Keizersgracht by Architectenbureau Vroom

KEIZERSGRACHT

Keizersgracht 441 Amsterdam Beeldverslag van de restauratie van een grachtenpand Report of the reconstruction of a canal house Een uitgave van / published by Architectenbureau Vroom BNA juni 2018 / June 2018 Contact / contact Architectenbureau Vroom BNA Vijzelgracht 6 sous 1017 HR Amsterdam T 020 6208132 info@vroomarch.nl www.vroomarch.nl

Voorgevel, bestaande en nieuwe toestand Front faรงade, existing and new condition

INHOUD

INDEX

Inleiding

Introduction 8

Historie

History 12

- Bouwgeschiedenis

- Architectural history

Opname

Survey 18

Ontwerp 26

Design 26

- Reconstructie voorgevel en stoep

- Reconstructing the faรงade and stoop

- Bel-etage

- Entrance level

- Reconstructie lichthof

- Reconstructing the light well

- Kastenwand achterkamer

- Closet wall in the back room

- Secretenwand

- Privy wall

Uitvoering 76

Construction 76

- Funderingsherstel

- Restoring the foundations

- Gewijzigde verdiepingshoogte

- Changing the floor levels

- Hal en voorkamer

- Hallway and living room

- Achterkamer

114

- Back room

- Voorgevel en stoep

126

- Front faรงade and stoop 126

- Lichthof

150

- Light well

150

- Secretenwand

162

- Privy wall

162

Oplevering 174

Hand over

174

114

INLEIDING

INTRODUCTION

Het pand is in 2015 aangekocht door een particuliere opdrachtgever met de voornemens het pand geheel te restaureren. De wens van de opdrachtgever is om de oorspronkelijke structuur van het pand terug te brengen en in gebruik te nemen als woning. In mei 2016 heeft de opdrachtgever contact opgenomen met Architectenbureau Vroom.

The building was purchased in 2015 by a private client intending to carry out a complete restoration. The client wished to restore the building to its original structure and use it as a residence. In May 2016 the client contacted Architectenbureau Vroom.

De eerste vraag van de opdrachtgever was het terugbrengen van de stoep die daar van oorsprong vanaf 1684 tot aan de sloop ervan in 1925 heeft gestaan. Het terugbrengen van deze stoep zou vergaande gevolgen hebben. De vloer van de bel-etage zou zakken om aan te kunnen sluiten op de opnieuw te plaatsen stoep. De opdrachtgever wilde ook het lichthof weer open maken. Kortom door de wens van de opdrachtgever om dergelijke elementen terug te brengen bleek het al snel om een bijzonder project te gaan waarvoor niet alledaagse handelingen nodig waren. Hierdoor past het project goed binnen de ambities van het bureau. Tijdens de bouwkundige opname kwam naar voren dat de oorspronkelijke 17e-eeuwse structuur in de loop der tijd aangetast is en verschillende historische en kenmerkende onderdelen van het pand zijn verdwenen. De belangrijkste onderdelen binnen het project betreffen het funderingsherstel, bel-etage vloerniveau, indeling van de voorgevel en het lichthof. Dit beeldverslag richt zich met name op deze en bijbehorende onderdelen en geeft een indruk van het complete bouwproces vanaf de bouwkundige opname tot aan de oplevering.

The first request from the client was to restore the stoop that had been there from the outset from 1684 until it was removed in 1925. Restoring this stoop would have major consequences. The floor of the entrance level would be lowered to align with the stoop to be reinstated. The client also wanted to reopen the light well. The desire of the client to restore such features soon turned this into a special project requiring extraordinary interventions. As such, the project aligns nicely with the ambitions of our firm. During the architectural survey the original 17th-century structure turned out to have been modified over time, causing various historic and distinctive elements to vanish from the building. The most important elements in the project include restoration of the foundations, the entrance-floor level, the faรงade layout and the light well. This visual report highlights these and related components and conveys the complete construction process from the architectural survey through the hand over.

nr. 441

1960-1970 (bron: Beeldbank, Gemeente Amsterdam) 1960-1970 (source: Beeldbank, Municipality of Amsterdam)

HISTORIE

HISTORY

In opdracht van Josephus Deutz is het pand nr. 441 samen met de twee buurpanden nr.437 en 439 gebouwd. Het project is onder de hoede van meester-timmerman Claes Dircksz van Houten voltooid in 1684, wat nog steeds zichtbaar is op het jaartalsteen op de voorgevel. De locatie behoort tot de vierde uitleg die gerealiseerd is in de jaren 1662 en 1663.

Construction of the building at Number 441 was commissioned together with that of the two adjacent buildings at Number 437 and 439 by Josephus Deutz. The project was completed under the aegis of master carpenter Claes Dircksz van Houten in 1684, as visible from the stone indicating the year in the front faรงade. The location is part of the fourth city extension, which came about in 1662 and 1663.

De drie panden, nr. 437, 439 en 441, zijn oorspronkelijk gebouwd met een identieke halsgevel en waren voorzien van een segmentvormig fronton met schelpversiering, festoenen op de zijkanten van de vleugelstukken, guirlandes op de borstweringen en in de top, een gevelsteen en een stoep. Het pand staat geregistreerd als rijksmonument vanwege de verschillende geveldecoraties en de gevelsteen waarop het jaartal staat weergegeven, jaartalsteen genoemd. De halsgevels van nrs. 437 en 441 zijn nog intact en de structuur van de gevelindeling boven de pui is nog origineel, met uitzondering van de raamindelingen. De gevelindeling onder de pui is gewijzigd oor het verwijderen van de stoepen. De voorgevel van nr. 439 is in 1871 gewijzigd waarbij de halsgevel is vervangen door een lijstgevel.

The three buildings (numbers 437, 439 and 441) originally featured identical neck gables and a segment-shaped frontispiece decorated with rocaille, festoons on the sides of the leaves, garlands on the parapet and at the top, as well as a facing brick and a stoop. The building is registered as a state monument because of the different gable ornaments and the facing brick reflecting the year (also known as a year stone). The neck gables at numbers 437 and 441 remain intact, and the structure of the faรงade layout above the bressumer beam is still in its original state, except for the window layout. The faรงade below the bressumer beam has been rearranged by the removal of the stoops. The faรงade at Number 439 was redone in 1871, replacing the neck gable with a cornice front.

Plattegrond van Amsterdam (bron: Gerrit de Broen, 1744) City map of Amsterdam (source: Gerrit de Broen, 1744) 13

1943 (bron: Beeldbank, gemeente Amsterdam) 1943 (source: Beeldbank, Municipality Amsterdam)

1990 (bron: Beeldbank, Gemeente Amsterdam) 1990 (source: Beeldbank, Municipality of Amsterdam)

Bouwgeschiedenis

Architectural history

Nr. 441 is opgebouwd uit een voorhuis en een achterhuis met een verbindingsgang waarin zich het trappenhuis bevindt. Daarnaast is een binnenplaats op het niveau van de bel-etage gesitueerd. Op de binnenplaats bevond zich een secreet met daaronder een beerput of waterput. In 1925 is de voorgevel gewijzigd ter plaatse van het souterrain en bel-etage door architect H.D. Tabak voor De Crediet Maatschappij De Nederlanden die het pand in gebruik nam als kantoor. Hierbij is tegelijk de stoep aan de voorgevel verwijderd en de vloer van de bel-etage met ca. 86 cm verhoogd en hebben de beerput en de waterput plaats gemaakt voor kantoor en opslag in het souterrain. De stoepen van nr. 437 en 439 (1895 en 1871) zijn dan al verdwenen.

Number 441 consists of a front and a rear part with a connecting passageway containing the stairwell. In addition, a courtyard is situated at the entrance level. In the courtyard was a water closet with a cesspool or well underneath. In 1925 the architect H.D. Tabak redid the façade at the basement and entrance level for the firm De Crediet Maatschappij, which used the building as office space. The front stoop was removed at this time and the floor of entrance level elevated by ca. 86 cm. The cesspool and well were removed to accommodate offices and storage areas in the basement. The front stoops at numbers 437 and 439 (1895 and 1871) had already been removed by then.

In 1994 is het lichthof voorzien van een nieuwe kunststof overkapping waarbij de overkapping uit 1925 op het niveau van de bel-etage is verwijderd. Hierbij is tevens het vloerniveau van het plaatsje gelijkgetrokken met het niveau van de bel-etage. In 1994 zijn kleine wijzigingen aangebracht ter plaatse van de vooren achtergevels en is de indeling van diverse vertrekken gewijzigd door Architectenburo Spreeuwenberg. 1684:

Bouw panden nr. 437, 439 en 441.

1925:

Stoep voorgevel verwijderd. Wijzigingen voorgevel ter plaatse van het souterrain en bel-etage en verhoging vloer bel-etage.

1925 Diverse bouwkundige wijzigingen -1994: waaronder de kunststof overkapping van de binnenplaats op de 1e verdieping. 1994:

Wijziging voor– en achtergevels en indeling diverse vertrekken.

In 1994 the light well was provided with a new synthetic covering, and the covering from 1925 at the entrance level was removed. The floor was also aligned with the entrance level at this time. In 1994 minor adjustments were made to the front and rear façades, and the layout of various rooms was modified by Architectenburo Spreeuwenberg. 1684: Buildings constructed at numbers 437, 439 and 441. 1925: Front stoop is removed. Modifications to façade at the basement and entrance levels and elevation of the entrance-level floor. 1925 Various architectural changes, including the synthetic -1994: covering of the courtyard on the 1st floor. 1994:

Modification of the front and rear façades and the layout of various rooms.

Panorama van de Keizersgracht nummers 421 tot 453, een vergelijking van het heden met het verleden. De getekende gevels onder de panorama foto zijn afkomstig uit het grachtenboek van Caspar Phillips (1771). De drie identieke gevels van nummers 437, 439 en 441 zijn duidelijk zichtbaar. Panorama of the Keizersgracht, house number 421 to 453. Comparison of the present with the past. The drawn façades under the panorama are from the ‘Canal-book’ of Caspar Phillips (1771). The three identical façades of the numbers 437, 439 and 441 are clearly visible.

OPNAME

SURVEY

Het pand leek bij aanvang in een redelijke staat te zijn. Na meer onderzoek bleek de oorspronkelijke structuur van het pand grotendeels veranderd te zijn en kwamen verschillende bouwkundige mankementen aan het licht:

The building initially appeared to be in reasonable condition. Closer inspection revealed that the original structure had undergone extensive changes, and various construction flaws came to light.

-- Verzakte fundering; -- Scheefstand vloeren vanwege verzakte fundering; -- Achterstallig onderhoud aan kozijnen en ramen; -- Slecht/loslatend voegwerk; -- Diverse historische betimmeringen, met name op de bel-etage, waren beschadigd en/of verdwenen achter de nieuwe afwerkingen.

