Bouw en Uitvoering 2-2019

BRUGGEN EN SLUIZEN

FLEVOL AND

HOE WAS INFRATECH

CONTROVERSE

WA RMTENET TEN

WARMTEPOMPEN

VAN GAS LOS NIEUW OF NIET

INTERVIEW STEK

VERNIEUWING H E T D O R P

BENG BEKEKEN R E S TA U R AT I E DOMTOREN BOUW EN UITVOERING

BEREIKT RUIM 73.100 LEZERS

JAARGANG 51 - 2 2019 HET VAKBLAD VOOR RIJK, PROVINCIE EN GEMEENTE

IN NEDERLAND EN BELGIE

11-13 APRIL 2019 - Bouw & Infra Park Harderwijk

SEMINAR ARBEIDSMARKT BOUW, INFRA & TECHNIEK

beleef 2019 techniek.nl

ONTMOET 100+ WERKGEVERS UIT BOUW, INFRA & TECHNIEK UNIEKE BUITEN “BELEEF TECHNIEK” EXPERIENCES INSPIRERENDE SPREKERS & HOOGSTAAND ENTERTAINMENT WORKSHOPS SPEEDDATES WERKGEVERS & WERKZOEKENDEN WEDSTRIJDEN IN VAKMANSCHAP KENNIS DELEN, NETWERKEN & BELANGENBEHARTIGING INTERACTIEVE BEROEPENORIENTATIE OPLEIDERS & ONDERWIJSINSTELLINGEN WERVING VAN NIEUWE MEDEWERKERS EN VEEL MEER!

Ambassadeurs beleef techniek:

beleef techniek is initiatief van: Kom in de

bouw.nl www.beleeftechniek.nl info@beleeftechniek.nl 0341 - 49 90 00 14009

BOUWSECTOR BLIJFT STERK GROEIEN De bouw heeft het afgelopen jaar opnieuw een krachtige groei gerealiseerd. De bouwproductie steeg met 6,5%. Dit kwam neer op een reële productietoename met € 4 miljard naar een niveau van € 70 miljard.

Hiermee is het productieverlies dat tijdens de crisis was ontstaan, inmiddels volledig ingelopen.

De groei zet de komende jaren bovendien stevig door. Met groeicijfers van rond de 5%

zowel dit jaar als het komende jaar zal de bouw opnieuw een sterke groeisector zijn binnen de Nederlandse economie. De werkgelegenheid blijft daarbij ook stevig doorgroeien. Nadat het afgelopen jaar sprake was van een toename van 16.000 arbeidsjaren, zal de werkgelegenheid in 2019 en 2020 cumulatief met nog eens 25.000 arbeidsjaren kunnen toenemen.

Op middellange termijn vlakt de groei wat af, maar deze blijft positief. De bouw kan zo

solide groeicijfers blijven realiseren vanaf steeds hogere productieniveaus. Rond 2023 ligt de productie dan ongeveer 20% boven het huidige niveau. Investeringen in duurzaamheid leveren een belangrijke bijdrage aan de aanhoudende groei in de Nederlandse bouw op middellange termijn.

Dit concludeert het EIB in de onlangs verschenen studie ‘Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2019’.

INHOUD

8 Programma groot onderhoud Bruggen en Sluizen Flevoland In gesprek met Bart Jansen, Flevolander ĂŠn projectmanager Programma Groot Onderhoud Bruggen en Sluizen Flevoland. Ongeveer 75 jaar na het droogvallen van de Noordoostpolder is duidelijk, dat modernisering van de bruggen en sluizen in deze polder en in Flevoland niet langer kan wachten. In 2015 is daarom het programma Groot Onderhoud Bruggen en Sluizen Flevoland gestart. Huidige inzichten over techniek en veiligheid zullen samenvallen met de eisen die de samenleving stelt aan een moderne infrastructuur.

De renovatie aan de dertien bruggen en elf sluizen start vanaf het vierde kwartaal dit jaar

Renovatie 13 bruggen en 11 sluizen

B+U 2 2019 3

Keuzes maken: Wat wordt er voor 37 miljoen in 5 jaar gedaan?

Restauratie Domtoren De Domtoren is niet alleen het middelpunt van de stad Utrecht, ook haar trots. De bijna 700 jaar oude toren met een lengte van 112 meter is echter toe aan groot onderhoud. Na de jaarlijkse inspecties aan de binnen- en buitenkant door Monumentenwacht blijkt, dat de bouwkundig toestand ´redelijk´ en de onderhouds­toestand ´matig´ is. Restauratie is noodzakelijk. Geen verrassing, want in 1975 vond het laatste groot onderhoud plaats.

16

38 Als je processen goed organiseert dan gaat het ook geld opleveren STEK staat voor Stichting Emissiepreventie Koudetechniek. Sinds 1992 maken ze zich sterk om (in)directe emissies in de koudetechniek terug te dringen. Directeur Wim den Boer hoeft zich geen moment te vervelen, want de warmtepomp is het gesprek van de dag en de kennis hierover blijft nog achter.

STEK directeur Wim den Boer over warmtepomp en kennis hierover

B+U 2 2019 5

Harm Valk over nieuwe BENG eisen Als voorzitter van de Projectgroep NTA 8800 was Harm Valk nauw betrokken bij de nieuwe BENG-Eisen. Deze gaan de indicatoren EPC en EI vervangen. Een reconstructie van deze totstandkoming en een blik op de toekomst.

Zelfstandig leven door nieuwe technologieën

26 30

Ruim 50 jaar na de opening gaat woongemeenschap en zorginstelling Het Dorp in Arnhem op de schop. Het vernieuwde Het Dorp moet nationaal en internationaal een voorbeeld w ­ orden van baanbrekende gehandicaptenzorg met ambitieuze, toekomstbestendige technologieën. Om dit te realiseren wordt in Academy Het Dorp op een unieke wijze samengewerkt aan theoretische en praktische kennis van verschillende partijen.

EN VERDER GASTRANSITIE LIJKT NIEUW MAAR IS HET NIET Nederland moet van het aardgas af, terwijl onze buurlanden juist naar het gas toegaan. Warmtepompen en bodemenergie zijn hier al in de jaren tachtig geïntroduceerd, maar pas nu bestaat de urgentie dat grootschalig te doen. Toch zijn we geen voorloper.

50

FOTOPAGINA...........1+36+44+49 ................................ +58+69+71 NDA: WIE MAAKT VERSCHIL?.. 46 TERUGBLIK INFRATECH..........60 BEDRIJFSINFO........................ 73 COLOFON............................... 92

6 B+U 2 2019

Onbrandbaar en onderhoudsvrij

De nieuwe standaard in riet De uitstraling van natuurlijk riet met veel extra voordelen: onbrandbaar, onderhoudsvrij, geen algen- en mosgroei en een constante isolatiewaarde. Novariet is op iedere woning toepasbaar in elke dakvorm.

Meer info en projecten bij u in de buurt op: novariet.nl

Infra begint met samenwerking.

Ontzorgen begint bij Akson.

Betrek ons vanaf het begin.

Directievoering & Uitvoeringsbegeleiding

Procesmanagement & ProjectcoĂśrdinatie

Ontwerp & Werkvoorbereiding

Planstudie & Advies

13855a

info@akson.nl 085 – 130 26 58 www.akson.nl

14015

B+U 2 2019 7

REDACTIONEEL

KWALITEIT, KWALITEIT, KWALITEIT Bij STEK (Stichting Emissiepreventie Koudetechniek) worden ze dagelijks geconfronteerd met de energietransitie en het voornemen om de gaskraan dicht te draaien (zie pagina 38).

Er is de afgelopen tijd dan ook een warme belangstelling ontstaan voor de warmtepomp.

STEK-­directeur Wim den Boer ziet het als een goede ontwikkeling: “maar kwaliteit leveren moet altijd het uitgangspunt zijn.”

Een streven waar Frank Agterberg - voorzitter van de brancheverenigingen Dutch Heat

Pump Association en BodemenergieNL - het roerend mee eens is (zie pagina 50). “De ­branche kan voldoende warmtepompen leveren. Of er genoeg vakbekwame handen zijn om ze tijdig te installeren en of het elektriciteitsnet het aan kan zijn nog zorgpunten.”

Ook in dit nummer van Bouw en Uitvoering aandacht voor de kwaliteit van de nieuwbouw.

De bouwwereld zat al enige tijd gespannen te wachten op de nieuwe BENG-eisen (zie pagina 26). Nu ze zo goed als definitief zijn, wordt er gerept van toch wat zwakke eisen.

Maar dat behoeft nuance, vertelt Harm Valk voorzitter van de Projectgroep NTA 8800. “We moeten ons wel blijven realiseren dat het een ondergrens is. De echte uitdaging ligt in het realiseren van gezonde, comfortabele, energieneutrale gebouwen.”

In Flevoland is momenteel de kwaliteit van de bruggen en sluizen een aandachtspunt.

Bart Jansen, projectmanager Programma Groot Onderhoud in Flevoland, mag met dertien

bruggen en elf sluizen aan de slag, want de modernisering van de b ­ ruggen en sluizen liet niet langer op zich wachten. Door de kwaliteitsslag kunnen de bruggen weer vele jaren mee.

Er was ook sprake van achterstallig onderhoud bij de Utrechtse Domtoren (zie pagina 16). Na de jaarlijkse inspecties aan de binnen- en buitenkant bleek dat de bouwkundige

toestand ‘redelijk’ en de onderhoudstoestand ‘matig’ was. De restauratiewerkzaamheden

nemen vijf jaar in beslag en gaat naar schatting zo’n 37 miljoen euro kosten, maar dan heb je wel wat.

GERARD VOS HOOFDREDACTEUR BOUW EN UITVOERING G.VOS@APRMEDIAGROEP.NL

8 B+U 2 2019

B+U 2 2019 9

Programma Groot Onderhoud

BRUGGEN EN SLUIZEN FLEVOLAND

10 B+U 2 2019

In gesprek met Bart Jansen, Flevolander én projectmanager Programma Groot Onderhoud Bruggen en Sluizen Flevoland.

