Bouw en Uitvoering 8-2018

WATERVEILIGHEID DELTAPROGRAMMA 2019

TRANSFORMATIE

FENIX ROTTERDAM RECYCLEVERPLICHTING

A R M AT U R E N

H E A LT H Y BUILDING DAY

BIM TOEPASSEN IN BEHEERFASE

ARCHITECTUUR

VA N G E L U K

VAKBEURS KLIMAAT BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 50 - 8 2018 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

11-13 APRIL 2019 - Bouw & Infra Park Harderwijk

SEMINAR ARBEIDSMARKT BOUW, INFRA & TECHNIEK

beleef 2019 techniek.nl

ONTMOET 100+ WERKGEVERS UIT BOUW, INFRA & TECHNIEK UNIEKE BUITEN “BELEEF TECHNIEK” EXPERIENCES INSPIRERENDE SPREKERS & HOOGSTAAND ENTERTAINMENT WORKSHOPS SPEEDDATES WERKGEVERS & WERKZOEKENDEN WEDSTRIJDEN IN VAKMANSCHAP KENNIS DELEN, NETWERKEN & BELANGENBEHARTIGING INTERACTIEVE BEROEPENORIENTATIE OPLEIDERS & ONDERWIJSINSTELLINGEN WERVING VAN NIEUWE MEDEWERKERS EN VEEL MEER!

Ambassadeurs beleef techniek:

beleef techniek is initiatief van: Kom in de

bouw.nl www.beleeftechniek.nl info@beleeftechniek.nl 0341 - 49 90 00 14009

ENERGIE! Veel professionals bezochten Vakbeurs Energie, Ecomobiel en Industrial Heat & Power.

Doekle Terpstra, voorzitter van UNETO-VNI, vatte het in zijn betoog goed samen: “Alles wat hier staat is duurzaamheid en staat in het teken van de toekomst.

Eigenlijk zou elke Nederlandse bestuurder hier een ­middag rond moeten lopen en kijken.”

Vakbeurs Energie is de zakelijke beurs voor professionals die werken met warmte, elektriciteit en energiebesparing, waarbij Industrial Heat & Power zich specifiek richt op de industriële grootverbruiker. Ecomobiel is er voor iedereen die zakelijk betrokken is bij duur­ zame mobiliteit. De beurzen vinden jaarlijks gelijktijdig en op dezelfde locatie plaats.

WINNAAR NATIONALE STAALPRIJS 2018 De Zandhazenbrug is de grootste spoorboogbrug van Nederland en een van de grootste van Europa.

Lees verder op pagina 34.

INHOUD

6 Deltaprogramma 2019 Nederland kende de afgelopen maanden een ongebruikelijk lange droogteperiode met gevolgen voor de natuur, landbouw, scheepvaart en economie. In het voorjaar kregen grote delen van het land te maken met piekbuien, met op meerdere plaatsen wateroverlast als gevolg. In januari hadden we een aantal forse stormen, waarbij voor het eerst alle vijf stormvloedkeringen werden gesloten.

‘375 miljoen euro is nodig om de doelen voor waterveiligheid het hoofd te kunnen bieden’

B+U 8 2018 3

‘Consumenten die een relatief dure ‘Nul op de Meter’ woning kopen, lopen risico’s’ Healthy Buildings Day De VELUX groep is al jaren actief bezig om gezonde gebouwen bij een ieder op de agenda te krijgen. En dat pakken ze groots aan. Tijdens de jaarlijkse Happy Buildings Day wordt de Healthy Homes Barometer gelanceerd. Een grootschalig Europees onderzoek naar gezonde en ongezonde gebouwen. Ook dit jaar komt er weer een aantal verbijsterende feiten boven tafel.

14

22 Architectuur van het geluk Genetisch is de mens ervoor gemaakt om op de savannen rond te lopen. Net als 30.000 jaar geleden. In de frisse lucht te zijn. Zon op zijn hoofd te krijgen. Vandaag de dag brengen we echter 95% van onze tijd door in gebouwen. Dus is het zaak die gebouwen zo gezond mogelijk te maken en te houden, zegt Thomas Bรถgl, architect en sinds 2011 partner en mede-eigenaar van LIAG, architecten van het geluk.

KLAAR VOOR DE TOEKOMST OP DE VAKBEURS KLIMAAT Wie de Vakbeurs Klimaat binnenliep, kwam al snel in aanraking met de begrippen klimaatadaptie en stresstest. Gemeenten moeten toekomstgericht gaan denken en krijgen daarbij volop oplossingen aangereikt vanuit de markt.

59

B+U 8 2018 5

Spectaculaire optopping Fenix Loods

38

Na meer dan tien jaar zit de transformatie van de voormalige havenloods Fenix 1 in Rotterdam er zo goed als op. De wijk Katendrecht heeft er dan 212 loftappartementen en een parkeergarage bij. Ook Codarts, Conny Janssen Danst en de Fenix Food Factory vinden er een nieuw onderkomen.

Nieuwe recycle verplichting armaturen Met de opmars van de ledlamp groeit ook het aantal projectinrichters, interieurarchitecten en installatiebedrijven dat zelf specifieke typen ledverlichting importeert of naar eigen specificaties laat produceren. Wie dit soort oplossingen (ook) aanbiedt aan consumenten, moet even opletten. Er is afgelopen zomer namelijk een nieuwe verplichting voor consumenten­ armaturen van kracht geworden.

BIM PRAKTISCH TOEPASBAAR IN DE BEHEERFASE Hoe zorg je er voor dat alle data van je vastgoed in de beheerfase compleet, up-to-date, bereikbaar en 24/7 beschikbaar is? Die vraag triggerde LĂŠander van der Voet en twee studiegenoten om in 2013 met FIMBLE te starten. Zij willen een bijdrage leveren aan het praktisch toepasbaar maken van BIM in de beheerfase.

70

50 EN VERDER

FOTOPAGINA.................1+34+48 WAAROM KIEZEN VOOR EEN GROEN(BLAUW) DAK?............. 36 BEDRIJFSINFO........................ 75 COLOFON............................... 88

6 B+U 8 2018

B+U 8 2018 7

KLIMAAT VERANDERING

DELTAPROGRAMMA 2019

8 B+U 8 2018

Nederland kende de afgelopen maanden een ongebruikelijk lange droogteperiode met gevolgen voor de natuur, landbouw, scheepvaart en economie.

In het voorjaar kregen grote delen van het land te maken met piekbuien, met op meerdere plaatsen wateroverlast als gevolg. In januari hadden we een aantal forse stormen, waarbij voor het eerst alle vijf stormvloedkeringen werden gesloten.

TEKST GERARD VOS

D

e extremen van het weer kunnen in ons laaggelegen land grote effecten hebben. Tegelijkertijd kunnen nieuwe ontwikkelingen zoals de zeespiegelstijging en de bodem­ daling de opgaven van het Deltaprogramma vergroten. Om onze delta veilig en leefbaar te houden moeten we voortvarend verder blijven werken aan het Deltaprogramma en tegelijkertijd adaptief inspelen op deze nieuwe ontwikkelingen. Het nakomen van de Parijse klimaatafspraken is daarbij van groot belang.

Het Deltaprogramma 2019, voorbereid door de deltacommissaris, met daarin concrete maatregelen op het gebied van waterveiligheid, waterbeschikbaarheid en ruimtelijke adaptatie is onlangs door de minister van Infrastructuur en Waterstaat aan de Tweede Kamer aangeboden.

VOORTGANG

Het Deltaprogramma ligt goed op schema. De waterschappen en Rijkswaterstaat werken in een goed tempo door aan de dijkversterkingen. Ook werken we overal in Nederland toe naar meer maatregelen voor de waterbeschikbaarheid bij droogte. De minister van Infrastructuur en Waterstaat reserveert €150 miljoen voor zoetwatermaatregelen vanaf 2022. Twee belangrijke maatregelen voor de zoetwatervoorziening boekten dit jaar grote voortgang.

ZOETWATER BESCHIKBAAR

Zo tekende de minister in juni van dit jaar een nieuw Peilbesluit voor het IJsselmeergebied, waarmee we meer

zoetwater beschikbaar hebben in tijden van droogte.

De uitbreiding van de zogenaamde Klimaatbestendige Wateraanvoer Midden-Nederland zorgde vanaf 24 juli al voor extra zoetwateraanvoer naar Centraal Holland, waarmee verzilting werd bestreden en voorkomen werd dat veendijken uitdroogden.

STRESSTEST

Het doel dat voor alle gemeenten in 2019 een volledig uitgevoerde stresstest voor ruimtelijke adaptatie beschikbaar is, vraagt nog een forse inspanning. Om te komen tot een Programma Integraal Rivier Management, ontwikkelt de minister van Infrastructuur en Waterstaat samen met de partners van het Deltaprogramma een afwegingskader voor de keuzes voor integrale maatregelen in het rivierengebied. Voor de maatregelen reserveert zij een bedrag van € 375 miljoen in het Deltafonds. Dit is nodig om ook in de toekomst de doelen voor waterveiligheid in combinatie met andere rijksopgaven zoals scheepvaart en gebiedsontwikkeling het hoofd te kunnen bieden.

MOGELIJKE GEVOLGEN VERSNELDE ZEESPIEGELSTIJGING

Het Deltaprogramma bevat dit jaar een bijlage omtrent het signaal van een mogelijk versnelde zeespiegelstijging en de gevolgen daarvan op het werk dat we in het Deltaprogramma doen. De conclusie op basis van deze eerste verkenning is dat het pakket aan maatregelen waar het Deltaprogramma op dit moment van uit gaat, in ieder geval tot 2050 een goede basis biedt om onze delta leefbaar en bewoonbaar te houden. Wel moet

B+U 8 2018 9

10 B+U 8 2018

B+U 8 2018 11

12 B+U 8 2018

onderzoek gericht op de relatie tussen de opwarming van de aarde, het afsmelten van Antarctica, de zeespiegelstijging en de mogelijke gevolgen hiervan voor Nederland geĂŻntensiveerd worden. Ook is meer fundamentele kennis nodig over de wijze waarop een dergelijke versnelling concreet doorwerkt op de sedimenthuishouding van de kust, de belasting van de waterkeringen en de verzilting van het grond- en oppervlaktewater. Dit is nodig om een concreter beeld te krijgen van de aard, de omvang en het tempo van de veranderingen in de wateropgaven en de nu bestaande grote onzekerheden te verkleinen.

Ook laat de verkenning zien dat bij een opwarming van de aarde tot maximaal twee graden, zoals afgesproken in het Parijs Akkoord, de zeespiegel in Nederland in 2100 met maximaal ĂŠĂŠn tot twee meter kan stijgen.

De opgaven voor waterveiligheid en zoetwater zijn in

dat geval omvangrijker dan tot nu aangenomen in het Deltaprogramma, maar met de nodige aanpassingen van het beleid beheersbaar. Bij een extremere zeespiegelstijging, die kan optreden als het Parijs Akkoord niet gehaald wordt, lijken meer fundamentele keuzes over de bescherming en inrichting van onze delta in de loop van deze eeuw onvermijdelijk. Dit illustreert het grote belang van het nakomen van de Parijse klimaatafspraken.

BODEMDALING

Bodemdaling is een factor waar het Deltaprogramma rekening mee moet houden. In laag-Nederland daalt de bodem lokaal tot wel 2 centimeter per jaar. Hoofdoorzaak is de combinatie van veenafbraak, toenemende belasting op slappe bodems en (toenemende) verlaging van grondwaterstanden. Deltacommissaris Wim Kuijken

heeft het kabinet geadviseerd om te komen tot een nationaal programma bodemdaling, zodat de overheden op een programmatische en samenhangende wijze werken aan het probleem, zowel in het stedelijk als het landelijk gebied. Het tegengaan van bodemdaling reduceert de lange termijn opgave van het Deltaprogramma en kan bijdragen aan het verminderen van de CO2-uitstoot.

INFO - Complete Deltaprogramma 2019: www.deltaprogramma2019.deltacommissaris.nl - Rapport Deltares: www.deltacommissaris.nl/documenten/publicaties/2018/09/18/dp2019-brapport-deltares - Vraag en antwoord over de zeespiegelstijging: www.deltacommissaris.nl/deltaprogramma/vraag-en-antwoord

DELTACOMMISSARIS

Het Deltaprogramma 2019 is het laatste Deltaprogramma dat is voorbereid door deltacommissaris Wim Kuijken. Eind november van dit jaar zal hij na ruim acht en een half jaar terugtreden als (eerste) deltacommissaris vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. De minister van Infrastructuur en Waterstaat zal conform de Deltawet een opvolger aanstellen.

14 B+U 8 2018

HEALTHY BUILDINGS

DAY

16 B+U 8 2018

De VELUX groep is al jaren actief bezig om gezonde gebouwen bij een ieder op de agenda te krijgen. En dat pakken ze groots aan.

Tijdens de jaarlijkse Happy Buildings Day wordt de Healthy Homes Barometer gelanceerd. Een grootschalig Europees onderzoek naar gezonde en ongezonde gebouwen. Ook dit jaar komt er weer een aantal verbijsterende feiten boven tafel. Zo leeft bijna zeventien procent van de Europeanen in ongezonde huizen.

TEKST GERARD VOS

A

rchitect Marthijn Reekers van VELUX: “De Healthy Buildings Day wil vooral bewustwording van de noodzaak en behoefte aan gezonde gebouwen creëren. En dat gaat om nieuwe en bestaande gebouwen. Dit is niet alleen een Europese aangelegenheid, maar ook een noodzaak in Nederland.

Reekers ziet dat we in Nederland al behoorlijk ver zijn in de acceptatie van gezondheid in zowel techniek als regelgeving van gebouwen. “Maar helaas ligt de nadruk bij ontwerpen en bouwen doorgaans nog steeds alleen op de technische haalbaarheid van milieu- en energieeisen.”

Kortom, het moet anders. Dit signaleert ook Healthy Buildings Day-spreker John Sommer, directeur van de Deense bouwer MT Højgaard. “We brengen negentig procent van de tijd binnenshuis door. Het binnenmilieu is enorm belangrijk. Bouwbedrijven moeten meer het voortouw nemen om gebouwen te realiseren met een gezond binnenmilieu.” Sommer denkt dat het zaak is om vanuit Europa eisen op te leggen. “Denk bijvoorbeeld aan de United Nations Sustainable Development Goals. Die sluiten naadloos aan bij het vereiste. Gezonde gebouwen moeten flexibel zijn, gemaakt van goede materialen en gemakkelijk te demonteren. We moeten meer toekomstbestendig bouwen met klimaatverandering in het achterhoofd.”

WERK SAMEN MET BEWONERS

Woorden die naadloos aansloten bij de presentatie van Fionn Stevenson, Professor Duurzaam Ontwerp aan de Sheffield-Universiteit. Ze meent dat we verder moeten

kijken dan alleen maar gezonde gebouwen. Stevenson: “CO2-uitstoot wordt nog steeds voor een flink deel veroorzaakt door de bouwsector. Dat moeten we terugdringen. De klimaatverandering gaat snel. Wij krijgen steeds meer met extremen te maken en dat heeft ook gevolgen voor de huizen waar we in wonen. Temperaturen van dertig, vijfendertig of veertig graden beginnen in Europa steeds normaler te worden. We moeten ons afvragen hoe we onze huizen klimaatbestendig maken.”

