یك كار یك ل هناس وك ی هكێتیدا...شیكردن هس و هس وك ستراتیژ گ هند هیڵ ■ تسس‌هبربس‌هتست حسێن
ی بس‌هژگژتادێن ،لس‌ه ئس‌هجنجامدا »یس‌ههكس‌همجابر ئیهمالت ئس‌ههكس‌ه،ن ،ئینجا ژگاڵتس‌ه ت پێئس‌ههكس‌ه،ن ،دوای س تۆئس‌هیبس‌هیتس‌هوس‌ه « ی ( )مهاتما ژگاجند س سو ی پڕبوو لس‌هتر س ی هكس‌ه ڕۆژاجنێك حزبایس‌هت س ی ئس‌هو حزبس‌ه س مخابن بۆ هكادس‌برو تسس‌هبرهكردایس‌هت س ی لس‌هتسس‌هبر ی) ،خۆما،ن ژگوتس‌هجن س ی ئس‌همڕۆ هكس‌ه حزبایس‌هت س لس‌هبرز ،جوامێراجنس‌ه هكردیا،ن .هكس‌هیچ س تو تسس‌هبرمایس‌ه بۆ ی دس‌هتسكس‌هو س ی قیرس‌ه ( سو تس‌هجنها بریتییس‌ه لس‌ه عس‌هدالس‌ه ت لس‌ه دابس‌هكشكردجن س جادس‌ه س ی ڕۆژ س ێ ،نو جناتواجنن بیكس‌ه،ن) .ئس‌هو هكۆمس‌هڵس‌ه س هكۆمس‌ه،ڵ ،هس‌هبر ئس‌هو جوامێراجنس‌ه ،دۆكشداماو س ی عس‌هدالس‌هتی بۆ ی بۆ لس‌هتسس‌هبر دس‌هتست داجنێن ،ئس‌همڕۆ جناتواجنن بناغس‌ه س بوو تواجنیا،ن ژگیاجنیاجن س داجنێن (. ی لس‌هجناو یس‌ههكێتیدا -1ژگس‌هجندس‌هڵ س ی ژگس‌هجندس‌هڵس‌ه ؟ 1-1ئایا یس‌ههكێت س تو ی تێداجنس‌هبێت) ،بس‌هحزبس‌ه هس‌هبرس‌ه دیموهكرا س ئس‌همڕۆ لس‌هدجنیادا حزبێك جنییس‌ه ژگس‌هجندس‌هڵ س ی بس‌هبردس‌هوامس‌ه .هس‌هتا ی خس‌هباتێك س ی ژگس‌هجندس‌هڵ س ی ڕۆژئاواكشس‌هوس‌ه ( .خس‌هبا ت دژ س عس‌هدالس‌هتخوازس‌ههكاجن س ێ بڕیابربدا ت تا چ ی ژگس‌هجندس‌هڵیش ئس‌هبێت ،بس‌هاڵ م هس‌هموو حزبێك ئس‌هب س ێ دوویچابر س حزب هس‌هب س ی بكا ت .بۆئس‌هوس‌ه ش ی قبوڵس‌هو یچۆجنیش هس‌هوڵئس‌هدا ت بنبڕ س ڕادس‌هیس‌ه ك -لس‌هو ڕۆژس‌هدا -ژگس‌هجندس‌هڵ س ێو بڕیابربدا ت ،لس‌هوس‌ه ێ ڕاهكێش س ێ ،ئینجا هێڵ س ی بپێو س ی خۆ س ێ تسس‌هبرس‌هتا ژگس‌هجندس‌هڵییس‌ههكس‌ه س ئس‌هب س ی -لس‌هو ڕۆژس‌هدا -قبو،ڵ جنییس‌ه. زیاتر س ی هكاماجنس‌هیس‌ه ؟ ی جناو یس‌ههكێت س 2-1ژگس‌هجندس‌هڵییس‌ههكاجن س بو حكومس‌ه ت لس‌هالیس‌ه،ن یچس‌هجند هكس‌هتسێكس‌هوس‌ه بۆ بس‌هبرژس‌هوس‌هجند س ی ی حز س ی دس‌هتسس‌هاڵت س - 1بس‌ههكابرهێناجن س ی هكردووس‌ه خس‌هڵكاجنێك لس‌ه پلس‌ه س ی ی خس‌هڵكس‌هوس‌ه :ئس‌همس‌ه وا س خۆیا،ن .بس‌ه ئاكشكراو بس‌ه بس‌هبریچاو س ی ببینن وس‌ه ك ئامرازێك بۆ ،نو بس‌هبرینیش ،یس‌ههكێت س ی پا س بو جس‌هماوس‌هبر س ی حز س خوابرس‌هوس‌ه س ی زۆبر .ئس‌همس‌ه متماجنس‌هو هس‌هیبس‌هت س ی ی خس‌هڵكاجنێك س ێ خزمس‌هتكردجن س كو ب س ی هكس‌همینس‌هیس‌ه س خزمس‌هت س كو ی ،لس‌هجناو خس‌هڵكاجنێك هكزهكردووس‌ه .بس‌ه جۆبرێك هكس‌ه خس‌هڵكاجنێك تسس‌هبرهكردس‌هو هكادبرس‌ه پا س یس‌ههكێت س جنس‌هزیهس‌ههكاجنیش بس‌هجناهس‌ه ق بس‌ه ژگس‌هجندس‌ه،ڵ لس‌هقس‌هڵس‌ه م ئس‌هدس‌ه،ن. ی هكادس‌برو ی هس‌هجندێك مس‌هتسس‌هلس‌ه ،هكس‌ه لس‌هویژداجن س ی ئاكشكرس‌او عادیلجنس‌ه س -2تساغ جنس‌ههكردجنس‌هوس‌ه س