Ongeveer 75 jaar na het droogvallen van de Noordoostpolder is duidelijk, dat modernisering van de bruggen en sluizen in deze polder en in Flevoland niet langer kan wachten. In 2015 is daarom het programma Groot Onderhoud Bruggen en Sluizen Flevoland gestart. Huidige inzichten over techniek en veiligheid zullen samenvallen met de eisen die de samenleving stelt aan een moderne infrastructuur. De renovatie aan de dertien bruggen en elf sluizen start vanaf het vierde kwartaal dit jaar.

TEKST BETTY ROMBOUT BEELD PROVINCIE FLEVOLAND

S

inds 2015 is hij projectmanager van het programma Groot Onderhoud Bruggen en Sluizen Flevoland: Bart Jansen. Hij vertelt: “Op dat moment heeft de provincie ook direct maatregelen genomen. Voor de korte termijn besloten we - naast het jaarlijks preventief onderhoud - enige extra werkzaamheden uit te voeren. Zoals het vervangen van enkele sluisdeuren en rioolschuiven en het conserveren van vallen. In juni 2018 hebben we de opdracht tot grootschalige renovatie gegund aan de aannemerscombinatie Croonwolters&dros-Hollandia Services. Nu gaat het ´grote werk´ echt beginnen.”

PLANNING

In het geïntegreerde contract met de aannemerscombinatie staan de eisen van de Provincie. De opdrachtnemer bedenkt echter de oplossingen. Bart Jansen legt uit: “Het VO (Voorlopig Ontwerp) is er nu. Met het DO (Definitief Ontwerp) en UO (Uitvoeringsontwerp) zal in het tweede kwartaal begonnen worden en klaar zijn in het derde.

Dan volgt de productie ter voorbereiding van de daadwerkelijke renovatie in het vierde kwartaal. De opdrachtnemer wil de werkzaamheden die enige hinder veroorzaken, buiten het recreatieseizoen - april tot en met oktober - uitvoeren. Ook zal per polder nooit aan meerdere sluizen of bruggen tegelijkertijd worden gewerkt.

Dit om zo min mogelijk hinder te veroorzaken voor het

bart jansen

B+U 2 2019 11

12 B+U 2 2019

recreatieverkeer. Naar het beroepsverkeer zal te zijner tijd gecommuniceerd worden, wanneer een brug en/of sluis - waaraan gewerkt wordt - wel of niet gestremd is.

Opdat zij hiermee rekening kunnen houden.”

WERKZAAMHEDEN

Maar wat gaat er allemaal gebeuren? Jansen zegt: “Veel, maar ik zal proberen het in een notendop te vertellen.

In 2015 zijn we al begonnen met standaardisatie van het bedienings- en besturingssysteem. Alle objecten worden vanuit het Provinciehuis in Lelystad bediend. Het is de bedoeling, dat elke brug en sluis op het nieuwe systeem overgaat. Er zullen dus een tijdje twee bediensystemen naast elkaar functioneren. Het nieuwe systeem wordt

daarmee steeds uitgebreider en het aantal bruggen en sluizen dat via het oude systeem werkt, kleiner.”

Het vervangen van de elektrotechnische installatie van alle objecten behoort ook tot de renovatiewerkzaamheden. Bart Jansen vervolgt: “Veel werkbouwkundige zaken, zoals brugvallen en sluisdeuren worden geconserveerd, gerenoveerd of compleet vervangen. Omdat de bruggen en sluizen op afstand bediend worden, krijgen de gebouwtjes bij de objecten een nieuwe functie. Lokaal hebben we geen bedieningsfaciliteit meer nodig. We gaan ze strippen en opnieuw indelen.

De besturingsinstallatie bijvoorbeeld, krijgt een plek in de sluis- of brugwachtershuisjes. Een aantal van deze

brug bij de ketelsluis

B+U 2 2019 13

GROOT ONDERHOUD AAN WELKE SLUIZEN EN BRUGGEN? Noordoostpolder: Friese Sluis bij Lemmer, tussen het IJsselmeer en de Lemstervaart Voorstersluis bij Kraggenburg, tussen het Kadoelermeer en de Zwolsevaart Vollenhoverbrug bij Vollenhove, over het Vollenhover­ kanaal Marknessersluis bij Marknesse, in de Zwolsevaart Urkersluis bij Urk, tussen het IJsselmeer en de Urkervaart Arie de Witbrug bij Urk, over de Urkervaart Zwolsebrug bij Urk, fietsbrug over de Urkervaart Tollebekerbrug bij Tollebeek, over de Urkervaart Oosterlijk Flevoland: Ketelsluis, bij Ketelhaven, tussen het Ketelmeer en de Hoge Vaart Kampersluis bij Ketelhaven, tussen de Hoge en de Lage Vaart Elburgerbrug bij Elburg, over het Veluwemeer Sluis de Blauwe Dromer bij Harderhaven, tussen het Velu­ wemeer en de Hoge Dwarsvaart Larsersluis tussen Harderhaven en Lelystad, in de Larser­ tocht Noordersluis bij Lelystad, tussen het Markermeer en de Lage Dwarsvaart Zuidelijk Flevoland: Zuidersluis bij Almere, tussen het Markermeer en de Lage Vaart Vaartsluis bij Almere, tussen de Hoge en de Lage Vaart

gebouwtjes zijn van monumentale waarde. Vooral in de Noordoostpolder. Ze worden in de oude glorie hersteld.

Airco-installaties en schotelantennes, om een paar voorbeelden te noemen, gaan er vanaf. In Flevoland zal een aantal gebouwtjes verdwijnen, daar waar er een aantal bij elkaar staat of als de huidige te klein is voor de besturingsinstallatie. Ze worden overbodig.”

renovatie. “We hebben daar goed over nagedacht. Kunnen we het werk duurzaam uitvoeren? Dat proberen we in ieder geval zoveel mogelijk. Stel een brug wordt gestremd, dan moeten auto´s omrijden. Dat is slecht voor de CO2 uitstoot. We houden daarom de omleidingsroutes zo klein mogelijk. In sommige gevallen zal dit resulteren in het plaatsen van een tijdelijke brug.”

De grootschalige renovatie van de bruggen en sluizen zal in totaal zo´n 60 miljoen euro gaan kosten.

Ook over materiaalgebruik en duurzaamheid is nagedacht. “Steigers bij de bruggen en sluizen zijn nu van hout. Wat is duurzamer? Toch van hout, of liever staal?

Er is gekozen voor staal. We hebben de markt ook geprikkeld; kom maar met ideeën! Bij renovatie blijkt het echter best lastig te zijn een duurzame oplossing te

DUURZAAMHEID

“Zeker”, zegt Jansen, als we hem vragen of ook duurzaamheid meegenomen wordt tijdens de grootschalige

14 B+U 2 2019

OVER HET BESTUREN VAN FLEVOLAND: Naast het droogmaken, ontginnen en inrichten van het nieuwe land in de voormalige Zuiderzee, moest de polder natuurlijk ook bestuurd worden. Via tijdelijke besturen en bestuurlijke herindelingen verliep de ontwikkeling van de polders voorspoedig. Een zelfstandig voortbestaan onder leiding van een provinciaal bestuur was een logische volgende stap. Op 1 januari 1986 is de instelling van pro­ vincie Flevoland een feit en daarmee ook een historische gebeurtenis in de bestuurlijke geschiedenis van Nederland. Historisch, omdat er niet iedere dag een nieuwe provincie bijkomt. Daarbij was dit de kroon op de inpoldering van de voormalige Zuiderzee.

Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en de commissaris van de Koning vormen samen het bestuur van provincie Flevoland. De ambtelijke organisatie ondersteunt de bestuurders op allerlei manieren. De organisatie van provincie Flevoland bestaat uit ongeveer 400 medewerkers. Aan het hoofd staat de directie. Dit is de schakel tussen het bestuur en de ambtelijke organisatie.

zuidersluis

bedenken voor bouwmaterialen. Anders dan bij nieuwbouw”, aldus Jansen.

´constructief civiel technisch´ zal de Provincie voor de komende 50 jaar klaar zijn, aldus Bart Jansen.

UITDAGINGEN

Tot slot vragen we aan Jansen, wat het project voor hem zo bijzonder maakt. Hij lacht en zegt: “Ik woon al 21 jaar in Zeewolde, ben een echte Flevolander. Het is fijn, dat ik van de Provincie Flevoland de kans heb gekregen de renovatie te leiden. Ik heb meerdere bruggen en sluizen in Nederland mogen renoveren. Maar dit is wel een enorm groot project; op verschillende locaties, inclusief een bedieningscentrale. Dat maakt het project bijzonder leuk en interessant.”

Wat zijn de uitdagingen in het project? Jansen antwoordt vrijwel direct: “Veiligheid. Dit staat bovenaan het prioriteitenlijstje van het project. Veilig werken tijdens de renovatie. En als het werk klaar is, dan moeten de bruggen en sluizen veilig gebruikt kunnen worden.

Voor het vaarverkeer en de bedienaar van het object.

We zetten met name in op ´de ogen en oren´ van de bedienaar. We kijken naar de juiste positionering van camera´s. Alsook naar een goede werking van de omroep- en marifooninstallatie. Opdat bedienaren van de objecten goed met de schippers kunnen communiceren. Kortom, het realiseren van deze veiligheid vergt de nodige, maar noodzakelijk, inspanning.”

Op een aantal locaties worden grote delen van bruggen vervangen. Bart Jansen: “Neem de brug bij de Friese Sluis, gebouwd in 1940. Door de toegenomen gewicht van het vrachtverkeer voldoet de constructie van de landhoofden en het brugval niet meer aan de eisen van deze tijd. Versterking van het draagvlak is noodzakelijk.

