Attitude! Laat zien wie je bent – maak een statement met ATTITUDE. De loungeserie van Morten Voss
Herfst-/Wintercollectie Design: Voss, Magistretti, Pelikan Design
WWW.FRITZHANSEN.COM
Amstelveen: OfďŹ ce Consign. Berkel en Rodenrijs: Primair Projekt. Eindhoven: Desque Interieurconcepten. Hoogeveen: Pet. Houten: Samas. Rotterdam: SV Projektinrichters. Utrecht: Rever Nagelkerke
van de redactie
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
projecten
32 Jeroen van Oostveen, Hoofdredacteur Architectenweb Magazine
Welkom Onlangs is de razend populaire videowebsite YouTube.com verkocht aan Google. Voor hun geesteskindje dat zij anderhalf jaar geleden op een zolderkamertje ter wereld brachten, incasseerden de oprichters de lieve som van 1,65 miljard dollar. Een rendement waar menig projectontwikkelaar jaloers op zal zijn. Ook architectuurliefhebbers kunnen terecht op YouTube. Zo is er een bijzonder mooie animatie te bewonderen van het Museum Plaza in Louisville (VS), naar ontwerp van de medewerkers van het voormalige OMA-filiaal in New York (Ramus Ella Architects). Voor wie het dichter bij huis zoeken, zijn er ook in eigen land genoeg interessante sites te vinden die het hart van de architectuurliefhebber sneller doen kloppen. Zo vierde de Internetpioniers van de opiniërende architectuursite Archined.nl onlangs hun 10-jarige bestaan. Op architectenwerk.nl brengt onze vaste columnist Kees van der Hoeven sinds 1997 het belangrijkste architectuurnieuws en de befaamde Architectenwerk TOP-40, een terugkomend jaaroverzicht van de meest gepubliceerde architecten. En er is meer, architectuur.org toont u sinds 1999 informatie over architectuurstromingen en toonaangevende gebouwen en vermaakt u met de laatste nieuwtjes en mooie boekrecensies. Architectenweb.nl zag in 2002 het levenslicht, de eerste architectuursite waar architecten zich met een eigen projectportfolio konden profileren en producenten hun bouwproducten op een esthetische wijze kunnen presenteren.Anno 2006 zijn we erin geslaagd om ongesubsidieerd met een architectuurgerelateerde website een heel bedrijf draaiende te houden. Helaas kunnen we nog geen beurswaarde van anderhalf miljard laten noteren, maar dat we inmiddels ook een mooi magazine voor u mogen maken en dat onze bezoekersenquête heeft aangetoond dat 88% van u tevreden tot zeer tevreden is over Architectenweb is, geeft ons al meer dan genoeg voldoening. Het is goed te zien dat de traditionele uitgevers zich sinds kort ook met volle overgave storten op het Internet. Zo is de website dearchitect.nl onlangs geheel vernieuwd en hebben de uitgevers van BOUW en Bouwwereld deze maand in één klap twee sites gelanceerd: architectuur.nl en bouwwereld.nl. Wij verwelkomen de nieuwkomers met open armen, want zoals Kees van der Hoeven ons vier jaar geleden feliciteerde met ons initiatief: “Er kan geen aandacht genoeg zijn voor architectuur”!
40
48 32 Woongebouw ‘De Albatros’ hvdn architecten
40 Gemeentehuis Vught architectenbureau De Twee Snoeken
48 Woontorens 1 en 6, ‘De Loodsen’ Wingender Hovenier Architecten
58 projecten kort 64 nieuw online
jvo@architectenweb.nl
2
architectenweb magazine
inhoudsopgave
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
interview
22 22
Huub Smeets
them@gazine
96
techniek
72 72
Glas
archipedia
104
productinformatie
84 84
productinformatie
90
nieuw online
en verder... 02
van de redactie
03
inhoudsopgave
10
nieuws update
14
agenda
18
column Kees van der Hoeven
68
column Peter Drijver
110 publicaties 114 vacatures
96
Binnenwandafwerking
104 bouwstijlen Organische Architectuur
105 beroemde architecten
123 arch. Maaik 124 advertentie index
Le Corbusier
106 bouwkundige begrippen
124 colofon
Gewapend beton, keramiek, pleisterwerk, baksteen
106 beroemde gebouwen Sydney Opera House
nummer 5 - november 2006
3
Flotex is een harde vloer met als toegevoegde waarde: • Textiele toplaag • Vermindert huisstofmijt met 86% • Vermindert contactgeluid met 21dB • Schone lucht • Anti-bacteriële werking • Unieke slijtvastheid • Anti-slip • Brandveilig • Besparing schoonmaakkosten • 10 jaar garantie
Met Flotex biedt Bonar Floors een harde vloerbedekking met een warme uitstraling. Deze bijzondere combinatie maakt de vloerbedekking bijzonder geschikt voor intensief gebruikte ruimten.
Harde vloerbedekking met een warme uitstraling Wie op zoek is naar de ideale vloerbedekking zal in Flotex alle voordelen van zowel een harde als een zachte vloer herkennen. Dat maakt deze vloerbedekking zo uniek. Met haar textiele toplaag heeft Flotex de uitstraling van een zachte vloer waardoor een warme en stijlvolle sfeer gecreëerd kan worden. De vele dessins en kleuren bieden de mogelijkheid de vloer aan te passen aan elke huisstijl. Individuele uitstraling en bijpassende stijlen geven de vrijheid aan het ontwerp. Buiten de zachte uitstraling is Flotex in alles een harde vloer, de waterdichte rug en alle voordelen ten aanzien van onderhoud bewijzen dit.
Wilt u ook weten hoe sfeer en onderhoudsgemak samen kunnen komen in uw ruimten, neemt u dan contact met ons op. Wij informeren u dan tevens over de vele andere unieke eigenschappen van Flotex.
Bonar Floors NV • Vlietsend 20A • 1561 AC Krommenie • Tel: +31 (0) 75 6 273 273 • Fax: +31 (0) 75 6 273 274 • www.bonarfloors.com
D
DUCO DucoSun,
Architecturale
Zonwering!
1. O p t i m a l e h i t t e b e s c h e r m i n g 2. Ma ximale lichtinval 3. Esthetische ‘Design’ oplossingen 4. Snel en eenvoudig te monteren
Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel 0032-58/33 00 33 f a x 0 0 3 2 - 5 8 / 3 3 0 0 4 4 - i n f o @ d u c o . e u - w w w. d u c o . e u
w w w . d u c o . e u
速
Axor Massaud.
Design by Jean-Marie Massaud
Nature Inspired Design.
Met inspiratie uit de natuur heeft Jean-Marie Massaud een fascinerende designfilosofie geformuleerd. Axor Massaud, de nieuwe badkamer-collectie, schept een harmonische verbinding tussen organische en geometrische vormen, tussen natuurlijke schoonheid en modern design waarbij de mens centraal staat. Meer informatie vindt u op www.hansgrohe.nl of www.axor-design.com.
%STHETISCH VORMGEGEVEN R A M E N E N D E U RE N
/NDERSCHEIDENDE UITSTRALING VOOR ELKE GEVEL 3TRAK EN SLANK TOT IN DETAIL %N TECHNISCH TOCH MET ONGEKENDE PRESTATIES )N ISOLATIE STABILITEIT BEDIENINGSVARIANTEN VERBORGEN WATERAFVOER EN ZELFS INBRAAKWEREND 7+ $E INNOVATIE VAN 2EYNAERS !LUMINIUM
(ET IS DE KRACHT VAN HET SLANKE RAAM EN DEURSYSTEEM #3 3, +IJK OP WWW REYNAERS NL OF BEL
actueel
architectenweb
nieuws
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Ontwerpen Ground Zero gepresenteerd Norman Foster, Richard Rogers en Fumihiko Maki hebben hun ontwerpen voor de drie torens op Ground Zero in New York gepresenteerd. De torens maken deel uit van het masterplan van Daniel Libeskind. Samen met de door Santiago Calatrava ontworpen PATH ‘transportation hub’ zullen de torens de gehele oostelijke zijde van het WTC-terrein beslaan. Overeenkomstig het masterplan vormen de torens
een neerwaartse spiraal die uitkomt in het Memorial, de gedenkplaats voor de aanslagen van 11 september 2001. Q wwwpagina n7992
Benthem Crouwel wint ontwerp winkelcentrum Benthem Crouwel heeft de prijsvraag voor een winkelverzamelgebouw in het
de golven van het dak niet zichtbaar. Een doorlopend witgelakt metalen plafond
Duitse Münster gewonnen. Het flexibel indeelbare complex valt op door zijn expressief golvende dak, dat boven de zeven winkels, een warenhuis en een multifunctionele ruimte zweeft. Vanuit het gebouw zelf zijn
zorgt voor een rustige, lichte uitstraling. De hoogste golf van de stalen dakconstructie markeert de entree, waarvandaan een blauw geruit tapijt de route in het gebouw aangeeft. Q wwwpagina n8134
Aaron Betsky verlaat het Nederlands Architectuurinstituut (NAi), waaraan hij ruim vijf jaar leiding gaf. Betsky treedt op 21 november in dienst als directeur van het Cincinnati
10
Art Museum, een van de oudste en grotere kunstmusea in de Verenigde Staten. Hij trad in 2001 als directeur van het NAi in dienst. Onder zijn hoede organiseerde het NAi 80 tentoonstellingen en werd er een uitgebreid programma met lezingen en activiteiten opgezet. Een van de laatste wapenfeiten onder Betsky was de opening van het NAi Maastricht. Qwwwpagina n7943
Illustratie: Benthem Crouwel
NAi-directeur vertrekt naar Amerika
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
nieuws
Mengeling van functies in Amsterdam Symphony Burgemeester Job Cohen heeft het startschot gegeven voor de bouw van het door Pi de Bruijn (de Architekten Cie.) ontworpen multifunctionele project Amsterdam Symphony. In de twee torens met een lager bouwdeel wordt de mengeling van de verschillende functies in de hoofdstedelijke Zuidas op gebouwniveau gerealiseerd. De 105 meter hoge en gezichtsbepalende
gebouwen worden precies gesitueerd op de zogeheten Minerva-as, in het midden van het werk-, woon- en recreatiegebied waarvoor De Bruijn eveneens het stedenbouwkundig grid ontwierp. Q wwwpagina n8034
Musiskwartier Arnhem geopend Na een ontwikkelingsduur van veertien jaar is op feestelijke wijze Het Musiskwartier in Arnhem geopend. Dit nieuwe woon/winkelgebied is het resultaat van de herontwikkeling van bestaande panden, gecombineerd met nieuwbouw. KOW Stedenbouw & Architectuur en het Amerikaanse Robert Stern
Architects ontwierpen enkele woningblokken. Rappange & Partners droeg zorg voor de verbouwing van enkele monumenten, terwijl architect Hans Goverde van Kraaijvanger Urbis onder meer de ontsluiting van de reeds bestaande ondergrondse parkeergarage onder handen nam. Q wwwpagina n7913
NAi Maastricht gestart met twee tentoonstellingen Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) Maastricht heeft zijn opening in september luister bijgezet met twee tentoonstellingen. De expositie ‘‘Van Cuypers tot Coenen - Architectuur en Landschap van Zuid-Limburg 1750-2050’ is gericht op de zogenaamde Euregio, waarbinnen het instituut een sleutelrol op het gebied van architectuur wil gaan vervullen. De ande-
nummer 5 - november 2006
Mecanoo in Brits paviljoen Biënnale
re expositie, ‘New Faces in European Architecture: David Adjaye, Jürgen Mayer H., PLOT=BIG+JDS, SeARCH’, is de eerste wisseltentoonstelling, waarvan er drie per jaar plaatsvinden. Q wwwpagina n7929
Het ontwerp Fox Hill van Mecanoo architecten is te zien in het Britse paviljoen op de Architectuurbiënnale in Venetië. De 215 woningen liggen geclusterd als een kleine citadel op een heuveltop in Sheffield. Het groen uit de omgeving komt terug in de wijk, en vanuit veel woningen is er een uniek
uitzicht over het platteland. Er zijn vier publieke groene zones, die dienen als uitkijkpost over het omringende landschap. Tussen deze grasvelden en de hoofdweg ‘dansen’ de huizen de heuvel naar beneden. Elke woning is voorzien van een tuin of een dakterras. Q wwwpagina n8048
11
nieuws
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
NIEUWS IN HET KORT
School van Atelier PRO in boekvorm Bij de opening van de Paschalisschool in de Haagse wijk Bezuidenhout is een boekje verschenen over het gebouw en de architectonische en pedagogische opvattingen die eraan ten grondslag liggen. In de publicatie ‘Atelier PRO, een parel voor het Bezuidenhout’ wordt de
geschiedenis van de locatie en de school uitvoerig uit de doeken gedaan. Vele illustraties, plattegronden en toelichtingen geven inzicht in de opzet, materiaalgebruik en kleurentoepassing van het schoolcomplex. Ook het juryrapport is na te lezen. Q wwwpagina n7975
OMA ontwerpt museum in Riga Office for Metropolitan Architecture (OMA) heeft het nieuw te bouwen Letse museum voor hedendaagse kunst ontworpen. In het concept van het team onder leiding van Rem Koolhaas en Reinier de Graaf wordt de moderne, multifunctionele functie van een museum gecombineerd met de tradi-
tionele rol van expositiecentrum. Het museum is gesitueerd in en rond een voormalige elektriciteitscentrale in Riga. Hier worden de educatieve, mediagerelateerde en technische functies ondergebracht, zodat de uitbouw met een glasfaçade puur als expositieruimte kan dienen. Q wwwpagina b8083
Nieuws Update Voor het complete artikel surft u naar www.architectenweb. nl en typt u het bijbehorende wwwpagina nummer in. De online artikelen bevatten veelal aanvullend beeldmateriaal en kunt u gemakkelijk printen en doorsturen naar bekenden. Bezoek dagelijks architectenweb.nl voor het laatste bouw- en architectuurnieuws!
nummer 5 - november 2006
Hertzberger ontwerpt faculteitsgebouw Architectuurstudio Herman Hertzberger heeft het ontwerp voor de nieuwe faculteit bètawetenschappen van de Universiteit van Utrecht uitgewerkt. Het bureau kreeg de ontwerpopdracht toegewezen op basis van een visie, waarin een vierkant plein een belangrijke rol vervult. Q wwwpagina n8102 Amsterdam schrapt kantoren De gemeente Amsterdam schrapt een op de drie bouwplannen voor kantoren. Het gaat om nog niet uitgewerkte plannen. Q wwwpagina n8104 Stadskantoor Gouda ontworpen als een huis Het ontwerp van architectenbureau Soeters Van Eldonk Ponec voor het nieuwe stadskantoor van Gouda is door de inwoners van die plaats gekozen als beste. Het ‘Huis van de Stad’ krijgt de kenmerken van een echt huis. Zo zijn de gevels van baksteen, waardoor het gebouw warmte en geborgenheid uitstraalt. Alle publieksfuncties bevinden zich op de begane grond en zijn bij binnenkomst in een keer te overzien. Q wwwpagina n8109 Hoog kantoorgebouw in Groningen In Groningen wordt een gezamenlijk kantoor voor de Belastingdienst en de Informatie Beheer Groep (IBG) gebouwd. Met 92 meter benadert het gebouw de hoogte van de Martinitoren, dat met vijf meter meer het
hoogste bouwwerk van de stad is. Het rijkskantoor voor 2500 medewerkers maakt deel uit van een stedenbouwkundig plan voor stadsdeel Kempkensberg. Q wwwpagina n8107 ‘Open House’ in Zollverein In de door Office for Metropolitan Architecture tot museum omgebouwde voormalige ‘Kohlenwasche’ Zollverein vindt tot en met 3 december de tentoonstelling ‘Open House – Intelligent Living by Design’ plaats. Aan de hand van de ontwikkelingen in verschillende ontwerpdisciplines wordt getoond welke (on)mogelijkheden het huis van de toekomst biedt. Q wwwpagina n8110 Architect@work succes De eerste editie van Architect@work kan als een succes bestempeld worden. De vakbeurs met productnoviteiten werd goed bezocht en leidde tot enthousiaste reacties. Q wwwpagina n8115 Gehry ontwerpt ‘wolk van glas’ Parijs krijgt een nieuw museum voor hedendaagse kunst. Toparchitect Frank Gehry ontwierp voor opdrachtgever Louis Vuitton een glazen gebouw, dat op een wolk moet lijken. Het Fondation Louis Vuitton pour la Création verrijst tussen 2007 en 2010 in het westen van de Franse hoofdstad. Het 28 meter hoge gebouw biedt 4400 vierkante meter expositieruimte aan werken van onder meer Picasso en Yves Klein. Q wwwpagina b8119
13
agenda
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Tentoonstelling over deze Utrechtse Architectuurprijs. Q www.aorta.nu 4 november t/m 16 december 2006
Transformatorhuizen. Stedelijke Vernieuwingen in de Indische Buurt Tentoonstelling met de resultaten van het project Transformatorhuizen voor deze Amsterdamse wijk. Q www.66east.org t/m 14 januari 2007
New Faces in European Architecture Presentatie van een avant-garde van (jonge) Europese architecten: David Adjaye, Jurgen Mayer H., PLOT = BIG + JDS en SeArch. Q www.nai.nl/nl/bezoek/maastricht.html Het Souterrain in Den Haag (OMA/LAB-DA), een van de winnaars van de Betonprijs in 2005.
Evenementen 2 november 2006
ArchiNED@NAI - Publiceren 2.0 Over 10 jaar architectuur en internet. Het laatste van drie debatten in het Architectuurinstituut georganiseerd ter gelegenheid van 10 jaar ArchiNED. Q www.nai.nl
tm 22 november 2006
Dagtochten landschapskunst Dagtochten langs de vijf landschapskunstwerken van onder andere Libeskind, Serra en Morris in Flevoland. Q www.depaviljoens.nl
Tentoonstellingen t/m 5 november 2006
vanaf 28 november 2006
Van winteravonden tot CASLa Filmavonden Een reeks film- en documentaireavonden waarin architectuur, stedenbouw of landschap centraal staat. Een deskundige leidt elke voorstelling in en er is ruimte voor debat. Q www.casla.nl
Airworld. Design en architectuur voor de luchtvaart Tentoonstelling met ontwerpen voor de luchtvaart. Q www.stedelijk.nl t/m 4 december 2006
15 jaar Rietveldprijs
18 november 2006 t/m 27 januari 2007
Reclame in Amsterdam Expositie over het fenomeen reclame in de stad. Q www.arcam.nl t/m 11 februari 2007
Verborgen ruimte, de ontdekking van ondergrondse architectuur De tentoonstelling ‘Verborgen ruimte’ toont voorbeelden van ondergrondse architectuur. Daarbij worden verschillende aspecten behandeld, zoals daglicht, uitzicht, het maaiveld, oriëntatie, vormkracht en bescheidenheid, maar ook constructieve, bouwfysische en geologische aspecten komen aan de orde. Q www.muzeeum.nl
8 t/m 10 november 2006
Vloertotaal 2006 Beurs in de Brabanthallen in Den Bosch Q www.vloertotaal2006.nl 16 november 2006
Betondag 2006 Het thema van deze Betondag is “Leven met Water, Nederland in 2025”. Q www.betonvereniging.nl
Nationale DUBO dag Dag met lezingen en workshops over duurzaam bouwen. Q www.dubodag.nl
14
Geert Goiris
17 november 2006
De Spectaculaire Stad: Ministry of Transportation, 2003
architectenweb magazine
agenda
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
t/m 23 februari 2007
Stad noch land - De ruimtelijke ontordening van Nederland De tentoonstelling geeft aan de hand van kaarten, tekeningen en foto’s inzicht in de onvoorspelbare manieren waarop de grens van stad en platteland zich ontwikkelt. Q www.nai.nl t/m 22 april 2007
Seminars/cursussen 2 november 2006
Cursus Brand Brandveiligheid van gebouwen. Q www.pao.tudelft.nl
Dieuwertje Komen
Die groote leegte – 150 jaar toekomst van het Markermeer Deze tentoonstelling geeft een overzicht van de niet gerealiseerde plannen voor het Markermeer. Q www.nieuwlanderfgoedcentrum.nl
Stad noch Land: Autobedrijf A. van Gulik, ‘De Liede’, Haarlemmermeer
Tweejaarlijkse masterclass voor beginnende architecten en constructeurs en studenten. Q www.bouwenmetstaal.nl
9 november 2006
New Frontiers in Light Metals Symposium over materialen en toepassingen. Q www.bk.tudelft.nl 23 en 30 november 2006
Bouwrecht A tot Z Tweedaagse cursus bouwrecht. Q www.sbo.nl 29 november t/m 4 december 2006
Masterclass Steel
t/m 5 december 2006
Professioneel opdrachtgeverschap Congres voor opdrachtgevers. Met onder meer Marc Calon en Adri Duyvesteijn. In samenwerking met ROM, maandblad voor ruimtelijke ontwikkeling. Q www.elseviercongressen.nl 13 november en 22 december 2006
Training Onderhandelen Vervolg trainingen BNA onderhandelen voor architecten. Q ww.bna.nl
Portret van Cornelis Lely, ontwerper van de Zuiderzeewerkena.
Prijsvragen 1 december 2006
Uitreiking AM NAi Prijs 2006 De uitreiking van de prijs voor het beste Nederlandse gebouw van een jonge architect. Q www.nai.nl tm 31 december 2006
ARCAM
Satelliet Design Challenge Kans voor jonge, innovatieve designers om een vernieuwend interieurconcept voor de drankverstrekkende horeca te ontwerpen. Jurering op basis van innovatie, functionaliteit en originaliteit. Q www.satellietdesignchallenge.nl Reclame in Amsterdam
nummer 5 - november 2006
15
architectenweb
Blijf dagelijks op de hoogte met architectenweb.nl
www.architectenweb.nl/actueel
online
Architectenweb.nl heeft dagelijks iets te bieden voor architecten, opdrachtgevers, en iedereen die op een andere manier met de architectuur- en bouwwereld te maken heeft. Breng daarom iedere dag een bezoek aan de populairste* bouw- en architectuursite van Nederland zodat u op de hoogte blijft van de laatste ontwikkelingen. Elke dag vindt u op architectenweb.nl - het laatste bouw- en architectuurnieuws - specials, interviews en informatie over evenementen - bouwproductgids met het laatste productnieuws - projectgids met projectportfolio’s van honderden Nederlandse architecten - vacaturebank met honderden vacatures en kandidaten - architectengids met circa 3.000 architectenprofielen - bedrijvengids met duizenden bouw- en architectuurgerelateerde bedrijven - arch.Maaik, de enige echte architectuurstrip ter wereld - bouwkosteninformatie (i.s.m. Archidat) - controleplannen, gebundelde kennis van ervaren bouwkundigen (i.s.m. CBB) Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief! *) Bron: www.alexa.com
Ventileren door een hellend dak
BUVA DAKVENTILATIE
- NATUURLIJKE TOEVOER - GELUIDWEREND - ONDERDEEL BUVA VITAL AIR SYSTEM - EPC REDUCTIE TOT 0,15! Meer informatie? Bel BUVA: 0180 69 75 00 of kijk op www.buva.nl Daar vindt u meer informatie over onze produkten, dienstverlening en themabijeenkomsten over ventilatie, akoestiek, Politiekeurmerk Veilig Wonen, Woonkeur en EPC-reductie.
Tot voor kort was het niet mogelijk om verblijfsruimten, veelal slaapkamers, onder een hellend dak op natuurlijke wijze te ventileren met zelfregelende ventilatievoorzieningen. BUVA heeft hiervoor een ventilatieoplossing ontwikkeld die eenvoudig kan worden verwerkt en als onderdeel van het energiebesparende BUVA Vital Air System kan worden toegepast. De totale EPC reductie kan oplopen tot 0,15!
Bremen 5 - 2993 LJ Barendrecht Postbus 262 - 2990 AG Barendrecht Tel.: 0180 69 75 00 - Fax: 0180 69 75 05 E-mail: info@buva.nl - www.buva.nl
column
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Duizend beslissingen Kees van der Hoeven - Architect en oud-voorzitter BNA
Kortgeleden zag ik in de Londense Tate Gallery de schilderijen van de Britse kunstenaar Howard Hodgkin. De onnavolgbare beelden van die verpletterende expositie schieten nog dagelijks door mijn hoofd. Hodgkin probeert, zoals hij zelf zegt, ‘de visuele herinnering aan emotionele momenten’ vast te leggen. Het maakproces van zijn schilderijen verloopt in de tijd zeer wisselend; hij gaat namelijk net zo lang door totdat via het geschilderde beeld de ervaring van het betreffende moment op andere wijze, maar wel even heftig bij hem terugkeert. Met die vraag wanneer iets ‘af’ is hebben architecten dagelijks te maken, maar wij staan daarbij altijd onder tijdsdruk: de opleveringsdatum ligt immers ver van te voren vast. Deze zomer ben ik zelf gaan bouwen. Omdat mijn huidige woning komend jaar wordt uitgebreid, zocht ik voor die verbouwingstijd tijdelijke woonruimte. Die vond ik in de vorm van een gebruikte zeecontainer in de Amsterdamse haven. De vrachtwagen die hem kwam brengen, zette hem tot op de centimeter nauwkeurig op zijn tijdelijke fundering: vier stapels stoeptegels. Natuurlijk had ik ook het bouwplan al doordacht. Ik wist precies waar ik ging slapen, waar het aanrecht en de douche moesten komen en waar ik mijn werkplek zou inrichten. In een normaal bouwproces voer je die architectonische gedachten keurig stapsgewijs door op tekening, je beschrijft de materialen, hun ontmoetingen en de gewenste kwaliteit, want anderen voeren straks uit wat jij hebt ontworpen.
