturalis Late Night Show
‘Hoe schiet een kameleon een vlieg neer?’
Van onze verslagever Martijn van Calmthout
genève Een kleine week nog kun-
Naturalis Late Night Show, uit met inhoud! Liveshow over wetenschap, kunst en natuur. Met: misdadige hersenen, ballistische tongen, de slak die aan een slang ontsnapt en ander geweld in de natuur. Met o.a. Toine Pieters (VUMC), Johan van Leeuwen (WUR), Masaki Hoso (Naturalis), De Spullenmannen, fotostrips van Ype en cabaretière Ellen Dikker. Presentatie: Maarten Keulemans (de Volkskrant)
nen ze overal op het Europese deeltjeslab CERN in Genève opduiken, de dansers van de Zwitserse top-choreograaf Gilles Jobin. Gedurende drie maanden waren ze artists in residence op het versnellerlab en gebruikten onaangekondigd versnellers, detectoren, rekencentra en studeerkamers als podium. Verblufte omstanders, aldus CERN, waren soms tot tranen geroerd. Afgelopen maanden maakte Jobin een choreografie die dinsdag live wordt uitgevoerd in het auditorium. Dansers, zegt hij, putten inspiratie uit de fysica. ‘Niet zozeer uit deeltjes en krachten, als wel uit het zoeken zelf.’ CERN-directeur Rolf Heuer stelt nuchter vast dat dansers hoe dan ook heel anders over ruimte, tijd en gravitatie denken dan fysici.
Donderdag 1 november, 20.00 uur. Naturalis, Leiden. Entree € 10,00 incl consumptie. Reserveren: evenementen@naturalis.nl ovv Late Night Show
Dansers terwijl het werk doorgaat in het CERN datacentrum en de antimaterieversneller. Foto’s CERN
ABC van denkfouten
A BC D E FG HIJ K LMN O PQ RSTUV WXYZ
Just world bias: waarom het slachtofer soms de schuld krijgt en meisje gaat met haar vriendin uit en wordt op straat gemolesteerd. Een ervaren wintersporter verongelukt tijdens het skiën. Een broodnuchtere tiener rijdt zich na een feestje te pletter tegen een boom. De omgeving is verbijsterd en geschokt. Hoe kon zoiets afschuwelijks gebeuren? Sommige mensen zoeken de verklaring voor de tragische gebeurtenis bij het gedrag van het slachtoffer. ‘Had het meisje maar niet om half vijf ’s nachts op straat moeten lopen.’ ‘Had de skiër maar niet buiten de piste moeten skiën.’ En: ‘Had de tiener na het feestje maar niet in de auto moeten stappen.’ De neiging om slachtoffers verantwoordelijk te houden voor het onheil dat hen is overkomen, is een veelgemaakte denkfout en staat te boek als de just world bias, ofwel de rechtvaardige-wereldfout. Zo’n reactie komt voort uit het vertrouwen dat de wereld een geordende, voorspelbare en rechtvaardige plek is waar iedereen krijgt wat hij verdient. We vinden dit geloof terug in spreekwoorden zoals ‘boontje komt om
E
zijn loontje’, ‘wie goed doet, goed ontmoet’ en ‘wie oogst, zal zaaien.’ Kinderen krijgen dit vertrouwen met de paplepel ingegoten en ook in boeken en films zegeviert uiteindelijk de held van het verhaal en krijgt de boosdoener zijn verdiende straf: hij sterft of verliest zijn vermogen of zijn gezondheid. Het uit de hand gelopen verjaardagsfeestje van de 16-jarige Merthe uit Haren op 21 september was volgens sommigen haar eigen schuld. Had ze maar niet zo stom moeten zijn om zo’n algemeen berichtje te posten. In een peiling op Hyves de week erna reageerden meer dan 100 mensen op deze manier. ‘Eigen schuld dikke bult’ was ook de strekking van de reactie van staatssecretaris Fred Teeven toen hij hoorde dat een inbreker was omgekomen bij een vechtpartij met de bewoners. Inbrekersrisico, vond de VVD’er. De just world bias heeft een functie. Wanneer we het slachtoffer verantwoordelijk houden voor zijn ellende, houden we de illusie in stand dat we zelf controle hebben
over de gevolgen van ons gedrag. Het is immers vervelend om te moeten constateren dat je iets doet dat onvoorspelbare consequenties heeft. De Amerikaanse sociaal psycholoog Melvin Lerner formuleerde de just world hypothese voor het eerst in de jaren zestig van de vorige eeuw. Hij liet een groep vrouwen
zien hoe een proefpersoon elektrische schokken toegediend kreeg. Toen de vrouwen merkten dat ze niets konden doen om de schokken te stoppen, gaf de meerderheid het slachtoffer de schuld van zijn lijden. Om hun eigen schuldgevoel te reduceren, aldus Lerner. Andere onderzoekers vonden nog meer voorbeelden van de just world bias. Zo sprak een jury in Florida de dader van een dubbele verkrachting vrij, omdat het slachtoffer een kort rokje en geen ondergoed droeg. De vrouw had om de verkrachting gevraagd, vond de jury. Kun je iets doen om deze denkfout te voorkómen? Roep niet meteen dat het slachtoffer het er wel naar gemaakt zal hebben. Slachtoffers zijn slachtoffers, geen daders. Dit is de tiende aflevering van een 26-delige serie over denkfouten. Suzanne Weusten is directeur van De Argumentenfabriek Denkacademie.