-- Sagging foundations; -- Uneven floors because of the sagging foundations; -- Overdue maintenance on frames and windows; -- Poor/loose jointing; -- Various historical panelling, especially at the entrance level, was damaged and/or concealed beneath the new finishing.

Nadat de bestaande toestand in beeld is gebracht is er begonnen met ontwerpen. Na een uitgebreide discussie met Monumenten en Archeologie over enkele details, verstrekte de gemeente Amsterdam de vergunning conform onze plannen.

After the current state was assessed, we started the design. After an extensive discussion with Monuments and Archaeology about some details, the City of Amsterdam issued the permit according to our plans.

Bestaande toestand, september 2016 Existing condition, September 2016

Situatie voor de aankoop van het pand, 2015 (bron: Funda) Situation before purchase of the property, 2015 (source: Funda)

Entree souterrain Entrance in basement 20

Voorkamer bel-etage Front room entrance level

Keuken souterrain Kitchen in basement

Tuinkamer bel-etage Garden room entrance level

Lichthof Light well

Trappenhuis Stairwell

Overkapping van het lichthof Roof of the light well 21

Situatie bij aanvang van het project, mei 2016 Situation at the start of the project, May 2016

Voorkamer bel-etage Front room entrance level

Voorhuis 1e verdieping Front house first floor

Overkapping van het lichthof Roof of the light well

Trappenhuis en gang met stucwerk Stairwell and hallway with stuccowork

Overkapping lichthof van buitenaf gezien. Roof of the light well seen form the outside 23

Bouwkundige opname en historisch onderzoek, juni 2016 Architectural survey and historical research, June 2016

Bouwsporen in de gang van de bel-etage Building traces in the hallway of the entrance level

20e-eeuws wandbespanning op 18e-eeuws metselwerk 20th-century wall cover on 18th-century masonry

Bouwsporen van verhoogde balklaag Building traces of the raised floor joists 24

Bouwsporen van een oude binnenwand op de bel-etage Building traces of an old division wall on the entrance floor 25

ONTWERP

DESIGN

Aan de hand van de wens van de opdrachtgever om het pand terug te brengen naar zijn oorspronkelijke 17e -eeuwse structuur is uitvoerig bouwhistorisch onderzoek gedaan. Synchroon aan archief onderzoek is in het pand onderzoek gedaan naar bouwsporen. De resultaten hiervan vormen de basis van het ontwerp. Bij de verbouwing in 1925 is vanwege de functie wijziging van woning naar kantoor de oorspronkelijke stoep verdwenen om zo een betere toegang tot het souterrain te maken, in combinatie met een grotere kantoorruimte aan de gracht op de beletage. Hierbij is ook de achterliggende gang gesloopt die de entree met het achterhuis verbond. Ter plaatse van de tussenkamer is de oorspronkelijke gang nog wel aanwezig die door het ontbreken van de gang achter de entree een merkwaardige verschijning is. Door het verwijderen van de stoep in 1925 is de hoofdtoegang van het pand verplaatst van bel-etage naar souterrain niveau. De stoep had als functie om het hoogteverschil tussen het straatniveau en de bel-etage te overbruggen en vormde ook het overgangsgebied tussen het private en publieke domein. Het is tevens een karakteristiek onderdeel van de historische Amsterdamse binnenstad.

The desire of the client to restore the building to its original 17th-century structure led to extensive research on the architectural history. This archival research coincided with investigating traces of construction in the building. The results of this research gave rise to the design. Because of the change in purpose from residential to office space in the 1925 remodeling, the original stoop was removed to facilitate access to the basement level, together with arranging a larger office area along the canal at the entrance level. The corridor behind the entrance connecting it with the rear part was demolished as well. This original corridor is still present in the connecting room and appears rather odd, given that it no longer extends to the entrance. Removing the stoop in 1925 shifted the main entrance to the building from the entrance level to the basement. The purpose of the stoop had therefore been to cover the vertical trajectory from street to entrance level but also denoted the transition from public to private domain. This element is distinctive in the historic Amsterdam city center.

Omdat het pand in de loop der tijd enkele keren verbouwd is en daardoor zijn oorspronkelijke structuur en karakter heeft verloren bleek het een uitdaging om de allure van de 17e-eeuw terug te krijgen. Het terugbrengen van de stoep is hierbij van groot belang en heeft consequenties voor het gevelaanzicht, het niveau van de bel-etage en de indeling van de bel-etage en souterrain. Over het lichthof wordt een zichtas gemaakt tussen gracht en tuin. In hetzelfde lichthof wordt een secretenwand gemaakt. Daarnaast wordt ook de fundering hersteld waarbij het peilniveau van het souterrain wordt verlaagd.

Because the building was remodeled repeatedly over time and lost its original structure and character in the process, restoring the 17th-century aura presented a challenge. Restoring the stoop is an essential part of the project and defines the appearance of the faรงade and the entrance level and the layout at the entrance and basement levels. Along the light well a line of vision is introduced between the canal and the garden. A privy wall was constructed in that same light well. Additionally, the foundations are restored, lowering the reference level of the basement.

Voorlopig ontwerp, september 2016 Preliminary design, September 2016

Doorsnede DD, voorlopig ontwerp, september 2016 Section DD, preliminary design, September 2016

Bestaande toestand tekening voorgevel, doorsnede en plattegrond, september 2016 Drawing of the existing condition, front elevation, section and ground plan, September 2016

Nieuwe toestand tekening voorgevel, doorsnede en plattegrond, september 2016. Drawing of the new condition, front elevation, section and ground plan, September 2016

Reconstructie voorgevel en stoep

Reconstructing the façade and stoop

De stoep is een reconstructie aan de hand van bouwsporen, archieftekeningen en foto’s van voor de sloop van 1925. In hoofdlijnen is de stoep terug te plaatsen aan de hand van deze informatie. Voor sommige details zijn de foto’s niet scherp genoeg en is op archieftekeningen hier summier over vermeld. Vervolgens hebben wij voor de detaillering gezocht naar referenties aan de Amsterdamse grachten, alsook naar vergelijkbare stoepen uit dezelfde periode en latere reconstructies. Met deze informatie zijn wij in staat met moderne technieken een stoep te ontwerpen, die gebaseerd is op een 17e-eeuws model.

The stoop has been reconstructed based on traces of construction, archive sketches and old photographs from before it was demolished in 1925. This information was enough to build the general stoop. Some details, however, are not clear enough on the photographs and are described only superficially on the sketches. We have traced these details in references to the Amsterdam canals, as well as to comparable stoops from the same period and reconstructions of such a stoop from later on. Based on all this information, modern technology enabled us to build a stoop based on a 17th-century model.

De voorgestelde stoep is dan ook een traditioneel gedetailleerde stoep, gebaseerd op de aanwezige historische tekeningen en foto’s van nrs. 437-441, met een vierkante baluster met bloemmotief en een leuning met sleutelgatprofiel. Het natuursteen is eveneens naar voorbeelden geprofileerd. De detaillering van het hardsteen en de trapleuning is ook te vinden bij de stoepen in de directe omgeving, bijvoorbeeld Keizersgracht 431, 433, 435, 443, 451 en 486. (Zie verderop p. 38-39).

The proposed stoop features traditional details, based on the available historical sketches and photographs of numbers 437-441, with a square baluster and a flower motif and a railing in a keyhole profile. The natural stone has also been profiled according to specimens. The details of the freestone and the railing also appear at stoops nearby, for example at Keizersgracht 431, 433, 435, 443, 451 and 486. (See also page 38-39).

Het aanbrengen van de stoep en het verlagen van de bel-etage heeft tot gevolg dat de gevel van het souterrain en de bel-etage worden gewijzigd. Dit is een ingrijpende wijziging. Net als bij de stoep hebben wij tekeningen en foto’s geanalyseerd om het 17e-eeuwse gevelbeeld te reconstrueren. De gehele voorgevel onder de puibalk is vervangen en er zijn nieuwe kozijnen geplaatst, een natuursteen plint aangebracht en de muurdammen zijn opgemetseld met handvorm bakstenen in hetzelfde verband, gelijk aan het metselwerk van de bestaande gevel.

Placing the stoop and lowering the entrance level have altered the façade of the basement and entrance level. This has been a major intervention. Like with the stoop, we examined sketches and photographs to determine the appearance of the former façade to reconstruct this scene. The entire façade below the bressumer beam has been replaced, new frames are placed, a natural stone plinth has been installed, and the piers are raised with old bricks to align with the masonry in the present façade.

Voorgevel, mei 2017 Front faรงade, May 2017

Voorgevel, mei 2018. Front faรงade, May 2018. 31

Gevelaanzicht omstreeks 1771. Uit Het Grachtenboek van Caspar Philips (1771).

Gevelaanzicht van vóór 1871 waarin de roedeverdeling van de kozijnen op de bel-etage te zien is.

Façade drawing around 1771. From the ‘Canal book’ of Caspar Phillips (1771).

Photo of the façade from before 1871 where the sash bar division is visible.

Gevelaanzicht 1898. De stoep van nr. 441 is nog aanwezig, de stoep op nr. 439 is al gesloopt en de roedeverdeling van nr. 441 is inmiddels verdwenen. Photo of the façade, 1898. The stoop of number 441 still exists, that of number 439 has been demolished. The sash bar division has been removed.

Gevelaanzicht bestaande toestand 1925, architect H.D. Tabak. Front elevation of the existing condition of 1925, Architect H.D. Tabak.

Gevelaanzicht nieuwe toestand 1925, architect H.D. Tabak. De stoep is verwijderd en de kozijn indeling ter hoogte van de bel-etage is gewijzigd. Daarnaast is de roede indeling van de vensters gewijzigd.

Gevelaanzicht bestaande toestand, 2016, architectenbureau Vroom.

Bestaande toestand bij start uitvoering, 2017.

Gevelaanzicht nieuwe toestand 2017, Architectenbureau Vroom.

Front elevation of the existing condition, 2016, Architectenbureau Vroom.

Existing condition at the start of construction, 2017.

Front elevation of the new condition, 2017, Architectenbureau Vroom.

Front elevation of the new condition of 1925, Architect H.D. Tabak. The stoop is demolished and the layout of the window frames are changed.

Fragment van de bestaande toestand uit 1925 met voorgevel en plattegronden van het souterrain en de bel-etage. Fragment that shows the existing condition of 1925 with front elevation and ground plan of the basement and entrance level. Bestaande toestand 1925. Toestand van vĂłĂłr de sloop van de stoep en het verhogen van de bel-etage vloer. De indeling van de bel-etage met gang en vooren achterkamer in het voorhuis is nog origineel. De in rood aangegeven onderdelen dateren uit de 17e-eeuw en dienen als basis voor het herstel. Existing condition of 1925. Situation before demolition of the stoop. The layout of the entrance level with hallway and front and back room in the front house is still as the original lay-out. The elements indicated in red are the basis for the reconstruction.