18
Hoe anders loopt dat als je zelf de uitvoerende bouwer bent… Vanwege mijn beperkte budget zocht ik vooral tweedehands materialen, zoals gebruikte deuren en ramen, en die bleken natuurlijk net iets anders van maat dan op tekening gedacht. Uit afgekeurd kozijnhout maakte ik vervolgens hun nieuwe omlijsting en ik ging buiten aan de slag met de montage. Na enkele dagen timmeren ontdekte ik ineens dat de beperkte ruimte op simpele wijze kon worden verlengd door de deuren van mijn container open te zetten en daartussen een nieuwe vloer te maken; de badkamer kostte zo geen extra ruimte meer. En als ik lange stalen balken zou leggen door de twee grote sparingen (gemaakt voor de lepels van een vorkheftruck) kon ik de slaapkamer als het ware aan de zijkant ophangen en ontstond er aan de andere zijde ruimte voor een opgetild terras. Om een lang verhaal kort te maken: nadat ik vier weken aan het werk was, bleek de ruimte anderhalf keer zo groot geworden en waren ook de details in de uitvoering compleet anders dan op tekening gesuggereerd. Bouwen is nu eenmaal een tijdrovend proces en blijkbaar benut je delen van die werktijd om je gedachten op nul te zetten, de eerder genomen beslissingen rustig te overdenken en details nog simpeler of mooier te maken. En je hebt de mogelijkheid om nieuw bedachte oplossingen direct in het werk uit te testen en visueel te beoordelen. Het werd al met al een uiterst leerzaam proces van aanscherping, verfijning en vereenvoudiging, dat gepaard ging met het nemen van duizenden onverwachte en nieuwe beslissingen. Zonder de dagelijkse druk van een gedwongen oplevering werd de tijd hier vanzelf een vriend van de kwaliteit. En ook de gelukservaring van de schilder maakte ik tijdens dat proces al een enkele keer mee. Een van Hodgkins schilderijen kreeg als ironische titel mee: Snapshot (1984-93). Het liefst bouw ik ook nog negen jaar door aan mijn container, maar ik moet er voor de komende lente al in… kavander@xs4all.nl Leestip: Serota, Nicholas (Red.). (2006). Howard Hodgkin. Londen: Tate Publishing. ISBN 978-185437-639-8.
architectenweb magazine
Mijn onderburen vinden mij zo stil. De FERMACELL vloer. Geluid blijft waar het hoort, met FERMACELL vloerelementen. Deze stabiele elementen bieden een uitstekende contact- en luchtgeluidsisolatie. Bovendien zijn ze licht in gewicht, brandwerend ĂŠn uitstekend beloopbaar. De snelle, droge montagemethode maakt deze platen bijzonder geschikt voor zowel renovatie als nieuwbouw. En voor uiteenlopende vloerafwerkingen: van tapijt, vinyl, linoleum en kurk tot stenen, tegels, marmer, terracotta en parket. Precies zoals u van FERMACELL mag verwachten. Meer weten? Kijk op www.xella.nl of bel 024 - 649 51 11.
Schoon, stabiel & snel. FERMACELL.
FERMACELL is een merk van Xella Droogbouw Systemen BV. Telefoon 024 - 649 51 11 Telefax 024 - 649 51 26 fermacell-nl@xella.com www.xella.nl
C O M F O RTSTORIES
Dak- of gevelisolatie? We hebben er toch wel over moeten nadenken.
En nadenken was bij dit complexe renovatieproject noodzakelijk. Professioneel advies en hoogstaand kwalitatief isolatiemateriaal hebben ervoor gezorgd dat dit project
ADMIX • BELGIË
“schittert” op onze referentielijst.
foto | Philip Driessen
interview
architectenweb
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
foto | Rob ‘t Hart
interview
22
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
interview
Interview met Huub Smeets “Wat zijn de opgaven van morgen?” Deze vraag stellen Eric Frijters en Olv Klijn aan een keur van toonaangevende ontwerpers, initiatiefnemers en bestuurders. In het vierde gesprek van deze reeks is een jurist aan het woord die bekend staat als een hardnekkig opdrachtgever. door | Olv Klijn en Eric Frijters
uub Smeets heeft een achtergrond in het privaatrecht en is afgestudeerd in het recht van de ruimtelijke ordening bij professor Crince Le Roy. Hij heeft in zijn carrière meermaals dankbaar gebruik gemaakt van de twee specialismen van Crince Le Roy: het recht van de ruimtelijke ordening en de vierde macht.1 Ook van zijn bijvak architectuurgeschiedenis heeft Smeets profijt gehad. Na zijn studie werkte hij 25 jaar bij de overheid. Ongeveer de helft van die tijd was hij directeur stadsontwikkeling en grondzaken in Maastricht. Nu is Smeets al bijna zeven jaar directielid/directievoorzitter bij Vesteda. Daarnaast is hij lid van de VROM-raad en vice-voorzitter van de vereniging voor Nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen (Neprom).
H
balanswaarde van bijna 4,5 miljard euro. Het portfolio bevat markante gebouwen op toplocaties van Nederlandse steden. Goede architectuur is volgens Vesteda heel belangrijk, maar waarom?
Vesteda is marktleider in het hogere huursegment in Nederland, met een bezit van zo’n 30.000 woningen en een
Wat ons als vastgoedonderneming bijzonder maakt, is dat we een ontwikkelende belegger zijn en dat is iets anders dan een ontwikkelaar. Behalve rendementsgedreven is Vesteda meer dan gemiddeld architectuurgedreven. Onlangs haalde Vesteda een nevenvestiging van het Nederlands Architectuur instituut als hoofdsponsor naar Maastricht. Ontwikkelaars zullen zoiets niet snel doen, maar wij geloven dat architectuur en het architectuurdebat belangrijke positieve impulsen geven aan het (investerings)klimaat van een stad. Wij zijn niet in de eerste plaats geïnteresseerd in de waarde van een project bij oplevering, maar in waardegroei op langere termijn. Onze strategie is daarom gericht op schaalverkleining en kwaliteitsvergroting; ik noem dat rendement door kwaliteit.
nummer 5 - november 2006
Wij werken met architecten uit zeven landen. Persoonlijk maak ik dagelijks de geweldige worsteling mee om in Nederland tot productie van goede architectuur te komen, in een krachtenveld waarin democratisch populisme de overhand lijkt te hebben op stedenbouw, architectuur en ambitie. In die zin is architectuur in Nederland voor mij een broodnodig tegenwicht tegen populisme en zie ik persoonlijk architectuur vooral als inspiratiemotor en duurzaamheidfactor.
persoonlijk zie ik architectuur vooral als inspiratiemotor en duurzaamheidfactor
1 Als vierde macht, naast de wetgevende, uitvoerende en de rechtelijke, geldt de ambtelijke macht. De ambtenaren zijn als zelfstandige macht te onderkennen, omdat zij in de praktijk de beslissingen van de uitvoerende macht uitvoeren en interpreteren. De ambtenaren zijn ook van groot belang bij het opstellen van nieuwe regels en beleid. In de praktijk blijkt dat de macht van de ambtenaren soms groter is dan die van hun politieke meesters.
23
Huub Smeets
Rendement door kwaliteit
interview
De Rijksoverheid hanteert het credo: decentraal wat kan en centraal wat moet. Daarin krijgt de zwakste schakel alle macht toebedeeld Herhaaldelijk gebruikt u de term populisme. Kunt u toelichten waar u op doelt? De politiek heeft het openbaar bestuur in Nederland onzeker gemaakt. Dat proces is al voelbaar sinds 2000, maar na Fortuyn is duidelijk geworden dat het democratisch populisme de overhand heeft gekregen. Onder het mom van democratisering worden nu dagelijks nieuwe maatregelen genomen, terwijl de individuele belangenbehartiging alleen maar toeneemt. Het netto resultaat van deze ontwikkeling is een geweldige erosie aan de kant van de (lokale) overheid, zowel wat betreft kennis, als wat betreft gerealiseerde kwaliteit van de gebouwde omgeving. Het meest zichtbaar zijn de gevolgen op gemeentelijk niveau. Vanaf 2002 is in het functioneren van de gemeenteraad, dat voorheen bij belangrijke zaken gericht was op een lange termijn visie, de nadruk komen te liggen op korte termijn denken. Raadsleden hebben in het duale stelsel een dominantere positie gekregen ten opzichte van wethouders en het dagelijks bestuur. Omdat juist op gemeentelijk niveau de productie van architectuur wordt aangestuurd, komen plannen nu steeds moeilijker van de grond. Als initiator moet je na iedere verkiezing opnieuw beginnen.
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
en centraal wat moet. Daarin krijgt de zwakste schakel alle macht toebedeeld. Gemeenteraden laten over het algemeen immers hun oren hangen naar de wensen van de meest luidruchtige burgers, die opkomen voor hun eigen korte termijn belang. Als belegger ben ik juist afhankelijk van de lange termijn. Met andere woorden zonder lange termijn visie doet de overheid het in mijn ogen slecht. Als gevolg van deze situatie zie ik me genoodzaakt terug te keren naar waar ik vandaan kom. Hoewel ik nu als belegger bij gemeentes aan tafel zit, treed ik in zekere zin op als directeur stadsontwikkeling. Afhankelijk van welke stad doet Vesteda voorstellen voor een investering die tussen ¤ 400 mln – ¤ 1,5 mld ligt, gekoppeld aan gedetailleerde studies en gebaseerd op een langere termijn visie voor de stad. Daarmee dienen wij uiteindelijk zowel een zakelijk, als een breder cultureel belang. Carel Weeber stelde aan het begin van deze interviewreeks dat na het terugdringen van de corporaties er eigenlijk niets wezenlijks is veranderd. Net als de corporaties van voorheen voegen ook projectontwikkelaars zich naar het staatsregime en proberen ook zij de wantoestand te camoufleren met ‘architectuur’. Wat vindt u van zijn analyse? Ik ben het fundamenteel oneens met Carel Weeber, die vindt dat architectuur overgelaten moet worden aan de smaak van de mensen. Ik denk dat je dat juist
niet moet doen. Desondanks kun je als woningbouwer klantgedreven zijn. Aan mensen kun je heel goed vragen hoe ze willen wonen en wat ze van een woning verwachten. Maar je moet het niet aan de burgermanssmaak overlaten om te bepalen hoe een woning eruitziet. Mijn ideeën over architectonische kwaliteit sluiten niet toevallig naadloos aan bij mijn interesse voor de lange termijn en mijn idee over rendement door kwaliteit. Voor de verkopende touch-and go–ontwikkelaar ligt dat anders. Zij zijn niet geïnteresseerd in waardegroei, maar in wat nú geld oplevert. Als dat populistische architectuur is, dan zullen ze die maken. Weeber heeft dus wel gelijk als hij beweert dat door deze ontwikkelaars iets verkocht wordt dat helemaal geen architectuur mag heten, en dat gebeurt helaas veel. Voor de goede orde: zo’n ontwikkelaar bestaat niet. Er zijn hele grote en hele kleine, ontwikkelende aannemers of ontwikkelaars als onderdeel van een groot bouwconcern. Die laatste tendens baart mij zorgen. Ontwikkelen en bouwen vraagt om een gezonde spanning met de ontwikkelaar in de driver’s seat. Sinds mijn aantreden bij Vesteda hebben we voor een hele ander aanpak gekozen. Als gevolg van demografische ontwikkeling en de welvaartsgroei zagen wij een duidelijke focus op duurdere huurwoningen. We hebben toen bewust de keuze gemaakt om de verhuur van onze projecten volledig in eigen beheer uit te voeren. We hebben afscheid genomen
Door diverse ontwikkelingen als gevolg van een terugtredende overheid is het vak van de stadsontwikkeling in de Nederlandse steden de laatste jaren sterk achteruitgegaan. Men geloofde dat de markt vraag en aanbod beter kon reguleren dan de politiek, die zich tot haar kerntaken zou moeten beperken. Wat is volgens u in deze geschiedenis oorzaak en gevolg en hoe zorgelijk is het verdwijnen van de stadsplanning als overheidstaak? De Rijksoverheid hanteert een beperkt sturingsmechanisme, dat is samengevat in het credo: decentraal wat kan
24
De Wilhelminapier in Rotterdam met Vestedaproject ‘New Orleans’
architectenweb magazine
interview
Huub Smeets met Aaron Betsky, scheidend directeur van het NAi
van alle externe tussenpersonen zoals makelaars en meer dan honderd mensen aangenomen die vanuit 6 vestigingen – woongaleries – onze projecten beheren. We zijn de enige in Nederland die het zo doen en weten steeds beter wat mensen willen. Die kennis vertalen we naar onze woningen in termen van gebruik en in uitstraling. Natuurlijk lijkt het commercieel aantrekkelijk om een woning op de modegrillen van het grote publiek af te stemmen. Dat zou op korte termijn de verhuurbaarheid zelfs ten goede kunnen komen. Op de lange termijn houdt populisme echter geen stand. De waardegroei van modieus ogende woongebouwen is dan ook aanzienlijk lager dan die van moderne duurzame gebouwen. We moeten het vak van de architect serieus nemen. Kritisch ben ik op de architectuurstroming die eenzijdig het gebouw als icoon nastreeft met een belabberde detaillering en dito materiaalgebruik. De architect is de verkenner en als opdrachtgevers moeten wij hen aanzetten om te blijven zoeken naar nieuwe mogelijkheden voor vorm, beeld en materiaalgebruik.
nummer 5 - november 2006
Met de nieuwe vrijheden voor ontwikkelaars als gevolg van de terugtredende overheid zijn er ook nieuwe kansen ontstaan. Volgen hieruit tevens nieuwe verantwoordelijkheden voor de ontwikkelaar? Ik constateer dat de initiërende rol van de ontwikkelaars is toegenomen. Toch geven projectontwikkelaars nog niet altijd blijk van een verantwoorde omgang met hun nieuw verworven vrijheden. Een belangrijke discussie binnen de beroepsorganisatie NEPROM gaat over de vraag hoe ontwikkelaars de regiefunctie van gemeentes en het Rijk overeind kunnen houden. Een eerste stap is het wekken van vertrouwen en het afwerpen van het aasgierenimago, dat de beroepsgroep nog altijd opgeplakt krijgt. Een belangrijk middel daarbij is het realiseren van een goede prijs-kwaliteitverhouding. Vertrouwen wek je immers wanneer je in goede en slechte tijden kwaliteit levert voor een acceptabele prijs. In het verleden is die verhouding niet altijd scherp in de gaten gehouden. Bovendien was er geen sprake van transparantie.
Ontwikkelaars geven nu vaker inzage in hun financiële zaken en wanneer zij dat niet doen weet je meteen hoe laat het is. Wat is volgens u de kern van deze nieuwe verantwoordelijkheid en hoe vindt u dat u en uw collega-ontwikkelaars hieraan invulling geven? Om te beoordelen hoe de beroepsgroep invulling geeft aan haar nieuwe regiefunctie is het goed een onderscheid te maken. Het verhuren van woningen is zoals gezegd een compleet andere activiteit dan het verkopen ervan. Op het moment dat een huurder zijn woning betrekt moet alles kloppen, zowel in de woning, in het gebouw als op het niveau van de openbare ruimte. Een koper daarentegen neemt veel meer voor lief, kijk maar naar IJburg. In de startfase woonden mensen hier in de duurste huizen van Nederland maandenlang in een woestijn. Dat gaat overigens nu beter. Met andere woorden Vesteda moet veel doen om mensen over te halen bij ons te huren. We moeten daarom een boven-
25
Huub Smeets
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
interview
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Vervolgens moet je er bij jonge architecten wel bovenop zitten om tot concrete oplossingen te komen. Binnen het huidige marktdenken zijn projectontwikkelaars de specialisten met betrekking tot de vraagkant. Zij moeten op de hoogte zijn van het antwoord op de vraag: Waar vraagt de markt om? Hoe gaat u nu zonder de hulp van makelaars te werk bij het beantwoorden van deze vraag?
Het Ceramique-terrein Maastricht
gemiddelde kwaliteit bieden en architectuur zien als duurzaamheidfactor. Zowel in de wereld van beleggers, als in de wereld van ontwikkelaars is, een enkele uitzondering daargelaten, niemand te vinden met een zelfde geloof in architectuur als garantie voor de toekomst. Meerdere grote ontwikkelaars zijn op dit punt eigenlijk schreeuwlelijken. Hun PR-machines geven hoog op van architectuur, maar dat is letterlijk een façade. Feitelijk ontmannen ze de architect, die wordt bedankt nadat 60% van het werk gedaan is. Na het definitieve ontwerp tekenen zij in 40% van de tijd de goedkoopste interpretatie van het originele ontwerp en wat overblijft is schrale architectuur en detaillering. Bij Vesteda doen we dat anders. We streven naar een voorwaardenscheppend klimaat waarin de kwaliteit van het eindproduct centraal staat. Ik sta een extreem collegiale benadering voor: wanneer ik het niks vindt, of de architect gelooft er niet in, dan moeten we dat direct tegen elkaar kunnen zeggen. Met andere woorden, ik probeer architecten de vrijheid te geven het onderste bij ons uit de kan te halen.
Goede architecten kijken breed. Ideeën over de stad en de openbare ruimte nemen zij altijd mee in hun ontwerpen
26
Binnen onze mogelijkheden en verwacht omgekeerd dat ik tot het uiterste kan gaan om goede architectuur te maken. Indringende communicatie en inzicht in elkanders werk is een eerste vereiste. Onlangs stelde Adri Duijvesteijn in een interview, dat architecten zich teveel laten marginaliseren door zich te voegen naar het marktdenken van hun opdrachtgevers. Onderschrijft u zijn analyse, en wat is het probleem van deze ontwikkeling? Slechte architecten, en dat zijn er behoorlijk veel – maar minder dan Duijvesteijn suggereert – kijken inderdaad niet ver vooruit en laten zich marginaliseren. Goede architecten doen dat niet. Zij kijken breed en verder dan het project zelf. Ideeën over de stad, de openbare ruimte en woonvormen nemen zij altijd mee in hun ontwerpen. Behalve met goede en gevestigde architecten werkt Vesteda ook met jonge architecten. Wij kiezen jong nooit om het jong zijn, daarvoor is het risico van een project te groot. Maar wat een jonge architect als meerwaarde inbrengt, is de bereidheid om research te doen. Dat zoekende is interessant, omdat ook dit een vorm van vooruitkijken is. Wanneer je als opdrachtgever hiervan wilt profiteren, is het belangrijk ruimte voor onderzoek in het proces te reserveren.
Helaas is het nog niet zo dat ontwikkelaars degenen zijn die nu al echt vooruit kunnen kijken. Ook makelaars hebben geen echt zicht op de actuele vraag, zij zijn terugkijkers. Bij de NEPROM hebben we echter voor elkaar gekregen dat we samen met VROM jaarlijks 14.000 enquêtes gaan opstellen om na te gaan wat mensen over 3 tot 5 jaar willen. Binnenkort kijken we dus voor het eerst als beroepsgroep echt vooruit op basis van een brede research. Tot die tijd blijft de woningmarkt, ook binnen de Neprom, een lastig thema, zeker omdat Nederland één van de slechts functionerende markten heeft van Europa. Er is een geweldige kloof tussen huren en kopen, omdat huren overgereguleerd is en kopen middels de hypotheekrenteaftrek zwaar ondersteund wordt. Er is het beeld ontstaan dat er te weinig kleine en goedkope woningen zijn, maar dat is absolute onzin. Onze woningvoorraad in de sociale sector is procentueel namelijk de grootste van Europa. Maar wat er gebeurt is dat mensen, ongeacht hun inkomensontwikkeling, eindeloos kunnen blijven wonen in veel te goedkope woningen. Daar komt bij dat, bijvoorbeeld in Amsterdam, ten minste 15% van de voorraad wordt onderverhuurd. De politiek stuurt echter bij nieuwbouw nog altijd aan op 30% sociale huur waardoor een enorme onevenwichtigheid in de markt optreedt. Tegelijkertijd zijn er in de koop grote prijsstijgingen waardoor starters in een vacuüm terechtkomen. In 2002 ontving u de laatste Rijksprijs De Vrije Pyramide voor excellent opdrachtgeverschap. In de publicatie ter gelegenheid daarvan wordt u beschreven als
architectenweb magazine
iemand met een hernieuwd geloof in de maakbare samenleving. Zo heeft u bij het Ceramique terrein in Maastricht veel aandacht besteed aan het ontwerp van een nieuwe openbare ruimte. Is dit het niveau waarop de huidige samenleving volgens u nog maakbaar is? Ik heb inderdaad een zeker geloof in de maakbare samenleving in Nederland en die begint bij de openbare ruimte. De grote versletenheid van deze ruimte is iets waar alle gemeentes prioriteit aan zouden moeten geven. Maar helaas is er meestal sprake van spaarzin in negatieve zin. Gemeentes stellen de openbare ruimte graag uit, terwijl dat juist het eerste is dat aangelegd moet worden. Eerst moeten de straten en parken er zijn, want dat zijn de dingen die bewoners waarderen, waardoor het vertrouwen in een buurt groeit en criminaliteit geen kans krijgt. Vanuit de wetenschap dat kopers veel accepteren, hoef je van ontwikkelaars niet te verwachten, dat ze deze taak snel op zich nemen. Hun belang gaat niet verder dan direct rendement. Een mogelijkheid is dat gemeentes ontwikkelaars dwingen de openbare ruimte vooraf aan te leggen, maar dat zie ik somber in. De meeste gemeentes geven namelijk zelf het verkeerde voorbeeld. Het grondbedrijf en de afdeling stadsontwikkeling vormen meestal geen twee-eenheid. Dankzij deze sectorale benadering zijn gemeentes aan de ene kant uit op hoge grondprijzen, terwijl ze aan de andere kant teleurgesteld zijn als op dure grond de beoogde kwaliteit niet gehaald wordt. Zeer geïnspireerd ben ik door recente voorbeelden als het M30 project in Madrid. Midden in deze stad worden belangrijke snelwegconcentraties onder de grond gelegd met een geweldig nieuw park daar bovenop. Het park zelf kost ¤ 300 mln, maar heeft wel eeuwigheidswaarde.
met elke toegevoegde woning, elk kantoor, de spijker op zijn kop slaan. Ik zie daarom de steden als aangrijpingspunt. De vergrijzing en het groeiende aantal eenpersoonshuishoudens zijn belangrijke marktsignalen die aangeven dat de opgaven voor de toekomst voor een groot deel liggen in de steden. Een ander inhoudelijk argument is de ontwikkeling van steden zelf. Als ik mijn eigen stad Maastricht als voorbeeld neem zie ik dat het niet goed gaat. Mensen trekken er weg en als het zo door gaat zal Maastricht over 10 jaar nog maar 110.000 inwoners hebben. Dat is een enorme (potentiële) erosie van het voorzieningsniveau van deze stad, en Maastricht is exemplarisch voor veel steden. De meeste woningbouwers kijken echter niet op deze manier naar de stad. Grote spelers als Bouwfonds bijvoorbeeld ontwikkelen waar gisteren en vandaag behoefte aan is en dat is vooral buiten de steden. Vesteda is zelf vooral met de ontwikkelingen in steden bezig. Ik ben het dus ook volledig met de analyse van Dirk Sijmons eens dat als er al opgaven buiten de steden liggen die niet in de Vinex liggen maar in grootschaliger landschappelijke projecten. Geen aanpak à la Sjoerd Soeters, die denkt dat er in Nederland 70.000 kasteelheren in pseudo-kastelen willen wonen,
interview
De grote versletenheid van de openbare ruimte is iets waar alle gemeentes prioriteit aan zouden moeten geven maar een voorzichtig omgang met het buitengebied. Zowel gelet op de demografische ontwikkelingen, als de vitaliteit van de steden en het behoud van cultuurlandschappen, kan ik niet anders concluderen dan dat het werk ligt in de steden. Het rijk zou daar ook financieel veel zwaarder op moeten prioriteren. De gemeenten zouden met een hogere ambitie dan nu binnenstedelijke plancapaciteit moeten realiseren en de marktsector en de corporaties zouden deze uitdaging snel moeten vertalen in duurzame en “vooruitziende” producten, tezamen met architecten die voluit gaan voor de ontwerpopgave van toekomstvaste gebouwen en hun context. Het is nog niet te laat, maar de tijd dringt om de bouwopgaven in Nederland van binnenuit de steden naar buiten te regisseren i.p.v. andersom. De resultante: vitale steden, scherpe stadsranden, maximaal gebruik van bestaande infrastructuur en voorzieningen en behoud van waardevolle (cultuur)landschappen. Over 25 jaar, met de krimp in de bevolkingsgroei in het vooruitzicht, is het echt te laat!
