Bouw en Uitvoering 3-2020

CIRCULAIR DRENTHE

VSK TERUGBLIK BOUW TOT 2024 DUURZAME GWW

DIGITALISERING NU

BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 52 - 3 2020 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

Ben jij Ready voor Het Nieuwe Verwarmen?

Focus op Topprestaties. Allround in Verwarmen en Koelen.

14118

TOEKOMST VOOR TECHNIEK IN DE SAMENLEVING Onze samenleving over 20 jaar. Hoe zou die er uit kunnen zien? Welke rol zal de technische sector dan spelen? Die vragen zijn uitgangspunt van SCENARIO2040, een studie waarvan Techniek Nederland de uitkomsten presenteerde. De studie combineert ontwikkelingen die vandaag al zichtbaar zijn met de visies van diverse experts.

Techniek Nederland wil met SCENARIO 2040 de technische sector, de politiek, het onderwijs en andere betrokken partijen uitdagen om na te denken over de consequenties van technische ontwikkelingen en beleidskeuzes. Zij, samen met de strategische partners OTIB, ISSO en TVVL, zien de scenariostudie als een basis voor gesprekken

met onder meer overheden, vakbonden, onderwijskoepels en partners in de keten.

In die gesprekken wil de techniekkoepel maatschappelijke uitdagingen koppelen aan wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen.

In SCENARIO2040 zijn twee scenario’s uitgewerkt die sterk uiteenlopen. Het eerste heet ‘De vlucht vooruit’. Daarin blijft het huidige economische model overeind en geldt welvaartsgroei als hoogste doel. ­Economische marktinstrumenten en technologie moeten in dit scenario een uitkomst bieden voor de maatschappelijke uitdagingen. In de tweede toekomstschets, ‘Green New Deal’, gaat het roer om.

­ elzijn van mens, natuur en milieu staan W in dit scenario centraal en het belangrijkste doel is om de schade aan de planeet zoveel ­mogelijk te herstellen.

In tegenstelling tot CONNECT2025 is ­S CENARIO2040 gebaseerd op scenariodenken. Bovendien kijkt het nieuwe rapport over een langere periode vooruit.

INHOUD

10 GWW-sector lekker bezig, maar moet nog flink aan de bak Hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid Jan Rotmans vertelde onlangs de GWW-sector over waar ze met hun Green Deal staan.

‘Veranderen en systeem om: Het moet sneller, anders en beter’

B+U 3 2020 3

‘We willen circulariteit in het DNA mee gaan nemen’ Pilot Drenthe Woont Circulair 31 consortia schreven een visiedocument, daarbij waren 175 bedrijven betrokken. Anne Struiksma mag zich met het consortium Trias Argentariae een van de winnaars noemen van de wedstrijd ‘Drenthe Woont Circulair’.

16

22 VSK 2020 - De tijd na de cv-ketel De grootste installatievakbeurs van NL - de VSK 2020 - trok ruim 36.000 bezoekers naar de Jaarbeurs. Een lichte groei ten opzichte van de editie twee jaar geleden. We deden een rondje beursvloer.

‘We spreken velen die meer willen weten over de investering en werking van een warmtepomp’

B+U 3 2020 5

26 Bouwsector 2020-2024 We spraken met Martin Koning, senior onderzoeker bij EIB over groei, kansen en verwachting.

Digitalisering in andere tijden Weken voordat Corona voet aan wal zette in NL, sprak Ben van de Burg en voorspelde: ‘Over twintig jaar zien we 2020 als het jaar waarin het e-learning en teleconferencing definitief doorbrak.’

Krijgt hij gelijk …?

MEER GROENE ELEKTRICITEIT In 2019 is in Nederland achttien procent meer elektriciteit uit hernieuwbare bronnen ­opgewekt dan een jaar eerder.

In 2018 bedroeg de toename elf procent. Vooral de elektriciteitsproductie uit zonne-energie nam in 2019 toe.

64

30 EN VERDER

FOTOPAGINA ............1+8+44+56 NDA ARTIKEL ......................... 37 BEDRIJFSINFO........................ 41 COLOFON............................... 64

6 B+U 3 2020

VIRUS

REDACTIONEEL

Bijzondere tijden vragen om bijzondere maatregelen. Op het moment dat dit nummer van

Bouw en Uitvoering op de mat valt, is de wereld in de ban van het coronavirus. Daarom geen regulier redactioneel, maar een in een aangepaste vorm.

Tijdens het ontstaan van Bouw en Uitvoering nummer 3 werd de impact van het coronavirus met de dag duidelijker. De stand van zaken nu, er is grote onzekerheid over hoe groot de schade aan de economie zal zijn en de impact hiervan voor de bouwsector. Waar veel sectoren stil vallen daar wordt momenteel gelukkig nog doorgebouwd - weliswaar met gepaste afstand.

Taco van Hoek van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) voorzag het direct al

aan het begin van de coronacrisis: “Het effect van corona op de bouwsector valt niet te onderschatten. Er is meer aan de hand dan een lichte afname van projecten.”

Het samenstellen van nummer 3 is deels met de realiteit van die voor de coronacrisis

gemaakt. Gelukkig hebben we een drukbezochte site (www.bouwenuitvoering.nl) waar

we wel dagelijks verslag kunnen doen van de gevolgen van het coronavirus. Maar Bouw en Uitvoering zou Bouw en Uitvoering niet zijn als we dit ongemerkt voorbij hadden laten gaan.

Want een tendens viel al snel op toen de coronacrisis losbarstte… de stand der techniek.

Zo goed en kwaad als het kan, proberen we te werken als voorheen en communiceren we nu via onze devices met elkaar. De digitale mogelijkheden, die er vaak al jaren zijn, worden

nu ook echt veelvuldig ingezet. Op pagina 28 laten we mensen aan het woord die al wat langer digitaal aan de weg timmeren en passeren enkele digitale diensten de revue.

Weken voordat het coronavirus voet aan wal zette in Nederland, sprak voormalig

topschaatser Ben van de Burg op BNR Nieuwsradio over Covid-19 en de digitale versnelling.

Hij keek in zijn glazen bol en voorspelde: ‘over twintig jaar zien we 2020 als het jaar waarin het e-learning en teleconferencing definitief doorbrak.’ En daar zou hij zomaar eens gelijk in kunnen krijgen.

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

B+U 3 2020 7

Wilt u etensluchtjes en geschreeuw uit het trappenhuis tegenhouden?

14098a

HEO BOUWSYSTEEM OOK VERZEKERBAAR VIA ENERGIE PRESTATIE GARANTIE BOUWGARANT HEO is een geïntegreerd bouw- en installatiesysteem en een initiatief van ATAG Verwarming, Duco Ventilation & Sun Control, Jaga, Kingspan Insulation, Kingspan Unidek en Ubbink. Uitgangspunt is een optimale balans tussen betaalbaarheid en prestaties van de woning door bouwkundige en installatietechnische maatregelen op ­elkaar af te stemmen.

Naast SWK biedt nu ook BouwGarant een unieke Energie Prestatie Garantie op het HEO-systeem. Deze is op maat naar de ­individuele woonsituatie van de toekomstige bewoner. SWK en BouwGarant gaan daarbij niet uit van klimaatgemiddelden maar van gemeten weervariabelen. Door big data krijgen corporaties en huiseige-

naren een harde en verzekerde garantie op de gebouwgebonden prestaties van de woning. Wanneer een bouwondernemer onverhoopt in financiële problemen raakt, kunnen bewoners of corporaties een beroep doen op de verzekeraars BouwGarant en SWK. Deze Energie Prestatie Garantie kunnen deelnemers van BouwGarant en SWK aanbieden wanneer zij voldoen aan extra ­eisen bovenop de algemene eisen voor deelnemers.

Kopers hebben met de garantie de zekerheid van een lage energierekening en van een lagere hypotheeklast. Dankzij het certificaat kunnen geldverstrekkers 25.000 euro

buiten beschouwing laten bij het vaststellen van de financieringslast. Dit geldt voor alle hypotheekverstrekkers en is vastgelegd in de Tijdelijke regeling hypothecair krediet.

Meer informatie en een White paper over Kwaliteitsborging en Energie Prestatie Garantie via de QR-code op deze pagina.

Kies een voordeur die beschermt tegen geluid en inbrekers.

En de geur van de gebakken hamburgers van de buurman.

Een Zweedse veiligheidsdeur van Daloc is geen gewone woningtoegangsdeur. Deze maakt het een inbreker vrijwel onmogelijk om binnen te komen. De deur is minimaal 30 minuten bestand tegen giftige brandgassen en brand.

Bovendien worden zowel geluiden als ongewenste geuren uit het trappenhuis buitengehouden.

Lees meer op daloc.nl/wooncomfort

14098b

B+U 3 2020 11

GWW-SECTOR LEKKER BEZIG MAAR MOET NOG FLINK AAN DE BAK

B+U 3 2020 13

Hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid Jan Rotmans was naar Breukelen getogen om de GWW-sector te vertellen over waar ze met hun Green Deal staan. Een verslag.

TEKST GERARD VOS

G

reen Deals hebben als doel om de transitie naar een duurzame economie te versnellen.

Inmiddels zijn er in Nederland meer dan tweehonderd. Een van de meest succesvolle is de Green Deal GWW (Grond- weg- en waterbouw). Om de werkwijze en de blik richting toekomst wat scherper te krijgen werd Jan Rotmans, hoogleraar transitie aan de Erasmus Universiteit, uitgenodigd.

Tijdens de bijeenkomst in het langs de A2 gelegen Hotel Van der Valk in Breukelen viel Rotmans meteen met de deur in huis. “Ik ben geen fan van Green Deals.” Rotmans heeft er in opdracht van het ministerie van Economische Zaken 150 Green Deals geëvalueerd. “Bij tien procent heeft het geleid tot een doorbraak, maar twintig procent is nog geeneens op gang gekomen. De rest hing er tussenin. Het is moeilijk om concreet te meten wat de voortgang is.”

HET NIEUWE NORMAAL

Rotmans schetst deze middag een beeld over de transitie naar een circulaire economie en begint met een stand van zaken. Er komt nogal wat op ons af als het gaat om klimaatverandering, vertelt Rotmans. “Grootste oorzaak is de opkomende verstedelijking en de landbouw. De mensen veranderen het klimaat op aarde. Het gaat vijfhonderdduizend keer sneller dan van nature.”

Weersextremen zijn het nieuwe normaal, vertelt Rotmans. “Januari 2020 was drie graden warmer dan gemiddeld. Eén jaar zegt niks, maar we zien die temperatuurstijging nu al dertig jaar achter elkaar. En dat leidt tot droogtes, overstromingen, hittegolven en orkanen.

We hebben nog tien jaar om er echt iets aan te doen,

vertelt Rotmans met ondersteuning van het rapport van het VN-panel. “Anders moeten we accepteren dat er klimaatverandering optreedt die in alles extreem te noemen is.”

INGRIJPENDE TRANSITIE

De gww-sector wacht een lastige, ingrijpende transitie. “We zijn een dichtbevolkte delta met een hoge mate van infrastructuur en economische activiteiten met natuur in de buurt. We lopen nu tegen de grenzen aan. Voor wat betreft klimaat, CO2-uitstoot, voor wat betreft milieu, PFAS en stikstof en voor wat betreft natuur, biodiversiteit. Afgelopen zomer was slechts een voorproefje. Als de GWW-sector niet fundamenteel gaat ingrijpen, dan sta je ieder jaar voor de rechter. Dan weer vanwege CO2, dan weer vanwege PFAS, dan weer vanwege biodiversiteit. We moeten onderkennen dat als we gaan bouwen en ontwikkelen dat dat in lijn met natuur, klimaat en het milieu moet zijn. Om te veranderen moet het systeem om. “Het moet tien keer sneller, het moet anders en beter.”

De Green Deal GWW kent vier praktische transitielijnen (zie kader). Bij de GWW-deal gaat het eindelijk over het proces zelf. Het gaat niet over een product of dienst, constateert Rotmans blij. “Ik zie wel meer dan honderd partijen die hieraan deelnemen. Zelf ben ik voorstander van een smal draagvlak. Maar knap dat je dat kunt mobiliseren. Goed ook om bij de planontwikkeling al te beginnen met het kwantificeren van duurzaamheid. De transitielijnen zijn goed. Het zachte deel is geslaagd.”

Maar er zijn ook kanttekeningen. Rotmans: “Het bestaat toch niet dat in 2020 opdrachtgevers duurzaamheid

14 B+U 3 2020

GWW TRANSITIEPADEN

1

TRANSITIE 1 - Van kosten naar waarde Een essentiële voorwaarde voor de transitie is dat duurzaamheid wordt gezien als een meerwaarde, een opbrengst in plaats van een kostenpost. Duurzaamheid kan leiden tot besparingen in aanleg en exploitatie, maar ook waarde toevoegen aan een GWW-project en de omgeving (waardecreatie). Waardecreatie wordt gestimuleerd door creëren van ruimte voor innovatieve duurzame oplossingen. De duurzame meerwaarde wordt zichtbaar gemaakt binnen GWW-projecten.

2 3 4

TRANSITIE 2 - Van reactief naar proactief Duurzaamheid moet ‘business-as-usual’ zijn. Dit vergt een proactieve houding van de bij een GWW-project betrokken medewerkers (cultuur) op alle niveaus in de organisatie, en een proactieve houding tussen betrokkenen onderling. Het vraagt om het begrijpen van elkaars belangen, verantwoordelijkheden en behoeften en het actief uitdragen van ervaringen en successen.

TRANSITIE 3 - Van uniek naar uniform De Aanpak Duurzaam GWW helpt om op een uniforme en systematische manier de juiste processtappen te zetten. Door duurzaamheid te verankeren in de bedrijfsprocessen geven partijen binnen de GWW-sector op een zelfde manier invulling aan duurzaamheid in projecten en zijn verwachtingen vooraf duidelijk.

TRANSITIE 4 - Van alleen naar samen Samenwerking binnen de GWW-sector is nodig om duurzaamheid een integraal onderdeel te laten zijn van alle GWW-projecten. Opdrachtnemers en de koepel-, netwerk en brancheorganisaties vervullen een cruciale rol bij het realiseren van deze projecten en vinden het gewenst dat zij tijdig en intensief worden betrokken door opdrachtgevers. Partijen zetten in op het versterken van de onderlinge samenwerking en wisselen ­kennis uit binnen GWW-projecten, projectoverstijgend en binnen de handelsketen. Bij het aangaan van samenwerking nemen ­partijen artikel 31 in acht.

niet meenemen in de aanbestedingen? Hoe kan dat?!