Fragment van vergunningaanvraag 1925 nieuwe toestand, variant A. Aanzicht voorgevel, langsdoorsnede en plattegrond bel-etage. In 1925 is de stoep verwijderd en is de hoofdentree van het pand verplaatst naar het souterrain. De bel-etage vloer is verhoogd en de vensterindeling op de bel-etage is aangepast. Hiervan zijn twee varianten uitgetekend in 1925. Variant A is uitgevoerd en komt overeen met het de huidige gevelindeling, daarnaast zijn er sporen gevonden van de schuine overkapping op de binnenplaats. De plint is afgewerkt met syeniet, een soort natuursteen. Fragment of permit application 1925 new condition variant A. Front elevation, longitudinal section and ground plan entrance level. Removing the front stoop will shift the main entrance to basement level. The entrance level floor has been heightened. In this application two variants where designed off which variant A has been constructed and corresponds with the existing faĂ§ade. Fragment van vergunningaanvraag 1925 nieuwe toestand, variant B. Aanzicht voorgevel, langsdoorsnede en plattegrond bel-etage. de stoep is verwijderd en de hoofdentree is verplaatst naar het souterrain. De ruitindeling van de bel-etage is aangepast aan de nieuwe verdeling van het souterrain. De beletage vloer van het voorhuis is circa 86cm verhoogd. Variant B is niet uitgevoerd. Fragment of permit application 1925 new condition variant B. Front elevation, longitudinal section and ground plan entrance level. Removing the front stoop will shift the main entrance to basement level. The entrance level floor has been heightened. Variant B was a proposition but has never been constructed.

(Souterrain)

(Bel-etage)

Bestaande toestand 1925, H.D. Tabak (bron: Pandenarchief Amsterdam). Existing condition 1925, Architect H.D. Tabak (source: Archive Municipality Amsterdam). 35

In 1925 is de stoep verwijderd en is de hoofdentree van het pand verplaatst naar het souterrain. De wijzigingen werden doorgevoerd vanuit het gewenste gebruik van het pand als kantoor. In eerste instantie is de vergunning geweigerd door de Schoonheidscommissie van Amsterdam. Deze heeft een negatief advies uitgebracht om de stoep te slopen. Uit een brief in het gemeentearchief, gedateerd 20 mei 1925, blijkt dat het toenmalige college van Burgermeester en wethouders van Amsterdam dit advies heeft verworpen en goedkeuring heeft verleend voor het slopen van de stoep en de daarop volgende wijzigingen. Dit blijkt uit het volgende citaat: “Een uitvloeisel daarvan is geweest diens

brief van 5 mei 1925, No. 44/13, waaruit blijkt dat bij de inwendige inrichting van het perceel, zoals belanghebbende die wil maken, de stoep een dood aanhangsel zoude worden.”

Removing the stoop in 1925 shifted the main entrance to the building from the entrance level to the basement. The changes where made due to the proposed use of the building as an office space. Initially the changes where refused by the “Schoonheidscommissie van Amsterdam”, a committee of the municipality judging the appearance changes within the city. This committee gave a negative advice on removing the front stoop and changing the front façade. In a letter of the municipality archive there is quote that the former mayor overruled this advice and approved the plans of removing the front stoop together with all the changes that would follow.

Bouwtekening van een verbouwing van Keizersgracht nr. 439, Gerlof Bartholomeus Salm 1871. De halsgevel is verwijderd en vervangen door een lijstgevel met attiek. Ook is de stoep verwijderd en daardoor de ingang verplaatst naar het souterrain.

Bouwtekening van een verbouwing van Keizersgracht nr. 437 waarbij de stoep is verwijderd en de ingang verplaatst is naar het souterrian, Posthumus Meyes 1889. Omdat de nrs. 437, 439 en 441 als identiek pand gebouwd zijn, zal deze tekening als referentie gebruikt worden bij de reconstructie van de stoep van nr. 441.

Building drawing of the modification of Keizersgracht number 439, Gerlof Bartholomeus Salm, 1871. The neck-gable has been removed en replaced by a timber cornice front with attic. Also the front stoop has been removed and the main entrance is shifted to the basement.

Building drawing of the modification of Keizersgracht number 437 where the front stoop is removed en the main entrance shifted to the basement, Posthumus Meyes, 1889. Because the numbers 437, 439 and 441 where built as an identical house with the same neck-gable this drawing will be used as a reference during the reconstruction of number 441.

Als referentie zijn een aantal stoepen aan de Keizersgracht bestudeerd en is er gebruik gemaakt van de boeken Amsterdamse Stoepen en Stoepen, stoeppalen en stoephekken van respectievelijk ir. A. Boeken en T. Brouwer. As reference a couple of stoops on the Keizersgracht have been studied as well as the use of the books “Amsterdamse Stoepen” and “Stoepen, Stoeppalen en Stoephekken” of respectively A. Boeken and T. Brouwer.

Pagina 44 en 45 uit Amsterdamse Stoepen. Page 44 and 45 of the book “Amsterdamse Stoepen”. 38

Stoepen, T. Brouwer, Zutphen 1985.

Amsterdamse stoepen, A. Boeken, Amsterdam 1950.

Herengracht 493

Keizersgracht 606

Twee voorbeelden van een baluster met een motief en een gekrulde leuning. Two examples of a baluster with flower motif and a curled handrail.

Keizersgracht 431

Keizersgracht 433

Keizersgracht 435

Keizersgracht 443

Keizersgracht 472

Keizersgracht 484

Keizersgracht 486

Keizersgracht 488

Voorbeelden van stoepen aan de keizersgracht, juni 2017. Examples of stoops on the Keizersgracht, June 2017. 427

429

431

433

435

437

KEIZERSGRACHT 439 441

443

445

447

449

451

453

De rode kruizen laten de verdwenen stoepen sinds 1771 in de directe omgeving zien. The red crosses show the demolished stoops since 1717 in the direct surroundings. 39

Bel-Etage

Entrance level

Op de historische foto’s en tekeningen is duidelijk te zien dat het vloerniveau is gewijzigd. In het interieur zijn in het souterrain en op de bel-etage sporen aangetroffen van het oorspronkelijke vloerniveau. Op souterrainniveau zijn in het metselwerk van de bouwmuren de oorspronkelijke opleghoogtes van de balken zichtbaar. Tevens is het metselwerk boven de oorspronkelijke verdiepingshoogte van het souterrain aangevuld met keramische tegels. Er is een hoogteverschil van 86 cm geconstateerd tussen het huidige en het oorspronkelijke niveau. Op het niveau van de bel-etage tekent de oorspronkelijke positie van de gangmuur zich af op de balklaag en vloerhout van bovengelegen verdieping. Op de linker bouwmuur (oorspronkelijke gangzone) zijn achter het stucwerk de contouren van de oorspronkelijke omlijstingen zichtbaar. Deze komen overeen met de aantroffen intacte omlijstingen verderop in de gang.

The historic photographs and sketches reveal clearly that the floor level has been changed. Inside, traces of the original floor level were discovered in the basement and entrance level. In the basement and at ground level the original bearing levels of the beams are visible in the masonry of the foundation walls. Above the original basement floor level, ceramic tiles have moreover been added to the masonry. The height difference between the current and the original levels was found to be 86 cm. At the entrance level, the original placement of the corridor wall still appears along the joisting and wood from the floor above. Along the left foundation wall (original corridor area) behind the stuccowork the contours of the original frames are visible. They match the frames found intact down the corridor.

Ter plaatse van het trappenhuis zijn diverse hoogteverschillen in het vloerniveau aanwezig. Tussen de oorspronkelijke trap en het vloerniveau van het lichthof is een hoogteverschil van 86 cm geconstateerd, hetgeen overeenkomt met het hoogteverschil van de vloer in het voorhuis. Dit is een concrete aanwijzing dat het vloerniveau van de gehele bel-etage van het voorhuis en de binnenplaats in 1925 tegelijkertijd is verhoogd. Bij de voorgenomen reconstructie van de situatie van vóór 1925 zal de vloer op het niveau van de bel-etage met 86 cm worden verlaagd. Samen met de reconstructie van de stoep ter plaatse van de voorgevel zal de oorspronkelijke entree en gangzone worden hersteld. De gangzone zal overeenkomstig de detaillering van de nog aanwezige gang worden uitgevoerd.

The floor by the stairwell is at various levels. This difference measures 86 cm between the original staircase and the floor of the courtyard, which is the same as the difference with respect to the floor level at the front of the house. This indicates specifically that the entire entrance floor in the front house was raised at the same time in 1925. The intended reconstruction of the situation prior to 1925 will include lowering the entrance floor by 86 cm. The original entrance and corridor area will be restored together with the stoop reconstruction at the façade. The corridor area will be redone according to the details of the one still present.

2 3 4

Fragmenten langsdoorsnede van de bestaande en nieuwe toestand. In de bestaande toestand zijn de gevonden bouwsporen weergeven. De nieuwe toestand is ontworpen op basis van de bouwsporen en archieftekeningen. Fragments of the longitudinal section of the existing and new condition. In the existing condition the found building traces are displayed. The new design is based upon the building traces and archive drawings. 42

Foto 1 en 2: De contouren van de oorspronkelijke omlijstingen zijn zichtbaar achter het stucwerk. Photo 1 and 2: The contours of the original stuccoframes are visible behind the stucco.

bestaand vloerniveau bel-etage

86 cm

oorspronkelijk vloerniveau bel-etage

oorspronkelijke opleghoogte balklaag oorspronkelijk vloerniveau bel-etage

Foto 3 en 4: In het metselwerk van de bouwmuur zijn sporen zichtbaar die erop wijzen dat de bel-etage vloer is verhoogd met 86cm. Photo 3 and 4: In the existing masonry building traces are visible that point out that the entrance level floor is elevated with 86cm. 43

9285+P

3100

2570

2845

9290+P

1e Verdieping achterhuis

1e Verdieping

6440+P

6190+P

Bel-etage

Bel-etage achterhuis

2130+P

2350

oorspronkelijk niveau bel-etage, 1635+P

2840

Maaiveld

Souterrain achterhuis

220-P

670

PEIL=0

2305

2500

860

2500+P

4060

3600

3940

670-P

Souterrain

G.W.S.

uitvoering en aanlegdiepte bestaande fundering onbekend

Maaiveld= ca.950+N.A.P. bron: waternet G.W.S.= ca. 810-N.A.P. bron: waternet

Doorsnede CCDD Doorsnede

BESTAANDE TOESTAND 21450 5470

5700

3340

6600

Belending nr. 439 0.03 verkeersruimte 5.8m2

0.01 verblijfsruimte 24.8m2 2500+P

0.02 verblijfsruimte 19.6m2

0.05 verblijfsruimte 8.0m2

0.06 verblijfsruimte 29.7m2 2130+P

4595

0.04 verkeersruimte 4.4m2 1690+P

4595 3435

1015

Belending nr. 443 5470

5655

2940

620

6600

21340

Bel-Etage

BESTAANDE TOESTAND Bel-Etage

BESTAANDE TOESTAND

6570 4230 Fragmenten van de bestaande en nieuwe toestand, september 2016. Fragments of the existing and new condition, September 2016.