Stevenson denkt dat de architect een belangrijke bijdrage kan leveren aan gezonde woningen. Allereerst moet de ontwerper begrijpen wat de bewoner wil.

Stevenson: “Werk samen met de bewoners, we hebben feedback van ze nodig. We neigen ernaar om alleen naar de functionaliteit te kijken.” Om dit te illustreren gaf Stevenson een aantal voorbeelden waarbij de architecten gemakshalve de zonwering waren vergeten mee te nemen in het ontwerp. In sommige gevallen kon er zelfs geen raampje open. Als een wel werkend voorbeeld, noemde Stevenson de Energiesprong. Hier worden harde data gecombineerd met soft data en met de bewonerservaringen. Daarbij tekent Stevenson aan dat iedere cultuur zijn eigen mores heeft met bijbehorende eisen. Een gezonde woning in Denemarken kan totaal verschillen van een gezonde woning in Portugal.

BAROMETER

De apotheose van de Healthy Buildings Day vormt de presentatie van de Healthy Homes Barometer. Deze is ook dit jaar tot stand gekomen in samenwerking met Ecofys en Fraunhofer. Doel is om de relatie te onderzoeken tussen huizen/gebouwen en gezondheid.

B+U 8 2018 17

E

en select groepje van tien deelnemers uit de Nederlandse bouwbranche ging op uitnodiging van VELUX mee naar de Healthy Buildings Day in ­Brussel. Ook al is gezondheid voor de meeste een vanzelfsprekendheid - want in Nederland doen we het heus zo slecht nog niet ten opzichte van andere Europese Landen - werden er ook nieuwe inzichten opgedaan.

ALIJD VAN DOORN, DIRECTEUR HABEON ARCHITECTEN EN DUURZAAMHEID BIJ HEEMBOUW Alijd van Doorn beaamt dat ze voordat ze werd uitgenodigd voor de Healthy Buildings Day weinig had nagedacht over ‘Gezonde Gebouwen’. Van Doorn: “Natuurlijk ken ik het Sick Building Syndrome, maar dat was in mijn beleving diep verleden tijd. En ‘Well’ is de nieuwe buzz, maar zag ik toch echt als ‘iets extra’s doen’. De woonkwaliteit was in mijn beleving voldoende geborgd in het Bouwbesluit. Met andere woorden: in mijn hoofd was gezond bouwen de standaard.”

In dat opzicht kun je stellen dat dit congres Van Doorn de ogen heeft geopend. “De ­Healthy Homes Barometer die tijdens het congres werd gepresenteerd, toont wetenschappelijk de relatie tussen de gebouwde omgeving en gezondheid aan. Uit dit onderzoek van Ecofys en Fraunhofer blijkt dat in Europa een op de zes woongebouwen mensen ziek maakt. Ik vond dat schokkend. Een vluchtelingengezin uit Duitsland was uitgenodigd om te vertellen hoe gelukkig ze waren met hun gerenoveerde woning volgens de principes van RenovActive. Mij bekroop vooral het gevoel van plaatsvervangende schaamte dat zij aanvankelijk in een huis werden geplaatst waar de schimmel op de muren stond. Hoewel we het in Nederland volgens mij nog niet zo slecht doen, is er aantoonbaar sprake van een ongelijke distributie van gezondheid in de gebouwde omgeving.”

Toch komen ongezonde gebouwen niet alleen voor aan de onderkant van de markt, weet Van Doorn. “Ook consumenten die bijvoorbeeld een relatief dure ‘Nul op de Meter’ woning kopen, lopen risico’s. Energiezuinigheid staat bij dit soort concepten op gespannen voet met gezondheid. En in het geweld van de klimaatakkoorden is CO2-reductie het enige adagium. Maar hoe duurzaam is het om woningen te bouwen waar mensen niet gezond in kunnen wonen?”

De oplossingen zijn even eenvoudig als complex. Van Doorn: “Wat mij betreft begint een gezonde leefomgeving met het omkeren van het business model. Gezondheid moet daarbij aan de opbrengsten- in plaats van de kostenkant worden gezet. En in het eisenpakket zetten we gewoon voortaan standaard gezondheid op één. Door slim te ontwerpen en te engineeren, bijvoorbeeld door standaardisatie en goede plattegronden, is het prima mogelijk om ook met beperkte budgetten gezond te bouwen. Ten slotte moet de gebruiker niet worden uitgevlakt. Mette Mogensen, Project Development Director bij Domea.dk, liet zien dat het energieverbruik in wooncomplexen na renovatie soms stijgt, omdat gebruikers niet goed worden geïnformeerd over de installaties en de gewenste waarden (temperatuur, vochtigheid en CO2).

Het begeleiden van gebruikers leidt tot gezondere gebouwen met een lager energieverbruik, zonder extra bouwkundige kosten.”

‘Consumenten die een relatief dure ‘Nul op de Meter’ woning kopen, lopen risico’s.’

B+U 8 2018 19

HARWIL DE JONGE, DIRECTEUR HEIJMANS VASTGOED De Jonge is naar Healthy Buildings Day gekomen om interessante inzichten op te doen over de manier waarop we onze gebouwen gebruiken. De Jonge: “Het is van belang om ook te kijken naar de menselijke gewoontes bij de inrichting van gebouwen en woningen zoals de menselijke drang om een raam open te kunnen zetten.

Sociale cohesie is erg belangrijk voor de gebouwde omgeving, evenals slimme toepassingen voor in en rond het huis en in de omgeving. Het is mooi om te zien dat wij inmiddels binnen Heijmans ook grote stappen zetten op het gebied van gezonde gebouwen en vooral ook in gezonde leefomgevingen.”

De vraag die door het hoofd speelt bij De Jonge na het ochtendprogramma is: ‘wat is gezonder? Een gezonde omgeving met daarin een ongezond gebouw, of een gezond gebouw in een ongezond gebied?’ De Jonge: “Het mooie van gebiedsontwikkeling is dat we op beide vanuit Heijmans grote impact hebben. Het mooie is ook dat we in de gebiedsontwikkelingen verder kunnen gaan dan licht, geluid en binnenklimaat door o.a. ook de mobiliteit in gebieden te stimuleren. Fietsen, lopen, het terugdringen van ‘vieze mobiliteit’. Maar ook het leveren van een bijdrage van de materialen in de openbare inrichting. En bovenal de vitale cohesie in gebieden in combinatie met aanwezigheid van andere functies dan wonen.”

Meten is weten, ziet De Jonge. “Wij willen onze ambities in de gezonde leefomgeving graag meetbaar maken. Dit om te kunnen verbeteren en om aantoonbaar de goede dingen te doen. Zo zijn we onlangs een samenwerking aangegaan met NL Greenlabel voor de ambities buiten de gebouwen en werken we voor onze gebouwen met GPR.”

‘Het is van belang om ook te kijken naar de menselijke gewoontes bij de inrichting van gebouwen en woningen zoals de menselijke drang om een raam open te kunnen zetten.’

20 B+U 8 2018

‘Ik denk dat het in de gebouwde omgeving vooral een zaak is om stakeholders te verleiden.’

WOUTER BORSBOOM, BUSINESS CONSULTANT BIJ TNO Wouter Borsboom van TNO ziet het als een uitdaging om het wonen en werken gezond en comfortabel te maken, en energieneutraal. “Ik denk dat het in de gebouwde omgeving vooral een zaak is om stakeholders te verleiden. Het lijkt weleens een onneembare horde, maar bewoners kunnen echt veranderen. Als je ze maar het juiste perspectief biedt. Tien jaar geleden was bijvoorbeeld roken algemeen geaccepteerd, tegenwoordig is het not done.”

Vanuit TNO houdt Borsboom zich bezig met ventilatie en monitoring van het energie en binnenmilieu voor woningen zoals voor Energiesprong en de Stroomversnelling en kantoren. “Zo was ik onder andere betrokken bij de monitoring van Rijswijk Buiten. Alle woningen in de wijk (De Tuinen van Sion, red.) hebben hier een EPC van 0,0, maar er zijn ook vijf nul-op-de-meter nieuwbouwwoningen gerealiseerd. Dat betekent dat behalve de gebouwgebonden energie ook de energie die nodig is voor de huishoudelijke apparaten, door de woningen zelf wordt opgewekt. Zoiets is mooi om aan mee te werken. Je ziet dat als fabrikanten van bijvoorbeeld een warmtepomp of grote aannemers in dit soort pilots stappen nemen dat dit vanzelf navolging krijgt in de rest van de bouwketen en dat onderaannemers kritisch gaan kijken naar eigen bedrijfsvoering en werkwijze.”

We hebben qua duurzaamheid nog genoeg te doen de komende jaren, signaleert ­Borsboom. “Maar dat is ook het mooie aan mijn vak. Er is nog een wereld te winnen.”

B+U 8 2018 21

dezelfde woningvoorraad marginaal is, dat ligt jaarlijks tussen de een Ă twee procent van de totale voorraad.

De onderwerpen van het onderzoek voor 2018 zijn onder andere de toenemende suburbanisatie en de risico’s van een verouderende huizenvoorraad. In 2050 leven naar schatting 80 procent van de Europese inwoners in steden en buitenwijken. Wereldwijd ligt dat cijfer op 67 procent. De voordelen van de stad zijn bijvoorbeeld de betere economische omstandigheden en de culturele activiteiten. De hoge kosten, vervuiling, ruimte en lawaai zijn de redenen waarom mensen de rug naar de stad toe keren.

Er is in Europa een toenemende trend waarneembaar waarbij mensen meer op zoek gaan naar de ruimte van de buitenwijken en het omringende platteland. Er is in deze gebieden een toename aan bewoners ontstaan van 54 procent ten opzichte van de periode tussen 1961 en 2011. Het laat zien dat een goede leefomgeving met groen en mogelijk een tuintje voor of achter een reden voor migratie is. Het vormt een prima uitgangspunt om in de nabije toekomst meer op groene gebieden met bijbehorende woonkwaliteit te focussen.

GEZONDE WONINGEN

Tweederde van de Europese woningvoorraad is verouderd, blijkt uit de barometer. Die woningen zijn meer dan veertig jaar oud. Hiervan heeft slechts 10 procent een A of B- label. Gemiddeld hebben de woningen een E of F-label. Daar komt nog bij dat de renovatie van

Als er gekeken wordt naar gezondheid dan zijn met name de woningen schadelijk die te koud zijn in de winter - bijvoorbeeld door gebrekkige isolatie. De kans op een slechte gezondheid is twee keer zo groot als bij een normale eengezinswoning. Het is dan ook niet de economische situatie van mensen die gezondheidsproblemen oplevert, zoals vaak wordt gedacht, maar de huizen waarin mensen wonen.

Het blijkt dat een op de zes woongebouwen mensen ziek maakt in Europa. Gezien het feit dat de voorraad voor een groot deel uit eengezinswoningen bestaat, is het logisch om allereerst hier actie op te ondernemen.

INFO Healthy Homes Barometer 2018 www.velux.com/health/healthy-homes-barometer-2018 Healthy Buildings Day 2018 www.velux.com/hbd

B+U 8 2018 23

ARCHITECTUUR VAN HET

prinses maxima centrum foto: ronald tilleman

24 B+U 8 2018

B+U 8 2018 25

prinses maxima centrum foto: ronald tilleman

Genetisch is de mens ervoor gemaakt om op de savannen rond te lopen. Net als 30.000 jaar geleden. In de frisse lucht te zijn. Zon op zijn hoofd te krijgen. Vandaag de dag brengen we echter 95% van onze tijd door in gebouwen. Dus is het zaak die gebouwen zo gezond mogelijk te maken en te houden, zegt Thomas Bögl, architect en sinds 2011 partner en mede-eigenaar van LIAG, architecten van het geluk.

TEKST BETTY ROMBOUT

N

a zijn architectuurstudie aan de Technische Universiteit van Berlijn specialiseerde Thomas Bögl zich in milieuwetenschappen aan de Universiteit van Oost-Londen om vervolgens opleidingen als bouwbioloog en in Cradle-toCradle te volgen. Een gebouw neerzetten is één, maar wat doet het met mensen? “Dat is een vraag, die mij al heel mijn leven bezig houdt”, zegt de architect. “We leven in een door de mens gemaakte omgeving; in een gebouw, onder een kartonnen afdakje, in een boomhut et cetera. Het hoort bij de verantwoording van architecten te onderzoeken, wat deze ´gebouwen´ doen met het welbevinden - fysiek en psyche - van een mens.”

NIET INGEREGELD

Leven we veelal in ongezonde gebouwen? Bögl: “Het percentage ken ik niet. Wel weet ik, dat 70% niet inge­ regeld is. We stoppen technieken in gebouwen ten

26 B+U 8 2018

prinses maxima centrum foto’s: ronald tilleman

behoeve van onze gezondheid, maar gebruiken ze vervolgens niet. Een voorbeeld is een ventilatiesysteem, dat niet goed onderhouden wordt.”

Thomas Bögl noemt een ander voorbeeld van ´niet in­regelen´. “Stel een architect ontwerpt een gebouw met de juiste materialen en waarin veel frisse lucht voorkomt. Toch kan het mis gaan. Bij de inrichting - waar hij niet altijd invloed op heeft - wordt bijvoorbeeld veel spaanplaat gebruikt. Dit is gemaakt van houtsplinters die met lijm samengeperst zijn. In die lijm zit formaldehyde, dat als gas uit het spaanplaat vrijkomt. Komt de hoeveelheid gas boven een bepaalde norm, dan kan er vergiftiging ontstaan. Zowel door inademing van het gas als door contact met de stof zelf.”

SOCIALE INTEGRATIE

Naast een goede akoestiek, juiste ventilatie en voldoende daglicht, dienen gezonde gebouwen volgens Thomas Bögl ook het aspect sociale integratie te kennen. Hij noemt een voorbeeld. “We werden benaderd door een school. Zeker drie keer per week hadden ze te maken met vandalisme. Bij de verbouw hebben we een gebouw ontworpen, dat heel overzichtelijk is. De leerling die binnenkomt, wordt direct gezien. Hij vóelt zich gezien. Een vorm van sociale controle zonder een echte bewaker.

De groep als geheel vormt een gemeenschap. De leerling vóelt zich geborgen. Ook heeft hij direct overzicht, wat een veilig gevoel geeft. Na het creëren van deze sociale cohesie, kent de school geen gevallen van vandalisme meer.”

ZORGSECTOR

Zeker in de zorgsector is ´het gevoel´ in een gebouw uitermate belangrijk. LIAG ontwierp het Prinses Máxima Centrum in Utrecht, met een oppervlakte van 45.000 m2 het grootste kinderoncologisch centrum in Europa. Ieder kind in dit ziekenhuis wil genezen, met een optimale kwaliteit van leven. De architectuur van het gebouw draagt hieraan bij. Het centrum kent een natuurlijk verloop tussen binnen en buiten, en tussen kinder- en onderzoekswereld. De hoofdroute door het gebouw is een ontmoetingsplaats voor kinderen, ouders, artsen, verpleegkundigen en onderzoekers. Ten grondslag aan het ontwerp van het Prinses Máxima Centrum ligt ontwikkelingsgerichte zorg.