Een uitdagend werk, want we moeten diep graven, langs de kolk van de sluis.”

Uitdaging is ook het vervangen van al de steigers in de polders. “Dat is nogal een operatie”, zegt Jansen.

BIJZONDER

In 2023 moet het project afgerond zijn. “Groot onderhoud” is dan pas weer over pakweg 15 jaar nodig. En

INFO Websiste: flevoland.nl Youtube: youtube.com/watch?v=SnuSfhLs8e4

B+U 2 2019 15

16 B+U 2 2019

Grootschalig onderhoud aan icoon van Nederlandse architectuur:

DOMTOREN IN UTRECHT

B+U 2 2019 17

18 B+U 2 2019

De Domtoren is niet alleen het middelpunt van de stad Utrecht, ook haar trots. De bijna 700 jaar oude toren met een lengte van 112 meter is echter toe aan groot onderhoud.

Na de jaarlijkse inspecties aan de binnen- en buitenkant door Monumentenwacht blijkt, dat de bouwkundig toestand ´redelijk´ en de onderhouds­toestand ´matig´ is. Restauratie is noodzakelijk. Geen verrassing, want in 1975 vond het laatste groot onderhoud plaats.

TEKST BETTY ROMBOUT BEELD MARGOT KAT, RENE VAN DER HULST

ralph backer. foto: rene van der hulst

D

e bouw van de Domtoren begint in 1321, maar vanwege geldgebrek ligt de bouw van 1328 tot 1342 stil. In 1382 is het dan zover: de Domtoren is af. Het hoogtepunt van het Domcomplex en het symbool van de wereldlijke en kerkelijke macht van de bisschop. De eerste restauratie was tussen 1519 en 1525. Na het Rampjaar 1672 en de vreselijke storm van 1674 was er te weinig geld voor onderhoud.

De toren raakte in verval. Rond 1833 stond hij zelfs op instorten, maar van 1837 tot 1845 werd de toren weer opgelapt. In 1901 was een lange en grondige restauratie nodig. Deze duurde tot 1932 door problemen die bij de vorige restauratie niet waren aangepakt en matig onderhoud. In 1975 was de laatste grote restauratie. Er was toen geen geld om alles te doen. “Ze hebben toen slechts 15-20% van de benodigde werkzaamheden uitgevoerd. Afgesproken werd om tot 2000 te wachten voor een grootscheepse restauratie. Inmiddels is het 2019. De noodzaak is er nu echt. Dus zijn we het project gestart”, zegt Ralph Backer. Hij is projectmanager van de adviesgroep Bouw & installaties bij de Antea Group en door de gemeente Utrecht ingehuurd als projectleider om de restauratie van de Domtoren te begeleiden.

VOOR AANVANG

Om de restauratie te kunnen uitvoeren, werkt de gemeente Utrecht niet alleen samen met Antea Group.

In het bouwteam - dat kennis en kunde samenbrengt zitten ook architectenbureau Rothuizen uit Middelburg,

domtoren spuwer. foto: margot kat

aannemingsbedrijf Nico de Bont uit Vught, de afdeling Erfgoed van de gemeente Utrecht en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Tevens is Utrecht Marketing als exploitant van de Domtoren betrokken bij het project.

Voor aanvang van de restauratie had de gemeente een aantal uitgangspunten. Backer vertelt: “Hoofddoelstelling is, de toren voor 50 jaar te vrijwaren voor groot onderhoud. Let wel, klein planmatig onderhoud is altijd nodig. Naast deze voorwaarde wil de gemeente zoveel mogelijk de cultuur- en bouwhistorische waarde van de

‘Doelstelling is, de toren voor 50 jaar te vrijwaren voor groot onderhoud’ RALPH BACKER PROJECTMANAGER BIJ ANTEA GROUP

B+U 2 2019 21

Domtoren behouden. Het is immers geen nieuwbouw.

Dus is bouw- en cultuurhistorisch onderzoek nodig, om vervolgens van daaruit keuzes te maken. Wat wordt er op welke plek wel of niet gedaan?”

TORENSPITS, LANTAARN, EERSTE EN TWEEDE GELEDING

Wat gaat er eigenlijk allemaal gebeuren? Op de torenspits wordt het houtwerk en het lood- en leiwerk gerepareerd en vervangen. In de lantaarn (70-95 meter) moet het meeste en moeilijkste restauratiewerk gebeuren; in dit deel zit nog veel historisch materiaal.

De aanpak voor het restaureren hiervan is museaal. Ook zijn hier het natuursteen (tuf, trachiet, ledesteen) en het ringanker in slechte staat. De lantaarn heeft het meest last van wind, zon en regen, omdat dit deel van de toren aan alle kanten open is. “Dit deel is complex. Het heeft ook de meeste bouw- en cultuurhistorische waarde”, legt Ralph Backer uit. “Met name in de lantaarn zit veel onderzoekstijd. Uiteraard is er wel al vooronderzoek gedaan; we hebben een conceptbestek. De architect heeft al het een en ander kunnen inspecteren. Zoals de stenen bij de raamkozijnen. Maar om een goede keuze te maken, moeten we op elke steen kunnen ‘kloppen’. Dat kan nu. De steiger om de lantaarn is eind 2017 geplaatst.

De gehele steiger wordt in de eerste helft van 2019 neergezet. Kloppen? Steen voor steen maken we een afweging. Hoe is de steen eraan toe? Wat voor materiaal is het? Wordt het behouden, gaan we consolideren of vervangen? Vervangen is een laatste keuze, maar indien dit nodig is, met welk materiaal? Destijds is op plek X gekozen voor tufsteen A, daar waar veel afwatering is bijvoorbeeld. Met de kennis van nu, is het misschien beter voor een ander type steen te kiezen. Maar dan wel weer eentje, die gedegen is en past bij de uitstraling van de toren. Vervolgens is het de vraag of dat type steen ook echt beschikbaar is.”

De eerste (0-40 meter) en tweede geleding (40-70 meter) zijn in betere staat dan de lantaarn. De aanpak hier laat zich het beste omschrijven als ‘blokje eruit, blokje erin’. Op de tweede geleding zijn de tufstenen blokken aan vervanging toe. Erosie en scheurvorming zijn de belangrijkste redenen hiervoor. Dat geldt ook voor de natuurstenen balustrades die veel schade hebben door de wind, ze worden grotendeels vervangen.

Op de eerste geleding krijgen de tufstenen pijlers, de balustrades en het interieur een opknapbeurt.

Het overgrote deel van de werkzaamheden betreft dus de restauratie van de grote hoeveelheid natuurstenen.

“Verder worden het voegwerk aan de buitenkant, de installaties en de vaste onderdelen (bijvoorbeeld carillon, luidklokken, wijzerplaten, uurwerk, glas in lood) gerestaureerd, als dat nodig is”, aldus Ralph Backer.

TIJD

Het voornemen is medio 2019 te starten met de restauratiewerkzaamheden. Het totale project, dat naar schatting zo’n 37 miljoen euro zal gaan kosten, neemt zo’n vijf jaar in beslag. Niet alleen het ‘steen voor steen’ restaureren kost tijd. Ook het op grote hoogte brengen

22 B+U 2 2019

B+U 2 2019 23

Start medio 2019 Duur 5 jaar Kosten 37 miljoen

B+U 2 2019 25

DUURZAAMHEID:

Stichting Utrecht Marketing vindt het belangrijk om uit te dragen dat ook de bijna 700 jaar oude Domto­ ren op een duurzame manier geëxploiteerd kan wor­ den. Sinds 2013 mag de Domtoren het bronzen Green Key certificaat dragen en sinds 2015 zelfs het zilveren.

Meer informatie: www.greenkey.nl

van de materialen, waaronder de vaak zware natuurstenen. Ralph Backer: “Hoe we dit precies gaan doen, wordt door de aannemer nog nader bepaald. Mijn ervaring vanuit een ander ‘torenproject’ is, dat men vaak werkt met steigerslagen om de tweeënhalve meter. Natuurlijk zal er voor het verplaatsen van de materialen een lift aanwezig zijn. Vaak wordt er op locatie ook met takels gewerkt om blokken op hun plek te krijgen. Of zet de aannemer tijdelijk een grote kraan in.”

VEILIGHEID

De Domtoren ligt centraal in Utrecht. Veiligheid staat bovenaan het prioriteitenlijstje. Backer legt uit: “Er lopen veel mensen in, rond en langs de toren. We voldoen daarom aan alle mogelijke veiligheidsvoorschriften.”

Ook vernemen we van hem, dat er een BLVC-Plan is opgesteld. In dit plan zijn maatregelen, verantwoordelijkheden en afspraken rondom Bereikbaarheid, Leefbaarheid, Veiligheid en Communicatie tijdens de hele bouw vastgelegd. Backer legt uit: “De bouwplaats bijvoorbeeld is goed afgeschermd. Al het werk vindt daar plaats. De logistiek staat vast. Bekend is, waar de bouwkeet komt, de lift, de voertuigen et cetera. Laden en lossen gebeurt veelal op vaste tijdstippen, vanaf de Dompleinkant.”

domtoren verwering. foto: margot kat

De Domtoren blijft gedurende de restauratieperiode overigens wel geopend voor het publiek. Momenteel wordt nog onderzocht of het mogelijk is om bezoekers tijdens de rondleidingen een deel van de restauratiewerkzaamheden te laten zien.

BIJZONDER

Tot slot vragen we aan Ralph Backer, wat voor hem het project bijzonder en leuk maakt. Hij denkt even na en zegt: “Nadat de Zweedse dj Avicii overleden was, speelde de stadsbeiaardier drie nummers van hem op het carillon van de Domtoren. Het raakte heel de wereld.

Kwam op televisie, zoals bij CNN. De reden waarom ik dit zeg, is om de impact van dit project aan te geven.