21260 340

3825

5945

Belending nr. 439

4570

nr. 441

220-P

S.01 verblijfsruimte 28.7m2

S.04 verkeersruimte 5.4m2

k. S.02

S.03

S.05 verkeersruimte 7.2m2

295-P S.07 verblijfsruimte 28.7m2 220-P

4595

670-P

tuin

Foto 5: Op de onderzijde van het vloerhout van de eerste verdiepingvloer zijn de contouren van de oude gangmuur af te lezen.

Photo 5: On the bottom of the floor boarding of the first floor are traces visible of the original division wall between the hallway and the front room.

Foto 6: EĂŠn van de intacte omlijstingen waarbij ook het onderstuk van de omlijsting nog intact is. Deze omlijsting zal als referentie dienen voor de te herstellen omlijstingen. Foto 7: De omlijsting van de nis is afgesneden nadat de bel-etage vloer en de marmeren lambrisering verhoogd is. Het verhoogde deel van de marmeren lambrisering bestaat uit houten panelen met geschilderde marmer imitatie, waarbij de plinten wel van marmer zijn. Foto 8: Het onderstuk van de intacte omlijsting. Photo 6: One of the stucco frames where the bottom piece above the marble panelling is still intact. This stucco frame will be used as a reference for the stucco frames that will be restored.

Photo 7: The framing of the stucco frame has been cut off because of the elevated entrance level floor. The marble panelling of 1925 consists of wooden marble imitation combined with marble plinths. Photo 8: The intact bottom piece of the stucco frame.

Reconstructie lichthof

Reconstructing the light well

In de periode van vóór 1925 was op de binnenplaats op het niveau van de bel-etage een secreet gesitueerd met daaronder, op souterrainniveau, waarschijnlijk een beerput of waterput. Deze zijn in 1925 verwijderd waarbij op souterrainniveau een glazen overkapping met een flauwe helling is gerealiseerd. In de huidige situatie zijn hiervan sporen terug te vinden. De contour van de overkapping is af te lezen in het metselwerk. Tevens is het vloerniveau van de oorspronkelijke binnenplaats af te lezen in het metselwerk, er is een duidelijke horizontale lijn zichtbaar die de overgang tussen twee soorten baksteen markeert. De hoogte van het oorspronkelijke vloerniveau van de binnenplaats ligt iets lager (ca. 200 mm) dan het vloerniveau van de verbindingsgang tussen het vooren achterhuis. De hoogte van de oorspronkelijke deur wordt hiermee heel duidelijk zichtbaar. Ter plaatse van de voorgevel van het achterhuis is een laag kozijn getraceerd op plafondniveau waardoor daglichttoetreding vanuit de binnenplaats mogelijk was. In de huidige situatie was dit kozijn verborgen achter voorzetwanden maar op de tekeningen uit 1925 is deze wel zichtbaar.

In the period before 1925 a privy was probably located in the courtyard at the entrance level, most likely with a cesspool or well at the basement level. When these were removed in 1925, a glass covering was built with a mild slope at the basement level. Traces of this are visible in the present structure. The contours of the covering surface are discernible in the masonry. In addition, the floor of the original courtyard can be inferred in the masonry from the clear horizontal line marking the transition between the two types of brick. The original surface of the courtyard is somewhat lower (ca. 200 mm) than the floor in the passageway connecting the front of the house to the rear part and reveals the level of the original door. At the façade of the rear part, a low frame has been traced at the ceiling level, which had allowed daylight to penetrate from the courtyard. In the present state this frame was concealed behind the partition walls, although it is still visible on the sketches from 1925.

In het kozijn tussen de verbindingsgang en de binnenplaats is op het niveau van de bel-etage de contour van een deur duidelijk af te lezen. Deze deur gaf toegang tot het binnenplaatsje vanuit de verbindingsgang. Deze deur is bij het verhogen van de vloer in 1925 komen te vervallen en vervangen door een raam onder het kalf in het kozijn. De kunststof overkapping van de binnenplaats zal worden verwijderd zodat dit weer een buitenruimte wordt. Op basis van de aangetroffen bouwsporen kan er een nauwkeurige reconstructie gemaakt worden van de oorspronkelijke situatie. Als referentie zijn hiervoor de bouwtekeningen van de bestaande toestand uit 1925 en foto’s van de periode hiervoor gebruikt.

In the frame between the connecting passageway and the courtyard, the contours of a door are visible at the entrance level. Apparently, this door provided access to the courtyard from the connecting passageway. This door was removed, when the floor was elevated in 1925 and was replaced with a window below the lintel in the frame. Removing the synthetic covering from the courtyard will once again make this an outdoor area. Traces of the architecture enable the original state to be reconstructed accurately. The building sketches of the state in 1925 and photographs from the preceding period serve as reference material.

Lichthof, april 2017. Light well, April 2017.

Lichthof, kunststof overkapping is gesloopt, juni 2017. Light well, the synthetic covering has been removed, June 2017. 49

Fragment langsdoorsnede en plattegronden souterrain en bel-etage, nieuwe situatie 1925 door architect H.D. Tabak. De contouren van de schuine overkapping van de binnenplaats zijn nog steeds af te lezen in het metselwerk. Fragment of the longitudinal section and the ground plans of the basement and the entrance level, new condition 1925, Architect H.D. Tabak. The contours of the sloping roof in the courtyard are still visible in the masonry. Langsdoorsnede

Bel-Etage

Souterrain

Fragment langsdoorsnede en plattegronden souterrain en bel-etage, nieuwe situatie 1994 door architectenburo Spreeuwenberg. Het kunststof daklicht boven het lichthof is rond 1994 aangebracht. Fragment longitudinal section and ground plans of the basement and entrance floor level, new condition 1994, by Architectenbureau Spreeuwenberg. The synthetic covering of the light well has been built in this period.

Langsdoorsnede

Bel-Etage

Souterrain

Bestaand vloerniveau binnenplaats

Oorspronkelijk vloerniveau binnenplaats De contour van de overkapping is af te lezen in het metselwerk. De scheiding tussen twee soorten baksteen laat zien waar het vloerniveau van het oorspronkelijke lichthof heeft gezeten. The contours of the sloping roof in the courtyard are visible in the masonry. The floor level of the original courtyard can be inferred in the masonry from the clear horizontal line marking the transition between the two types of brick.

De zichtbare contouren van de overkapping die in 1925 is gemaakt, zijn aangegeven op bovenstaande foto van de bestaande toestand.

De contouren van de vroegere deur zijn af te lezen in het kozijn. De deur wordt hersteld nadat het lichthof op het oorspronkelijke niveau is teruggebracht.

The visible contours of the sloping roof built in 1925 drawn on this photo of the existing condition.

The outlines of the original door are still visible in the window frame. The door will be restored after the floor level of the light well is lowered to its original level.

achterhuis

2e Verdieping

9285+P

3100

2570

2845

9290+P

1e Verdieping achterhuis

1e Verdieping

6440+P

4060

3600

3940

6190+P

Geblokkeerde zichtas

Bel-etage

Bel-etage achterhuis

2500+P

2350

oorspronkelijk niveau bel-etage, 1635+P

2840

Maaiveld

Souterrain achterhuis

220-P

670

PEIL=0

2305

2500

860

2130+P

670-P

Souterrain

G.W.S.

uitvoering en aanlegdiepte bestaande fundering onbekend

Maaiveld= ca.950+N.A.P. bron: waternet

Doorsnede DD Doorsnede DD BESTAANDE TOESTAND

G.W.S.= ca. 810-N.A.P. bron: waternet

21450 5470

5700

3340

6600

Belending nr. 439

4595 3435

0.02 verblijfsruimte 19.6m2

Geblokkeerde zichtas

0.05 verblijfsruimte 8.0m2

0.06 verblijfsruimte 29.7m2 2130+P

0.01 verblijfsruimte 24.8m2 2500+P

0.04 verkeersruimte 4.4m2 1690+P 4595

1015

0.03 verkeersruimte 5.8m2

Belending nr. 443 5470

5655

2940

620

6600

21340

Bel-Etage

BESTAANDE TOESTAND Bel-Etage BESTAANDE TOESTAND

Fragment van langsdoorsnede DD en plattegrond bel-etage, bestaande toestand. De gevonden bouwsporen zijn weergeven op de doorsnede. De gewenste 21260 zichtas van voor naar achter word geblokkeerd door de kastenwand in het achterhuis. 6570

4230

340

3825

5945

Fragment of longitudinal section en ground map of the entrance level, existing condition. The found building traces are displayed in the section. The desired Belending nr. 439 front-to-back line of vision is blocked by the closet wall in the rear part.

220-P

S.05 verkeersruimte 7.2m2

k. S.02 verkeersruimte 7.9m2

S.03 toilet 4.3m2

S.06 overige ruimte 8.0m2

295-P S.07 verblijfsruimte 28.7m2 220-P

tuin

4570

nr. 441

S.01 verblijfsruimte 28.7m2 670-P

S.04 verkeersruimte 5.4m2

4595

670-P

achterhuis

2e Verdieping

9285+P

3100

2570

2845

9290+P

1e Verdieping achterhuis

1e Verdieping

6440+P

4060

Zichtas

4460

4805

6190+P

Bel-etage achterhuis

2130+P

Bel-etage

2350

2455

Maaiveld

Souterrain achterhuis

220-P

820

PEIL=0

2130

1635

1635+P

820-P

Souterrain

G.W.S.

uitvoering en aanlegdiepte bestaande fundering onbekend

Maaiveld= ca.950+N.A.P. bron: waternet G.W.S.= ca. 810-N.A.P. bron: waternet

Doorsnede DDDD Doorsnede NIEUWE TOESTAND

21450 4965

6025

3340

6560

Belending nr. 439

1865 0.06 verblijfsruimte 29.8m2 2130+P

0.05 Buitenruimte 9.3m2

Zichtas

4595

0.02 verblijfsruimte 21.1m2

2770

1420 4595 3060

0.01 verblijfsruimte 14.8m2

0.04 verkeersruimte 4.4m2 1690+P

0.03 verkeersruimte 13.3m2 1635+P

Belending nr. 443 4965

6040

3340

6560

21340

Bel-Etage

NIEUWE TOESTAND Bel-Etage NIEUWE TOESTAND

Fragment van langsdoorsnede DD en plattegrond bel-etage, nieuwe toestand. De gewenste zichtas van voor naar achter word mogelijk gemaakt door het 21260 achterhuis weer te voorzien van een venster ter hoogte van het lichthof. 10920

340

3715

5945

S.03 verblijfsruimte 23.4m2 820-P

k. S.04 pantry 1.3m2 S.06 toilet 3.5m2

S.08 verkeersruimte 4.9m2 garderobe

ijskast

S.09

1865

295-P

S.07 verblijfsruimte 28.3m2 220-P

4595

S.01 verkeersruimte 20.0m2 820-P

S.05 verkeersruimte 7.0m2

2525

2160

S.02 meterkast 2.4m2

tuin

4570

2230

Fragment of longitudinal section en ground map of the entrance level, new condition. The desired front-to-back line of vision is made possible by removing the Belending nr. 439 closet wall and adding a window to connect the rear part with the light well.