B+U 8 2018 27

28 B+U 8 2018

prinses maxima centrum, foto: ronald tilleman

‘ Als een mens naar groen kijkt in een ziekenhuis, geneest hij sneller’ Thomas Bögl legt uit: “Veel aandacht in het ontwerp gaat uit naar het kind en het gezin. We hebben er op gelet, dat ouders en kind als eenheid kunnen blijven functioneren en zich ontwikkelen. Ondanks dat ze in een crisis zitten door de ziekte.” Het meest zichtbare voorbeeld hiervan zijn de ouder-kindkamers: een kamer voor het kind met daaraan aangesloten een kamer voor de ouders. Afhankelijk van de behoefte kunnen de kamers door een schuifdeur verbonden of gescheiden worden.

Elke kamer heeft toegang tot een eigen buitenruimte.”

Daarnaast zijn middelen als daglicht, lucht, akoestiek, uit- en overzicht elementen die veel aandacht hebben gekregen om het genezingsproces te ondersteunen.

MATERIALEN

Materiaalgebruik is een ander belangrijk item bij gezonde gebouwen. Bögl. “Als een mens naar groen kijkt in een ziekenhuis, geneest hij sneller. Dat is wetenschappelijk bewezen.”

LIAG past in haar ontwerp niet alleen groen toe in een gebouw, maar kijkt ook naar het groen buiten; hoe de inrichting aanpassen, zodat er uitzicht is op groen?

Thomas Bögl zegt over de door LIAG ontworpen nieuwe faculteit Educatie van de Hogeschool Arnhem en ­Nijmegen (HAN) in Nijmegen: “Vanuit het gebouw zijn niet alleen de groene daken - met planten - te zien. Ook

faculteit educatie van de hogeschool arnhem en ­nijmegen (HAN) in nijmegen. foto: ben vulkers

B+U 8 2018 31

faculteit educatie van de hogeschool arnhem en ­nijmegen (HAN) in nijmegen. foto: ben vulkers

hebben we een gevel van het gebouw groen gemaakt, omdat de buren op deze muur uitkijken.

Groen is gezond. Wat niet gezond is en wel veel toegepast wordt in een gebouw, is polyvinylchloride (PVC).

Thomas Bögl “Het materiaal is niet zozeer schadelijk in het gebouw zelf. De schade vindt daarna plaats; als het verbrand wordt en het giftige dioxine vrij komt. Daarom gebruiken wij in vloeren vaak plaatsvervangende materialen als marmoleum, linoleum of rubber. PVC-buizen vervangen we dikwijls door buizen van polypropyleen (PP). Een materiaal, dat hergebruikt kan worden.”

Bögl: “Een gebouw kent vele materialen, waarbij het niet alleen om het materiaal zelf gaat. Kijkende naar gezonde gebouwen. Hoe is een materiaal verlijmd? Wat doet die lijm met het oorspronkelijke materiaal? Vindt er een (schadelijk) chemische reactie plaats?.”

TOEKOMSTIGE ASPECTEN

Een nieuw aspect, dat in een gezond gebouw steeds vaker wordt meegenomen, is het ´uitnodigen tot bewegen´. Bögl legt uit: “Willen we in een gebouw naar een hoger gelegen etage, dan zoeken we normaliter direct naar de lift. Tegenwoordig verstoppen wij die lift in het gebouw. Juist de trap valt als eerste in het oog. Ook halen we steeds vaker het buiten naar binnen. Mensen hebben frisse lucht nodig. Denk aan een buitenruimte op de 13de verdieping.”

Ook het creëren van gemeenschappen in grote gebouwen behoort in dit rijtje thuis. “Mensen willen zich geen radartje voelen in een machine. Ze willen deel van een gemeenschap zijn. Hoe we dit gevoel creëren? Door het maken van clusters/ruimtes voor maximaal 150/200 mensen. Het is bekend, dat in dergelijke ruimtes groepen zich prettig voelen. Ze kunnen nog met iedereen contact hebben. De clusters geven we iets ´eigens´ mee. Denk aan een specifieke inrichting met koffiezetapparaat, schilderijen en noem maar op. De ruimte moet als hun thuisbasis voelen”, aldus Thomas Bögl.

32 B+U 8 2018

B+U 8 2018 33

faculteit educatie van de hogeschool arnhem en ­nijmegen (HAN) in nijmegen. foto: ben vulkers

‘Sinds ik hier werk, heb ik nooit geen hoofdpijn meer´, was het grootste compliment, dat ik kon krijgen.’

In de nabije toekomst zullen er steeds meer gebouwen zijn, waarin mensen een route van A naar B lopen zonder obstakels die stress kunnen veroorzaken. Bögl noemt het voorbeeld van een ziekenhuis. “Bij binnenkomst zien we de ontvangstbalie, een bloemenstalletje en een automaat om het parkeerkaartje te betalen. Dat wil de patiënt allemaal niet zien. Hij wil zo snel mogelijk naar zijn specialist.”

beetje tochten? Meer voelen, dan alleen maar de ideale condities van een gebouw.”

Thomas Bögl enthousiast: “Een half jaar na de realisatie van een gebouw, werd ik daar rondgeleid. De medewerkster herkende mij niet. Op het eind vroeg ik, wat zij van het gebouw vond. Ze zei: ´Sinds ik hier werk, heb ik nooit geen hoofdpijn meer´. Het grootste compliment, dat ik kon krijgen.”

GEEN THEEMUTS

STEENTJE BIJDRAGEN

Er is nog werk te verrichten op het gebied van gezonde gebouwen, is de mening van Thomas Bögl. “We zijn druk doende onze gebouwen goed in te pakken, te isoleren, vanwege het energievraagstuk. Het gevolg? De relatie tussen binnen en buiten wordt verbroken. We scheppen binnen een klimaat van tussen de 20-22 graden. Dat vinden we behaaglijk. Maar dit is niet noodzakelijkerwijs gezond. We zijn erbij gebaat als het soms iets kouder of juist warmer is. We leven onder een ´theemuts´ omdat we proberen onze energie in het gebouw duurzaam te houden. Het is veel beter de energie die we gebruiken duurzaam op te wekken. Om onszelf vervolgens de vraag te stellen: wat is echt zinvol voor de mens in een gebouw? Driedubbel glas of mag het af en toe wel een

Cognitief weten we, dat een goede en gezonde werkomgeving kan leiden tot verhoogde productiviteit en lager ziekteverzuim. Oftewel, een omgeving waarin de mens zich gelukkig voelt.

“Het gaat niet alleen om de roze wand. Juist om het welbevinden”, zegt de architect van het geluk. “De bouwwereld kan aan dit geluk haar steentje bijdragen. Door bij materiaalkeuze niet alleen te kijken naar de prijs, ook naar de gezondheid. Daarnaast moeten we ervoor zorgen, in een vroeg stadium met elkaar te praten. Niet over elkaar. Ons de vraag stellen: hoe kunnen we als sector meerwaarde bieden aan een gezonde maatschappij?”

INFO www.liag.nl @LIAGarchitects www.facebook.com/LIAGarchitects https://www.linkedin.com/company/liag-architekten-en-bouwadviseurs

ZANDHAZENBRUG WINNAAR NATIONALE STAALPRIJS 2018 De Zandhazenbrug, voorheen Spoorbrug Muiderberg, is de grootste spoorboogbrug van Nederland en een van de grootste van Europa. Bovendien is de brug het grootste en zwaarste object dat ooit in Nederland over de weg is verplaatst en de eerste spoorbrug die in S640 hoge sterkte staal is uitgevoerd.

De brug overspant de nieuwe A1 met 16 rijstroken in één keer zonder tussensteunpunten. De ontwerpopgave was het realiseren van een ranke, slanke, luchtig ogende brug, waarvan de kleur en vormgeving niet te veel de aandacht zouden opeisen.

De jury over de Zandhazenbrug: “De samenwerking tussen architect, constructeur en staalconstructiebedrijf heeft geleid tot een bijzonder integraal doordacht ontwerp voor

alle eindgebruikers. De boogbrug is tegelijkertijd opvallend en onopvallend door een terughoudende detaillering en slanke uitvoering. Door in één keer de meervoudige rij­banen te overspannen zonder hinderlijke tussenpijlers, is de veiligheid verhoogd en het aanzicht en doorzicht een plezier.” foto: dutchroadmovies

Opdrachtgever Architect Constructief ontwerp Hoofdaannemer Staalconstructeur

: Rijkswaterstaat : ZJA Zwarts & Jansma Architecten : Iv-Infra : SAAone : Victor Buyck

Waarom kiezen voor een groen(blauw) dak?

Tien jaar geleden kostte het bloed, zweet en tranen om een groendak te verkopen. Een dergelijk dak werd gezien als luxe. Er was geen verdienmodel aan gekoppeld en de voordelen leken vrij onbeduidend en indirect: “goed voor het milieu”. Inmiddels is het belang van blauwgroene daken wel doorgedrongen in de samenleving en worden we op allerlei manieren gestimuleerd om voor duurzaam te kiezen. Toch komt er nog regelmatig een streep door het plan voor een groendak, vanwege de portemonnee. Mede daarom heeft Green Deal Groene Daken de voordelen van groendaken in kaart gebracht in een overzichtelijke infographic.

D

e voordelen van blauwgroene daken zijn op basis van dertig wetenschappelijke bronnen uiteengezet in vijf categorieën. Technisch en Financieel, watermanagement, biodiversiteit, gezondheid en energie.

TECHNISCH EN FINANCIEEL In een groene omgeving is de waarde van een pand 4 tot 8% hoger dan een vergelijkbaar pand in een ‘grijze’ omgeving. Wat inhoudt dat naast de gebouweigenaar zelfs de buren profijt hebben van een groen dak.

Hun pand ligt tenslotte in een groene omgeving, dankzij andermans groene daken. Ook geeft een groendak meerwaarde voor de eigenaar als het dak te betreden is. Zo heeft een woning in een VvE appartementencomplex meer waarde als er een gemeenschappelijke buitenruimte bij zit, zoals een dakterras.

Daarnaast verdubbelt de levensduur van de

Foto: ZinCo

dakbedekking ten opzichte van een zwart dak. Dit resulteert onder andere in lagere kosten voor aanleg en onderhoud. Tot 26% lagere kosten als je over een periode van 50 jaar kijkt. Bovendien leveren groene daken, afhankelijk van de inrichting, meer punten op in de gebouwlabels BREEAM en GPR en LEED. “Wist u dat er bij de aanleg van een groendak een combinatie van de investeringsregelingen MIA en Vamil mogelijk is?

De Vamil biedt de mogelijkheid 75% van een investering op een willekeurig moment af te schrijven en de MIA gaat het om 27% of 36% extra investeringsaftrek.”

ENERGIE Groene daken en daken met waterberging of waterbuffering hebben invloed op energiebesparing en op energie opwekken. Zonnepanelen leveren per jaar gemiddeld 6% meer energie op als ze boven een groendak zijn geplaatst, doordat de panelen dan gekoeld worden. Zonnepanelen leveren namelijk optimaal energie bij een temperatuur van 25 graden. Het scheelt grofweg 0,5% energieverlies per graad Celsius boven de 25°C. Het koelende effect van blauwgroendaken heeft ook effect op het binnenklimaat van een gebouw.

Afhankelijk van de isolatie van het dak zelf, kan de verkoeling onder het dak op warme daken zo’n 4°C schelen. Dat scheelt aanzienlijk in energie voor de airconditioning. Daarnaast zorgt het koelende effect

ervoor dat de omgeving tot 2% koeler is.

Dat is in stedelijk gebied belangrijk.

WATERMANAGEMENT Schade door wateroverlast is een groeiende kostenpost voor de overheid, verzekeraars en particulieren. Deze schade ontstaat doordat straten onder water komen te staan, omdat de riolering het water niet kan verwerken.

Dit heeft tot gevolg dat gebouwen schade oplopen en dat het openbare leven vast loopt. Door klimaatverandering komen er steeds vaker zware buien, wat logischerwijs tot gevolg heeft dat er meer water verwerkt moet worden.

Wanneer alle daken in een wijk groen zijn, is er een reductie van 50% minder riooloverstortvolume te realiseren. Ook als het alleen om sedumdaken gaat! De reductie is wellicht nog hoger wanneer meer bergingscapaciteit gerealiseerd wordt. Met een groenblauw dak is het mogelijk om 60 tot 150 liter water per m2 bergingscapaciteit is te realiseren.

Finan­cieel gezien betekent dit dat er, door verdamping op het dak, op elke 1m3 regenwater die op het dak valt € 0,25 aan zuiveringskosten bespaard kan worden.

“Bonusvoordeel: hergebruik water voor tuin of toilet” BIODIVERSITEIT Dit was in het verleden een van onze belangrijkste argumenten. Vlinders, bijen en andere insecten vinden met inheemse planten op het dak meer voedsel en trekken zo weer vogels en vleermuizen aan. Een belangrijke impuls voor de fauna in de stad.

GEZONDHEID Daarnaast filtert beplanting natuurlijk fijnstof uit de lucht, tot 200 gr fijnstof per m2. Dit

effect is met name groot bij grasdaken of natuurdaken. Maar ook een sedumdak geeft enige filtering. Er zijn zelfs daksystemen in ontwikkeling waarbij de beplanting ook een rol speelt in het filteren van de binnenlucht.

Alleen kijken naar een groen dak is al goed voor de gezondheid. Een studie met 40 seconden kijk-pauze op een groen dak versus een zwart dak laat zien dat degenen die op het groene dak uitkeken minder fouten

maakten bij hun computertaak. Patiënten verblijven gemiddeld een dag korter in het ziekenhuis en gebruiken tot 30% minder pijnstillers bij uitzicht op groen.

DE INFOGRAPHIC In de hoofdlijn zijn dit de voordelen welke groenblauwe daken met zich mee brengen.

Op de infographic vindt u er zelfs nog meer!

Een uitgebreidere toelichting op alle argu-

menten op de infographic vindt u op NDA.­nl voor als u uw opdrachtgever, collega’s of directie nog moet overtuigen van het aanleggen van een groendak. We kunnen gerust stellen dat er wat dat betreft een revolutie gaande is. Blauwe en groene daken nemen het dakenlandschap over en de argumenten in deze infografic zullen snel gemeengoed worden.

38 B+U 8 2018

Een van de grootste bouwprojecten Nederland bijna gereed

SPECTACULAIRE OPTOPPING FENIX LOODS

B+U 8 2018 39

FENIXLOODSEN Veerlaan 9- 13 Katendrecht Architect: Mei architects and planners Opdrachtgever: Heijmans Constructeur: ABT Staalconstructie: CSM Hoogte: 44 meter

©wax

40 B+U 8 2018

Na meer dan tien jaar zit de transformatie van de voormalige havenloods Fenix 1 in Rotterdam er zo goed als op. De wijk Katendrecht heeft er dan 212 loftappartementen en een parkeergarage bij. Ook Codarts, Conny Janssen Danst en de Fenix Food Factory vinden er een nieuw onderkomen.

TEKST GERARD VOS BEELD OSSIP VAN DUIVENBODE / WAX ARCHITECTURAL VISUALIZATIONS

V

raag een echte Rotterdammer naar Katen­ drecht of De Kaap en al snel vallen de woorden hoerenbuurt en Chinatown. Katendrecht stond in het verleden bekend als ‘probleemwijk’, maar is nu al een paar jaar achtereen een van de veiligste wijken van de stad Rotterdam.

