Bouw en Uitvoering 3-2021

SPRAAKMAKENDE

H E L I X ONDERHOUD

BRUGGEN MPG AANGESCHERPT

WOONWIJK OP WATERSTOF

MILJARDEN

VOOR R&D KUNSTSTOF

ANDERS RECYCLEN

CIRCULAIRE DAKEN BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 53 - 3 2021 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

HELP DE WILDE BIJEN OVERLEVEN, KOM NU IN ACTIE Een bijenhotel van Bijenhotelkopen.nl: Nestgelegenheid voor de wilde bijen Gemaakt van Hollands Hout Lokaal geproduceerd in sociale werkplaats Inzetbaar voor BREEAM certificering Draagt bij aan social return verplichting

Meer informatie:

www.bijenhotelkopen.nl

14134

MEERDERHEID WONINGEIGENAREN WIL WONINGISOLATIE IN REGEERAKKOORD Een overgrote meerderheid vindt dat de politiek meer geld beschikbaar moet stellen voor isolatie. Van de huidige subsidieregelingen maakt slechts een kleine groep gebruik.

Driekwart van de huizenbezitters vindt het belangrijk dat de Rijksoverheid financieel steunt bij het isoleren van hun woning.

Tweederde van de mensen vindt bovendien dat de politiek meer geld beschikbaar moet

stellen voor isolatie en dit moet opnemen in het nieuwe regeerakkoord.

Dit blijkt uit onderzoek door I&O Research onder 1.500 woningeigenaren, in opdracht van Natuur & Milieu.

81% van de woningeigenaren met een niet-geïsoleerde woning overweegt wél te ­isoleren, als de overheid de subsidie voor isoleren verhoogt.

Lees meer via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

INHOUD

8 Helix Over het spraakmakende gebouw Helix, langs de A2 in Utrecht.

Een duurzaam kantoorgebouw, ontworpen door Paul de Ruiter ­Architects en gerealiseerd door Bam Bouw en Techniek. We spraken met Rob Tollenaar.

‘Kwinkslag naar de klassieke bouwstijl zoals we die in Parijs en Berlijn tegenkomen’

B+U 3 2021 3

‘Naar bruggen, in feite machines in de openbare ruimte, wordt nu anders gekeken dan vroeger’ Onderhoud bruggen Goede en veilige infrastructuur is onontbeerlijk. Bijna 700 bruggen, sluizen, viaducten, tunnels en duikers in Z-H. Peter Schoteldraaijer en Marcel Van Leeuwen van de Dienst Beheer Infrastructuur bij de provincie vertellen over het onderhoud van de beweegbare kunstwerken.

18

Milieuprestatie gebouwen aangescherpt in Bouwbesluit 1 juli van dit jaar treedt een wijziging van het Bouwbesluit 2012 in werking: de aanscherping van de MPG. Hierdoor moeten bouwers meer circulair en milieuvriendelijker gaan bouwen. De wettelijke eisen zullen stapsgewijs worden aangescherpt en het streven is de norm uiterlijk in 2030 te halveren.

‘Het niveau van ‘Het nieuwe normaal’ wordt de komende jaren bepaald op basis van de praktijk’

32

B+U 3 2021 5

Jaren ‘70 woonwijk op waterstof Wagenborgen in de provincie Groningen wordt aangesloten op een waterstofnetwerk. Met dit project wordt aangetoond dat waterstof, naast restwarmte, groen gas en all-electric, één van de oplossingen voor aardgasvrij wonen is.

28

CIRCULARITEIT IN DE DAKENBRANCHE Producent en uitvoerenden zijn vol enthousiasme gestart. Hoe is de huidige stand der techniek op hergebruik binnen de branche?

42

95 MILJARD EU FINANCIERING VOOR ONDERZOEK EN INNOVATIE Tot en met 2027 kunnen Nederlandse ondernemers en onderzoekers een beroep doen op financiering vanuit het nieuwe onderzoek- en innovatie­ programma Horizon Europe.

Het is gericht op de ontwikkeling van nieuwe technologieën voor uitdagingen als mobiliteit, de energietransitie, en digitalisering.

52

36

KUNSTSTOF RECYCLEN DOOR NIEUWE METHODE In 2050 wil ons land een volledig circulaire ­economie hebben: grondstoffen worden dan steeds opnieuw gebruikt en er bestaat derhalve geen ‘afval’. Kan dat?

EN VERDER

FOTOPAGINA ...................... 1+51 KENNISPARTNER INFO............ 46 COLOFON............................... 56

Duurzaamheid in de praktijk Het NDA Duurzaam Dak Concept is ontwikkeld om al onze daken duurzaam in te zetten.

Klimaatadaptatie binnen alle fases van het bouw- en beheerproces, zowel binnen onderhoud, renovatie als ook bij nieuwbouw. Het Duurzaam Dak Concept staat voor kennis, advies, ontwerp, uitvoering en beheer van multifunctionele gebruiksdaken. De Nederlandse Dakdekkers Associatie met Dakbehoud en DIAC als onafhankelijke organisaties die duurzaamheid op het dak integraal, lokaal en landelijk opererend, kan faciliteren.

Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers op het gebied van kennis- en praktijkexpertise als het om duurzame dakontwikkeling gaat.

Energiedaken

Waterdaken

Gebruiksdaken

Duurzaam Dak Concept Databankweg 26 3821 AL Amersfoort 036 530 44 90 info@nda.nl WWW.NDA.NL

Groendaken

Dakveiligheid 13824c

B+U 3 2021 7

REDACTIONEEL

KUNSTWERKEN

Er wordt wat af geëxperimenteerd in Nederland als het om aardgasvrij wonen gaat.

Nieuwste loot aan de stam is waterstof. In Groningen wordt in Wagenborgen een jaren ‘70

woonwijk aangesloten op een waterstofnetwerk, zo is te lezen op pagina 28. De woningen

worden verwarmd met een hybride warmtepomp waarbij op koude momenten waterstof wordt ingezet.

Een goede infrastructuur is onontbeerlijk, zeker in de provincie die vier miljoen mensen telt. Assetcoördinator Peter Schoteldraaijer en werktuigbouwkundige Marcel Van Leeuwen

van de Dienst Beheer Infrastructuur bij de provincie Zuid-Holland vertellen op pagina 18 over het onderhoud van beweegbare kunstwerken.

Een ander kunstwerk is Helix, een kantoorgebouw langs de A2 bij Utrecht, ontworpen door Paul de Ruiter Architects. In Helix - in het atrium - staat een grote spiraalvormige

trap, die vanaf de snelweg is te zien. Deze trap maakt het DNA van het ontwerp. Beweging

en daarmee gezond werken worden hiermee gestimuleerd. In gesprek met Rob Tollenaar - projectdirecteur bij BAM Bouw en TechniekCentraal - over de werktuigbouwkundige installaties. Zie pagina 8.

En voor de innovators onder ons. Door de aanscherping van de Milieuprestatie voor gebouwen (MPG) moeten bouwers meer circulair en milieuvriendelijker gaan bouwen.

Op pagina 32 leest u hoe de eis stapsgewijs scherper wordt gesteld.

Het ziet er kunstig uit gerecycled kunststof, maar het is bovenal nuttig. Want in 2050 wil ons land een volledig circulaire economie hebben: grondstoffen worden dan steeds

opnieuw gebruikt en er bestaat derhalve geen afval. Recyclebaar afval wordt nog verbrand,

of gestort maar een nieuwe methode om kunststof te recyclen biedt uitkomst, zo is te lezen op pagina 36.

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

B+U 3 2021 9

HELIX icoon langs A2 Utrecht

helix impressie a2 gevel (paul de ­ruiter architects)

10 B+U 3 2021

Centraal in het gebouw staat een grote spiraalvormige trap die zichtbaar is vanaf de snelweg A2 in het gebied Leidsche Rijn te Utrecht.

In dit artikel vertelt Bouw & Uitvoering over het gebouw Helix, wat ‘spiraal’ in het Grieks betekent.

Een duurzaam kantoorgebouw, ontworpen door Paul de Ruiter Architects, waarin beweging, ontmoeting en verbinding centraal staat.

TEKST BETTY ROMBOUT

L

angs de A2 bij Utrecht zijn de afgelopen jaren al verschillende spectaculaire gebouwen gerealiseerd. AM ontwikkelde en realiseerde er eerder een gebouw voor het hoofdkantoor van Capgemini in 2012 en voegt nu pal daarnaast Helix toe. Een toplocatie, direct langs de snelweg A2 en op geringe afstand van de knooppunten Oudenrijn (A2/A12) en Lunetten (A12/A27). Utrecht centrum en het Centraal Station zijn op enkele autominuten afstand gelegen.

Ook per openbaar vervoer is de locatie uitstekend te bereiken.