ی فایلدابرس‌ههكا،ن .هس‌هجندێك هكس‌هس بس‌ههس‌ه ق ی ماوس‌ه :وس‌ه ك مس‌هتسس‌هلس‌ه س ی یس‌ههكێتیدا بس‌ه لێڵ س جس‌هماوس‌هبر س ی دوژمن بوو،ن. ی خس‌هڵك ،هكس‌ه دس‌هتست تێكس‌هڵكس‌هبر س یا بس‌هجناهس‌ه ق ،جناویا،ن هكس‌هوتس‌ه بس‌هبردس‌هم س لو ڕووجنیس ی عاد س ی بڕیابرێك س ی هێنس‌او برد ،بس‌هاڵ م جنس‌هیتواجن س ی ئس‌ه م مس‌هتسس‌هلس‌هیس‌ه س ماوس‌هیس‌ه ك یس‌ههكێت س ێ لس‌ه ێ هك س ی هكردووس‌ه هكس‌هس جنس‌هزاجن س ی هكرد .-ئس‌همس‌ه وا س لس‌هتسس‌هبر بدا ت –دیزس‌ه بس‌ه دس‌هبرخۆجنس‌ه س ی دوژمن بوس‌ه ،هكێش بس‌ه ڕاتستیدا ،لس‌ه ڕۆژژگابرس‌ه هس‌هبرس‌ه تابریكس‌ههكاجندا ،دس‌هتست تێكس‌هڵكس‌هبر س ی زڕاوس‌ه .خس‌هڵكاجنێ هس‌هتستئس‌ههكس‌ه،ن ،ئێستا هس‌ه م فایلدابر لس‌ه پلس‌ه بس‌هبرزس‌ههكاجن س ی جناهس‌ه ق جناو س ی ژیاجنیا،ن ،بس‌هجناهس‌ه ق بس‌ه ی هكردجن س ی قوبرباجن س یس‌ههكێتیدا هس‌هیس‌هو هس‌ه م هكس‌هتساجنێكیش تسس‌هبرس‌هڕا س فایلدابر جناوزڕاوهكراو،ن. ی جناوخۆو پڕۆژگرا م :وایكردووس‌ه خوێن س ی ی پس‌هیڕس‌هو س ی هكۆجنگرس‌ه بس‌هپێچس‌هواجنس‌ه س - 3دواخستن س ی پس‌هجنگ بخواتس‌هوس‌ه .وبردس‌ه وبردس‌ه ئومێد س ی ی جناو یس‌ههكێت س ،نو ژگس‌هجنج س ی هكادبرا س تازس‌ه س ی حزبیا،ن مردابربێتس‌هوس‌ه .هس‌هتستبكس‌ه،ن هكس‌ه ئس‌هو تسس‌هبرهكردایس‌هتییس‌ه س ی ی پلس‌ه س بس‌هبرزبووجنس‌هوس‌ه س ی لس‌هتسس‌هبر ئس‌هما،ن سو هس‌هڵبژابردجندا دبروتست بوو ،ئێستا ئس‌هو دس‌هبرژگایس‌ه س ی لس‌ه هكۆجنفراجن س خۆ س داخستوس‌ه. ی ئس‌هجنداس مو هكادبراجنیس حزب، ی بۆ هكاجندیدهكردجن س ی حزب س ی دامودس‌هزژگس‌او میكاجنیزم س -4جنس‌هبووجن س ی عادیلجنس‌ه )دووبر لس‌ه تاقس‌مو ی پێوس‌هبرێك س ی :جنس‌هبووجن س یو حكوم س ی حزب س بۆ پۆتست س ی هكادس‌برو ئس‌هجنداما،ن، ی تایبس‌ه ت ( ،وایكردووس‌ه ال س ی،خز م خزمێنس‌هو بس‌هبرژس‌هوس‌هجند س تاقمگس‌هبر س ی پلس‌ه بكس‌ه،ن .ئس‌همهس تو بس‌هبرزبووجنس‌هوس‌ه س ی پۆتس س ،نو بس‌هچ ڕێگس‌هیس‌ه ك ،داوا س ئاكشكرا جنس‌هبێت یچۆ س ی مس‌هجنگ پس‌هجنگ بخواتس‌هوس‌هو بس‌ه حس‌هتمیش ی ڕێكخستن وس‌ه ك ژگۆمێك س وایكردوس‌ه هكس‌ه ڕیزس‌ههكاجن س ی مشس‌هخۆس‌برو جس‌ڕو جاجنس‌هوس‌هبر. ێ بس‌ه ماڵ س بب س ی دیابریكراو بۆ ئس‌هجندا م بوو،ن لس‌ه یس‌ههكێتیدا :یچین ئس‌هو ی ڕووجن س ی پێوس‌هبرێك س -5جنس‌هبووجن س تو ێ بس‌ه ئس‌هجندا م ؟ یچین ئس‌هو تسیفس‌ه س ی بب س ی لس‌ه هكس‌هتسێكدا پێویستن بۆئس‌هوس‌ه س تسیفس‌هتاجنس‌ه س ێ ؟ یچس‌هجند هكس‌هس ی دس‌هبرئس‌ههكر س ی ژگس‌هبر لس‌ه هكس‌هتسێكدا هس‌هبوو،ن ،لس‌ه ئس‌هجندامس‌هت س ڕس‌هفتابراجنس‌ه س ی حزب یچس‌هجندس‌ه ؟ هك س ێ ی ؟ ئس‌هجنداس مو پاڵێوبراو هكێن ؟ ئابووجنس‌ه س دس‌هبرهكراوس‌ه لس‌هتسس‌هبر بس‌هدڕس‌هفتابر س ێ. ئس‌هیدا ت ؟ هكس‌هس جنازاجن س ی حزب :پێویستس‌ه لیژجنس‌هیس‌ه ك هس‌هبێت ئس‌ه م ی تساماجن س ی بڕو تسس‌هبریچاوس‌ه س -6جنس‌هزاجنین س ی البێت. زاجنیابرییس‌ه س