De gemeente Rotterdam maakt zich namelijk sinds 2007 sterk voor herstructurering en transformatie van de wijk Katendrecht. Zo is er ingezet op renovatie van huurpanden die vervolgens te koop zijn gezet of als klushuizen zijn aangeboden. Voor bedrijven is nieuwbouw in de plaats gekomen.

Vanaf 2010 kwam er langzaam maar zeker steeds meer activiteit in het gebied op en rond het Deliplein. De SS Rotterdam meerde definitief af en er werd ruimte geboden aan ondernemers in de loods Fenix 2. Zo herbergt Fenix 2 - recht tegenover Hotel NY - een sportschool, het Dutch Pinball Museum, een fietsenmaker, Circus Rotjeknor en de Fenix Food Factory. Met name de laatste zorgde, samen met de restaurants op het Deli­plein, voor een aanzuigende werking van Katen­drecht. En met de komst van de brug tussen Katendrecht en de Kop van Zuid - in de volksmond ‘de hoerenloper’ genoemd - is Katendrecht definitief hip and happening.

©ossip

©wax

©wax

©ossip

©ossip

42 B+U 8 2018

OUDE LOODS MET NIEUW VOLUME

Voor Fenix 2 zijn sinds kort de plannen bekend voor een grondige transformatie. Stichting Droom en Daad heeft de loods gekocht. Ze voorzien op de begane grond een combinatie van culturele, culinaire en creatieve voorzieningen. Op de eerste verdieping komt een museum waar Wim Pijbes de scepter zal zwaaien.

Voor Fenix 1 werden al in 2007 haalbaarheidsstudies gedaan om te kijken of de oude overslagloods ingrijpend kon worden getransformeerd. Rond 2009 startte Heijmans met plannen voor de ontwikkeling van de Fenix I loods. Na onderzoek van de rondom gelegen bouwvolumes aan de Rijnhaven werd in overleg met de Dienst Stadsontwikkeling besloten om een nieuw volume bovenop de loods toe te voegen.

Robert Winkel, directeur van Mei architects and planners, won de architectenselectie voor de herbestemming van loods Fenix 1 in Katendrecht. Winkel vertelt dat al snel bleek dat de kwaliteit van het bestaande gebouw tegenviel. “Feniks 1 is een hybride gebouw. Er is een gedeelte in 1914 gebouwd en er is een gedeelte in 1954 gerealiseerd. Beton werd in 1914 anders behandeld dan in 1954. Er bleek meer corrosie te zijn dan verwacht. Dat heeft veel tijd en geld gekost om te herstellen.”

TUSSENLAAG

Een bijzonder aspect van dit grote project is dat het in crisistijd is ontwikkeld. Dit noopte Heijmans om een zo aantrekkelijk mogelijk woonproduct te maken. De bewoners hadden veel keuzevrijheid met betrekking tot de indeling. De appartementen zijn per beuk van veertig vierkante meter verkocht waardoor er een mix van kleine en grote appartementen is ontstaan. “Iedere ­plattegrond is uniek”, vertelt Winkel. “De bewoners konden hun appartement naar eigen wens inrichten.”

Bovenop de bestaande Fenixloods komen 212 nieuwe loftappartementen. Met 45.000 m2 is het een van de grootste bouwprojecten in Nederland momenteel. De nieuwbouw staat op een stalen tafel die bovenop de bestaande loods is geplaatst.

Op de laag tussen oudbouw en de nieuwbouw bovenop de loods zijn speciale lofts gerealiseerd van vier meter hoog. Hier is de robuuste staalconstructie goed te zien die als draagconstructie voor de nieuwbouw fungeert.

De lofts hebben terrassen die liggen aan de binnentuin.

“De staalconstructie is door CSM Steelstructures op het werk gelast”, vertelt Walter Spongenberg van ABT. “Eerlijk gezegd, heb ik daar normaal gesproken niet veel vertrouwen in. Maar CSM heeft dit hier fantastisch uitgevoerd. Ze hebben enorm veel expertise op dit gebied.

Zo werken ze veel aan bruggen en achtbanen.” Alles bij elkaar zit er een halve Eiffeltoren aan staal in.

CONSTRUCTIE

Architect Robert Winkel: “We hebben, samen met constructeur ABT, alles in BIM gezet. Maar dat was een heidense klus. We hebben enorm zitten puzzelen. Het lijkt of er drie lagen zijn, het gebouw, de tafel en de opbouw in beton. Maar er is nog een vierde laag… de grondlaag.

GEVEL UIT 1922 “In de bestaande loods komt de huisvesting van Codarts en Conny Janssen Danst. Daarnaast komt er een bed&breakfast, horeca, detailhandel en een inpandige openbare parkeergarage met 227 parkeerplaatsen. “Dit zorgde nog wel voor wat onrust”, vertel architect Robert Winkel. “We hebben de oude loods in dit gedeelte helemaal afgebroken, dit door de slecht bouwtechnische staat. We merkten dat omwonenden schrokken van dit beeld. Die dachten waarschijnlijk: ‘Het gebouw zou toch gespaard blijven?’ Maar toen we eenmaal weer gingen bouwen en ze zagen dat we de gevel uit 1922 hebben gereconstrueerd, toen was het goed.”

©ossip

44 B+U 8 2018

B+U 8 2018 45

B+U 8 2018 47

op de laag tussen oudbouw en de nieuwbouw bovenop de loods zijn speciale lofts gerealiseerd van vier meter hoog. Hier is de robuuste staalconstructie goed te zien die als draagconstructie van de nieuwbouw lofts fungeert.

we maken de vlechtvloeren inclusief het leidingwerk op het maaiveld. hier worden ze vervolgens verticaal de lucht in gehesen.

Hier zitten alle poeren van de bestaande bouw, maar ertussen moest ook nog ruimte gevonden worden voor zeventig poeren voor de nieuwbouw. Die ondersteunen de achttien meter hoge, 600 millimeter dikke ‘tafelpoten’. De tafel steunt eigenlijk nergens écht op de constructie van de loods.”

CRISIS

Bovenop de stalen tafel zijn tunnelgekiste appartementen gerealiseerd. En dat was nog wel een dingetje, vertelt projectmanager Ron van Alebeek van Heijmans Wonen. “De bouw begint namelijk op achttien meter hoogte. De vlechtvloeren worden inclusief het leidingwerk op het maaiveld gemaakt. De wanden en de daarop liggende vloer zijn in één arbeidsgang gestort.

Beneden wordt de onderwapening aangebracht, dan de leidingen voor water, elektra en luchtbehandeling. Tot slot komt de bovenwapening erop. Dat is het moment om alles in elkaar te vlechten en te hijsen.”

Het is een goedwerkend treintje geworden, schetst Van Alebeek. “Drie keer per dag hijsen we drie beuken van veertig vierkante meter omhoog. De tunnel trekken

gebeurt in de ochtend. Een zorgvuldige logistiek was hier een absolute vereiste omdat ieder appartement een unieke plattegrond heeft.”

STALEN BEUGEL

Aan de waterkant is het gebouw hoger dan aan de landkant. Dit om zoveel mogelijk mensen van het uitzicht over het water te laten genieten. Een goede compositie van de gevel is in zo’n groot gebouw essentieel, vertelt architect Robert Winkel. “Probleem is alleen dat je door het zo transparant mogelijk te maken, je een enorme glazen hekjesbak krijgt. Daar moesten we dan ook een list op verzinnen. Het resulteerde in de mijmerbeugel.

Dit is een stalen, stoeren beugel waarop je kunt leunen.

De stalen leuningen onderbreken de langgerekte glazen balkonbalustrades. De mijmerbeugels hebben een maritiem karakter meegekregen, wat past bij het gebied.”

ZAND, GRIND EN KLEI BIEDEN CIRCULAIRE BOUWECONOMIE MEERWAARDE Een duurzame winning en goed gebruik van primaire bouwgrondstoffen zoals zand, grind en klei spelen een doorslaggevende rol om een circulaire bouweconomie te realiseren. Bovendien draagt de winning hiervan bij aan de realisatie van verwante beleidsdoelen zoals klimaatadaptatie, waterveiligheid en de ontwikkeling van nieuwe natuur. Dit bleek tijdens het symposium Primair Circulair.

Bouwopgave

Prof. Taco van Hoek, directeur van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB), rekende de aanwezigen voor dat er in 2030 een miljard ton aan grondstoffen nodig is om aan de gestelde bouwopgave te kunnen voldoen. Het beschikbare volume aan herbruikbare en secundaire grondstoffen groeit weliswaar, maar blijft met 383 miljoen ton in 2030 op ruim een derde van de vraag steken. Dit, maar zeker ook de vragen over de kwaliteit van deze secundaire grondstoffen, geven volgens Van Hoek alle reden om eerst goed zicht te krijgen op de reikwijdte, kosten en baten van verschillende oplossingsrichtingen en wetgevingstrajecten.

Beoordeling

De Dutch Green Building Council, vertegenwoordigd door Rudy van der Helm, ging in op de gloednieuwe DGBC-beoordelingsmethode om de circulariteit van een gebouw te bepalen. Deze methode, op gebouw- en materiaalniveau, omvat zeven thema’s en is meer dan het bewust omgaan met

materialen. De mate van herbruikbaarheid van materialen die vrijkomen na een levenscyclus bepalen mede de waarde en duurzaamheid van een gebouw.

Kansen

Prof. Co Verdaas, hoogleraar Gebiedsontwikkeling aan TU-Delft, hield een pleidooi voor denken in kansen en vanuit de meervoudige dimensies van circulariteit. De verbinding van tijd, techniek, organisatie en ontwerp schept ruimte, zowel mentaal als fysiek, voor circulariteit. Daar kan ook de winning en gebruik van primaire grondstoffen in passen. Verdaas riep op tot een onderzoekende dialoog van betrokkenen met een open mind en een scherp oog voor biodiversiteit, gezondheid en welbevinden.

Dialoog

Dat de dialoog tussen natuur, milieu en economie tot prima resultaten kan leiden werd getoond door Petra Souwerbren, directeur van de GNMF. Zij ziet al veel goede voorbeelden van winwin-situaties voor natuur, recreatie en delfstofwinning, met langs de rivieren ook belangrijke baten voor hoogwaterveiligheid. Winning blijft ook in de toekomst nodig, maar wel op de juiste wijze en niet altijd of overal. Klimaatverandering is voor natuur en leefomgeving bedreiging nummer één. Daarom is een grote inspanning voor het ­terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen noodzakelijk, zowel bij primaire winning als bij winning van secundaire grondstoffen .

50 B+U 8 2018

NIEUWE RECYCLEVERPLICHTING VOOR ARMATUREN Ook consumentenarmaturen vallen nu onder wettelijke regeling

B+U 8 2018 51

52 B+U 8 2018

BORSBOOM Grondwatertechniek BV levert u een krachtige bronbemaling en deze wordt met grootst mogelijke flexibiliteit verzorgd. Van een goed advies, een duidelijke calculatie, verzorgen van meldingen tot een hoge kwalitatieve bronbemaling en een grote service (24/7). Wij leveren bemalingsproducten als bronbemaling, open bemaling, spanningsbemaling en retourbemaling.

Borsboom Grondwatertechniek, Spoorlaan 7, 2495AL Den Haag, Tel: 088-890 8888, Email: info@borsboom.nl, www.borsboom.nl 13989

G R O U P B. V.

BVG Boren & Zagen B.V.

BVG Betontechniek B.V.

Dokweg 6

Dokweg 6

1976 CA IJMUIDEN

1976 CA IJMUIDEN

T: +31(0)255-72 58 25

T: +31(0)255-72 58 00

E: info@bvgborenzagen.nl

E: info@bvgbetontechniek.nl

De BVG Group BV bestaat uit de volgende onderdelen:

• Boren

• Handmatig repareren

• Zagen

• Injecteren

• Slooptechniek

• Betonspuiten

• Lijmverankeringen

(natte en droge methode) • Betoncoatings en vloerafwerkingen • Aanbrengen van dilataties en voegovergangen

• Saneren, opruwen of reinigen door middel van ultra hogedruk water • Verwijderen van beton (schades) en afwerklagen door middel van ultra hogedruk water • Snijwerk door middel van ultra hogedruk water 13979

B+U 8 2018 53

Met de opmars van de ledlamp groeit ook het aantal projectinrichters, interieurarchitecten en installatiebedrijven dat zelf specifieke typen ledverlichting importeert of naar eigen specificaties laat produceren. Wie dit soort oplossingen (ook) aanbiedt aan consumenten, moet even opletten.

Er is afgelopen zomer namelijk een nieuwe verplichting voor consumentenarmaturen van kracht geworden.

TEKST SARAH VALKERING BEELD WECYCLE

54 B+U 8 2018 Betonboren | Beton zagen | Hakken | Draadzagen | Verankeren | Asfaltzagen | Preciesiesloop

Adema Betonboringen B.V. | Harsweg 34B | 2461 AG Ter Aar | tel: 0172 - 60 58 53 | e-mail: info@adema-betonboringen.nl 13984

Onbrandbaar en onderhoudsvrij

De nieuwe standaard in riet De uitstraling van natuurlijk riet met veel extra voordelen: onbrandbaar, onderhoudsvrij, geen algen- en mosgroei en een constante isolatiewaarde. Novariet is op iedere woning toepasbaar in elke dakvorm.

Meer info en projecten bij u in de buurt op: novariet.nl

13855a

GRONDVERZET - AANNEMING - VERHUUR TELEFOON 073 - 532 17 85 - E-MAIL INFO@ERMERS.NU - WWW.ERMERS.NU

13834

B+U 8 2018 55

‘Een groot deel van de materialen die verwerkt zijn in een energiezuinige lamp wordt teruggewonnen.’

56 B+U 8 2018

‘Niet alleen professionele lichtarmaturen, maar ook gewone consumentenarmaturen moeten nu worden aangeboden voor recycling.’

B+U 8 2018 57

importeert en deze levert aan consumenten, valt nu dus ook onder de wettelijke regeling en moet zich aanmelden bij LightRec Nederland.

H

et gebruik van ledverlichting in de nieuwbouw is de laatste jaren enorm toegenomen. Geen wonder: stonden ledlampen aan het begin van deze eeuw nog voor koud, slecht regelbaar licht, inmiddels is er een keur aan (dimbare) ledverlichting op de markt voor vrijwel elke denkbare toepassing.

Aanmelding is in beginsel kosteloos. Wel dragen de deelnemers per verkochte lamp of armatuur bij aan de landelijke inzamelstructuur die LightRec samen met Wecycle heeft opgezet. Van Hoorn: “De kosten van deze landelijke inzamelstructuur worden uiteindelijk gezamenlijk gedragen door de producenten en importeurs van energiezuinige lampen. Zij betalen als deelnemer aan LightRec een klein bedrag over iedere lamp of armatuur die ze op de markt brengen. Iedere importeur en producent betaalt zodoende naar rato mee aan de verantwoorde inzameling en recycling van zijn eigen producten.”