PLINT NAGENOEG VOL

BAM Bouw en Techniek won de aanbesteding voor de integrale realisatie van Helix. Als onderdeel van Koninklijke BAM Groep biedt zij een totaalaanbod van planvorming en bouw tot langdurige exploitatie en onderhoud van de bebouwde omgeving. Rob Tollenaar is projectdirecteur bij BAM Bouw en Techniek en betrokken bij de bouw van Helix, met name voor wat betreft het onderdeel werktuigbouwkundige installaties. Op de vraag waarom Helix op genoemde locatie wordt neergezet, antwoordt hij: “Het is een uitstekend bereikbare locatie en bood de ruimte voor ontwikkeling.”

De bouw van Helix is gestart in april 2020. Tollenaar vertelt dat het gebouw nu in de afbouwfase zit: “Het is wind- en waterdicht. Eind april wordt Helix opgeleverd.

We lopen geheel volgens planning.”

HET ONTWERP

Helix is ontworpen door Paul de Ruiter Architects. Het gebouw bestaat uit vier kantoorlagen met daaronder twee verdiepingen met parkeermogelijkheden voor

rob tollenaar

ongeveer 150 auto’s. Het complex is ontwikkeld voor meerdere bedrijven en heeft een oppervlakte van ongeveer 10.000 m2. Bij het gebouw komt een afgescheiden buitenruimte (patio). Centraal in Helix - in het atrium staat een grote spiraalvormige trap, te zien vanaf de A2.

Deze trap maakt het DNA van het ontwerp. Beweging en daarmee gezond werken worden hiermee gestimuleerd.

Daarnaast zorgt de trap voor spontane ontmoetingen en interactie tussen de medewerkers van de verschillende bedrijven.

“Helix is dus bedoeld voor bedrijven die op zoek zijn naar een werkomgeving met een gezond binnenklimaat en een bijzondere architectonische uitstraling.

De spiraalvormige trap geeft het gebouw zijn unieke verschijningsvorm. Door een transparante glazen gevel, een patio en twee grote atriums met glazen daken valt natuurlijk licht tot diep in het gebouw. De glazen daken zijn voorzien van zonwerend glas zodat de temperatuur

B+U 3 2021 13

aangenaam blijft. Aan de straatkant van het gebouw bevindt zich een levendige plint met een uitnodigende lobby, een restaurant en een vergadercentrum. Zo combineert het gebouw inspirerende ruimtes waar mensen prettig kunnen werken, ontspannen en elkaar gemakkelijk kunnen ontmoeten”, aldus de architect.

Voor optimale integratie van architectuur, installaties en alle overige bouwonderdelen is het hele gebouw samen met alle leveranciers in BIM uitgewerkt. Hierdoor kon snel en foutloos gebouwd worden.

Rob Tollenaar: “Het ontwerp zorgt voor een minimaal gebruik van bouwmateriaal en maakt het interieur flexibel aanpasbaar, waardoor Helix eenvoudig kan inspelen op eventuele wisselende behoeften van de huurders.”

Inmiddels is het eerste gedeelte van Helix al verhuurd; REGUS huurt als office operator circa 2.600 m2 en het jonge ICT-bedrijf 2AT neemt circa 2.300 m2 af. Inmiddels wordt met diverse andere gegadigden gesproken.

WELL EN GPR

Helix draagt dus bij aan een gezonde levensstijl. Een gebouw waarin mensen gezond blijven op zowel fysiek, sociaal als mentaal vlak. Het gebouw is daarom aangemeld voor het certificaat ‘WELL Core Zilver’.

De WELL Building Standard is ontwikkeld door de ­Amerikaanse vastgoedorganisatie Delos en bevat ­honderd eisen om te komen tot een gezonde en comfortabele werkomgeving. In 2014 is WELL overgedragen aan het International WELL Building Institute (IWBI) Niet alleen ‘gaat men voor’ WELL Core Zilver. Helix heeft bij oplevering een gemiddelde duurzame GPR-score van acht en is aangemeld voor WELL Building Standard, een certificaat dat zich specifiek richt op gezondheid en welzijn van de gebruikers van het gebouw. Deze score is een digitaal instrument om de duurzaamheid van een woon-, kantoor- of onderwijsgebouw in kaart te brengen middels rapportcijfers voor de thema’s energie, milieu, gebruikskwaliteit, gezondheid en toekomstwaarde. Het doel is duurzaam bouwen meetbaar en bespreekbaar te maken. “Daarom ook dat we een bewuste keuze in bouwmaterialen maken om aan de GPR te kunnen voldoen’, aldus Rob Tollenaar.

B+U 3 2021 15

helix impressie straatgevel (paul de ­ruiter architects)

B+U 3 2021 17

HELIX, UTRECHT PROJECT DETAILS EN BETROKKEN PARTIJEN Bruto vloeroppervlak: 10.000 m2 Programma: multi-tenant kantoorgebouw, parkeergarage Start bouw: maart 2019 Oplevering: tweede kwartaal 2021

PLASBRAND

Op de vraag wat de bouwkundige uitdagingen zijn, zegt Rob Tollenaar: “Wat is een uitdaging? Het is ons beroep er een goed gebouw neer te zetten. Het werk is ‘as usual’ voor ons. Maar specifiek binnen het project is wel, dat wij de A2-gevel hebben moeten aanpassen in verband met nieuwe regelgeving rondom plasbrand.”

Een plasbrand ontstaat doordat bijvoorbeeld de tank van een tankwagen openscheurt bij een botsing. Hierdoor stroomt een groot deel van de benzine in korte tijd uit en verspreidt zich over de grond. Ontsteking van de plas kan dan leiden tot een korte hevige brand. Tollenaar: “De open gevelstructuur van de A2 is daarom veranderd in een gesloten gevelstructuur. De plasbrand kan zich zodoende niet direct verplaatsen in bijvoorbeeld de parkeergarage van Helix. Daarnaast hebben wij langs de gevel detectie gemaakt die per direct reageert op een plasbrand.”

INTEGRAAL BOUWEN

BAM Bouw en Techniek is bijna klaar met de realisatie van Helix. Een echt moeilijke bouwklus is het niet voor het bedrijf. Temeer ook, vernemen we van Rob Tollenaar, dat de werkmethodiek steeds verder verbetert. “Hierdoor zijn we in staat om snel en zeker te bouwen.”

Opdrachtgever: AM Ontwerp: Paul de Ruiter Architects Bouwkundig en installatietechnisch aannemer:

BAM Bouw en Techniek Adviseur constructie: SWINN - the structural engineers Adviseur installaties: ILEX - installatiemanagement BV Engineering installaties: BAM Advies & Engineering Staalconstructies: Buiting Machinebouw & Staalconstructie Reykjavikgevel: De Groot en Visser A2-gevel: ZNR Kanaalplaatvloeren: VBI Balustrades en hekwerken: Staalservice Hardenberg Plafonds: Verwol Interieur en Afbouw Binnenwanden: B&O Projectafbouw Sprinkler en BMI: Aqua+ Sprinklersystemen Warmtepompen: IBK Sanitaire installaties: Vollebregt Installatie Kabelwegen: OBO Betterman Verlichting: Signify / Induite

Tollenaar doelt hierbij onder andere op integraal bouwen. Oftewel, het organiseren van samenwerking en de coördinatie van het bouwproces in al zijn technische en bouwkundige aspecten. Samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer realiseren en overzicht houden gedurende het hele proces. “Integraal bouwen betekent het vertalen van de wensen van de opdrachtgever naar de techniek van bouwkunde en installaties om ervoor te zorgen dat we samen tot een goed eindresultaat komen.

Vanaf dag één tot het eind van het project zijn we als team aan het werk. Of we nu kijken naar planningen of het maken van keuzes, alles doen we in overleg”, legt Rob Tollenaar uit.

BIJZONDER

Tot slot, wat maakt Helix bijzonder? Rob Tollenaar: “Het is een A-locatie waarop het neergezet wordt. Bovendien is het gebouw geschikt om flexibel in te delen, ik noemde het al eerder. En ja, het is ook een mooi icoon. Aan de A2-gevel past Helix in de plint van gebouwen met veel glasgevels. Aan de kant van de Reykjavikstraat, past het volledig in de stedelijke structuur zoals deze bedacht is. Een structuur met een kwinkslag naar k­ lassieke bouwstijl zoals we die in Parijs en Berlijn tegenkomen.”

INFO w w w.am.nl/referentieprojecten/helix-blikvangerlangs-de-a2/ www.helixa2.nl/ (o.a. filmpje) www.wellcertified.com/

B+U 3 2021 19

BRUGGEN OPTIMAAL BEHEREN

In Zuid-Holland wonen circa vier miljoen mensen. De provincie telt 550 kilometer aan provinciale wegen, 130 kilometer aan provinciale vaarwegen, 250 kilometer aan oevers en bij elkaar zijn er bijna 700 bruggen, sluizen, viaducten, tunnels en duikers.