Ed Taverne heeft in het interview voorafgaand aan het uwe het ontwerpen met krimp op de agenda gezet. Wat is volgens u de belangrijkste opgave in uw vakgebied? Die krimp komt er onvermijdelijk aan, maar de verschillen per regio zijn groot. Wat we nu dus vooral moeten doen, is
nummer 5 - november 2006
27
Huub Smeets
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
exclusief invoerder van:
Unifor Carvalho Citterio Randers Orangebox
Brussel koningin astridlaan 59 B-1780 wemmel t +32 (0)2 531 13 50 f +32 (0)2 531 13 51 www.sv.be info@sv.be
Carvalho Biblí-CA ontwerp José Manuel Carvalho Araújo
projecten
architectenweb
foto | Stefan Muller
Grote Vriendelijke
Monoliet
Woongebouw “De Albatros� te Amsterdam door HVDN architecten Komend vanaf de pont richting het IJ-plein, fietsend door de Meeuwenlaan, verrijzen achter de kleinschalige rijtjeswoningen en de lage flats aan het water vier donkere torens, die bij benadering een bakstenen sculptuur blijken te zijn. In de dorpse sfeer van Amsterdam Noord valt de schaal en de verschijning van De Albatros, winnaar van de Zuiderkerkprijs 2003, enigszins uit de toon - nog wel. door | Kirsten Hannema fotografie | Luuk Kramer
32
architectenweb magazine
Woongebouw “De Albatros� plattegrond terrein
nummer 5 - november 2006
33
tr _ 1 0
1.
bedrijfsruimtes
2.
entree woontorens
3.
dienstencentrum
4.
restaurant (onderdeel van dienstencentrum)
tr _ 1 0
5.
terras
6.
begane grondwoning
7.
gezinswoningen (sociale huur)
8.
vides naar parkeergarage
9.
sedumbeplanting
10. inrit parkeergarage
1e verdieping
12
3
11. gezondsheidscentrum
11
12. woningen tussenbouw
10
7
6
7 2
7
7
1
9
2
3
4
5
2
6
1
1
8
2
begane grond
nummer 5 - november 2006
35
Woongebouw “De Albatros�
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
inpandige buitenruimte achter Franse balkons met schaarramen de derde toren ‘kijkt’ naar het noorden doorzicht vanaf de Van Hasseltweg richting binnentuin die vanuit de opvallend lage plint omhoog groeien. Twee daarvan hebben een ‘kop’: die op de hoek met de Meeuwenlaan kijkt richting het oosten en de derde toren knikt richting de overkant van de weg. Door de bouwblokken dwars op de weg te plaatsen, ontvangt de noordzijde zon terwijl de naar binnen georiënteerde woningen meer privacy en minder last van het verkeer hebben. Een tweede architectonische puzzel die hvdn slim heeft opgelost, is de ruimtelijke vertaling van het zeer gevarieerde programma met koopwoningen, mindervalidewoningen en appartementen in de sociale en de commerciële huursector.
Aansluitend op het gemengde stedenbouwkundige programma voor de Van Hasseltzone moesten er bovendien bedrijfsruimten en gemeenschappelijke voorzieningen bij de ouderenwoningen ondergebracht worden. Deze laatste functies bevinden zich in de plint, de begane grondverdieping. De verschillende woningtypen zijn grofweg per toren gegroepeerd – koop in de buitenste torens, huur in het midden. Rond de excentrisch gelegen kernen met trappen en liften in de torens zijn de plattegronden, waarvan in totaal 33 varianten bestaan, ontwikkeld voor drie of vier woningen per verdieping. De appartementen in de strook aan de Van Hasseltweg worden vanuit de entree via aparte trappen ontsloten en de paar woningen op het begane grond niveau hebben een voordeur aan de straat. In de gevel is de variatie in de plattegronden tot uitdrukking gebracht door de steeds wisselende positie van de twee typen
dwarsdoorsnede
36
architectenweb magazine
raamopeningen: Franse balkons en elektrische verticale schaarramen die speciaal voor dit project zijn ontwikkeld. Daarachter liggen de buitenruimten - de expressieve hoofdvorm van het gebouw liet geen balkons toe die buiten het gebouw hangen. De rode houten kozijnen en aluminium vlakken rond de schaarramen vormen wondjes en littekens op de bakstenen huid. Door de groef in het midden van de steen lijken de gevels in kopsverband gemetseld te zijn. Dit levert een strak ritmisch beeld op, dat de hoekigheid van de contouren versterkt. De suggestie van een continu doorlopende huid is geloofwaardig dankzij de zorgvuldige detaillering rond de raamopeningen: kozijnen die aan de binnenkant zijn weggewerkt, onzichtbare stalen lateien ter plaatse van de aansluiting op de plint en betonnen platen met verlijmde bakstenen aan de onderzijde van de koppen. Het levert bovendien een zodanig sterk beeld op dat wanneer op een zonnige dag de schaarramen half of geheel opengeschoven zijn en er was over de balkons hangt de hoofdvorm overeind blijft. Terwijl het baksteen de stedelijkheid van de torens accentueert, verwijzen de transparante entreepartijen, van binnen afgewerkt met kunststof delen in verschillende tinten groen, naar het op handen zijnde park, de binnentuin en het tuindorp. Achter het glas werkt het wel, maar direct aan de straat vormt het kunststof een te groot contrast met de gemêleerde paarsbruine kleur van het baksteen. Het geperfectioneerde beeld van de huid wordt daarmee enigszins onderuit gehaald. Ook de kunstwerken die in de plint zijn opgenomen doen weinig voor de architectuur. De meest geslaagde ruimten zijn misschien wel de entrees waar straat en tuin, gebouw en buurt
nummer 5 - november 2006
project belicht
samenkomen; je blik wordt horizontaal richting de lagere huizen getrokken die het complex plotseling een intiem en dorps karakter geven. De houten afwerking van de trappen en plafonds versterkt de relatie tussen de entrees en de terrassen in de binnentuin nog verder. Via de openingen in het sedumdak kun je de garage onder de tuin inkijken terwijl de stalen trappen je aandacht naar boven verleggen waar je door het daklicht de lucht kunt zien De zichtlijnen die vanuit de stad dwars door het gebouw zijn gelegd, de lichtval die zodanig is gestuurd dat er geen donkere of onveilig voelende portieken ontstaan maar frisse, open ruimten zorgen er samen met details zoals de groen geschilderde kolommen in de parkeerkelder voor, dat thuiskomen in dit gebouw al begint op straat, nog voordat je via de in roodtinten geschilderde kernen naar boven gaat. Het mag duidelijk zijn dat als het aan hvdn ligt, de nieuwe stedelijkheid niet per se betekent dat het groene, dorpse karakter van Noord verdwijnt. Zo is de natuur zelfs letterlijk onderdeel van het gebouw geworden door speciale kasten in te metselen waarin vogels kunnen nestelen. De positie van de verschillende kasten is afgestemd op de aanvlieghvdn heeft de architectonische routes en voorkeuren van puzzel slim opgelost de betreffende vogelsoort en inmiddels zijn de eerste gevleugelde bewoners in De Albatros getrokken. Kijkend naar de af en aan vliegende vogels doet het organisch gevormde gebouw me ineens denken aan Roald Dahl’s Grote Vriendelijke Reus, een enorm levend wezen dat bescherming biedt aan haar kleinere bewoners: een Grote Vriendelijke Monoliet.
37
Woongebouw “De Albatros”
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
fragment van de westelijke kopgevel doorzicht vanuit de binnentuin naar entree, gang en straat
1
metselwerk Chatham
2
stalen latei in kleur gecoat RAL 3007
3
houtskeletbouw element
4
demontabele multiplex aftimmering geschilderd t.b.v. toegankelijkheid mechaniek
5
dagkant aluminium zetwerk gecoat RAL 9006
6
aluminium profielen met isolatieglas gecoat RAL 9006
7
elektrische aandrijving
8
kantelarm verzinkt staal
9
aluminium waterslag gecoat RAL 9006
10 stalen spijlen hekwerk 50x8 gecoat RAL 9006 11 dtalen onderrol gecoat RAL 9006 12 convector opstelling
1 2 3 4
5
6 7 8
10 11 9 12
detailtekening van de schaarramen
38
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
opdrachtgever | De Key/De Principaal, Amsterdam ontwerp | HVDN architecten, Amsterdam (www.hvdn.nl) ontwerpteam | Albert Herder, Vincent van der Klei, Jean-Marc Saurer projectteam | Albert Herder, Jean-Marc Saurer, Rodger van Leeuwen architectonische engineering | Jean-Marc Saurer bouwkundig aannemer | Van der Waal, Vlaardingen advies constructies | Bouwadviesbureau Strackee, Amsterdam realisatie | 2006
bouwproduct
Chatham-steen
projectportfolio
Qubic Amsterdam In het plan voor 500 à 1000 studentenunits in de Amsterdamse Houthaven is aan het beeld van een barakkendorp ontkomen door de containers te vatten in een sterke vorm die alles bindt. Hiervoor zorgt een donkere plaat aan boven- en onderzijde met kolommen ertussen. HVDN Architecten
De Chatham-steen met een verticale schijnvoeg is eenvoudig in halfsteensverband te metselen. Het beeld dat ontstaat, wekt de indruk een tegelverband te zijn. De afmetingen van de steen wijkt af van de standaard maat. Daas Baksteen B.V.
Q wwwpagina bp7621
Q wwwpagina p4450
bouwproduct
portret van...
nummer 5 - november 2006
Verticaal vouwraam
projectportfolio
Kasteel Sciencepark
Het schaarraam is een verticaal vouwraam, dat in eerste instantie handmatig werkt en in elke gewenste openingsstand is te brengen. Door een elektrische aandrijving toe te voegen, is het makkelijker om het raam te openen tot een panoramisch Frans balkon. Eurodeur B.V.
Het kasteel is als entreegebouw het visitekaartje van het Sciencepark naar de stad en ligt aan de uiterste westzijde. Als geluidsoplossing voor de overlast van de nabijgelegen spoorwegemplacement is het gebouw omhuld met een losstaande glazen gevel. HVDN Architecten
Q wwwpagina bp7622
Q wwwpagina p2495
Albert Herder
virtuele tour
De Albatros
Albert Herder houdt van fanatieke, betrokken, uitgesproken opdrachtgevers die het hele ontwerp- en bouwproces willen meemaken. Hij zoekt er nog een voor zijn beste project. Het leukst aan zijn werk vindt hij de prille start van een opgave en het gebouwde resultaat. HVDN Architecten
Ook een kijkje nemen in De Albatros? Neem dan vast een virtueel voorproefje en bekijk het gebouw vanuit alle hoeken op Architectenweb.nl!
Q wwwpagina n8097
Q wwwpagina n8098
39
Woongebouw “De Albatros”
Gerelateerd op architectenweb.nl
40
architectenweb magazine
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Het gemeentehuis vanuit het noorden, rechts de pui van het personeelsrestaurant Het atrium met rechts de glazen liftschacht
Doorsnede waarin de vervorming van de cilinde en de helling van het dak duidelijk wordt
42
architectenweb magazine
geeft het stadscentrum wel een nieuwe ordening. De cilindrische toren verjongt naar beneden toe en is niet te duiden als een regelmatig ovaal. De plattegrond van de begane grond heeft een eivorm, met de bolle kant naar het oosten gericht. Bij de vijfde en bovenste verdieping heeft de eivorm zich precies omgedraaid. Ook het dak en de laagst gelegen gevelband over de glazen pui van de begane grond hellen in tegenovergestelde richting. Het dak loopt schuin af naar het oosten en de gevelband opent zich juist naar het oosten toe. Zo ontstaat er een vorm die in eerste instantie makkelijk te plaatsen lijkt, maar die steeds meer vragen oproept naarmate men er beter naar kijkt. Dat kijken vraagt even tijd, maar loont dan wel de moeite. De vorm kan wellicht het best omschreven worden als een soort reuzewikkel. De cilinder is opgebouwd uit een serie horizontale banden van antracietkleurige keramische leien. Dankzij deze materialisering sluit het gebouw op sympathieke wijze aan op haar omgeving. Per verdieping zijn er twee smalle, diepgelegen raamstroken aangebracht die het gehele gebouw omlopen en onderbroken worden door de opengewerkte trappenhuizen. De laagste van de twee raamstroken is het breedst en ligt op ooghoogte van de medewerkers wanneer die achter hun bureau zitten. Deze strook biedt vooral veel zicht naar buiten en varieert in hoogte; aan de oost- en noordkant zijn de ramen hoger om zoveel mogelijk indirect licht naar binnen te laten. Aan deze zijden opent de raamstrook zich bovendien
nummer 5 - november 2006
project belicht
naar de stad toe. De ramen aan de zuid- en westkant zijn lager om het directe zonlicht en de warmte zoveel mogelijk te weren. De tweede, hoger gelegen raamstrook is van uniforme hoogte en laat het licht tot diep in het volume doordringen. Doordat de ramen zo diep liggen en de gevelbanden elkaar zo snel opvolgen, werkt het volume als geheel vervreemdend, alsof het schaalgevoel is zoekgeraakt. Op de foto lijkt de toren wel twee keer zo groot als in het echt. De ingang aan de noordoostkant wordt niet nadrukkelijk aangekondigd, maar de weg wijst zich vanzelf vanuit de stedenbouwkundige situatie. Ze ligt een paar meter achter de rooilijn van het gebouw, waardoor men onder de gevelbanden door loopt en een ruime loggia betreedt alvorens door de glazen pui het gebouw binnen te dringen. Achter de pui ligt een hoog en smal amandelvormig atrium, afgedekt met een glazen dakconstructie. Nu valt pas op dat de vloer van de begane grond ongeveer een meter onder het waterpeil in vijver rondom het gebouw ligt. De brede witte borstweringen van de verschillende verdiepingen worden afgewisseld met rijen vensters, in tegenstelling tot de gevel, nu slechts ĂŠĂŠn per verdieping. In de borstweringen zijn op regelmatige afstand kleine ronde afvoerkapjes zichtbaar, die niet alleen structuur en ritme geven aan de brede witte banden, maar
De bizarre vorm en beeldtaal van het oude raadhuis blijft behouden
43
Gemeentehuis Vught
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Begane grond 1
entree
2
centrale balie
3
centrale hal
4
wachtruimte
5
spreekkamer/
13 14
7
6
balie
7
kantoor
8
trappenhuis
9
lift
12
11
vergaderruimte 7
7
13
5
6
15
6 12
10 5
3
9 16
10 toiletten 11 kleedruimte
1
2
12 berging
4
5
13 techniek 14 archief 15 fietsenstalling 16 dienstingang
1e verdieping 17 vide 13
18 lounge ruimte
24
19 pantry 20 loopbrug
8 21
21 bode
20
19
22 kantine 23 keuken 24 computerruimte
12
7
7
9
12 23
22 22
7
18
17
9 10
7
5
17
7
5e verdieping 25 burgemeester 26 wethouder 27 secretaris 28 collegekamer
27 26
29 dakterras 28
19 8
29
26 25
4 7
44
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
ook de stijgende warme lucht in het atrium afvoeren ten behoeve van het binnenklimaat. Onder het glazen dak hangen ronde spiegels die ’s avonds het licht van de schijnwerpers diffuus weerkaatsen en zo het atrium oplichten. De sterke horizontale geleding van de witte borstweringen wordt aan de zuidwestkant scherp afgesneden door een glazen koker voor de lift. Bezoekers worden slechts in beperkte mate getrakteerd op de bijzonderheden van het gebouw. De buitenkant kan iedereen natuurlijk zien, net als het hoogteverschil aan de binnenkant, maar daarna worden de mogelijkheden om het gebouw goed te bekijken nogal ingeperkt. Rechts van de ingang bevindt zich de receptie en aan de andere kant van het atrium ligt een rij spreekkamertjes, maar daar blijft het bij. Voor de medewerkers is het gebouw echter een volwaardige kijkmachine. Daarover zo meer. De hogere verdiepingen bestaan, zeer eenvoudig, uit een gang met kantoren aan weerszijden: kleinere kantoren aan het atrium en grotere kantoren aan de gevel. Zowel aan de noord- als aan de zuidkant is een trappenhuis gesitueerd. Het interieur is elegant en rustig bekleed: lichte houtsoorten, afgewisseld met schoon beton voor de trappen, terwijl de wanden bekleed zijn met wit gestuukt geperforeerd gipsplaat ten behoeve van de akoestiek. Dan is er nog het grijs van het geschilderde staal. Doordat op elke verdieping zogenaamde computervloeren zijn toegepast, is de bedrading netjes in de vloer weggewerkt. De betonnen plafonds zijn gewoon gestuukt en geven niet de vrekkige indruk van een verlaagd plafond.
nummer 5 - november 2006
Op de eerste verdieping van de toren ligt een forse glazen brug naar het wigvormige bijgebouw, waar op de begane grond een aantal technische en facilitaire ruimtes zijn gevestigd. Op de eerste verdieping van het bijgebouw ligt het personeelsrestaurant. De wig vormt als het ware een harde ondoordringbare rand rondom het gehele ensemble, waardoor het gemeentehuis als object wordt omkaderd, van een achtergrond wordt voorzien en zich duidelijk en uitsluitend richt op het noorden en het oosten. De eenduidige oriëntatie van het gebouw wordt versterkt door het hellende dak en doordat een derde van de hoogste verdieping is ingeruimd voor een weids dakterras, waarvandaan men uitzicht heeft over Vught en het verderop gelegen ’s-Hertogenbosch. De dakrand is uitgewerkt als een stalen pergola, die er feitelijk toe dient om de glazenwasserinstallatie aan op te hangen.
Het gebouw openbaart zich als een echte kijkmachine, elke beweging biedt een nieuwe verrassing
Voor de medewerkers openbaart het gebouw zich als een echte kijkmachine. Elke beweging biedt een nieuwe verassing. Vanuit het gebouw en vanaf het dakterras kijken ze naar de stad, terwijl ze vanuit de kantine hun eigen gebouw kunnen zien. In de lift wordt de ruimte van het atrium ervaren en bij elke draai die ze maken tijdens de wandeling naar de werkplek, komt een nieuw aspect van de ruimte aan het licht. Dit gebouw, dat in eerste instantie zo eenvoudig lijkt, ontvouwt ziah als een waar avontuur.
45
Gemeentehuis Vught
De receptiebalie en de ingang, gezien vanaf de liftschacht
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
het dakterras met de stalen pergola het trappenhuis personeelsrestaurant met uitzicht op het gemeentehuis
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
betonkolom breedplaatvloer met betonkernactivering afschotlaag dampremmende laag dakisolatie minerale wol dakbedekking akoestisch stucwerk staalconstructie stelsok gevelonderhoud installatie railgevelonderhoud installatie RVS spankabels RVS buisleuning houten gevelelement houten regelwerk keramische leipannen lood NHL 30 gepertineerd metalstud voorzetwand met geperforeerde gipsplaat rockpanel gevelplaat aluminium kozijn koof zonwering noodafvoer 16
13
9
8
10
12 11
8 14
14
18
12 16
6
5
4
3
2
7
14
21 20 1
19
46
detailtekening van de stalen pergola
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
Opdrachtgever | Gemeentebestuur gemeente Vught ontwerp | Architectenbureau De Twee Snoeken, ‘s Hertogenbosch (www. tweesnoeken.nl) architecten | Maarten Willems en Tanja Lamers projectleider | Bert Kaasjager hoofdaannemer | Bouwbedrijf van de Ven Veghel constructeur | Adviesbureau van de Laar Eindhoven Adviseur installaties | ABT Adviesbureau Velp realisatie | 2006
bouwproduct
bouwproduct
portret van...
nummer 5 - november 2006
Glazen overkapping
projectportfolio
Mariëndael
De ovaalvormige glazen overkapping van het gemeentekantoor heeft een lichte hellingshoek, en wordt ondersteund door stalen kokers, die op meerdere steunpunten in een ondergelegen constructie liggen. De maximale vrije overspanning bedraagt 3200 millimeter. Brakel Atmos
Het multifunctioneel centrum Mariëndael is gelegen op een markante plaats aan de as tussen het kasteel Henkenshage en een nieuw gemeentehuis. De kopgevels van het tunnelvormige gebouw zijn gericht naar beide bouwwerken. De zijgevels hebben een gesloten karakter. Architectenbureau De Twee Snoeken
Q wwwpagina bp7619
Q wwwpagina p6066
Plafondplaat
projectportfolio
Hoofdkantoor Würth
Rigitone is een gipsplaat met regelmatige, verspringende en willekeurige perforaties. Deze zijn vierkant en rond, en dragen bij aan de visuele uitstraling. Samen met een akoestisch vezeldoek aan rugzijde zorgen ze eveneens voor een optimale geluidsabsorptie. B.P.B. Nederland b.v. / Rigips
De nieuwbouw van het hoofdkantoor van handelsonderneming Würth en het logistiek centrum in Den Bosch zijn onder één dak gebracht. De gekozen dakvorm zorgt voor een natuurlijke overgang tussen het bedrijventerrein en het naastliggende natuurgebied. Architectenbureau De Twee Snoeken
Q wwwpagina bp7620
Q wwwpagina bp6067
Maarten Willems
virtuele tour
Gemeentehuis Vught
Volgens Maarten Willems, die als kind al architect wilde worden, is ‘kracht door eenvoud’ de definitie van architectuur. Hij gaat terughoudend met kleur om en hanteert als motto onder andere de befaamde uitspraak ‘form follows function’. Architectenbureau De Twee Snoeken
Ook een kijkje nemen in het Gemeentehuis Vught? Neem dan vast een virtueel voorproefje en bekijk het gebouw vanuit alle hoeken op Architectenweb.nl!
Q wwwpagina n8095
Q wwwpagina n8096
47
Gemeentehuis Vught
Gerelateerd op architectenweb.nl
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Woontorens “De Loodsen” te Amsterdam door Wingender Hovenier Architecten
Expressie
detail
in
Aan de Piet Heinkade in Amsterdam, op een steenworp afstand van Pakhuis De Zwijger, wordt de laatste hand gelegd aan De Loodsen. Deze plek staat niet alleen bol van de Amsterdamse handelsgeschiedenis, maar vormt ook een overgangsgebied tussen de Oostelijke Haveneilanden en het centrum van Amsterdam. Wingender Hovenier Architecten tekenden voor het ontwerp van Toren 1 en 6. Het resultaat? Twee robuuste hoektorens zonder enige functionele expressie.
e plannen voor de gehele zuidelijke IJ-oever, waar de Piet Heinkade deel van uitmaakt, worden gekenmerkt door een vol programma en een zeer hoge bebouwingsdichtheid. Er wordt een stedelijk gebied ontworpen waarin kan worden gewoond, gewerkt en gerecreëerd; omdat het water van de voormalige handelshavens geen millimeter wijkt, wordt het stedelijk weefsel op de smalle, langgerekte handelskaden steeds dichter, compacter en complexer – als een echte stad. Dit is het stedenbouwkundig kader waarbinnen het architectonisch ensemble ‘De Loodsen’ gesitueerd is. Het complex is onder supervisie van Köther en Salman Architecten ontworpen, terwijl de zes individuele gebouwen door drie verschillende architectenbureaus in samenspraak met elkaar tot stand zijn gekomen; Köther en Salman zelf, hvdn architecten en Wingender Hovenier Architecten.