Duurzaamheid heeft nog steeds geen topprioriteit in de GWW-sector. De urgentie lijkt te ontbreken. Maar urgenter als de driedubbele crisis van klimaat, milieu en natuur gaat het niet worden, dames en heren!. De Green Deal heeft goed gewerkt, maar is nu te vrijblijvend, er zit geen verplichting in en past niet meer bij de huidige tijd.”

MINDER VRIJBLIJVEND

Het moet dus sneller en minder vrijblijvend, meent Rotmans. “Maak de stap van koplopers naar peloton. Schakel alle partijen op één lijn. In de transitie zit je nu op een kantelpunt. Je hebt de koplopers, dan heb je de koplopers van het peloton, dan het peloton zelf en tot slot de achterblijvers. Je zit nu in de fase waarin je de koplopers nog meer moet stimuleren, committeer het peloton.

Negeer de achterblijvers, laat ze! Die komen wel of die worden uit de markt gedrukt. Maak het concreet met CO2 en stikstof reductiedoelen voor de komende jaren, maak het specifiek. Maar steek géén energie in die achterblijvers. Beloon de koplopers, faciliteer het peloton, die achterblijvers verdwijnen vanzelf uit de markt.”

Transities ontstaan nooit vanuit een breed draagvlak, weet Rotmans. “Ze ontstaan vanuit een smal, en diep draagvlak. Transities ontstaan omdat bedrijven of partners dingen doen die eigenlijk niet kunnen en vervolgens de rest meekrijgen. De doorbraken komen altijd van een enkele partij. Het tempo moet dan ook door de snelste partij bepaald worden en niet door de traagste. Het gaat om een cultuuromslag. Als je over vijf jaar duurzaamheid als opdrachtgever niet centraal stelt dan ben je toch een ongelooflijke sukkel? Vroeger was je als je rookte, stoer, sociaal en gezellig. Als je nu nog rookt ben je een sukkel. Als je over tien jaar nog dat foute vlees eet, ben je ook een sukkel. Transities worden vaak gestuurd door cultuuromslagen, niet zozeer door beleid. Dat volgt altijd later pas. De transitie waarin we zitten, is een geweldige opgave. Ik ben er optimistisch over. We hebben de kennis, de expertise, de netwerken. We hebben de power om het te doen.”

Meer informatie: www.duurzaamgww.nl

16 B+U 3 2020

in het midden anne struiksma (foto: iris sijbom)

B+U 3 2020 17

TRIAS ARGENTARIAE

‘t kan meer en minder

Anne Struiksma mag zich met het consortium Trias Argentariae een van de winnaars noemen van de wedstrijd ‘Drenthe Woont Circulair’.

De plannen voor de pilot voor vijftien woningen in Gieten worden nu uitgerold. Begin volgend jaar gaat de eerste schop in de grond.

TEKST GERARD VOS BEELD IRIS SIJBOM PHOTOGRAPHY

S

inds enige tijd werken acht Drentse woningcorporaties aan concrete circulaire bouwprojecten. In de Drentse proeftuin ‘Drenthe woont circulair’ zijn zes pilotprojecten gestart met veertig sloop- en zeventig nieuwbouw huurwoningen, verspreid over heel Drenthe.

Hiervoor schreef ‘Drenthe Woont Circulair’ een wedstrijd uit. 31 Consortia schreven een visiedocument, daarbij waren 175 bedrijven betrokken. Van de 31 consortia bleven er vervolgens tien over. Waar voor het ene consortium de natuur als inspiratiebron voor het ontwerp gold, was voor het andere consortium de techniek het uitgangspunt en werd er ingezet op sensoren voor zorg aan huis en slim energiegebruik.

Eind november vond de finale plaats van Drenthe Woont Circulair. De tien consortia gaven hier een pitch aan de vakjury waarin naast twee kinderjuryleden ook kopstukken als Marnix Norder en juryvoorzitter Thomas Rau zaten. De inzet: een plek in de Drentse Proeftuin om samen met de Drentse corporaties hun visie daadwerkelijk te realiseren.

NIEUW SAUSJE

Een van de winnende consortia is ‘Trias Argentariae’.

Anne Struiksma van Nieman vertelt over de plannen voor sociale woningbouw. Struiksma: “’t kan meer en het kan minder. We kunnen absoluut minder materialen gaan gebruiken. We kunnen meer hernieuwbare materialen en energie toepassen. En daarmee kunnen we een

18 B+U 3 2020

positieve voetafdruk achterlaten. Dat willen we samen doen. Mijn motto is altijd als je begínt dan kom je er wel.

Dan is het zo complex niet. Dat geldt ook voor het begrip circulariteit. We willen circulariteit in het DNA mee gaan nemen bij projecten. Noem het duurzaam bouwen, Cradle to Cradle of circulariteit. Het is gewoon een nieuw sausje, maar het bestaat al jaren. Ik gebruik het begrip duurzaamheid uit het Brundtland-rapport* en dat is exact hetzelfde als wat we nu circulariteit noemen.”

Trias Argentariae is een visie die zoals de naam al doet vermoeden inzet op het werken met drie banken. Struiksma: “Dit gaat om een materialenbank, een energiebank en een kennisbank. Om met de laatste te beginnen: we hebben in dit consortium vooralsnog een architect, adviseur, constructeur, sloper, bouwer, een installatie-expert en een ecoloog verzameld. Die kennis gaan we samen met de corporatie inzetten om voor bewoners straks een toekomstbestendige, flexibele, levensloopbestendige en een duurzame woning te realiseren.”

CIRCULAIRE AMBITIES

Struiksma: “We werken met innovatieve concepten, materialen en samenwerkingsverbanden. Dat alles leidt tot een praktische en gezonde woning voor de sociale (ver)huurder. We leggen de ontwikkelde kennis vast en delen die met iedereen die hierin is geïnteresseerd.”

Het 10-R-model en de shearing layers (6S) van Brand vormen hierbij een uitgangspunt. Het 10-R-model is een circulariteitsladder die een denkrichting aangeeft van waaruit je circulaire maatregelen kunt nemen. Des te hoger op de ladder des te beter de circulaire maatregel is. In de layers van Brand wordt een gebouw niet als een

B+U 3 2020 19

OVER ANNE STRUIKSMA Anne Struiksma is specialist Energie, Duurzaamheid en Circulariteit. Het interessantst vindt zij de kruisbestuiving tussen verschillende vakgebieden, industrieĂŤn en culturen, al tijdens haar studie aan de TU Delft en tegenwoordig bij Nieman Raadgevende Ingenieurs. Die ideeĂŤn neemt ze mee in haar werkzaamheden. De insteek daarbij is om bijzondere projecten realiseerbaar te maken tot energiezuinige gebouwen met zeer comfortabele gebruikers en een positieve impact op de omgeving.

20 B+U 3 2020

statisch object gezien, maar als een dynamisch geheel dat constant in verandering is.

Om de circulaire ambities te realiseren wordt het Active House-concept gehanteerd, vertelt Struiksma. “Active House is geënt op gezond wonen en maakt goed gebruik van wind en zon voor koeling, ventilatie en verwarming.

Dat vertalen we door de installaties uit de woning te trekken. Als je dat doet, kun je de installaties, de opwekking en de buffering van energie adaptief maken oftewel je kunt blijven updaten.”

Omdat de huidige technologie zo snel gaat, moet je zo energiezuinig en zo hoog efficiënt mogelijk met je energie omgaan. Struiksma: “Je hebt met dit idee niet meer de installaties in de woning nodig, waardoor je de woning flexibeler in kunt richten. Dit maakt ook dat je compacter kun gaan bouwen. Je houdt meer groen over, zodat je klimaatadaptief kunt ontwerpen, de biodiversi-

teit verhoogt en ruimte biedt voor veilig buitenspelen.”

Voor het project straks wordt dus geen gebouwgebonden energievoorziening gecreëerd, maar een gebiedsgebonden energievoorziening. “De energiebank wekt op en beheert, de bewoner neemt af.”

SLOOP-NIEUWBOUW

Het winnende consortium Trias Argentariae is gekoppeld aan de Drentse woningcorporatie De volmacht. Zij hebben een sloop-nieuwbouwproject voor vijftien woningen in Gieten. “We hebben sloopbedrijf De Bork Groep in het consortium zitten en met hen gaan we kijken welke materialen we gaan hergebruiken in de nieuwe set woningen. We willen zo min mogelijk nieuwe producten moeten toepassen. Wat we nieuw moeten inzetten willen we samen met de producent zo (her)ontwikkelen en (her)detailleren dat een element meerdere cycli mee kan gaan en uit zoveel mogelijk duurzame materialen bestaat.”

de winnaars van drenthe woont circulair bij elkaar met helemaal rechts juryvoorzitter thomas rau.

B+U 3 2020 21

Het materiaalgebruik wordt vastgelegd in een materialenpaspoort zodat de toekomstige verbouwer - of herbouwer - het gebouw als materialenbank kan inzetten, vertelt Struiksma. “De materialenbank, zoals bedoeld in onze visie, heeft dan ook een dubbele betekenis. Ten eerste het gebouw als materialenbank. Ten tweede de ontwikkeling van nieuwe materialen en de kennisdeling daarover.”

Niet alleen het consortium, maar ook de markt an sich is naarstig op zoek naar producenten die hun producten circulair ontwikkelen en aanbieden. Dat is wel een zoektocht, beaamt Struiksma. “Ik vind de producenten nog te afwachtend. Ze wachten op de vraag uit de markt om dat te doen, maar zouden er ook op kunnen voorsorteren. We moeten die circulaire transitie samen op gaan pakken.”

GEEN LINEAIR PROCES

Het consortium heeft veel kennis in huis, Struiksma: “Maar, circulaire bouw en ontwikkeling vraagt dat we open staan voor nieuwe ideeën en in gesprek moeten gaan met nieuwe partijen. Het is echt een voortdurende zoektocht. Overigens heerst er nog weleens de gedachte dat corporaties weinig kennis in huis hebben als het om vraagstukken als circulair bouwen gaat, maar ik merk dat ze echt wel goede ideeën hebben en er voor open staan. Vaak draait het meer om de vraag: ‘waar begin je?’ Eigenlijk maakt het niet zo uit wat je kiest, als je de keuze maar bewust maakt en ‘gewoon’ begint.”

DOELSTELLINGEN CIRCULAIRE ECONOMIE De roep naar een circulaire economie is vier jaar geleden ingezet door het Rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’. Voor de bouwsector gelden de volgende strategische doelen: De woning- en utiliteitsbouw en de GWW gebruiken vooral hernieuwbare grondstoffen; Het materiaalgebruik is over de hele levensduur van het bouwwerk geoptimaliseerd (waardebehoud, minder kosten, meer hergebruik en minder milieu-impact); De bouw reduceert zoveel mogelijk CO2-emissies, zowel in de productie- en bouwfase als in de gebruiksfase.

Op de vraag waar het in circulaire bouwprocessen nu echt om draait, is Struiksma helder. “Flexibiliteit. Op elk moment in het project moet je een andere keuze kunnen maken, je moet kunnen schakelen. Het is geen lineair proces, je moet er echt flexibel instaan en je moet geen ego meenemen.”

De proeftuin met alle consortiums en corporaties komen iedere zes weken bij elkaar om te sparren over de lopende projecten. Dit jaar staat in het teken van de proeftuin en het ontwerpproces voor de circulaire woningen.

In 2021 wordt gestart met de bouw.

* In het Brundtland-rapport ‘Our common future’ uit 1987 wordt een verbinding gelegd tussen economische groei, milieuvraagstukken en armoede- en ontwikkelingsproblematiek. Bij duurzame ontwikkeling is sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen.

22 B+U 3 2020

VSK 2020

DE TIJD NA DE

CV-KETEL

B+U 3 2020 23

De grootste installatievakbeurs van Nederland - de VSK 2020 trok 36.368 bezoekers naar de Utrechtse Jaarbeurs.

Een lichte groei ten opzichte van de editie twee jaar geleden. Bouw en Uitvoering deed een rondje beursvloer.

TEKST GERARD VOS

P

arkeren tijdens de VSK is moeilijk te doen, weten de insiders. Reden voor veel bezoekers om met de trein te komen. Daar sprong fabrikant Viessmann handig op in. In de stationshal van Utrecht Centraal was een pop up-store ingericht om geïnteresseerden de werking van de warmtepomp te tonen.

We staan hier vier dagen, vertelt Barbara van Antwerpen van Viesmann. “We trekken veel consumenten die meer willen weten over de werking van een warmtepomp. Ze zijn vooral benieuwd naar de investering. We moeten van het gas af en dan is de warmtepomp en nieuwbouw in combinatie met zonnepanelen een prima oplossing.”

De naam Viesmann is nog bij veel mensen onbekend, vertelt Van Antwerpen: “Toch bestaan we al 103 jaar. In Duitsland zijn we marktleider, maar in Nederland blijft dat nog achter.” Mogelijk draagt de pop up-store hieraan bij. Daarnaast wordt een cash back aangeboden van driehonderd euro als er voor 30 juni een warmtepomp wordt aangeschaft.”

24 B+U 3 2020

MONOBLOCKS EN GASKETEL

Waar in het verleden sanitair nog een rol van importantie speelde op de VSK, daar was het badkameraanbod op deze beurs ver te zoeken.

Het draaide veelal om ventilatie-units en warmtepompen met monoblocks en (fluister)stille luchtwater-buitenunits. Gasgestookte oplossingen zijn overigens nog wel gewoon op de VSK te vinden. De gasketels kennen nog steeds een innovatie, al zetten de fabrikanten hier wel wat minder op in dan voorheen. Atag introduceerde samen met Elco de Trigon L Plus. Deze condenserende hoogvermogen gasketel is bedoeld voor utiliteit en industrie. Nieuw is het branderontwerp, een zogenaamd premix brandersysteem dat bestaat uit een modulerende watergekoelde koude vlambrander. De ketel krijgt de energie direct van de brander/warmtebron en bereikt een rendement van 110,4 procent. De NOx-uitstoot is laag, 36mg/kWh. Overigens ziet Atag de markt snel veranderen door de energietransitie, een goede reden om een cv-ketel te introduceren die is gecertificeerd voor bijmenging met waterstof tot een aandeel van dertig procent. Een ogenschijnlijk eenvoudige aanpassing voor de fabrikant, omdat ze al met een keramische brandersteen werken. Dit maakt dat de waterstof onderweg minder snel opwarmt en dus later ontbrandt.