Goede infrastructuur is onontbeerlijk. Assetcoördinator Peter Schoteldraaijer en werktuigbouwkundige Marcel Van Leeuwen van de Dienst Beheer Infrastructuur bij de provincie Zuid-Holland vertellen over het onderhoud van beweegbare kunstwerken.

TEKST GERARD VOS BEELD RIJKSWATERSTAAT/SHUTTERSTOCK

B+U 3 2021 21

openingsfoto: bediencentrale steekterpoort in alphen aan den rijn. (foto: photodigitaal.nlshutterstock) de gouwe tussen waddinxveen en gouda. (foto: menno van der havenshutterstock)

D

emissionair minister Van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat liet onlangs weten groot voorstander te zijn van slim onderhoud. “Technologie is de oplossing voor onderhoud van Nederlandse infrastructuur.”

Dit kan volgens Van Nieuwenhuizen door het aanbrengen van sensoren op infrastructurele werken, waarmee het functioneren van bijvoorbeeld bruggen en sluizen gemonitord kan worden en falen van systemen kan worden voorkomen. “Slim onderhoud streeft naar honderd procent voorspelbaarheid, waarbij onderhoud precies op tijd wordt uitgevoerd om storingen te voorkomen.”

Veel wegen, bruggen, viaducten en spoorlijnen zijn niet ontworpen en gebouwd op de belastbaarheid die het nu te verduren heeft. Om deze onderhoudspiek op te vangen is slim onderhoud zeer kansrijk”, aldus Van Nieuwenhuizen.

REGIE IN EIGEN HAND

Terug naar Zuid-Holland. Peter Schoteldraaijer is Assetcoördinator en heeft de beweegbare kunstwerken onder zijn hoede. Hij zorgt kort gezegd voor de helikopterview.

En dat is nodig, want de provincie heeft een flink aantal afdelingen ingericht die zich met beweegbare kunstwerken bezighouden.

Zo houdt de eenheid operatie zich voor de beweegbare kunstwerken bezig met de bediening. De eenheid beheer is dan weer verantwoordelijk voor het dagelijks onderhoud aan de bruggen en sluizen. De eenheid projecten voert de meer ingrijpende maatregelen aan de kunstwerken uit en de eenheid advies levert bij al deze activiteiten adviseurs met de juiste kennis. Het onderhoud zelf wordt door gespecialiseerde aannemers uitgevoerd en bij complexe projecten wordt vaak de expertise van een ingenieursbureau ingeroepen.

Schoteldraaijer: “Als provincie voeren we dagelijks onderhoud uit, maar af en toe komen er speciale vragen voorbij. De inspectie komt iets tegen en als dat niet in het stramien van het dagelijks onderhoud valt, dan ga ik daar in meedenken en actie op ondernemen. Verder doen we planmatig onderhoud en daar worden vaak externe ingenieursbureaus voor ingehuurd. De provincie is daar de vaste factor in.”

controlecentrum van bediencentrale steekterpoort in alphen aan den rijn. (foto: rijkswaterstaat provincie zuidholland)

B+U 3 2021 23

de gouwe bij alphen aan den rijn (foto: shutterstock)

meer leverbaar kunnen zijn. We pakken de vervanging van onderdelen op en repareren bijvoorbeeld beton.”

Bij een project wordt gebruik gemaakt van een kernteam, daar zit per discipline een adviseur in (werktuigbouwkunde, civiele techniek, elektrotechniek & automatisering en machineveiligheid, red.). En daar komt Marcel van Leeuwen om de hoek kijken. Hij is werktuigbouwkundige. Van Leeuwen: “Naast het kernteam werken er een man of acht in het projectteam. Denk aan een omgevingsmanager, een verkeersmanager en een projectleider en iemand voor de projectbeheersing. We doen als provincie veel zelf. Als we meer gaan detailleren dan schakelen we de assistentie van een ingenieursbureau in.”

VEILIGHEID VOOROP

Dit heeft te maken met de aard van het onderhoud aan de kunstwerken. Bruggen gaan lang mee, soms wel meer dan honderd jaar. Dan is het belangrijk dat ­ de onderhoudshistorie behouden blijft, zodat op basis hiervan het juiste onderhoud kan worden gepleegd.

Als beheerder is de provincie hierin de stabiele factor, bij marktpartijen kunnen over zulke periodes immers grote veranderingen plaatsvinden.

STRATEGIE

Het is zaak om onderhoud zo handig mogelijk in te plannen. Schoteldraaijer: “Je kunt beter kort en hevig onderhoud inplannen dan het over een lange periode uitsmeren. Daarbij wordt ook naar de brug als geheel gekeken.

We pakken het integraal op. De strategie is geënt op de elektrotechnische installatie die een bepaalde levensduur heeft. Er spelen altijd zaken dat bijvoorbeeld onderdelen voor de besturingsinstallatie van de brug niet

De techniek speelt de laatste tientallen jaren een steeds grotere rol. “Het gevolg is dat we de brug steeds serieuzer zijn gaan nemen. Veiligheid staat voorop. We willen bruggen laten voldoen aan de strenge Machinerichtlijn.

Bevolkingsverdichting en meer reisbewegingen maken dat vroeger acceptabele risico’s nu niet meer acceptabel zijn. Gebruikers worden tegenwoordig beter afgeschermd van mogelijke gevaren.”

Schoteldraaijer: “We zijn als maatschappij steeds risicomijdender geworden. Wat vijftig jaar geleden nog acceptabel was, is dat nu misschien niet meer. Naar bruggen, die in feite machines in de openbare ruimte zijn, wordt daarom nu heel anders gekeken dan vroeger.”

HIGH TECH

Volgens demissionair minister Van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat is technologie de oplossing voor onderhoud van Nederlandse infrastructuur. De laatste jaren zijn er dan ook veel monumentale bruggen high tech gemaakt zonder dat er afbreuk wordt gedaan aan het zicht. Schoteldraaijer: “Je probeert het zo goed

24 B+U 3 2021

hefbrug boskoop. (foto: rijkswaterstaat provincie zuid-holland)

mogelijk in stand te houden. Onze drie hefbruggen hebben in de kelder bijvoorbeeld een gloednieuwe installatie, maar bovengronds is het nog 1930.”

Dat is nog weleens een spanningsveld, weet Schoteldraaijer. “Want je moet het goed op elkaar aan laten sluiten. De aandrijving is grotendeels onzichtbaar voor publiek, dus daar kun je dan wat pragmatischer mee omgaan.”

SENSOREN

Bruggen gaan zo’n honderd jaar mee. “De vraag is altijd: ‘hoe ga je er mee om?’ Bij nieuwe bruggen die vol met sensoren zitten, is het nog maar de vraag of die sensoren over vijftig jaar nog steeds voldoen. Dat soort afwegingen moet je altijd maken”, vertelt Schoteldraaijer.

Wie denkt dat er veelvuldig gebruik wordt gemaakt van sensoren om te kijken of er onderhoud nodig is, heeft het mis. Werktuigbouwkundige Marcel van Leeuwen.

“De meeste sensoren die we gebruiken zijn voor de besturingstechniek. De staat van de brug wordt doorgaans niet gemeten met sensoren. De onderhoudscyclus is dermate laag dat het risico op falende sensoren groter is dan dat er door het niet toepassen van sensoren kritische onderhoudsinformatie ontbreekt.”

KENNIS VAN BRUGWACHTERS

Er zit een groot voordeel in het op locatie hebben van mensen, vindt Van Leeuwen. “Wat dat betreft is het wel een gemis dat er bijna geen brugwachters meer zijn in Zuid-Holland. Er zijn bijna geen lokaal bediende bruggen meer. Bijna alles gebeurt op afstand en het onderhoud wordt uitbesteed. De brugwachters waren van grote meerwaarde bij het onderhoud. Ze fungeerden als stabiele factor. Want ze wisten precies wat de staat van de brug was, welk onderhoud er was gepleegd en ze kenden de brug door en door.”

Ook asset manager Schoteldraaijer betreurt dat er door het vertrek van de brugwachters veel kennis verloren is gegaan. “Die brugwachters kenden natuurlijk ieder piepje en kraakje van de brug. Tegelijkertijd houden we tegenwoordig goed de vinger aan de pols. De brugwachters zijn vervangen door camera’s en bij de beweegbare kunstwerken zijn de onderhoudsaannemers minstens elke twee maanden op locatie aanwezig.”

26 B+U 3 2021

gouwe aquaduct met de amaliabrug. (foto menno van der havenshutterstock)

DRONE-INSPECTIE

Een ander item om de staat van de bruggen goed te kunnen controleren zijn drone-inspecties. Dat wordt nog niet veelvuldig toegepast in de provincie Zuid-Holland.