D
Door | Marjoleine van Schaik fotografie | Stefan Muller
De Loodsen zijn in een rechthoekige plattegrond geplaatst, met aan de lange noordkant de Veemkade aan de IJhaven. Het blok sluit aan de oostkant aan bij de pakhuizenrij die als een reeks treinwagons langs de gehele Veemkade ligt. Parallel aan de zuidkant van het blok, de stadskant, lopen de doorgaande weg en de spoorlijn, beide langgerekte structuren die een verbinding leggen tussen het Centraal Station Amsterdam en de Oostelijke Haveneilanden. Het blok wordt hier ontsloten, met twee binnenhoven die aan deze kant open zijn gelaten. De korte westkant wordt afgesloten door Pakhuis de Zwijger. De eerste twee van de zes Loodsen liggen langs de Veemkade. Als twee treinwagons voegen ze zich moeiteloos in de eeuwenoude pakhuizenstructuur. Gebouwen drie
48
architectenweb magazine
nummer 5 - november 2006
49 Seniorenwoningen Woontorens “De Plussenburgh� "De Loodsen"
project belicht
de vierkante Toren 6, gezien vanuit oostelijke richting
en vier zijn haaks op de kade geplaatst, midden achter de eerste twee, maar met een overkraging die op de liggende gebouwen lijken te rusten. De binnenhoven aan weerszijden van de dwars gepositioneerde gebouwen staan met elkaar in verbinding door een glazen atrium en zijn open gelaten aan de zuidkant. De hoeken van het geheel worden afgesloten door Toren 1 en 6, de torens van Wingender Hovenier Architecten.
doorsnede
50
De torens bevatten 3-, 4-, en 5-kamerappartementen en een aantal mindervalidewoningen. Het standaard programma voor de woontorens, bedoeld voor grote gezinnen, strookte volgens de architecten niet met het stedelijke allure en de zeer hoge bebouwingsdichtheid die de zuidelijke IJ-oevers steeds meer kenmerkt. De gebouwen zijn daarom als casco ontworpen, zodat de plattegronden op de lange termijn flexibel zijn en kunnen worden aangepast aan een andere doelgroep. Er kan zowel binnen het casco van de woning als in de verdelingen van de woningen per verdieping gewijzigd worden. Het gevolg van de flexibele plattegronden is dat aan de buitenkant niet te zien is hoe de woningen zijn gesitueerd; met andere woorden, alle functionele expressie in de gevel is achterwege gelaten. Dit is vervolgens doorgevoerd als ontwerpelement; de woonfunctie van het gebouw is niet afleesbaar aan de buitenkant, ware het niet dat er hier en daar een wasrekje buiten is gehangen of een pot met vrolijke rode petunia’s de neutraliteit van de gevel doorbreekt. De entree van Toren 6 is geplaatst in de vijf meter brede steeg achter het gebouw, die bedoeld is om een scherp contrast te slaan tussen de extreme dichtheid van de
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
gebouwen en de plotselinge openheid van de binnenhoven. De toegangsdeur met deurbellen, intercom en brievenbussenrijen – echte weggevertjes als het op woonfunctie aankomt – ligt verscholen in een arcade, achter een rij dikke bakstenen kolommen. De gebouwen wekken een robuuste indruk. Toren 6 heeft een vierkante plattegrond van 23 x 23 m en is 11 bouwlagen hoog. Toren 1 heeft een iets rechthoekige plattegrond en meet 21 x 28m. Ter hoogte van de 5e bouwlaag verspringen de gevels naar binnen toe, waardoor de gebouwen zich naar boven toe verjongen. De onderste verdieping vormt een plint waarin bedrijfsruimtes komen. Hoeveel belang er gehecht is aan het doorvoeren van de juiste detaillering blijkt uit de betonbanden die de gevels horizontaal geleden. Tussen de banden zijn kamerhoge open-
slaande ramen geplaatst, recht onder elkaar en met gelijke intervals. Deze waren voor het ontwerp een vereiste, zowel om de pakhuistypologie door te voeren als om de beoogde gevelindeling te verkrijgen. De reglementen schreven voor dat er een strook brandwerend materiaal op het onderste deel van de ramen gelegd moest worden om brandoverslag te voorkomen. In een speciaal hierDe woontorens hebben een voor ontwikkeld prokarakter gramma, erkend door de brandweer, bleek dat een betonnen overkraging van 50 cm hetzelfde effect zou hebben als de gebruikelijke verticale bescherming. En dus hebben de woningen kamerhoge openslaande ramen zonder hinderlijke brandwerende beglazing, maar met zeer beeldbepalende betonranden. De gevelbekleding is van een speciaal ontwikkelde baksteen-
Zicht op De Loodsen vanuit het zuiden.
nummer 5 - november 2006
51
tijdloos
Woontorens "De Loodsen"
situatie
project belicht
52
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
architectenweb magazine
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
3 2 1
2
2
2
2
2
2
1 9
9 6
4
4
6 10 8
7
8
3
1
woonkamer
6
berging
2
slaapkamer
7
trap
3
serre
8
lift
4
badkamer
9
gang
5
keuken
10 hal
5
6
8
8 10 7
plattegrond van Toren 1, 6e tm 10e verdieping
plattegrond van Toren 6, 6e tm 10e verdieping
melange met als hoofdtoon bruin (Toren 6) en rood (Toren 1). Ook daarin ligt de zorgvuldige detaillering besloten. Er is zeker niet over een nacht ijs gegaan bij het samenstellen van de steenmelanges. De steen geeft de torens een groot deel van de in het ontwerp nagestreefde vanzelfsprekendheid. Het is alsof ze in geen ander materiaal gebouwd hadden kunnen worden. De stenen spelen een spel met de lichtinval, bijna zoals de bijzondere lichtreflecties waar vroeger de meesterschilders, geïnspireerd door de Hollandse luchten, zich in specialiseerden. Het geeft de gevel een tastbaarheid, een tactiliteit waarmee de torens zich onderscheiden van gladde gevels waar het licht ondubbelzinnig op afkaatst. Dit is met name het geval bij Toren 6. De expressiviteit van de toren wordt bovendien versterkt door de vierkante plattegrond, terwijl bij Toren 1 de rechthoekige vorm meer vragen over functie lijkt op te roepen.
architectuur op zoek is. Voor dit oeuvrebureau heeft goede architectuur een bepaalde vanzelfsprekendheid over zich, een tijdloos karakter, alsof het er al jaren staat. Een zekere flexibiliteit in de functie en een zekere openheid in de functionele expressie is hiervoor van belang. In het geval van De Loodsen was De woontorens hebben een de flexibiliteit in het programma karakter een startpunt en vloeide het ontbreken van functionele expressie in de gevel daaruit voort. De kracht van deze torens zit hem in de extreme doorvoering van die neutrale robuustheid, de expressie op detailniveau.
Deze robuuste neutraliteit sluit bijzonder goed aan bij de pakhuistypologie, waarnaar in De Loodsen gezocht is. Het pakhuis is van oudsher een bouwtype waarbij ‘verschillende goederen’ in de loop der tijd en met het veranderen van de markt op verschillende wijze in het pakhuis zijn ‘opgeslagen’. Zo geldt dat hier voor de bewoners, waarvan de aard (de samenstelling van huishoudens) aan verandering onderhevig kan zijn. Ook de kamerhoge openslaande ramen, het gebruik van baksteen en de robuuste eenvoud die de torens uitstralen, zijn referenties aan de pakhuistypologie. Elke typologische referentie aan het pakhuis sluit naadloos aan bij de historische continuïteit en de verankering in plaats en tijd waarnaar Wingender Hovenier in hun
nummer 5 - november 2006
Toren 1 en 6 maken deel uit van De Loodsen, die een onderdeel vormen van een stedenbouwkundig plan dat zich op haar beurt als opgave stelt om een bepaalde verankering in de stad te bewerkstelligen. Dat de architecten dit goed begrepen hebben, blijkt niet alleen uit de torens zelf, maar ook uit het feit dat ze die hardnekkig Toren 1 en 6 blijven noemen – ondanks het feit dat de gebouwen eigenlijk Peper en Kaneel schijnen te heten. Geen op zichzelf staande opgave dus, de torens zijn onderdeel van een groter geheel. De zoektocht naar een verankering in plaats en tijd begint op het niveau van het stedenbouwkundig plan en werkt door tot in de details van de individuele architectuur. Het resultaat? Een robuuste architectuur waarvan de vanzelfsprekendheid, de schoonheid zelfs, in het detail besloten ligt. Maar hoe kan het ook anders? Mies van der Rohe zei het tenslotte al: God is in the Details.
53
tijdloos
Woontorens "De Loodsen"
5
project belicht
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
1 2 3
3
8
9
4 5 3
7
De zuidgevel van Toren 6
6
betonvloer 190 mm (tunnelkist)
1
aluminium daktrim in vlak metselwerk, kleur RAL 8002
2
metselwerk
3
prefab betonband met kleurtoeslag bevestigd aan stalen consoles
10 4
vensterbank
5
prefab betonnen binnenblad 90 mm
6
zwevende dekvloer 60 + 20 mm met
7
betonvloer (tunnelkistsysteem)
8
aluminium kozijn, kleur RAL 9007
9
hekwerk: stripstaal 8 x 60 mm en
vloerverwarming
11
8 x 150mm, spijlen staafstaal 12 x 12mm, kleur RAL 7022 10 portiekwand/plafond aluminium plaat, kleur RAL 9007 11 natuursteen trap / plint
detaildoorsnede
54
detaildoorsnede ter plaatse van de betonoverkraging
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
project belicht
Opdrachtgever | Ymere Ontwikkeling, Amsterdam/Hopman Interheem Groep, Gouda ontwerp | Wingender Hovenier Architecten, Amsterdam (www.winhov.nl) ontwerpteam | Jan Peter Wingender, Joost Hovenier, Marcel Lok stedenbouwkundig plan | Köther & Salman, Amsterdam terreininrichting | DS Landschapsarchitecten aannemer | Bouwcombinatie Moes BAM, Almere constructeur | Pieters Bouwtechniek, Almere realisatie | 2001/2006
bouwproduct
bouwproduct
portret van...
nummer 5 - november 2006
Profielsysteem Alcoa
projectportfolio
Lelylaan
In project De Loodsen is uit het profielsysteem Alcoa voaor aluminium kozijnen ramen en deuren uit de serie RT62 en vliesgevels in de AA 100 Q-serie toegepast. Voor een betere bescherming zijn de profielen in twee lagen gemoffeld in een RAL-kleur. Kolf & Molijn B.V.
Het stedenbouwkundig plan voor 500 woningen, bedrijfsruimtes en parkeergarages maakt deel uit van een grootschalige herstructurering tussen het Surinameplein en het station Lelylaan. Het plan middelt tussen de ‘klassieke’ en de ‘moderne’ stad. Wingender Hovenier Architecten
Q wwwpagina bp7618
Q wwwpagina p2580
Klampaert Classic
projectportfolio
Woninggebouw Apeldoorn
De Klampaert Classic is een handvormsteen, die is vervaardigd uit een zeer oude zeeklei. In combinatie met een beproefd productieproces zorgt deze grondstof voor een rijke textuur en kleurstelling, waardoor de steen past in vele architectuurstijlen.
Het gebouw met daarin woningen en een supermarkt voegt zich in zowel de reeks van grote gebouwen van het aangrenzende Beekpark als in het dichte stedelijke patroon van de binnenstad. De daktuin vormt een integraal onderdeel van het ontwerp. Wingender Hovenier Architecten
Q wwwpagina bp7617
Q wwwpagina p6065
WHA
virtuele tour
DeLoodsen
Wingender Hovenier Architecten vindt dat goede ontwerpen aan de keuze tussen vorm en functie voorbij gaan. Het máken van ontwerpen gaat bij het bureau boven het bedenken ervan. Tip voor jonge architecten: ‘Ga studeren aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam’. Wingender Hovenier Architecten
Ook een kijkje nemen in De Loodsen? Neem dan vast een virtueel voorproefje en bekijk de torens vanuit alle hoeken op Architectenweb.nl!
Q wwwpagina n8093
Q wwwpagina n8094
55
Woontorens "De Loodsen"
Gerelateerd op architectenweb.nl
NIEUW VOOR NEDERLAND! SEMCO DUR CLEAN Het glas met zelfreinigende werking! Goed nieuws voor de architecten- en bouwwereld. Het Duitse concern Semcoglas introduceert haar succesvolle Semco Dur Clean glas nu ook op de Nederlandse markt. Een innovatief glasconcept waarmee u tot 50% op de reinigingskosten kunt besparen en het milieu aantoonbaar minder belast. Semco Dur Clean heeft een zeer hoge resistentie tegen zout water en laat zich “wonderschoon� toepassen in gevels of overkappingen met royale glasvlakken. Denk aan kantoorgebouwen en winkelcentra maar ook in de woningbouw komt Semco Dur Clean uitstekend tot zijn recht. Surf naar: www.semcoglas.com voor meer informatie of bel met (06) 54 99 51 57 voor een demonstratie door een van onze adviseurs. E-mail: rohenkohl@home.nl
Semco Dur Clean: wonderschoon!
DAT ZULLEN WE EVEN TESTEN
projecten kort
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Projecten kort
Van alle projecten in deze rubriek vindt u meer informatie op www. architectenweb.nl. U vindt deze door het bijbehorende wwwpagina nummer online in te typen. UNStudio
door: Eric Frijters
Theehuis
De structuur op de top van de eerste bunker is bedoeld als een mogelijkheid voor de opdrachtgever om zich terug te trekken met zakelijke relaties. Doordat de sculptuur vrijwel volledig bekleed is met roestvrij staal, schittert deze in de zon. De platen zijn in het werk tot één geheel gelast. Om te voorkomen dat het plaatwerk opbolt bij temperatuurwisselingen, is een noppenpatroon in het staal geponst. Op één plaats opent de hermetische figuur zich door middel van een reusachtig venster en toont zich het interieur. Het theehuis bestaat feitelijk uit één grote kamer, die boven het maaiveld zweeft. De toegang bevindt zich op de begane grond. Achter een futuristisch open schuivende deur leidt een trap rechtstreeks naar het overvloedig licht dat het zogeheten panoramavenster in de verblijfsruimte toelaat. In de toevoeging zijn elementaire faciliteiten opgenomen, zoals een pantry en sanitaire voorzieningen.
58
UNStudio
De twee bunkers op het landgoed Groot Kantwijk vormen een onderdeel van de Hollandse Waterlinie en zijn in 1936 aan de uitgestrekte verdedigingswerken toegevoegd. Daar wil de opdrachtgever een nationaal centrum voor de polosport ontwikkelen. UN Studio won de besloten prijsvraag voor een theehuis, dat uit zou zien over de polovelden en het indrukwekkende landschap.
Opvallend aan de ingreep van UN Studio is het scherpe contrast met de bunker. Waar de laatste zich presenteert als een monolithische massa, daar openbaart de hightech toevoeging zich aan de binnenkant als een lichte structuur, waarvan de staalconstructie nog zichtbaar is tussen de houten wandafwerking. De toevoeging lijkt op een vreemd wezen, dat bezit heeft genomen van een moederlichaam. De ruwe verschijning van de ‘host’ steekt prachtig af tegen de gladde huid van de toevoeging.
UN Studio – www.unstudio.com Q wwwpagina p6039
architectenweb magazine
projecten kort
Luuk Kramer
Karola van Rooijen
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Schuuratelier
WORM
In het buitengebied tussen de Veluwe en IJssel restaureert Faro architecten een oude boerenwoning. Het honderdvijftig jaar oude gebouw is met eenvoudige middelen getransformeerd tot één grote ruimte. Het interieur doet bescheiden aan. Het atelier beschikt daarbij over een kitchenette, een badkamer met douche en een zolder waar overnacht kan worden. In het exterieur maakt de modernisering zich kenbaar door het grote panoramavenster. Daar lijkt het vrijstaande gebouwtje zijn draagstructuur bloot te lachen. Vier grote glazen platen openen een hoek van het gebouw en maakt het fascinerende ritme van de draagstructuur zichtbaar. De architectuur is met ogenschijnlijk pragmatische terughoudendheid gematerialiseerd. De natuurlijke kleur van hout beheerst het beeld van het interieur. De gevelaanzichten refereren aan een eenvoudig geteerde schuur.
Vijf jaar geleden ontwikkelde 2012 Architecten een flexibel gereedschap, waarmee een willekeurig gebouw geschikt kan worden gemaakt voor tijdelijk gebruik. In 2004 wordt WORM, de Rotterdamse organisatie voor experimentele film en muziek, een monumentaal pand ter beschikking gesteld. Daarin moeten alle toevoegingen bouwkundig los staan van de bestaande structuur. De wetgeving staat enkel klemverbindingen toe. De uitvoering van het plan vond plaats in eigen beheer. Bijna alle materialen zijn hergebruikt. Het schetsontwerp was eigenlijk een boodschappenlijst voor de gewenste soort en hoeveelheid te verwerven materialen. WORM vond die materialen in kantoren die op de nominatie stonden om gesloopt te worden. De inventarisatie van die ‘oogst’ vormt de basis voor het definitieve ontwerp, dat zich als een vreemd wezen in een bestaand lichaam heeft geklemd. Doordat de ingreep zich in een specifieke houding heeft gewurmd, ontstaat een ruimtelijke organisatie die aanleiding is voor rondgang door het monumentale pand.
Faro architecten b.v. – www.faro-architecten.nl Q wwwpagina p4770
2012 Architecten – www.2012architecten.nl Q wwwpagina p5419
nummer 5 - november 2006
59
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Rob Hoekstra
projecten kort
Theater De Spiegel In Zwolle opent een uniek theater haar deuren. De theaterzaal is zowel geschikt voor klassieke concerten als voor toneelvoorstellingen. Dat multifunctionele karakter heeft gevolgen voor de akoestische eigenschappen van de zaal. De hoeveelheid geluid die een orkest produceert verschilt nogal van die van toneelspelers en alleen als het geluid in verhouding staat tot de ruimte waarin gespeeld wordt, is alles goed te horen. In De Spiegel wordt geluidsvervorming voorkomen met een beweegbaar plafond. Een orkest maakt veel geluid, daarom wordt tijdens een concert het plafond in de hoogste stand gezet. Bij toneel werkt het precies andersom. Stemmen mogen niet verdwalen in een te grote ruimte, dus wordt het plafond tijdens toneel op de laagste stand gezet. Het theater heeft in de compactste vorm ruimte voor 850 plaatsen. Door het plafond 6 meter omhoog te brengen en de toneelopening te vergroten van 14 x 8 naar 18 x 14 meter wordt extra ruimte toegevoegd aan het akoestisch volume en is de zaal geschikt voor concerten. Door het verhogen van het plafond wordt tevens de galerij bij de zaal getrokken, waardoor er 1000 zitplaatsen beschikbaar zijn. In het exterieur is de zaal herkenbaar aan de bolvormige geometrie, vervaardigd uit titaanzink. De ronde vorm is verzonken in een doosvormig volume. Dat bestaat op zich uit twee delen: het gemetselde toneelhuis en de foyers. Het
60
toneelhuis is gemetseld, de foyers hebben aluminium/houten puien. De foyers beogen het contact tussen mensen te bevorderen en zijn daarom ruim uitgevoerd. Op verschillende plaatsen zijn zitjes gesitueerd voor intieme gesprekken. Gevelhoge glasstroken die tussen de op arbitraire afstand geplaatste houten stijlen zijn gevat, bieden een magnifiek uitzicht op directe omgeving.
Greiner van Goor Architecten b.v. – www.gvg.nl Q wwwpagina p6038
architectenweb magazine
projecten kort
Cor Verdouw
Ximena Davalos
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Basalttuin
Plaatsvervangende boerderij
Meer en meer mensen lijken hun tuin met bouwkundige middelen in te richten. Dat is niet merkwaardig in een land waar privé-groen overwegend in minuscule versies wordt verkregen. Onder het motto ‘als we natuur willen, dan rijden we naar de Veluwe’ beschouwen deze opdrachtgevers hun ‘tuin’ liever als een onoverdekte woonkamer. De zwartgranieten vloer van de overdekte woonkamer wordt daarom buiten voortgezet in ruwe basalt. Voor de melkwitte schutting van polycarbonaat zien de ontwerpers aanleiding in het interieur. De ruimte van de buitenkamer wordt georganiseerd door vier elementen. Een drie meter hoge bamboestruik is het enige plantaardige groen in de tuin. Een kunstwerk van Ad Haring en een tafel vormen daarnaast zelfstandige elementen in de ruimte. Het opvallendst is de verrijdbare serre. Feitelijk is het een groot hemelbed. De rolbare, doorzichtige ruimte is op het dak en aan de korte zijden gemaakt van glas. De openslaande deuren aan beide lange zijden zijn van halftransparant polycarbonaat. Voor wie in deze doorzichtige loungekast ligt, is een regenbouw een waar spektakel.
Voor een reusachtig programma van eisen staat Maas architecten slechts een bescheiden bouwvolume ter beschikking. De architecten openen het volledige repertoire van de trucendoos om dit dilemma het hoofd te bieden. Om te beginnen is het maaiveld met anderhalve meter verhoogd. Hierdoor ontstaat meer privacy, een verbeterd uitzicht op de omgeving en tellen de kubieke meters van het verdiept gelegen zwembad niet mee in het totale bouwvolume. Gesitueerd in het midden van een groot grasveld is de terp aanleiding voor een landschappelijke stapeling terrassen. Onder een frivool geplooide rieten kap, ontwikkelt zich boven op deze terp een contextgevoelige plattegrond. Het uitzicht op het coulissenlandschap en de oriëntatie op de zon zijn beiden aanleiding om op basis van een heldere routing specifieke plekken te ontwerpen. Die plekken staan vervolgens stuk voor stuk in een open verbinding met elkaar. De zichtlijnen die hierdoor ontstaan accentueren de ruimtelijkheid in het huis. De ramen aan het eind van de zichtassen verschijnen als veranderlijke schilderingen van het omliggende landschap.
Krill – www.krill.nl Q wwwpagina p5765
Maas Architecten b.v. – www.maasarchitecten.nl Q wwwpagina p5951
nummer 5 - november 2006
61
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Robert Poeze
projecten kort
Tuinpaviljoen Al ettelijke malen strandden bij Monumentenzorg de uitbreidingsplannen van het voormalige Oude Mannen en Vrouwenhuis in Soest. Het karakteristieke pand uit 1782 bestond oorspronkelijk uit drie woningen, die nu samengevoegd zijn tot ĂŠĂŠn woonhuis. Omdat het geheel deel uitmaakt van een beschermd dorpsgezicht, koos de bewoner voor een uitbreiding in de tuin. Op een plek waar eerder twee schuren stonden, staat nu een tuinpaviljoen, dat tevens dienst doet als gastenverblijf en atelier. Het paviljoen is opgebouwd uit twee bouwlagen. Het souterrain is een betonnen bak die nauwelijks boven het maaiveld uitsteekt. Langs de bovenrand is een glasstrook aangebracht die de onderwereld voorziet van magisch licht. Ook zichtrelaties zijn hierdoor mogelijk met de buitenwereld en de verdieping erboven. Op de betonnen kelder is een lichte houten constructie geplaatst. Het paviljoen lijkt te zweven, doordat het terras visueel los van het maaiveld is aangebracht. Daarop vormen 15 larikshouten portalen in een streng ritme van 90 cm op het hart de basis van de houtconstructie. In het interieur is het zicht op de constructie gehandhaafd. De houten structuur is waar mogelijk toegepast als drager. Aan de zuidzijde dienen de spanten als kozijnen en aan de gesloten noordkant vormen zij onderdeel van de boekenkast. Naar de buurzijde is het volume volledig gesloten en oogt
62
het bouwwerk als een typisch agrarische schuur. De overige twee zijden daarentegen zijn bijna volledig geopend. Enkel een zestal afzonderlijk te verschuiven, houten panelen bieden privacy aan het interieur en weren overtollig zonlicht. Vanuit het terras kan men genieten van een onbelemmerd uitzicht op de tuin, de kerkbuurt en de schitterende uiterwaarden van de Eem. In zijn geheel genomen vormt dit paviljoen het bewijs dat eigentijdse bouwkunst een welkome verrijking van een historische omgeving kan zijn. rooijakkers + tomesen architecten b.v. www.rooijakkers-tomesen.com Q wwwpagina p4556
architectenweb magazine
projecten kort
StudioSK
Rob Hoekstra
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Bouwhuis
Lightrailstation
Gelegen aan de A12 vormt het Bouwhuis van Klunder architecten, zelfs bij vluchtige waarneming, een helder architectonisch gebaar. Opvallend is de enorme constructieve uitkraging, die uitdagend flirt met de zwaartekracht. Eveneens kenmerkend zijn de stalen vakwerkliggers die consequent voor de opengewerkte geveldelen zijn geplaatst. De slanke windverbanden lijken de overwegend dichte geveldelen aaneen te rijgen. De zuivere articulatie van huid, constructie en het samenvallen daarvan, ontleent de architectuur aan de ruime afstand waarop de afzonderlijke middelen ten opzichte van elkaar zijn aangebracht. Op het maaiveld is de benodigde parkeercapaciteit in twee verdiepingen tegen het kantoorvolume geschoven. Het kantoor bestaat daarentegen uit twaalf bouwlagen. De bovenste, breed uitstekende verdieping herbergt het restaurant, het auditorium, diverse spreekkamers en een tuinterras met opmerkelijk grote bomen.
Een mix van staal en (gebogen) glas vormt al geruime tijd de materialiseringsstandaard voor stationgebouwen. Recentelijk is een derde materiaal aan dit palet toegevoegd. Vanaf nu vertonen zich stationsgebouwen enkel nog met een met houten delen beklede binnenkant. De sfeer op de perrons moet meer warmte uitstralen en door middel van goed gecomponeerde lichtinval en een kunstmatige verlichting krijgen de stations letterlijk een prettige uitstraling. Op verschillende plaatsen in Nederland wordt dit nieuwe vocabulaire al gebezigd. In het Haagse Leidschenveen verschijnt een futuristische cilinder als verbindingspunt tussen RandstadRail en een tramlijn. StudioSK is het ontwerpatelier van Movares. Dit ingenieursbureau adviseert op het gebied van infrastructuur en transportsystemen. Zij namen de bouw van enkele nieuwe stations voor hun rekening. De architectonische grammatica focust op logistieke organisatie, oriëntatie en sociale veiligheid. Daarom is gepoogd om met een vide en een transparante liftschacht, goede zichtlijnen tussen de twee verknoopte haltes te realiseren.
Klunder architecten – www.klunderarchitecten.nl Q wwwpagina p6037
StudioSK (Movares) – www.studiosk.nl Q wwwpagina p6040
nummer 5 -november 2006
63
nieuw online
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
nieuwe projecten op architectenweb.nl
Op deze pagina treft u een selectie aan van projecten die recent zijn toegevoegd aan architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle projecten surft u naar www.architectenweb/ projecten
Tuinhuizen als verblijfsruimte
Flexibel en representatief bedrijfspand
2by4-architects introduceerde een serie tuinhuizen en speelde daarmee in op de toenemende vraag naar kleine verblijfsruimtes. Doordat de maximale oppervlakte binnen de 10m² is gehouden, kunnen de gebouwtjes bouwvergunning- en welstandsvrij geplaatst worden. 2by4-architects
Het bedrijfspand Brugsteen te Breda is zeer flexibel van opzet, maar heeft tegelijkertijd een representatieve uitstraling. Het exterieur bestaat uit een rechthoekig gebouw uitgevoerd in donker stucwerk, dat doorkliefd wordt door een glazen hal. BARST – Buro voor Architectuur en Stedenbouw
Q wwwpagina p6048
Q wwwpagina p6042
Meer dan noodgebouw
Wonen als in een polderschuur
Transferium als één volume
In jachthaven ’t Raboes in Eemnes is een tijdelijk havengebouw verrezen, dat een markeringspunt vormt voor het herstel van deze unieke, historische locatie. Het uit authentiek steigermateriaal vervaardigde bouwwerk ontstijgt zo het niveau van een noodgebouw. Bureau Lakenvelder
Uitgangspunt in de verschijningsvorm van het langgerekte woongebouw Floriande in Hoofddorp is een traditionele polderschuur. De westgevel, met daarin de galerijen, is geheel omsloten door hout, terwijl de gevel aan de oostkant in een stoer blokverband is gemetseld. Sander Architecten
Het transferium bij Station Barneveld Noord bestaat uit een parkeergarage en een voetgangerstraverse over het hoofdspoor. De garage en de brug zijn in het project samengebracht in één volume met één architectonisch beeld. VHP stedebouwkundigen + architekten + landschapsarchitekten BV
Q wwwpagina p6050
Q wwwpagina p6041
Q wwwpagina p6043
Uw projectportfolio ook op architectenweb? Word lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland.