WATERSTOF

De waterstofketel van Remeha maakte vorig jaar al furore op de bouwbeurs. Nu mocht het de VSK Award publieksprijs in ontvangst nemen. De VSK-jury onder leiding van Doekle Terpstra roemt het lef om met een waterstofketel te komen. “Dit ondanks de onduidelijkheden die nog hangen rondom de geschiktheid van de infrastructuur. Ook is het nog de vraag in hoeverre centraal opgewekte beschikbare groene waterstof voor de gebouwde omgeving kan worden aangewend. Toch wordt deze inzending gezien als een waardevolle aanvulling voor keuzes die gemaakt moeten worden voor de bestaande woningbouw.”

Het belangrijke voordeel van dit toestel is dat het voor tachtig procent uit de meest modern maar bestaande technologie bestaat. Het principe van de waterstofketel is één-op-één gebaseerd op de nieuwste hr-ketels. De innovatie zit hem vooral in de ontwikkeling van de brander die waterstof gebruikt in plaats van aardgas.

RADIATOR-VENTILATOR

Een ietwat vreemde eend in de VSK-bijt, is SpeedComfort. Door middel van een radiator-ventilator wordt de warme lucht van de radiator versneld de woonkamer ingeblazen. Pieter van der Ploeg vertelde bevlogen over zijn gelauwerde vinding die inmiddels een prijzenkast kan vullen. Zo was de SpeedComfort onder andere het ‘Groenste Idee van Nederland’ en winnaar van de Greenchoice Energieprijs 2019. De consument kan met deze vinding tot 25 procent gas besparen.

de waterstofketel van remeha

B+U 3 2020 25

patrick schilte vsk jaarbeurs utrecht (foto: get in the picture, h. de vries)

De montage is eenvoudig te noemen, vertelt Van der Ploeg. “Met de magneten aan de buitenkant is het product in een handomdraai tussen de platen van een radiator te plaatsen. De thermostaatschakelaar krijgt een plekje in de buurt van de warmwateraanvoer.”

Van der Ploeg kreeg op de beurs vooral veel vragen of de ventilatoren niet teveel lawaai maken. “Het mooiste was de klacht van een man die vertelde dat als hij zijn aquariumpomp uitzette, dat hij dan de SpeedComfort kon horen.” De terugverdientijd van de ventilator-radiator is niet langer dan twee stookseizoenen, garandeert Van der Ploeg.

INTERNATIONALE ALLURE

Na een rondje door de drukbezochte installatiehal 7, 8 en 9 waar de aanbieders van ventilatie-units en warmtepompen over elkaar heen tuimelden, vond beursmanager Patrick Schilte nabij hal 10 nog even de tijd om Bouw en Uitvoering te woord te staan. Schilte: “Qua bezoekersaantallen is de VSK weer net wat beter dan de vorige editie. Opvallend vind ik de kwaliteit die de standhouders neerzetten. De VSK krijgt steeds meer internationale allure.”

Qua innovaties ziet Schilte veel gebeuren. “De digitalisering doet echt zijn intrede. Als je ziet wat er al met gebouwbeheersystemen kan. Het gaat op de VSK wel veel over wat er is na de cv-ketel, het is dan weleens jammer dat de aandacht voor luchtbehandeling en digitalisering nog een beetje achter blijft. Dat zie ik in de toekomst graag veranderen.”

26 B+U 3 2020

BOUWSECTOR 2020-2024

wat kunnen we verwachten

B+U 3 2020 27

28 B+U 3 2020

De bouw heeft het afgelopen jaar een forse groei gerealiseerd.

De bouwproductie steeg met 4%. De productie nam reëel met €3 miljard toe naar een niveau van €74 miljard.

Ook in de arbeidsjaren zien we een stijging van maar liefst 16.000 arbeidsjaren. Bouw en Uitvoering praat met Martin Koning, senior onderzoeker bij het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB).

TEKST BETTY ROMBOUT

martin koning

E

IB is een organisatie die economisch inzicht geeft in de ontwikkelingen in de bouw en de gebouwde omgeving. Onlangs verscheen van de hand van deze organisatie de jaarlijkse studie ´Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2020´. De studie beschrijft de verwachtingen voor de bouwsector voor de korte ( 2020 en 2021) en middellange termijn (2022-2024).

STERKE GROEI

De studie resulteert in een drietal belangrijke conclusies.

Martin Koning vertelt: “De bouw heeft in 2019 een sterke groei gerealiseerd. Met een productiestijging van 4% toornt de bouw uit boven andere sectoren. Met name was de groei krachtig bij de utiliteitsbouw. De totale productie nam hier met 7,5% toe, waarbij de nieuwbouw

de motor was. De groei bij de woningbouw en de infrastructuur vertoonde een gematigd beeld. De productiegroei lag voor beide sectoren rond de 2%.”

STIKSTOFPROBLEMATIEK

Een tweede conclusie uit de studie vertelt ons, dat als gevolg van de stikstofproblematiek de groei van de bouw dit jaar en volgend jaar vrijwel stil komt te liggen.

Met name de nieuwbouw van woningen en infraprojecten zullen getroffen worden.

Wat is er gaande? Op 28 mei 2019 heeft de Raad van State het Nederlandse stikstofbeleid ongeldig verklaard.

Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) is volgens de Raad van State in strijd met de Europese natuurwetgeving.

Op basis van het PAS gaven overheden toestemming

IMPACT HUIDIGE FOCUS OP STIKSTOFUITSTOOT OP DE BOUWSECTOR, GROTE ZORG NEDERLANDSE ARCHITECTEN Nederlandse architecten maken zich meer zorgen over de impact van de huidige focus op de stikstofuitstoot op de bouwsector dan Europese collega’s. Er zijn diverse verklaringen te geven waarom dit juist zo’n probleem vormt in Nederland en veel minder in andere Europese landen. Nederland heeft relatief gezien, één van de hoogste stikstofuitstoot van Europa. Nederland is een klein (dichtbevolkt) land met ruim 160 Natura 2000-gebieden waarvan er 118 bedreigd worden door (te) hoge stikstofniveaus. Daarbij komt dat de Nederlandse regering een strikte invulling van de Europese wetgeving hanteert. De Europese regels bepalen dat projecten geen ‘significant’ effect op de natuur mogen hebben, echter de definitie van ‘significant’ wordt niet gegeven. De invulling van de Nederlandse regering van deze EU-regelgeving is zeer strikt en strikter dan bijvoorbeeld Duitsland dat doet. De kans dat een bouwproject nabij een bedreigd Natura 2000-gebied ligt én dat het project een significant effect op de natuur heeft, is dus relatief groot in Nederland. Dit resulteert in het grote aantal projecten dat nu het risico loopt op uitstel of zelfs afstel. Het grote tekort aan woningen en de grote urgentie tot bouwen komt hier voor architecten en bouwers nog bovenop.

Bron: UPS Marketing Consultancy

B+U 3 2020 29

voor allerlei activiteiten waarbij stikstof wordt uitgestoten. Denk aan de aanleg van een weg of de bouw van een veehouderij. Het uitgangspunt was, dat een vergunning wordt verleend als er maatregelen worden genomen om de schade die stikstof in Natura 2000-gebieden veroorzaakt, te beperken. Het probleem met die aanpak was echter, dat het vooraf helemaal niet vaststond dat maatregelen werken.

De uitspraak van de hoogste bestuursrechter heeft ingrijpende gevolgen voor tal van bouwprojecten in de buurt van zogenaamde Natura 2000-gebieden. Vergunningen voor bijvoorbeeld bouwprojecten mogen niet meer worden afgegeven op basis van de huidige stikstofregels.

Martin Koning: “Het is weer mogelijk om vergunningen te verlenen voor bouwprojecten op ruime afstand van de Natura 2000-gebieden. Voor projecten dichtbij deze gebieden is dit nog niet mogelijk. De groei van de bouw in 2020 en 2021 zal hierdoor stil vallen. Met bronmaatregelen wil de overheid dit jaar de vergunningverlening weer op gang brengen. Het verlagen van de snelheid, een andere voersamenstelling voor het vee en sanering van varkenshouderijen moeten ervoor zorgen, dat er minder stikstof neerdaalt in de natuurgebieden. Door

deze maatregelen komt de bouw vanaf 2022 weer in een gunstiger perspectief. Projecten die nu stil liggen omdat er geen vergunning voor is, zullen weer opgepakt worden en kunnen ook nieuwe projecten van start gaan.”

WERKGELEGENHEID

Een derde conclusie uit de studie gaat over de werkgelegenheid in de bouwsector. Deze steeg in 2019 met 3,5% naar een niveau van 463.000 arbeidsjaren. Voor het derde jaar op rij slaagde de bouw er in om de arbeidscapaciteit flink uit te breiden. Bij de werknemers nam het arbeidsvolume toe met 10.000 arbeidsjaren. Bij zelfstandigen was de groei met 5.000 arbeidsjaren relatief iets sterker dan bij werknemers. In dit en het komende jaar neemt de werkgelegenheid af. In totaal neemt het arbeidsvolume in beide jaren met 5.000 arbeidsplaatsen af. Met als gevolg, dat de krapte op de arbeidsmarkt minder zal zijn en de instroom vanuit opleidingen de komende jaren voldoende is om de uitstroom van gepensioneerden en arbeidsongeschikten op te kunnen vangen.

NABIJE TOEKOMST

Kijkende naar de periode 2022-2024, dan kunnen we uitgaan van een demografische en economische groei.

Wat voor gevolgen heeft dit voor de bouwsector? Martin Koning: “De komende jaren moeten er nog flink wat woningen worden gebouwd om de huishoudensgroei te kunnen opvangen. Dus is het zaak om allerlei belemmeringen aangaande de bouwcapaciteit zoveel mogelijk tegen te gaan. Zoals genoemde stikstofproblematiek.

Maar denk ook aan het feit, dat gemeenten dienen te beschikken over extra capaciteit om de vraag vanuit de woningbouwmarkt te kunnen beantwoorden. Daarnaast hebben we voldoende ontwikkellocaties nodig voor het realiseren van die woningen. Kortom, de spanning op de woningbouwmarkt zal in eerste instantie nog toenemen. Pas op langere termijn zal de demografische groei afvlakken - minder huishoudens -, wat invloed zal hebben op de bouwsector.”

Uit de studie van het EIB blijkt, dat de totale bouwproductie in de periode 2022-2024 jaarlijks met gemiddeld 3,5% kan toenemen, waarbij het productieniveau in 2024 uitkomt op ruim €81 miljard. Dit niveau ligt 15% boven het niveau van de reële bouwproductie dat net voor de crisis nog werd gerealiseerd. De werkgelegenheid kan weer toenemen van 458.000 in 2021 tot 483.000 in 2024. Dit komt neer op een werkgelegenheidsgroei van 2% per jaar. Niet alleen biedt dit een goede baanzekerheid aan bestaande werknemers in de bouw. Ook zal de bouw opnieuw de concurrentie moeten aangaan met andere sectoren om extra personeel aan te trekken.

Martin Koning tot slot: “De uitdaging voor de bouw is om dit en komend jaar mensen aan zich te blijven binden om hiermee de inspanningen in latere jaren te verkleinen om nieuwe mensen van buiten de sector aan te moeten trekken.”

30 B+U 3 2020

DIGITALISERING IN ANDERE TIJDEN Weken voordat het coronavirus voet aan wal zette in Nederland, sprak Ben van de Burg op BNR Nieuwsradio over Covid-19 en de digitale versnelling.

Van de Burg keek in zijn glazen bol en voorspelde: ‘over twintig jaar zien we 2020 als het jaar waarin het e-learning en teleconferencing definitief doorbrak.’

En daar zou hij wel eens gelijk in kunnen krijgen.

TEKST GERARD VOS

N

ederlanders staan erom bekend dat ze - als het nodig is - de handen uit de mouwen steken.

Konden we gedwongen door het coronavirus opeens de collega’s en klanten niet meer spreken, het opende de weg voor digitale tools die tot op heden bij organisaties vaak werden gezien als duur of technisch lastig.

Het ziet er naar uit dat digitale mogelijkheden, die er vaak al jaren zijn, nu ook echt veelvuldig worden ingezet.

Digitaal je diensten aanbieden, vergaderen, lesgeven, of zakelijke afspraken uitvoeren nemen een vlucht. In dit overzichtsartikelen laten we mensen aan het woord die al wat langer digitaal aan de weg timmeren en passeren enkele diensten de revue.

TELECONFERENTIES

Zoom, Microsoft Teams, Skype, Skype for business, Gotomeeting, webEx, Collegerama. De digitale confe-

B+U 3 2020 31

32 B+U 3 2020

rentietools worden inmiddels breed omarmd door het onderwijs en het bedrijfsleven. En dan blijkt het opeens helemaal niet zo ingewikkeld te zijn, mits de digitale snelweg niet te druk is. Het onderwijs schakelde binnen een week tijd moeiteloos over naar een digitale omgeving. Mensen die zich als digibeten zien, vertellen trots over hun eerste beeldvergadering. Digitaal vergaderen werd in de maand maart niet alleen breed omarmd, maar ook door iedereen geaccepteerd.

De voordelen van teleconferenties zijn navenant. Een videovergadering is stukken effectiever. Niemand gaat een rondje koffie halen en collega’s kletsen er niet nodeloos doorheen. Er is een grotere efficiency omdat je gericht kunt discussiëren. Daar

komt bij dat teleconferenties heel persoonlijk is.

Dit komt omdat je elkaar tijdens een videomeeting recht aankijkt, het maakt de deelnemers alerter en ze richten zich op het gezamenlijke gesprek. Medewerkers ervaren besluiten die via een videovergadering worden genomen veel meer als gezamenlijke beslissing dan wanneer dat gedaan wordt per telefoon of mail. Met teleconferenties kun je tot slot als bedrijf sterk de CO2-uitstoot reduceren. Door te reizen alleen als het echt nodig is, kan de carbon footprint flink worden gereduceerd. Vanzelfsprekend zijn er ook nadelen. De techniek zal niet altijd meewerken.

Werkgevers kunnen teleconferenties dan ook het beste als experiment benaderen.

SEMINAR WORDT WEBINAR

Een andere tak van sport zijn de webinars. Door het wegvallen van symposia en seminars vanwege het coronavirus, is de informatiebehoefte groot. Een webinar is hierbij een interessante tool. Een webinar is een samenvoeging van de woorden ‘Web’ en ‘Seminar’. Het publiek is uitsluitend online aanwezig. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is al wat langer digitaal bezig een bood eind maart een laagdrempelig webinar aan over het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed.