“We zijn er wel mee bezig, maar drone-inspectie heeft nog geen hoge vlucht genomen. De meeste bruggen zijn goed handmatig te controleren. De kosten spelen mee en de regelgeving is nog niet uitgekristalliseerd.

Het is ook niet altijd mogelijk, want als je het vakwerk bij hefbruggen goed wilt controleren dan moet je de ­dronebestuurder vragen om door de brug te vliegen en dat durven de meeste bestuurders niet aan. Want één ding is zeker, de brug is sterker dan een drone.”

ROESTVORMING

Zo om de paar jaar zijn er alarmerende berichten over de staat van bruggen. Niet zo lang geleden is er bij de

B+U 3 2021 27

‘Drone-inspectie heeft nog geen hoge vlucht genomen’

Hefbrug Boskoop roestvorming gevonden. In combinatie met niet aangebrachte versterkingen zorgde dit ervoor dat het veilig gebruik van deze brug niet kon worden gegarandeerd.

rekenkundig falen en werkelijk falen. Er zitten grote ­veiligheidsmarges op. De bruggen komen weleens negatief in het nieuws, maar in de praktijk valt het meestal wel mee.”

Schoteldraaijer: “Op zo’n moment moet er direct worden gehandeld. Er werd een crisisteam opgezet, waar een werktuigbouwkundige en civiel adviseur deel van uitmaken. De inwoners worden geïnformeerd. We hebben toen zo snel mogelijk gehandeld door de brug af te sluiten en de werkzaamheden uit te voeren. Zelf vind ik het belangrijk om te reflecteren. Wat is er precies gebeurd?

Daar kunnen we dan weer van leren voor de toekomst.”

Schoteldraaijer: “Een brug krijgt in honderd jaar veel voor zijn kiezen. En je kunt aan het begin van die honderd jaar nooit voorspellen wat er gaat gebeuren. Dat maakt dit werk zo leuk. Het is een interessante puzzel.”

Van Leeuwen: “Ieder bewegend kunstwerk kun je rekenkundig toetsen of een vergelijk maken op normen en krachten. Er is natuurlijk een groot verschil tussen

B+U 3 2021 29

eerste woonwijk uit de jaren 70

GAAT OVER OP

WATERSTOF

30 B+U 3 2021

Enexis Groep en woonstichting Groninger Huis starten een uniek project door een jaren ‘70 woonwijk in Wagenborgen in de provincie Groningen aan te sluiten op een waterstofnetwerk. Met dit project wordt aangetoond dat waterstof, naast restwarmte, groen gas en all-electric, een van de oplossingen voor aardgasvrij wonen is.

B+U 3 2021 31

HUURWONINGEN UIT DE JAREN 70 • Isolatie tot label B • Plaatsen van zonnepanelen • Installatie van hybride warmtepomp i.c.m. waterstofketel

DUBBEL GASNETWERK • Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van het bestaande gasnetwerk • Aan de ene kant van de straat stroomt waterstof door de ene leiding en aan de andere kant groen gas via de bestaande gasleiding

LOKALE WATERSTOFPRODUCTIE • Een electrolyser produceert waterstof met duurzaam opgewekte stroom • Het waterstof wordt ondergronds gebufferd • Voordat het waterstof de leiding ingaat wordt het geodoriseerd en op de juiste druk gebracht

H

was er geen project”, vertelt directeur-bestuurder van Groninger Huis Laura Broekhuizen. “We hebben veertig woningen uitgekozen, de bewoners persoonlijk uitleg gegeven over het project en wat het voor hen betekent en gevraagd of ze mee willen doen. Wij zijn er echt trots op dat we voldoende deelname hebben onder onze bewoners en dat we zo samen bijdragen aan een duurzame toekomst.” Groninger Huis werkt in Wagenborgen ook mee aan een ander project: Nieuwborgen.net. Dit project biedt de overige huurders en eigenaren de mogelijkheid over te stappen op groen gas.

UNIEK

Het gaat in Wagenborgen om het eerste waterstof woonproject van Nederland in een jaren 70 woonwijk.

“Met deze pilot in een oudere woonwijk doen we, samen met bewoners en de deelnemende partijen, ervaring op hoe we woningen met behulp van waterstof het beste kunnen verduurzamen, waarbij we zoveel mogelijk gebruik maken van de bestaande gasleidingen”, aldus Sybe bij de Leij, innovatiemanager bij Enexis Groep.

DRAAGVLAK

Wethouder duurzaamheid Meindert Joostens van de gemeente Eemsdelta: “De gemeente Eemsdelta is positief over het project en we werken daaraan graag mee.

Dit is belangrijk voor de lange termijn verkenningen in de zoektocht naar nieuwe energievormen. Voor een succesvolle energietransitie is draagvlak van inwoners heel belangrijk. Daarom verheugt het ons dat al 30 gezinnen zich voor de pilot hebben aangemeld. Samenwerking tussen diverse partijen en bewoners is hierin de sleutel tot succes. Daar is dit unieke project een mooi voorbeeld van”.

POTENTIE

et gebruik van waterstof voor het verwarmen van bestaande oudere woningen is een techniek die wereldwijd nog in de kinderschoenen staat. In opdracht van Groninger Huis isoleert Energiewacht voor aanvang van de aanleg van de waterstofleiding deze huizen tot energielabel niveau B. De woningen worden verwarmd met een hybride warmtepomp van Intergas en onderhouden door Energiewacht.

Duurzaam geproduceerde waterstof is CO2-neutraal. De toepassing van waterstof in de gebouwde omgeving lijkt veel potentieel te hebben, maar moet nog verder onderzocht worden. Met de productie, distributie en het gebruik van waterstof is nog geen grootschalige ervaring opgedaan. De netbeheerders pleiten er daarom voor om tot 2030 in te zetten op de ontwikkeling en het gebruik van waterstof in de industrie en in een aantal projecten in de gebouwde omgeving.

LOKAAL

ONDERDEEL ENERGIETRANSITIE

Deze hybride warmtepomp draait zoveel mogelijk op duurzaam opgewekte stroom en op koude momenten wordt waterstof gebruikt. De woningen krijgen zonnepanelen en de bewoners gaan op inductie koken.

Het project wordt daarnaast mogelijk gemaakt door een lokaal agrarisch bedrijf waar waterstof wordt geproduceerd en opgeslagen. Met dit project doen de deelnemende partijen essentiële ervaringen op voor de energietransitie.

BEWONERSSTEM

Ook de communicatie met bewoners is bijzonder aan dit project. “Onze bewoners hebben ervoor gezorgd dat het project echt door kan gaan. Want zonder hen

Het afbouwen van het aardgasverbruik komt de komende jaren in een stroomversnelling. Daarbij wordt gestreefd naar het aardgasloos maken van 200.000 woningen per jaar, bijvoorbeeld door over te gaan op groen gas, een elektrische warmtepomp (hybride of allelectric) of een warmtenet. In de toekomst kan waterstof een waardevolle aanvulling zijn op dit palet aan mogelijkheden. Het gezamenlijk opdoen van ervaring is hierbij essentieel. Dit gaat verder dan alleen de gasnetbeheerders, maar raakt ook leveranciers van toestellen, veiligheidsinstanties, gemeenten en andere overheden.

Bij de uitwerking van het Klimaatakkoord is de inzet van waterstof voor de netbeheerders een belangrijk aandachtspunt.

32 B+U 3 2021

MILIEUPRESTATIE GEBOUWEN aangescherpt in Bouwbesluit

B+U 3 2021 33

Per 1 juli van dit jaar treedt een wijziging van het Bouwbesluit 2012 in werking: de aanscherping van de Milieuprestatie voor gebouwen (MPG). Hierdoor moeten bouwers meer circulair en milieuvriendelijker gaan bouwen.

STAPSGEWIJS EN VERBREDEN

De wettelijke eisen zullen stapsgewijs worden aangescherpt en het streven is de norm uiterlijk in 2030 te halveren, met andere woorden van 1,0 naar 0,5 te brengen.

Onderzocht wordt ook hoe de wettelijke eisen verbreed kunnen worden van nieuwbouw naar renovaties en naar andere gebruiksfuncties dan alleen wonen.

AANSCHERPING

Per 1 juli 2021 wordt de milieuprestatie voor nieuwe woningen aangescherpt van 1,0 naar 0,8. Dit betekent dat er milieuvriendelijker en meer circulair moet worden

gebouwd. Het doel is om de eis stapsgewijs scherper te stellen en uiterlijk in 2030 te halveren.

In 2050 wil de overheid namelijk een klimaatneutrale en circulair gebouwde omgeving realiseren. De eis wordt niet alleen aangescherpt, op dit moment wordt ook de mogelijkheid onderzocht om de milieuprestatie-eis uit te breiden naar andere gebruiksfuncties en naar renovatie.