ی حزب ی هس‌هجندێك لس‌ههكادبرو تسس‌هبرهكردس‌ههكاجن س تو تساماجن س - 7مس‌هكشروعیس‌ه ت جنس‌هدا،ن بس‌ه تسس‌هبروس‌ه س ی خۆیس‌هوس‌ه :یچۆ،ن ؟ لس‌هالیس‌ه،ن یس‌ههكێت س ی لس‌ه ی هاتبێتس‌ه تسس‌هبر حوهكم .یس‌ههكێت س ی كشس‌هووڕۆژ س ی حزبێك جنییس‌ه بس‌ه هكۆدێتایس‌ههك س یس‌ههكێت س ی 16تساڵس‌ه لس‌ه 1991هاتس‌ه تسس‌هبر حوهكم .هكس‌هتساجنێك لس‌هڕۆژ س ی ی خس‌هباتێك س ئس‌هجنجام س ،نو خێزاجنیا،ن تس‌هبرخاجنكرد بۆ ژگس‌هیشتن بس‌ه م ئاماجنجس‌ه .هس‌هق س ی ی خۆیا س یس‌ههكس‌همییس‌هوس‌ه ،ژیاجن س جو تێكۆكشاجنس‌هیا،ن بس‌ه ئیمتیاز بۆ حساب بكرێت .ئس‌هبوایس‌ه خۆیاجنس‌ه لس‌هتسس‌هبرهكس‌هوتندا ئس‌ه م ڕس‌هجن س جو تێكۆكشاجن س ی ی ڕس‌هجن س ی زاجنستیاجنس‌ه ،حساب س یس‌ههكێتیس )ئێستا ش دبرس‌هجنگ جنییس‌ه ( ،بس‌هكشێوس‌هیس‌ههك س ی خۆ س ی ی ڕۆژ س ی پێبداجنایس‌ه .عس‌هدالس‌ه ت جنییس‌ه ئس‌هوس‌ه س ی بكردایس‌ه .بس‌ه ئاكشكرا ئیمتیاز س ئس‌هواجنس‌ه س ی بژی. تو لس‌ه هكوجنس‌ه كشاخ ژیا ،ئێستا ش لس‌ه هكولس‌همس‌هبرژگ س ی جێهێش س تو تساماجن س تسس‌هبروس‌ه س ی خۆ س ی ی خس‌هباتگێڕس‌ههكاجن س ی ئاكشكراو عادالجنس‌ه پاداكشت س ی جنس‌هیتواجنیوس‌ه بس‌ه پێوس‌هبرێك س یس‌ههكێت س ی خۆیا،ن زیاتر خس‌هاڵتیا،ن پچڕیوس‌ه .زۆبرێكیش بداتس‌هوس‌ه .هكس‌هتساجنێك هس‌ه،ن لس‌ه خس‌هباتس‌ههكس‌ه س ی ،هس‌ه م ب س ێ ی خۆ س ی بۆ ژمابرس‌هیس‌ه ك تسس‌هبرهكردس‌هو هكادبراجن س ی یس‌ههكێت س بێبس‌ه ش بوو،ن .پاداكشت س ی)بس‌ههس‌ه ق یا ی یس‌ههكێت س حساب بووس‌ه ،هس‌ه م ئاكشكرا جنس‌ههكراوس‌ه .خس‌هڵكاجنێكیش لس‌ه دس‌هبرس‌هوس‌ه س ی یچس‌هجندین تسس‌هبرهكردس‌هو بس‌هجناهس‌ه ق ( دس‌همیا،ن هكردۆتس‌هوس‌ه لس‌هتسس‌هبر هس‌هموا،ن .لس‌همس‌هكشا جنس‌هزاهس‌هت س ی پا ك ،پێشێلكراوس‌ه. ی یس‌ههكێتی س هكادبر س ی دێرین : ی هكادبرو تسس‌هبرهكردس‌ه س ی میكاجنیزمێك ،پێوس‌هبرێك بۆ خاجنس‌هجنشین هكردجن س -8جنس‌هبووجن س ی تسس‌هخت س ی ی لس‌ه قۆجناغێك س ێ بۆ ئس‌هو هكادس‌برو تسس‌هبرهكرداجنس‌ه س ی پاداكشتێك دابن س هس‌هقس‌ه یس‌ههكێت س پێشوودا خس‌هباتیا،ن هكرد ،بس‌هاڵ م ئێستا ئس‌هیاجنس‌هوێت وس‌ه ك هاواڵتییس‌ه ك ژیا،ن بس‌هبرجنس‌هتسس‌هس‌برو ی )بس‌هپێوس‌هبرێك ( خس‌هاڵت س ی ی عس‌هدالس‌هتدا ،دس‌هبوایس‌ه یس‌ههكێت س یچیتر تسیاتسس‌ه ت جنس‌ههكس‌ه،ن .لس‌هپێناو س ێ دابنیشن .بس‌هقس‌هدبرو ی ئس‌هو تێكۆكشس‌هبراجنس‌ه بكا ت هكس‌ه ئس‌هیاجنس‌هو س ی خس‌هبات س هس‌هموو ڕۆژاجن س حوبرمس‌هتیشس‌هوس‌ه وس‌ه ك هاواڵتییس‌ه ك لس‌ههكۆمس‌هڵدا جێگس‌هیا،ن بۆ بكاتس‌هوس‌ه .ئس‌هبوایس‌ه خس‌هڵك ی ئس‌همس‌ه س ی ی بس‌هتاڵس‌هوس‌ه لس‌هكشاخ ژگس‌هڕایس‌هوس‌ه ،ئس‌ه س تێبگس‌هیس‌هجنین هكس‌ه هس‌هڵس‌هیس‌ه بڵێن »بس‌هژگیرفاجن س یو لس‌ه ی ئس‌هوتسایس‌هت س ی ڕس‌هجنج س ی بڵێین ،ئس‌همس‌ه پاداكشت س ێ بس‌هڕاكشكاو س ێ بوو ؟ « .دس‌هب س لس‌ههكو س ێ. ی واڵتیش ئس‌هیدس‌هین س تساماجن س ی حزب ،هس‌هبریچس‌هجندس‌ه ی ئس‌ه م میكاجنیزمس‌ه وایكردووس‌ه هس‌هجندێك تسس‌هبرهكردس‌هو هكادبر س جنس‌هبووجن س ی عادیلجنس‌ه ی بس‌هدیلێك س ی جابراجنیا،ن جنس‌هماوس‌هو لس‌ه ئیشا عس‌هیبدابر ئس‌هبن ،لس‌هبس‌هبر جنس‌هبووجن س حس‌هماتس س ی لس‌ه ی حزبییدا ماوجنس‌هتس‌هوس‌ه .بۆئس‌هوس‌ه س ی خۆیا،ن ،لس‌ه ژیاجن س بۆ خس‌هباتیا،ن ،دژ بس‌هویست س