Eén in een lange reeks, vertelt Kennismakelaar duurzame utiliteitsbouw Selina Roskam: “Vanuit RVO houden we al best lang webinars. Het komt voort uit Europese projecten waarbij het überhaupt niet slim is om fysieke meetings te organiseren.”

B+U 3 2020 33

THUISWERKEN Waar gemiddeld per kwartaal bij Avaya enkele honderden thuiswerkplekken werden gerealiseerd, daar waren de aanvragen in de maand maart voor enkele duizenden thuiswerkplekken. Ook bij Cisco die de software webEx levert voor videoconferenties en voor klantenservice-medewerkers stond in de maand maart de telefoon roodgloeiend. Wat de aanbieders van thuiswerkoplossingen gemeen hebben, is dat ze dit gratis aanbieden tot en met 1 juli. Microsoft en Google kondigden eerder een soortgelijk aanbod aan.

De voordelen zijn duidelijk voor Roskam: “Een webinar kun je na afloop nog eens nakijken. Verder kunnen mensen schriftelijk vragen stellen. In een zaal zouden die mensen dat misschien niet zo snel doen. Tot slot is een webinar laagdrempelig. Je hoeft er geen kaartje voor te kopen.” Nadeel is wel dat de interactie wat minder is, weet Roskam. “Daar komt bij dat je het technisch mogelijk moet maken. Mensen moeten voor een webinar vaak een tool downloaden voor hun device. Voordeel is wel weer dat het op álle devices kan.”

Het coronavirus heeft de bezoekersaantallen in ieder geval een boost gegeven, ziet Roskam. Dit ook omdat seminars worden ingeruild voor webinars. “Je ziet dat mensen oefenen met een webinar en vervolgens merken

34 B+U 3 2020

dat ze het kunnen. Dat een webinar een goede optie is om kennis te delen. En als je er bedreven in bent, ga je het vaker gebruiken. Inmiddels gaat TVVL ook online trainingen aanbieden, begreep ik. Een goede zaak.”

E-LEARNING

En daar kan Cas Wegman Coördinator Cursussen van de TVVL alles over vertellen. De TVVL is een belangrijke kennispartner in de technologiesector. Die kennis bieden ze aan in cursussen, workshops en trainingen. Denk aan: ‘Installatie Project Management’, ‘Luchtbehandelingstechniek’, ‘Duurzaamheid in de Gebouwde Omgeving’ of het ‘Ramen en Budgetteren voor Installatietechnici’.

De TVVL stelde vanwege de richtlijnen van de overheid en het RIVM en in afstemming met de opleiders alle examens en bijeenkomsten tot in april uit.

Wegman: “Door de hele coronacrisis hebben we de lesmethoden onder de loep genomen. Een van de opties die we nu onderzoeken is lesgeven via webinars. We kijken of er klassikaal les mogelijk is, dat kan via webinars of in een hybride vorm. Of dat voor een deel, of voor alle TVVL-cursussen een optie zal zijn dat weten we nog niet.

B+U 3 2020 35

36 B+U 3 2020

Met E-learning (online leren) heb je weer een andere insteek dan bij een webinar, vertelt Wegman: “Het geheel omzetten naar e-learning is een langer en lastiger traject omdat dit ten opzichte van een webinar een heel andere methodiek van lesgeven is. Want je heb een bijbehorende instructie nodig, er moet een duidelijke lesopbouw zijn, enzovoorts. Maar het behoort zeker tot de mogelijkheden. We hebben al jarenlang ervaring met e-learning dus de kennis en techniek is wel in huis.”

VR EN AR

Riwal ontwikkelde een Virtual Reality simulator om de veiligheid en efficiëntie te verbeteren bij werken op de hoogwerker en op hoogte. De simulator bevat trainingsprogramma’s voor knikarm- en schaarhoogwerkers (categorie 3A en 3B) en is een aanvulling op de IPAF- en SOG hoogwerker opleidingen. Elk apparaat is aangesloten op een werkbak (waar een operator in staat), beschikt over een VR bril en een bedieningspaneel met joysticks en schakelaars zoals die op de echte hoogwerkerpanelen.

De door het coronavirus ingezette digitale versnelling is wellicht koren op de molen van de partijen die met Virtual Reality bezig zijn. Xplane VR verzorgt evenementen in VR met professionele sprekers als avatar. Een spreker geeft zijn presentatie en spreekt middels een VR-headset. De avatar is te zie op een virtueel podium in een digitale 3d-locatie. Voordeel van een evenement als dit is dat directe interactie met het publiek mogelijk is en deelnemers ook met elkaar kunnen netwerken.”

Waar bij Virtual Reality de drager wordt ondergedompeld in een virtuele wereld daar kunnen bij Augmented Reality (AR) de dragers de echte wereld nog steeds zien.

Oftewel je kunt de echte omgeving vermengen met hologrammen. Dit wordt bijvoorbeeld ingezet in het project Virtuele Leermeesters. Hierbij kunnen leerlingen tijdens het sleutelen aan een warmtepomp videobellen met de leermeester, die op afstand kan meekijken en bijsturen.

VR biedt meer mogelijkheden. Architecten kunnen tegenwoordig met een hand-held controler met een VR-bril - lopend door een 1-op-1-model - muren plaatsen, meubels verschuiven en kleuren en materialen testen.

Je kunt nu al stellen dat de digitalisering de maatschappij draaiende heeft gehouden ten tijde van het coronavirus. Of er echt sprake is van een digitale doorbraak, dat zal de tijd leren.

KOP KADER n tekst

Is het dakbedekkingssysteem bestand tegen de (brand)belasting van installaties?

Welk type dakisolatie en welk dakbedekkingssysteem is het meest geschikt voor het opvangen van de belastingen via (door derden aan te brengen) installaties op daken, die ook nog frequent onderhoud vergen en dus beloopbaar moeten zijn? Denk bijvoorbeeld aan het (achteraf) aanbrengen van zonnepanelen, al dan niet op grotere frames gemonteerd, waarbij met name de statische belasting een grote rol kan spelen. In dit eerste deel worden toetsingscriteria voorgesteld die in deze situaties als richtlijn gebruikt kunnen worden, waardoor het functioneren van het dakbedekkingssysteem gegarandeerd blijft.

V

aak wordt pas achteraf (lees: na de start van de dak-werkzaamheden) de vraag gesteld of het aangebrachte dakbedekkingssysteem bestand is tegen belastingen, uitgeoefend door achteraf erop aan te brengen installaties. Op dit moment zijn er vanuit de Vakrichtlijn en op basis van stellingname van verzekeraars nog extra eisen voorgesteld aan de brandbaarheid van materialen, toegepast in de buurt van deze installaties. Daarom moet steeds opnieuw goed verwoord worden:

• Welke belasting er door het dakbedekkingssysteem dient te worden opgevangen; • Of het installaties betreft die frequent belopen noodzakelijk maken; • Of de installaties zelf aanleiding kunnen geven tot het ontstaan van brandgevaarlijke situaties; Wie de voorzieningen aanbrengt en onder wiens verantwoordelijkheid; • Of werkzaamheden aan de (bouw van) installaties aanleiding kunnen geven tot brandgevaarlijke situaties.

Voor het gemak gaan we hier uit van de door verzekeraars als meest kritisch beoordeelde zonnedaken. In deze situatie wordt de belasting direct uitgeoefend op de bovenzijde van het dakbedekkingssysteem, al dan niet veroorzaakt door frames met zonnepanelen.

Op basis van de dakopbouw gelden dan de volgende vraagstellingen: - Is de dakconstructie bestand tegen de extra belasting?

- Is er sprake van een volledig dragende ondergrond (bijv. beton), of is deze

- - - -

-

niet volledig dragend (bijv. geprofileerd staal)?

Is er sprake van een drukvast isolatiemateriaal?

Is er sprake van een ‘begaanbaar’ dakbedekkingssysteem?

Is er sprake van een (buiten-)temperatuurlast?

Blijft de (kruip)belasting op de dakbedekking lager dan de in de Vakrichtlijn aangegeven 2% vervorming (of max. 3 mm vervorming)?

Is er sprake van het mogelijke ontstaan van een brandgevaarlijke situatie die om specifieke materiaalkeuzes vraagt?

Voor wat betreft de dakconstructie: aanvullende belastingen zullen altijd moeten zijn vrijgegeven door een constructeur, met inachtneming van de eisen aan de brandbaarheid van de constructieve dakvloer. Voor wat betreft het al dan niet volledig dragend zijn van de ondergrond, geldt dat er bij opname van een statische belasting rekening gehouden moet worden met een hogere belasting, naarmate het dragend oppervlak kleiner wordt. Maar ook de brandbaarheid van de materialen kan beïnvloed worden, bijvoorbeeld door luchtstroming in het dakpakket. Een brandlastarm dampscherm, in combinatie met steenwol of glaswol cannelurevulling, kan hier uitsluitsel bieden.

Met de huidige BouwBesluit-eisen aan Rcwaarden voor daken, geldt dat het isolatiemateriaal nu een spilfunctie heeft in de dakopbouw. Idealiter zou het isolatiemateriaal goed isolerend, beperkt of zelfs niet brandbaar en goed drukvast moeten zijn en dat onder alle weersomstandigheden. Flexibele dakbedekkingen, of het nu bitumen-, kunststof of rubber dakbanen betreft, hebben door hun relatief dunne laagdikte en (koude) flexibiliteit nauwelijks invloed op het lineair overbrengen van de belastingen, maar kunnen door type, soort en afwerking wel een temperatuurinvloed uitoefenen bij het opvangen van externe krachten. Daar waar installaties regelmatig belopen moeten worden, kan het noodzakelijk zijn het dakbedekkingssysteem ter plaatse aanvullend te beschermen, bijvoorbeeld door het toepassen van een zogeheten Coverboard onder de dakbedekking, een beschermlaag (Schutzbahn) erop of via het voorzien van tegels als looppad in de te belopen zones.

Naast een drukverdelende en beschermende functie, kunnen deze voorzieningen ook temperatuurregulerend werken.

AANTOONBAAR Hoe alle aspecten voor isolatiematerialen aan te tonen? Voor het op druk belasten van

isolatiematerialen gelden binnen Europa de volgende proefmethoden: - Druksterkte conform NEN-EN 826: Bepaling van de samendrukbaarheid bij max.

10% vervorming, aangeduid met CS; - Vervorming van max. 5% bij verhoogde temperatuur en korte duur conform NEN-EN 1605: Bepaling van vervorming bij gespecificeerde drukbelasting en temperatuuromstandigheden, aangeduid met DLT; - Kruip bij lange duur bij 23C onder normale omstandigheden, conform NEN-EN 1606: Bepaling van de kruip bij drukbelasting, aangeduid met CC. - Voor het op brand belasten van isolatiematerialen geldt binnen Europa de Euroklasse-indeling op productniveau of als end-use (eindgebruik) situatie volgens EN 13501-1. Voor de brandgevaarlijkheid van daken geldt binnen Europa de BRoof klasse-indeling volgens EN 13501-5.

Tot zover is het allemaal goed te volgen en kan de relevante informatie o.a. verkregen worden uit de bij de producten behorende certificaten. Maar helaas begint het dan pas, immers in de nieuwe Vakrichtlijn (2018) is sprake van de aanvullende eis van maximale vervorming van 2% in gebruiksdaken en voor pakketten dikker dan 150mm geldt zelfs een beperking tot maximaal 3mm vervorming.

Dat in combinatie met eisen gesteld door FOV Verzekeraars die zich wensen te verschuilen achter termen van brandbaarheid bij Euroklassen die nooit zo zijn bedoeld (brandklasse F = geen prestatie vastgelegd, wordt ‘vertaald’ naar ‘uiterst brandbaar’) maakt beoordeling op papier vooraf bijzonder complex.

VERGELIJKING Als we voor isolatiematerialen de druksterkte vergelijken, dan moet het mogelijk zijn om uit de grafieken van de drukopbouw tot max.

10% vervorming ook een richtwaarde te bepalen voor druksterkte bij max. 2% of zelfs max. 3mm vervorming, Dat is dan wel nadelig voor materialen met een ruw oppervlak of een oppervlaktestructuur die uit indrukbare vezels bestaat. Hier zou een mogelijke oplossing kunnen zijn de vervorming pas te gaan tellen in de grafiek op het moment dat er een voordruk is gevonden van 50 kg/m2 (500 N/m2= 0,5 kPa), een veel gehoorde gewichtsbelasting bij ballasten van frames van zonnepanelen.

De druksterkte is een eenmalige proef en zegt verder niets over duurbelasting en/of temperatuurinvloeden. Een vergelijk tussen EPS 150 en PIR met 150 kPa druksterkte zegt dus niets over de mate van vervorming ervan omdat de drukbelastingscurve anders is, maar er kan wel

onderling vergeleken worden op basis van het 2% en/of 3mm criterium en dus dan ook met een materiaal met hogere druksterkte (XPS of EPB (Fesco)) of lagere druksterkte (MWR (steenwol)).

Voor het gedrag op de langere termijn onder invloed van temperatuur en druk bestaat er in Europa de zogenaamde DLT classificering waarbij de volgende criteria gelden: - DLT(1)5 20kPa belasting, bij 80°C, 48 uur, vervorming maximaal 5%; - DLT(2)5 40kPa belasting, bij 70°C, 168 uur, vervorming maximaal 5%; - DLT(3)5 80kPa belasting, bij 60°C, 168 uur, vervorming maximaal 5%; Met het invoeren van de 2%/3 mm vervorming via de Vakrichtlijn wordt onderkend dat een vervorming van max. 5% al dan niet in combinatie met een verhoogde temperatuur wellicht funest is voor de dakbedekking. Het criterium van de Vakrichtlijn is namelijk gebaseerd op praktijkervaring waarbij overigens wordt verondersteld dat het isolatiemateriaal bij deze vervormingen nog wel functioneert.

Omdat het percentage van 5% bepaald wordt op basis van actueel gemeten vervorming, kan in voorkomende gevallen uit de profrapporten worden afgeleid wat de werkelijke vervorming geweest is. In theorie kun je ook verschillende materialen in de beproeving meenemen. Wel zou het aan te bevelen zijn altijd uit te gaan van het criterium 168 uur (7x24).

Als pragmatisch naar de temperatuuropbouw op een dak gekeken wordt, dan zou je het volgende voor kunnen stellen: - 80°C : dakbedekking zwart of met zwart mineraal; - 70°C : donker- tot lichtgrijs of met wit of grijs mineraal; - 60°C: wit of met warmtewerend ­pigment.

- 45°C: geballast met laagdikte 50 - 100 mm.

- 40°C: geballast met laagdikte 100 - 200 mm.