64
architectenweb magazine
nieuw online
xx
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Alhambra met appartementen
Paviljoen met vleugeldak
Prettig interieurdesign
Het Alhambra-complex, met 26 appartementen en een commercieel gedeelte op de begane grond, speelt een belangrijke visuele rol in het centrum van Vlissingen. De nieuwe opbouw van de voormalige bioscoop is zo ontworpen dat het perceel maximaal benut wordt. Archikon b.v.
Ter vervanging van een vervallen bezoekerscentrum aan de Tenellaplas in de Voornse duinen ontwierp FBW architecten een nieuw paviljoen. De dakvorm vertoont het beeld van vleugels van een vlinder en de draagconstructie is binnen zichtbaar gelaten. FBW architecten
FG Stijl combineerde materialen van hoge kwaliteit met hedendaagse kunst om een prettige esthetiek te geven aan het interieur van het Dylan Hotel. Daarbij is het design afgestemd op alle aspecten die het verblijf voor de gast aangenaam maakt. FG Stijl
Q wwwpagina p5938
Q wwwpagina p5710
Q wwwpagina p6052
Project als reactie en commentaar
Flexibel bedrijfsverzamelgebouw
Ontwikkeling centrum Druten
In de zogenaamde Noordstrook van de Delflandpleinbuurt in stadsdeel Slotervaart, werkt ANA architecten momenteel een blok uit voor 106 koopwoningen. Het project is zowel een reactie als een commentaar op de transformatie van de stedenbouwkundige context. ANA Architecten
In Osdorp (Amsterdam) is een bedrijfsverzamelgebouw gerealiseerd met tien bedrijfsruimten op de begane grond en twaalf ateliers op de verdiepingen. De verschillende ruimtes zijn koppelbaar, waardoor een grote mate van flexibiliteit is verkregen. Studio Y architecten
In het plan voor de ontwikkeling van het centrum van Druten blijft de bestaande bebouwing voor het grootste deel behouden. De bestaande winkelstraten, de Markt en het plein voor de kerk worden verbeterd, maar behouden hun aard en schaal. Bureau van Droffelaar
Q wwwpagina p5971
Q wwwpagina p6058
Q wwwpagina p6047
nummer 5 - november 2006
65
architectenweb
Architecten presenteren zich met een projectportfolio op architectenweb.nl
www.architectenweb.nl/projecten
online
Architecten zijn trots op hun projecten. En vaak terecht. Architectenweb.nl biedt Nederlandse architecten daarom een podium om hun projectportfolio te presenteren aan een breed publiek. Handig als u zich wilt voorbereiden op de keuze van een architect. Maar ook voor diegene met liefde voor architectuur is de architectenweb projectgids een rijke bron om dagenlang in te verdwalen.
Belangrijkste kenmerken projectgids - Presentaties van circa 3200 projecten onderverdeeld in de disciplines architectuur, stedenbouw, tuin en landschap en interieur - Handige zoekfunctie op projectsoort, trefwoord en naam architect - Wekelijks aangevuld met nieuwe projecten - Heldere projectpresentaties in woord en beeld Schrijf u ook online in op onze wekelijkse projecten nieuwsbrief! Uw projectportfolio ook op architectenweb.nl? Word lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bureau op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).
fagerhult ...het licht uit zweden Laten we wel zijn: goed licht vergroot het welzijn. Een leefomgeving die met bezieling en zorg is verlicht, inspireert en stimuleert, geeft plezier bij alles wat we doen. Werken, wonen, winkelen, ontspannen. Wat bijna zestig jaar geleden begon als een helder idee, is tegenwoordig een krachtig Zweeds lichtconcern. Marktleider in Scandinavië met eigen vestigingen over heel Europa. Wij hebben enorme kennis en kunde over verlichting opgebouwd en die delen we graag met u.... met uiteindelijk doel de meest optimale verlichtingsoplossing te vinden voor uw project. Fagerhult heeft niet alleen de juiste producten, maar denkt met u mee van het formuleren van de eisen die aan de verlichting gesteld worden tot en met de oplevering. verlichting van winkels Bij het opstellen van een goed verlichtingsplan voor winkels moet rekening worden gehouden met meerdere factoren. Zo moeten klanten worden aangetrokken en tot kopen worden overgehaald. De lichthoeveelheid en -kwaliteit en de manier waarop het licht op de artikelen valt, zijn vaak beslissend voor het creëren van een goede en verkoopstimulerende sfeer. Pas op het moment dat de klant visueel door het artikel wordt aangetrokken, begint het. Juist vormgegeven verlichting draagt daar aan bij. Zoekt u kwaliteit, vakbekwaamheid en innovatiedrang op gebied van verlichting? Fagerhult levert armaturen, speciaal ontworpen voor de verlichting van winkels. Daarnaast kunt u zich laten inspireren door het gehele Fagerhult assortiment dat zich, naast winkels, richt op de openbare omgeving, kantoren, zorgsector en industrie. Fagerhult bv Energieweg 9 3401 MD IJsselstein T. 030 - 688 99 00 F. 030 - 688 99 44 lighting@fagerhult.nl www.fagerhult.nl
nora® rubbertrapvormen
Altijd de juiste vorm. PVC-vrij
■ Snel en eenvoudig te verwerken ■ Altijd de perfecte vorm
Freudenberg Bouwsystemen BV Belgiëstraat 14 5171 PN Kaatsheuvel Tel.: 0416 – 286140 Fax: 0416 – 286149 Email: info-nl@freudenberg.com
■ Talloze designs en kleuren ■ Leverbaar met signaalstrepen ■ Milieuvriendelijk
U kunt informatie en stalen aanvragen op www.nora.com/nl
column
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Kwaliteitsgarantie Peter Drijver - Architect
Eerder hebben we in deze kolommen bericht dat de timmerindustrie, het Garantie Instituut Woningbouw en de hierin participerende koepels nieuwe garantieafspraken zouden maken. De hoop van GIW en ondergetekende was dat twee van de participerende koepels (Woningborg en SWK) niet langer de ‘Hemlock-affaire’ konden misbruiken om donkergroene ramen en deuren te verbieden. Het heeft niet mogen baten, met als gevolg dat we Woningborg maar eens hebben gebeld. Woningborg stelt dat de kwaliteit van het gebruikte hout niet geweldig is, de lijm van de timmerfabrieken soms niet deugt en dat bij de montage fouten en beschadigingen worden gemaakt. En dan nog dat schilderwerk: die moderne watergedragen verf beschermt het hout absoluut onvoldoende. We waren het helemaal eens, maar hoe komt het dat we Woningborg niet eerder tegenkwamen als voorstander van betere houtsoorten, betere verwerking en betere afwerking? Door zoiets
alledaags te verbieden als donkergroene ramen en deuren wekt Woningborg de schijn zich meer zorgen te maken om de risico’s van de middelmatige aannemer dan de gerechtvaardigde zorg van de consument. Twee dagen later kregen we een brief met de volgende passage: “In overleg met de directie van Woningborg BV is er besloten om voor dit plan [in Den Haag] éénmalig een uitzondering te maken voor wat betreft de toegepaste RAL-kleuren. Dit neemt niet weg dat bij klachten U door een arbiter van het GIW veroordeeld kunt worden.” Onze dank is groot. Voor een ander project – in Middelburg – willen we T-vensters toepassen met vast bovenlicht en een draaivalraam eronder met schijnnaald. Zeg maar een hedendaagse versie van het 19e-eeuwse schuifraam. Eerder hebben we dit al eens toegepast en ook daar moest het raam voldoen aan inbraakwerendheid, politiekeur en het KOMO-attest. De onderregel van het bovenlicht moest zo dik zijn, dat hier 4 rvs schroeven van 40 mm in konden worden gedraaid. We konden dat niet weten, want de receptuur van inbraakwerendheid is voorbehouden aan de timmerfabrieken die de tests hebben gefinancierd. De heer van Droffelaar van SKH zat er toen (eind 2004) bij en keurde het goed, zodat KOMO-attest en -garantie geen probleem waren. Deze week dus kregen we van datzelfde SKH een briefje met de volgende tekst: “De door u op 31 augustus 2006 gefaxte details van het oud Hollands raam [in Middelburg] met aan de bovenzijde een vast raam met daar onder een draaivalraam voldoen niet aan weerstandsklasse 2 inbraakwerendheid volgens NEN 5096. Door SKH is dit detail ook niet eerder toegelaten in het kader van de vertificatieregeling houten gevelelementen en weerstandsklasse 2 inbraakwerendheid volgens NEN 5096.” U en ik weten niet wat die hocus pocus betekent, doordat we niet meebetalen aan de inbraakwerendheidstests. U en ik snappen niet dat iets wat begin 2005 mocht, nu plotseling niet meer zou mogen. U en ik zijn ook niet gecertificeerd. U en ik horen niet tot die machtige familie die zo goed weet wat een eerlijke timmerman voor ons mag maken. U en ik mogen een marktprijs betalen voor een raam dat we niet willen, en dat moet omdat anders de ‘kwaliteit niet kan worden gegarandeerd’. Kartelwaakhond, apport! postbus@scala-architecten.nl
68
architectenweb magazine
VELA / VELARIA deuren en schuifwanden
WWW.RIMADESIO.IT agent voor nederland ZENIT Delft t. 015-2146717 e. INFO@ZENIT.NL
Een minimale, maximale of optimale constructie? In de filosofie van de constructeurs van DHV moet het constructieve ontwerp de architectuur dienen. Dat wil niet zeggen dat DHV de architect klakkeloos volgt. Soms denkt deze aan een constructie die de architectuur optimaal ondersteunt. Dan beschouwt DHV het als haar taak de architect te overtuigen van de voordelen van andere mogelijkheden. Een klassiek voorbeeld is het kantoorgebouw Weena 200 in Rotterdam. Zo waren bij het gebouw sommige kolommen in eerste instantie alleen nodig uit het oogpunt van de architectuur. DHV koos ervoor alle kolommen in de constructie optimaal te benutten. Door het uitgekiende ontwerp konden zware voorzieningen boven in het gebouw vervolgens achterwege
blijven. DHV is als internationaal advies- en ingenieursbureau actief in de markten Bouw en Industrie, Mobiliteit, Water, Ruimtelijke Inrichting en Milieu. In een informele, open organisatie met 3.800 professionals werken we aan innovatieve, veelal maatschappelijk relevante projecten. Bouw en Industrie is onder meer gespecialiseerd in flexibele kantoorconcepten, complexe bouwprojecten en de herontwikkeling van binnenstedelijke gebieden. DHV. Wijnhaven 140. Postbus 2078, 3000 CB Rotterdam. tel 010 4044040, e-mail bi-rotterdam@dhv.nl website www.d3bn.nl | www.dhv.nl/bouwenindustrie contactpersoon ir. J.G. (John) Kraus
techniek
architectenweb
Glas Glas was ooit slechts bedoeld om het binnenklimaat van het buitenklimaat te scheiden, met behoud van licht en zicht. Tegenwoordig is het een veelzijdig en bijna intelligent materiaal met vele toepassingen. Ontwerpers en ingenieurs beschikken over een scala aan glassoorten met verschillende eigenschappen en er is volop keuze uit allerlei kleuren, isolatiewaarden, lichtwaarden enzovoorts. Glas sprak altijd al tot de verbeelding door haar transparantie; maar nu is dat evenzeer te danken aan de technische mogelijkheden die het biedt. door | Jeroen van Nieuwenhuizen
72
architectenweb magazine
nummer 5 - november 2006
73
techniek
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Printen op glas
foto’s | Martijn de Vries
e gevel van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum, naar ontwerp van Neutelings Riedijk Architecten, is opgebouwd uit bijzondere glazen panelen. Ze fungeren als een tweede huid en zijn gemonteerd tussen horizontale, doorlopende stalen kokerprofielen die aan de gevel hangen. Om de panelen te reinigen zijn de glazen panelen in U-profielen gevat die draaibaar zijn ten opzichte van de horizontale stalen kokerprofielen. Op
D
74
de glazen panelen zijn geabstraheerde televisie- en filmbeelden ‘geprint’ die zijn geselecteerd door Jaap Drupsteen. Hij heeft het idee voor de glazen gevel samen met Saint Gobain en TNO uitgewerkt en gerealiseerd. Doel was de inhoud van het gebouw aan de buitenkant te laten zien, maar door de beelden horizontaal te vervagen en de compositie in de gevel in de gaten te houden is het geen ‘kiosk’ geworden. Om de gevel een monumentale en levendige uitstraling te geven zijn de beelden zowel in reliëf als in kleur op de glasplaten gemaakt . Voor het ‘printen’ heeft TNO Industrie en Techniek uit Eindhoven in twaalf weken een printer ontwikkeld die drie pigmenten in poedervorm op de glasplaten laat vallen. Aan de randen van de glazen panelen wordt geen poeder
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
techniek
Van boven naar beneden Q De glasplaten worden op het zandbed geplaatst Q De glasplaten liggen klaar om de oven in te gaan Q Een deel van de 748 verschillende mallen voor de 2244 glasplaten in totaal voor Beeld en Geluid Q Emaillepoeder wordt aangebracht op de blanke glasplaten Q Twee gereed staande glasplaten in de fabriek van Saint Gobain Glass in Sas van Gent
aangebracht, omdat ze daar in de U-profielen worden opgenomen. De panelen kunnen daar ter plaatse worden opgepakt en op het zandbed worden gelegd. In het zandbed is door Saint Gobain vooraf dezelfde afbeelding in een reliëf van maximaal 10 mm gedrukt. Daardoor krijgt de glasplaat in de oven niet alleen een afbeelding, maar ook een reliëf (1)(2)(3). Na deze bewerking worden de ruiten van 1170 bij 1442 mm gehard. Door de glazen panelen ontstaat een unieke glasgevel waar 374 beelden, ‘geprint’ op telkens twee panelen, laten zien wat de functie is van het gebouw.
1. Ambachtelijke kwaliteit industrieel geproduceerd, Kees Peterse, Glas in Beeld, april 2006, nr. 2 2. Inkjetprinter van TNO maakt glasgevel, Frits Feenstra, TNO Magazine, juni 2006. 3. Reliëf en kleur versmolten in één glaspaneel, Rola Johannes, Cobouw, 07-02-2006.
nummer 5 - november 2006
Glas
Fietsenstalling met boomschorsprofilering Samen met het Atelier Rijksbouwmeester heeft de Gemeente Apeldoorn architect Johan van de Ven in staat gesteld een meerlaagse fietsenstalling te ontwerpen. De gevel bestaat uit glasplaten met een ‘boomschorsprofilering’ die met zes roestvast stalen bevestigingsmiddelen op de achterliggende staalconstructie zijn bevestigd. Het 12 mm dikke glas is gesmolten om zijn karakteristieke uiterlijk te krijgen, waarna het is gehard. Door het glas ontstaat een specifieke relatie tussen binnen en buiten, want gebruikers en passanten zien elkaar als schimmen bewegen. Bovendien worden de omgeving, de Hollandse luchten en bij nacht de verlichting in de tactiele gevel weerspiegeld. De fietsenstalling straalt haar functie uit. Het glas is puntsgewijs bevestigd aan drie horizontale stalen kokerprofielen die bevestigd zijn aan de kolommen van de hoofddraagconstructie. Daarbij wordt het glas vrij gehouden van de kolommen en de vloerranden. De fietsenstalling wordt door het glas omkleed als een boom door zijn bast met een ritme van roestvaste stalen bevestigingsmaterialen. Opdrachtgever | Gemeente Apeldoorn Ontwerp | Deven Architectuurstudio, Johan van de Ven, Tilburg Producent | 360 Glas
75
techniek
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
foto’s | Riesjard Schropp
Transparantie door glas
e Raad voor de rechtspraak heeft in 2006 zijn nieuwe huisvesting aan de Kneuterdijk in Den Haag betrokken. De Raad spreekt zelf geen recht, maar helpt rechtbanken en gerechtshoven bij de uitvoering van hun werkzaamheden. Dat vergt niet alleen een transparante organisatie, maar ook een overzichtelijk gebouw (4)(5). Architect Marc van Roosmalen van de Rijksgebouwendienst heeft, bijgestaan door Inbo uit Woudenberg, de monumentale waarden van het gebouw weten te behouden. Tegelijkertijd heeft hij het gebouw getransformeerd tot een open en helder hedendaags kantoorgebouw voor de Raad. Glas speelt een essentiële rol bij deze renovatie. Er is constructief belastbaar glas toegepast zowel in de volledig glazen brug als in de dakliggers in het glazen dak dat
D
76
het atrium overspant. In de balustraden van de bruggen en in de glazen beloopbare vloer is net als bij de traptreden en bordessen een gezandstraald streeppatroon aangebracht. Op de glazen deuren van de werkkamers zijn passages uit de Grondwet gezandstraald. Ten slotte is in de vloer boven de voormalige kluis beloopbaar en brandwerend glas toegepast , zodat het licht vanuit het atrium de kluis bereikt. Voor alle balustraden en beloopbare glasvlakken is gekozen voor gehard en gelaagd glas; gehard, zodat het in kleine stukjes breekt wanneer het stuk gaat, gelaagd om doorvalveiligheid te waarborgen indien één van de glasplaten bezwijkt. Daarnaast is het glas gezandstraald om een gevoel van veiligheid te creëren. Terwijl het glas soms in de vloeren van
de bruggen juist doorzichtig is gehouden om de ruimtelijke beleving te vergroten. Bovendien vormt het glas met haar spiegelende werking en transparante karakter een mooi contrast met de zwaardere materialen van het rijksmonument. In het gebouw zijn op een zorgvuldige manier verschillende glastoepassingen ingezet en de technische mogelijkheden van glas benut, waarmee een subtiele referentie ontstaat naar de transparantie van de Raad voor de rechtspraak. Opdrachtgever | RGD, Directie Projecten ’s-Gravenhage Ontwerp | RGD, Directie Advies en Architecten, Marc van Roosmalen Bouwkundig Adviseur/ facilitaire uitwerking | Inbo Adviseurs Bouw, Woudenberg
4. SMAAK, Special Raad voor de Rechtspraak, mei 2006, jaargang 6 5. www.inbo.nl/Inbo/ProjectenDiensten/ AdviseursBouw2/RaadRechtspraak/projectintro.htm
architectenweb magazine
techniek
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
1
4
1
4
6
5
7
8
3
2 2
1
gehard/gelaagd glas 10.10.10.4
2
gehard/gelaagd glas 12.12.12.12.4
3
gehard/gelaagd glas 12.12.4
4
oplegrubber
5
hoekprofiel
6
kitvoeg
7
M12 x 25 (2x)
8
betonvloer
9
stalen ‘handje’ Glas
5
9 detail glazen ligger
detail vloeraansluiting
Buigen van glas Ter gelegenheid van het 225 jarige bestaan van het merk “Grappa Nardini” heeft de familie Nardini, nog steeds eigenaar van het merk, zichzelf een bijzonder gebouw cadeau gedaan. Het is ontworpen door Massimiliano Fuksas en Doriana O. Mandrelli en bestaat uit een ondergronds auditorium, waarvan het dak wordt gevormd door een waterpartij. Boven de waterpartij zweven twee glazen ellipsvormige
nummer 5 - november 2006
bollen die bestaan uit dubbel gekromd geïsoleerd glas, geleverd door Glaverbel. De gelaagde buitenbeglazing is samengesteld uit een blad Planibel-groen en een blad Sunergy-blank. De gelaagde binnenbeglazing is samengesteld uit ‘Planibel G’. De binnenbeglazing heeft een sterk thermisch isolerende coating, terwijl de buitenbeglazing van het isolerende glas een goede zonwering heeft en een geringe lichtreflectie.
77
techniek
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Transparante glazen constructie
Dwarsdoorsnede
78
architectenweb magazine
et Kunstmuseum aan de KĂśnigstraĂ&#x;e in Stuttgart bevindt zich grotendeels onder het maaiveld en manifesteert zich in de stad vooral als een glazen kubus. De glazen stolp heeft een gevel van Stopsol SuperSilver blank dubbel glas met een zonwerende coating. Er is voor dit glas gekozen omdat de architecten, Hascher Jehle Architektur uit Berlijn, zo veel mogelijk licht wilden laten doorlaten, terwijl tegelijk de zon zoveel mogelijk moest worden geweerd. Ook moest het glas een zo laag mogelijke lichtreflectie combineren met een zo neutraal mogelijk uiterlijk. Het glaspakket is samengesteld uit een geharde buitenruit van 8 mm voorzien van een PVB-folie, een 16 mm brede luchtspouw en een binnenruit van 10 mm gehard veiligheidsglas met een zonwerende coating. De buitenruit is tot slot
H
voorzien van een zeefdrukpatroon met horizontale lichtgrijze strepen. De energietoevoer door de zon wordt daardoor beperkt (6)(7). De bovenste verdieping van de glazen kubus is door de toepassing van glas het opmerkelijkst. Een raster van stalen liggers ondersteunt 4,1 meter lange glazen liggers die om de 2 meter het glazen dak dragen. De ondersteuning geschiedt door op de glazen liggers stalen spiders te plaatsen, waardoor het dak lijkt te zweven. Ook de glazen vinnen in de gevel, die van de vloer tot aan de dakliggers reiken, zijn op de stalen liggers afgesteund. Gezien de enorme belastingen die er op de gevel en het dak mogelijk zijn , is de constructie ongelofelijk transparant, dankzij de toepassing van constructief belastbaar glas.
techniek
6. www.kunstmuseum-stuttgart.de/de /index2.php 7. www.hascher-jehle.de/kunstmuseum -stuttgart/content/rundgang.htm 8. www.brs.nl
Glas
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Een atriumdak van glas Het glazen dak van het nieuwe hoofdkantoor van Essent in Den Bosch bestaat uit koud gebogen en gelaagd isolatieglas dat met rozetten op een staalconstructie is gemonteerd. Om het glazen dak met rozetten van roestvast staal schoon te kunnen maken, is het glazen dak beloopbaar gemaakt. De witte staalconstructie overspant een atrium dat door de glazen panelen, voorzien van een structurele kitnaad, een geklimatiseerde binnenruimte wordt. Het architectonisch ontwerp van dit gebouw is van de Architecten Cie en het atriumdak met in twee richtingen gebogen glas is ontwikkeld door BRS uit Moerkapelle (10).
nummer 5 - november 2006
79
techniek
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Zeefdrukken op glas
n de gebouwen van Erick van Egeraat Architecten spelen patronen met doorzichtig glas, gezeefdrukt glas, natuursteen en aluminium een belangrijke rol. Een voorbeeld hiervan is het Liget Center in Budapest, waar een visuele balustrade op het glas is gemaakt door verticale zilveren letters op glas te zeefdrukken. Maar ook bij het stadhuis in Alphen aan de Rijn (zeefdruk van bladeren) en bij de Ambassade in Warschau (twee lagen met letters waardoor een moiré effect ontstaat) is die glastechniek gebruikt. De lichtinval en het zicht van binnen naar
foto’s | Christian Richters
I
buiten of omgekeerd worden hierdoor beïnvloed. Bij het Hijmans van den Bergh-gebouw op het universiteitsterrein in Utrecht zorgen drie transparante glazen ‘lichtschachten’ voor licht en overzicht in het diepe bouwvolume. De ‘Lichtschachten’ van het onderwijsgebouw voor het Academisch Biomedisch Centrum doen tevens dienst als ventilatiekanaal en de grootste wordt doorkruist door twee felgekleurde trappen. In de gevel van onderwijsgebouw in Utrecht wisselen geveldelen van aluminium, glas en Pilaguri Noorse Leisteen elkaar af. Door de transparante ‘lichtschachten’ wordt het gebouw overzichtelijk, maar door de patronen in de buitengevels geeft het zijn inhoud niet direct prijs. De gebouwen van Erick van Egeraat Architecten krijgen door de apatronen een bijna klassieke uitstraling. Zo’n uitstraling wordt versterkt wanneer er bij gebouwen een zeefdruk wordt gebruikt met een natuursteenprint, zoals bij de uitbreiding van het gebouw van de ING Bank en NNH in Budapest. Door het zeefdrukken en het toepassen van patronen krijgen de gevels van EEA een natuurlijke architectonische gelaagdheid (9).
9. www.eea.nl 10. www.freeformglass.nl 11. Kap met hoge brandhangendheid, Schildersvakkrant, 14 oktober 2005, bladzijde 31.
Projectie op glas Voor het modewarenhuis Galleria West in Seoul heeft UN Studio een ontwerp gemaakt met 4330 matte, glazen schijven op de bestaande betonnen façade. De schijven zijn voorzien van een iridescente folie waardoor een continue kleurverandering optreedt afhankelijk van het weer gedurende de dag. Als het donker is geworden, projecteert speciale software de veranderingen in het weer van de afgelopen dag via een geavanceerd lichtsysteem op de achterzijde van de matte glazen schijven. Het lichtconcept van UN Studio is door Arup Lighting omgezet in een goed functionerende toepassing, die het warenhuis een heel ander uiterlijk heeft gegeven.