Kastenwand Achterkamer

Closet wall in the back room

Om de gewenste zichtas van voor naar achter te maken en de achterkamer van twee kanten van licht te voorzien is het nodig om de kastenwand aan te passen. Om te beoordelen of het mogelijk is om de kastenwand aan te passen of eventueel af te breken is er onderzoek gedaan naar de monumentale waarde van deze kastenwand.

Achieving the desired front-to-back line of vision and supplying the back room with daylight from two angles requires adjusting the closet wall. To determine whether adjusting or even demolishing the closet wall was possible, we checked the monumental value of this closet wall.

Door middel van bouwhistorisch onderzoek en demontage is een fasering en daarmee een waardestelling tot stand gekomen van de verschillende lagen van de kastenwand. De conclusies hiervan zijn het resultaat van een samenwerking tussen Architectenbureau Vroom, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek De Fabrcyk en Monumenten en Archeologie Amsterdam. Aan de hand van deze conclusies is een ontwerp gemaakt. Geconcludeerd is dat de wand uit verschillende lagen van verschillende perioden stamt waarbij enkele losse onderdelen van de kastenwand wel een waarde hebben maar dat de wand als geheel geen waarde toegekend krijgt. Het meest opmerkelijk aan het geheel zijn nog wel het merkwaardig uitspringende bovenpaneel met latijnse tekst en de gemankeerde pilasters die het werk blijken te zijn van een creatieve timmerman. Tijdens het demonteren van de kastenwand bleek het volgende. Het bovenpaneel en de pilaster zijn gemaakt van triplex en aan de achterzijde is tekst met viltstift geschreven. Het geheel is vastgelijmd met montagekit waardoor geconcludeerd kan worden dat het betreffende onderdeel laat 20e-eeuws is en niet 19e-eeuws of ouder is en dus geen monumentale waarde kan hebben, zoals eerder werd verondersteld.

By studying the architectural history and disassembling the structure, we identified the stages in the process and were thus able to appraise the value of the different layers in the closet wall. The conclusions result from teamwork by Architectenbureau Vroom, Bureau voor bouwhistorisch onderzoek De Fabrcyk and Monumenten en Archeologie Amsterdam. The design has been based on these conclusions. The wall was found to comprise different layers from different periods. Some individual sections of the closet wall are valuable, although no value has been attributed to the wall as a whole. The most striking part of the unit is the curiously protruding upper panel featuring a Latin inscription and the flawed pilasters that appear to be the work of a creative carpenter. This became clear upon disassembling the closet wall. The upper panel and the pilaster are made of plywood, and words written with a felt-tip pen appear on the back. Because the unit is held together with assembly kit glue, the section is not from the 19th-century or before and therefore lacks value as a monument.

Bestaande toestand kastenwand achterkamer, juni 2016. Existing closet wall in the back room, June 2016.

Achttiende eeuw Eighteenth century Negentiende eeuw Nineteenth century 1925 1925 Omstreeks 1960 Around 1960 Tussen 1994 en 2016 Between 1994 and 2016

Fragmenten die de fasering van de kastenwand weergeven. De fragmenten komen uit het bouwhistorisch onderzoek door Bureau voor bouwhistorisch onderzoek De Fabryck, september 2016. Fragments that show the different phases of the closet wall. The fragments are from the architectural history research done by â&#x20AC;&#x2DC;Bureau voor Bouwhistorisch onderzoek De Fabryckâ&#x20AC;&#x2122;, September 2016.

Hoge bouwhistorische waarde Great architectural historical value Positieve bouwhistorische waarde Positive architectural historical value Indifferente bouwhistorische waarde Indifferent architectural historical value

Fragmenten die de waardestelling van de kastenwand weergeven, de fragmenten komen uit het bouwhistorisch onderzoek Bureau voor bouwhistorisch onderzoek De Fabryck, September 2016. Fragments that show the monumental value of the closet wall. The fragments are from the architectural history research done by â&#x20AC;&#x2DC;Bureau voor Bouwhistorisch onderzoek De Fabryckâ&#x20AC;&#x2122;, September 2016.

Bestaande situatie gezien vanaf het lichthof, mei 2016. Existing condition viewed from the courtyard, May 2016.

Ontmanteling van de kastenwand, januari 2017. Disassembly of the closet wall, January 2017.

Latijnse tekst (Hier Strompelt Het Verstand) met goud geschilderde letters. Gold painted Latin inscription, (Here The Mind Stumbles) January 2017.

Tekst “onder” geschreven met zwarte stift op triplex, januari 2017. Text “bottom” written with felt-tip pen on the back of plywood, January 2017.

Tekst “achterkant” geschreven op triplex, op het triplex zijn nog veel sporen van montagekit zichtbaar, januari 2017. Text “back” written on plywood covered in traces of assembly kit glue, January 2017.

Conclusies onderzoek kastenwand

Conclusions from examining the closet wall

Onderstaande conclusies zijn geciteerd uit het bouwhistorisch onderzoek van Bureau voor bouwhistorisch onderzoek De Fabryck:

The conclusions below are excerpts from the architectural history study by Bureau voor bouwhistorisch onderzoek De Fabrcyk:

-- “Uit het onderzoek is gebleken dat de (schijn)kastenwand vrijwel zeker in 1925 tot stand is gekomen. -- Vóór het jaar 1925 was er sprake van een andere wandindeling, de voorgaande indeling dateert uit de tweede helft van de negentiende eeuw. -- De linker kastdeur (gezien vanuit de achterkamer) is afkomstig uit het pand, maar was aanvankelijk, in het midden van de achttiende eeuw geen kastdeur. De centrale dubbele deur, waarschijnlijk juist wel een kastdeur en daterend van het tweede kwart van de negentiende eeuw, kan eveneens uit het pand afkomstig zijn, net als de samengestelde betimmering erboven, maar de pilasters zijn bijgemaakt bij de vervaardiging van de (schijn)kastenwand. -- De bouwhistorisch waarde van de huidige (schijn)kastenwand en zuidgevel betreft derhalve alleen verschillende losse onderdelen; de linker kastdeur (gezien vanuit de achterkamer), de centrale dubbele deur en, in mindere mate, de samenstellende onderdelen van de betimmering hierboven. Aan de rechter (kast)deur kan, vanwege de onmiskenbare relatie met het pand een hoge waarde worden toegekend, en aan de dubbele deur en de betimmering erboven een positieve waarde. De waarschijnlijk negentiende-eeuwse balk bovenin de (schijn)kastenwand heeft een positieve waarde. (...) Het achttiende-eeuwse metselwerk erboven heeft een hoge waarde. -- Een en ander betekent dat het uit bouwhistorisch oogpunt weinig bezwaarlijk is wanneer de (schijn)kastenwand en (het restant van) de daartussen liggende gevel worden afgebroken, waarbij het aanbevelenswaardig is dat de linker (kast)deur aanwezig blijft in het pand. -- Het is bouwhistorisch eveneens nauwelijks bezwaarlijk wanneer een nieuwe gevel wordt opgetrokken op de achttiende-eeuwse positie, bij voorkeur met behoud van de huidige balk en het metselwerk erboven. Hierbij kan ervan worden uitgegaan dat ter plaatse van de bel-etage een optimaal beglaasde pui aanwezig was.”

-- “Examination reveals that the (apparent) closet wall was almost definitely built in 1925. -- Before 1925 the wall had a different layout; the previous one dates back to the second half of the nineteenth century. -- The left closet door (seen from the back room) is from the building but was not used as a closet door in the mid-eighteenth century. The central double door, which is very likely to have been a closet door and is from the second quarter of the nineteenth century, may also be from the building, just as the composite panelling above, although the pilasters have been added in producing the (apparent) closet wall. -- The architectural historical value of the (apparent) closet wall and southern façade therefore derives only from various individual components: the left closet door (seen from the back room), the central double door and, in lesser measure, the composite panelling above. The right (closet) door is unmistakably related to the building and may be of great value, and the double door and panelling above have a positive value. The presumably nineteenth-century beam above the (apparent) closet wall has a positive value. (…) The eighteenth-century masonry above is of great value. -- The above means that there would be few objections from an architectural history perspective to demolishing the (apparent) closet wall and (the remnant of) the façade situated in between, although retaining the left (closet) door in the building is strongly recommended. -- Likewise, from an architectural history perspective, there would be little objection to erecting a new façade on the eighteenth-century position, preferably retaining the current beam and the masonry above. An optimally glazed partition may be assumed to have been situated at the entrance level.”

Tijdens de ontmanteling van de kastenwand is ook de bouwtechnische staat zichtbaar geworden. Hieruit is gebleken dat het bovenliggende metselwerk van de gevel niet voldoende ondersteund word en een instabiel geheel vormt. Ook dit is een aanleiding voor het verwijderen van de kastenwand en dit gevelgedeelte te herstellen.

Dismantling the closet wall also revealed the architectural state. The masonry above the façade turned out to lack proper support and was therefore unstable. This was yet another reason to demolish the closet wall and to restore the façade.

Wandaanzicht kastenwand achterkamer, bestaande toestand, februari 2017. Elevation of the closet wall in the back room, existing condition, February 2017.

Bestaande toestand kastenwand, september 2016.

Te verwijderen kastenwand (rood), slooptekening oktober 2016.

Nieuwe toestand kastenwand, februari 2017.

Existing condition closet wall, September 2016.

Part of the closet wall to remove (in red), Demolition drawing, October 2016.

New condition closet wall, February 2017.

Kastenwand is verwijderd en het nieuwe kozijn is uitgezet, juni 2017. Translation 63

Tuinkamer met kastenwand, bestaande toestand, februari 2017. Back room with closet wall, existing condition, February 2017.

Tuinkamer met doorkijk naar lichthof nieuwe toestand, februari 2017. Back room with window connecting light well and back room, new condition, February 2017.

Wandaanzicht kastenwand achterkamer, nieuwe toestand, februari 2017. Elevation of the closet wall in the back room, new condition, February 2017.