- 30°C: geballast met laagdikte > 200 mm.

Voor isolatieplaten die ook in (industrie) vloeren worden toegepast, zijn waarden bekend voor het zogenaamde kruipgedrag (het vervormen onder langdurige belasting bij normale temperatuur). Waarden van maximaal 2% worden in de CE DOPs gedeclareerd voor perioden van minimaal 10 tot wel 50 jaar. Als alle eisen dan aan elkaar gekoppeld worden, is de eenvoudigste, te beredeneren situatie: een dak dat voorzien wordt van een ballastlaag en met daarin een isolatiemateriaal met een servicetemperatuur van minimaal 70°C: Als op het dak een onbrandbare ballastlaag van minimaal 200 mm wordt geplaatst, dan geldt namelijk dat: Voor wat betreft de vervorming onder langdurige druk de waarden voor kruip aangehouden kunnen worden; - Er hoeft niet gekeken te worden naar brandgedrag, want bij een onbrandbare

ballast valt het dak onder de Europese ‘deemed to satisfy’ regels; Er kan eenvoudig berekend worden of de optredende lasten (let op eventueel inclusief gewicht ballast!) opgevangen kan worden door het dakbedekkingssysteem.

- Als op het dak een onbrandbare ballastlaag geplaatst wordt van 100-200 mm, dan geldt namelijk dat: Voor wat betreft de vervorming onder langdurige druk de waarden voor kruip kunnen worden gereduceerd met 15%; - Als op het dak een onbrandbare ballastlaag geplaatst wordt van 50-100 mm, dan geldt namelijk dat voor wat betreft de vervorming onder langdurige druk de waarden voor kruip kunnen worden gereduceerd met 30%. Voor het overige geldt hetzelfde. In situaties waar een ballastlaag wordt toegepast die wellicht brandbare onderdelen bevat, dient de vliegvuurbestendigheid BRoof T1 van deze ballastlaag aangetoond te worden conform NTA 8292 - 2017 Begroeide daken - Termen, definities en bepalingsmethoden - Windweerstand, waterretentie en brandgevaarlijkheid.

- Als er naast het kruipgedrag ook een DLT resultaat met vervorming ≤ 2% voorhanden is, bij een duur van 168 uur, met daarbij een gespecifieerde temperatuur en druk, dan kan met behulp van de eerder voorgestelde temperatuuropbouw het juiste dakbedekkingssysteem gekozen worden.

Stel: een EPS150 haalt een DLT (2)2 resultaat met 40kPa belasting bij een temperatuur van 70°C, dan geldt dat deze isolatie in die omstandigheid kan worden toegepast met een dakbedekkingssysteem dat maximaal 70°C heet wordt, oftewel: - Donker- tot lichtgrijs, of met wit of grijs mineraal uitgevoerd is; - Wit of met warmtewerend pigment uitgevoerd is.

Om tegemoet te kunnen komen aan FOV Verzekeraars zou hierbij voorgesteld kunnen worden dat: - Het dakbedekkingssysteem voldoet aan de classificatie BRoof T1; - Het dakbedekkingssysteem in end-use (eindgebruik toestand) minimaal voldoet aan de Europese brandklasse B. - Indien op het project een isolatiemateriaal met een servicetemperatuur van maximaal 70°C (zoals bijvoorbeeld EPS of XPS) wordt gekozen, in combinatie met een dakbedekking die tot 80°C kan opwarmen, dan moet aan de bovenzijde van de dakbaan, of tussen dakbaan en isolatie, een temperatuur reducerende laag worden ingebouwd in die zones waar de temperatuur + belasting optreedt. In de volgende editie gaan we hier nader op in.

Auteur: Erik de Waard, Technisch Development & Support Specialist van WECAL. Dit artikel krijgt in de volgende BU een vervolg.

40 B+U 3 2020

Het beste onder de Hollandse zon ELSUN zonnepanelen worden in het Drentse Roden gemaakt van alleen de beste materialen. De panelen van uitmuntende kwaliteit halen maximale rendementen en zijn fraai vormgegeven.

Of je nu een full black glas-glaspaneel zoekt, of juist een paneel met een frame, in ons assortiment vind je precies wat je zoekt. Kijk op www.elsun.nl voor meer info.

De ELSUN GB PREMIUM hoogrendement glas-backsheet paneel Pmax 310W

Elsun B.V. | 2e Energieweg 5 | 9301 LL Roden | Telefoon 050-502 11 60 | E-mail info@elsun.nl | www.elsun.nl 14149

ELSUN B.V. B+U 3 2020 41

Nederlandse zonnepanelen nieuwe productgroep van isolatie experts Elton B.V., fabrikant van tocht- en veiligheidsoplossingen voor ramen en deuren, besloot haar productassortiment uit te breiden met zonnepanelen. Naast alle Chinese import is ruimte voor Europees fabricaat, vond de directie en met Elsun is hieraan gevolg gegeven: Hoge kwaliteit, betrouwbare zonnepanelen van eigen bodem.

J

akob Jan Dijksterhuis, manager Techniek & Logistiek van Elton, zocht naar nieuwe producten om de activiteiten van het bedrijf in tochtoplossingen voor ramen en deuren uit te breiden. Met het maken van hoge kwaliteit zonnepanelen is een logische link gelegd tussen de kennis en expertise van het bedrijf op het gebied van energiebesparing en de markt voor energie-opwekking. In 2018 startte Elsun B.V., met een volledige productielijn machines waarmee zonnepanelen van 12 tot 72 zonnecellen kunnen worden gemaakt.

Elsun heeft als policy dat niet alleen voor de benodigde machines, maar ook voor het inkopen van de benodigde materialen om zonnepanelen te produceren, zoveel mogelijk te kiezen voor hoogwaardige Europese producten. De zonnecellen die worden ingekocht zijn hoog efficiĂŤnte zonnecellen met een rendement van 21,7 procent voor zonnepanelen vanaf 300 wattpiek.

NEDERLANDS PRODUCT

De fabrikant is ervan overtuigd dat de consument zal kiezen voor een Nederlands product van hoge kwaliteit met een productgaran-

ELSUN B.V.

2e Energieweg 5 9301 LL Roden

tie van 25 jaar. Daarbij wordt bovendien een vermogensgarantie van 25 jaar gegeven; het paneel moet dan nog minimaal 92,5% van het oorspronkelijke vermogen afgeven.

De eerste productiezonnepanelen zijn gebruikt om de benodigde certificering van de Kiwa te krijgen. Het productieplan voor 2019 werd gesteld op 35.000 panelen, oftewel een vermogen van totaal 10 megawattpiek. In de nabije toekomst wil Elsun dit aantal verdubbelen. Bij een maximale capaciteit kan de lijn jaarlijks 250.000 panelen produceren. Voor de distributie is er in eerste instantie gekozen om te starten met een selecte groep installateurs.

OVER ELTON

Elton startte in 1949 in Wassenaar en is later verhuisd naar Roden waar in 1963 een nieuwe fabriek werd opgezet. Het bedrijf groeide uit naar 70 werknemers die ruim 1500 verschillende producten maken voor Europese ramen en deuren. Het bedrijf is een toonaangevende speler op die markt, actief in 23 landen en met vestigingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland.

T. 050-5021160

E. info@elsun.nl I.www.elsun.nl

42 B+U 3 2020 AARSLEFF LEIDINGRENOVATIE BV

Specialisten in sleufloze leidingrenovatie Kiezen voor sleufloze leidingrenovatie kent talloze voordelen boven het traditioneel uitgraven en vervangen van leidingen.

Er is bijvoorbeeld minder overlast en een snellere doorlooptijd, de techniek is CO2-neutraler, omleidingen zijn minder nodig en er zijn geen problemen met graafschades. En als het ook nog eens goedkoper is, begrijpt u waarom de specialisten van Aarsleff Leidingrenovatie in heel het land worden ingezet.

A

arsleff Leidingrenovatie is specialist in sleufloze (riool)leiding­renovatie door middel van de kousmethode, CIPP lining (CuredIn-Place Pipe lining) of kousrelining. Deze methode voorkomt dat de straat wekenlang opengebroken ligt om (riool)leidingen op te graven, af te voeren en te vervangen. Via de kousmethode wordt de (riool)leiding van binnenuit gerenoveerd door het aanbrengen van een flexibele kunststof kous, die ter plekke wordt uitgehard.

De kous wordt aangebracht via de bestaande inspectieputten.

De eigen installatie-units kunnen alle typen kousen installeren, zowel naaldvilt (uitharding door

AARSLEFF LEIDINGRENOVATIE BV B+U 3 2020 43

(riool)leidingen met de kousmethode ook een breed portfolio aan andere specialismen tot de expertise, zoals bijvoorbeeld het renoveren van leidingen met de buis-in-buismethode en het renoveren van putten.

Aarsleff is actief in de vrijvervalriolering, maar ook op het gebied van persleidingen en drinkwaterleidingen beschikt het bedrijf over gecertificeerde kousen (DVGW-W270).

OVER ONS

Aarsleff Leidingrenovatie is sinds 2007 actief op de Nederlandse markt, tot 2017 onder de naam Nelis Infra Aarsleff JV. Het bedrijf maakt onderdeel uit van het Deense Aarsleff Pipe Technologies, de grootste speler in Europa in dit vakgebied en tweede wereldwijd.

middel van water of stoom) als glasvezel (uitharding door UV-licht).

Welk type kous en welke uithardingsmethodiek het best kunnen worden toegepast in een bepaalde situatie, hangt onder meer af van de diameter, de ligging en de conditie van de te renoveren (riool)leiding.

MEER SPECIALISMEN

De onderneming begroot en bereidt de projecten voor vanuit het kantoor in Uitgeest. In samenwerking met de collega’s van Aarsleff Rohrsanierung GmbH behoort naast het sleufloos renoveren van

AARSLEFF LEIDINGRENOVATIE BV

Molenwerf 40 1911 DB Uitgeest

De kousen die Aarsleff installeert komen grotendeels uit de eigen fabrieken in Hasselager (Denemarken) en Geschwenda (Duitsland): van productie tot en met installatie, alles in eigen hand. Door met eigen mensen en in vaste teams te werken, is er een routine ontstaan waardoor er efficiĂŤnt wordt gewerkt.

Aarsleff Leidingrenovatie is VCA** en ISO-9001 gecertificeerd en heeft onlangs het certificaat voor niveau 3 van de CO2-Prestatieladder behaald. Volgende stap is niveau 5, het hoogste niveau, waarbij ook sector-brede initiatieven om te komen tot reductie van de CO2emissie dienen te worden geinitieerd.

T. 0251 - 743 200

E. info@aarsleff-bv.nl I. www.aarsleff-bv.nl

6e WOONDEAL VOORZIET IN 60.000 WONINGEN Rijk, provincie Gelderland en achttien gemeenten maken afspraken om samen snel meer woningen te bouwen in de regio Arnhem-Nijmegen. Tot 2025 moeten er 20.000 woningen bijkomen. Op de lange termijn zelfs 50.000 tot 60.000 woningen.

De afgelopen jaren is de regio als geheel en de steden Arnhem en Nijmegen in het bijzonder, snel gegroeid. De prognoses tot 2030 en 2040 laten zien dat deze groei doorzet en dat de woningtekorten oplopen. Ook zijn de complexe leefbaarheidsopgaven, de strategische ligging en de groene ambities van de regio mede aanleiding geweest voor het sluiten van een Woondeal.

Deal

De Woondeal moet ervoor zorgen dat er sneller en meer betaalbare huur- en koopwoningen worden bijgebouwd. Het versterken van het groene profiel en ook het bereikbaar houden van de regio zijn daarbij belangrijke uitgangspunten. Daarnaast wordt ingezet op het verbeteren van de leefbaarheid en veiligheid.

Afspraken

In de Woondeal worden onder meer de ­volgende afspraken gemaakt: • Tot 2025 worden 20.000 woningen gerealiseerd, 5.000 meer dan eerder gepland.

Er zijn verschillende locaties aangewezen om deze versnelling te realiseren.

• Vijftig procent van de woningen moeten in het betaalbare segment vallen.

• De regio zorgt voor een totale planvoorraad tot en met 2030 van 130 procent van de woningbehoefte.

• In de nieuwe woningbouwplannen spannen partijen zich in om minimaal 25% ­c irculair te laten ontwikkelen. Vanaf 2030 wil de regio minimaal vijftig procent c­ irculair bouwen.

• Versneld realiseren van (flexibele en tijdelijke) woningen.

• Inzet en expertise vanuit het Rijk voor de regio.

• Er komen specifieke afspraken over de huisvesting van dak- en thuislozen.

• De gehele regio krijgt een hogere korting op de verhuurdersheffing bij nieuwbouw door woningcorporaties (25.000 euro in plaats van 12.500 euro).

• Corporaties krijgen meer experimenteerruimte om bijvoorbeeld in het verlengde van hun kerntaak te werken aan de energietransitie voor particulier bezit en leefbaarheid in de wijk.

• Er is 1 miljoen euro beschikbaar (750.000 euro van het Rijk en 250.000 euro van de provincie Gelderland) om de uitvoering te starten.

• Er worden afspraken gemaakt over een integrale gebiedsgerichte aanpak van

s­ ociaal-fysieke achterstanden en (on)veiligheid voor Arnhem Oost.

Zesde

De Woondeal Arnhem-Nijmegen is de zesde Woondeal die de minister tekent met een regio waar een forse woningbouwopgave ligt. Het doel van de Woondeal is het bundelen van krachten van verschillende overheidslagen en daarmee structureel verbeteren van de woningbouwproductie, het functioneren van de woningmarkt en de leefbaarheid in deze groene en inclusieve regio.

De woonopgaven in de regio Arnhem-­ Nijmegen kunnen alleen worden gerealiseerd door samenwerking tussen overheden, woningcorporaties en marktpartijen zoals beleggers en (bouw)ontwikkelaars.

De Woondeal is het startpunt van een langjarig samenwerkingstraject tussen de partijen.

46 B+U 3 2020

INNOVATIEF LANDMETEN MET DRONES Vliegensvlug 3D landmeten • Volledige BIM integratie • GNSS/RTK nauwkeurigheid • Digitale 2D/3D terrein modellen

• Zeer dichte puntenwolken • Tientallen hectaren in 1 dag • Directe oppervlaktebepaling • Snelle volumeberekeningen

Airovation Engineering Airovation Pictures&Film www.airovation.nl info@airovation.nl 13797

Van Hameren verhuurt, monteert en transporteert pontons voor werkzaam­ heden op het water en leveren daarnaast ook pontons voor evenementen, met eventueel een veilig hekwerk. Ook verhuren wij noodbruggen voor voetgan­ gers tot zwaar vrachtverkeer.