ی حزبس‌هوس‌ه هس‌هڵواتسیوس‌هو ی حزب ڕیسواجنس‌هبن ،هێشتا خۆیا،ن بس‌ه كشس‌همس‌هجندس‌هفس‌هبرس‌ههكس‌ه س دس‌هبرس‌هوس‌ه س داجنابس‌هز،ن. ی یس‌ههكس‌ه م ،خۆیا،ن لس‌ههس‌هجندێك هكابرو هكاتسبیس ی حزب :هس‌هقس‌ه وس‌ه ك قۆجناغ س -9هكۆمپاجنیاهكاجن س شو ی زس‌هحمس‌هتكێ س ێ لس‌هژگس‌ه،ڵ یچین س بچو ك بس‌هدووبر بگر،ن هكس‌ه خستووجنیس‌هتس‌ه بس‌هبر پێشبڕهك س ی حزب ،ئیشیا،ن باكشتر ی بازاڕس‌هدا .ئاكشكرایس‌ه هكس‌ه هكۆمپاجنیا جۆبراوجۆبرس‌ههكاجن س هكاتسبكابر س ی حزب زس‌هحمس‌ه ت ئس‌هڕوا ت .هكۆمپاجنیاهكاجن س ی ی دس‌هبرس‌هوس‌ه س ی خس‌هڵك س ئس‌هڕوا ت .لس‌ههكاتێكا ئیش س ی وایس‌ه ی حزب ،جابر س ی دس‌هبرس‌هوس‌ه س ێ موجنافس‌هتسس‌ه وس‌هبرئس‌هژگر،ن .هكۆمپاجنیاهكاجن س ی ب س حزب تس‌هجندس‌هبر س ی ئیشیا،ن ێ ئس‌ههكس‌ه،ن .تس‌هجنها بۆئس‌هوس‌ه س ی یس‌ه ك ئیش ململجن س ی هكۆمپاجنیا بۆ وس‌هبرژگرتن س تس س ی حزب ێ ،واز لس‌ه قازاجنج ئس‌ههێنن .هكۆمپاجنیاهكاجن س ی هكابرمس‌هجندیا،ن پێبدبر س ێو مویچس‌ه س دس‌هتستكس‌هو س ی زۆبرس‌ه، ی ئس‌هو ئیشاجنس‌هیا،ن هس‌هیس‌ه هكس‌ه قازاجنج س ی قۆتستنس‌هوس‌ه س ڕس‌هجنگس‌ه باج جنس‌هدس‌ه،ن ،تواجنا س ێ قازاجنج ئس‌ههكس‌ه،ن ،لس‌ه یچس‌هجندین ،نو هكۆمپاجنیا ئس‌ههلیس‌ههكا،ن تا لس‌هئیش س لس‌ههكاتێكا هكس‌ه هكاتسبكابرا س ی وێرا،ن ێ ،بس‌ه غس‌هبرامس‌ه ماڵ س ی هكس‌ه لس‌ه ئیش دوائس‌ههكس‌هو س ی ئس‌ههل س زس‌هبرس‌هبر ئس‌ههكس‌ه،ن .هكۆمپاجنیا س ی هكردووس‌ه هكس‌ه ئس‌هو هكس‌هتساجنس‌ه س ی ێ .ئس‌هماجنس‌ه وا س ی حزب ،بۆیا،ن ئس‌هپۆكشر س ێ .هكۆمپاجنیاهكاجن س ئس‌ههكر س ی هكۆمپاجنیا حزبییس‌ههكا،ن بكس‌ه،ن ،حزب وس‌ه ك موجنافسێك س ی قس‌هدس‌هبر وایكردووس‌ه هس‌هما،ن هكاتسب س ی هكاتسبكابرا،ن. جنازهس‌هڵگیراو ئس‌هبینن جنس‌ه ك وس‌ه ك دس‌هبرفس‌ه ت ڕس‌هخسێنس‌هبرو هاجندس‌هبر س ێ ،ئس‌همڕۆ لهس ی لس‌ه ژگوێگرتن :ئینكابر جناهكر س ێ ئازاد س ی لس‌ه ڕادس‌هبربڕین ،ب س -10ئازاد س ێ .بس‌همس‌هبرج س ێ ی ڕادس‌هبربڕین هس‌هیس‌ه .هكس‌هس لس‌هتسس‌هبر بیس‌رو ڕا ڕاوجناجنر س هكوبردتستاجندا ئازاد س كو چ ڕۆژجنامس‌هو هكس‌هجناڵس‌ههكا،ن ،تس‌هقسیریا،ن ێ) .چ تا س ،نو تس‌هكشهیر جنس‌هب س باتسس‌ههكاجنیا،ن بوختا س نو یو جناعس‌هدالس‌هتی ( .تسس‌هیر ئس‌هوس‌هیس‌ه بس‌ه هس‌هجند وس‌هبرجناژگیرێ س ی ژگس‌هجندس‌هڵ س جنس‌ههكردوس‌ه لس‌ه خستنس‌ه ڕوو س ێ باهكس‌ه لس‌ه ڕس‌هخنس‌ه .ئس‌همس‌ه ئس‌هو ڕاتستیس‌هما،ن بیر ئس‌هخاتس‌هوس‌ه ی خس‌هڵك پێیوایس‌ه حزب ب س بس‌هكشێك س ێ « .یس‌ههكێت س ی ی لس‌هژگس‌هڵدا ب س ی ژگوێگرتنیش س ێ ئازاد س ێ تۆز س ی ڕادس‌هبربڕین ،دس‌هب س هكس‌ه »ئازاد س ێ بناغس‌هو حاقداجنس‌ه،ن بس‌ه بس‌هڵگس‌ه ڕتسوایا،ن بكا ،ئس‌هواجنس‌ه ش هكس‌ه ی ب س دس‌هبوایس‌ه ئس‌هو باتساجنس‌ه س ی خس‌هڵك ،بس‌ه ژگوێیا،ن بكا ت .