Secretenwand

Privy wall

Om een reconstructie te maken van de oorspronkelijke kastenwand in het lichthof, ook wel secretenwand genoemd, zijn verschillende referentie beelden gebruikt. Er zijn nog maar weinig voorbeelden van originele kastenwanden te vinden. De oorspronkelijke kastenwand die op de binnenplaats heeft gestaan is enkel globaal uitgetekend in de bestaande toestand tekening uit 1925, gedetailleerde tekeningen van de wand ontbreken. Behalve archieftekeningen van het pand zelf zijn er geen tekeningen van een dergelijke wand te verkrijgen.

The original closet wall, also known as the privy wall in the light well, was reconstructed based on several reference images. Very few specimens of original privy walls are available. The original privy wall was in the courtyard and appeared in only a general sketch of the state in 1925. No detailed sketches of the wall are available. Nor can any sketches of such a wall be obtained, aside from the actual building.

Fragment oorspronkelijke secretenwand, bestaande toestand 1925. Fragment of the original privy wall, existing condition 1925.

Souterrain

Bel-etage

Fragment bestaande toestand 1925, plattegronden van souterrain en bel-etage. Fragment existing condition 1925, ground maps of basement and entrance level.

Schetsontwerp voor de nieuwe secretenwand, juni 2016. Sketch design of the new privy wall, June 2016.

Referentiebeeld secretenwand, Singel 119, Amsterdam. Reference image, Singel 119, Amsterdam.

Referentiebeeld secretenwand, Herengracht 284, Amsterdam. Reference image, Herengracht 284, Amsterdam.

Referentiebeeld secretenwand, Keizersgracht Amsterdam. Reference image, Keizersgracht, Amsterdam.

Referentiebeeld secretenwand, Haarlem. Reference image, Haarlem.

Plattegrond voorlopig ontwerp secretenwand, juni 2016. Ground map of the privy wall preliminary design, June 2016.

Aanzicht voorlopig ontwerp secretenwand, juni 2016. Elevation of the privy wall preliminary design, June 2016.

Fragment werktekening, aanzicht secretenwand, oktober 2017. Fragment construction drawing, elevation privy wall, October 2017.

Secretenwand in de werkplaats van de aannemer, maart 2018. Privy wall in the workshop of the constructor, March 2018.

UITVOERING

CONSTRUCTION

Het project is met meerdere partijen uitgevoerd waaronder de hoofdaannemer Pronk Bouw B.V. voor het bouwkundige werk en een tweede aannemer de Big Beheer voor het interieur. De hoofdaannemer is gestart in januari 2017 en heeft zijn werkzaamheden voltooid in mei 2018. Deze werkzaamheden omvatten voornamelijk de grote bouwkundige werkzaamheden zoals het funderingsherstel, verlagen van de bel-etage vloer, recht leggen van de overige verdiepingsvloeren, de nieuwe gevelindeling, stoep en secretenwand. Verschillende onderaannemers zijn door de opdrachtgever zelf aangestuurd. De uiteindelijke oplevering waarbij alle partijen gereed waren was in juni 2018.

The project was carried out together with multiple parties, including the main contractor Pronk Bouw B.V. for the architectural work and a second contractor (Big Beheer) for the interior. The main contractor started in January 2017 and completed his work in May 2018. The activities consisted mainly of major structural tasks, such as restoring the foundations, lowering the floor at the entrance level and levelling the other floors, as well as the new faรงade layout, stoop and privy wall. Various subcontractors were supervised by the client. The final handover, once all parties were ready, was in June 2018.

Het hoofdstuk uitvoering is onderverdeeld in de bouwkundige onderdelen waar de meeste focus op lag en datgene wat dit project zo uniek maakt: -- Funderingsherstel; -- Souterrainvloer; -- Gewijzigde verdiepingshoogte; -- Hal en voorkamer; -- Achterkamer; -- Voorgevel; -- Lichthof; -- Secretenwand.

The chapter on construction covers the architectural highlights that make this project so unique: -- Restoring the foundations; -- Basement floor; -- Adjusted floor level; -- Hall and front room; -- Back room; -- Front faรงade; -- Light well; -- Privy wall.

Ingediende vergunningstekening (definitief ontwerp), 2016 Submitted drawing for the permit application (definitive design), 2016 Sloop gevel, september 2017. Demolition Faรงade, september 2017. 77 77

Funderingsherstel

Restoring the foundations

De bestaande fundering van het pand bleek in slechte staat hetgeen bleek uit de scheefstand van de vloeren en de kozijnen in de gevel. Omdat de fundering van buurpand nr. 443 in de jaren ‘60 van de vorige eeuw al is hersteld is alleen de linker bouwmuur gaan verzakken, dat heeft geleid tot de scheefstand in het pand en de gevel. De linker bouwmuur is een gezamenlijke bouwmuur met buurpand nr. 439, waar al een funderingsonderzoek was uitgevoerd en waaruit bleek dat deze gezamenlijke fundering in onvoldoende staat verkeerde. Het is geclassificeerd als code 4; dat betekend dat de fundering binnen 5 jaar hersteld moet worden om schade aan het casco te voorkomen.

The poor state of the building foundations became clear from the sloped floors and frames in the façade. Because the foundations next-door at Number 443 were restored in the 1960s, only the left upper wall was sagging and led the building and façade to sag. The left foundation wall is shared with the adjacent building at Number 439, where the foundation inspection performed previously revealed that the condition of this joint foundation was inadequate. It was classified as Code 4, meaning that the foundations need to be restored within 5 years to avert structural damage.

Constructie tekeningen van de nieuwe souterrainvloer met palenplan, positie inkassingen en wapening, De Beaufort Bouwadvies, oktober 2016. Construction drawings of the new basement floor with pile layout, position of keying-in and reinforcement, De Beaufort Bouwadvies, October 2016. 80

Heiwerkzaamheden, maart 2017. Pile driving, March 2017. 81

Heiwerkzaamheden, maart 2017. Pile driving, March 2017.

Bovenstaande detailtekeningen geven de manier van inkassen weer. De detaillering maakt deel uit van het tekenwerk van De Beaufort Bouwadvies, oktober 2016. Inkassen is een belangrijk onderdeel van het herstellen van de fundering. De inkassingen vormen de verbinding tussen de bestaande draagmuren en de nieuwe betonvloer welke door de betonnen palen gedragen wordt. De betonnen palen nemen hierdoor de dragende functie van de bestaande houten fundering over. Onderstaande fotoâ&#x20AC;&#x2122;s laten de inkassingen zien waarin de nieuwe betonvloer gegoten wordt. The drawings above show the method of keying-in the new concrete in the existing masonry. The details are part of the drawings of the structural engineer De Beaufort Bouwadvies, October 2016. Keying-in is an important part of restoring the foundations. The keying-in forms a structural connection between the existing masonry bearing walls and the new concrete floor which is supported by the new concrete piles. The concrete piles take over the bearing function of the existing wooden piles underneath the masonry. The photos below show the sockets in which the concrete is poured to make the structural connection.

Souterrainvloer

Basement floor

De nieuwe souterrain vloer is 15cm lager aangebracht dan het bestaande vloerniveau zodat er voldoende verdiepingshoogte (2,1m) blijft nadat de bel-etage vloer is verlaagd. Aan de voorzijde wordt de nieuwe betonnen vloer naar buiten verlengd om later de stoep op te metselen. Hierdoor rust de nieuwe stoep ook op de nieuwe fundering.

The new basement floor is 15 cm lower than it was previously, to ensure that the ceiling remains high enough (2.1 meters) after lowering the floor at the entrance level. At the front the new concrete construction floor has been extended outside to lay the bricks for the stoop later on. This ensures that the stoop will rest on the new foundations as well.

Werktekening nieuwe souterrainvloer met alle peilmaten van voor naar achteren, maart 2017. Construction drawing of the new basement floor with all the reference levels from the front to the back of the house, March 2017.

Bestaande souterrainvloer verwijderen, maart 2017. Demolition of existing basement floor, March 2017. 85

Bestaande souterrainvloer verwijderen, 6 maart 2017. Demolition of existing basement floor, 6 March 2017.

Grond uitgegraven tot aanlegdiepte nieuwe souterrainvloer, 6 april 2017. Excavation of soil to reference level of new basement floor, 6 April 2017. 86

Wapening en leidingwerk nieuwe betonvloer plaatsen, 15 mei 2017. Rebar steel and plumbing of the new basement floor, 15 May 2017.

Nieuwe betonvloer gestort, 22 mei 2017. New concrete floor completed, 22 May 2017. 87

Betonnen souterrainvloer achterhuis storten, mei 2017. Making the concrete basement floor of the back house, May 2017.

Gewijzigde verdiepingshoogte

Changing the floor levels

Om de bel-etage vloer weer op het oorspronkelijke niveau te brengen is de vloer 86 centimeter gezakt. De sparingen in het metselwerk van de bouwmuren waar de balken in liggen zijn eerst naar beneden verlengd en vervolgens opgevuld met metselwerk. Door het verlagen van de vloer is de vrije hoogte in het souterrain verkleind, maar doordat tijdens het funderingsherstel de nieuwe souterrain vloer 15cm lager is aangebracht blijft er voldoende vrije hoogte in het souterrain over. Door het verlagen van de vloer sluit de bel-etage straks goed aan op de nieuwe stoep zodat de hoofdentree op de bel-etage weer hersteld kan worden.

To restore the entrance-level floor to its original level, the floor was lowered by 86 centimetres. The beam pockets in the brickwork of the bearing walls where the beams are situated were extended downward and subsequently bricked up. While lowering the floor reduced the free height in the basement, lowering the basement floor by 15 cm while restoring the foundations ensures that the basement ceiling is high enough. Lowering the floor aligns the entrance level with the new stoop, enabling the main entrance to be returned to the entrance level.

Fragment uit langsdoorsnede bestaande toestand waarop het oorspronkelijke vloerniveau van de bel-etage staat aangegeven, september 2016. Fragment of the longitudinal section of the existing condition where the original reference level of the entrance level is visible, September 2016. 90

huidige niveau balklaag en vloer 2500+P

bestaande balklaag 170x240mm h.o.h. 850mm samen met bestaande vloer geheel verlagen naar 1635+P

brandwerend plafond WBDBO 30min

Bestaand vloerniveau bel-etage, juni 2017. Existing reference level of the entrance level, June 2017.

Nieuw vloerniveau bel-etage, juni 2017. New reference level of the entrance level, June 2017.

Verlagen van de vloer tijdens uitvoering, juni 2017. Lowering of the floor level during construction, June 2017.

Bestaand vloerniveau bel-etage, juni 2017. Existing reference level of the entrance level, June 2017.

Nieuw vloerniveau bel-etage, juni 2017. New reference level of the entrance level, June 2017.