Nu de ledlamp met een ongekende opmars bezig is, komen er ook steeds meer bedrijven die zelf ledlampen of ledinaires (ledlampen die geïntegreerd zijn in de armatuur) importeren of produceren. Als zij deze verlichting vervolgens leveren aan zakelijke klanten op de Nederlandse markt, dan is registratie bij LightRec Nederland verplicht. LightRec is een gezamenlijk initiatief van de fabrikanten en importeurs van energiezuinige verlichting. Deze stichting is opdrachtgever aan uitvoeringsorganisatie Wecycle, die er voor zorgt dat energiezuinige verlichting aan het eind van de levensduur ook weer worden ingezameld en gerecycled - een wettelijke verplichting die bestaat sinds 2002.

Gied van Hoorn, directeur bij LightRec: “Aan die wettelijke verplichting liggen vooral milieutechnische redenen ten grondslag. Sommige energiezuinige lampen bevatten namelijk stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de leefomgeving, zoals kwik. Maar inmiddels dient deze wetgeving zeker ook gezien te worden in het licht van de circulaire gedachte. Een groot deel van de materialen die verwerkt zijn in een energiezuinige lamp kan worden teruggewonnen. Hetzelfde geldt overigens voor professionele lichtarmaturen. Die vallen daarom onder dezelfde wettelijke regeling.”

AANMELDEN OOK VERPLICHT BIJ CONSUMENTENARMATUREN

Nieuw is dat die wettelijke regeling onlangs is uitgebreid. Niet voor lampen, maar wel voor armaturen. Niet alleen professionele lichtarmaturen, maar ook gewone consumentenarmaturen (denk aan led-keukenspots) moeten nu worden aangeboden voor recycling. Voor projectinrichters, interieurarchitecten en installateurs die inkopen via een of meerdere groothandels verandert er niets. Maar wie zelf dit soort ledinairs produceert of

INFO Meer informatie is te lezen op de website van LightRec. www.lightrec.nl/detailhandel/uitbreiding-armaturenwetgeving/

58 B+U 8 2018

Schoonmaak Dienstverlening Asbestsanering Sloopwerkzaamheden Mutatiewerkzaamheden Telefoon: Website:

020 - 600 73 07 www.okebv.nl 13871

De verhardingstechniek van PowerCem Duurzaam en ecologisch, circulair en economisch.

S PE C I A L I S T I N :

Wegen – Havens – Tijdelijke constructies – Container terminals

• HE T COATEN VA N STR A ATMEU BIL AIR • SPU ITEN VA N DAK- EN GEVELBEPL ATIN G • OVERI G SPU IT WERK O P LO C ATIE

W W W.COATI N GS E RV I C E B E N E LUX . E U

D ’ O U LT E R M O N T W E G 14 D, 515 4 P D 0 416 -76 7 2 74

PowerCem Technologies B.V. Plaza 24, 4782 SK Moerdijk The Netherlands

ELSHOUT

+31 (0) 168 40 94 40 info@powercem.com www.powercem.com

13881

13974

FLEXIBEL, BETROUWBAAR EN ONDERSCHEIDEND!

Kijk voor al onze diensten op www.eekinfra.nl T: 0418-631013 E: info@eekinfra.nl 13913

B+U 8 2018 59

KLAAR VOOR DE TOEKOMST op de Vakbeurs Klimaat

Wie de Vakbeurs Klimaat binnenliep, kwam al snel in aanraking met de begrippen klimaatadaptie en stresstest. Gemeenten moeten toekomstgericht gaan denken en krijgen daarbij volop oplossingen aangereikt vanuit de markt.

TEKST GERARD VOS

gevolgen van weersextremen en het budget om maatregelen te nemen is niet oneindig. Wat voor maatregelen kun je nemen in bestaande gebieden, waar moet je op gaan letten bij gebiedsontwikkeling?

Vragen waar op de Vakbeurs Klimaat goed werd ingespeeld. Aan bod kwam alles op het gebied van groen, bestrating, klimaat, hemelwater en riool. Meer dan 140 exposanten lieten hun oplossingen zien en met een uitgebreid lezingenprogramma konden de ruim 1.200 bezoekers hun kennis flink bijspijkeren.

OUDERWETSE SECTOR

Een van die lezingen kwam van Nico Wissing van NL Greenlabel. Het bureau is expert in het meetbaar maken van de groene omgeving. Ze willen hiermee tot een aantoonbaar gezonde woon-, werk- en leefomgeving komen die goed is voor zowel mens als natuur.

een enkele gemeente kan er omheen, de stresstest. Gemeenten moeten de knelpunten op het gebied van wateroverlast in kaart gaan brengen. Het is onderdeel van het zogenoemde Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie. Maar niet alleen problemen als hevige regenval en overstromingen zijn onderdeel van het deltaplan, ook weersextremen als uitzonderlijke droogte en hitte worden hierin opgenomen.

Veel gemeenten en groenontwikkelaars willen weten: hoe groen zijn we bezig? Waar zitten we op de schaal van verduurzaming. Ecoloog Wissing staat er om bekend dat hij geen blad voor de mond neemt. Hij ziet een kwaliteitsslag voor overheden helder voor de geest.

Wissing: “De sector is ouderwets. Groen wordt gezien als decoratie of als kostenpost.” Daarnaast heeft de BV Nederland een netheidscomplex, signaleert Wissing.

“Neem beschoeiingen. We moeten toch niet willen dat alle natuurgebieden vol komen te staan met beschoeiingen?”

Overheden kunnen er niet omheen. Ze moeten aan de bak de komende jaren. Want de opgave is flink. De gebouwde omgeving moet straks bestand zijn tegen de

Maar Wissing steekt ook de hand in eigen boezem.

Hij ziet dat het met NL Duurzaamheidspaspoort voor materialen, producten en planten niet snel genoeg gaat.

G

60 B+U 8 2018

Wilt u ook graag zonder uitstoot inpandig werken?

Bij ons te huur met of zonder bediening, leverbaar met diverse uitrustingsstukken. Tevens hebben wij ook een elektrische shovel op accu. Wij kunnen de machines op lokatie afleveren en ophalen. www.everts-gww.nl Tel. 06-54932240

WWW.ELEKTRISCHE-GRAAFMACHINE.NL

13918

Bouwbedrijf Biesheuvel en de Bruin WONING- EN UTILITEITSBOUW

Ri j ns t r aat12 4191CLGel der mal s en 0345575193 www. br edabv . nl 13874

Griendaak 10a, 3371 KH Hardinxveld-Giessendam 0184 - 610 671 info@biesheuvelendebruin.nl www.biesheuvelendebruin.nl

Bovenstraat 5, 5405 BD Uden T : 0413 – 321390

13875

E : info@vgbasfalt.nl W : www.vgbasfalt.nl 13823

B+U 8 2018 61

Producten krijgen een label als ze aantoonbaar groen zijn. “Er zijn nu tweehonderd materialen van de tienduizend, die aantoonbaar oké zijn. Maar het gaat tergend langzaam. We moeten meer reuring veroorzaken. Aan de andere kant kun je ook concluderen dat de sector nauwelijks beweegt.”

voor een Quickscan. Na de scan kon door veel zaken een streep worden gezet, vertelt Wissing. “We hebben andere materialen voorgesteld. Het straatwerk is van 65 procent teruggebracht naar 45 procent. Twee kilometer hardhout in de beschoeiing is uiteindelijk niet gebruikt, want deze was overbodig. Er was één boom­ soort gepland voor de hele woonwijk, nu is er veel meer diversiteit en komen er tien soorten. Door met een ecologische bril naar het project te kijken is hier een flinke kwaliteitsslag in de leefomgeving gemaakt.”

KAPITALISEREN VAN GROEN

En dat zouden meer gemeenten moeten doen. Wissing denkt dat gemeenten hun groen moeten kapitaliseren.

Op de vraag welke gemeente dat al doet, blijft het stil in de zaal. Wissing rekent voor: “Als je een bos hebt, beschouw het dan als een zuurstoffabriek. Een boom, klein of groot, levert vijftig euro per jaar op. Een boom zorgt voor koeling, een boom buffert zeshonderd liter water, een boom zorgt voor een welbevinden van de mens. Tel daar nog eens de aantrekkingskracht van groen bij op. Het verhoogt de waarde van onroerend goed.” Bomen zorgen dus voor een economische meerwaarde, ziet Wissing. “Daarnaast kun je door bomen te planten de klimaatverandering een halt toeroepen, win-win.”

TIPS VAN WISSING

TOETSING

NL Greenlabel wil inspireren en ervoor zorgen dat er gezamenlijk duurzame keuzes worden gemaakt bij de inrichting van tuinen, parken, bedrijventerreinen en woonwijken. Er is een gebiedslabel, een tuinlabel en een Quickscan. Wissing: “Als je gaat ontwerpen moet je nadenken over nut en noodzaak. Welke materialen kun je toepassen? Probeer de materialen vervolgens lokaal aan te schaffen. Er zijn veel factoren om rekening mee te houden: denk aan klimaatbestendigheid, energie, circulariteit, het welbevinden tussen mensen.”

Wissing ziet bijvoorbeeld dat gemeenten al snel geneigd zijn om alles te bestraten. Bij een project in Sassenheim met 660 woningen werd NL Greenlabel erbij gehaald

Wissing: “We moeten met duurzaamheid aan de slag.

Gemeenten, gooi die handboeken de deur uit en zet een ecoloog bovenin het proces. Denk goed na over de eigen grondstoffen. Er is doorgaans teveel straatwerk, dat kun je prima opnieuw gebruiken. Je hebt je eigen grondstoffenbank. Pas verder het Rijnlandse model toe bij projecten. Laat dan niet een architect van naam en faam invliegen, maar ga met een lokale architect om de tafel zitten. Die kent het gebied. Ga samen met de mensen uit de buurt om de tafel. Stel vragen aan de lokale hovenier, de grondwerker, de boer. Je zult zien dan krijg je heel andere plannen.”

Meer informatie: www.nlgreenlabel.nl

13914

advertentie

Professionals in project Ledverlichting sinds 2007 Sporthal - Sportveld - Terreinverlichting Showroom - Winkel - Etalageverlichting Magazijn - Fabriekshal - Scheepsverlichting (zeewaterbestendig) Gespeciliseerd in slimme Led regel - dimsystemen, DALI, 1-10V, ZigBee Led installatietechniek, DIALux Led lichtplanberekeningen, E.I.A. subsidie aanvraag Einsteinstraat 34 • 1446 VG Purmerend • www.bbmledproducts.com • contact@bbmledproducts.com • 0229-775757 / 075-2022963

62 B+U 8 2018

PROJECT

Van Leeuwenhoekpark, Spoorzone Delft De openbare ruimte klimaatbestendig inrichten is wat ze in Delft goed in de smiezen hebben. Met het ondergronds gaan van het drukbezette spoor tussen Rotterdam en Den Haag kwam er opeens een flink gebied vrij rondom het station. Hier is nu het stadsgebied Nieuw Delft bedacht met veel ruimte voor groen.

E

en uitstekende plek voor nieuwbouw, maar ook om ruimte te bieden voor een groen hart. Het Van Leeuwenhoekpark komt letterlijk op het dak van de spoortunnel.

Het park beslaat een gebied van ongeveer 2,5 hectare en is gemiddeld veertig meter breed en zeshonderd meter lang. Straks ligt het park aan beide zijden ingebed tussen de nieuwbouw.

PRIJSVRAAG

Marie-Laure Hoedemakers van LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten vertelt dat er inmiddels een Voorlopig Ontwerp is, maar dat het begon met een door de gemeente Delft uitgeschreven prijsvraag die BALJON won. Hoedemakers: “Het park wordt straks de ruggengraat van de nieuwe buurt. We hebben goed gekeken naar de blueprint van Delft. De stad is herkenbaar aan haar lange lijnen; de Delftse grachten en de smalle dwarsstraten die met bruggen verbonden zijn. Aan het einde van deze zichtlijnen is vaak een markante Delftse toren te zien. Dit hebben we vertaald in het ontwerp door middel van een centrale loper met twee bruggen.

De loper biedt zicht op de oude en nieuwe torens van de stad.”

METEN IS WETEN

Dat de digitalisering ook is doorgedrongen in de landschapsarchitectuur, blijkt uit de samenwerking met klimaatonderzoeker Marjolein Pijpers-van Esch van de TU Delft. Ze heeft modellen gemaakt van de windsnelheid, luchttemperatuur en geveltemperatuur. Hierdoor kunnen onder andere bomen optimaal worden gepositioneerd in het ontwerp. Hoedemakers: “Er is eerst gemodelleerd. De gegevens hiervan hebben we gebruikt voor het ontwerp. In de toekomst worden er meetpunten in het park aangebracht. We kunnen dan in een latere fase de data gebruiken om ons plan te gaan fine tunen en vervolgens maken we een definitief ontwerp.”

KROEGENTOCHT

In het park komen diverse solitaire groepen bomen, schetst Hoedemakers. “Er wordt zo weinig mogelijk verhard oppervlak gebruikt. De bomenrij aan de ene kant van het park werkt als zonwering. De bezoeker heeft straks steeds de keuze tussen zon en schaduw. Het is bedoeld om hittestress te voorkomen, maar bezoekers willen ook weleens in de zon zitten, vandaar de afwisseling.”

In het plan is veel aandacht voor de beplanting. De lange laan die als zonwering fungeert, krijgt tien verschillende soorten lindes wat bijdraagt aan de biodiversiteit.

B+U 8 2018 63

64 B+U 8 2018

13941

             •       •   ••              •••  •                   ••••   •          •          ••••••• •              •  •  •   ••••        ••      •••  •••        ••  ••     •   •  •  •     •               

Dubbel plezier van uw tuin

Overdag genieten van het buitenleven en een bloeiende tuin. 's Avonds genieten van de silhouetten van de bomen, de begroeiing langs de vijver of een aangelicht ornament.

Verlichting zorgt voor sfeer en geeft een veilig gevoel.

Ook voor uw project maken we een passend advies. Kijk op onze website, bezoek onze showroom of bel voor vrijblijvend overleg.

BURLIGHT VERLICHTING • DE ROYSLOOT 12A • 2231 NZ RIJNSBURG • 0252 374488 • INFO@BURLIGHT.NL • WWW.BURLIGHT.NL

13895

B+U 8 2018 65

­ oedemakers: “Daarnaast planten we allerlei bijvrienH delijke bollen en planten. Straks is er voor de bijen van vroege lente tot late herfst altijd nectar voorradig. Het wordt een grote nectarkroegentocht.”

Op de plekken waar de centrale loper breed is, zijn voorzieningen als een half basketbalcourt, een trapveld of vlindertuin opgenomen. De randen van de loper nodigen uit tot zitten of spelen.

FONTEIN

Op de kop van het park aan de zijde van het ‘busplein’ is de ambitie om een fontein te realiseren in combinatie met een waterspeelplaats. Hoedemakers: “We hebben hiervoor gekozen omdat de nevel van het water fijnstof van het verkeer bindt. Je hebt dan schonere lucht als je op de bus staat te wachten. Er wordt hier ook gebruik gemaakt van misters. Deze verkoelen aan het pad, maar zijn tegelijkertijd ook een soort uitnodiging om het park in te lopen.”