De Dom is van de Utrechters. Iedereen ziet de toren, is er trots op. We zijn aan het werk met een icoon van de stad, misschien wel van heel Nederland. Dat ik hieraan mee mag werken, is heel bijzonder.”

INFO Website: www.utrecht.nl/wonen-en-leven/bouwen/bouwprojecten/restauratie-domtoren Documentatiereeks restauratie Domtoren, RTV Utrecht: www.youtube.com/watch?v=vN5TEhLZ7vI www.youtube.com/watch?v=QSP76GdCkyA www.youtube.com/watch?v=6qsfrYvXknU

26 B+U 2 2019

‘PRIKKEL OP ISOLATIE IS MINDER MANIFEST’

B+U 2 2019 27

Als voorzitter van de Projectgroep NTA 8800 was Harm Valk nauw betrokken bij de nieuwe BENG-Eisen.

Deze gaan de indicatoren EPC en EI vervangen. Een reconstructie van deze totstandkoming en een blik op de toekomst.

TEKST GERARD VOS

D

e EPBD-recast (Europese richtlijn energieprestatie gebouwen) stelt dat in de EU vanaf 2021 alleen nog maar bijna Energieneutrale gebouwen moeten worden gerealiseerd. Sommige lidstaten zitten wat dichter bij de nul dan andere. Met op termijn als doel alleen nog maar ‘echte’ energieneutrale gebouwen. Na BENG wordt het ENG is het motto.

De BENG-eis is door de EU gesteld voor opgeleverde gebouwen. In Nederland is de traditie dat de check aan de bouwregelgeving vooraf op papier wordt gedaan, bij de aanvraag van de bouwvergunning. Valk: “Daar gebruikten we de EPC-berekening voor. Alle deskundigen riepen bij invoering al: ‘als de EPC naar de 0,6 gaat dan is het geen juiste indicator meer.’ Kortom, die EPC is in de loop der tijd wat sleets geworden.”

Bij de EPC waren beleid en regelgeving ook verstrengeld geraakt, daar had de normcommissie bijvoorbeeld inspraak over de beleidsmatige uitgangspunten, vertelt Valk. “Dat zorgde voor frictie, zowel onderling als met het ministerie. Het was geen gewenste situatie.”

De EPBD bood handvatten. Daar komt bij dat deze richtlijn goed aansluit bij de Trias Energetica. Met het oog op deze richtlijn hebben in Nederland het ministerie van BZK en RVO de BENG-indicatoren en -eisen uitgewerkt.

Valk: “De eerste indicator is energiebehoefte in kWh per vierkante meter per jaar, de tweede is primair fossiel energiegebruik in kWh per vierkante meter per jaar en de derde is het percentage hernieuwbare energie.”

NTA 8800 GOED TOEPASBAAR

De overheid heeft de NEN de opdracht gegeven voor een bepalingsmethode. De overheid bepaalt hierbij de randvoorwaarden. Valk: “Zie daar de geboorte van de BENGmethodiek: de rekenmethode om de nieuwe indicatoren

harm valk. foto: nadine maas

28 B+U 2 2019

te bepalen. Er is gekozen voor implementatie via een NTA. De NTA 8800 is een methodiek die toepasbaar is voor nieuwbouw, bestaande bouw en utiliteitsbouw. De keuze viel hierop omdat dit een eenvoudigere procedure is, weet Valk. “Dit maakt dat er niet altijd een volledige concensus hoeft te zijn tussen de verschillende stakeholders. Dat kan nogal eens in de weg zitten.”

Beleid en techniek zijn nu wat uit elkaar gehouden. Valk: “We proberen de NTA dan ook te schrijven op basis van fysica. Er is geen discussie over de fysica, behalve dan over of je met gemiddelde getallen moet rekenen per uur of per maand. Daar is voor het laatste gekozen door de opdrachtgever, het ministerie van BZK.”

SCHERPE EISEN

In NTA zijn ook de beleidsmatige getallen en beleidsmatige definities opgenomen, oftewel de BENG-eisen 1, 2 en 3. Al in 2015 waren hiervoor eerste indicaties afgegeven, toen nog op basis van de EPC-rekenmethode NEN 7120. Daar is veel discussie over ontstaan. Valk: “Dat was natuurlijk ook de bedoeling. De markt heeft zich goed kunnen voorbereiden op wat komen gaat. Er kwam uit dat het lastig is als het om hoogbouw, vrijstaande woningen gaat of tiny houses. Voor sommige partijen was hij wel wat te scherp.” Daarmee wordt met de definitieve eisen rekening gehouden.

Daarnaast is de invloed van alle ventilatiesystemen ‘verhuisd’ naar BENG-2, vertelt Valk. Als gevolg daarvan

wordt er in BENG-1 nu gerekend met een (aanzienlijke) hoeveelheid op te warmen (of af te koelen) ventilatielucht. Omdat dit leidt tot hogere uitkomsten van die eerste BENG-indicator, is het logisch dat de uiteindelijke grenswaarde hoger uitvalt ten opzichte van de indicatie uit 2015 Door de nieuwe rekenmethode kunnen de getallen sowieso niet een-op-een vergeleken worden, al wordt die fout wel vaak gemaakt.

NEN-CONGRES

Samenvattend zijn de nieuwe grenswaarden gebaseerd op drie zaken: de nieuwe rekenmethode, de gewijzigde BENG-definities en de kostenoptimaliteitstoets. Een eerste reactie na de presentatie van de BENG-eisen tijdens het NEN-congres in november was dat de eisen niet ambitieus genoeg zijn. De markt begint licht zenuwachtig te worden omdat de datum van 1 januari 2020 snel dichterbij komt.

Er is veel te doen over de presentatie van de concept BENG-eisen van afgelopen november.

“Je hebt te maken met twee spanningsvelden. De markt wil snel inzicht in wat de definitieve eisen worden, want 1 januari 2020 komt snel dichtbij. De plannen voor 2020 liggen in een aantal gevallen al op de tekentafel. Maar in het tweede kwartaal 2019 vindt pas de definitieve goedkeuring vanuit de politiek plaats. Daar worden de marktpartijen harstikke zenuwachtig van, ze kunnen pas in september definitief rekenen.”

B+U 2 2019 29

‘Er zijn meer belangen dan de energieprestatie van de gebouwde omgeving’ We wisten toch al jaren dat de BENG-eisen er aan zaten te komen.

“Het verschuiven van de invoeringsdatum heeft te maken met de wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen.

Het is de bedoeling dat je straks niet meer een stapel papier beoordeelt bij de start van de bouw, maar het gerealiseerde bouwwerk bij oplevering beoordeelt.

Die wet had er al moeten zijn, maar heeft vertraging opgelopen, dus beoordelen we voorlopig nog op het vertrouwde moment: bij de aanvraag van de omgevingsvergunning. Daarom is als nieuwe datum 1 januari 2020 vastgesteld. Met als gevolg dat de BENG-eisen een jaar naar voren zijn geschoven.”

Een discussiestuk bij de nieuwe BENG-eisen is, zoals eerder genoemd, de invloed van alle ventilatiesystemen die van BENG 1 naar BENG 2 zijn gegaan. Is die keuze gedaan om alle partijen een beetje tegemoet te komen?

“Nee, het gaat om techniekneutraliteit. Daar zijn klachten over geweest vanuit de markt. Als je het op de oorspronkelijk manier zou gaan invoeren worden verschillende methoden van warmteterugwinning in de berekening bij een andere indicator gewaardeerd. Een aantal marktpartijen achtte dat niet techniekneutraal.

De overheid heeft onderzoek laten uitvoeren en daar kwamen diverse oplossingen uit. Dit is er een van. Je had ook kunnen kiezen om de luchthoeveelheid uit de energiebehoefte te halen en bij de energiebehoefte alleen maar te kijken naar de warmte- en koudebehoefte ten gevolge van transmissie, maar daar word je fysisch niet blij van. Ik snap dat daar niet voor gekozen is.”

Stuurt BENG niet teveel aan op gebruik van installaties?

“Nee, wat ik wel jammer vind is dat door de nieuwe definitie van BENG de prikkel op isolatie minder manifest is geworden. Bij de eerste versie van de BENG-definities was de eerste indicator de grote uitdaging. Als je die maar had gehaald dan kwam het wel goed. Wat je nu ziet is dat het probleem een beetje is verschoven naar

BENG 2. De neiging is dan te denken dat je het probleem met installaties op moet lossen, maar het effect blijft dat als je de warmtevraag niet genoeg beperkt de installaties harder moeten werken. Het wordt dan vanzelf moeilijker om de BENG 2 en 3 te halen.”

Een ander punt wat steeds ter sprake komt, is de overzichtelijkheid van de BENG-eisen. Die ontbreekt. Ook de warmtevraag en de energiebehoefte werkt verwarrend.

“Er is een fruitschaal van meerdere smaken ontstaan.

Energiebehoefte, BENG 2015, energiebehoefte BENG 2018, warmtebehoefte EPV en warmtebehoefte PHPP en die worden allemaal op een hoop gegooid. En daar vinden we allemaal wat van, want het is allemaal fruit dus dat is allemaal hetzelfde. Maar het is niet hetzelfde, want het gaat om appels, peren, sinaasappels, bananen.”

Een beetje meer nuance is nodig dus. Maar speelde het ook niet dat er een te hoge verwachting vanuit de markt was?

“Die voorgenomen BENG-eisen uit 2015 waren met opzet streng. Dit om de markt wakker te schudden.

Misschien zijn de eisen nu op onderdelen wat aan de voorzichtige kant. Maar het is goed om te benadrukken dat er meer belangen zijn dan de energieprestatie van de gebouwde omgeving. Dit is ook tijdens het NENcongres helder benoemd. We moeten geen spaken in de wielen steken van de bouwproductie. Het spook van de woningnood is aan het rondwaren. Je wilt niet dat de aanscherping van de eisen leidt tot te grote schokken in de woningmarkt. Met de scherpe eisen leek het erop dat je geen gestapelde bouw kon realiseren. Je moet je niet voorstellen dat de hoogbouw in de randstad stilvalt.”