Hal en voorkamer C

SCHAALBALK

4595

Doordat de hoofd-entree van het pand teruggebracht wordt naar de bel-etage, kan de oorspronkelijke structuur in het voorhuis weer hersteld worden. Deze structuur van het voorhuis met een hal als verbinding tussen entree en b.k. nok trappenhuis en een vooren achterkamer is typerend 16340+ voor een grachtenpand. Het nog bestaande stuk hal is het uitgangspunt geweest voor de afwerking van de bel-etage. vliering 14730+P De marmer lambrisering in de hal is hersteld samen met de stucnissen. Het nog bestaande stucplafond in de hal, is de basis Voor de stuc-decoratie van het nieuwe plafond in de voorhal. Mede hierdoor wordt de oorspronkelijke structuur 3e Verdieping 11990+P van de bel-etage weer hersteld. 1865

1610

6560

hwa

2740

2130+P

CAI IT/Telefoon

k. afscho

B-0-4

2705

3340

3340 1400+P

2e Verdieping

9285+P

B-0-5

afscho

bestaand kozijn aangepast (200mm ingekort), zie merk 5 nieuw metselwerk, 200mm

2845

21450

1660+P

1e Verdieping

B-0-2

4805

Belending nr. 443

Belending nr. 439

r.m.

6040

0.02 verblijfsruimte 20.2m2

B-0-3 0.03 verkeersruimte 13.3m2

Bel-etage

binnenplaats

1635+P

B-0-1

1660+P

Maaiveld

PEIL=0

820

4965

0.01 verblijfsruimte 14.5m2

1400+P

1635

6025

6440+P

4965

m.v.

0.05 Buitenruimte 9.3m2 r.m. 0.04 verkeersruimte 4.3m2

Returning the main entrance to the entrance level by rebuilding the stoop made it possible to restore the original structure in the front house. This structure in the front house – with a hallway connecting the entrance to the stairway and a front and back room – is distinctive of canal mansions. The remaining hallway section was the starting point for redoing the entrance level. The marble panelling in the hallway has been restored, together with the stucco alcoves. Based on the remaining stucco ceiling in the hallway, the new ceiling has been included in the hallway, so that the entrance level will appear as if it was never modified.

2770

0.06 verblijfsruimte 29.8m2

Hallway and living room

820-P

Souterrain

0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06

VLOER houten vloer (bestaand) houten vloer (bestaand) marmer tegels (nieuw) marmer tegels (nieuw) marmer tegels (nieuw) houten vloer (bestaand)

WAND stucwerk stucwerk marmer/stucwerk marmer/stucwerk pleisterwerk betimmering/stuc.

PLAFOND verlaagd (ornament) verlaagd verlaagd (ornament) verlaagd (ornament) verlaagd (ornament)

Doorsnede DD

uitvoering en aanlegdiepte bestaande fundering onbekend

ALLE MATEN IN HET WERK TE CONTROLEREN

Plattegrond bel-etage werktekening nieuwe toestand juli 2017. Ground map entrance level, construction drawing, July 2017. C D 4595

Bel-Etage

architectenbureau

Vroom Doorsnede bel-etage werktekening, nieuwe toestand, juli 2017. Keizersgracht 441 Section of the entrance level, construction drawing, July 2017. WT-02 Project:

Projectnummer:

2016516

1017 DJ, Amsterdam

Bladnummer:

WERKTEKENING plattegrond bel-etage

Laatste datum:

wijz G wijz F wijz E wijz D -

Opdrachtgever:

Dhr. F. van Hall

Keizersgracht 441, 1017 DJ, Amsterdam

Schaal:

1:100 Formaat:

Onderwerp:

NIEUWE TOESTAND

12-07-2017

Getekend: MvL

wijz C wijz B wijz A start 08-11-2016

ADRES

TELEFOON

INTERNET EN E-MAIL

Vijzelgracht 6 sous • 1017 HR Amsterdam

020 620 8132

www.vroomarch.nl • info@vroomarch.nl

Bel-etage en souterrain, september 2017. Entrance level and basement, September 2017. 99

Bestaande toestand hal, mei 2016. Existing condition hallway, May 2016.

100

Ontmantelen van de bel-etage, het stucplafond van de hal wordt tijdelijk onderstempeld, maart 2017. Disassembly of the entrance level, the stucco ceiling of the hallway is temporarily supported, March 2017.

101

Bestaande toestand hal, mei 2016. Existing condition hallway, May 2016.

102

Gang vlak na het verlagen van de bel-etage vloer, het stucplafond hangt aan de bovenliggende verdiepingsvloer, juni 2017. Hallway after lowering the entrance level floor, the stucco ceiling is fixed on the floor joists above it, June 2017.

103

Het bestaande stucplafond met aan de rechterzijde de nieuwe binnenwand, juli 2017. The existing stucco ceiling with on the right the newly masoned division wall, July 2017.

De nieuwe binnenwand is gemetseld waardoor de oorspronkelijke structuur weer zichtbaar is, september 2017. The original structure of the entrance level is visible because of the newly masoned division wall, September 2017.

104

105

107

108

109

b.k. nok

vliering

2740

14730+P

1610

16340+

Achterkamer

Back room

De achterkamer, ook wel tuinkamer genoemd is ĂŠĂŠn van de stijlkamers die het pand rijk is. Binnen het nieuwe ontwerp is rekening gehouden met de verschillende historische elementen van de kamer. De elementen dateren uit verschillende perioden, het nieuwe ontwerp is waar mogelijk gericht op een 18e-eeuwse toestand.

The back room, also known as the conservatory, is one of the many period rooms in the mansion. The new design accommodates the different historical features in the room. Dating from different historical periods, the new design reflects the original 18th-century state wherever possible. The tasks performed were as follows: -- Retaining and restoring the panelling; -- Restoring the hearth and mantelpiece; -- Retaining the 18th-century brickwork; -- Retaining and restoring the stucco ceiling, including rosette applied later; -- Appropriate reuse of 18th-century door present (closet door); -- Retaining 18th-century door (entrance).

De volgende werkzaamheden hebben plaatsgevonden: -- Behouden en herstellen van de lambrisering; -- Herstellen van de schouw en schouwmantel; -- Behouden van 18e-eeuwse muurwerk; -- Behouden en herstellen van het stucplafond incl. later aangebracht rozet; -- Passend hergebruik 18e-eeuwse deur in pand (kastdeur); -- Behoud 18e-eeuwse deur (toegangsdeur).

e Verdieping

2705

11990+P

SCHAALBALK

e Verdieping

9285+P

2e Verdieping achterhuis

9290+P

4595 1865

2770

3100

2845

hwa

1e Verdieping achterhuis

e Verdieping

6440+P

4060

6560

4805

6560

6190+P

0.06 verblijfsruimte 29.8m2 2130+P

Bel-etage achterhuis Bel-etage

1400+P

2350

CAI IT/Telefoon

1635

afschot

B-0-4

m.v.

820-P

1400+P

afschot

114 A

21450

1660+P

Doorsnede DD

B-0-5

Souterrain

3340

820

0.05 Buitenruimte 9.3m2 r.m. 0.04 verkeersruimte 4.3m2

uitvoering en aanlegdiepte k. bestaande fundering onbekend 21450

Maaiveld

PEIL=0

2130+P

binnenplaats

1635+P

Souterrain achterhuis

220-P

Tuinkamer gekeken richting de tuin, februari 2018. Conservatory viewed in the direction of the garden, February 2018.

115

juni 2016 June 2016

januari 2017 January 2017

116

juni 2017 June 2017

EINDRESULTAAT

september 2017 September 2017

117

118

119

Nieuwe lambrisering tegen de “nieuwe” buitenwand. New panelling against the “new” façade.

Nieuwe lambrisering op de bestaande 18e eeuwse deur. New panelling on the existing 18th-century door.

Nieuwe lambrisering tegen de “nieuwe” buitenwand. New panelling against the “new” façade.

Verborgen scharnier in lambrisering. Concealed hinge inside the panelling.

120

121

(bijna)eindresultaat achterkamer richting tuin, 2017. Translation

122

(bijna)eindresultaat achterkamer richting binnenplaats, 2017. Translation

123

124

125

Voorgevel en stoep

Front façade and stoop

Het herstellen van de stoep en daarmee het verlagen van de vloer maakt de weg vrij voor de aanpassing voor het herstel van de gevel naar het 17e-eeuwse ontwerp. Het geveldeel onder de puilijst is in 1925 gesloopt en opnieuw opgemetseld met een nieuwe indeling doordat destijds de bel-etage vloer omhoog is gebracht en de hoofdentree naar het souterrain verplaatst is. Aan de hand van archieftekeningen en oude foto’s is een ontwerp gemaakt waarbij de oorspronkelijke gevelindeling weer hersteld is.

Restoring the stoop and thereby lowering the floor means adjusting part of the façade to match the 17th-century design. The façade section beneath the bressumer cornice was demolished in 1925 and rebuilt in a new layout by raising the entrance level at the time and moving the main entrance to the basement. A design was produced based on the archive sketches and old photographs, restoring the original façade layout.

Voordat de gevel onder de puilijst gesloopt kon worden is het geveldeel boven de puilijst verankerd en is de puibalk ondersteund zodat de gevel niet zou instorten tijdens de sloop. Aan de binnenzijde is een tijdelijke afsluiting gemaakt zodat het interieur niet blootgesteld zou worden aan de weersinvloeden en dat het werk aan de binnenzijde geen vertraging zou oplopen. Tijdens de sloop werd zichtbaar dat de muurdammen beplakt waren met steenstrips. Een goedkope oplossing om het metselwerk een uitstraling te geven gelijk aan het metselwerk boven de puilijst. Na het slopen van de gevel is er begonnen met de reconstructie van de oude gevel. Voordat er opnieuw gemetseld kon worden is een mooie handvorm baksteen uitgezocht die past bij het nog bestaande metselwerk. Vervolgens is er een metselverband bepaald en op basis van deze gegevens zijn de muurdammen tussen de kozijnen exact uitgemeten. Daarna is de stoep afgewerkt met hardsteen treden en is het metselwerk met hardsteen platen afgewerkt. Vervolgens is ook de gevel plint afgewerkt met hardsteen platen en een druiplijst.

126

Before demolishing the façade beneath the bressumer cornice, the façade section above the bressumer cornice was fastened, and the bressumer beam was supported to keep the façade from collapsing during the demolition. The interior was temporarily enclosed to protect it from inclement weather and to avert delays in the work on the interior. During the demolition the piers turned out to have stone strips bonded to them: an inexpensive way to give the masonry above the bressumer cornice the same appearance as the masonry below the bressumer cornice. After tearing down the present façade, the old façade was reconstructed. Before laying the bricks again, an attractive type of brick was selected to match those still present. After choosing a mortar pattern and based on these data, the piers were carefully measured between the frames. Next the stoops were finished in freestone, and the masonry was covered with freestone slabs. The front plinth was then covered with freestone slabs and a dripstone.