De samenwerking met de TU Delft was prettig, vertelt Hoedemakers. “Door de samenwerking konden we de

plannen voor de fontein wetenschappelijk onderbouwen op het gebied van gezondheid.” Het maakte dat er veel bereidheid was vanuit de gemeente Delft.

PLANNING

Waarschijnlijk duurt het nog diverse jaren voor het park er is. De gebouwen (van gebiedsontwikkeling Nieuw Delft) rondom het park worden eerst gebouwd. Als deze nog in aanbouw zijn, is de ruimte waar het park komt, nodig voor bouwverkeer en bouwmateriaal. Het zou zonde zijn daar een park aan te leggen, dat steeds weer beschadigd wordt door de bouwactiviteiten. De aanleg van het park kan alleen van Noord naar Zuid, omdat het park van Oost naar West in één keer moeten worden aangelegd vanwege de drainage, de gekozen loper en de gewichtsverdeling op de tunnel.

BETROKKEN PARTIJEN

Inwoners, ondernemers, bestuurders, diverse organisaties van binnen en buiten Delft, LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten, TU Delft, Smart City, Witteveen + Bos en Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft.

13940

66 B+U 8 2018

Asbest verwijderen?

Verkeersregelinstallaties (VRI) Openbare Verlichting Onderhoud 24/7 Storingsdienst

Van Caam Asbestverwijdering en Sloopwerken is gespecialiseerd in het verwijderen van asbest in de ruimste zin van het woord.

Van het saneren van asbestgolfplaten daken, tot het saneren van complete kelders in containment en het vloerzeiltje in de keuken bij mutatie onderhoud. Asbestsanering vereist een zorgvuldige werkwijze. Met onder andere het gebruik van het MiniContainment wordt er zo duurzaam en efficiĂŤnt mogelijk gewerkt. Als gecertificeerd bedrijf met gediplomeerde medewerkers is uw asbestsanering bij Van Caam in goede handen.

Ak Solution beschikt over een storingsorganisatie met een uitgebreid wagenpark dat 7 dagen per week en 24 uur per dag klaar staat om service te verlenen.

Met behulp van een uitgebreid wagenpark worden de werkzaamheden vanaf drie locaties door heel Nederland uitgevoerd.

www.aksolution.nl

AK Solution T. 026 - 303 38 26 E. info@aksolution.nl

Uw gecertificeerde partner voor sloop- en asbestproblematiek | WWW.VANCAAM.NL

Telefoon: 0165 - 311 206 E-mail: info@vancaam.nl

13896

13907

Voor al uw boor- en zaagwerk in beton, steen, asfalt en andere verhardingen.

KLANTGERICHT VAKKUNDIG FLEXIBEL Boorbedrijf THOMASSEN Hanzeweg 43 3771 NG Barneveld Tel: 0342 414069

E-mail: info@boorenzaagbedrijf.nl Website: www.boorenzaagbedrijf.nl 13930

B+U 8 2018 67

PROJECT

Circulair groendak Naast het hoofdkantoor van ABN AMRO aan de Amsterdamse Zuidas staat CIRCL. Dit energiezuinig paviljoen is gebouwd met de circulaire gedachte in het achterhoofd. Onder circulaire economie wordt een economisch en industrieel systeem verstaan waarin geen eindige grondstofvoorraden worden uitgeput en waarin reststoffen volledig opnieuw worden ingezet in het systeem.

A

l in het voortraject werden leveranciers betrokken bij het project en werden zij uitgedaagd om met circulaire oplossingen te komen.

De circulariteit van ABN AMRO-gebouw is vastgelegd in een gebouwpaspoort.

Bij het ontwerp van het groendak was de menselijke maat het uitgangspunt. Het resultaat is een kleinschalige, geschakelde buitenruimte waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en vergaderen of in de pauze kunnen wandelen.

Joosten Ecodak had de hoogste score bij het duurzaamheidsonderzoek en mocht alle materialen voor het ecodak leveren. De daktuin in combinatie met de tuin tussen het Paviljoen en het hoofdkantoor zorgt tegelijkertijd ook voor de waterberging van het hemelwater.

De visie die in het project is gehanteerd - niet alleen naar een gebouw an sich kijken, maar naar het gebied als geheel - resulteerde in een NL Greenlabel Gebiedslabel A. Vooral de sterke focus en volharding op circulariteit viel hierbij op.

PROJECT:

Paviljoen ABN AMRO, Hoofdkantoor Zuidas Amsterdam

OPDRACHT:

Adviseren, leveren en begeleiden aanleg groendaken

MATERIALEN:

Ca. 700 m2 DiaDrain, 5.400 m2 VLU 500 beschermvlies, 2.900 m2 TenCate Polyfelt TS20, 4.500 m2 Tensar TriAx 130S, 800 m1 Kokos drainagebuis, 6.500 m2 Glijfolie 500, Diverse GBU boombeluchting producten, 1.250 m2 custom gelaste folie, Diverse maatwerk putten en kokers.

UITVOERDER: Donkergroen i.s.m. de Architekten Cie. LEVERANCIER(S): Joosten Ecodak, Joosten PLT. Meer informatie: www.ecodak.nl

68 B+U 8 2018

INNOVATIE

Flexibele waterkering De Beurs Klimaat stond bol van de innovaties. Er waren vooral veel oplossingen op het gebied van wateroverlast. Een opvallende innovatie is de Tubebarrier. Deze tijdelijke waterkering biedt een alternatief voor de zware en vaak kostbare plaatsing van zandzakken. De flexibele dijk kan zonder gebruik van stroom, pompen en of veel mankracht, worden geĂŻnstalleerd.

B+U 8 2018 69

W

illem van Keulen: “Wateroverlast door extreme neerslag is het meest groeiende klimaatprobleem. Je ziet bij overheden en bedrijfsleven in zogenaamde risicogebieden dat wateroverlast hoog op de agenda staat. Maar in de praktijk zie je echter vaak dat er naar de zandzak wordt gegrepen. Dat is eigenlijk helemaal niet nodig, dit is een geweldig alternatief.”

De Tubebarrier is een tijdelijke flexibele waterkering.

De flexibele ‘dijk’ kun je zonder gebruik te hoeven maken van stroom, pompen en of veel mankracht, installeren.

Na dienst te hebben gedaan kan de Tubebarrier weer voor hergebruik worden opgeslagen. Dijklichamen kunnen met een eenvoudige handeling worden verhoogd en kun je hiermee veilig maken. De Tubebarrier is op verschillende ondergronden te installeren; ook binnen het stedelijk gebied.

Van Keulen: “Met deze puur Hollandse innovatie kan je met vier man in vijftig minuten tijd een lengte van honderd meter installeren. Dit is verdeeld in segmenten van tien meter die eenvoudig te koppelen zijn tot de benodigde lengte”

Meer informatie: www.tijdelijkewaterkering.nl

LIVING BUILDINGS BUSINESS CASE

BIM PRAKTISCH TOEPASBAAR IN DE BEHEERFASE

B+U 8 2018 71

72 B+U 8 2018

Hoe zorg je er voor dat alle data van je vastgoed in de beheerfase compleet, up-to-date, bereikbaar en 24/7 beschikbaar is? Die vraag triggerde Léander van der Voet en twee studiegenoten om in 2013 met FIMBLE te starten. Zij willen een bijdrage leveren aan het praktisch toepasbaar maken van BIM in de beheerfase.

De pioniers helpen zoveel mogelijk beheerders, beleggers, corporaties, gemeenten en zorginstellingen om hun data zo optimaal mogelijk te organiseren. Hun streven is om hiermee bij te dragen aan het versneld verduurzamen en gezonder maken van bestaand vastgoed.

TEKST MARIËLLE WIEMAN INTERVIEWER FERDINAND WIEMAN

PRAKTISCH TOEPASBAAR

H

et bedrijf, gevestigd in Amsterdam Sloterdijk en inmiddels gegroeid naar 12 medewerkers, hanteert een pragmatische aanpak. De pioniers zien BIM vooral als een databron van de organisatie. Léander van der Voet, oprichter: “Wij adviseren om vanuit die centrale bron, oftewel het BIM model te werken en deze in te richten op basis van de wensen en behoeften van de gehele organisatie en haar stakeholders.”

Het kennisniveau van de FIMBLE professionals is hoog, zowel bouwtechnisch als bedrijfskundig. De organisatie onderscheidt zich door haar onafhankelijkheid. Michael Sandel, commercieel directeur: “Wij zoeken juist graag de samenwerking op met softwarepartijen, niet de concurrentie. Je kunt dit integrale organisatievraagstuk namelijk niet alleen aanpakken!”

ALTIJD EN OVERAL

FIMBLE werkt met open standaarden, waar andere partijen op kunnen aansluiten en vice versa. Zo zijn ze er trots op dat zij samen met hun partner IRP BIMkeeper hebben ontwikkeld. Met deze geavanceerde webapplicatie is BIM online benaderbaar en dus plaats- en tijdsonafhankelijk. Je hebt altijd en overal alle informatie van je gebouw tot je beschikking.

Wat velen niet weten, is dat je in BIM zoveel meer data kunt opnemen, die ook binnen andere afdelingen van je organisatie kunnen worden gebruikt. Dat deze applicatie zich inmiddels flink in de kijker speelt, blijkt onder andere uit de award ‘Best Brand’ in Facility Management, die in oktober 2018 door CMO Asia in Dubai werd uitgereikt aan BIMkeeper.

VERDUURZAMING

Léander: “Door op de juiste wijze je data in te richten, weet je met een paar drukken op de knop wat er speelt binnen je gebouw. Wij dragen daardoor ook bij aan de verduurzaming van het vastgoed. Met BIM in combinatie met sensoring krijg je namelijk inzicht in de staat van onderhoud van het vastgoed. Door daaraan je duurzaamheidsdoelstellingen op materiaal- (Madaster) en/of certificeringsniveau (BREEAM, GPR, WELL) te koppelen, word je extra uitgedaagd om je duurzaamheidsambities te realiseren.”

WERKGELUK

“Ook kun je veel tijd, geld en ergernis besparen door het optimaal inrichten van je data in BIM. In het valideren en controleren van data gaat namelijk veel tijd zitten. Die tijd kun je met BIM grotendeels besparen voor je organisatie en stakeholders,” zegt Léander. FIMBLE merkt echt dat het werkgeluk in organisaties toeneemt, omdat veel dubbel en ook onnodig werk van medewerkers komt te vervallen.

ORGANISATIEVRAAGSTUK

Het inzichtelijk maken van vastgoeddata is echt een organisatievraagstuk. Michael: “Zorg dus dat je als organisatie je data goed op orde hebt. Dan is een doorbraak naar een ander business model mogelijk en heb je als organisatie meer tijd voor andere belangrijke zaken.

Essentieel is wel dat je relevante stakeholders, te starten met je opdrachtgever(s), moeten openstaan voor het ontsluiten van data.”

Léander: “Gelukkig is daar al meer draagvlak voor, dan toen wij ruim 5 jaar geleden startten.” Belangrijk is dat databeleid echt door de directie dient te worden

B+U 8 2018 73

omarmd en gestimuleerd. Michael: “Mede vanwege de schaarste op de arbeidsmarkt zoeken partijen elkaar steeds meer op om samen op efficiënte wijze aan datauitwisseling te doen.“

DRONES EN SENSOREN

Léander verwacht dat we de ontwikkelingen in artificial intelligence en machine learning de komende jaren veel zullen gaan terugzien in de gebouwde omgeving.

Ook drones en sensoren zullen steeds vaker worden ingezet om de staat van onderhoud van het vastgoed te bepalen. Sensoren zullen gaan vertellen wat voor soort onderhoud nodig is én ook wanneer. Installateurs, leveranciers en nieuwe partijen zullen een belangrijke rol gaan spelen bij de implementatie van deze nieuwe technologische ontwikkelingen in de gebouwde omgeving.

‘TECHNISCHE’ DROOM OVER LIVING BUILDINGS

Léander: “Wij willen digital twins voor Living Buildings blijven ontwikkelen. Het is onze ‘technische’ droom om organisaties met die digital twins te faciliteren met het zo duurzaam en gezond mogelijk exploiteren van hun

OVER DE LIVING BUILDINGS INTERVIEWREEKS Om meer aandacht te vragen voor Living Buildings interviewt WIEMAN & WIEMAN experts die hiermee bezig zijn.

Living Buildings staat voor een holistische & integrale benadering van gebouwen. Waarbij gebouwen een positief & duurzaam effect hebben op de mens, haar leefomgeving & de wereld. In deze interviewreeks belichten zij de inspanningen & resultaten van die betrokken stakeholders. Ieder vanuit zijn of haar eigen expertise.

‘BIM in de beheerfase levert een belangrijke bijdrage aan duurzame en gezonde gebouwen!’ vastgoed en vastgoedportefeuilles. Als de mensen in die gebouwen er met veel plezier in werken, wonen of verblijven, is onze missie geslaagd!

Ons advies aan de markt is dus: sta er voor open om je data te delen en werk integraal samen met je collega’s en relevante stakeholders. Het maakt je gebouwen slimmer, duurzamer en gezonder én de mensen die er in bewegen gelukkiger. Ook kun je veel tijd en daarmee kosten besparen. Dat is met de krappe arbeidsmarkt natuurlijk een enorme winst!”

foto v.l.n.r.: mariëlle wieman, léander van der voet, michael sandel en ferdinand wieman

74 B+U 8 2018

13954

Grond-, weg- en waterbouw

Bruggen en tunnels Wegenbouw en riolering Waterbouwkundige werken Cultuurtechnische werken Capaciteitsberekeningen gemalen & stuwen

KVDM Bleiswijk is gecertificeerd volgens de volgende kwaliteitssystemen: ISO9001:2015; VCA**; CO2-Prestatieladder niveau 5; en FSC® keurmerk.

KVDM Bleiswijk • Jan van der Heydenstraat 12 • 2665 JA Bleiswijk Telefoon: 010 737 06 41 • Email: info@kvdmbv.nl • www.kvdmbv.nl

Grondverzet

Machineverhuur

• Saneringen onder BRL 7000 • Uitgraven van bouwkuipen • Cultuurtechniek • Grondtransport • Sloopwerkzaamheden

• Long reach graafkranen • (Rups)dumpers • Wielladers • Traktoren • Recycling Machines

> 13956

W. Kool Grondverzet B.V. Bovendijk 16 • Wilnis

>

0297-250215 info@wkool.nl 13960

Handelsweg 5 3411 NZ Lopik www.ritbv.nl • info@ritbv.nl 13983

MURGIA METAAL BV B+U 8 2018 75

MURGIA METAAL BV:

Producent van aluminium dak- en gevelproducten

Murgia kan meedenken vanaf het ontwerp tot en met de montage. Producten kunnen worden bemonsterd en/of een 3D tekening kan worden meegeleverd.

GESCHIEDENIS

I

n 1995 werd Murgia Metaal VOF opgericht en in 1998 omgezet in een bv gevestigd in Beverwijk. Onder leiding van Willem Hoogendijk worden alle producten ontwikkeld, geproduceerd en geplaatst.

Inmiddels is de tweede generatie van de familie aangetreden waarmee de continuïteit voor de toekomst is veiliggesteld. De doelstelling van de onderneming is de juiste partner te zijn binnen de daken- en gevelindustrie op het gebied van plaatverwerking.