Ben je tevreden met de eisen zoals die er nu liggen?

“Zeker, al moet je je blijven realiseren dat het een ondergrens is. De echte uitdaging ligt in het realiseren van gezonde, comfortabele, energieneutrale gebouwen.”

30 B+U 2 2019

ZELFSTANDIG bron: doepelstrijkers

LEVEN

B+U 2 2019 31

DOOR NIEUWE TECHNOLOGIEËN

32 B+U 2 2019

Technologische proeftuin bij vernieuwing van Het Dorp Ruim 50 jaar na de opening gaat woongemeenschap en zorginstelling Het Dorp in Arnhem op de schop.

Het vernieuwde Het Dorp moet nationaal en internationaal een voorbeeld worden van baanbrekende gehandicaptenzorg met ambitieuze, toekomstbestendige technologieĂŤn. Om dit te realiseren wordt in Academy Het Dorp op een unieke wijze samengewerkt aan theoretische en praktische kennis van verschillende partijen.

BEELD SPIE

B+U 2 2019 33

I

n Het Dorp, dat onder de verantwoordelijkheid van zorgorganisatie Siza valt, kunnen mensen met een handicap zelfstandig wonen. Bij de opening in 1966 was dit revolutionair. De vernieuwing is dan ook méér dan het moderniseren van de woningen; de unieke samenwerking tussen bedrijven, wetenschap, overheden, zorgverleners en financiers moet zorgen voor een innovatieve slagkracht die het leefcomfort en de zelfstandigheid van bewoners vergroot. Met als ultiem doel om de technologie ook naar huis verplaatsbaar te maken. Het nieuwe Het Dorp zal in de toekomst naadloos overlopen in de wijk. De gemeente Arnhem is om die reden nauw betrokken bij de vernieuwing.

ACADEMY HET DORP

Om de samenwerking tussen de verschillende partijen goed invulling te geven, is Academy Het Dorp opgericht.

De Academy richt zich op de ontwikkeling van de wijk van de toekomst, waar mensen met en zonder beperking prettig kunnen leven. De vraag waar de Academy

zich dagelijks mee bezighoudt is: hoe kun je technologie inzetten om mensen met een beperking zo zelfstandig mogelijk te laten leven? Han-Michiel Verroen is als business development manager namens SPIE (specialist in de installatiebranche, red.) nauw betrokken bij Academy Het Dorp. “De technologie is al voor een heel groot deel beschikbaar, moet hoe zet je die consistent in en hoe zorg je ervoor dat de technologische oplossingen stateof-the-art blíjven?”

De Academy is momenteel druk bezig met de bouw van Gebouw A, waar de toekomstbestendige technologieën geïntegreerd zijn. Gebouw A wordt het revalidatiegebouw. Een ideale graadmeter voor de functionaliteiten, aangezien het hier de bedoeling is dat de bewoner steeds meer zelf kan en dus steeds meer functionaliteiten uit kan schakelen. In het begin zal de bewoner nog niet veel zelf kunnen, maar door revalidatie steeds zelfstandiger worden en dus minder ‘technische hulp’ nodig hebben.

CONNECTIVITEIT

Bijzonder in de samenwerking binnen de Academy is de nauwe betrokkenheid van de bewoners zelf. Voor Jorrit Ebben, co-founder van de Academy, is dit de normaalste zaak van de wereld, maar wel het allerbelangrijkste.

“Academy Het Dorp geeft innovaties vorm door veel kennis te verzamelen over de vaardigheden die aan de zorgkant nodig zijn. De basis van alles is dat de bewoners mee ontwikkelen. Zij weten het beste wat ze nodig hebben.”

Connectiviteit is het sleutelwoord in dit innovatieproces.

Processen die geautomatiseerd worden moeten altijd werken, zeker in een zorgomgeving. Siza wil dat aspect zo goed ingeregeld hebben, dat zelfs alarmeringen erop kunnen worden aangesloten. Samen met Siza bepaalt SPIE de basisconnectiviteit. Al in het beginstadium was SPIE betrokken bij de aanleg van de glasvezelring. De mobiele dekking wordt gefaciliteerd in de vorm van Private LTE, de technologie die het mogelijk maakt om snel mobiel internet aan te bieden. ‘Private’ verwijst naar de mogelijkheid voor Siza om zelf het netwerk te managen en te beheren, onafhankelijk van de mobiele providers.

In Siza’s Telecomhotel kunnen providers inkoppelen op één centrale hardware plek. Van daaruit wordt het gehele terrein met actieve netwerkcomponenten voorzien van ‘genoeg signaal’. “In het verleden ging dit veelal via een passief COAX-netwerk dat geschikt was voor slechts één provider”, licht Verroen toe.

Naast het mobiele netwerk wordt ook het vaste en Wifi-netwerk geoptimaliseerd. Bij voorkeur krijgen alle gebouwen een dubbele aansluiting, zodat er altijd verbinding is als er een aansluiting uitvalt. Met dat plan in het achterhoofd en om alle risico’s uit te sluiten, zijn er ook plannen om een tweede POP (Point of Presence) op het terrein te plaatsen. Idealiter loopt de ene aansluiting via de eerste POP en de andere via de tweede.

34 B+U 2 2019

‘ Internet of Things zal leiden tot gepersonaliseerde zorg’ SLIMME VERLICHTING EN DOMOTICA

Een andere belangrijke aanpassing, waar de hele woonwijk mee te maken krijgt, is de buitenverlichting. Door gebruik te maken van slimme verlichting neemt de veiligheid toe en wordt tegelijkertijd energie bespaard.

Sensoren op lantaarnpalen kunnen het licht managen en het gebruik van ledverlichting verlaagt de onderhoudskosten fors. SPIE heeft een delegatie van Siza meegenomen naar de gemeente Roosendaal, waar op een geavanceerde wijze verlichting, connectiviteit en sensoren met elkaar in verbinding staan op het stadsplein.

Er wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van een schreeuwalarm. Bij een schreeuw om hulp gaat de verlichting aan en kan zelfs contact worden gelegd met de alarmcentrale.

De connectiviteit is de basis die het gebruik van domotica en huisautomatisering in de woningen moet garanderen. Om als bewoner zo min mogelijk afhankelijk te zijn van hulp, is het streven om zoveel mogelijk technologisch te laten aansturen. De bewoner kan straks onder andere de zonwering, de verlichting en de kookplaat aansturen.

De bewoners participeren zo nadrukkelijk in het innovatietraject, omdat zij de ervaringsdeskundigen zijn. Gijs van den Brink is één van die bewoners. Na een hersenbloeding woont hij al zo’n drie jaar in Het Dorp. Hij kent de nadelen van het ontbreken van goede technologische ondersteuning: “Omdat ik afhankelijk ben van anderen moet ik continu nadenken over planningen. Ik sta elke dag op dezelfde tijd op, want dan is er een verzorger die me uit bed helpt.” ”Alles rondom opstaan is één van de scenario’s waarover we met alle partijen nadenken”, vult Verroen aan. “In plaats van een planning vooraf, zou je kunnen kiezen voor alarmering via bewegingssensoren.

Of Gijs zet de wekker en het signaal stelt automatisch de planning bij. Dan is er sprake van een samenwerking in plaats van eenrichtingsverkeer.”

INTERNET OF THINGS

“Internet of Things zal gaan leiden tot gepersonaliseerde zorg”, voorspelt Jorrit Ebben. “Sensoren in de nieuwe huizen gaan heel veel data verzamelen. Dat wil je managen en bijhouden, updaten, data eruit halen, enzovoorts.

Daar moet een IT-platform voor komen.” Verroen: “Alle devices in een woning moeten op een veilige manier connecteren.”

Als voorbeeld van wat IoT voor mensen met een beperking kan betekenen, noemt Jorrit bewoner Rik. Rik heeft ademhalingsondersteuning nodig. “De sensoren op zijn rolstoel, lichaam en om hem heen maken dat we sneller weten dat Rik mogelijk ondersteuning nodig heeft, omdat zijn ademhalingsapparatuur het niet meer doet. We kunnen er veel sneller bij zijn. Bovendien kan hij de ondersteuning op andere plekken dan zijn eigen huis krijgen, waardoor hij veel meer bewegingsvrijheid heeft.”

TOEKOMSTBESTENDIG

“Het is ontzettend belangrijk dat de technologie die we nu bedenken toekomstbestendig is. De techniek gaat razendsnel en we willen er niet over twee jaar achter komen dat ons platform niet aankan wat de technologie dan biedt”, zegt Verroen. “Daar komt de 80/20-regel om de hoek kijken: Tachtig procent draait om techniek, twintig procent om de inzetbaarheid ervan voor een specifieke cliënt. Als je louter een specifieke cliënt als uitgangspunt neemt voor de ontwikkeling van techniek, maak je iets dat financieel heel lastig beheersbaar is.

We willen een basis vormen waardoor het voor anderen gemakkelijker wordt om dezelfde functies te gebruiken, maar de finetuning van de inzetbaarheid van techniek per cliënt blijft nodig.”

B+U 2 2019 35

GROENE DAKEN DEAL HONE is ‘s werelds krachtigste daglicht energiesysteem. Doormiddel van Nanotechnologie weet HONE daglicht om te zetten in warm water.

De HONE 501T collector heeft de optie om deze uit te breiden met een speciaal ontwikkelde electric layer (HONE 501TE), van 100 Watt piek, welke achter de collector wordt geplaatst om elektriciteit op te wekken.

Zoals in onderstaande afbeelding te zien is, is in een grafiek weergegeven waarin de HONE prestaties zijn te zien t.o.v. de beste zonneboilerfabrikanten bij lage licht intensiteiten. Deze grafiek komt voort uit een onafhankelijk onderzoek.