Opengebroken onderpui, september 2017. Demolished faรงade beneath the bressumer beam, 2017. 127

Ontmanteling bestaande voorgevel Disassembly existing faรงade

mei 2017 May 2017

128

4 september 2017 4 September 2017

7 september 2017 7 September 2017

8 september 2017 8 September 2017

129

Tijdens het slopen van de voorgevel uit 1925 bleek een steenstrip ter verfraaiing te zijn aangebracht over het 17e-eeuwse metselwerk. Dit metselwerk hebben wij uiteraard gehandhaafd en alleen de 20e-eeuwse middeninvulling is compleet verwijderd. Rechts zijn de hardsteen blokken van de pui van het souterrain uit 1925. During the demolition of the front faรงade constructed in 1925 the piers turned out to have stone strips bonded to the 17th-century masonry. Of course we maintained this masonry and only the 20th-century middle part of the faรงade was removed. The photo to the right shows the freestone blocks that were used to make the plinth in the faรงade constructed in 1925.

130

Te slopen onderpui (rood), slooptekening oktober 2016. Part of the faรงade which has been demolished (in red), demolition drawing, October 2016.

131

Reconstructie nieuwe voorgevel Reconstruction new faรงade

14 september 2017 14 September 2017

132

19 september 2017 19 September 2017

28 september 2017 28 September 2017

12 oktober 2017 12 Oktober 2017

133

4590 683

683

1601

683

3710

3890

683

2189

Metselwerk onderpui, eind september 2017. Masonry below the bressumer beam, late September 2017.

1250 belegstuk 90 x 15 mm

120

134

1070

Metselwerk onderpui, eind september 2017. Masonry below the bressumer beam, late September 2017. 135

Het uittekenen van de gevelkozijnen en de maatvoering van de muurdammen is detailleren op hoog niveau. Het terugbrengen van het gevelmetselwerk naar de 17e-eeuwse maatvoering bleek voor de metselaar in de praktijk ook een precisiewerk dat met veel aandacht is uitgevoerd. To work out the measurements of the windows frames and the dimensioning of the piers is detailing on a high level. The restoration of the masonry back to a 17th-century dimension appeared a precision work for the mason that has been done with a lot of attention.

136

Nieuwe gevelindeling, oktober 2017. New faรงade layout , October 2017. 137

138

139

140

Steenhouwerij, juni 2017. Stone masonry, June 2017. 141

Gemetselde onderconstructie, juli 2017. Masoned stoop construction, July 2017.

Hardstenen bordesplaat, september 2017. Freestone landing, September 2017. 142

Traptreden uitzetten, 29 september 2017. Set out of the freestone treads, 29 September 2017.

Traptreden uitzetten, oktober 2017. Set out of the freestone treads, October 2017. 143

Traptreden plaatsen, oktober 2017. Placing of the freestone treads, October 2017. 144

Stoep afwerken met hardsteen, eind oktober 2017. Finishing of the stoop with freestone slabs, late October 2017. 145

Fragment werktekening stoep, juli 2017. Fragment of the construction drawing of the stoop, July 2017. 146

147

148

149

Lichthof

Light well

Door het verwijderen van de kunststof overkapping en het verlagen van de vloer wordt het lichthof weer hersteld naar de oorspronkelijke situatie. Samen met het verlagen van het vloerniveau van de bel-etage wordt ook het vloerniveau van de binnenplaats met 86cm verlaagd. De toegang tot het lichthof vanuit het tussenlid word hersteld door het kozijn van de oorspronkelijke deur naar beneden te verlengen. Op het niveau van de bel-etage zorgen twee nieuwe kozijnen voor daglichttoetreding in het vooren achterhuis. Door deze kozijnen ontstaat een zichtas van het voorhuis naar de tuin en omgekeerd. Met al deze ingrepen wordt de 17e-eeuwse structuur weer te herbeleven.

Removing the synthetic covering and lowering the floor restored the light well to its original state. Along with lowering the floor at the entrance level, the floor level in the courtyard was lowered by 86 cm. Access to the light well via the connecting passageway was restored by extending the frame of the original door downward. At the entrance level two new frames allow daylight into the front house and the rear parts. These frames offer a line of vision from the front to the garden and back. All these interventions restore the appearance of the 17th-century structure.

SCHAALBALK

4595 1865

2770 hwa

b.k. nok

0.06 verblijfsruimte 29.8m2

1610

6560

16340+

vliering

14730+P

2740

2130+P

3e Verdieping

11990+P

2705

CAI IT/Telefoon

2e Verdieping achterhuis

2e Verdieping

9285+P

m.v.

3340

r.m. 0.04 verkeersruimte 4.3m2

6440+P

6190+P

B-0-5

afschot

21450

4805

1660+P

1e Verdieping achterhuis

1e Verdieping

1400+P

4060

3340

0.05 Buitenruimte 9.3m2

3100

2845

afschot

B-0-4

9290+P

Bel-etage achterhuis Bel-etage

2350

1400+P

1635

Maaiveld

6040

B-0-3

6025

0.02 verblijfsruimte 20.2m2

820-P

Souterrain

uitvoering en aanlegdiepte bestaande fundering onbekend

Doorsnede DD nding nr. 443

nding nr. 439

150

Souterrain achterhuis

220-P 820

PEIL=0

2130+P

binnenplaats

1635+P

Bouwsteiger in het lichthof, juli 2017. Scaffolding inside the light well, July 2017. 151

Doorsnede lichthof bestaande toestand, september 2016. Section of the light well, existing condition, September 2016.

Overkapping lichthof demonteren, juni 2017. Removing the synthetic covering of the light well, June 2017. 152

Lichthof na het verwijderen van de overkapping en het verlagen van de bel-etage vloer, juni 2017. Light well after removing the covering and lowering the entrance floor level, June 2017. 153

Te vervangen buitenkozijn, achtergevel voorhuis, juni 2017 To replace window frame, back faรงade of the front part, June 2017. 154

Werktekening voor het nieuw te maken kozijn. Construction drawing for the new window frame.

De nieuwe gevelopening wordt gemetseld, juli 2017. Masonry for the new window frame, July 2017.

Nieuw buitenkozijn, mei 2018. New window frame, May 2018 155

Raamkozijn in het lichthof bestaande toestand, mei 2016. Window frame in the light well, existing condition, May 2016.

Bestaande toestand Existing condition

Oorspronkelijk deurkozijn teruggebracht, oktober 2017. Restoring of the original door frame, October 2017.

Nieuwe toestand New condition

156

157

Nieuwe gevelindeling achtergevel voorhuis, oktober 2017. New layout back faรงade front part, October 2017.

Nieuwe gevelindeling achtergevel voorhuis, mei 2018. New layout back faรงade front part, May 2018.

159

160

161

Secretenwand

Privy wall

In de oorspronkelijke toestand heeft in het lichthof een secretenwand gestaan. Deze is nog zichtbaar op de tekening bestaande toestand van 1925. Een secretenwand is een kastenwand waarbij een van de kasten is ingericht als toilet, vroeger secreet genaamd.

Originally a privy stood in the light well. It still appears on the sketch from the state in 1925. A privy wall is a closet wall, in which one of the closets is arranged as a toilet, previously known as a privy.

De secretenwand is bij Pronk Bouw op de werkplaats gemaakt in verschillende delen en vervolgens naar het pand vervoerd waar het is geassembleerd. De secretenwand bestaat uit 3 elementen; 2 gespiegelde kasten waarvan 1 ingericht zal worden als toilet, het secreet. Het middelste deel wordt rijk gedecoreerd met een kunstwerk van houtsnijwerk wat later is ingevuld. Daar tussen is ruimte gereserveerd om een standbeeld te plaatsen. De secretenwand is een rijk gedecoreerd element in het lichthof, dat de restauratie van dit 17e-eeuwse grachtenpand compleet maakt.

162

The privy wall was made by Pronk Bouw at the workplace in different sections and then transported to the building, where it was reassembled. The privy comprises 3 elements, 2 mirrored closets, of which 1 will be arranged as a toilet: the privy. The middle section will be decorated with an artistic woodcarving, which was inserted later. The space in between is reserved for a statue. The richly decorated privy wall in the light well completes the restoration of this 17th-century canal mansion.

Secretenwand in de werkplaats van de aannemer, maart 2018. Privy wall in the workshop of the constructor, March 2018. 163

Werktekening secretenwand, oktober 2017. Construction drawing privy wall, October 2017.

164

165

166

Montage van de secretenwand in het lichthof, april 2018. Assembly of the privy wall in the light well, April 2018. 167

168

169

170

171

172

173

OPLEVERING

HAND OVER

In december 2017 heeft de oplevering plaatsgevonden van de restauratiewerkzaamheden van het casco. Vanwege de werkzaamheden door derde partijen duurde het werk nog wel even voort. In april 2018 werden de werkzaamheden aan het interieur afgerond, zoals de stijlkamers op de beletage, de keuken en de bibliotheek. In mei 2018 is het project opgeleverd.

In December 2017 the restoration of the structure was completed. Because other parties were involved in the work as well, the project continued. In April 2018 the work on the interior was finished, including the period rooms on the entrance level, the kitchen and the library. In May 2018 the project was completed.

In de eerste weken van juni was het zover en verhuisden onze opdrachtgevers naar Keizersgracht 441.

174

By early June everything was ready, and our clients moved into their new home at Keizersgracht 441.

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

187

188

189

Keizersgracht 441 Amsterdam, Beeldverslag van de restauratie van een grachtenpand Keizersgracht 441 Amsterdam, Report of the reconstruction of a canal house Een uitgave van / published by Architectenbureau Vroom BNA Juni 2018 / June 2018 Architect / architect Ir. Wolbert Vroom Project-architect / projectmanager Jan-Willem Kuipers MSc Redactie / editorial Ing. Matthew van Lint Ing. Matthijs Bos Vertaling / translation Mrs. Lee Mitzman Fotografie / photography Roos Aldershoff Fotografie Architectenbureau Vroom Contact / contact Architectenbureau Vroom BNA Vijzelgracht 6 sous 1017 HR Amsterdam T 020 6208132 www.vroomarch.nl info@vroomarch.nl

190

Bronnen en geraadpleegde literatuur / sources and literature - Stadsarchief, gemeente Amsterdam - Beeldbank, gemeente Amsterdam - Bouwhistorisch onderzoek Keizersgracht 441 te Amsterdam, â&#x20AC;&#x2DC;Bureau voor bouwhistorisch onderzoek De Fabryckâ&#x20AC;&#x2122; - Dr. H.J. Zantkuijl, Bouwen in Amsterdam, Architectura en Natura, Amsterdam 2007 - Caspar Jacobsz. Philips, Het Grachtenboek, Amsterdam ca. 1771 - Ir. A. Boeken, Amsterdamse Stoepen, Van Saane & Havelaar, Amsterdam 1950 - T. Brouwer, Stoepen, Stoeppalen en Stoephekken, De Walburg Pers, Zuthpen 1985

191

192