80
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
techniek
ls de werkzaamheden voor de metro en de autotunnel klaar zijn zal aan de IJ-zijde van het Centraal Station in Amsterdam het busstation worden gebouwd naar ontwerp van Benthem Crouwel Architecten. Het busstation zal worden overkapt door een stalen kapconstructie van ongeveer 360 bij 65 meter met ter plaatse koud gebogen gelaagd en gehard glas. Het glas, ook wel Freeformglass® genoemd, is gepatenteerd en ontwikkeld door Ir. Lásló Vákár van Movares samen met BRS uit Moerkapelle. De glasplaten zullen een buigradius krijgen van 36 meter en ongeveer 3,1 bij 1,1 meter groot zijn. Freeformglass® is makkelijker te transporteren (want dan heeft het nog een vlakke vorm) en is in vergelijking met
A
warm gebogen glas aanzienlijk goedkoper. Er kan worden volstaan met een dunner glaspakket, er is geen verhitting van het glas nodig voor het buigen en er is geen mal nodig. Daardoor wordt er bespaard op materiaal, energie, transport en op de dimensies van de constructie. De optische kwaliteit van Freeformglass® is beter dan kunststoffen zoals polycarbonaat. Bovendien is polycarbonaat gevoeliger voor krassen, branden metaaldeeltjes in op het materiaal en veroudert het zichtbaar (10). Aan de ontwerpers van de glasconstructie is de extreme veiligheidseis gesteld om 30 minuten brandhangendheid te garanderen. De proefopstelling heeft de brandproef doorstaan, waarbij als uitgangspunt gold dat twee bussen met
Glas
illustraties | Benthem Crouwel Architecten BV bna
Koud buigen van glas
gevulde brandstoftanks door een ongeluk in brand vliegen en tien meter hoge vlammen uitslaan (11). De oplossing is gevonden door het glas met nylon ringen en bouten aan de staalconstructie te bevestigen. Bij enorme warmteontwikkeling ontstaan er trekspanningen in de ruiten die daardoor kunnen bezwijken. Maar de ruiten kunnen uit de sponning komen doordat de nylon bouten en ringen door de hitte verweken. Op deze manier vermindert de kromming van de ruit en neemt de spanning af, waardoor de ruit minimaal 30 minuten blijft hangen. Opdrachtgever | DIVV, Amsterdam Ontwerp | Benthem Crouwel Architecten BV bna, Amsterdam Glasconstructie | BRS, Moerkapelle i.s.m. Movares, Utrecht
nummer 5 - november 2006
81
Met Alcoa Architectuursystemen maakt u geschiedenis door aan de toekomst te bouwen
Aluminium systemen voor ramen, deuren, serres en gevels
Harderwijk
tel. 0341-464611
www.alcoa-architectuursystemen.nl
productinformatie
architectenweb
productinformatie
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Q Succesvol raam- en deursysteem afgeslankt Reynaers heeft het succesvolle CS 38 Slim Line (SL) raamen deursysteem vernieuwd. De vormgeving is aangepast en gecombineerd met sterk verbeterde technische kwaliteiten. Dit maakt de CS 38-SL zeer geschikt voor zowel nieuwbouwals renovatieprojecten. De kwaliteit, het slanke uiterlijk, de isolatie en de veiligheid van CS 38-SL zorgen voor een onderscheidende uitstraling en goede technische prestaties van elke gevel. De profielen zijn een ideaal alternatief voor stalen ramen met behoud van architectuur. Ze zijn bovendien geschikt voor kleine en grote raamoppervlakten. De trapeziumvormige CS 38-SL is met een minimumbreedte van slechts 33 mm aanzienlijk smaller dan het oorspronkelijke stoeltjesprofiel. De vorm en de gecentreerde isolatie zorgen voor extra stevigheid, zonder iets van de esthetische waarde te verliezen. Gezien de vele toepassingsmogelijkheden van de CS 38-SL is er gekozen voor een zo breed mogelijk kleurenspectrum. Er kan een keuze worden gemaakt uit maar liefst vierhonderd RAL-kleuren, met een glanzende, matte, metallic of geanodiseerde afwerking.
Reynaers B.V. www.reynaers.nl Q wwwpagina bp7591
Q Badkamer met actief stappenplan Het ontwerp van de TaraLogic-badkamer is gebaseerd op de hedendaagse designklassieker Tara Classic. De ruimte is ingedeeld door minimalistische en verticaal opgezette componenten, die ieder een functie vervullen in het bijzondere stappenplan dat ontwerper Alberto Giacometti heeft bedacht. Er zijn zes zones, waarin de gebruiker steeds een deel van het baden, dan wel het ontwaken kan uitvoeren. Twee visueel van elkaar gescheiden zones zijn bedoeld voor het wassen van handen en gezicht. Beide zijn voorzien van staande kranen en materialen die warmte bieden aan de geest (de eerste wastafel is van elegant hout) of de voeten (vloerverwarming in de tweede zone). Het reinigen van het gehele lichaam gebeurt in drie stappen, waarbij het zittend wassen met behulp een aan de muur bevestigde kraan het opvallendst is. Na de doucheplek en het dubbele bad is er in de laatste zone gelegenheid om te fitnessen. Dornbracht – www.dornbracht.com Q wwwpagina bp7592
84
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
productinformatie
Q Stenen van textiel De Textile Bricks zijn voor het eerst gebruikt in de showroom van textielleverancier Kvadrat in Stockholm, in een ontwerp van Ronan en Erwan Bouroullec. De stoffen stenen bleken zo succesvol, dat het bedrijf nu volop bezig is de om ze in productie te brengen. De zachte Textile Bricks zijn opgebouwd uit een kern van foam, met daaromheen een stof die geluidsabsorberend werkt. De ‘bricks’ zijn vouwbaar en kunnen in elkaar worden geschoven om zo wanden of plafonds te creëren. Omdat ze in verschillende kleuren verkrijgbaar zijn, is het mogelijk om wanden samen te stellen in alle kleuren van de regenboog. Met behulp van de Textile Bricks kan de vorm, plaats en de sfeer van de wanden veranderd worden. De deuropeningen, die als een autonome eenheid zijn ontworpen, kunnen eveneens worden verplaatst. Zo zijn dus flexibele structuren te maken, die in elk interieur ingepast kunnen worden.
Kvadrat – www.kvadrat.com Q wwwpagina bp7594
Q Designprogramma voor plafondsystemen Armstrong heeft een revolutionair designprogramma ontwikkeld voor plafondsystemen. De optimale combinatie van akoestiek en design komt voort uit het uitgangspunt van het ontwerp: welzijn. Het programma bevat twee hol en bol gebogen vormen om mee te spelen. Doordat ze onderling op creatieve wijze gecombineerd kunnen worden, zijn er onbeperkte mogelijkheden om tot verrassende vormen te komen. De panelen, verkrijgbaar in twee verschillende materialen, zijn leverbaar in tal van kleuren. InfusionsTM Canopy bijvoorbeeld is in 6 kleuren verkrijgbaar. Met Ultima Canopy kan in een grote ruimte op specifieke plaatsen een opmerkelijk goede akoestiek gecreëerd worden. Het designprogramma biedt eveneens veel mogelijkheden om met licht te spelen. Dankzij de perfect lichtreflecterende eigenschappen van de panelen kan optimaal gebruik worden gemaakt van het beschikbare natuurlijke licht. Armstrong Building Products – www.armstrong.nl Q wwwpagina bp7593
nummer 5 - november 2006
85
productinformatie
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Q LED-verlichting voor schakelaars Gira biedt een breed spectrum aan LED-producten en accessoires passend bij de schakelaarprogramma’s. Voor Gira Systeem 55 en Gira E22 is LED-oriëntatieverlichting en LEDsignaalverlichting verkrijgbaar. De signaalverlichting is verdeeld in een rood en groen verlicht vlak. Bij de oriëntatieverlichting kunnen de lichtsterkte en lichtkleuren wit, blauw, rood, groen of oranje worden ingesteld. Daarnaast kan ook het complete kleurenspectrum worden doorlopen, waaruit dan een willekeurige kleur kan worden opgeslagen. Met een folie kunnen de verlichtingen worden voorzien van opschriften of pictogrammen en zo worden uitgebreid tot verlichte aanwijsbordjes. Als alternatief kan in de LED-oriëntatieverlichting ook een lamellen-element worden aangebracht om het licht te verstrooien. Het Gira Systeem 55 is voorzien van een schemeringssensor, die de verlichting bij het invallen van de duisternis in- en bij toenemend daglicht weer uitschakelt. Gira – www.gira.com/nl Q wwwpagina bp7595
Q Flexibele natuurgevelplaten Natuurgevelplaten van I.B.S.-line zijn geschikt voor geventileerde gevels, ongeacht de uiterlijke verschijning van het gebouw. Ze kunnen zowel in nieuwbouw- als in renovatieprojecten toegepast worden. De platen worden gebruikt voor esthetische, functionele en duurzame gevelbekleding en zijn individueel aan te passen aan de situatie ter plaatse. Bevestiging is mogelijk op een houten, aluminium of stalen regelwerk bij zowel lichtgewicht als zwaargewicht buitengevels. De montage geschiedt snel en eenvoudig. Doordat de platen verkrijgbaar zijn in diverse kleuren en afmetingen, ontstaan diverse ontwerpmogelijkheden en kan aan allerlei esthetische en functionele eisen worden voldaan. Het gehydrofobeerde oppervlak van de door en door gekleurde plaat garandeert een product dat jarenlang meegaat zonder dat er onderhoud nodig is. De platen zijn overigens ook te gebruiken voor onder meer borstweringen en balkons. I.B.S International Building Supplies www.int-building-supplies.nl Q wwwpagina bp7596
86
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
productinformatie
Q LCD-spiegeltelevisie op maat
Living Mirrors is de exclusieve leverancier van maatoplossingen rond het concept ‘spiegeltelevisie’. Het bijzondere van de spiegels is dat er een LCD in is verwerkt. De spiegels kunnen in elke gewenste maat en in elke ruimte geplaatst worden, ook in natte ruimtes. De grootte van de LCD is te bepalen aan de hand van het gewenste formaat spiegel. De acht verschillende maten variëren van 6,4 inch t/m 46 inch. De mogelijkheden zijn nagenoeg onbeperkt; lichte spiegels, donkere spiegels, gespoten glasplaten met verzilverde logo’s,
tekeningen of huisstijlen. De donker uitgevoerde spiegels zien eruit als normale spiegels wanneer de LCD niet in ingeschakeld. De spiegels worden geleverd met of zonder verlichting en/of een geluidsinstallatie. Ook is het mogelijk een speaker aan de achterkant van de spiegel te plaatsen die het geluid duidelijk aan de voorkant weergeeft. ACN Services - www.acnservices.nl Q wwwpagina bp7597
Q Nieuwe trends in glasweefsel Modern Walls heeft twee nieuwe typen glasweefsel geïntroduceerd. De absolute trend voor wanden in bijvoorbeeld kantoren en congrescentra is magneetweefsel. Het kan in twee lagen worden aangebracht en heeft een grote magnetische kracht. Daardoor kunnen er zware dingen aan worden opgehangen. Aqua Plus is het eerste weefsel dat machinaal met water wordt aangebracht, en dat maakt gebruik van lijm overbodig. Die is al op de achterkant van het glasweefsel aanwezig, waardoor het slechts bevochtigd hoeft te worden met schoon leidingwater om de volledige kleefkracht te activeren. Het kan daardoor eenvoudig, snel en veilig worden aangebracht. Alle Modern Walls-weefsels voldoen aan de strengste eisen volgens Eco-tex en zijn verkrijgbaar in zeer veel dessins met bijvoorbeeld een ingeweven logo of afbeelding. Relius – www.modern-walls.nl Q wwwpagina bp7598
nummer 5 - november 2006
87
productinformatie
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Q Stijlvolle glaswand met haarvoegen Sepawand heeft de verplaatsbare Sepaligno binnenwand uitgebreid met een glaswand waarin ook de kenmerkende haarvoeg terugkomt. De voeg, die ontstaat waar de wandpanelen op elkaar aansluiten, komt zowel in de horizontale als de verticale belijning terug. Doordat de stijl onzichtbaar is weggewerkt in de wandelementen, is de glaswand stabiel en ziet hij er strak uit. In de glaselementen kunnen verschillende soorten folies worden aangebracht, waarvan Sepawand ook een ruim assortiment aanbiedt. De unieke stijlen zijn thermisch en akoestisch geïsoleerd, waardoor de wand over hoge akoestische en brandwerende waarden beschikt. De wanden zijn voorzien van een geïntegreerde rail waaraan kunstwerken kunnen worden opgehangen. Ondanks de onzichtbare bevestiging hebben de wanden alle eigenschappen van een verplaatsbare binnenwand.
Sepawand B.V. – www.sepawand.nl Q wwwpagina bp7599
Q Stoere stoel
Met zijn stoere uiterlijk en stevige brede roestvrijstalen poten is de Leonardo een opvallende verschijning in iedere receptieruimte, vergaderzaal of directiekamer. De rug- en zijleuningen zijn extra breed, wat het zitcomfort verhoogt en tevens ruimte schept voor het plaatsen van bijvoorbeeld een telefoon of een kop koffie. De stoel heeft een relaxte lage zit van 42 cm hoog. De zitkussens zijn met klittenband aan de zitting bevestigd en daardoor gemakkelijk los te halen. Leonardo is er ook in een twee- en driezitsuitvoering. Bij deze robuuste banken zijn de kussens afgerond, net als alle andere details. Desondanks blijft de bank een hoekige uitstraling houden. Hij is op z’n mooist in leer en is verkrijgbaar in diverse kleuren. Workware – www.workware.nl Q wwwpagina bp7602
88
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
productinformatie
Q Innovatief beton voor flexibele toepassingen [Fibre C] is een nieuw innovatief materiaal voor gevelbekleding, kolombekleding en slimme hoekoplossingen. Het geëxtrudeerd glasvezelversterkte beton biedt vrije ontwerpmogelijkheden voor vormen, kleuren en oppervlaktebehandelingen. Elke constructie is in feite maatwerk en erg snel te monteren. De mogelijkheden van het product zijn al met succes getest met de straatmeubilairserie Centralpark van het Oostenrijkse architectenduo Leo Kaufmann en Albert Rüf. Naast een flexibele toepassing zijn grote plaatafmetingen tot 1250 bij 5200 millimeter mogelijk. De vele designmogelijkheden gaan gepaard met een hoge kwaliteit, die wordt bewerkstelligd door de combinatie van de minimale grondstoffen van het beton met de glasvezels. Het materiaal heeft een uitstekende thermische waarde en kent een gegarandeerde duurzaamheid van twintig jaar.
CFS Nederland – www.eurofox.com Q wwwpagina bp7600
Q Zachte revolutie in het baden Soft Bath is het eerste bad dat zacht, comfortabel en veilig is. Daarmee vormt het een revolutie in het baden. Het materiaal is flexibel en vormt zich naar het lichaam. Dit is niet alleen een luxe om in te zitten, maar werkt ook pijn- en stressverminderend. De meeverende bodem met anti-slipoppervlak zorgt ervoor dat de bader stabiel kan staan en niet uitglijdt. Verder zullen dingen die erin vallen, niet beschadigen. Het materiaal zelf is sterk, slijtvast en duurzaam. Ook heeft het een isolerende werking, waardoor het badwater twee keer zo lang warm blijft als in een conventioneel bad. De vuilafstotende coating van Soft Bath maakt dat het acht keer schoner is én blijft dan porselein. Het bad is snel en simpel schoon te houden met een zachte doek en zonder agressieve middelen. Soft Bath wordt geleverd als een conventioneel bad en is net zo eenvoudig te installeren.
Bontenbal en Doeswijk vof – www.softbath.nl Q wwwpagina bp7601
nummer 5 - november 2006
89
nieuw online
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Nieuwe bouwproducten op architectenweb.nl
Op deze pagina treft u een selectie aan van bouwproducten die recent zijn toegevoegd aan de bouwproductgids op architectenweb.nl. Voor een volledig overzicht van alle bouwproducten surft u naar www.architectenweb.nl/bouwproducten/.
Unieke akoestiek
Pleistermembraan als vochtbarrière
Chocflex-projectvinyl is in de wereld van harde vloeren uiterst uniek op het gebied van akoestiek. De kwaliteit van het geluid wordt dankzij de gelaagdheid en de verende middenlaag gewaarborgd. Ook qua loopgeluidsreductie valt Chocflex in de hoogste klasse. Bonar Floors N.V.
REPLA-pleistermembraan vormt een barrière tegen vocht, zouten en andere besmettingen van de muur. Het doorschijnende membraan met pluggenbevestiging voorkomt hygroscopische vochtopname door het metselwerk en vermindert het risico op condensatie. Safeguard-Benelux
■ wwwpagina bp7531
■ wwwpagina bp7537
Digi-prints op grote formaten
Gelakte opdekdeur
Envelop als brievenbus
Vertical Vision levert digitale prints op grote formaten, geheel naar smaak van de ontwerper of opdrachtgever. Zo werden in een Schiedamse wijk de balkons van een flat voorzien van doeken waarop een aantal kunstafbeeldingen waren geprint. Vertical Vision
De DA 901 is een vlakke opdekdeur in een gesloten uitvoering of met een keus uit diverse glasopeningen. De deur is leverbaar in diverse kleuren en kenmerkt zich door de krasvaste UV-lak in zijdeglans. Krepel Deuren
De Brief & Bus is een kunststuk op zich. Deze brievenbus in de vorm van een envelop is geheel vervaardigd uit geslepen roestvast staal, wat hem supersterk en oerdegelijk maakt. Bovendien is hij inbraakveilig en blijft de post schoon en droog. Rodenburg Products
■ wwwpagina bp7530
■ wwwpagina bp7554
■ wwwpagina bp7550
Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb. nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland.
90
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
nieuw online
Functionele decoratieve deuren
Verticale en horizontale verduisteringen
Uitgekiend badkamerconcept
Schuifdeuren, draaideuren en vouwdeuren van Movi Design zijn functioneel en uiterst decoratief. Ze vormen niet alleen een fysieke afscheiding tussen verschillende ruimtes, ze zorgen er ook voor dat functionaliteit direct verweven wordt met esthetisch design. The Doors
De verticale en horizontale verduisteringen van Harodark zijn uitsluitend geschikt voor binnentoepassing. Lichtinval wordt geheel buitengesloten, waardoor de geleiders met borstel- en afdichtband ideaal zijn voor locaties als röntgenkamers en laboratoria. PBS Projectzonwering
Met zachte, licht welvende vormen en evenwichtige verhoudingen is de nieuwe badkamerlijn Sphinx 330 een toonbeeld van hedendaagse badkamerinrichting. Het uitgekiende concept bevat keramische onderdelen en opvallende asymmetrische wastafels. Sphinx B.V.
■ wwwpagina bp7540
■ wwwpagina bp7575
■ wwwpagina bp7573
Functioneel designarmatuur
Zitplaats en verlichting
Narvik Madura
Brallo is een fraai vormgegeven functionele buitenverlichting. Het is toepasbaar als opzet- en opschuifarmatuur en kan dankzij een scharnierpunt kantelen. De gietaluminium behuizing is uitgevoerd in antraciet, het deksel is grijs gekleurd. Attiva Lichtprojecten
De Pagoda is eigenlijk een twee-inéén-product: het is een comfortabele zitplaats en tegelijk een plateauverlichting. Met zijn discrete kleuren en ontwerp voegt het met grafiet gepoedercoate object zich bijzonder makkelijk bij nieuwe en oude architectuur. Louis Poulsen Lightning
De Narvik Madura is een groot formaat keramisch dakpanmodel met variabele zij- en kopsluiting. Deze aangepaste en duurzame dakpan levert meer schuifruimte in de breedte dan zijn voorganger. De pan is leverbaar in acht natuurlijke kleuren. Wienerberger B.V.
■ wwwpagina bp7580
■ wwwpagina bp7581
■ wwwpagina bp7579
nummer 5 - november 2006
91
architectenweb
Bouwproducten vindt u eenvoudig en doeltreffend op architectenweb.nl
www.architectenweb.nl/bouwproducten
online
U blijft graag op de hoogte van het laatste bouwproductnieuws. Logisch, want kennis van de laatste ontwikkelingen stelt u mede in staat vernieuwende gebouwen te ontwerpen. Maar ook als u zich alleen wilt oriĂŤnteren op wat er zoal op de markt te verkrijgen is, biedt de Architectenweb productgids u de uitkomst. Momenteel vindt u van maar liefst 2.200 bouwproducten uitgebreide productinformatie in woord ĂŠn beeld.
Belangrijkste kenmerken productgids - Presentaties over circa 2.200 bouwproducten - Handige zoekfunctie op productsoort, trefwoord en naam leverancier - Wekelijks aangevuld met nieuwe bouwproducten - Heldere productbladen in woord en beeld, gericht op de esthetische producteigenschappen - Responsformulier voor het aanvragen van documentatie Schrijf u ook online in op onze wekelijkse nieuwsbrief met productnieuws! Uw bouwproducten ook op architectenweb.nl? Word dan lid van Architectenweb.nl en presenteer uw bouwproducten op de grootste architectuursite van Nederland. (meld u aan op www.architectenweb.nl/wordlid).
-"$0#&-
(&-",5 (-"4
them@gazine
architectenweb
them@gazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Patronen Binnenwanden kunnen op zoveel manieren worden afgewerkt, dat er stijlen, stromingen en trends ontstaan. Met stip op één, terug van weggeweest, zijn wandafwerkingen met patronen. Opvallend is dat de patronen momenteel meestal in reliëf uitgevoerd worden. Zo krijgen de wanden niet alleen een ritme of een herhaling van figuren, maar ook tactiliteit, een zekere aaibaarheid. Van vinyl tot tegel en van verf tot glas; patronen verfraaien, verlevendigen en verbijzonderen. En daar bestaan mooie voorbeelden van. Door Jeroen van Nieuwenhuizen
en bekend voorbeeld is natuurlijk de afwerking van de grote zaal in het Casa da Musica in Porto. De houten panelen zijn voorzien van een gouden folie in houtnerfpatronen die enorm zijn uitvergroot. Maar ook de nieuwe bibliotheek in Utrecht, waar de buiten- en binnenwanden in hetzelfde zwarte beton met patronen zijn uitgevoerd, is een prachtig voorbeeld.
E
Verven en structuren Structuren of patronen kunnen heel eenvoudig worden aangebracht door de wanden voor het schilderen te voorzien van glasvlies of glasvezeldoek. Dit is oersterk en heel makkelijk aan te brengen. Waren de oude typen nog irriterend voor de huid, de nieuwste gepigmenteerde glasvliesproducten zijn watervast en milieuvriendelijk. Bij het verven is het ook mogelijk patronen te creëren met bijvoorbeeld de speciale ‘dessinrollers’ van Flexa, waarmee verschillende patronen op de muur kunnen worden gemaakt. Wandbekleding In kastelen en landhuizen werden eeuwen geleden reeds wanden afgewerkt met prachtig behang. Tegenwoordig kan gekozen worden uit verschillende typen textiel en vinyl, maar opvallend zijn de Mera-, Limia- en Emme-collecties van Vescom met patronen van Swarowsky-kristallen. Wanden krijgen daardoor bijna de kwaliteit van een borduurwerk!
96
doorzichtige veiligheidsbeglazing Stapid Metal van Saint Gobain
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
them@gazine
De enerzijds gematteerde, anderzijds gelakte glaswand Metalac De Bubble-up-tegels van Esther Derkx
Glas Glazen binnenwanden kunnen voorzien worden van strepen, stippen en allerlei patronen, bijvoorbeeld om de doorkijk te belemmeren. Glaverbel heeft kortgeleden Metalac geïntroduceerd, met zuur gematteerd glas aan de ene kant, en gelakt glas aan de andere. Volgens Glaverbel zijn stippen en strepen, vooral in zilver- en metaaltinten, weer helemaal terug. Nieuw is ook Stadip Metal van Saint Gobain, een doorzichtige veiligheidsbeglazing waarvan één van de tussenliggende lagen uit een roestvrijstalen draad bestaat. Nieuwe materialen Door nieuwe materialen kunnen binnenwanden een nieuwe uitdrukking krijgen. Kunststofafwerkingen zoals geleverd door Abet of Resopal bieden ontwerpers onderhoudsarme binnenwanden, eventueel met patronen. Resopal Motiv maakt op maat gemaakte wanden mogelijk, met motieven van lijnen of vlakken, met kindertekeningen of houtprint. Tegelwerk Wandtegels zijn te verkrijgen in alle soorten en maten, op maat gemaakt of in kleurige series, maar ook in klein formaat in vooraf geprefabriceerde mozaïeken. Steeds vaker zijn er tegels te verkrijgen met motieven en patronen, zoals de door Dominic Crinson ontworpen wandtegels. Er bestaan ook tegels met figuren, oosterse motieven, bloemenpatronen en fantastische kleuren waardoor wanden de
nummer 5 - november 2006
uitstraling een filigreine uitstraling krijgen. Tussen de vele nieuwe tegels met reliëf vallen vooral de Bubble-up-tegels van Esther Derkx op . Ze worden door veel mensen direct geassocieerd met knuffelwanden en zijn volgens de ontwerpster gebaseerd op de rondingen van het menselijk lichaam.