MORE THAN

QUALITY

Sportcomplex, kantoorpand, appartementengebouw, magazijn, showroom, winkelpand, ziekenhuis, woningen en ga zo maar door. HONE is overal toepasbaar.

plantmateriaal essentieel, evenals levering

De DEAL: 50% korting op de electric layers!

op het juiste tijdstip en de gewenste plaats.

Bij een HONE installatie boven de 10 m2

Bij de aanleg van groenprojecten is goed

De verwachte levensduur van de collectoren is maar liefst 50 jaar. De gemiddelde terugverdientijd bedraagt 7 ĂĄ 10 jaar, dus u profiteert van minimaal 40 jaar vrije energie! Daarbij komt ook nog eens dat u duurzaam bezig. PURE WINST DUS!

In samenspraak met de opdrachtgever levert Boomkwekerij Udenhout het totaalpakket aan groen. Just in time, voor een geslaagd project.

Waarom boven de 10 vierkante meter? Bij deze afmeting of groter komt u in aanmerking voor subsidie. En het wordt nog mooier. Omdat er een electric layer zit onder de HONE-collector heeft u recht op een DUBBELE subsidie! Dit scheelt u dus ook nog eens extra kosten.

LET OP!: in de hoofdlijnen van de klimaatafspraken staat dat er vanaf 2025 geen subsidies meer worden verstrekt aan duurzame projecten. Zo stopt bijv. de SDE+ subsidie. Dit is dus een mooie kans om met relatief lage kosten een geweldig systeem te plaatsen. Het systeem met het hoogste rendement per vierkante meter!

Neem contact op met HONE Benlux B.V. en vraag ons systeem aan.

Gebruik kortingscode: HONEWORLDGROEN en profiteer van de actie!

Bezoekadres Schoorstraat 23 - 5071 RA Udenhout

HONE Benlux B.V. Keyserswey 52, 2201 CX Noordwijk, tel 085 3032762

WWW.UDENHOUT-TREES.NL 13590

13906

RIJKSWATERSTAAT EN TECHNIEK NEDERLAND WERKEN AAN SLIMME INFRASTRUCTUUR Rijkswaterstaat en Techniek Nederland, de ondernemersorganisatie van installateurs en technisch dienstverleners, hebben afspraken gemaakt om de grote maatschappelijke opgaven op het gebied van infratechniek samen aan te pakken.

Zij bundelen hun kennis en kracht om de infrastructuur van Nederland te vernieuwen en te verduurzamen. Directeur-gene­

raal Michèle Blom van Rijkswaterstaat en voorzitter Doekle Terpstra van Techniek ­N ederland bekrachtigden onlangs de ­samenwerking. Uitgangspunt voor de afspraken is de Marktvisie van Rijkswaterstaat. De samenwerking tussen Rijkswaterstaat en Techniek Nederland krijgt gestalte via onder meer periodiek overleg tussen de ­directeuren van een aantal infrabedrijven en de directie van Rijkswaterstaat.

Op bestuursniveau zal afstemming plaatsvinden tussen vertegenwoordigers van de vakgroep Infratechniek van Techniek ­Nederland en directeuren van de verschillende landelijke organisatieonderdelen van Rijkswaterstaat.

Info: www.technieknederland.nl

38 B+U 2 2019

STEK-directeur Wim den Boer:

ALS JE PROCESSEN GOED ORGANISEERT DAN GAAT HET OOK GELD OPLEVEREN

Fotografie Sonnega

B+U 2 2019 39

40 B+U 2 2019

STEK staat voor Stichting Emissiepreventie Koudetechniek.

Sinds 1992 maken ze zich sterk om (in)directe emissies in de koudetechniek terug te dringen.

Directeur Wim den Boer hoeft zich geen moment te vervelen, want de warmtepomp is het gesprek van de dag en de kennis hierover blijft nog achter.

TEKST GERARD VOS BEELD STEK

W

im den Boer: “Eind jaren tachtig kwamen we erachter dat de koudemiddelen die we toen gebruikten, de CFK’s, een schadelijk effect hadden op de ozonlaag. De CFK’s zaten in schoonmaakmiddelen en ontvetters, maar ook in tachtig tot negentig procent van alle koelinstallaties voor de industrie, en bijvoorbeeld in koelkasten. Tot die tijd werden CFK’s beschouwd als ideale koudemiddelen, weliswaar synthetische koudemiddelen, maar het was toen niet zo bekend dat er een negatief effect was.”

HOBBEL

In 1987 ontstaat dan het Montreal-protocol waar een uitfasering is afgesproken. Nederland loopt bij die bestrijding van de CFK’s voorop. De overheid heeft in gang gezet dat installateurs konden worden opgeleid.

Hiervoor is in 1992 STEK in het leven geroepen met als doel emissiebeperking in de koudetechniek. Den Boer: “Er werden examens georganiseerd. Dat was nog wel even een hobbel, want de mensen die deelnamen aan de examens waren soms al tientallen jaren actief in de koudetechniek. Er heerste toch een beetje de gedachte van ‘moet ik nu gaan bewijzen dat ik het vak beheers?’”

Het antwoord van de overheid en de sector was , ja!

Iedereen die met die koudemiddelen en installaties wilden werken, moesten verplicht een STEK-certificaat halen. Den Boer: “Het resultaat was dat bedrijven die koude niet als core business hadden zich terugtrokken.

Voor de markt was dit een zuiverende werking. Achteraf kun je zeggen dat dit wereldwijd een van de meest succesvolle maatregelen is geweest om de CFK’s terug te dringen. CFK’s worden in de koudetechniek nagenoeg niet meer gebruikt en het gat in de ozonlaag is herstellende.”

CFK, HCFK, F-GASSEN EN HFO’S

Er is nog weleens verwarring over de CFK’s en HCFK’s vertelt Den Boer. Een HCFK bestaat net als een CFK uit

een koolwaterstofmolecuul. In tegenstelling tot een CFK worden de koolwaterstofatomen bij een HCFK niet volledig gehalogenereerd met chloor en fluor. Een HCFK bestaat uit chloor, fluor, koolstof en waterstof. Dit maakt een HCFK minder schadelijk voor het milieu.

De HFCK’s zijn inmiddels vervangen voor F-gassen (HFK’s). Den Boer: “De F-gassen hebben geen uitwerking op de ozonlaag, maar die hebben weer een hoge Greenhouse Warming Potential (GWP). Die dragen bij aan het broeikaseffect. Die CO2-uitstoot willen we juist terugdringen, reden dat de F-gassen nu in volume worden teruggedrongen om plaats te maken voor HFO’s.”

De HFO bestaat uit onverzadigde moleculen met minstens één dubbele koolstof-koolstofverbinding. Deze moleculen zijn bijzonder reactief in de atmosfeer en hebben daarom een relatief korte levensduur. Deze korte levensduur draagt gedeeltelijk bij aan een laag GWP. Den Boer: “Het blijft wel een synthetisch middel.

Je ziet nu ook de terugkeer van natuurlijke koudemiddelen zoals propaan, iso-butaan, ammoniak en CO2. Die stoffen komen vrij in de natuur voor, hebben een lage of zelfs geen GWP en hoeven niet zo geproduceerd te worden als een synthetisch koudemiddel met een heel laag GWP.”

UITFASEREN

De F-gassenverordening is erop toegespitst dat het aantal CO2-equivalenten een stuk omlaag gaat. Zo moest op 1 januari 2018 het koudemiddel R404A worden uitgefaseerd. “Het gevolg van zo’n maatregel is dat er schaarste komt en dat daardoor de prijs omhoog gaat. Dat is eigenlijk altijd de beste hefboom, want voor installateurs en bedrijven wordt dat koudemiddel veel te duur.

Het koudemiddel R404A is in zes maanden tijd acht keer zo duur geworden. Fabrikanten mogen een beperkt aantal CO2-equivalenten toepassen en kiezen dan voor koudemiddelen met een zo laag mogelijk GWP, puur omdat ze dan meer kunnen produceren.”

B+U 2 2019 41

3 pijlers van STEK Persoonscertificering

Bedrijfscertificaten Kennisoverdracht

STEK staat voor

Certificeringen tussen 1992 - 2018

Kwaliteit

17.000

Duurzaamheid

STEK persoonscertificaten

4.900

Veiligheid

STEK bedrijfscertificaten

STEK ook als voorbeeld voor Europa Protocol Kyoto Opwarming aarde tegengaan door voorkomen weglekken gassen en EPBD

Protocol Montreal Beschermen ozon laag door het uitbannen van gassen Oprichting STEK Gericht op het terugdringen van (in)directe emissies koudetechniek

Verdrag Parijs Aanscherpen van de broeikas doelstellingen STEK blueprint F-gas STEK als voorbeeld voor Europese F-gassen verordening

Energieklimaat akkoord STEK draagt bij aan energietransitie Nederland

42 B+U 2 2019

‘Bedrijfscertificering is belangrijk voor de installatiebranche, zeker met een voor de woningbouw relatief nieuw begrip als een warmtepomp’

B+U 2 2019 43

De markt gaat steeds meer de nieuwe generatie koudemiddelen HFO’s inzetten. Den Boer: “Nadeel hiervan is dat ze brandbaar zijn, mild ontvlambaar. Je moet dan maatregelen gaan treffen binnen de installatie. Je moet ervoor zorgen dat het allemaal veilig gebruikt kan worden; al helemaal als je grote hoeveelheden in je systeem hebt zitten.”

VERANDERENDE MARKT

Wim den Boer trad als directeur bij STEK aan in 2015. Den Boer is gepokt en gemazeld in de koudetechniek en er zo’n beetje zijn hele werkzame leven al mee bezig. Het aantreden als directeur bij Stek was dan ook een logische stap.