بس‌هاڵ م حزب هیچیا،ن جناهكا ت. ی بس‌هبرژس‌هوس‌هجند س ڕاتستن ،لس‌هپێناو س ێ هكردوس‌ه هس‌هتستبكس‌ه،ن هكس‌ه حزب لس‌ه ڕس‌هخنس‌ه بێمنس‌هتس‌ه. ی لس‌ه خس‌هڵكاجن س ئس‌همس‌ه وا س ی لس‌ه ڕاتست بڕیوس‌ه : ی خۆزژگس‌ه س ی یچاو س ی یچس‌هپس‌ه ،هكس‌هیچ س ی لس‌هجناو جس‌هبرژگس‌ه س ی ،ڕیشس‌ه س -11یس‌ههكێت س ی ی بس‌هبرژس‌هوس‌هجند س ی هس‌هڵیبژابردووس‌ه جنوێنس‌هبر س ی هكوبردتستاجندا ،یس‌ههكێت س ی حزبایس‌هت س لس‌هژیاجن س ی هكۆمس‌ه،ڵ ( واتس‌ه یچس‌ه پ ی ژێرس‌هوس‌ه س شو هكاتسبكابرو ڕۆكشنبیربێت )یچینس‌ههكاجن س زس‌هحمس‌هتكێ س ی ی ئس‌هوا،ن دابر س ی ئس‌هواجندا بووس‌ه .بس‌هخوێن س ی لس‌ه خزمس‌هت س بووس‌ه .ئایدۆلۆژیس‌او ئس‌هدس‌هبیات س
ی هكۆمس‌ه،ڵ ( ،بس‌ه ی ڕاتست س ی هكۆمس‌ه،ڵ )باڵ س ی تر س ی یچینس‌ههكاجن س ی ئاودا .بس‌هبرژس‌هوس‌هجند س ئازادییس‌ههكس‌ه س ی یس‌ههكێتیس لس‌ه حزبیتر پڕبۆتس‌هوس‌ه .ئس‌همس‌ه وایكردووس‌ه تسنوبرێك هس‌هبێت بۆ جوواڵجنس‌هوس‌ه س ی هكوبردتستا،ن ،ئس‌هتواجنێس ی خس‌هڵك س ی هكۆمس‌هاڵجن س ی ،لس‌ه جنوێنس‌هبرایس‌هت س ی تسیاتسس‌هتدا .یس‌ههكێت س جوغز س ی ڕاتست .یس‌ههكێت س ی ێ بازبداتس‌ه ئس‌هوپس‌هڕ س ی یچس‌ه پ ،یا جناوس‌هجند .جناتواجن س لس‌هیچس‌هپس‌هوس‌ه بێتس‌ه جناوس‌هجند س ی هكۆمس‌هڵیس هكوبردتستا،ن ،ئس‌هوا هس‌ه م جس‌هماوس‌هبرس‌ه ی ڕاتست س ی باڵ س ێ بس‌ه جنوێنس‌هبر س ئس‌هژگس‌هبر بیس‌هوێت بب س ی هكوبردتستا،ن، ی تسیاتسس‌هت س ێ باڵیس ڕاتست س ێو هس‌ه م ئس‌هبین س ی جێدس‌ههێڵ س ی جابراجن س ،نو بس‌هبرینس‌ههكس‌ه س پا س ی ،ئس‌هژگس‌هبر زۆبریش ی هس‌هیس‌هو دامس‌هزبراوس‌ه .ڕس‌هجنگس‌ه یس‌ههكێت س ی خۆ س لس‌ه مێژس‌ه جنوێنس‌هبرو حزب س ی جنس‌هبێتس‌هوس‌ه. حس‌هزهكا ،جێگس‌ه س ی یس‌ههكێتیس ی تس‌همس‌هجن س ی ،بس‌ه دبرێژای س ی ژگس‌هجندس‌هڵ س -2دژایس‌هت س ی بكا ت : ی دژس‌هژگس‌هجندس‌هڵ س ی یچۆ،ن ئیش س 2-1یس‌ههكێت س ی لس‌هژگس‌ه،ڵ تس‌همس‌هجنیس ێ هكۆتای س ێ ب س ی بس‌هبردس‌هوامس‌ه –دس‌هب س ی ئیشێك س ی دژس‌ه ژگس‌هجندس‌هڵ س ی ئیش س تستراتیژ س ی هس‌هیس‌ه ،پێویستیس ی حزب س یو تس‌هجنفیز س ی تس‌هكشریع س ی بس‌ه دامودس‌هزژگا س ێ – پێویست س حزب بمێن س بس‌ه بودجس‌ه هس‌هیس‌ه : ی هكابر : 2-2تستراتیژ س ی )0تا ( 100 ی ،ئس‌هبێس بیپێوین بس‌ه پێوس‌هبر س -1پێواجنس‌ه :بس‌هبر لس‌ه هس‌هجنگاوجنا،ن بس‌هبرس‌هو یچاهكساز س ،نو بۆ دبروتستبووس‌ه .یچوجنكس‌ه ئس‌هژگس‌هبر جنس‌هتواجنین ی حزبدایس‌ه ؟ یچۆ س ی یچس‌هجندس‌ه ؟ لس‌ههكوێ س ژگس‌هجندس‌هڵ س ی لس‌هتسس‌هبر بكس‌هین. بیپێوین ،جناكشتواجنین ئیش س ی قۆجناغیس ی ئاماجنج س ی :داجناجن س ی دژس‌ه ژگس‌هجندس‌هڵ س ی مومكین بۆ ئیش س ی تستراتیژێك س -2داجناجن س ی قابیل بس‌ه ی ڕووجن س ێ ئاماجنجێك س ێ تسا،ڵ ،پێنج تسا،ڵ .لس‌ههس‌هبر قۆجناغێكدا ،ئس‌هب س تساڵس‌هوس‌هخت تس س ی ئس‌هو ئاماجنجس‌ه پێكرا .ئس‌هتواجنر س ێ ،نو هكس‌ه س ێ یچۆ س ی ئس‌هوس‌هبێت بپێوبر س ئس‌هجنجامدا،ن هس‌هبێت .