KOPPELPONTONS - BIG/UNI FLOTES - WERKVLOTTEN - BAGGERBAKKEN - NOODBRUGGEN

Hertog van beijerenstraat 2a - Ter Aar

Tel 0172 604 073 - www.huurpontons.nl

13981b

Betonboren | Beton zagen | Hakken | Draadzagen | Verankeren | Asfaltzagen | Preciesiesloop

Adema Betonboringen B.V. | Harsweg 34B | 2461 AG Ter Aar | tel: 0172 - 60 58 53 | e-mail: info@adema-betonboringen.nl 13984

SCHROEFFUNDAMENTEN & MACHINES

WWW.FIRSTBASEGROUNDSCREWS.COM

Ø 114 Ø 89 Ø 76 V-114 V-89 V-76 V-63 D I Y 14025b

IJSLANDER B.V. B+U 3 2020 47

Click & Play uw speelplaats groeit mee IJslander, fabrikant van roestvaststalen sport- en speeltoestellen maakt spelen in de gebouwde omgeving weer tot een avontuur.

Bijzonder zijn de glijbanen op maat, de geruisloze Cityboxen waarin kinderen kunnen voetballen en het Click & Play concept voor speeltuinen die hiermee door de jaren heen eenvoudig aan te passen zijn aan de wens van de omgeving.

playhotel

spiraalglijbaan

M

et het Click & Play systeem van IJslander zijn speel- en sporttoestellen snel en tegen minimale kosten in te wisselen. Zijn de kinderen in de wijk toe aan andere speelmogelijkheden of inmiddels tieners geworden dan kunnen speeltoestellen vervangen worden door sporttoestellen. De gebruikte toestellen geven we een tweede leven op een andere plek.

De Citybox van IJslander is een transparante sportkooi gemaakt van buizen met speciale, geluidsabsorberende kabels en past in elke omgeving. Kinderen en jongeren voet- of basketballen niet alleen in de Citybox, het is ook een ontmoetingsplek in de wijk. De Citybox is volledig op maat te maken en kan worden uitgerust met (combi)doelen, een daknet, verschillende ingangen en diverse ondergronden.

De laatste tijd is er veel vraag naar glijbanen bij scholen, luchthavens, restaurants, hotels en pretparken. IJslander is in staat hier ‘cus-

tom made’ oplossingen aan te bieden omdat ze het hele proces in eigen hand hebben, van ontwerp tot aan de productie en plaatsing. Al tachtig procent van de veilige RVS glijbanen met certificaat worden speciaal op maat gemaakt.

LANGE LEVENSDUUR

REFERENTIES: Voetbalkooi van 80 meter doorsnede, gefabriceerd en geplaatst, Israelplads Kopenhagen, 2015; Geel gecoate spiraalglijbaan in Hotel Upstairs, Oostende België, 2018; Het eerste Playhotel, geplaatst in Amiens Frankrijk, 2017.

Al sinds 1996 bouwt IJslander haar producten in eigen ontwikkeling, van idee tot tekening en ontwerp, productie tot plaatsing en onderhoud. Voornamelijk voor de Nederlandse markt, maar inmiddels gaat al 30 procent van de productie naar het buitenland.

De RVS speeltoestellen van IJslander zijn onderhoudsvrij, hufterproof en hebben ze een zeer lange levensduur. Alle speeltoestellen zijn TÜV-gecertificeerd volgens EN1176. IJslander beschikt daarnaast over certificeringen voor VCA, BRL9921, ISO9001 en ISO14001.

IJslander werkt verder aan circulariteit van het productieproces.

Alle toestellen kunnen weer gebruikt worden in een nieuw leven als onderdeel van nieuwe toestellen

voetbalkooi

IJSLANDER B.V.

Oude Dijk 10 8096 RK Oldebroek

T. 0525 - 633 420

E. info@ijslander.com I. www.ijslander.com

48 B+U 3 2020 DE WANDENWASSERS

Gevelreiniging en alles daaromheen Service en dienstverlening bij T&T Gevelreiniging. De Wandenwassers, onderdeel van T&T Gevelreiniging, zorgt ervoor dat uw gebouw en terrein er stralend uitzien. De Wandenwassers is een flexibel ingesteld bedrijf met korte lijnen die de klant ontzorgt op reinigingsgebied. Ze staan bovendien ook buiten kantooruren en in de weekenden voor u klaar.

H

oofdactiviteit van De Wandenwassers is het reinigen van industriële panden, gevels, sandwichpanelen, damwanden en stalen gevels en dergelijke. Maar ook voor de reiniging van vlakken zonnepanelen kunt u bij De Wandenwassers terecht. Het bedrijf is specialist in het hydrofoberen. Daarnaast zijn ze in het bezit van een wegdekreiniger, een zoab reiniger, die reinigt met warm of koud water of osmosewater.

Gevels hebben vaak moeilijk bereikbare delen. Of wat te denken van kunstwerken en geluidsschermen. De Wandenwassers beschikken over verreikers en hoogwerkers en specialistische apparatuur en gereedschappen die in Duitsland worden ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld de hyCLEANER®. Veilig, zacht, snel en zuinig.

OVER ONS

De wandenwassers is onderdeel van T&T Gevelreiniging. Op dit moment werken er tien à twaalf man gemiddeld aan tal van projecten in Nederland, maar indien gewenst ook daarbuiten. Steeds breidt de dienstverlening zich uit. De jongste ontwikkeling binnen de groep is de aankoop van een kunstgras- en gravelreiniger. Een speciale machine borstelt, reinigt met hogedrukstralen en zuigt daarna het vuil en gebruikte water ook weer op.

ONZE PROJECTEN:

MACHINE EN MENS

In veel gevallen gaat het werken met machinale hulpmiddelen sneller en efficiënter dan met conventionele methodes. De druk op het oppervlak is altijd hetzelfde, machines werken goedkoper, schoner en heel belangrijk: er is minder lichamelijke belasting voor het personeel. Het bedrijf is een dienstverlener met vakmanschap en gezond

DE WANDENWASSERS

verstand. Na een grondige inspectie van het te reinigen object volgt een uitgebreide analyse om te komen tot de meest gunstige en snelle aanpak voor de klant.

Schansweg 3 5374 NR Schaijk

De Koningstunnel in Den Haag en het reinigen van diverse tunnels voor Rijkswaterstaat; Reinigen van de geluidswering nabij Parkstad Geleen; Onderhoud van panden en logistieke centra op industrieterrein Schiphol; Vele projecten voor De Gevelmeesters uit Cuijk.

T. 06 - 511 598 78

E. info@wandenwassers.nl I. www.wandenwassers.nl

B+U 3 2020 49 Wagenpark Asbestpartners

Verwijderen leidingisolatie in een containment

Verwijderen dakbeschot van een woning

Verwijderen van golfplaten op bergingen

onbeperkt warm tapwater (6,5 liter/min van 40°C)

Compacte installatie

uw partners in asbestverwijdering

(29,4 × 17,7 × 10,8cm)

Geen energieverlies

APB

asbest partners brabant De Amert 100A 5462 GH Veghel Nederland Tel. +31 (0)413 35 34 02 Fax +31 (0)413 35 34 01 info@asbestpartners.nl

Economische / duurzame warmwatervoorzieningen 14145

Zone Reme 5 B-2260 Westerlo België Tel. +32 (0)14 26 78 03 Fax +32 (0)14 26 26 03 info@asbestpartners.be

www.asbestpartners.eu

Diamond collection

Van robuust hakwerk tot zeer precies boorwerk, Brugman realiseert het veilig en verzorgd.

Zandwilg 14a 1731 LS Winkel 0224 - 54 12 62 info@brugmanwinkel.nl

www.brugmanwinkel.nl

14129

verlichtingsprojecten

www.absalestrade.nl www.clage.nl

APB

asbest partners belgië

Strapitec

(13,5kW – 3x 20A)

Strapitec BV Kazemat 7 3905 NR Veenendaal +31 (0)318-555525 +31 (0)6-11271981 14132

14113

50 B+U 3 2020

Atab Civiele Techniek B.V.

Passie, Professionaliteit en Samenwerking

De Sluis 2a

Dat is waar ATAB Civiele Techniek B.V. voor staat, een ingenieursbureau op het gebied van grond-, weg- en waterbouw. Wij bieden totaaloplossingen op het gebied van civiele techniek, bovengrondse- en ondergrondse infrastructuur, kleine waterbouwkundige werken en procedures.

4271 CZ Dussen t: 0183-820368

vraag@atabnl.com

WERKVOORBEREIDING ADVISERING

Ons motto is “First time right�.

PROJECTONDERSTEUNING

Wij investeren extra tijd in communicatie aan de voorkant, in plaats van repareren aan de achterkant.

OMGEVINGSMANAGEMENT

atabcivieletechniek.nl 14039

WijWij bieden bieden inzicht inzicht in wat in wat je je niet niet ziet! ziet!

Sterk inSterk metingen in metingen van de van de ondergrondse ondergrondse infrastructuur infrastructuur

hdb-bv.nlhdb-bv.nl 14060

LEENTVAAR AFRASTERINGEN B+U 3 2020 51

Hekwerk vakwerk Houten palen, gaas. Afrasteringen met schrikdraad, verlichting, drinkbakken. Leentvaar Afrasteringen zorgt ervoor dat uw hek naar uw wens in korte tijd wordt gerealiseerd. Vakmanschap, een groot productassortiment en snelle service kenmerken de onderneming.

L

eentvaar Afrasteringen levert hekwerk aan agrariërs, aannemers, overheden, natuurorganisaties en particulieren. De vakmannen van het bedrijf leveren en plaatsen binnen drie weken. Hekwerk dat haar functie jarenlang vervult en uitstekend in het Nederlandse landschap past. Leentvaar kan snel en makkelijk inspelen op de vraag in de markt. Het bedrijf kenmerkt zich door een laagdrempelige benadering en het leveren van kwaliteit.

Leentvaar is altijd inzetbaar, ook in het weekend en in de avonden.

En Leentvaar Afrastering adviseert. Want ook al werkt het bedrijf uitsluitend met echte houten palen en gaas van gegalvaniseerd ijzer, voor elke toepassing bestaan er speciale oplossingen. Het assortiment houten palen bijvoorbeeld kent met geïmpregneerde

Toen Leentvaar voor één van die opdrachtgevers gevraagd werd een afrastering te plaatsen, kwam hij erachter dat dit werk hem goed beviel en dat er veel vraag was naar afrasteringen. Met name bij pluimveebedrijven. Vanaf 2012 kwamen er steeds meer en diverse aanvragen binnen vanuit zowel de zakelijke als de particuliere markt.

Met de aanschaf van de juiste machines, zo worden de palen met een behulp van een kraan met trilblok geplaatst, is de groei nog sneller gegaan. Eigenaar Frank Leentvaar werkt doorgaans samen met een drietal zzp’ers, daarbij heeft hij ook een handelsonderneming waarin de producten verkocht worden.

ONZE PROJECTEN: Volledige afrastering kinderboerderij in Barneveld; 400 strekkende meter, Afrasteringen met drinkvoorzieningen voor schapenweides.

palen, gecreosoteerde palen, Robinia- Eiken- en kastanje palen al tal van varianten. Ronde en bezaagde houten palen zijn geschikt voor praktisch gaashekwerk, landschappelijk rasterhekwerk, schuttingen en veel meer. Leentvaar denkt met u mee. Zo kan schrikdraad geleverd worden met een accu- of een netspanningsapparaat, maar desgewenst ook aangesloten worden op zonne­ panelen.

OVER ONS

Oprichter van het bedrijf, Frank Leentvaar, is na de agrarische school begonnen als zzp’er bij verschillende boerenbedrijven.

LEENTVAAR AFRASTERINGEN

Rijksweg 55 3781 LT Voorthuizen

T. 06 - 131 758 54

E. info@leentvaaragra.nl I. www.weideafrasteringen.nl

52 B+U 3 2020

Kooyman B.V. is in bijna 50 jaar uitgegroeid tot een vertrouwd adres op het gebied van alle uiteenlopende grondwerkzaamheden. Dankzij een uitgebreid machinepark is het familiebedrijf in staat om elke klus op iedere locatie uit te voeren.

Kooyman B.V. klaart elke klus!

Kijk op de website voor onze vacatures 13832

PROFESSOR W.H. KEESOMLAAN 10, 1183 DJ AMSTELVEEN TEL.: 06 20981041 | WWW.VAROSS.NL

GEOTECHNIEK

Sonderingen Boringen Bomdetectie Injectie Geomonitoring Landmeten

WWW.KOOYMANBV.NL Poelweg 2 - 1424 PB De Kwakel Tel: 0297 - 560 575 E-mail: info@kooymanbv.nl 13963

ONDERZOEK DE AANWEZIGHEID VAN ASBEST!

AMOS MILIEUTECHNIEK B.V. Geosonda B.V. Curieweg 19 2408 BZ Alphen aan den Rijn T. +31 (0)172 44 98 22 info@geosonda.nl

asbestinventarisatie | asbestanalyse | bodemonderzoek

www.geosonda.nl

T: 030-241 24 25 inventarisatie@amos.nl • www.amos.nl

Member of ABO-Group

13997

14011

KRAGTBOUW B+U 3 2020 53

Specialist in werkzaamheden op en rond het water Het familiebedrijf Kragtbouw is een specialist op alles wat op en rond het water gedaan moet worden met een nadruk op de waterbouw. Met een aantal gespecialiseerde werkschepen voert het bedrijf haar werk uit in opdracht van overheden als gemeenten en provincies, particulieren, maar ook regelmatig voor collega-bedrijven in de onderaanneming.

A

an het water in Hank, aan de oostkant van de Biesbosch, liggen de werkschepen van Kragtbouw dicht bij belangrijke water­ wegen. Kragtbouw heeft voor haar werkzaamheden, die voornamelijk in Rotterdam en omstreken worden uitgevoerd, een drietal werkschepen in eigen beheer. Daarnaast beschikt het bedrijf over twee montageschepen, waarvan één is uitgevoerd met een hydraulische kraan en drie grote pontons.

Met deze vloot kan Kragtbouw het gevarieerde werk goed aan. En dat werk is omvangrijk; het onderhouden van vaarwegen, steigers, zeesteigers, kades, beschoeiingen en damwanden, maar ook de aanleg of nieuwbouw ervan, kleinschalig baggerwerk en remmingwerken. Speciaal voor inspecties, zoals het schouwen van bruggen vanaf het water, is een aparte boot ingericht.