Met de komst van de Europese F-gassen verordening is het speelveld van STEK veranderd. De komst van Den Boer had hier direct verband mee. Den Boer: “Ik ben in eerste instantie erbij gehaald om accreditatie voor de STEK schema’s te bewerkstelligen. STEK is door de veranderende markt kwaliteits-, veiligheids- en duurzaamheidseisen gaan stellen aan de bedrijven. Dan zijn niet alleen de F-gassen belangrijk, maar de installaties moeten bijvoorbeeld ook goed ingeregeld zijn. Er moet veilig gewerkt worden aan de installaties. Er zijn naast de F-gassenschema’s toen schema’s bijgekomen voor natuurlijke koudemiddelen en rondom de EPBD ( energieperformance van gebouwen, red.) toegespitst op de aircokeur.” Na de acceptatie van de schema’s in 2017 zijn Kiwa en SGS INTRON sinds kort geaccrediteerd om hiermee aan de slag te gaan.

OPKOMST VAN DE WARMTEPOMP

Door het dichtdraaien van de gaskraan en de energietransitie en de daarbij behorende klimaattafels was er opeens warme belangstelling voor de warmtepomp.

Den Boer: “De warmtepomp is al een oude vinding. Toen ik mijn carrière begon in 1978 stonden er op de dak van het bedrijf al twee lucht/lucht-warmtepompen. Je ziet nu dat de warmtepomp als vervanger voor de cv-ketel in woningen wordt ingezet.”

Den Boer ziet het als een goede ontwikkeling maar plaatst wel hier en daar een vraagteken. “Het is een goede ontwikkeling als de cv-branche de ontwikkelingen in de techniek gaat bijhouden, maar kwaliteit leveren moet altijd het uitgangspunt zijn. De koeltechnische en klimaatbranche werkt al jaren met dit soort systemen en zijn als het gaat om koudetechnische aspecten specialist. Je hebt koudebedrijven die minder weten van het inregelen van cv-systemen en je hebt cv-bedrijven die minder weten van koudetechniek. Als STEK zien we daar een rol. Er zijn tal van installateurs die klaar zijn voor de warmtepompen, maar we moeten oppassen dat bedrijven denken: ‘we doen het er even bij, want we doen al jaren cv.’”

Als het om warmtepompen gaat, moet de installateur zich dan ook bewust zijn wat het voor hem inhoudt.

“Hij moet zich goed voorbereiden en zijn mensen goed opleiden. STEK wil graag een rol hierin spelen. We kunnen bedrijven behulpzaam zijn, het gaat niet alleen om

veiligheid en duurzaamheid, het kwaliteitsaspect is zoals gezegd vaak onderbelicht. Als je zorgt dat je de processen goed organiseert, dan gaat het ook geld opleveren.”

Den Boer ziet bedrijfscertificering dan ook als must. “De faalkosten in de installatiewereld liggen boven de elf procent. Daarvan is een relatief klein deel kwaliteitskosten, maar zo’n acht procent laten ze door de vingers glippen, terwijl ze dat zo kunnen toevoegen aan de netto winst. Als je als adviseur een warmtepomp verkoopt, wek je een bepaald verwachtingspatroon bij je klant.

Wat je belooft moet je een-op-een waar kunnen maken in je proces. Daarom is bedrijfscertificering belangrijk voor deze branche, zeker met een voor de woningbouw relatief nieuw begrip als een warmtepomp. Je moet je mensen, middelen en processen op orde hebben, dat is precies wat we borgen met een STEK certificaat.”

DRONES INSPECTEREN WONINGEN Bij een Alliantie-project in Almere zijn drones ingezet om woninginspecties uit te voeren die de status van dak, metselwerk en kozijnen meten. Door drones te gebruiken voor dit soort inspecties, willen woningcorporaties de kwaliteit en betaalbaarheid van het onderhoud verbeteren.

Het testen van drones voor woninginspecties is een initiatief van het innovatieplatform ‘De Corporatiewoning van de Toekomst’ dat in 2018 is opgericht. Dit innovatieplatform bestaat uit een negental corporaties, namelijk Kleurrijk Wonen, Haag Wonen, Woonlinie, Mitros, Poort6, Talis, Trivire, Staedion en de Alliantie. ­Initiatiefnemer Octo en drone-operator AeroScan nemen hier ook deel aan.

Vluchten

Eind december 2018 gaf ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport) en het Ministerie van Defensie goedkeuring en hebben Octo en AeroScan de vergunning gekregen om te mogen vliegen in de bebouwde kom.

Eind januari zijn in Almere de eerste dronevluchten gemaakt om op een innovatieve manier onderhoudsinspecties uit te voeren. In totaal zijn er drie vluchten uitgevoerd. Tijdens de eerste vlucht werd er een kaart getekend van het gebouw. Tijdens de tweede vlucht werd er een 3D-model gescand/ingelezen van het gebouw en tijdens de derde vlucht werden er via een cirkelend vliegpatroon foto’s van de gevel gemaakt.

Zelflerend

De menselijke hand is alleen ingezet om de drone te laten opstijgen en te laten landen.

Voor de rest van de vlucht heeft de drone een voorgeschreven script gevolgd en dus zelfstandig de inspectie uitgevoerd. Het is

de eerste keer in Nederland dat er beeldherkenning in combinatie met machine learning wordt toegepast om woninginspecties uit te voeren. Hier heeft Octo met de samenwerkende partijen ook een Europese subsidie voor ontvangen.

Controle en bewaking

Het doel van ‘de Corporatiewoning van de Toekomst’ is om met toepassing van de state-of-the-art technologieën de volgende vragen structureel te kunnen beantwoorden: 1 Hoe kan ik van achter mijn bureau sneller en effectiever de kwaliteit van het vastgoed bewaken, zodat ik veel preciezer opdrachten kan verstrekken?

2 Hoe kan ik objectief vaststellen dat de aannemer, met wie ik resultaatgerichte afspraken heb gemaakt, ook daadwerkelijk levert wat hij belooft?

Dak en metselwerk

In de tweede fase gaat het innovatieplatform software ontwikkelen om foto’s automatisch om te zetten in informatie.

Daarmee kunnen zij bijvoorbeeld tellen hoeveel scheuren er in metselwerk zitten of hoeveel vervuiling er op het dak is.

Hiervoor heeft het platform veel beeldmateriaal nodig, onder meer via projectpartners als Hemubo en Koers. De bedoeling is om dit in fase 2 nog verder uit te breiden. Op basis van deze datasets programmeert Octo een Neuraal Netwerk om middels beeldherkenning de informatie uit de foto’s te extraheren.

Daarnaast worden er ook meer sensoren toegepast en vaker vluchten uitgevoerd om het proces verder te optimaliseren.

Rhepanol hfk van QRS.

Wie maakt het verschil?

Of blijft het crisis op crisis?

In de tijd van de financiële crisis werd door bedrijfseconomen duidelijk verzocht om ons bedrijf voor te gaan bereiden op een circulaire economie.

Een onderneming die juist in die tijd van lineair naar circulair de zaken kon inregelen had de toekomst, de achterblijvers zeker niet meer. En in 2030 zou het omkeerpunt al bewerkstelligen dat de bedrijven die er niet klaar voor zouden zijn geen bestaansrecht meer zouden hebben.

N

u jaren later blijkt allereerst dat binnen de bouw en specifiek ook onze dakenbranche in die tijd van sterk verminderde bouwconjunctuur geen gelegenheid hebben gehad om hierover na te denken. De meeste tijd moest besteed worden aan simpelweg de beoogde omzet binnenhalen. Of, in het ergste geval, ook nog een reorganisatie doorvoeren. Het was een slechte tijd van alleen maar overleven.

Simpelweg gezegd heeft een ieder toen gedacht dat er tijd genoeg was om veranderingen door te voeren als wij weer voldoende orders op de plank zouden hebben liggen.

Duidelijk een nieuwe tijd en verbetering van de bouwconjunctuur. Eind 2017, begin 2018 is zeker die tijd aangebroken, er is ruim voldoende werk. De omzetten in de bouw en specifiek ook binnen de dakenbranche zijn sterk gestegen en als het momenteel nog niet goed gaat met ons bedrijf zullen wij nog

eens moeten nadenken of het bedrijf wel toekomstbestendig is. En gaan wij ons nu circulair inrichten? Nog 11 jaar te gaan naar het jaar 2030.

Het staat vast, nu is het moment er zeker om voorzichtig aan de toekomst te denken en de juiste plannen te maken om een duurzame weg met het bedrijf in te slaan. Alle tijd om circulariteit, duurzaamheid en specialisme in huis te halen om je te kunnen onderscheiden! Helaas krijgen wij tegelijkertijd nu weer duidelijke signalen dat wij het weer veel te druk hebben om dit soort onderwerpen in te plannen, laat staan door te voeren. En weg is weer even die visie bij de uitvoerende bedrijven: “Zijn wij toekomst bestendig? Hoe gaan wij circulair?”

Inmiddels zijn de tijden veranderd en constateren wij met elkaar dat de transitie naar een nieuwe economie - een economie die

klimaatneutraal, circulair en inclusief is - te langzaam gaat. We komen er niet vanzelf en zullen zelf de beweging moeten blijven inzetten. “Er is geen excuus meer om niets te doen”, aldus Maria van der Heijden van MVO Nederland. Anderzijds zien wij ook dat de bouwbedrijven het weer moeilijk hebben met de enorm gestegen prijzen van materialen en lonen. Ook planningen worden niet gerealiseerd vanwege de schaarste in gekwalificeerd personeel en hebben wij structureel te weinig handjes. Boetes dreigen; marges verdampen en wat houden we over: alleen de stress?

Die negatieve signalen worden ook steeds vaker geventileerd in de branche als het gaat over de op noviteit en specialisme gestuurde producent of leverancier. De tijden van meebewegen op circulair, recycling, CO2 reductie, duurzaamheid en concepten zijn thema’s om op z’n minst over na te denken, maar zijn in de koelkast gezet door uitvoerende bedrijven. Deze tak zit vol en wij hebben allemaal hetzelfde probleem: te weinig personeel. En als wij het personeel hebben, dan zal men direct traditionele meters gaan maken.