قابیل س ێ وس‌ه ك جنمووجنس‌هیس‌ه ك. ی ژمابرس‌ه 13وس‌هبربگیر س تسوود لس‌ه تسس‌هبریچاوس‌ه س ی هكادبرا،ن بكاو ێ هكس‌ه هاوهكابر س كو جنس‌هزیه :بس‌هجۆبر س ی پا س ی یاتساو كشێواز س -3ڕس‌هخساجندجن س ی جناو حزب لهس ئس‌هجنجامیس ی پیشاجنیاجنبدا ت یچۆ،ن پا ك بن .یچوجنكس‌ه بس‌هكشێك لس‌ه ژگس‌هجندس‌هڵ س بس‌هڕووجن س ی پا ك .ئس‌همس‌ه ش لس‌ه دوو ڕێگس‌هوس‌ه ئس‌ههكرێت : ی– ڕێنوماییس‌ه بۆ ئیش س ی –یا جنس‌هبووجن س لێڵ س نو ،نو قابیل بس‌ه تێگس‌هیشت س سو ڕوو س ی مس‌هدبرو س نو یاتساو ڕێنمای س ێو كشوێ س ی ڕ س أ -داجناجن س جێبس‌هجێكرد،ن.
یو ی ژگس‌هجندس‌هڵ س ی ئس‌هجنداس مو هكادبرا،ن دس‌هبربابرس‌ه س ی هوكشیابر س ی ئاتست س ب -بس‌هبرزهكردجنس‌هوس‌ه س ی تسیمیناس‌برو ی ڕۆژاجنس‌هدا .لس‌ه ڕێگس‌ه س پو یچا ك لس‌ه ژیاجن س ی خرا س تو هكابر س جنس‌هزاهس‌ه س ی پسپۆڕا،ن لس‌ه دس‌هبرس‌هوس‌ه. ی دجنیا ،تس‌هجناجنس‌ه ت هێناجن س ی حزبس‌ههكاجن س تسوودوس‌هبرژگرتن لس‌ه ئس‌هزمووجن س ی هس‌هیس‌ه .یابرمس‌هت س ی ی دژس‌ه ژگس‌هجندس‌هڵ س ی پسپۆڕ لس‌ههكابر س ئس‌همڕۆ لس‌ه جیهاجندا دس‌هیا،ن هكۆمپاجنیا س ی ،6 ،5 ،2 ،1 ی ئێمس‌هیا،ن داوس‌ه) .تسس‌هبریچاوس‌ههكاجن س ی وس‌ه ك ئس‌هوس‌ه س بو حوهكمس‌هت س یچس‌هجندین حز س .( 9 ،8 ،7 ی. ی ژگس‌هجندس‌هڵ س ی پڕ بس‌هپێست س ی عادالجنس‌ه س تو تسزاداجن س ی جنس‌هزاهس‌ه س ج -پاداكشتكردجن س ی یس‌ههكس‌همدا ،هكا م ئاماجنجاجنس‌ه بپێكرێن ؟ 2-3لس‌ه قۆجناغ س ی ،حزب ی هكۆجنگرس‌هوس‌ه :هس‌هقس‌ه هكۆجنگرس‌ه یا بڕیابرجنس‌هدا ،یا هكس‌ه دا س -1پابس‌هجندبوو،ن بس‌ه بڕیابر س ی حزب بۆ هكۆجنگرس‌ه هكس‌ه م ی ئس‌هجنداماجن س گو ڕێز س ی بكا ت .ئس‌هژگس‌هبر جنا لس‌ه تسس‌هجن س جێبس‌هجێ س دس‌ههكاتس‌هوس‌ه. ی جابرێك ی ڕۆژئاوا تساڵ س ی هكۆجنگرس‌ه هس‌هبردوو تسا،ڵ جابرێك ) :حزبس‌ههكاجن س -2بس‌هتستن س ئس‌هیبس‌هتستن (. ی لس‌ه حزبدا : ی تس‌هجنفیز س ی )یاتسادس‌هبرهكس‌هبرس (و دامودس‌هزژگا س ی تس‌هكشریع س ی دامودس‌هزژگا س -3داجناجن س ێ. ی هس‌هڵبست س ی خۆ س هس‌هبریس‌ههكس‌هكشیا،ن تس‌هجنها بس‌ه ئیش س یس (و ی ئس‌هجندامس‌هت س ی بۆ هاتنس‌ه جناو حزب )مس‌هبرجس‌ههكاجن س لو زاجنست س ی عاد س ی میكاجنیزمێك س -4داجناجن س ی (. ی )داجنیشتن یا خاجنس‌هجنشین س دس‌هبریچوو،ن لێ س ی جناو حزب :خس‌هڵكێك هس‌هیهس ی توجندو حاتسم لس‌هتسس‌هبر ژگس‌هجندس‌هڵس‌ههكاجن س ی بڕیابر س -5دس‌هبرهكردجن س ی دێرین س ی ی ڕوو،ن ،یچوابر هكادبر س ی حاتسم س ی بس‌هبڕیابرێك س ی تواجن س ی یس‌ههكێت س پرتسیابر ئس‌ههكا ،بۆیچ س ی بس‌هختكرد ،لس‌ه هكوبردایس‌هتیش ی ژگس‌هجنجێتیا،ن بۆ یس‌ههكێت س ی ڕس‌ه(گ ( هكس‌ه ژیاجن س ی )هكادبراجن س خۆ س ی هكس‌هس یو دس‌هبربس‌هدس‌هبریا،ن پێبڕا ،لس‌هتسس‌هبر یس‌ه ك بس‌هیاجننامس‌ه دس‌هبربكا ،هكس‌هیچ س تس‌هجنها قوبرباجن س