Meer over de producten in deze rubriek en aanverwante binnenwandafwerkingen is te vinden op: www.flexa.nl www.crinson.com www.vescom.com www.resopal.nl
www.glasweefsel.nl www.maatwerktegels.nl www.myglaverbel.com www.intercodam.nl
Huis & Appartement 2006, Ahoy Rotterdam, 9 t/m 12 november Dutch Design Week, Eindhoven, 21 t/m 29 oktober
97
them@gazine Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Maatwerktegels 030-289 75 12 www.maatwerktegels.nl info@maatwerktegels.nl
Vescom Nederland N.V. 0493 315 833 www.vescom.com sales@nl.vescom.com
Foto’s op tegels
Vinyl en textiel wandbekleding
Met fototegels is het mogelijk iedere zelf aangeleverde afbeelding, tekening, decor of foto keramisch in te branden op vrijwel elk formaat tegel of ander keramiek. Ook kan er gekozen worden uit vele design- of decortegels van bekende ontwerpers. Een decor kan vrij op de tegel geplaatst zijn, de tegel volledig bedekken of over meerdere tegels aangebracht worden. Hierbij kan de voeg worden uitgespaard. Door het aanleveren van een digitaal bestand of niet-digitale afbeelding kan de decoratie vanaf een oplage vanaf één stuks geprint worden. De fullcolour decors worden op 800 °C ingebrand, waardoor een harde verbinding ontstaat met het onderliggende glazuur. Dit garandeert een levensduur van honderden jaren, en het decor is volledig bestand tegen UV-licht, logen en zuren. De ingebrande afbeeldingen kunnen buiten worden toegepast, mits de keramische tegel bestand is tegen vorst.
Vescom vinyl wandbekleding bestaat uit een vinyl deklaag, die is bedrukt met inkten op waterbasis en een katoenen drager. De collectie bestaat uit twee soorten dessins. Het ene type is stil, ingetogen en gaat op in de ruimte. De andere dessins zijn uitgesprokener en onderscheiden zich sterker. Ze zijn een subtiele mix van vormen en structuren. Naast florale, huidachtige, grafische of geometrische vormen zijn er dessins met een transparant karakter, een metallic uitstraling of een nadruk op textuur. De collectie textiel wandbekleding van Vescom binder bestaat uit kwaliteiten die geweven zijn van moderne kunstvezels in combinatie met linnen en katoen. Naast deze eigentijdse producten zijn er zijde en jacaquard geweven uitvoeringen, die zorgen voor een luxe sfeer. Topstukken zijn de dessins Mera, Limia en Emme, gedecoreerd met Swarovski kristallen.
■ wwwpagina bp7606
■ wwwpagina bp7625
98
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Brickhouse 010 290 70 50 www.brickhouse.nl info@brickhouse.nl
them@gazine
Baars & Bloemhoff B.V. 030 288 21 34 www.baars-bloemhoff.nl info@baars-bloemhoff.nl
Brickhouse Designtegels
Objectile
De zeer vernieuwende en eigentijdse tegels uit de Brickhouse Design collectie zijn geschikt voor glasoppervlakken in vloeren en wanden. Ze worden met de hand uit glazen platen (Murano) gesneden en vervolgens verder bewerkt tot een dynamische designtegel. Brickhouse Design onderscheidt zich door het mooie grafische spel van de afwerking en het subtiele reliëf. Door het licht getekende oppervlak zijn de tegels bijzonder geschikt voor hight-traffic gebieden in commerciele toepassingen. De duurzame en sterke tegels zijn makkelijk toe te passen, omdat ze in meerdere maten en in zes rustige kleuren verkrijgbaar zijn. Van de zeven maten is vooral de uitvoering in 120 bij 120 centimeter bijzonder, omdat zo’n tegel nog niet eerder was gerealiseerd in glas. De overige afmetingen zijn 60x60, 20x60, 10x30, 10x20, 20x20 en10x10 centimeter.
Objectile is een verzamelnaam voor 3D-gefreesde multi-density board in diverse patronen. De profielen zijn in de lengte uitgesneden om zeer aparte structuren te verkrijgen. Door dit ‘schulpen’ ontstaat er een indrukwekkende lichtval op de platen. Baars & Bloemhoff heeft vier van de in totaal 9 structuren op voorraad. Bij twee platen lopen de structuren door van plaat op plaat, zodat er een doorlopende golfbeweging kan worden gemaakt. Profileringen zijn ook op aanvraag leverbaar, net als de materialen multiplex of Ravier voor de drager. Bij custom-made producten is het mogelijk om de profilering door te laten lopen om de hoek. Het geheel kan worden afgewerkt met folie en lak of met poedercoating. Voor toepassingen waar akoestiek en design samen dienen te gaan, heeft Objectile een speciaal programma.
■ wwwpagina bp7637
■ wwwpagina bp7628
nummer 5 - november 2006
99
Deze pagina’s bevatten gesponsorde onderdelen
them@gazine
Meer producten
Lacobel vlakglas
Absorptiepaneel voor hoge frequenties
Lacobel vlakglas is aan één zijde voorzien van een laklaag van hoge kwaliteit. Door deze laag is het glas minder gevoelig voor vlekken en krassen en verzekert daarmee een duurzame esthetiek. Vier kleurlijnen vormen samen het Lacobelgamma: heldere, metallic kleuren, en classic kleuren en pasteltinten. Glaverbel
Net als de andere Soundwave-panelen is de Mesh gemaakt van polyestervezel, een geluidsabsorberend en zacht aanvoelend materiaal. De bijzondere vormgeving van het paneel zorgt voor een spel van licht en schaduw. Het in de hogere frequenties absorberende paneel is geschikt voor onder meer kantooromgevingen. Nerus Design
Q wwwpagina bp4046
Q wwwpagina bp7406
Matelac floatglas
Custom-made wandbekleding
Tegels met veel kleurmogelijkheden
De Matelac-collectie gekleurd glas bestaat uit twaalf tinten en is bedoeld voor toepassingen in hedendaags meubilair en wandbekleding. Het floatglas is aan één zijde gelakt en aan de andere met zuur ontglanst. Matelac heeft een zacht en satijnachtig aanzicht en zorgt voor een kleurige toets. Glaverbel Nederland B.V.
DutchDeco is gespecialiseerd in het ontwerp en de digitale productie van op maat gemaakte hoogwaardige wandbekleding, lampenkappen en gordijnen. De custom-made ontwerpen bieden architectuur en interieurdecoratie vernieuwende en vrijwel onbegrensde mogelijkheden op het gebied van functionaliteit, esthetiek en design. Dutch Deco Q wwwpagina bp7603
De tegelcollectie Hanceley 2007 is beschikbaar in 56 kleuren en kan desgewenst in andere kleuren worden gemaakt. Er zijn onlangs 38 kleuren toegevoegd, waardoor de tegels projectmatig beter toegepast kunnen worden. Het volledige kleurengamma is in samenwerking met architecten ontwikkeld. Keramiekcenter
Op deze pagina treft u een selectie aan van andere bouwproducten die vallen binnen het thema “Binnenwand afwerking”. Wilt u meer weten over een van deze producten? Surf dan naar www. architectenweb.nl en typ het bijbehorende wwwpagina nummer in. Volgend thema De volgende keer is het thema “Gevelbekledingen”.
Q wwwpagina bp7450
100
Q wwwpagina bp7604
architectenweb magazine
Toscaanse wandbekleding
Prints in harde materialen
Trespa Virtuon
Stone Company biedt allerlei producten en mogelijkheden voor de inrichting, zoals tegels, houten vloeren en sanitair. Nieuw in de collectie is de Toscaanse wandbekleding in diverse kleuren, die zowel een gevel als bijvoorbeeld een toog uitstraling geeft. Stone Company v.o.f.
Met het sublimatieproces van Vertical Vision kunnen prints en beelden worden aangebracht in de toplaag van verschillende harde materialen. Het beeld wordt onder zeer hoge temperaturen als het ware ‘ingevangen’ in een emulsie, die zich in dit proces verbindt met de ondergrond van het materiaal. Vertical Vision b.v.
Trespa Virtuon is een paneel met een geïntegreerd decoratief oppervlak, dat optimaal geschikt is voor veeleisende interieurtoepassingen waar hygiëne en reinigbaarheid van het grootste belang zijn. Het oppervlak is bestand tegen vocht, slag- en slijtvast en leverbaar in een brede range aan kleuren en texturen. Trespa International B.V.
Q wwwpagina bp7605
Q wwwpagina bp7607
Q wwwpagina bp7626
Modern Walls
Abet Laminati
Alpi Lignum
De Modern Walls glasweefsels zijn zowel functioneel als visueel aantrekkelijk. De hoogwaardige weefsels bieden een optimale verwerking. Hierbij is geen lijm nodig, maar wordt het weefsel door een met water gevuld machine getrokken, zodat het op een ondergrond kan worden aangebracht. Relius
Bij een Abet Laminati decor is het mogelijk om door middel van digitale print of zeefdruk een eigen ontwerp in een plaat te laten integreren. De uitvoeringen zijn mogelijk in akoestisch, zelfdragend massief hpl of in geplakte plaat op drager naar keuze. De platen zijn stoot- en slagvast en hygiënisch. Abet B.V.
Alpi fineer is samengesteld voor projecten waar constante kwaliteit, tekening en kleur van het materiaal wordt geëist. Het uit populierenhout geschilde fineer is door en door gekleurd en gesneden, zodat er een oppervlak zonder onregelmatigheden ontstaat en het hout het uiterlijk kan aannemen van andere houtsoorten. Baars en Bloemhoff B.V.
Q wwwpagina bp7598
Q wwwpagina bp7610
Q wwwpagina bp7627
nummer 5 - november 2006
101
Smalle en lichte wandpanelen
Foodpanel wanden vloerpanelen
Stoffering Nomino
De panelen van de nieuwe lijn FAAY Light separatiewanden zijn ruim een derde smaller en lichter dan de vergelijkbare 60 cm brede panelen. De panelen kenmerken zich door voortreffelijke bouwfysische eigenschappen. Ze voldoen nog beter aan de zeer hoge normen op het gebied van geluidsisolatie en brandwerendheid. Faay Vianen B.V. Q wwwpagina bp7609
Foodpanel wand- en plafondpanelen voldoen aan de eisen van de keuringsdienst van waren die gelden voor de voedingsindustrie. De tweezijdige kunststof sandwichpanelen zijn gemakkelijk te plaatsen en in combinatie met bijvoorbeeld kozijnen, deuren of ventilatieroosters is een perfecte afwerking mogelijk. Milin B.V. Q wwwpagina bp7638
Ingenieursbureau Nomino heeft een stoffering ontwikkeld die handmatig kan worden aangebracht op 3Dgekromde oppervlakken. Het bestaat uit een rekbaar en brandvrij materiaal met bijzondere akoestische eigenschappen. In het midden van de ruitvormige kussentjes kan onder meer verlichting worden gemonteerd. Nomino Special Products B.V. Q wwwpagina bp7640
Rigo Wandstyling
Alpha Tacto
Sterke blanke beglazing
Rigo Wandstyling levert innovatieve sierpleisters als de universele Siplex Classics en is specialist op het gebied van Italiaanse stuccomaterialen. De producten beschermen de ondergrond en zijn makkelijk te verwerken. Alle producten zijn oplosmiddelvrij en geurarm. Ursa Paint Quality & Environment b.v.
De decoratieve verf Alpha Tacto geeft de mogelijkheid een bijzondere sfeer te creĂŤren en leent zich bij uitstek voor projecten waar design en creativiteit belangrijk zijn, zoals in hotels en theaters. Het duurzame en prima reinigbare verf kan naadloos worden aangebracht op een extreem gladde ondergrond. Sikkens B.V.
Q wwwpagina bp7642
Q wwwpagina bp7639
SSG Planilaque is een blanke beglazing, die is bedekt met een ondoorzichtige laklaag. Het voordeel van glas als bekledingsmateriaal is dat het, net als de lak, niet verkleurt en dat het vormvast is. Mocht de sterke beglazing kapot gaan, zorgt een veiligheidsfolie ervoor dat de scherven naar beneden vallen. Saint-Gobain Glass NL Q wwwpagina bp7641
102
architectenweb magazine
archipedia
architectenweb
archipedia
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
De organische architectuur van Parc Guell in Barcelona
Bouwstijlen Organische Architectuur ‘Organisch’ is eigenlijk geen architectuurstroming met stijlkenmerken zoals bijvoorbeeld de Amsterdamse School of het Functionalisme. Een gebouw wordt vaak omschreven als ‘organisch’ wanneer de natuur een belangrijke inspiratiebron is geweest voor de architectuur. De vormen zijn dan organisch als in de natuur, en niet strak geometrisch. Daarnaast is de afstemming van de gebouwen op de
Het Goetheanum van Rudolf Steiner (1913)
104
(natuurlijke) omgeving een belangrijk onderdeel van het ontwerp. Er staat geen bepaalde periode voor een organische stijl van bouwen, net zomin als er vaste stijlkenmerken aan zijn te geven. Belangrijke figuren in de organische architectuur zijn bijvoorbeeld Gaudi, Rudolf Steiner, Frank Lloyd Wright en in Nederland het architectenbureau Alberts en van Huut. Het werk van de Spaanse architect Antoni Gaudí wordt vaak genoemd als voorbeeld van organische architectuur. Hij werkte al vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw in een compleet eigen stijl, waarin natuurlijke en andere expressieve vormen de toon zetten. Zijn Parc Guell in Barcelona is wereldberoemd om de mozaïeken en afgeronde vormen. Zijn meesterwerk, de ‘druipsteenkerk’ Sagrada Familia is werkelijk organisch, aangezien het gebouw nog altijd ‘in de groei’ is en het eigenlijk niet bekend is of Gaudi een eindontwerp had waarnaar hij
werkte. Gaudi heeft geen theorieën over zijn bouwstijl nagelaten, zodat maar weinig bekend is over zijn drijfveren. Het was de Duitser Rudolf Steiner die een theoretische grondslag legde voor een organische bouwstijl met zijn antroposofische leer. Deze theorie gaat uit van de geestelijke werkelijkheid, waarbij de invloed van de omgeving op de mens centraal staat. Vanuit dit principe liet hij vanaf 1913 gebouwen ontwerpen voor het Goetheanum, een speciaal centrum voor de antroposofiebeweging. Frank Lloyd Wright bestempelde zijn eigen architectuur als organisch. Voorbeelden zijn de in het vorige nummer van dit magazine besproken Falling Water en de ‘prairie houses’. Ook Le Corbusier heeft in 1954 een belangrijk organisch bouwwerk geleverd: de bedevaartskapel van Ronchamps in Frankrijk. Deze Notre Dame du Haut is een gebouwsculptuur, die oogt als een ark met een betonnen cilinder als mast. Ook het Sydney Opera House architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Het kerkje van Ronchamps, oftewel de Notre-Dame-du-Haut (1955)
van Jørn Utzon is een schoolvoorbeeld van een organische architectuur. In Nederland zijn de gebouwen van Alberts en Van Huut de bekendste voorbeelden van organische architectuur, zoals het Gasuniegebouw in Groningen of het ING-kantoor in Amsterdam. De signatuur van hun bureau is heel duidelijk af te lezen aan de gebouwen, die bijnamen als ‘de apenrots’ krijgen toebedeeld door hun heel kenmerkende vormentaal.
Beroemde architecten Le Corbusier 1887 – 1965
Le Corbusier is in zijn modernistische opvattingen over architectuur en vooral stedenbouw sterk beïnvloed door Tony Garnier. Toen hij bij Auguste Perret kwam te werken, raakte hij overtuigd van gewapend beton als het materiaal van de toekomst was. In 1910 kwam hij in aanraking met Peter Behrens van de Deutsche Werkbund; hier ontmoette hij ook Walter Gropius, waarmee hij in 1927 de CIAM oprichtte. Ook Mies van der Rohe heeft hij hier naar alle waarschijnlijkheid leren kennen. Le Corbusier was niet opgeleid als architect, maar als graveur. Al vanaf zijn beginjaren als architect maakte hij opvallende ontwerpen voor bijvoorbeeld woonhuizen, waaraan hij refereerde als ‘machines om in te wonen’. De constructieve grondslag voor de meeste van zijn woningbouw is het baanbrekende Maison DomIno uit 1915. Het is een prototype skeletbouw, die een vrije plattegrond mogelijk maakte. Hiermee speelde Le Corbusier in op de rationele manier van bouwen, ingegeven door woningnood en de slechte economie na de Eerste Wereldoorlog. Het gepatenteerde Maison Dom-Ino concept werd in 1927 uitgewerkt in de woningen van de Weissenhofsiedlung te Stuttgart, waar het als tentoonstelling van de moderne bouwkunst met succes aan het publiek werd gepresenteerd. Vanaf 1916 woonde Le Corbusier in Parijs, waar hij zijn opvattingen en ideeen onder meer uitdroeg via het tijdschrift L’Esprit Nouveau. Door zijn rebelse houding en zijn scherpe toon deed hij een hoop stof opwaaien in brede kunstkringen. Vooral zijn polemische artikel ‘Vers une architecture’ werd als controversieel gezien.
Le Corbusier, in 1887 te Zwitserland geboren als Charles-Edouard Jeanneret, was een van de invloedrijkste architecten van de twintigste eeuw. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met het Modernistische gedachtegoed en de Internationale Stijl, onder andere door zijn rol in de oprichting van de CIAM (Congres Internationaux d’Architecture Moderne) in 1927. nummer 5 - november 2006
Ook door zijn grootstedelijke visioenen baarde hij veel opzien. De basis voor deze opvattingen ligt bij een tweede idee dat hij rond 1915 ontwikkelde, namelijk de Ville Pilotis, een stad gebouwd op palen. Dit concept vond uitwerking in zijn zeer controversiële ‘Contemporary City of Three Million Inhabitants’ uit 1922, een plan
archipedia dat bestond uit eindeloze rijen identiek uitziende wolkenkrabbers, geordend in een strak schaakbordpatroon dat de bestaande binnenstad van Parijs moest vervangen. Om het centrum, bestaande uit zestig verdiepingen tellende kantoorgebouwen en tien tot twaalf verdiepingen hoge woontorens lag een groene gordel die de stedelijke elite afscheidde van de industrie en de tuinsteden, waarin de arbeiders leefden. Uiteindelijk mondden zijn stadsvisioenen uit in het ontwerp voor de Ville Radieuse, de stralende stad, waarin autoverkeer centraal stond in overeenstemming met zijn motto: ‘A city built for speed, is a city built for success.’ Voetgangersverkeer en bebouwing waren op palen een niveau naar boven verplaatst, boven een ononderbroken park dat zich onder de stad uitstrekte. De echte impact van le Corbusiers moderne grootstedelijke visioenen is niet zozeer afkomstig van door hem ontworpen steden, maar van de steden die anderen bouwden op basis van zijn moderne gedachtegoed. Een van Corbusiers ideeen was bijvoorbeeld ‘de torenflat in het park’, een concept dat wereldwijd in zowel elke stad terug te vinden is. Ook zijn ‘Les 5 points d’une architecture nouvelle’, vijf uitgangspunten voor zijn architectuur, hebben navolging gevonden. Deze punten zijn de pilotis, palen die de bouwmassa van de grond liften; de vrije plattegrond, bereikt door de scheiding van dragende kolommen en vrijstaande binnenwanden; de vrije gevel; het horizontale bandvenster, vaak de hoeken omvattend; en de daktuin. Een van de gebouwen waar al deze punten in zijn terug te vinden, is de Villa Savoye in Poissy, Frankrijk.
De Villa Savoye, Poissy (1929 1931)
105
archipedia Een ander belangrijk bouwwerk is bijvoorbeeld de Unité d’Habitation (1946) in Marseille (waarvan een kopie bestaat in Berlijn). Hier paste hij voor het eerst het Modulor-systeem toe, wat inhield dat de 337 appartementen volgens een maatsysteem werden afgestemd op de gemiddelde lengte van de mens (175 cm). Door het gebruik van beton als overheersend materiaal en het zichtbaar laten van de bouwstructuur was het een zeer compromisloos gebouw. Het wordt tot het brutalisme gerekend. Het bekendste werk van Le Corbusier is waarschijnlijk de kerk van Ronchamps, oftewel de Notre-Damedu-Haut. De opdracht was om een kerkgebouw te ontwerpen volgens de principes van de moderne architectuur en schilderkunst. Le Corbusier, die ook schilder was, goot de kerk daarom in een sculpturale vorm, die hij baseerde op een schaal die hij in de jaren dertig had geschilderd en op gebouwen die hij gezien had tijdens zijn reizen in India. Andere bekende werken uit zijn oeuvre zijn het Maison Jaoul (1955) in Parijs en het niet-gerealiseerde Paleis voor de Volkenbond te Genève. Vooral na de oorlog heeft Le Corbusier veel invloed uitgeoefend op de architectuur, doordat jonge architecten zijn ideeën en geschriften uit het Interbellum bestudeerden. Deze pasten heel goed in de naoorlogse periode, waarin veel steden kampten met wederopbouwvraagstukken en oplossingen zochten voor het toenemende autoverkeer en de woningnood.
Bouwkundige begrippen Gewapend beton Gewapend beton is aan de binnenzijde voorzien van staven wapeningsstaal, die het scheuren van beton tegengaan. Het staal neemt de trekkrachten over van het beton. Om het staal nog beter bestand te maken tegen trekkrachten, wordt er door het gebruik van spanning een drukkracht in het materiaal gecreëerd, wat de 106
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Rode baksteen in een halfsteens metselverband
trekkrachten compenseert. Het beton en staal zitten volledig aan elkaar gehecht. Omdat het beton zo dicht om het staal heen zit, wordt roesten voorkomen. Daarnaast hebben ze ongeveer dezelfde uitzettingscoëfficiënt, zodat ze elkaar niet dwars zitten. Als het staal toch roest, is er sprake van betonrot. Het beton barst dan, omdat de roestende wapening uitzet. Keramiek Uit gebakken klei vervaardigd decoratief bouwmateriaal. Het wordt vaak bewerkt om er patronen in te maken
Keramisch mozaïek (detail)
of het van meer stevigheid of slijtvastheid te voorzien. Het kan bijvoorbeeld geglazuurd worden als tegels of in een mozaïek worden gelegd. Pleisterwerk Een type afwerking waarmee een gevel of muur een glad uiterlijk krijgt. Met behulp van plamuurmaterialen en –gereedschappen wordt er één of meerdere lagen op de wand aangebracht, waarna de lagen gaan hechten aan de ondergrond. Baksteen Uit gebakken klei vervaardigd steen, die meestal een rechthoekige vorm heeft. Vorm, kleur en en kwaliteit van baksteen worden bepaald door de soort klei dat dient als grondstof en
het bakproces. Voorafgaand aan het bakken wordt door middel van kneden en malen de ruwe vorm van het klei bepaald en de overbodige bestanddelen fijn gemaakt. In de oven verdwijnen deze afvalstoffen helemaal. Daarna begint het vormingsproces, op machinale en bij sommige formaten handmatige wijze. Om barsten tegen te gaan, wordt de steen voor het bakken eerst gedroogd in speciale kamers of tunnels. Uiteindelijk bepalen de temperatuur en atmosfeer bij het bakken de kleur van de baksteen.
Beroemde gebouwen Sydney Opera House (1957-1973) Na de kangoeroe is het Sydney Opera House hét symbool van Australië. De markante rechtop staande schalen van het gebouw zijn net zo beeldbepalend voor de stad als de Eiffeltoren voor Parijs. Het werd ontworpen door de Deense architect Jørn Utzon (1918 - ) en wordt vaak tot het Modern Expressionisme gerekend. Sinds de opening in 1973 is het een van de drukst bezochte concertgebouwen ter wereld en het meest gefotografeerde. Voor de bouw van het nieuwe concertgebouw op de prestigieuze Bennalong Point, een landtong in Sydney Harbour, werd in 1957 een prijsvraag uitgeschreven. Utzon, een onbekende architect, werd met zijn opvallende organische ontwerp uit 230 inzendingen geselecteerd. Hij wilde met het gebouw ‘an individual face for Australia in the world of art’ creëren.
De witte tegels op de betonnen schalen zorgen voor bijzondere lichtreflecties
architectenweb magazine
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
verschillende soorten theaterzalen. Omdat de buitenconstructie los staat van het interieur, konden deze zalen vrij worden ontworpen zonder dat er concessies hoefden te worden gedaan aan architectuur of akoestiek. De bouw verliep in drie fases. Tussen 1959 en 1963 werd het robuuste platform gerealiseerd, tussen 1963 en 1967 werden vervolgens de schalen gebouwd en in de derde fase, die van 1967 tot de opening in 1973 duurde, werd aan het interieur gewerkt. Bij deze laatste fase was Utzon niet betrokken; hij verliet zijn project in 1966 en heeft het gebouw nooit van binnen gezien.
Het Sydney Opera House op Bennalong Point
Het ontwerp is deels ge誰nspireerd op organische vormen die in de natuur worden gevonden en deels op de wens om zintuiglijke ervaringen op te roepen. Hiertoe kwam hij met nieuwe materialen en vormen op de proppen. Er was wat dit betreft echt sprake van constructief pionierswerk; er werd zelfs een speciale universitaire onderzoeksgroep ingesteld om uit te vinden hoe de betonnen paraboolvormen voor de schalen konden worden gemaakt. Uiteindelijk besloot Utzon de schalen uit een denkbeeldige bol met een diameter van 75 meter te snijden. Deze werden aan elkaar bevestigd en vast-
archipedia
gehouden door stalen frames. Door de vorm wordt het gebouw vaak als voorbeeld van een organische bouwstijl genoemd. De betonnen schaalgewelven, vaak vergeleken met schelpen of opbollende zeilen, zijn bedekt met Zweedse witte tegels, die zorgen voor een dialoog tussen het gebouw en haar natuurlijke omgeving; ze zijn erg ontvankelijk voor lichtinval, waardoor het gebouw mee lijkt te veranderen met de kleuren van de lucht en het water. Het Sydney Opera House herbergt een concertzaal, een operazaal en
Het vertrek van Utzon wordt toegeschreven aan de vijandige houding van de Australische pers en politieke intriges waar de introverte architect ongewild in verzeild was geraakt. Onder leiding van Peter Hall werd de bouw voltooid en in 1973 in gebruik genomen. Toen de Britse koningin Elizabeth het opende, werd Utzon niet eens genoemd. Wel voorspelde ze dat het gebouw ooit als een wereldwonder zou worden beschouwd. Het wordt nu geschaard in een rij van markante bouwwerken als het Centre Pomipdou in Parijs en het Guggenheim Museum in Bilbao.