Daarnaast heeft demissionair minister Ollongren aangekondigd te bepalen hoe de waardering van de milieueffecten van de opslag van CO2 in biobased materialen,

‘Het doel is om de eis Milieuprestatie gebouwen stapsgewijs scherper te stellen en uiterlijk in 2030 te halveren’

B+U 3 2021 35

waaronder hout, kan worden opgenomen in de nationale systematiek.

FISCALE STIMULANS, BELEGGEN EN SPAREN

Behalve via normering wordt milieuvriendelijk en circulair bouwen ook gestimuleerd via fiscale instrumenten zoals de Milieu Investerings Aftrek (MIA), een fiscale stimulans voor bouwen met een lage milieu-impact.

Daarnaast wordt in de Regeling Groen Projecten, een stimuleringsprogramma voor beleggen of sparen in duurzame en innovatieve (bouw-)projecten, bouwen met een lage milieu-impact ook opgenomen. Ook ondersteunt de regeling Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI+) projecten voor de vervanging van fossiele grondstoffen door biobased grondstoffen.

BIOBASED, CIRCULAIR EN CONCEPTUEEL SAMENWERKEN

Om bedrijven te helpen bij het kunnen voldoen aan de wettelijke eisen werkt het ministerie van BZK samen

met andere partijen, zoals universiteiten en hogescholen, bouwbedrijven en andere overheden aan de ­Strategische verkenning biobased bouwen en de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen.

Daarnaast werken partijen samen in de buyer groups duurzaamheid aan een gedeelde marktvisie en -strategie en uiteindelijk een concrete aanbesteding. Binnen het project Samen versnellen wordt met elf organisaties, bestaande uit de rijksoverheid, gemeenten en verschillende bouwers, gewerkt aan het ontwikkelen van het ‘nieuwe circulaire normaal’, zo bericht het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Het laat zien wat er al goed is te realiseren op het gebied van circulair bouwen en per project kunnen partijen streven naar een hogere ambitie. Het niveau van ‘Het nieuwe normaal’ wordt de komende jaren bepaald op basis van de praktijk, namelijk de 100+ projecten bij de deelnemende partijen.

B+U 3 2021 37

KUNSTSTOF RECYCLEN

door nieuwe methode

B+U 3 2021 39

In 2050 wil ons land een volledig circulaire economie hebben: grondstoffen worden dan steeds opnieuw gebruikt en er bestaat derhalve geen afval. Kan dat?

En lukt dat ook met plastic verpakkingen van voedsel?

Nu wordt recyclebaar afval soms nog verbrand, of in een uiterste geval gestort. Daar wil de overheid in 2050 helemaal vanaf. Kunststof recyclen door nieuwe methode.

BOUW, INFRA EN TECHNIEK

H

ergebruiken van producten op basis van plastic(s) gebeurt al (deels) in de bouw en infrasector met diverse rubber- en plasticproducten. Denk daarbij aan het recyclen van bijvoorbeeld kunststof ramen, deuren, dakbedekking, kunstgrasvelden, afvoerpijpen en elektriciteitsleidingen. Hergebruik kan door onder meer het slimmer inzamelen, (her-)ontwerpen en het ook feitelijk recyclen en toepassen tot een hernieuwd product.

Een goed voorbeeld van kunststof recyclen in de bouw en infrasector is onder meer de Durofort buis, die tijdens de RIONED-dag uitgeroepen werd tot rioleringsinnovatie van 2021. De buis bestaat volledig uit ingezameld kunststof materiaal.

CHEMISCH RECYCLEN

Er waren grenzen, zeker als het gaat om gerecycled plastic dat aan de (sanitaire) wetten, wensen en eisen van bijvoorbeeld de voedingsmiddelindustrie moet voldoen. Straks kan bijvoorbeeld een kaasverpakking weer opnieuw een kaasverpakking worden door een nieuwe manier van kunststof recyclen. Bij deze nieuwe techniek wordt het kunststof van voedselverpakkingen afgebroken bij hoge temperaturen, waardoor het gerecyclede kunststof aan dezelfde kwaliteitseisen voldoet als kunststof dat van aardolie is gemaakt. Chemische recycling wordt deze methode genoemd. Bedrijven die actief zijn in recycling en de chemische industrie willen ervoor zor-

gen dat in 2030 zo’n 555 kiloton kunststof geproduceerd wordt door chemische recycling. Dat staat dan gelijk aan 10% van al het kunststof dat in ons land wordt geproduceerd. Hierdoor kan meer kunststofafval gerecycled worden en hoeft er minder te worden verbrand.

Bij chemische recycling wordt de chemische structuur van kunststofafval afgebroken en veranderd tot de oorspronkelijke bouwstenen van monomeren, polymeren of atomen, waaruit de kunststoffen bestaan. Hiermee kunnen nieuwe kunststoffen worden gemaakt, maar ook producten als chemicaliën of brandstoffen.

GOED NIEUWS

Demissionair staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur en Waterstaat) en demissionair minister Bas van ’t Wout (Economische Zaken en Klimaat) berichtten de Tweede Kamer onlangs over de gezamenlijke ambities van de sectoren.

Van Veldhoven: “Het is goed nieuws dat de sector nu met deze nieuwe methode aan de slag gaat waardoor de mogelijkheden van kunststof recycling worden uitgebreid. Met deze nieuwe manier van recyclen en de samenwerking tussen alle partijen hebben we minder nieuwe fossiele grondstoffen nodig. Dat is een belangrijke nieuwe stap op weg naar een circulaire economie.”

Van ’t Wout: “Nederland heeft de ambitie en de kans om de (Europese) vestigingsplaats te zijn voor duurzame

40 B+U 3 2021

(basis-)industrie. We hebben hier alles voor in huis, van een hoogopgeleide technische beroepsbevolking tot een gunstige ligging voor verhandeling en transport van industriële grondstoffen en goederen. Goed dat de sector deze kans pakt om zo mee te werken aan een duurzame industrie zodat Nederlandse bedrijven een koploperspositie krijgen bij het duurzaam produceren. Niet alleen de basisindustrie zelf, ook toeleveranciers van kennis en machines. Dit vergroot onze export­kansen.”

KUNSTSTOF NIET MEER VERBRANDEN

Bij de huidige manier van recyclen worden bijvoorbeeld shampooflessen vermalen tot korrels die gebruikt kunnen worden in bijvoorbeeld stofzuigers, auto’s

ondersteund kan worden. Daarom is een speciale ‘versnellingstafel’ opgericht, waar VNO-NCW de afgelopen jaren goede ervaringen mee heeft opgedaan en waaraan met alle betrokken partijen kansen en belemmeringen besproken en opgepakt worden.

KEIHARD NODIG

Voorzitter Ingrid Thijssen van VNO-NCW over de de Roadmap chemische recycling van kunststoffen: “Deze aanpak en de ambities zijn een schoolvoorbeeld van publiek-private samenwerking, zoals we die keihard nodig hebben om de uitputting van de aarde een halt toe te roepen en de overgang naar een volledig circulaire economie mogelijk te maken.”

‘Met deze nieuwe manier van kunststof recyclen en de samenwerking tussen alle partijen hebben we minder nieuwe fossiele grondstoffen nodig’ en bureaustoelen. Dit wordt mechanische recycling genoemd. Daarnaast wordt kunststof ook verbrand, ­bijvoorbeeld omdat het voor recycling ongeschikt is.

Sommige vormen van chemisch recyclen hebben veel energie nodig, omdat het kunststof tot hoge temperaturen verhit moet worden. Het is daarom belangrijk dat het gebruik van deze recyclingtechnieken gepaard moet gaan met de inzet op een klimaatneutrale industrie, op basis van CO2 vrije energieopwekking.

SAMENWERKING IN VERSNELLINGSTAFEL

De ambities van het bedrijfsleven zijn vastgelegd in een roadmap, die in samenwerking met VNO-NCW en het Versnellingshuis Nederland Circulair tot stand is gekomen. Samen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat gaan de partijen verkennen hoe dit verder

“Om chemische recycling daarbij tot volle wasdom te laten komen zijn tal van maatregelen en grote investeringen van bedrijven en de overheid nodig. Met deze roadmap in de hand kunnen we dat voor elkaar krijgen.”

Meer informatie via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

B+U 3 2021 41

GREEN GUIDE GEVELGROEN • Werkt isolerend bij warmte en kou dus energiebesparend.

• Verlengt de levensduur van gevel.

• Reduceert geluidsoverlast.

• Heeft brandvertragende werking.

• Werkt luchtzuiverend.

HUIDIGE SITUATIE

HET SYSTEEM

• Verfraaiing van straatbeeld.

• Zorgt voor leefbaarder klimaat.

• betaalbare oplossing in vergelijk met alternatieven.

• Volledig recyclebaar.