ALLE CERTIFICATEN

Kragtbouw werkt met het meest up-to-date materiaal en beschikt over alle benodigde certificaten. Het bedrijf is dan natuurlijk ook VCA* en ISO 9001 gecertificeerd. Het bedrijf heeft zowel België als Nederland als werkgebied en doet veel werk in de Biesbosch voor

KRAGTBOUW

Keizersveer 6 4273 LD Hank

Staatsbosbeheer, alsook in onderaanneming voor bekende spelers als Hakkers, De Klerk en De Vries.

Met haar kennis van zaken en jarenlange ervaring ontzorgt Kragtbouw haar opdrachtgevers en bouwt het bedrijf graag langdurige, vertrouwde relaties met hen op. In 2008 startte Theo Kragt met een enkele boot als VOF. Deze VOF is inmiddels uitgegroeid tot een B.V. met een nieuwe generatie die meewerkt. In 2017 kocht het bedrijf een prachtige locatie in de werkhaven aan de Keizersveer in Hank, waar een kade van 95 meter de thuishaven is.

ONZE PROJECTEN: Beatrixsluis in Nieuwegein - ondersteunende werkzaamheden en afmontage voor Hakkers Werkendam; Betonnen zeesteigers repareren bij Vopak in opdracht van Rowij; Op de Gouwe - beschoeiingen aanleggen voor De Klerk/De Vries; Wilhelminakanaal - beschoeiing aanleg en laswerk in opdracht van Beens/ Hakkers; Bergse Brug in opdracht van gemeente Geertruidenberg.

T. 06 53 51 56 56

E. info@kragtbouw.nl I. www.kragtbouw.nl

54 B+U 3 2020

Abel Pasman Infra bv Kabels en leidingen

VACATURE Grondwerker / Kraanmachinist HOROZONTALE BORINGEN

TREKKEN VAN ENERGIEKABELS

VERKEERS­ AFZETTINGSREKKEN

Al sinds 1998 gespecialiseerd in het uitvoeren van infrastructurele werken.

ISO 9001 & VCA GECERTIFICEERD

Abel Pasman Infra B.V. Zuiderzeestraatweg 23, 3882 NC Putten +31 (0)341 - 431 320 / +31 (0)6 - 23 55 94 18 info@abelpasman.nl www.abelpasman.nl/infra 14104

HEEKA polyester buitenkasten in diverse hoogtes, breedtes en dieptes.

Naar wens op maat gebouwde elektrapanelen.

Standaard met: - Gelijksluitende cilindersloten - RAL-kleur7035 - IP44 of IP66 WB-serie - UV- en graffiti bestendige coating

Opties: - Gladde oppervlakken of geribbelde deur en wanden - Schuin dak of plat dak - Fundatie - Sokkel - Fundatiekorrels om vochtwerking tegen te gaan - Andere RAL-kleur - Montagebord polyester 4mm of betonplex 18mm

KASTEN IN DIVERSE MATEN

PANEELBOUW

Elektrakast.nl

De Hammen 49 5371 MK Ravenstein Telefoon: 0486-831981 Email: info@elektrakast.nl

GEPLAATST OP LOCATIE 14130

BUISPAALCOVER B+U 3 2020 55

Onderhoudsvriendelijke innovatieve kunststof Buispaalcover Met een innovatieve kunststof buispaalcover sluit je stalen buispalen in een mum van tijd af. Geen laswerk, geen verf en ingewikkelde werkplatforms meer. De traditionele methode van afdichten met een stalen deksel behoort, als het aan de ontwikkelaars van de nieuwe buispaalcover ligt, tot het verleden.

D

e kunststof Buispaalcover is een uniek, nieuw, innovatief ­product ontwikkeld door Sprangers Waterbouw, Rombouts Kunststof Techniek in samenwerking met het Havenbedrijf Rotterdam. Het is een robuuste kap die over het bovenste gedeelte van een buispaal wordt geschoven en vervolgens vastkrimpt. Door zijn lage gewicht laat de kap zich gemakkelijk plaatsen. Het speciaal ontwikkelde kleurechte kunststof van de Buispaalcover zorgt voor een lange en onderhoudsarme levensduur.

De Buispaalcover is leverbaar in elke gewenste maat, in de gewenste signaalkleur en kan verder geheel samengesteld worden naar de wensen van de klant. Ook in combinatie met (scheepvaart)bebording, radarreflectoren, scheepvaartverlichting en paalnummering is de Buispaalcover leverbaar.

ONDERHOUDSVRIENDELIJK

Neerslag en vorst hebben geen invloed op het gepatenteerde product. Dit is een grote verbetering ten opzichte van het ter plaatse conserveren van buispalen met een traditioneel verfsysteem. Bij schade is de Buispaalcover eenvoudig te verwijderen en weer aan te brengen. Er is geen ingewikkeld werkplatform nodig om vrijkomende materialen, zoals verf of staal, op te vangen zoals de Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo) voorschrijft.

De plaatsing van de buispaalcover kan alleen door de specialisten van Sprangers Waterbouw worden gedaan. Groot voordeel van het product is de snelheid waarmee het geplaatst kan worden en in gebruik kan worden genomen, met minimaal overlast of buiten ­werking stelling.

ONZE REFERENTIES: Havenbedrijf Rotterdam: Frisohaven, Beatrixhaven, Koushaven, Eemhaven, Nieuwe Maas, Mallegat en Julianahaven - Rotterdam Hakkers BV: Dokhaven en Calandkanaal - Rotterdam De Klerk Waterbouw: Pistoolhaven, Geulhaven en Madroelhaven Rotterdam De Klerk: Buitenhaven - -Vlissingen Simon BV: Waalhaven - Rotterdam GEKA BOUW / Mobilis: Maasvlakte - Rotterdam Pr. Margriethaven: Maasvlakte - Rotterdam

INNOVATIE

In 2012 is het eerste idee voor de buispaalcover ontstaan. Arnold Sprangers was op het idee gekomen vanuit zijn werkzaamheden van het waterbouwbedrijf en zocht naar een partner die de technische uitwerking kon verzorgen. Die vond hij in Cees Rombouts van ­Rombouts Kunststoftechniek. Een jaar later werd het eerste proefmodel geplaatst in de Koushaven in Rotterdam. Na een succesvol pilotproject zijn er op dit moment al zo’n 200 Buispaalcovers geplaatst.

ONZE PROJECTEN: Pilotproject in samenwerking met het Havenbedrijf Rotterdam; De Buispaalcover maakt onderdeel uit van de innovatieve nieuwe ligplaatsen in de Calandhaven.

BUISPAALCOVER

Schenkeldijk 25 4273 LM Hank

T. 06 - 233 117 45

E. info@sprangerswaterbouw.nl I. www.sprangerswaterbouw.nl

VERVOLG AANPAK ASBESTDAKEN Minister Stientje van Veldhoven heeft de Samenwerkingsverklaring aanpak asbestdaken ondertekend. Hiermee wordt een volgende stap gezet voor een asbestdakenvrij Nederland.

Minister voor Milieu en Wonen Van Veldhoven: “Het gezondheidsrisico van asbest wijkt niet vanzelf. Het is dus niet de vraag of maar hoe we met elkaar voor een veilige, schone en asbestvrije omgeving kunnen zorgen. Ik ben blij dat we met al deze betrokken partijen een volgende stap zetten. De daken waar dit nog in zit, zijn oud en verweren steeds verder. We willen mensen helpen hun asbestdak te verwijderen.”

Om particuliere dakeigenaren te helpen bij het verwijderen van hun asbestdak, wordt een fonds opgericht waaruit leningen verstrekt kunnen worden. Onlangs is bekend gemaakt dat de overheid twaalf miljoen euro bijdraagt aan dit fonds. Het verwijderen van een asbestdak kan zeker vanuit het perspectief van de eigenaar gedoe zijn.

De volgende stap is dat provincies en gemeenten dit fonds verder vullen. Daarnaast is het de bedoeling dat ook voor bedrijven die eigenaar zijn van een asbestdak, veelal boeren, een fonds wordt opgericht. Op dit moment wordt nog uitgezocht of dit j­uridisch gezien kan, of dat er sprake is van

staatssteun. Uit het advies van de Gezondheidsraad uit 2010 bleek dat asbest gevaarlijker is dan voorheen werd gedacht, en dat asbestdaken de laatste grootste bron van asbestvezels zijn. Asbest is inmiddels al meer dan 25 jaar verboden.

58 B+U 3 2020

Asfaltering

Rioolvoorziening

+ INTEGRAAL BUITENRUIMTEBEHEER

+ SPECIALIST HALFVERHARDINGEN + INTEGRAAL BUITENRUIMTEBEHEER

+ GROENVOORZIENINGEN EN BOOMVERZORGING

Bestrating

+ SPECIALIST HALFVERHARDINGEN + SPEELEN BELEEFTUINEN

+ BUURTPARTICIPATIE-PROJECTEN + GROENVOORZIENINGEN EN BOOMVERZORGINGSanering

+ SPEEL- EN BELEEFTUINEN BELEEF ’T + BUURTPARTICIPATIE-PROJECTEN BUITEN. VDBH West BV

Nijverheidsweg 43 2821 AT Stolwijk

Infradam B.V.

085 - 90 21 99 90

VDBHwest.nl

info@vdbhwest.nl

infradam.nl

ELEEF ’T UITEN. VDBHwest.nl

Almereweg 30 1671 ND Medemblik 020 345 84 41 info@infradam.nl

14078

14080

VDBH West BV Nijverheidsweg 43

Verkoop en verhuur SafetyBlocks™: info@zbitrading.com www.safetyblocks.com

2821 AT Stolwijk

085 - 90 21 99 90

info@vdbhwest.nl

Wij maken techniek werkend

SafetyBlocks

TM

Gebruikt cementvrije AACM/ Geo Polymeer bindmiddel technologie waardoor een circa 85% lagere CO 2 Footprint wordt bereikt in vergelijking tot traditioneel beton.

Verkrijgbaar in alle RAL kleuren.

Beplanting mogelijk, SafetyBlocks hebben standaard een waterregulatiesysteem.

Plantenbak voorzien van gewapend beton en met speciale vezelversterking.

HZGRO E P.NL - T T VA S SU MWE G 2 6 6 - 1 0 3 3 SJ AMST E RDAM - 0 2 0 -2 8 0 1 310 14093

14111

KUIJNTJES INFRA B+U 3 2020 59

Alle oplossingen voor ­asfalteringwerkzaamheden Voor alle hulp bij asfalteringswerkzaamheden kunt u rekenen op het professionele personeel, hoge kwaliteit materieel en de no-nonsense mentaliteit van Kuijntjes Infra. Kuijntjes kent de GWW als haar broekzak. Daarom kunnen ze als geen ander adviseren wat u nodig heeft om kosten efficiënt, snel en met hoge kwaliteit de klus te klaren.

K

uijntjes Infra heeft een groot assortiment aan GWW-gerelateerd materieel. Het bedrijf levert dit zowel bemand als onbemand aan de GWW-sector- en de industrie in Nederland, de Benelux en Duitsland. De machines en vrachtauto’s kunnen flexibel worden ingezet, met verschillende uitrustingsmogelijkheden.

De eigen technische dienst van Kuijntjes onderhoudt het moderne machinepark en staat paraat om, als het toch mocht gebeuren een storing te verhelpen of vervangend materieel voor u te regelen. Het uitgebreide assortiment aan materieel omvat onder meer asfaltspreidmachines op wielen of rupsen, bitumen-sproeiwagens, splitstrooiers en walsen in diverse soorten en maten. Recent nam Kuijntjes Infra al het materieel over van de firma Omtzigt uit de Kwakel. Naar verwachting - en afhankelijk van de omstandigheden in de bouw en infrabranche - beschikt het bedrijf vanaf de zomer ook over een Shuttle Buggy, die een egale structuur oplevert en veel wordt voorgeschreven door overheden.

ONTZORGEN

Met mankracht, kennis en expertise op het gebied van asfalt zorgt Kruijntjes ervoor dat u zonder zorgen uw asfalteringsproject kunt uitvoeren. De flexibele, gemotiveerde en hardwerkende medewer-

KUIJNTJES INFRA

Van Heemstraweg 1 5305 TA Zuilichem

kers zetten net dat stapje extra om ervoor te zorgen dat u een zo goed mogelijk resultaat neerzet.

De met minimaal VCA-gediplomeerde vakmensen zijn voor korte of langere tijd in te huren. Ze beschikken over de vereiste ervaring, opleiding en eigen vervoer. Met de 24/7 service op het gebied van planning en organisatie, is het bedrijf altijd bereikbaar. Kuijntjes Infra staat voor helder taalgebruik, goed advies, afspraken nakomen en korte lijntjes in de communicatie. Met weinig overheadkosten ONZE PROJECTEN: kan het bedrijf steeds concurre Belangrijke opdrachtgevers zijn rende prijzen offreren.

BAM, KWS, Van Meenen, Besix en Dostal, maar ook diverse middenen kleinere aannemers en verhuurbedrijven; Aanleg van wit asfalt bij de Golfbaan in Cromvoirt, in opdracht van Jos Scholman,2018;

Asfaltwerkzaamheden aan de N325 - voor de combinatie Dostal/Zuurmond SA one voor diverse werken in opdracht van de combinatie.

T. 06 - 151 643 88

E. info@kruijntjesinfra.nl I. www.kuijntjesinfra.nl

60 B+U 3 2020

Grondwerk en Kraanverhuur

Van ´t Veld bv

Specialist in kabelinfra Uw partner voor de aanleg en vervanging van kabelroutes, ook in de vervuilde grond.

Van ’t Veld is VCA*, ISO 9001 en CKB gecertificeerd en werkt uitsluitend met goed opgeleide, gekwalificeerde vakmensen. www.gvtveld.nl - Putten

www.stalenbuispersen.nl

14027

Dé oplossing als een open ontgraving niet mogelijk of wenselijk is.

Stalen buizen tot 250 mm op voorraad.

14062

Betonbewerking BV

Heeft u voor uw onderneming bouw-, uitbreidings-, verbouw- of herindelingsplannen?

Stelt u hoge eisen aan professionaliteit in de uitvoering, maar ook in alle stadia daarvóór en daarná?

Expertise, ook met bijzondere en complexe projecten Brede ervaring in de klein- midden- en grootzakelijke markt Direct contact en directe aansturing van projectpartners Efficiënte projectplanning zonder concessies aan kwaliteit Volledig VCA-gecertificeerd

Gespecialiseerd in het uitvoeren van ‘niet alledaags’ werk!