Door | Marjoleine van Schaik, Ronnie Weessies
Er wordt naar gestreefd om binnen afzienbare tijd een educatieve digitale encyclopedie te ontwikkelen met duizenden artikelen in relatie tot bouw en architectuur: Archipedia. De hoofdgroepen binnen deze encyclopedie zijn architectuurstromingen, architectuurtermen, beroemde architecten en gebouwen, bouwtermen en materialen. De bezoekers van architectenweb.nl kunnen in de toekomst zelf artikelen aan de encyclopedie toevoegen en bestaande artikelen aanpassen of uitbreiden. Daarnaast spant Architectenweb zich vanuit haar centrale positie als uitgever in om marktpartijen, opleidingen en andere kennisorganisaties te bewegen opgebouwde kennis over te dragen via Archipedia. De encyclopedie wordt financieel mogelijk gemaakt doordat Architectenweb een gedeelte van haar omzet ter beschikking stelt voor de ontwikkeling van Archipedia. Belangeloos meewerken Wilt u belangeloos meewerken aan de totstandkoming van Archipedia door bijvoorbeeld het kosteloos leveren van informatie (tekst en/of beeld) of het schrijven van artikelen? Neem dan contact op met Jeroen van Oostveen, (035) 60 20 874 of jvo@architectenweb.nl. Bronnen Voor een compleet overzicht van gebruikte bronnen surft u naar wwwpagina: n7422
nummer 5 - november 2006
107
vacatures
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Kijk voor meer vacatures en een uitgebreide beschrijving van onderstaande advertenties op www.architectenweb. nl. Vacature plaatsen of CV online zetten? Surf ook daarvoor naar onze online vacaturebank!
ONTWERP interieurarchitect Heb je: ambitie, talent, uitstraling en 5+ jaar ervaring? Ben je: creatief, geboren leider, teamspeler, kritisch, gedreven, inspirerend? Rijp voor: groei, uitdaging, leiding, invloed, sturen, jouw plek? Ken je: Atelier PRO, je vak, historie & actualiteit? Atelier PRO architekten b.v. Q wwwpagina v4818 startend interieur architect Ben je: creatief, leergierig, teamspeler, kritisch, gedreven, flexibel, nieuwsgierig? Heb je: ambitie, talent, uitstraling? Kun je: tekenen, schetsen, visualiseren, vertellen, ordenen, concepten toepassen? Ken je: Atelier PRO, je vak, historie & actualiteit? Atelier PRO architekten b.v. Q wwwpagina v4820 ervaren landschapsarchitect Ben je creatief, sterk in acquisitietrajecten, doe je mee aan prijsvragen, heb je minimaal 4 jaar werkervaring, ken je mensen binnen de ontwerpwereld en kijk je met een frisse blik naar de ruimte om je heen? Dan nodigen we je graag uit voor een gesprek. BRO Q wwwpagina v4829 stedenbouwkundig ontwerper Minimaal 4 jaar werkervaring, 32-40 uur p/w, niveau HBO-Universitair. Omdat we doorlopend nieuwsgierig zijn naar talenten, zijn we op zoek naar een aantal nieuwe medewerkers: ervaren stedenbouwkundig ontwerpers m / v (Amsterdam en Vught). BRO Q wwwpagina v4368 stedenbouwkundig assistent ontwerper Je krijgt te maken met ontwerpen op diverse schaalniveaus en moet samenwerken in multidisciplinaire teams.
114
Gevoel voor ruimte en schaal, creatief in het presentabel maken van de stedenbouwkundige visie is een must. Universitair werk- en denkniveau, ervaring met CAD en grafische pakketten en min. 2 jaar werkervaring. BURO 5 Q wwwpagina v4849 ontwerper Je maakt deel uit van een ontwerpteam dat zich voornamelijk bezig houdt met het ontwerpen van projecten in de utiliteitsbouw en civiele bouw, zoals kantoren, ziekenhuizen, scholen en parkeergarages. Ben jij een creatieve vormgever met gevoel voor presentatie en heb je bouwkundige kennis tot en met het niveau van de bouwaanvraag? Dosign Engineering Q wwwpagina v4846 assistent ontwerper TU / AvB, goede communicatieve vaardigheden, liefde voor detail, affiniteit met het werk van FARO en ervaring met computers. Min. 2 jaar praktijkervaring. Ervaring met Arkey ASD is een pré. 38 uur p/w. FARO architecten bv Q wwwpagina v4841 stedenbouwkundig ontwerper Academische achtergrond en kennisniveau met een pragmatische instelling en uitstekende computervaardigheden. Zelfstandig werken, communicatief en min. 2 jaar praktijkervaring. Opleiding Tu / AvB. FARO architecten bv Q wwwpagina v4822
TECHNIEK bouwkundig projectleider-tekenaar HBO Bouwkunde / TU, ervaring in het CAD tekenen. Affiniteit met architectuur bouwtechniek en bouwregelgeving. Zelfstandig kunnen werken in dan wel leiding geven aan projectteams. Goede communicatieve vaardigheden.
BDG Architecten Ingenieurs Q wwwpagina v4755 presentatietekenaar Creatief en affiniteit met architectuur. Opleidingsniveau grafische opleiding/ MBO/HBO. Aantoonbare ervaring met de tekenpakketten: Autocad, 3dstudio Max/Viz, Photoshop, Illustrator, Indesign. Ervaring met het vervaardingen van maquettes. BDG Architecten Ingenieurs Q wwwpagina v4754 bouwkundig bestekschrijver HBO bouwkunde. Aantoonbare ervaring in het schrijven coördineren en controleren van STABU bestekken voor woning en utiliteitsbouw. Inzicht en ervaring in bouwtechniek en bouwregelgeving. Zelfstandig kunnen werken in. BDG Architecten Ingenieurs Q wwwpagina v4753 bouwkundig CAD tekenaars MBO / HBO Bouwkunde, ervaring in het CAD-tekenen bij voorkeur met Arkey VMV. Affiniteit met architectuur, bouwtechniek en bouwregelgeving. Zelfstandig kunnen werken in teamverband. Goede communicatieve vaardigheden. BDG Architecten Ingenieurs Q wwwpagina v4758 bouwkundig tekenaar Afgeronde MTS- of HTS opleiding en bij voorkeur enkele jaren ervaring, 32-40 uur p/w. Verder is het van belang dat je goed kan communiceren, nauwkeurig werkt en zowel zelfstandig als in een team kunt functioneren. Continu Engineering Q wwwpagina v4834 projectmanager Senior projectmanager met ervaring. U bent verantwoordelijk voor de planning van het project en het halen van alle doelstellingen van het project. Opleidingsniveau HBO-Universitair, voor 32-40 uur p/w. Continu Engineering Q wwwpagina v4815 projectleider-tekenaar Als bouwkundig tekenaar/projectcoör-
architectenweb magazine
Landschap Stedenbouw Architectuur Interieur Vanuit een inspirerende omgeving werken wij aan projecten op het gebied van landschap, stedenbouw, architectuur en interieur op diverse locaties in het land. Ons bureau staat voor nieuwe architectuur, veelzijdig en niet in een stijlvorm te vatten, krachtig, oorspronkelijk en uiterst divers. In verband met een sterke toename van het aantal grote en middelgrote projecten zijn wij, ter versterking van ons team van 25 medewerkers, op zoek naar een ervaren
B + O
Projectleider / Opzichter In- en extern coรถrdineren van meerdere projecten.
Het profiel: HTS bouwkunde / BNA-VTS Goede beheersing bouw(kosten)proces Goede contactuele eigenschappen Daadkrachtig en initiatiefrijk Goed organisatorisch vermogen Zelfstandig en in teamverband kunnen werken Flexibel, oplossingsgericht en inventief Goede leidinggevende capaciteiten Minimaal 5 jaar ervaring in soortgelijke functie Schriftelijke sollicitatie met uitgebreide CV binnen 14 dagen richten aan: mevr. drs. Simone Zuidema Bureau B+O Architecten B.V. Postbus 2, 7970 AA Havelte Tel.: 0521-351014; fax 0521-351015 E-mail: info@bureaubeno.nl Website: www.bureaubeno.nl
vacatures
jecten vanaf de bouwvoorbereidingsfase (technisch ontwerp, bestek). HBO bouwkunde / bouwmanagement, min. 2 jaar ervaring in een gelijkwaardige functie, zelfstandig, kritisch, communicatief, oplossingsgericht, representatief. Harder en Traanberg architecten en ingenieurs Q wwwpagina v4805
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
Atelier PRO architekten b.v.
Studio Rublek
(070) 350 69 00
www.studiorublek.com
www.atelierpro.nl
mailbox@studiorublek.com
(020) 417 33 33
info@atelierpro.nl
Van de Ven Architekten BDG Architecten Ingenieurs
(0492) 66 35 37
(036) 533 33 82
hanneke@vdvenarchitekten.nl
www.vdvenarchitekten.nl
www.bdgalmere.nl
bouwkundig tekenaar Een enthousiaste bouwkundige tekenaar (m/v) met een goed bouwkundig inzicht en gevoel voor detail. MBO/HBO niveau en enige ervaring met ArchiCAD en/of AutoCAD. Je gaat werken aan verschillende projecten in de woningen utiliteitsbouw. Hertroijs Architekten Q wwwpagina v4746
info@bdgalmere.nl
Wingender Hovenier Architecten
BRO
(020) 684 44 46
(073) 658 90 40
www.winhov.nl
www.bro.nl
reusen@winhov.nl
suzanne.van.meggelen@bro.nl
BURO 5 (043) 325 32 23 www.buro5.nl
tekenaar/ontwerper Het uitwerken van lichtplannen voor de particuliere en zakelijke markt in de computer. Ook het offerte-, besteltraject en de begeleiding van de projecten behoort tot de taken. HBO-niveau, 36 uur per week, 1 tot 2 jaar werkervaring. Studio Rublek Q wwwpagina v4790
info@buro5.nl
Continu Engineering (010) 288 50 00 www.continu.nl info@continu.nl
Dosign Engineering (010) 477 01 01 www.dosign.nl
bouwkundig tekenaar MBO/HBO niveau en enige ervaring met ArchiCAD en/of AutoCAD. Je gaat werken aan verschillende projecten in de woning- en utiliteitsbouw. Goed bouwkundig inzicht met gevoel voor detail, koppelt accuratesse aan eigen initiatief en zelfstandigheid. Van de Ven Architekten Q wwwpagina v4748
seth@dosign.nl
FARO architecten bv (0252) 41 47 77 www.faro-architecten.nl tjonkers@faro-architecten.nl
Harder en Traanberg architecten en ingenieurs (010) 423 29 44
bouwkundig tekenaar Bij het maken van onze gebouwen besteden wij veel aandacht aan de materialisering en nauwgezette detaillering. Informatie over onze projecten is te vinden in deze editie van architectenweb magazine. De rol die je speelt binnen ons bureau vinden we heel belangrijk en wordt in overleg ingevuld. Wij zoeken een bouwkundig tekenaar die zich thuis voelt bij deze werkwijze. Wingender Hovenier Architecten Q wwwpagina v4775
116
www.hent.nl vacature@hent.nl
Hertroijs Architekten (040) 207 57 55 www.hertroijs.nl architekt@hertroijs.nl
architectenweb magazine
Onze visie op de techniek:
‘Geen kenniseconomie zonder techniek’ Lange tijd is er sprake geweest van een sterke verheerlijking van de managementcultuur, die minder ruimte liet aan technische inspiraties. Gelukkig groeit het besef dat het niet alleen gaat om het organiseren, maar juist ook om het creëren. Creatief denken wordt weer op juiste waarde geschat. Een beta revival lijkt in opkomst. En dat is broodnodig met in het vizier dat Europa in 2010 de meest concurrerende kenniseconomie van de wereld moet zijn. Een doelstelling waaraan de techniek een heel essentiële bijdrage kan leveren. Ook grote mondiale problemen vragen om technologische ontwikkelingen. De reductie van verbrandingsgassen bijvoorbeeld en de wereldvoedselvoorziening. En wat te denken van mobiliteitskwesties? De techniek is er volop mee bezig.
Politiek en bedrijfsleven ontwikkelen initiatieven om jongeren voor techniek te interesseren. Nu al begint dat zijn vruchten af te werpen. R&D-afdelingen zijn weer aan het groeien en de engineering gaat een steeds belangrijker rol spelen in het productieproces. Kortom de machine is op gang gebracht en laat zich voorlopig niet meer stilzetten. Het wordt nu tijd dat de technicus zelf emancipeert en vanuit een nieuw zelfbewustzijn kansen en uitdagingen oppakt. Technici zullen in veel innovatieve processen weer een pioniersrol moeten vervullen. Waarbij binding met de gebruiker en heldere communicatie essentieel zijn. Dat is de visie van Dosign op techniek en de technicus. De technicus als verbindend element tussen wetenschap en gebruiker.
Sinds 1985 detacheren we middelbaar en hoger geschoolde technici. Specialisten in het ontwerpen, tekenen, voorbereiden en begeleiden van technische constructies. Hoever de technische ontwikkelingen ook zullen gaan, de mens blijft de belangrijkste schakel in elk innovatief proces. En wordt de kracht en duurzaamheid van een constructie niet bepaald door deze schakel? Door het verbindende, menselijke element? Dosign onderkent dit en specialiseert zich daarom in deze verbindende elementen, in de toegevoegde waarde van gemotiveerde mensen.
Dosign
Engineering
heeft
kantoren
in
Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. Kijk voor meer informatie op onze internetsite.
www.dosign.nl
UNI SYSTEM
Top Swing Side Swing ramen
Ramen zijn ons venster op de wereld. Ze brengen licht en frisse lucht in onze woningen en kantoren. Ramen brengen een gebouw tot leven; in het bijzonder als gebruik wordt gemaakt van PN Uni System beslag voor ramen. Kenmerkend voor deze uitzet-zak-kantelramen is dat deze nagenoeg 180 graden buiten de gevel gekanteld kunnen worden. Voor het schoonmaken van ramen hoeft de vensterbank niet leeggeruimd te worden. De vloer wordt niet nat en dure externe onderhoudssystemen zijn overbodig. Het raambeslag is niet zichtbaar in gesloten stand. PN Uni System ramen zijn leverbaar in Top Swing en Side Swing uitvoering en inbraakwerend volgens klasse 2. Breng nu uw bestek in balans!
Tel. 035 601 24 33 • info@jpmkok.nl • www.jpmkok.nl
Nieuwe mogelijkheden voor unieke ontwerpen
�������������������������������������������������� ��������������������������������������
������������������������������������������� ������������������������������ ■�������������������������� ■���������������������� ■����������������������������������
� �� ��� � � �� ��� ��� �� �� � �� ��� ��� �� �� �� �� �� �� �� � �� �� ���
■��������������������� ■��������������������������������������������� ��������������������� �������������� �������������������� �����������������������
ALS HYGIËNE UW EERSTE VEREISTE IS... METAFLEX! VAN BOUWPROJECT TOT SPECIALISTISCHE DEUREN EN ISOLATIEPANELEN
De MF5 Medicare is een ideale deur voor de gezondheidszorg. De deur biedt optimale hygiëne en zorgt voor een perfecte afsluiting. De constructie bestaat uit een aluminium frame met daarin een vlak gemonteerd hoogwaardig deurblad voorzien van een HPL toplaag naar keuze. De MF5 is uitgevoerd met de SDA04 automaat voor doorgangen met intensief verkeer. Geheel in eigen fabricage wordt de deur op maat gemaakt. Hierdoor kunt u rekenen op snelle service en maximale exibiliteit.
Wilt u meer informatie over de oplossingen van Metaex? Color profile: Generic CMYK printer profile Bel dan 0543 477 333 Composite Default screen
ELAND-BRANDT NIEUW:
�
Vrijheid van bewegen op elk niveau.
Nieuwe serie Meastrobriljant
Architectonische vrijheid � Slanke belijning � Gebruiksvriendelijke bediening � Inbraakwerend klasse II � Hoge isolatiewaarde � Verborgen waterafvoer
Platformliften & Service
ELAND-BRANDT RAMEN EN DEUREN B.V. Bruynvisweg 4 1531 AZ Wormer Telefoon: (020) 435 0303. Fax: (020) 435 0300 www.elandbrandt.nl. E-mail: info@elandbrandt.nl
ThyssenKrupp Monoliften A ThyssenKrupp Elevator company
Surf naar www.thyssenkruppmonoliften.nl of bel 0180 530 811 voor meer informatie!
ThyssenKrupp
Uitslag Architectenweb.nl bezoekersenquĂŞte:
*L XJM EF
%6/45& .FU &VSPXBMM CFBOUXPPSEU VX XPOJOH BBO EF TUSFOHTUF SFHFMHFWJOHFO SPOE FOFSHJFQSFTUBUJF %BOL[JK IFU TVQFS JTPMFSFOE WFSNPHFO WBO &VSPXBMM LBO JO EF EVOTUF TQPVX FFO NBYJ NBMF JTPMBUJFXBBSEF HFSFBMJTFFSE XPSEFO &VSPXBMM XPSEU CPWFOEJFO PQ LPSUF UFSNJKO UFSVHWFSEJFOE &O EBO -FWFOTMBOH CFTQBSFO PQ FOFSHJFLPTUFO &VSPXBMM JT OV PPL BBO ĂŠĂŠO [JKEF WPPS[JFO WBO FFO SFGMFDUFSFOEF CFLMFEJOH 6 LVOU EVT [FMGT OPH EVOOFS JTPMFSFO
r IBSE QPMZVSFUIBBOTDIVJN BBO CFJEF [JKEFO WPPS[JFO WBO FFO BMV CFLMFEJOH r UBOE FO HSPFGLMJLTZTUFFN BBO EF [JKEFO r ĂŠĂŠO [JKEF SFĂĄ FDUFSFOE
Onze dunste doet het weer! Meer info www.eurothane.nl
ÂŽ
EUR WALL 4 1 0 6 8 * 4 0 - " 5 * &
3&$5*$&- */46-"5*0/ NEDERLAND 1PTUCVT ,FTUFSFO t 5FM t 'BY t JOTVMBUJPO@JOGP!SFDUJDFM DPN XXX FVSPXBMM SFDUJDFM OM
U heeft in grote getale meegewerkt aan het bezoekersonderzoek op architectenweb.nl. Elke 25e deelnemer aan het onderzoek is beloond met een jaarabonnement op Architectenweb Magazine t.w.v. ¤ 69,-, onder alle deelnemers is een Apple Mac Mini t.w.v. ¤ 619,- verloot.
Winnaar Apple Mac Mini: De heer Bart Laurens (Amersfoort)
Winnaars jaarabonnement Architectenweb Magazine: De heer J. Zondag (Amsterdam), de heer J. Wijffelaars (Vlijmen), mevrouw W. Manshanden – Bots (Utrecht), mevrouw S. Habraken (Nijmegen), de heer F. van Rooden (Roosendaal), mevrouw K. de With (Weesp), mevrouw K. Klomp (Utrecht), de heer B. Laurens (Amersfoort), de heer S. Swiggers (Venray), de heer K.R. Etnel (Amsterdam), de heer R. van Essen (Nunspeet), mevrouw A. Broekhuizen (Zuurdijk), de heer A. Duin (Sint Pancras), de heer M.C. Hooijmeijer (Rotterdam), mevrouw M.C. Dekker (Almere), de heer R. Egberts (Hilversum), de heer P. Zellerer (Teteringen), de heer R.O.J. Geurten (Voorburg), mevrouw E. Takken (Oeffelt), mevrouw A. Geenen (Delft), de heer S. Blommestein (IJsselstein), mevrouw C. Bakker den Boer (Utrecht), de heer J.J.A. Schaap (Lisse), de heer T.P.J. Laurens (Rotterdam), de heer H.H. van Doorn (Utrecht), mevrouw R. Beukers (Den Velde), mevrouw Ing. M. Arshakian (Arnhem), mevrouw V. Hofstede (Den Haag), mevrouw E. van Dongen (Amsterdam), mevrouw E. Launspach (Zwolle), mevrouw M.M. Franse (Rotterdam), de heer M. Halim (Amsterdam), de heer P. Muller (Hardinxveld-Giessendam), de heer A. Kalse (Den Haag), de heer Ir. A.G. de Goeij (Dordrecht), de heer K. Bodon (Amsterdam), de heer T.J. Vlemingh (Zevenaar), de heer ing. W.C. van Hoorn (Breda), de heer M. Verwoest (Den Haag), de heer ing. P. Rocca (Utrecht), de heer M. de Kievit (Wassenaar), de heer T. Span (Rotterdam), mevrouw J. Elen (Amsterdam), de heer E. Vermijs (Amsterdam), de heer P. van Assche (Amsterdam)
Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
actueel - projecten - bouwproducten - techniek - interview - archipedia - column
arch.maaik
elke dag een nieuwe strip van arch.maaik op architectenweb.nl
nummer 5 - november 2006
123
colofon
advertentie index
architectenweb
adverteerder Alcoa Bonar Floors BUVA
pagina 82 4 17
Continu Engineering
117
Derako
120
DHV Dosign Duco Dutchdeco
70 118 5 93
Eland-Brandt
122
Eurowall
123
Fagerhult
67
Freudenberg Bouwsystemen
67
Fritz Hansen Glaverbel Hafkon Hansgrohe Holonite
1
6 8 119
Kone
121
Metaflex
122 7
Rimadesio
69 126
Rockwool
20
Semcoglas
51
SV
30
ThyssenKrupp Monoliften VBI Wienerberger Xella
Hoofdredactie Jeroen van Oostveen (jvo@architectenweb.nl). Redactie Marjoleine van Schaik (mvs@architectenweb.nl), Ronnie Weessies (rw@architectenweb.nl). Eindredactie Theo Janssen. Aan dit nummer werkte verder mee Remco Arnold, Peter Drijver, Eric Frijters, Kirsten Hannema, Bart van Hoek, Kees van der Hoeven, Olv Klijn, Jeroen van Nieuwenhuizen, Karin Roelofse, Jacob Voorthuis.
50
Reynaers Rockfon
Redactieadres Postbus 394, 1400 AJ Bussum T (035) 692 08 74 F (035) 692 26 78 I redactie@architectenweb.nl W www.architectenweb.nl
94 119
J.P.M. Kok
Pollux
Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb.nl en verschijnt zes keer per jaar. Architectenweb Magazine is een nieuw praktisch vakblad en is een logisch vervolg op het succes, de bekendheid en de goede waardering van www.architectenweb.nl.
122 108,109 125
Architectenweb Magazine is een uitgave van Architectenweb Media B.V. Postbus 394, 1400 AJ Bussum media@architectenweb.nl. Advertenties Architectenweb Media B.V. Martijn Postmus (035) 69 20 874, info@architectenweb.nl. Art-direction en grafische Vormgeving Danny Tupang Huizen, Architectenweb Media B.V. Bussum.
19 Druk Thieme GrafiMedia Groep Informatie over abonnementen Losse nummers 造 9,50 Jaarabonnement (8 nummers) 造 69,nabestellingen 造 14,- per nummer (incl. BTW) Alle prijzen zijn onder voorbehoud van prijswijzingen. Het abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Voor de betaling ontvangt u een factuur. Abonnementen kunnen per nummer ingaan en worden zonder tegenbericht automatisch verlengd. Opzeggen dient schriftelijk te gebeuren bij Architectenweb.nl, minimaal vier weken voor de verschijningsdatum van het laatste nummer van uw abonnement. Wet op de persoonsregistratie Wij maken u erop attent dat wij enkele door u als abonnee verstrekte gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer, hebben opgenomen in ons gegevensbestand.
colofon
Vrijwaring Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, Evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook. Uw project in Architectenweb Magazine? Stuur de projectinformatie dan naar de redactie t.a.v. Jeroen van Oostveen, en wie weet verschijnt uw project binnenkort in Architectenweb Magazine!
Building Value
Koramic dakpannen. Ieder gebouw zijn eigen identiteit.
Een gebouw is meer dan vier muren en een dak. Het is een persoonlijke creatie die iets vertelt over de mensen die er wonen en werken. Juist daarom vinden we het bij Wienerberger zo belangrijk om een groot assortiment aan te bieden. En om voortdurend te zoeken naar nieuwe wegen met keramische bouwmaterialen. Uiteraard horen dakpannen daar ook bij. Want dakpannen geven een gebouw persoonlijkheid. Nieuwe vormen, kleuren, patronen en toepassingen zorgen voor nieuwe mogelijkheden. Zodat u telkens weer een nieuwe dimensie kunt geven aan uw ontwerp.
Keramische dakpannen. Voor mensen gemaakt. Wienerberger B.V. Infolijn: 0800 - 022 85 80, www.wienerberger.nl
MONO AC O U S T I C het naadloos, akoestisch (_ w = 0,85) alternatief voor traditionele plafonds Rockfon customer service 0475 353035 info@rockfon.nl - www.rockfon.nl
HB gebouw Industriepark Kleefse Waard Arnhem - Opdrachtgever Schipper Bosch Vastgoed - Uitvoerder Karbouw Bouwbedrijf