Murgia Metaal bv is gespecialiseerd in het verwerken van aluminium, RVS en zink. Voor grote opdrachtgevers zijn projecten uitgevoerd aanvankelijk voor de lichtreclame-industrie met als klanten Volkswagen Audi, ABN AMRO en DHL. Hieruit is de core business ontstaan voor de dak- en gevelbranche met als specialiteit seriewerk voor dakrandafwerkingen, gevelbeplating, cassettepanelen, esthetische afwerkingen, maar ook dakdoorvoeren, spuwers etc. Hiervoor zijn investeringen gedaan om met geavanceerde CNC gestuurde machines te produceren.

MURGIA METAAL BV

Flevoland 24 1948 BH Beverwijk

Murgia Metaal bv kan meedenken met de klant vanaf het ontwerp tot en met de montage. Desgewenst kunnen producten worden bemonsterd en indien gewenst kan er een 3D tekening worden gemaakt. Naast de productie van aluminium is er ook capaciteit om producten van zink te maken.

Het leveringsgebied is Nederland en België en de belangrijkste ­branches worden gevonden in: Nieuwbouw Renovatie Dak- en gevelbouw Interieurbouw Lichtreclame Machinebouw en -omkasting

T. +31 (0)251 239 411

E. info@murgiametaal.nl I. www.murgiametaal.nl

76 B+U 8 2018

Kooyman B.V. is in bijna 50 jaar uitgegroeid tot een vertrouwd adres op het gebied van alle uiteenlopende grondwerkzaamheden. Dankzij een uitgebreid machinepark is het familiebedrijf in staat om elke klus op iedere locatie uit te voeren.

Kooyman B.V. klaart elke klus!

Kijk op de website voor onze vacatures

WWW.KOOYMANBV.NL Poelweg 2 - 1424 PB De Kwakel Tel: 0297 - 560 575 E-mail: info@kooymanbv.nl

13962

13963

Kunststof rijplaten!

Vanaf 50 stuks

â‚Ź 60,- p/stuk excl. btw Afgehaald Werkendam Transportkosten op aanvraag

NIEUW!

- Geschikt voor parkeerterreinen, bouwplaatsen, opritten en tijdelijke verhardingen.

- Afmeting rijplaat: 300 x 100 x 1,5 cm. (Andere afmetingen op aanvraag.)

- Makkelijk verplaatsbaar met twee personen.

- Unieke grove wafelstructuur die zorgt voor goede grip op ene zijde, de andere zijde is voorzien van traanplaat structuur.

- Standaard 4 handgrepen.

- Flexibel en buigbaar.

- Geproduceerd in Nederland.

Hoef 16 - 4254 LK Werkendam Tel: 0183-500865 info@bnrbouwstoffen.nl www.bnrbouwstoffen.nl 13965

DIJKSHOORN INFRA BV B+U 8 2018 77

Veerkracht door betrokkenheid Betrokken door verantwoordelijkheid Dijkshoorn Infra BV is expert in het aannemen en uitvoeren van werk in grond- weg- en waterbouw voor recreatieschappen, waterschappen en gemeenten in de regio West-Nederland. Wij geloven dat duurzame oplossingen zijn gelegen in gedegen vooronderzoek en een efficiënte uitvoer.

D

aarom combineren wij inhouse-consultancy met directe implementatie van projecten. Het resultaat is een betrokken speler, korte lijnen en een grote slagkracht. Door te investeren in onze mensen, ons netwerk en onze partners, bouwen we samen met onze opdrachtgever aan innovatieve oplossingen in de omgeving.

We zijn sinds kort gevestigd aan de Rottebandreef 29 te Bergschenhoek, samen met Loonbedrijf W.N. Dijkshoorn BV en Dijkshoorn ­Tuinen BV. Benieuwd naar ons nieuwe pand en de visie van Dijkshoorn? Laten we kennismaken!

GRONDWERK

Dijkshoorn Infra is een bundeling van jarenlange ervaring in aanneming en consultancy. Wij staan garant voor een efficiënte uitvoer van baggerwerkzaamheden, grondverzet, riolering, bouw- en woonrijpprojecten en dijkversteviging.

WATERBOUW

Op en rond het water levert Dijkshoorn Infra de juiste mensen met kennis en ervaring omtrent beschoeiingen, houten, stalen en betonnen damwanden. Ook zijn wij ervaren in de bouw van bruggen en stuwen.

WEGENBOUW

RECENTE PROJECTEN: Project Neckarweg: verbeteren en omleggen fietsinfrastructuur, gemeente Rotterdam.

Aanleg Natuurvriendelijke oevers Noord-Ketelpolder, Natuurmonumenten.

Aanleg verbindingsweg tussen de N209, Laan van Mathenesse en N470 in Zoetermeer.

Bouw- en woonrijp maken van verschillende nieuwbouwprojecten: de Brinkhorst in Moordrecht, Deelplan 7.

Westpolder in Lansingerland en Industrieterrein Oudeland, Berkel en Rodenrijs.

Dijkversterking Ringvaart, Moordrecht.

Wij zijn een regionale speler in het verduurzamen en opzetten van de bovengrondse infrastructuur. Wij bouwen toekomst­ bestendige funderingsconstructies, halfverhardingen, straatwerk en asfaltwerkzaamheden, met oog voor de omgeving.

KRACHT VAN ONZE MENSEN

We zijn overtuigd van de kracht van onze mensen en investeren continu in hun ontwikkeling en kennis. Daarom heeft iedereen binnen Dijkshoorn Infra, van manager tot uitvoerder, zijn eigen expertise en loopbaan. We staan open voor enthousiaste medewerkers met oog voor de omgeving.

Dijkshoorn Infra is een erkend SBB-leerbedrijf. Wij vinden het leuk om jong talent kennis te laten maken met onze branche en op te ­leiden tot all-round specialist. Wil jij meegroeien met Dijkshoorn Infra? We horen graag van je!

DIJKSHOORN INFRA BV

Rottebandreef 29 2661 GS Bergschenhoek

T +31 (0)10 313 47 87

E info@dijkshoorninfra.nl W www.dijkshoorninfra.nl

78 B+U 8 2018 HONE BENELUX

HONE The Energy Revolution HONE is ‘s werelds krachtigste daglicht energiesysteem. Door middel van Nanotechnologie weet HONE daglicht om te zetten in warm water. De HONE T 501 collector heeft de optie om deze uit te breiden met een speciaal ontwikkelde electric layer, van 100 Watt piek, welke achter de collector wordt geplaatst om elektriciteit op te wekken. Hiermee is de geboorte van de eerste en enige hoge temperatuur- en elektracollector een feit.

TOEPASSINGEN

Het HONE systeem wekt een zeer hoge watertemperatuur op van +70°C, dit is een doorbraak in de industrie. HONE behaalt met de toevoeging van het electric layer dan ook een rendement van 80% per vierkante meter. Deze hybride oplossing, waarbij beide opwekkingen onafhankelijk van elkaar werken, is uniek in markt, dit in tegenstellig tot de huidige PVT-oplossingen.

Het HONE buffervat kan worden aangesloten op het bestaande afgiftesysteem en kan onbeperkt op- en ontladen worden. Het HONE systeem is dus geschikt voor het opwekken van tapwater, verwarming, koeling en elektriciteit. HONE wordt door het uiterlijk van de collectoren op het eerste gezicht vaak vergeleken met zonneboilers. Dit is een misvatting, want HONE werkt op daglicht. Zo is het mogelijk om ook op donkere dagen, bij een lage lichtintensiteit, gedurende het hele jaar hoge temperaturen te realiseren. grafiek onafhankelijk onderzoek hone prestatie t.o.v. de beste zonneboilerfabrikanten bij lage licht intensiteiten hoge temperaturen.

HONE BENELUX B+U 8 2018 79

VOORBEELDPROJECTEN

HONE is uitermate geschikt voor de woningbouw en utiliteitsbouw zoals: blokverwarmingsinstallaties VVE’s, industrie, zwembaden, agrarische sector, maar ook voor bijverwarming van stadsverwarming.

Een ander groot voordeel is dat HONE 501TE in aanmerking komt voor zowel de SDE+ stroom en warmte, hierdoor is de ROI voor grootverbruikers uitermate interessant.

Twee voorbeelden hiervan zijn zwembad Den Hommel in Utrecht en serviceflat Honsbergen in Soest. Op het dak en aan de gevel van zwembad Den Hommel in Utrecht zijn 228 HONE TE collectoren geplaatst. Het gebruikmaken van de gevel is uniek voor thermische systemen in Nederland omdat de huidige technologieën dan een drastische performance daling laten zien, met HONE worden hier nagenoeg geen concessies aan gedaan.

CO2-REDUCTIE

De omvang en de grootte van deze hybride installatie (400 m2 paneeloppervlak) is redelijk uniek in Nederland. Met het HONE systeem reduceert de gemeente Utrecht ongeveer 40 ton aan CO2-uitstoot. Deze CO2-uitstoot staat gelijk aan de CO2-opname van zo’n 20.000 bomen. Met deze installatie loopt zwembad Den Hommel ver voor in de strijd om de CO2-uitstoot drastisch te reduceren.

Recent is ook serviceflat Honsbergen in Soest overgeschakeld op de HONE technologie. Men heeft het vrije dakvlak optimaal weten te benutten: 140 collectoren zorgen voor het opwekken van vrije energie. HONE is hierbij aangesloten op de huidige centrale warmwater opwekking en ondersteuning CV-installatie. Ook hier is gebruikgemaakt van de Hybride oplossing, men injecteert daarbij niet alleen de warmte in de huidige opwekking, maar ook de elektra wordt direct gebruikt om alle energie te verplaatsen in en rond het reeds gerenoveerde appartementengebouw. Hierdoor draait HONE eigenlijk autonoom en is niet afhankelijk van de GRID. HONE is dus uitermate geschikt om toe te passen op panden met een hoog energieverbruik. Wat naast het hoge rendement ook erg aantrekkelijk is, zijn de subsidieregelingen die de kostendrempel verlagen. Zo heeft bijvoorbeeld de SDE+ subsidie bijgedragen aan het realiseren van de HONE installatie in Utrecht.

Kijk voor meer info op: www.hone.world of www.solarcompleet.nl

HONE BENELUX

Keyserswey 52 2201 CX Noordwijk

T. 085 - 303 2762

I. www.hone.world I. www.solarcompleet.nl

80 B+U 8 2018 BNR BOUWSTOFFEN BV

Innovatief hergebruik van grondstoffen BNR Bouwstoffen is een belangrijke Nederlandse leverancier van breuksteen, natuursteen en gerecycled bouwmateriaal. Uitvalsbasis voor de werkzaamheden is Werkendam. De vestiging ligt aan de Merwede waardoor transport over de weg en via het water mogelijk is. Veel materialen worden geïmporteerd vanuit Noorwegen, Duitsland en België. Verspreid in Nederland heeft BNR Bouwstoffen een aantal depots om snelle levering van producten aan klanten mogelijk te maken.

ACTIVITEIT

H

et assortiment bouwmaterialen bestaat voor een groot deel uit geïmporteerde en/of gerecyclede grondstoffen zoals: breuksteen, splitten, zand, grind, natuursteen en meng- en betongranulaat. De bouwmaterialen en grondstoffen worden op eigen terrein opgeslagen alwaar de voorraad altijd op peil is. Snelle levering per as of over het water is hierdoor geen probleem. In samenwerking met de klant wordt bepaald wat de beste, duurzaamste oplossing is.

Tevens recyclet BNR Bouwmaterialen ballast van het spoor en mogen zij het product doorverkopen met een certificaat.

er op deze manier geen aardolie en minder energie wordt gebruikt.

Op de ecologische balans zorgt dit voor een grote afname van CO2uitstoot. De plastic platen zijn voor meerdere doeleinden geschikt.

Ze worden gebruikt als rijplaten voor de toegang van bouwplaatsen, maar ook als tijdelijk wegdek voor voetgangers. De rijplaten zijn licht en kunnen door twee personen getild en geplaatst worden. ­Daarnaast zijn ze sterk en flexibel en toch zeer hoog belastbaar.

Zo kunnen de platen ook worden gebruikt als ondergrond voor een ­festivalterrein.

INNOVATIE

DE VOORDELEN VAN KUNSTSTOF RIJPLATEN

Rijplaten voor weg- en wegenbouw zijn tijdens de werkzaam­ heden onontbeerlijk. Daarvoor worden veelal zware metalen rijplaten gebruikt. BNR Bouwstoffen heeft samen met ERPlastics B.V. uit ­Sittard kunststof rijplaten ontwikkeld van gerecycled plastic. Kunststofafval LDPE wordt gebruikt als grondstof. Door gebruik te maken van gerecycled materiaal hoeft er geen nieuw plastic te worden gebruikt. Een duurzaam hergebruik van recyclemateriaal, omdat

BNR BOUWSTOFFEN BV

Hoef 16 4254 LK Werkendam

Ze zijn duurzaam Ze hebben een hoge belastbaarheid Ze zijn bestand tegen chemische stoffen Ze zijn onderhoudsarm en roesten niet Ze zijn lichter dan reguliere metalen rijplaten Ze zijn goedkoper en langer bruikbaar Ze scoren beter op de CO2-ladder

T. 0183 - 500 865

E. info@bnrbouwstoffen.nl I. www.bnrbouwstoffen.nl

B+U 8 2018 81

LEVERANCIER VAN:

PARK- EN STRAATMEUBILAIR • Prefab buiteninrichting elementen; • Beton/gietsteen; • Leverbaar in wit, grijs en beige; • Andere kleuren op aanvraag; • Ook maatwerk, waaronder parkbanden.

13572B

Oppervlakte rolcontainers 660 ltr.

GROND-, WEGEN WATERBOUW

AFVALCONTAINERS

GROENVOORZIENING

• Kiest u voor Molok, dan kiest u voor brandstof besparing • Besparing per jaar 15% = 6400 liter bij een stad met 100000 inwoners

GLADHEIDSBESTRIJDING MATERIEELVERHUUR V.O.F GEBR VERHOEVEN LAARSTRAAT 39 5334 NS VELDDRIEL TEL 06 - 543 636 51 INFO@VERHOEVEN.INFO WWW.VERHOEVEN.INFO

Leverancier van HoogWaardigE producten zoals Maatwerk Architectonische Beton

OOK VOOR ONTWERP, MAATWERK & PLAATSING

13853

Wij informeren u graag over de mogelijkheden.

026-202 40 50 | info@cityandpark.nl

www.cityandpark.nl

13754b

82 B+U 8 2018

13977

Heuker Beheer BV ‘t Hert 162 • 2266 NK Leidschendam Tel: 070 320 08 80 • www.heukerbeheer.nl

Inspectie en herstel van alle type begane grond vloeren: • Kwaaitaalvloeren • Mantavloeren • Nehobovloeren • Troggewelven

• Vlakke plaatvloeren • Houten vloeren • Dato vloeren

13990

HEUKER BEHEER BV B+U 8 2018 83

Vloerherstel en Kathodische bescherming Heuker Beheer BV is gespecialiseerd in het herstellen van Kwaaitaalvloeren, NeHoBovloeren, Mantavloeren , overige vloeren en het aanbrengen van Kathodische bescherming in metselwerk of beton. Een vloer die door Heuker Beheer BV is hersteld voldoet aan de eisen van de CUR-Aanbeveling 79 en BRL2818. Na renovatie kan de vloer gegarandeerd weer 20 jaar mee.