ێ پرتسیابر ی ژگس‌هجندس‌هڵێك دس‌هبربكا ت ؟ هكس‌هتساجن س ی ،تس‌هجناجنس‌ه ت جابرێكیش ،ئاوا بس‌ه ڕووجن س جنس‌هیبین س سو داوێنپیس ؟ ئس‌ههكس‌ه،ن :هكامیا،ن زیاجنیا،ن بۆ حزب زیاترس‌ه ،ئس‌ه م یچوابر هكادبرس‌ه ،یا دس‌هتستپی س ،ڵو جنادڵسۆز بۆ جناو حزب :بس‌هو ی هكۆجنس‌هپس‌هبرتست ،ژگس‌هجندس‌ه س -6وازهێنا،ن لس‌ه ئاخنین س ی پێئس‌هبس‌هینس‌هوس‌ه. ێو هس‌هڵبژابردجن س ێ زیادئس‌هب س ی پ س ی هكس‌ه لس‌ه دس‌هجنگداجندا ژمابرس‌هماجن س لێكداجنس‌هوس‌هیس‌ه س ی هكردوس‌ه .ئیعترافكرد،ن ی ڕابردوودا ئس‌همس‌ه س ی لس‌ه تسااڵجن س ی هكس‌ه یس‌ههكێت س ئیعترافكرد،ن بس‌هوس‌ه س ی -ئێستا ی ڕابردوا خوابردبێت س ی هكس‌ه ئس‌ه م جۆبرس‌ه تسیاتسس‌هتس‌ه –ئس‌هژگس‌هبر لس‌ه ژگس‌هڕس‌هالوژێ س بس‌هوس‌ه س ی كشكاوس‌هتس‌هوس‌ه. ی یس‌ههكێت س ی دڵسۆس‌زو بس‌ه زس‌هبرس‌هبر س ی زۆبر س ی خس‌هڵكێك س ی تس‌ههكینس‌هوس‌ه س بوس‌هتس‌ه مایس‌ه س ی هكس‌همێك لس‌ه ڕۆكشس‌هجنبیر س ی ی جنوخبس‌هو یاجنس‌ه س ی بكس‌هین بس‌ه حزب س ی ئس‌هوس‌ه جنییس‌ه یس‌ههكێت س ئس‌همس‌ه بس‌هماجنا س ی جنس‌هزیه لس‌ه ی یس‌ه ك هكس‌هتس س ێ هكس‌ه :بس‌ه ئس‌هجندامبوجن س ێ لس‌هو ڕاتستیس‌هوس‌ه هس‌هڵقوڵ س بێخس‌هو ش .ئس‌همس‌ه ئس‌هب س ی ژگس‌هجندس‌هڵێكیش، ی حزب .بس‌هئس‌هجندامبوجن س حزبا ،دس‌هیا،ن خێرخواز ئس‌ههكا بس‌ه هس‌هوادابر س ی لێئس‌ههكس‌هوێتس‌هوس‌ه .ئس‌هیس بیرماجنچوس‌ه لس‌ه كشاخ ،ژمابرس‌ه س ی ی كشس‌هبریف س ی دس‌هیا،ن هكس‌هتس س تس‌ههكینس‌هوس‌ه س ی كشابرما،ن بس‌هتێكڕا لس‌ه دس‌ه تا پاجنزس‌ه هس‌هزابر زیاتر جنس‌هبو، هس‌هموو پێشمس‌هبرژگس‌هو ڕێكخستن س ی باجنگهێشتا ،بس‌ه ملیۆجنا،ن بس‌ه دس‌هجنگماجنس‌هوس‌ه هاتن ؟ خۆ هس‌همویا،ن ئس‌هجندام س ی هكس‌هیچیس لس‌ههكات س حزب جنس‌هبو،ن. ی، ی جنس‌هزاهس‌ه ت ،عس‌هدالس‌ه ت ،هكابرامس‌هی س ی لس‌ه حزبا مس‌هكشرو ت هكس‌هین بس‌ه تسیفات س با ئس‌هجندامس‌هت س كو خا ك .هس‌هتا ئس‌هژگس‌هبر ئس‌همس‌ه ببێتس‌ه مایس‌ه س ی ی خس‌هڵ س لس‌هخۆبوبرد،ن ،خۆكشس‌هویستی س ی، ی ئس‌هجنداماجنیشما،ن ،بس‌هاڵ م بێگوما،ن هس‌هواداس‌برو جس‌هماوس‌هبرماجن س ی ژمابرس‌ه س هكس‌همبووجنس‌هوس‌ه س ێ. ێ زیادئس‌هب س یچس‌هجند قا ت پ س ی تس‌هواو زس‌هحمس‌ه ت بكس‌هین .ڕێكخراوس‌ه جناحزبیس‌ههكا،ن فراوا،ن با وس‌ه ك جابرا،ن ،ئس‌هجندامس‌هت س ی بس‌هژمابرس‌ه زیادبكس‌هین. ی جنا حزب س ،نو ئافرس‌هتاجن س یو الوا س هكس‌هین .تسس‌هجندیكاو ڕێكخراوس‌ه پیشس‌هی س یو ی یس‌ههكێت س ی ئس‌هجندامێك س ێ دس‌هجنگما،ن بۆ بدا ت ،دس‌هجنگ س ێ ،ئێمس‌ه خس‌هڵكما،ن ئس‌هو س بیرما،ن جنس‌هیچ س ی هكس‌هس مو پوخت، ی هس‌هوادابرێك ،هس‌هبر یس‌ه ك دس‌هجنگس‌ه بس‌هژمابرس‌ه .من پێموایس‌ه ،یس‌ههكێتییس‌ههك س دس‌هجنگ س ی ڕۆژاوا ی ئس‌هوبروپا س ی لس‌ه ئێستا زۆبر زیاتر ئس‌ههێنێت .حزبس‌ههكاجن س لس‌ه هس‌هڵبژابردجندا دس‌هجنگ س ی بس‌هبریتاجنیا ی خس‌هڵك س ی 1970دا %40س ی بس‌هبریتاجنیا ،لس‌ه تساڵ س ی هكابر س )بۆ جنمووجنس‌ه حزب س ی ئس‌ه م بوو،ن ،لس‌هبس‌هبرئس‌هوس‌ه بوو هكس‌ه ی خس‌هڵك ئس‌هجندام س دس‌هجنگیس بۆدا ،لس‌هبس‌هبرئس‌هوس‌ه جنا هكس‌ه %40س ی ئس‌هجنداماجن س ی ێ یچا ك بوو .ئس‌هژگینا ژمابرس‌ه س ی ئس‌هو حزبس‌هیا،ن پ س ی خس‌هڵك تسیاتسس‌هتس‌ههكاجن س ئس‌هوس‌هجندس‌ه س ی ().( 16 ی هێناویس‌هت س ی ئس‌هو دس‌هجنگاجنس‌ه س ئس‌هو حزبس‌ه هیچ هكا ت جنس‌هژگس‌هیشتۆتس‌ه یس‌ه ك لس‌ه تسس‌هد س هكۆتای س ی