AANPLANTING

Green Guide Gevelgroen Koperweg 11M 2401 LH Alphen aan den Rijn

EINDRESULTAAT

+31 (0)172 518 913 info@greenguide.nl www.greenguide.nl

14160b

Infrastructurele oplossingen met duurzame doelstellingen

vestinfra.nl VEST Infra B.V. is een landelijk opererend aannemersbedrijf op het gebied van grond-, weg- en waterbouw met specialisaties in de (rail)infra en bodem- en tanksaneringen. Een jong en dynamisch bedrijf die u een totaalconcept kan bieden. Kijk voor onze VACATURES op www.vestinfra.nl

VEST Infra BV Biesland 19 1948 RJ Beverwijk T: 0251 745 635 E: info@vestinfra.nl 14162

Special recycling en circulariteit

Circulariteit van dakbedekkingsconstructies Wij laten geregeld vanuit de inkooporganisatie Coninko/NDA onze gedachten gaan over onderwerpen zowel online als via artikelen in de vakbladen. Naar aanleiding van oude artikelen over de manier van omgaan met circulariteit binnen de dakenbranche lijkt het ons weer een mooi moment om de huidige stand van zaken op het gebied van circulariteit te peilen. Als branche zijn wij enige jaren geleden een weg ingeslagen om het dak vanaf 2030 in zekere mate circulair te krijgen. Initiatieven van producent en uitvoerende sector zijn vanuit ideeën vol enthousiasme gestart met als thema toekomstige circulariteit. Hoe is de huidige stand der techniek op dit gebied?

De meeste uitvoerende dakdekkersbedrijven zijn zeker nog niet volledig bezig met het bewandelen van circulaire wegen. Sterker nog, de realiteit is dat de dakenbranche nog volop aan het werk is. De orderportefeuilles zijn in onderhoud zeer goed gevuld ondanks de Covid-19 crisis en na immuniteit middels de vaccinatie zal naar verwachting vanwege onze verveelvoudigde reislust ook de stikstof- en fijnstofproblematiek weer al onze aandacht opeisen. En de huidige grondstofcrisis met als maar sterk oplopende inkoopprijzen in de bitumen, PIR, EPS en kunststof dakbanen vergt nu alweer onze volledige aandacht op. Hoe is het nu gesteld met de circulariteit van de dakbedekkingsconstructie neemt u even mee naar ‘Hoe ERIK STEEGMAN DIRECTEUR NDA is de huidige stand der techniek van circulariteit?’

meer met circulaire marketing van doen had dan werkelijk een nieuw ingeslagen weg betekende richting standaardisering van circulair denken. Als wij nu terugkijken, zijn al de stappen die wel genomen zijn niet voor niets geweest, maar we hebben nog een lange weg te gaan. Ik verwacht ook niet dat de traditioneel ingestelde dakenbranche het voortouw neemt om de wereld voor onze toekomstige generaties te redden.

W

at is de huidige stand van zaken en waar moeten we nog een schepje bovenop doen? Ruim twee jaar geleden heb ik de initiatieven omschreven die binnen de dakenbranche waren of werden ontwikkeld. Ik merkte toen op dat nog (lang) niet alles was ingericht op circulariteit en dat menig nieuw product

Maar goed, er is een groot verschil tussen het er niet over hebben en toch over blijven praten. Elk goed voorbeeld betekent een klein stapje richting circulariteit. Wij hebben al geschreven over Early Adapters, nieuwe producten, nieuwe technieken en nieuwe inzichten die tonen hoe wij onze werkwijze kunnen veranderen. De maatschappelijke roep om steeds meer aandacht te geven aan >

online agenda in en voor de

symposia

bouw-en infrasector webinars

congressen vakbeurzen conferenties

seminars lezingen

24

bouwkalender

Op bouwkalender.nl worden alle vakevenementen ontsloten voor de professionals in de woning- en utiliteitsbouw en de weg- en waterbouw 14159

> circulariteit groeit en de stip op de horizon om dat met elkaar vast te leggen blijft staan.

Bekijken we de producenten van dakmaterialen in relatie tot circulariteit, dan is de bitumenindustrie duidelijk bezig om nieuw snijafval en schoon ontmantelde daken in te zamelen voor hergebruik in nieuwe dakbanen. Weliswaar nog steeds op beperkte schaal en vanuit enkele bekende produ-

centen, maar er gebeurt wel wat. Vanuit een bredere inzet van de overkoepelende producenten zijn er in België en Nederland via de organisatie ProBitumen (overkoepelende producenten van bitumen dakbanen) vervolginitiatieven, die zich verder gaat inzetten voor circulair bitumen. De Belgische producent zoals Derbigum geeft aan dat naast het snijafval, wat al jaren vanuit Nederland wordt ingenomen, de grenzen ook opengaan voor schone ontmantelde materialen.

Met nul procent nieuwe grondstoffen; de ontwikkeling van 100% circulair asfalt door Dura Vermeer.

Er wordt weer geïnvesteerd in middelen, machinerie en een nieuwe fabriek, omdat het rendabel is materialen in te zetten richting de wegenbouw en wellicht binnenkort ook richting opdrachtgevers zoals Rijkswaterstaat. Ook de EPDM markt zal zich meer en meer ontwikkelen richting systemen die duurzaam op het dak kunnen blijven met ook vanwege gemakkelijke en onafhankelijke

verwerkings- en bevestigingsmethodieken, na jaren weer eenvoudig ontmanteld kunnen worden (zie recent verschenen artikelen in B+U, jaargang 53 nummer 1 over het EPDM inductiesysteem). Binnen de kunststofbranche van PVC, TPO en andere kunststoffen zoals PIB zullen terugnamegaranties ervoor kunnen gaan zorgen dat dit materiaal niet in de verbrandingsoven terecht komen.

Initiatieven van verschillende producenten via bijvoorbeeld Roofcollect in Duitsland, waar oude kunststof wordt omgezet naar verschillende plaatmaterialen, zijn in Nederland

nog enigszins ‘ver van onze bed show’. Ook de beperkte schaal waarin oude kunststof daken worden ontmanteld in plaats van gesloopt. Organisaties zoals Roof2Roof en Roof2Road blijven actief om grotere hoeveelheden schoon afval van ontmantelde bitumen daken in te nemen en scoren de ene na de andere wereldprimeur. Afgelopen december werd de primeur bekend dat binnen de infrasector via Dura Vermeer volledige circulair asfalt is ontwikkeld.

Fotomateriaal: Productie Recycling Derbigum Belgie.

46 B+U 3 2021 VAN DER WAL SLOOPWERKEN BV

Van der Wal Sloopwerken Van der Wal Sloopwerken staat voor; Veilig, vakkundig en circulair slopen met visie en precisie. Al meer dan 50 jaar staat Van der Wal klaar voor haar opdrachtgevers met Joure als uitvalsbasis. Actief in circulaire sloopwerken, asbestsanering, recycling, verkoop, brandschade en calamiteiten.

V

an der Wal Sloopwerken, Asbestsanering en Recycling gevestigd aan de Haskerveldweg 2 te Joure heeft na haar oprichting in 1964 al meer dan 50 jaar ervaring in de branche. (Circulair) slopen met visie en precisie. Begonnen als klein lokaal bedrijf, is Van der Wal door de jaren heen uitgegroeid tot een landelijk opererende onderneming, die past in het doel dat de rijksoverheid stelt om in 2050 een volledig circulaire economie actief te hebben.

In de loop der jaren is Van der Wal naast sloopwerk ook gespecialiseerd in asbestsanering en recycling. Geen opdracht is hen te complex of ingewikkeld door de opgedane kennis met de diverse sloopmethodieken.

WETGEVING, NORMEN EN STANDAARDEN

Van der Wal is in het bezit van het ISO 9001, VCA**, sloop (SVMS007) en asbest (SC-540) certificaat en is tevens gespecialiseerd in het verwijderen van Chroom-6. Daarnaast is Van der Wal een erkend leerbedrijf.

MISSIE EN VISIE EN DOELSTELLING VAN VAN DER WAL

Van oudsher is Van der Wal Sloopwerken, Asbestsanering en Recycling een familiebedrijf met een stevige en duidelijke missie. “Slopen

met visie en precisie”. Door de vele ontwikkelingen in zowel de bouw- als de sloopsector heeft de slogan in de afgelopen jaren een andere dimensie en invulling gekregen. De visie en precisie waarmee sloop- en saneringswerkzaamheden worden uitgevoerd is gelijk gebleven, alleen de omgang met vrijkomende materialen en de inzet van milieuvriendelijk materieel is toegenomen.

Van der Wal wil op een maatschappelijke verantwoorde wijze het effect van hun handelen op maatschappij en milieu beheersen en daarmee een bijdrage leveren aan een duurzame samenleving, waarbij er een goede balans is tussen mens, aarde en opbrengst.