Heuker Beheer brengt dan vaak kathodische bescherming aan. Dit kan worden toegepast op ring- of muurankers, schieters, brugstaven, doken en troggewelven op staal.

VLOERHERSTEL

BEDRIJFSINFORMATIE

E

lke herstelopdracht begint met een uitgebreide inspectie. De inspecteur bekijkt vanuit de kruipruimte nauwkeurig de volledige onderkant van de vloer. Hij let daarbij op scheuren, afgebrokkeld beton, roestplekken en andere zichtbare tekenen die wijzen op chloride-geïnitieerde roest van de betonwapening. Daarnaast worden gegevens opgenomen welke van invloed zijn op eventuele uitvoering van werkzaamheden. Het onderzoeksresultaat wordt beschreven in een uitgebreid rapport, inclusief herstelplan en daarbij een apart kostenoverzicht. Wanneer de opdracht tot herstel definitief is, wordt volgens het rapport de gehele beganegrondvloer hersteld conform de CUR aanbeveling 79 en de BRL 2818. Na herstel wordt de kwaliteit van de vloer voor 20 jaar gegarandeerd. De hersteltechnieken staan uitgebreid beschreven op de website: www. heukerbeheer.nl en op het YouTube-kanaal van Heuker Beheer.

KATHODISCHE BESCHERMING AAN HISTORISCHE GEBOUWEN

Historische gebouwen zorgen vaak voor een sfeerbeeld in stad of dorp. Veelal staan de gebouwen op een landelijke of plaatselijke monumentenlijst, onderhoud is dan aan strenge regelgeving gebonden. Het metselwerk is bij veel historische gebouwen van een andere kwaliteit dan de huidige nieuwbouw, een groot probleem bij monumentale gebouwen is het corroderen van staal in het metselwerk.

HEUKER BEHEER BV

‘t Hert 162 2266 NK Leidschendam

Heuker Beheer BV is een middelgrote specialist en werkt uitsluitend met eigen personeel. De medewerkers rijden in volledig ingerichte bussen om het werk goed en adequaat uit te kunnen voeren. Om zo efficiënt mogelijk te werken zijn werkzaamheden zo veel mogelijk gestandaardiseerd en gedigitaliseerd. Naast Gerben Heuker als directeur/eigenaar en Michel Förster als bedrijfsleider zijn er tien medewerkers in dienst.

PROJECTEN 2017-2018 I.o.v. Calvijn College te Middelburg - sept 2018: Inspectie en opdracht voor herstel 137 kwaaitaal-elementen.

I.o.v. Kits Primair onderwijs: Basisschool Meester Siebering te Nieuw-Balingen - juli/aug 2018. Inspectie en opdracht voor herstel 291 kwaaitaal-­ elementen.

I.o.v. Talen Vastgoed: Koningsweg en Lange Akker 25 woningen te Geldermalsen - juli 2018. Inspectie en opdracht voor herstel van 376 Manta-­ ribben.

I.o.v. gemeente Vlaardingen: Stichting Meervoud Christelijk Onderwijs te Vlaardingen - maart/april 2017. Inspectie en opdracht voor herstel van 310 kwaaitaal-elementen

T. 070 - 320 08 80

E. info@heukerbeheer.nl I. www.heukerbeheer.nl

84 B+U 8 2018

J&J GLASVEZELTECHNIEK

UW BETROUWBARE PARTNER IN DE AANLEG EN ONDERHOUD VAN UW GLASVEZELNETWERK

J en J Glasvezeltechniek Placotiweg 2L • 4131 NL Vianen tel: 0347-355060 email: contact@jenjglasvezeltechniek.com www.jenjglasvezeltechniek.com 13994

Sloop of renovatie?

Verantwoord slopen geldt voor iedereen

alles ? nog heel

Tuurlijk! Die installateurs weten echt wel wat ze met ons aan moeten!

Gratis afvoer lampen en armaturen via Wecycle Bij renovatie- en sloopwerkzaamheden komen jaarlijks behoorlijke hoeveelheden lampen en armaturen vrij. Volgens de wet dienen de lampen en armaturen apart te worden ingezameld en is de verantwoorde recycling verplicht conform wettelijke WEEELABEX-normen*. Via Wecycle kunt u deze gratis en verantwoord laten afvoeren.

Meer informatie: wecycle.nl/sloopbedrijven.

*) WEEELABEX staat voor Waste Electric and Electronic Equipment LABel of EXcellence. Dit zijn wettelijke regels voor de verwerking van afgedankte elektrische apparaten en energiezuinige lampen op het gebied van kwaliteit, milieu en (arbo)veiligheid. Controle op de naleving gebeurt door onafhankelijke auditors.

Zelf importeur van lampen of (consumenten)armaturen?

Sluit u aan bij Stichting LightRec Nederland.

Kijk voor meer informatie op lightrec.nl en klik op producenten/importeurs, aanmelden.

14001

WECYCLE0989 adv Bouw & uitvoering 185x130.indd 1

22-10-18 16:02

MARTENS INFRA BV B+U 8 2018 85

Maatwerk in GWW Martens Infra BV is een goede bekende in de regio Midden-Nederland. Al twintig jaar is het bedrijf verantwoordelijk voor diverse GWW-werkzaamheden in deze regio. Dat heeft geleid tot een orderportefeuille met een zeer vaste klantenkring.

WIE ZIJN WIJ

M

artens Infra heeft een breed dienstenpakket en heeft daarmee een betrouwbare reputatie opgebouwd. Klanten die met het bedrijf hebben samengewerkt komen voor een vervolgopdracht graag terug bij Emile Martens. In de afgelopen jaren heeft het bedrijf een behoorlijke groei doorgemaakt maar dat gaat niet ten koste van de kwaliteit en de betrouwbaarheid. Het bedrijf beschikt over eigen grondverzetmachines zoals shovels, mobiele en rupsgraafmachines. Door ervaren en vakkundige medewerkers kan Martens Infra diverse opdrachten aannemen en uitvoeren.

VERHUUR

Martens Infra BV is ook actief als verhuurder van materieel. Het materieel kan met en zonder machinist worden gehuurd. Ook voor de inzet van medewerkers zoals grondwerkers, stratenmakers en oppermannen is het bedrijf een betrouwbare partner. Kiest u voor een combinatie van materiaal en vakmensen dan weet u dat uw opdracht in de goede handen is.

DIENSTEN

“Wij zijn inzetbaar voor alle facetten van het GWW-werk. Wegenbouw is een belangrijk onderdeel van ons werk. Wij zijn vaak betrokken bij de aanleg en herstel van wegen in onze regio. Naast het grondwerk zijn we ook actief als dienstverlener in sloopwerk. Ook hiervoor beschikken we over gekwalificeerd personeel dat regelmatig wordt bijgeschoold en een modern wagenpark dat goed wordt onderhouden. Veel opdrachten voeren we uit voor lokale ondernemers of aannemersbedrijven. Kwaliteit en flexibiliteit staan bij ons hoog in het vaandel en daarom investeren we veel in nieuw materieel. Een voorbeeld zijn de hydraulische klemmen aan de shovels. Dit komt het fysieke werk van onze medewerkers ten goede. Ook in de particuliere sector zijn we actief. Er gaat niets boven een mooi aangelegde tuin afgewerkt met sierbestrating. Elke opdracht krijgt de aandacht die het verdient”, aldus Emile Martens.

EEN GREEP UIT ONZE PROJECTEN: Woerden, locatie Rodenburg: al het sloop- en grondwerk verricht.

Mijdrecht, Tentego: reconstructie van het riool en straatwerk.

Woerden, Toyota dealer Van Ramselaar: op deze locatie een volledige herbestrating uitgevoerd.

Schiphol, i.o.v. Volker Infra: diverse kabel- en grondwerkzaamheden.

Woerden, Best Western Hotel: i.s.m. Bolton Bouwgroep de volledige reconstructie verricht.

Diverse locaties, rioleringswerkzaamheden i.s.m. Plomp Installatie­ techniek.

MARTENS INFRA BV

Nijverheidsweg 21 3471 GZ Kamerik

M. 06 - 225 707 20

E. info@martensinfrabv.nl I. www.martensinfrabv.nl

86 B+U 8 2018 J&J GLASVEZELTECHNIEK

Uw betrouwbare partner in glasvezeltechniek J&J Glasvezeltechniek is het aangewezen bedrijf als het gaat om de aanleg of uitbreiding van uw glasvezelnetwerk.

branche. Het gaat om een echt familiebedrijf, want de zonen van de twee directieleden zijn ook betrokken bij de werkzaamheden. In drukke tijden worden enkele externe specialisten ingehuurd die voldoen aan de kwaliteitseisen van J&J Glasvezeltechniek.

PROBLEEMOPLOSSER

Als zich ergens in Nederland of Europa problemen voordoen in het glasvezelnetwerk wordt J&J Glasvezeltechniek vaak als probleem­ oplosser ingeschakeld. Het bedrijf wordt door diverse grote opdrachtgevers ingehuurd voor het maken van hoogwaardige lassen ten behoeve van het glasvezelnetwerk. Door de steeds hogere eisen die aan het netwerk worden gesteld moeten de lassen ook van een zeer hoge kwaliteit zijn. Als zich een storing voordoet mag een woonwijk of bedrijfsterrein niet dagenlang onbereikbaar zijn. Snel acteren en een oplossing bieden is dan van groot belang.

D

e medewerkers en de directie hebben hun kennis en ervaring bijna allemaal opgedaan bij hun vorige werkgever KPN. De verstandhouding is nog steeds goed, want KPN vraagt J&J Glas­vezeltechniek regelmatig nieuwe producten in de markt uit te proberen via een pilot. De uitkomsten worden geanalyseerd en daar waar nodig wordt een product aangepast of geoptimaliseerd.

BEDRIJFSGESCHIEDENIS

J&J Glasvezeltechniek is sinds 2002 actief. De oprichters J. van Impelen­ en J. Nieuwendijk zijn een toonaangevende partij als het gaat om kennis over glasvezel. Zij zijn begonnen als pioniers in deze

NIEUWE ONTWIKKELINGEN

Omdat veel centrales zijn verouderd of door nieuwe technieken overbodig zijn geworden moeten deze worden aangepast of verlaten. Deze werkzaamheden worden door J&J Glasvezeltechniek in samenwerking met hun partners veelal in de nacht uitgevoerd. Om hierdoor de impact voor de klanten zoveel mogelijk te beperken.

ONZE PROJECTEN: Voor Alcatel Submarine zijn in Finland, Zweden, Denemarken, Estland en Spanje enkele grote projecten met zeekabels uitgevoerd.

Aansluiten windmolenpark Eemshaven, Groningen: Lassen van vezels in windmolens Eemshaven, voor het besturen en beveiligen van de molens.

Fiber to the home, Reggefiber: Ftth project Neede en Eibergen, Hilvarenbeek en buitengebieden aansluiten van de voedingslassen(dp’s) en de glaslades op de pop-locaties.

Eneco: Maken van lassen in aarddraad hoogspanningsmasten tussen Arkel en Dordrecht.

ORION projecten kpn: migraties van telefooncentrales in het hele land.

J&J GLASVEZELTECHNIEK

Placotiweg 2L 4131 NL Vianen

T. 0347 - 355 060

E. contact@jenjglasvezeltechniek.com I. www.jenjglasvezeltechniek.com

B+U 8 2018 87

Je VCA cursus kiezen en plannen.

Eitje.

ZEVENHUIZEN (ZH) > APELDOORN > DRONTEN

BREDEWEG 118M - 2761 KB ZEVENHUIZEN (ZH)

NIEUW!

POWERFUL PROFESSIONALS IN LUCHT, LICHT EN STROOM

Hét online platform waarop je razendsnel de VCA-cursus vindt én boekt die in je agenda past.

organiseert het voor je 13967

ASFALT PRODUCTIE AMSTERDAM is gespecialiseerd in het produceren en verkopen van asfalt, asfaltbeton, bitumineuze- en andere wegenbouwproducten, alsmede de aan- en verkoop van grondstoffen daarvoor.

MEER INFORMATIE

088-0078100

Asfalt Productie Amsterdam (APA) B.V. Amerikahavenweg 6 1045 AC Amsterdam

www.gencom.nl

info@apa-asfalt.nl 020 - 613 38 96 13970

13969

88 B+U 8 2018

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouwsector en hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nuts­bedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middel­baar en hoger technisch ­onderwijs, openbaar vervoers­bedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

De Regt Grond Infra Groen B.V. is gevestigd in de Hoeksche Waard en is vooral werkzaam in Zuid-West Nederland. Onze werkzaamheden bestaan o.a. uit bouw- en woonrijp maken van projecten, Riool aanleg en vervanging, bestrating, landschapsinrichting, grondverzet, groenaanleg en onderhoud enz.

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Maarten van der Boon, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Jacques Geluk, Mike de Jong, Emile Koeman, Helga de Leeuw van Weenen, Esther van Nijen, Annemieke Nijhuis, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Carin Velt, Gerard Vos, Sarah Valkering, Ferdinand Wieman, Mariëlle Wieman.

UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl ABONNEMENTEN

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d ­ oelgroep* De Regt Grond Infra Groen B.V. Langeweg 3 3267 LN Goudswaard

VERBORGEN SCHATTEN

Tel: 0186 692504 E-mail: info@jderegt.nl www.jderegt.nl

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

13972

VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: orders@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl AANSPRAKELIJKHEID VAKTIJDSCHRIFT Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec­tuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2018 APR Media Groep BV.

ISSN - 0921 - 1667

Grip Gripop opuw uwdaken daken Dakbehoud Nederland is een isorganisatie met landelijke dekking voor voor Dakbehoud Nederland een organisatie met landelijke dekking dakonderhoud en dakmanagement.

Onze Onze klanten zijn overheid, dakonderhoud en dakmanagement. klanten zijn overheid, woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s.

U hebtU één woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s. hebtoverzichtelijk één overzichtelijk contract en continu inzichtinzicht in de conditie van uw vastgoed. contract en continu in de conditie van uw vastgoed.

VOORDELEN DAKBEHOUD VOORDELEN DAKBEHOUD •

Gecertificeerde dakdekkersbedrijven • Gecertificeerde dakdekkersbedrijven

•

Landelijke dekking / Calamiteitenservice • Landelijke dekking / Calamiteitenservice

•

Inzicht in eningrip op de van uw • Inzicht en grip opconditie de conditie vandaken uw daken

•

Langere levensduur daken • Langere levensduur daken

•

Kostenbesparing doordoor dakonderhoud • Kostenbesparing dakonderhoud

Dakbehoud Nederland Dakbehoud Nederland Nevelgaarde 40 40 Nevelgaarde 3436 3436 ZZ Nieuwegein ZZ Nieuwegein 036 530 9044 90 03644 530 info@dakbehoud.nl info@dakbehoud.nl WWW.DAKBEHOUD.NL WWW.DAKBEHOUD.NL

13824b

1

we add our acoustic value in all sectors important for people to feel welcomed, focus and perform info@acosorb.nl

where it is to connect,

www.acosorb.com 13937