ی لس‌ه ژگۆمێك س ی هكادبراجن س.ی یو ڕێكخراوس‌هییدا ئس‌هژ س ی ئایدۆلۆژ س ی ئس‌همڕۆ لس‌ه قس‌هیراجن س یس‌ههكێت س تو ی جنس‌هزاهس‌ه س ی جنس‌هبوجنس‌هتس‌ه قوتابخاجنس‌ه س دامودس‌هزژگاهكاجن س.ن،ی ماو پس‌هجنگخوابردودا عاتس س یس‌ههكێتیس.ن، حزب الوازو یچس‌هجند هكس‌هتسێكیش بس‌ههێزبوو، بس‌هماجنس‌ه.ی ی هكۆمس‌هاڵیس‌هت س عس‌هدالس‌هت س ی هس‌هیس‌ه حزب س ی بۆ س.ی جنابێتس‌هوس‌ه لس‌هجناو ڕاتستیش جێ س،ێ ی تسیاتسس‌ه ت بس‌هجێدس‌ههێڵ س خس‌هبریكس‌ه یچس‌هپ س .ێ پڕجنس‌هبێتس‌هوس‌ه ی پ س ێ بسس‌هجننس‌هوس‌هو ڕاتستیش س ی ل س ی یچس‌هپ س تر ال س ی پێس یچا ك ێ حزب س تا بس‌ه یچاوتروهكاجن س،ن بس‌هدس‌هتستس‌هوس‌ه جنییس‌ه،ی تسیحریما ن عس‌هتسایس‌ههك س،هكس‌هتسما تا ڕۆژێكیش زوتر.ێ ی ئس‌هو س ێو ئیرادس‌ه س ی ئس‌هو س ێ بزاجنین هكس‌ه هكات س ئس‌هب س.بكس‌هین . یچاهكترس‌ه،دس‌هتستپێبكس‌هین : ن،تسس‌هبریچاوس‌ههكا W>SIS، Civil Society Plenary، Geneva، 8 Dec. 2003 .1 P4 EV Civil Society Contact Group. Araume and rights based EU budget for the future. 3 Pril .2 .2008 .World Summit on the Information Society. Prep. Com. 2، Geneva، Feb 2003 .3 .Free Markets & Civil Society، First Principles Journal 21-1-2009 .4 .International Evidence Linking Good Government & Well being، J. Helliwell & Well being .5 Office of fair traiding. Good Government for free Markets. By J. Vickers، Chairman، Office of .6 .fair trading .Sustainable Development، Wikipedia Encyclopedia .7 .The Earth Institute، Colombia Institute .8 Civil Society assistance in Central and Eastern Europe. ( The case of Poland and Slovakia). By .9 .Christien Abele 2006 .Senator John Faulkner، Special Minister of State. Australia .10 .History of American Political Thought، By Bryan-Paul Frost، Jeffrey Sikkenga .11 Minimum Standards for the Democratic functioning of Political Parties. National Democratic .12 .Institiute، Washington National Strategy on Increasing Transparency and Anti-Corruption، Approved by the Decree .13 .of the President of the Republic of Azerbaijan dated July 28 2007 Minimum Standards for the Democratic Functioning of Political Parties. National .14 .Democratic Institute USA www.The conservative party.co.uk .15 www.the labourparty.co.uk .16 Sarbasthussain@gmail.com