Van der Wal beschikt over de benodigde kennis en heeft ruime ervaring op het gebied van sloopwerkzaamheden en recycling. Daarnaast zijn zij zich ook bewust van het milieu en duurzaam materiaalgebruik. Door de ervaring zien zij nieuwe mogelijkheden in circulaire oplossingen. De milieubelasting is al fors en aangezien er onvoldoende grondstoffen uit de natuur gehaald kunnen worden om ons welvaartsniveau te handhaven, ziet Van der Wal andere mogelijkheden.

De grondstoffen die ontmanteld worden uit gebouwen worden hergebruikt.

Van der Wal heeft als ambitie en doel om duurzaamheid een integraal onderdeel te laten zijn van projecten waarbij we voortijdig betrokken worden. Samenwerking met betrokken partijen is in hun ogen de sleutel tot succes.

VAN DER WAL SLOOPWERKEN BV B+U 3 2021 47

TOEKOMST

Behalve voor haar eigen handelen op het gebied van duurzaamheid wil Van der Wal daarnaast tot een nog betere samenwerking komen met haar opdrachtgevers, opdrachtnemers, leveranciers en omgeving.

Men wil graag deel uitmaken van het specificatie- en ontwerpproces. Een proactieve houding en intensieve betrokkenheid is daarbij van noemenswaardig belang. Al in een zo vroeg mogelijke fase moet nagedacht worden over de voor duurzaamheid relevante sloopaspecten welke circulair kunnen worden toegepast in de nieuwbouw om op deze wijze de kosten qua sloop te reduceren.

Een essentiële voorwaarde voor deze manier van werken is dat duurzaamheid wordt gezien als een meerwaarde, een opbrengst factor in plaats van een kostenpost.

Duurzaamheid kan leiden tot besparingen in aanleg en exploitatie, maar ook waarde toevoegen aan een GWW-project en de omgeving (waardecreatie). Waardecreatie wordt gestimuleerd door creëren van ruimte voor innovatieve duurzame oplossingen. De duurzame meerwaarde wordt zichtbaar gemaakt binnen projecten waarbij sloop (ontmanteling) in onze ogen een voorloper moet zijn.

MARKT EN OPDRACHT­GEVERS

Van der Wal is door haar werkwijze en ervaring een essentiële schakel in het circulair slopen.

We werken graag proactief en adviseren en ondersteunen onze opdrachtgevers in het proces van circulair slopen. Van der Wal wordt ingeschakeld voor advies, coördinatie en uitvoering van uiteenlopende projecten. We werken voor overheden, woningcorporaties, aannemers, projectontwikkelaars en verzekeraars.

Met betrokken partijen wordt met pilotprojecten kennis opgebouwd.

Een voorbeeld hiervan is het project welke samen met woningstichting Accolade werd uitgevoerd.

In Joure werden 15 woningen circulair gesloopt en er werden achtereenvolgend 16 energiezuinige huurwoningen terug gebouwd.

De circulaire sloop was voor de opdrachtgever een pilotproject om inzichten te krijgen in de mogelijkheden van circulaire en duurzame

VAN DER WAL SLOOPWERKEN BV

Haskerveldweg 2 8501 ZE Joure

sloop. Het doel is om de oude bouwmaterialen zoveel mogelijk hoogwaardig her te gebruiken. Om dit te realiseren zijn veel onderdelen van de woningen handmatig gedemonteerd en gesorteerd om afgevoerd te worden naar het terrein van Van der Wal. Hier beschikken wij, naast een recycling afdeling, over een terrein van circa 2.500 m2 vol met circulaire en duurzame tweedehands bouwmaterialen voor de particuliere en de zakelijke markt.

Door met visie en precisie de werkzaamheden uit te voeren kunnen we circa 97% van de vrijkomende materialen circulair hergebruiken, zie onderstaande afbeelding betreffende het pilotproject in samenwerking met woningstichting Accolade.

T. 0513 - 416 600

info@wal-sloopwerken.nl www.wal-sloopwerken.nl

48 B+U 3 2021

Betonbewerking BV

ONDERZOEK DE AANWEZIGHEID VAN ASBEST! Gespecialiseerd in het uitvoeren van ‘niet alledaags’ werk!

AMOS MILIEUTECHNIEK B.V. asbestinventarisatie | asbestanalyse | bodemonderzoek

• • • • •

Koppensnellen Diamant boren en zagen Hak- en sloopwerk Boucharderen Luchtboren

• • • •

Palen kraken Asfaltzagen Gritstralen Wandzagen

Van der Maden Betonbewerking BV Tel: 0172-604 922 / 06-54 74 77 73 E-mail: info@vandermadenbetonbewerking.nl

T: 030-241 24 25 inventarisatie@amos.nl • www.amos.nl

14063

Stelt u hoge eisen aan professionaliteit in de uitvoering, maar ook in alle stadia daarvóór en daarná?

Stelt u hoge eisen aan professionaliteit in de uitvoering, maar ook in alle stadia daarvóór en daarná?

IJzerman Bouw en Techniek B.V. staat voor u klaar en gaat geIJezenrm uiatndaBgoiunwg eunit Tdeechwneiegk! B.V. staat voor u klaar en gaat

Strapitec

Diamond collection

verlichtingsprojecten

14011

geen uitdaging uit de weg!

Wij zijn specialist in: W✓ ij zijN nisepuew cibao lisutw in:en upgraden van datacentra ✓ Nieuwbouw en upgraden van datacentra ✓ Upgraden van kunstwerken/civiele objecten ✓ Upgraden van kunstwerken/civiele objecten ✓✓ PPrroojjeeccttm maattiiggeevveerbrb uw ouow inginegnebninbniennne dn e udteiliu tetiitliteit Waaaarm rmee ekuknunnennewnijwúijhúelpheenlp?en?

W

Zijdepark 20-21 Zijdepark 20-21 2935 LB Ouderkerk aan den IJssel 2935 LB Ouderkerk aan den IJssel

0180 63 73 56 0180 63 73 56 info@ijzermanbouwentechniek.nl info@ijzermanbouwentechniek.nl www.ijzermanbouwentechniek.nl

www.ijzermanbouwentechniek.nl

14073b

Strapitec BV Kazemat 7 3905 NR Veenendaal +31 (0)318-555525 +31 (0)6-11271981 14113

METING IN UITVOERING B+U 3 2021 49

De praktijksituatie nauwkeurig vastgelegd en deskundig advies Landmeetkundig bureau Meting In Uitvoering voert alle conventionele landmeetkundige werkzaamheden uit. En met meer dan dertig jaar ervaring zijn de experts ook graag betrokken bij projecten die net even afwijken of moeilijk zijn. Probleemoplossend denken en werken is kenmerkend voor het laagdrempelige, flexibele bedrijf met korte communicatielijnen.

S

ommige klanten van Meting In Uitvoering vertrouwen al dertig jaar op de kwaliteiten van directeur Hans ten Brink en zijn team. Meting in Uitvoering is sterk in funderingsinspecties, het inzichtelijk maken en in kaart brengen van de heipalen. Veel van deze activiteiten vinden plaats in Amsterdam voor diverse ingenieursbureaus, maar ook funderingen in andere steden worden onderzocht.

Ook wordt het bedrijf veel ingezet voor de kadastrale, ‘rijdende rechter’ metingen. Gebouwen monitoren op verzakking is tevens een van de veel voorkomende werkzaamheden die door heel Nederland worden uitgevoerd.

Meting In Uitvoering helpt u op een professionele wijze bij het beantwoorden van uw vragen. De experts zijn uw betrokken partner die metingen nauwkeurig uitvoeren en u voorzien van deskundig advies.

DOORGAAN

Landmeetkundig bureau Meting In Uitvoering is opgericht in 2012 door Hans ten Brink en Roemer Schoenmaker. Roemer en Hans werkten meer dan twintig jaar samen als compagnons en maatjes. Het was dan ook een groot verlies toen Roemer eind 2017 na een kort ziekbed overleed. Hans zet het bedrijf voort met de gedachte ‘We zullen hem trots maken op het bedrijf.’ Nu zijn er vier fulltime mede-

METING IN UITVOERING

Wateringweg 109 2031 EG Haarlem

werkers en gemiddeld twee ZZP’ers die voldoen aan de hoge eisen die Meting In Uitvoering stelt aan de medewerkers. Het in NoordHolland gevestigde bedrijf werkt landelijk en veel in samenwerking met collega bedrijven.