• • • • •

Zijdepark 20, 2935 LB

0180 63 73 56

Oudekerk aan den IJsel

info@ijzermanbouwentechniek.nl www.ijzermanbouwentechniek.nl 14073

Koppensnellen Diamant boren en zagen Hak- en sloopwerk Boucharderen Luchtboren

• • • •

Palen kraken Asfaltzagen Gritstralen Wandzagen

Van der Maden Betonbewerking BV Tel: 0172-604 922 / 06-54 74 77 73 E-mail: info@vandermadenbetonbewerking.nl 14063

BUNNIK VERHUUR B+U 3 2020 61

Bunnik verhuur zorgt ervoor: uw werk gaat door!

Korte communicatielijnen en een uitgebreide service zorgen ervoor dat Bunnik Verhuur u helpt uw opdracht met het juiste materiaal en materieel uit te voeren. Betrouwbaar en afgestemd op uw behoefte. Van alle producten heeft Bunnik de belangrijkste onderdelen direct beschikbaar.

J

ohn bunnik begon in 1981 met loonwerk in de buurt en kreeg daarna al snel meer aanvragen en sprong daar op in met onder andere mobiele kranen en grondwerkers. Inmiddels is john bunnik grondverzet werkzaam met 12 werknemers en een aantal vaste onderaannemers materiaal verschilt van kranen van 2 tot 30 ton, en shovels van 2 tot 15 ton met alle nieuwe uitrustingstukken zoals een grond-zuig unit en big bag vuller die recent aangeschaft. in 1995 was er een project waar grote vraag was naar bronneringspompen en zo begon Bunnik verhuur. In 2010 zijn zoons Perry Bunnik (bedrijfsleider Bunnik verhuur) en Michel Bunnik (machinist John Bunnik Grondverzet) in het bedrijf gekomen. en Ineke (moeder) Bunnik is verantwoordelijk voor de administratie.

Van bronneringspompen tot vuilwaterpompen (inmiddels totaal 80 stuks), het verhuren van pompen is onze specialiteit. Wij zeggen ook wel: “al staat het water nog zo hoog, Bunnik pompt alles weer droog�.

Bunnik verhuur is inmiddels uitgegroeid tot een service gericht ver-

BUNNIK VERHUUR

Rondweg 20a 3474 KE Zegveld

huur bedrijf en beschikt over een groot netwerk zelfstandige monteurs in elke regio van het land. Onderhoud en goede, snelle service staan bij ons hoog in het vaandel.

Onze vestiging in Zegveld is centraal gelegen, tevens hebben we een depot in Heenvliet voor de snelle service in de regio Rotterdam.

Bunnik verhuurt (bijna) alles in de grond-weg en waterbouw. Ons assortiment gaat ver; van sleufbekisting tot trilwalsen en van lichtwagens tot (elektrische) bronneringspompen en (elektrische) vuilwaterpompen van 30 tot 280 m3 per uur.

JOHN BUNNIK GRONDVERZET WERKT MEE AAN O.A: Rijnlandroute van Gelder diversen Blankenburg verbinding Ballast Nedam Rijswijk Rotterdamsebaan Kws infra ter aar woonrijp maken amaliahof Kws infra bunnik verhuur zet ook veel materiaal uit voor kleinere en lokale opdrachtgevers

T. 0348 - 691 480

E. Info@bunnikverhuur.nl I. www.bunnikverhuur.nl

62 B+U 3 2020

Voor al uw boor- en zaagwerk in beton, steen, asfalt en andere verhardingen.

KLANTGERICHT VAKKUNDIG FLEXIBEL Boorbedrijf THOMASSEN Hanzeweg 43 3771 NG Barneveld Tel: 0342 414069

E-mail: info@boorenzaagbedrijf.nl Website: www.boorenzaagbedrijf.nl 13930

TELECOM & INFRATECHNIEK Rutherfordweg 51, 3542 CN Utrecht hans.jonkers@infracomms.nl

06-50294274 14057

14068

Visuele Asbest Inspectie nodig ???

Voor de eindcontrole na asbestverwijdering voert VCMIA visuele inspecties uit conform de norm NEN 2990. U weet na onze eindcontrole direct of de opgeleverde saneringslocatie voldoet aan de gestelde eisen in de normering. Het rapport met onze bevindingen ontvangt u direct op locatie.

Veelzijdig Inzetbaar

Drone

Ons team

Van school tot vuurtoren, van kerk tot ziekenhuis onze asbest inspecteurs van VCMIa beschikken over materialen om (bijna) overal te komen met hun apparatuur we hebben terreinauto’s boten, vlotten en een aantal drones om zelfs op de moeilijkst bereikbare locaties te komen. Wij komen van Maastricht tot aan Terschelling, dus afstand is geen probleem.

Met onze geavanceerde drones kunnen wij glasheldere foto’s en video's maken. De bijbehorende software is zo geavanceerd dat ze zelfs de luchtvochtigheid, windsnelheid, afgelegde afstand en exacte inspectieplaats registreren. Om zo bij elke inspectie de juiste informatie te kunnen verzamelen.

Ons team bestaat uit ervaren specialisten waarvan de meeste al tientallen jaren in het vakgebied zitten. Elke medewerker beschikt bij ons over de nodige certificaten om alles zo veilig en kundig mogelijk uit te kunnen voeren.

VCMia:

VISUELE ASBEST INSPECTIE NODIG???

Sint Jansgildestraat 14 Visuele Asbest Inspectie nodig ???

7037 DM Beek (gem. Montferland)

0316-745 698 Voor de eindcontrole na asbestverwijdering voert VCMIA visuele inspecties Voor de eindcontrole na asbestverwijdering voert VCMIA visuele inspecties uit conform de norm NEN 2990. U weet na onze eindcontrole direct of de opgeleverde saneringslocatie voldoet aan de gestelde info@vcmia.nl in dena normering. rapport met onze bevindingen uit conform de norm NEN 2990. Ueisen weet onzeHeteindcontrole direct ontvangt of deu direct op locatie. opgeleverde saneringslocatie voldoet aan de gestelde eisen in de normering.

VCMIa : Sint Jansgildestraat / 7037 DM / Beek ( gem Montferland)/0316-745698 / Info@vcmia.nl /www.vcmia.nl Veelzijdig Inzetbaar Drone u14direct Onswww.vcmia.nl team Het rapport met onze bevindingen ontvangt op locatie.

Van school tot vuurtoren, van kerk tot ziekenhuis onze asbest inspecteurs van VCMIa beschikken over materialen om (bijna) overal te komen met hun apparatuur we hebben terreinauto’s boten, vlotten en

Met onze geavanceerde drones kunnen wij glasheldere foto’s en video's maken. De bijbehorende software is zo geavanceerd dat ze zelfs de luchtvochtigheid, windsnelheid, afgelegde afstand en exacte inspectieplaats registreren. Om zo bij elke inspectie de

Ons team bestaat uit ervaren specialisten waarvan de meeste al tientallen jaren in het vakgebied zitten. Elke medewerker beschikt bij ons over de nodige certificaten om alles zo veilig en kundig mogelijk uit te kunnen voeren.

14131

VAN GALEN VEEGSERVICE HOLLAND BV B+U 3 2020 63

Een grote naam in het vegen en reinigen van straten Van Galen is een begrip in de wereld van het schoonhouden van de openbare ruimte. Toen het bedrijf van Raymond van Galen na succesvolle jaren onder een andere naam verder wilde gaan, bleek dat niet te werken. Met ‘Van Galen Veegservice Holland B.V.’ is de vertrouwde kwaliteit weer aan de vertrouwde naam gekoppeld.

H

et reinigen van straten, wegen van beton en asfalt is bij Van Galen in de juiste handen. Van Galen wordt ingehuurd voor onder meer terrein- en wegenonderhoud, voor rijks- en provinciale wegen, en calamiteiten in gemeenten. Van Galen is actief in geheel Europa met de nadruk op Nederland. En het bedrijf zet ook een stapje meer. Voor een goede relatie in de wegenbouw voeren ze ook het vrijgekomen materiaal af bij wegenbouwprojecten.

send en kan ook ad hoc opdrachtgevers ontzorgen. Om deze werken goed uit te voeren, beschikt Van Galen over onder andere over een Johnssen mini hogedrukreiniger CX 200 HD, het nieuwste type Ravo, die voldoet aan de nieuwe Euro-6 normering, een BEAM wegdekreiniger. En niet te vergeten: de Rolls Royce onder de veegmachines; de Frimokar.

Het probleemoplossend, enthousiast bedrijf waar iedereen in zijn kracht kan werken, is breed en snel inzetbaar, werkt probleemoplos-

Raymond van Galen startte in 1993 met het vegen van wegen met de Frimokar. Dat was de eerste machine met een wasbalk ­áchter de machine. Het bedrijf groeide naar 35 voertuigen en 40 man in dienst.

Raymond verkocht het bedrijf in 2008/2009 aan Supportclean. Die naam bleef echter niet hangen waardoor Van Galen zelfstandig verder is gegaan onder de naam Van Galen Veegservice ­Holland BV. Met dezelfde kennis en knowhow als voorheen, met goed materieel en een veelbelovende toekomst; de zoon van Raymond, Raymond Junior, zal het bedrijf voortzetten als Senior er in de toekomst mee stopt.

OVER ONS

ONZE PROJECTEN: Diverse brug renovaties alsmede het opzuigen en afvoeren van hard gesteente/split in Nederland en Duitsland in opdracht van Bolidt; Diverse terreinen rondom Rotterdam en tot aan Brabant - wekelijks/ 2 wekelijks vegen.

VAN GALEN VEEGSERVICE HOLLAND BV

Langeweg 1c 3274 LZ Heinenoord

T. 06 53 13 91 23

E. info@veegservice.nl I. www.veegservice.nl

64 B+U 3 2020

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouwsector en hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nuts­bedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middel­baar en hoger technisch ­onderwijs, openbaar vervoers­bedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Ronald van Bochove, Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Erik de Jong, Emile Koeman, Jolanda Linschoten, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Carin Velt, Gerard Vos. HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl

MEER GROENE ELEKTRICITEIT In 2019 is in Nederland achttien procent meer elektriciteit uit hernieuwbare bronnen opgewekt dan een jaar eerder. In 2018 bedroeg de toename elf procent. Vooral de elektriciteitsproductie uit zonneenergie nam in 2019 toe.

In 2019 bedroeg de elektriciteitsproductie­uit hernieuwbare bronnen 21,8 miljard kWh, in 2018 was dit nog 18,5 miljard kWh. Windmolens hadden hierin met 49 procent het grootste aandeel, maar dit is gedaald ten opzichte van 2018 (54 procent).

Biomassa was goed voor 26 procent, zonnestroom voor 24 procent van de hernieuwbare stroomproductie. De productie van hernieuwbare elektriciteit was in 2019 goed voor 18 procent van het elektriciteitsverbruik in Nederland, tegen 15 procent in 2018.

De productie van stroom met zonnepanelen nam toe, van 3,7 miljard kWh in 2018 naar 5,2 miljard kWh in 2019. Dat is een stijging van ruim veertig procent, die direct verband houdt met de toename van de opgestelde capaciteit van zonnepanelen.

Het totale vermogen van zonnepanelen is in 2019 met ongeveer 2400 megawatt gegroeid, en wordt geraamd op 6.900 megawatt. Het grootste deel van deze toename (70 procent, ofwel 1.700 ­megawatt) is toe te schrijven aan nieuwe, grote installaties op daken van gebouwen, en op de grond. De productie van elektriciteit uit windenergie steeg in 2019 met 7 procent, van 10 miljard naar 10,7 miljard kWh. Net als in de twee voorgaande jaren groeide het windmolenpark in Nederland nauwelijks.

Per saldo nam de capaciteit van windmolens op land toe met ­zeventig megawatt naar 3.500 megawatt. Op zee kwamen er geen molens bij en bleef de capaciteit staan op bijna 1.000 megawatt.

ABONNEMENTEN

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d ­ oelgroep*

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: orders@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl AANSPRAKELIJKHEID VAKTIJDSCHRIFT

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec­tuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2018 APR Media Groep BV.

ISSN - 0921 - 1667

Duurzaamheid Duurzaamheidininde depraktijk praktijk Het NDA Dak Concept is ontwikkeld om alom onze dakendaken Het Duurzaam NDA Duurzaam Dak Concept is ontwikkeld al onze duurzaam in te zetten. duurzaam in te zetten.

Klimaatadaptatie binnenbinnen alle fases bouwen beheerproces, zowelzowel Klimaatadaptatie alle van faseshet van het bouwen beheerproces, binnenbinnen onderhoud, renovatie als ook nieuwbouw.

Het Duurzaam Dak Dak onderhoud, renovatie alsbijook bij nieuwbouw.

Het Duurzaam Concept staat voor advies,advies, ontwerp, uitvoering en beheer van van Concept staatkennis, voor kennis, ontwerp, uitvoering en beheer multifunctionele gebruiksdaken.

De Nederlandse Dakdekkers Associatie multifunctionele gebruiksdaken.

De Nederlandse Dakdekkers Associatie met Dakbehoud en DIAC onafhankelijke organisaties die duurzaamheid met Dakbehoud en als DIAC als onafhankelijke organisaties die duurzaamheid op hetop dak lokaallokaal en landelijk opererend, kan faciliteren. hetintegraal, dak integraal, en landelijk opererend, kan faciliteren.

Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers op hetopgebied van van Ondersteunend naar beleidsmakers en opdrachtgevers het gebied kennis-kennisen praktijkexpertise als hetals om duurzame dakontwikkeling gaat. gaat. en praktijkexpertise het om duurzame dakontwikkeling

Energiedaken Energiedaken

Waterdaken Waterdaken

Gebruiksdaken Gebruiksdaken

Duurzaam Dak Concept Duurzaam Dak Concept Databankweg 26 26 Databankweg 3821 AL Amersfoort 3821 AL Amersfoort 036 530 90 44 90 03644530 info@nda.nl info@nda.nl WWW.NDA.NL WWW.NDA.NL

Groendaken Groendaken

Dakveiligheid Dakveiligheid 13824a

138

HELP DE WILDE BIJEN OVERLEVEN, KOM NU IN ACTIE Een bijenhotel van Bijenhotelkopen.nl: Nestgelegenheid voor de wilde bijen Gemaakt van Hollands Hout Lokaal geproduceerd in sociale werkplaats Inzetbaar voor BREEAM certificering Draagt bij aan social return verplichting

Meer informatie:

www.bijenhotelkopen.nl 14134