ONZE PROJECTEN: Enkele projecten waarbij Meting In Uitvoering het afgelopen jaar betrokken was met landmeetkundige werkzaamheden: De Jisper Kerk te Jisp iov een stichting Oude-vrouwenhuis / Kloosterpoort te Hoorn iov een stichting Schaft- en badgebouw Nirwana te Amsterdam iov een ingenieursbureau Stadhuisplein 1 te Leiden iov een aannemer NS Station te Zaandam iov een technisch bureau Theater “De Krakeling” te Amsterdam iov een ontwikkelingsmaatschappij Voormalig Sterrencollege aan de Verspronckweg te Haarlem iov een ingenieursbureau Woningcomplex “Rosehaghe” te Haarlem iov een ingenieursbureau De Bakenesserker te Haarlem iov een monumentenbehoud maatschappij De Bavokerk te Haarlem iov een ecologisch adviesbureau Muziekcentrum “De Melkweg” te Amsterdam iov een ingenieursbureau Rijckelui’s Haringvliet te Rotterdam iov een geotechnisch adviesbureau

T. 023 - 727 12 51

E. info@miu.nu I. www.miu.nu

50 B+U 3 2021

14120

14186

ALLES WAT MET ASFALT TE MAKEN HÈT, ONDER ÉÉN PET

PERSONEEL EN MATERIEEL

Gevel- en Damwandreiniging Kuijntjes Infra B.V. Van Heemstraweg 1 5305 TA ZUILICHEM T. 06 - 105 84 759 E. info@kuijntjesinfra.nl I. www.kuijntjesinfra.nl

T&T Wandenwassers 06-51159878 / 06-53781310 Info@wandenwassers.nl, Schansweg 3, 5374 NR, Schaijk

www.wandenwassers.nl

14140

14146

KIES VOOR ENERGIETECHNIEK De campagne Power up the planet!, bedoeld om jongeren te motiveren voor een studierichting in de energietechniek te kiezen, is gestart. Het is een samenwerking van energiebedrijven, vakbonden en het O&O-fonds NWb en richt zich in eerste instantie op VMBO’ers die zich oriënteren op een vervolg MBO-opleiding. De netwerkbedrijven willen deze leerlingen en hun ­ouders laten zien hoe je met een baan in de energietechniek zelf een bijdrage kunt leveren aan een schonere wereld.

Marinika Knoef, programmamanager, licht toe: “De netwerkbedrijven slaan hiermee

hun handen ineen om nieuw technisch ­talent te vinden en ze te helpen om dit verder te ontplooien. Er wordt jammer genoeg nog steeds te weinig gekozen voor banen in de techniek. Daarom laten we diverse voorbeelden zien van banen die je als mbo’er in de energietechniek kunt vervullen.”

“We willen de jongeren laten zien dat zij een bijdrage kunnen leveren aan een schonere wereld door in de energie te werken en geven daarvan concrete voorbeelden die tot hun verbeelding spreken. Denk bijvoorbeeld aan een baan als monteur van elek-

trische scooters of auto’s, of als installateur van zonnepanelen.”

Lees meer via de QR-link of op www.bouwenuitvoering.nl

52 B+U 3 2021

RUIM 95 MILJARD EU FINANCIERING

voor onderzoek en innovatie met Horizon Europe

54 B+U 3 2021

TELECOM & INFRATECHNIEK Rutherfordweg 51, 3542 CN Utrecht hans.jonkers@infracomms.nl

06-50294274 14057

STERK IN MULTI DICIPLINAIRE DIENSTVERLENING

Bouw en afbouw support - Installatie support - Projectverlichting Specialistische reiniging - Gevelreiniging - Vastgoed onderhoud

06 117 147 17

info@A-TSS.com www.A-TSS.nl Nijverheidstraat 31 AA 1135 GE Edam-Volendam 14165

WIJ LEVEREN O.A. DE VOLGENDE MOTOREN;

• PERKINS • FTP (IVECO) • VOLVO PENTA

LEVERBAAR IN STAGE 5

• DEUTZ • YANMAR • MITSUBISHI 14178

CGM POWER - ZAANDAMMERWEG 14, 1566 PG ASSENDELFT, NOORD-HOLLAND

+31 (0)85 077 78 60 | INFO@CGMPOWER.NL | WWW.CGMPOWER.NL

GW W / BE STR ATING RIOLERING / BETONWERK

BESCHOEIING / SLOOP

www.bl-infra.nl

B&L Infra B.V. 06 - 537 158 38 info@bl-infra.nl

14157

B+U 3 2021 55

Tot en met 2027 kunnen Nederlandse innovatieve ondernemers en onderzoekers een beroep doen op financiering vanuit het nieuwe onderzoek- en innovatieprogramma Horizon Europe.

Het programma is gericht op de ontwikkeling van nieuwe technologieën voor uitdagingen als mobiliteit, de energietransitie, digitalisering et cetera.

H

et kabinet gaf onlangs het officieuze Nederlandse startsein voor Horizon Europe met een digitale bijeenkomst waaraan bijna duizend ondernemers, wetenschappers, onderzoekers en overheden deelnamen.

KANSEN DOOR DE FINANCIERING

Het programma biedt onderzoekers de kans hun baanbrekende onderzoeksprojecten uit te voeren, kennisinstellingen en bedrijven om internationaal samen te werken aan grote maatschappelijke vraagstukken en innovatieve ondernemers om hun internationale ambities waar te maken.

KENNIS EN GROEI VERSNELLEN

• CEAD, dat ontwikkelde een unieke 3D-printertechnologie waarmee bijvoorbeeld 3D kunststof composieten voor voer- en vaartuigen worden gemaakt.

• Een ander voorbeeld is het Twentse bedrijf 4Silence dat innovaties ontwikkelt, zoals een betonnen bak gekoppeld aan het wegdek en een mini-geluidsscherm, om de geluidsoverlast van wegen en spoor te verminderen.

• Het project Tracking of Plastic in our Seas (TOPIOS) ontving een zogenoemde European Research Councilbeurs. Hiermee kon een team onderzoek doen naar plastic vervuiling op zee. Het uiteindelijke doel van TOPIOS is om een 3D-kaart te maken die inzicht geeft waar de plasticvervuiling in de oceanen terecht komt.

De komende zeven jaar is er dertig procent meer financiering beschikbaar voor Europese ondernemers en onderzoekers om te werken aan het vergroten van wetenschappelijke kennis en het versnellen van economische groei. Demissionair staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken en Klimaat): “Dit innovatieprogramma is van groot belang. Het gaat om slim economisch herstel vanuit de coronacrisis én het is een cruciale basis voor het versterken van onze kennis en het creëren van de banen en inkomsten in de toekomst.”

VOORBEELDEN HORIZON EUROPE

Ons land haalde uit het onderzoek- en innovatieprogramma Horizon 2020, dat liep van 2014 tot en met 2020, tot nu toe circa vijf miljard euro en voert daarmee de EU-ranglijst per inwoner aan.

Mede door financiering vanuit Horizon 2020 zijn innovatieve scale-ups verder gegroeid, zoals:

INFO Meer over Horizon Europe en praktijkvoorbeelden zijn te vinden bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl)

56 B+U 3 2021

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron, platform en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouw-, infra- en technieksector. Hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nuts­b edrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middel­b aar en hoger ­technisch ­onderwijs, openbaar vervoers­bedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

Voor cultuurtechnisch werk en groenvoorziening

ONLINE

www.bouwenuitvoering.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

• • • • •

Ronald van Bochove, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Erik de Jong, Emile Koeman, Jolanda Linschoten, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Gerard Vos.

Waterbouwkundige werken Snoeiwerk / Bosbouw Duikers reinigen Maaien Onderhoud watergangen

HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER

GEBR. TOLENAARS B.V. Transportstraat 5, 4283 JL Giessen T. 0183 - 403 863 E. info@gebr-tolenaars.nl

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl VCA*2008/5.1 ISO 9001:2015 CO 2 prestatieladder trede 3

www.gebr-tolenaars.nl

14183

ABONNEMENTEN

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d ­ oelgroep*

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: admin@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl

www.miu.nu

AANSPRAKELIJKHEID

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec­tuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2021 APR Media Groep BV.

ISSN - 0921 - 1667 14133

4

Haskerveldweg 2 | 8501 ZE Joure | 0513 416 416 600 600 Haskerveldweg 2 | 8501 ZE Joure | 0513

www.wal-sloopwerken.nl www.wal-sloopwerken.nl

14197

1

Het muzikale talent van je kinderen koesteren en tegelijkertijd de buren te vriend houden is hele kunst. Het geheim om dit voor elkaar te krijgen: ervoor zorgen dat je woning de juiste deuren heeft.

De allereerste deur die we maakten was een brandwerende deur. Dat was in 1942. De deuren die we sindsdien maken, dienen allemaal een belangrijk doel. Zo maken we deuren die inbraak- en geluidswerend zijn, geen

tocht en sigarettenrook doorlaten en zelfs deuren die bestand zijn tegen felle branden en giftige dampen. Om ervoor te zorgen dat iedereen prettig en veilig kan leven.

Ons bedrijf heeft óók een duidelijk doel: u helpen met alles wat er nodig is om ervoor te zorgen dat u de juiste woningtoegangsdeuren krijgt die aan alle eisen voldoen.

Lees meer op daloc.nl/wooncomfort

14195b