Bovendien zullen de huidige eigenaren, grootaandeelhouder van een bedrijf in de

huidige tijd een ander voordeel zien en juist nu mogelijkheden onderzoeken om hun welverdiende pensioen veilig te stellen middels verkoop van hun bedrijf. Winst maken en zeker op korte termijn met alleen core-business is de remedie om de cijfers voor overname gunstig te tonen. De aankopende partij grijpt zo de kans om niet het bedrijf te laten voortbestaan, maar het eigen personeelsbestand automatisch uit te kunnen breiden.

personeel. De bedrijven hebben geen gelegenheid meer om de aangereikte projecten met dit soort kunststof materialen binnen het voor verenigingen van eigenaren ontwikkelde PV Zonne-Energieplan uit te voeren.

Gratis dakbedekking en gratis extra dakisolatie met PV panelen op het dak, waarbij de komende 20 jaar het dak via de notaris van eigenaar is veranderd.

Maar terecht of onterecht, wij zitten vast in ons eigen, op dit moment veel te succesvolle standaard traditionele bitumineuze systeem.

En hoe zit het daar met het volledige hergebruik van deze materialen en het innametra-

Rhinobond van Carlisle.

Maar door volumevergroting aan de personeelskant zie je nog geen duidelijke lijn richting het verder ontwikkelen van een deel specialisme. Voor dat specialisme is er zeker geen tijd vrij te maken voor een calculatie of wordt een prijs aan een opdrachtgever veel te hoog ingezet. Ondanks de kenmerken van bijvoorbeeld een producent Carlisle.

ject van bitumineuze dakbanen met fossiele grondstoffen? Nog steeds heeft het gemiddelde uitvoerende bedrijf deze circulaire stappen niet omarmd.

En nu de warme zomers er weer aankomen worden inventieve koelende systemen zoals

Met oog voor onderscheidend vermogen en specialisme is wat men ook als zeer inventieve noviteit introduceert, helaas niet snel uit te voeren. Er moet tenslotte eerst een opleiding gevolgd worden. Alles is klaar zoals de Investeringsaftrek op de milieulijst met bijvoorbeeld EPDM systemen die vast worden gezet met een inductiesysteem. Maar helaas geen verwerker en geen investering hierin vanuit het traditionele dakdekkersbedrijf.

Uitvoerende bedrijven hebben geen tijd om erover na te denken en zeggen nee tegen tijdrovende opleidingen. En de producent QRS maar adverteren voor nieuwe ambassadeurs met kosteloze opleidingen voor het

Roofclix.

witte reflecterende dakbedekking met een hoge bewezen SRI of speciale systemen zoals op de nog goede dakbedekking te zetten reflectiesystemen, type Roofclix in de vorm van geïsoleerde kunststof elementen als een soort parapludak, gevraagd vanuit de opdrachtgever, eigenaar. Het wordt namelijk steeds belangrijker om de warmte buiten te houden. Maar de handjes voor het specialisme zijn ook hier weer amper te vinden, terwijl het systeem meer en meer wordt gevraagd.

Is dan het uiteindelijke resultaat dat wij nooit meer tijd hebben voor het toekomstig specialisme en in crisistijd als tijden in een hoge bouwconjunctuur? Hoe komt dit en wat doen we eraan? Is het doordat de dakenbranche wellicht in de meest traditionele markt zit? Traditioneel binnen de dakdekkersbedrijven wordt ook wel gekenmerkt door “zonder risico’s uitvoeren”, en dat blijft uiteraard een zeer goede kerntaak. De kern van ons dak- en bouwspecialisme ligt hier in het foutloos uitvoeren van veelal bestaande systemen die wij kennen. Risico’s uit de weg gaan en snelheid maken in productie met de jarenlange ervaring en bestaande kennis.

Met hier en daar een enkele uitzonderlijke noviteit en circulaire aanpak. Wordt het dan ook niet eens tijd om ons eigen specialisme eens te inventariseren en ons af te vragen of wij op deze aarde nu ook goed bezig zijn voor ons toekomstig nageslacht? En realiseren wij ons goed dat drie keer scheepsrecht moet zijn. Toch een keer een fase inpassen met iets meer tijd nemen voor onze toekomstige interne beleidsnota op langere termijn, anders zitten wij wellicht weer in een volgende crisis op crisis en halen wij het jaar 2030 niet eens!

48 B+U 2 2019

Je VCA cursus kiezen en plannen.

Eitje.

De Regt Grond Infra Groen B.V. is gevestigd in de Hoeksche Waard en is vooral werkzaam in Zuid-West Nederland. Onze werkzaamheden bestaan o.a. uit bouw- en woonrijp maken van projecten, Riool aanleg en vervanging, bestrating, landschapsinrichting, grondverzet, groenaanleg en onderhoud enz.

NIEUW!

HĂŠt online platform waarop je razendsnel de VCA-cursus vindt ĂŠn boekt die in je agenda past.

organiseert het voor je 13967

De Regt Grond Infra Groen B.V. Langeweg 3 3267 LN Goudswaard

Tel: 0186 692504 E-mail: info@jderegt.nl www.jderegt.nl

13972

13977

BIJNA 17 MILJOEN VOOR STERKERE FRIESE IJSSELMEERKUST Het IJsselmeer is een essentiële schakel in ons waterbeleid. Dat bleek afgelopen zomer weer toen het zoetwater als buffer is ingezet tijdens de lange droogteperiode. ­Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat stelt €12 miljoen beschikbaar, waarmee in totaal €16,9 miljoen geïnvesteerd wordt in de versterking van het Friese deel van de IJsselmeerkust.

meer bergt een voor Nederland onmisbare voorraad zoetwater. Maar net zo belangrijk is dat we de kustgebieden robuuster maken tegen extremere weeromstandigheden en wateroverlast. Dat levert ook nog een mooier stukje Nederland op, alle betrokkenen hebben meegedacht over hoe deze versterking vorm moet krijgen.’

Met deze impuls wordt komende jaren de kust niet alleen versterkt, maar ook aantrekkelijker gemaakt door de aanleg van nieuwe natuur, fietspaden en stranden.

Belangrijkste punten zijn de versterking van de kust en de buitendijkse gebieden. Dit om de erosie tegen te gaan die wordt veroorzaakt door hoge waterstanden en golfslag.

‘Regenton’

Van Nieuwenhuizen: ‘In de afgelopen droge zomer hebben we gemerkt hoe belangrijk onze nationale regenton is. Het IJssel-

Versterken

De regio investeert €4,9 miljoen in natuur en recreatie. Zo wordt natuurgebied de Workumerwaard hersteld en uitgebreid, krijgen stranden beter toegankelijke plek-

ken voor zwemmers en surfers en komt er een strekdam voor een beter bevaar­bare vaargeul It Soal. Naast Workum worden nog voor vier andere locaties oplossingen onderzocht.

Agenda IJsselmeergebied 2050

Vorig jaar mei tekende de minister namens het kabinet samen met 60 belanghebbenden de Agenda IJsselmeergebied 2050.

Hierin staat hoe het hele IJsselmeergebied wordt klaargestoomd voor de toekomst en hoe betrokken overheden en organisaties daarin thema’s als waterveiligheid, natuur, cultureel erfgoed, recreatie, scheepvaart en economie samen oppakken.

De werkzaamheden aan de kust worden naar verwachting in 2023 afgerond.

50 B+U 2 2019

GASTRANSITIE

LIJKT NIEUW

MAAR IS HET NIET

B+U 2 2019 51

52 B+U 2 2019

Nederland moet van het aardgas af, terwijl onze buurlanden juist naar het gas toegaan. Warmtepompen en bodemenergie zijn hier al in de jaren tachtig geïntroduceerd, maar pas nu bestaat de urgentie dat grootschalig te doen. Toch zijn we geen voorloper.

“In Zweden zijn warmtepompen in woningen en gebouwen al net zo standaard als bij ons de cv-ketel”, zegt Frank Agterberg, voorzitter van de brancheverenigingen DHPA (Dutch Heat Pump Association) en BodemenergieNL. De branche kan voldoende warmtepompen leveren. Of er genoeg vakbekwame handen zijn om ze tijdig te installeren en of het elektriciteitsnet het aankan zijn nog zorgpunten.

TEKST JACQUES GELUK

B+U 2 2019 53

D

e introductie van warmtepompen heeft volgens branchevoorzitter Frank Agterberg een zeer langzame opbouw gekend. “Aanvankelijk kenden we airco’s voor koeling en werd grondwater gebruikt voor omgevingswarmte-input voor warmtepompen op elektriciteit. Verduurzaming, in eerste instantie minder gas gebruiken voor verwarming en koken, werd pas later een belangrijk overstapargument.” Een warmtepomp zorgt voor verwarming en warm water in gebouwen door warmte uit de lucht, de bodem, het grond- of oppervlaktewater te halen. Dat gebeurt met behulp van - liefst duurzaam opgewekte stroom, bijvoorbeeld via zonne- oftewel fotovoltaïsche panelen. Uiteindelijk levert de omgevingswarmte zo’n tachtig procent van de benodigde energie ‘gratis’, de rest is betaalde elektriciteit. Agterberg spreekt van een verrekt complexe opgave om de transformatie van gas naar vooral warmtepompen volgens de Nederlandse ambitie te laten verlopen. “De boodschap is helder. Onze branche heeft de techniek en kan laten zien wat zij daarmee kan.

Vraag is of het elektriciteitsnet zwaar genoeg is om de transitie op te vangen. Niet alleen in huizen en gebouwen, maar ook voor vervoer is straks veel meer elektriciteit nodig. Via zonnepanelen gaat veel stroom het net op, industriële restwarmte levert ook energie. Om de gewenste toekomstige flexibele energievoorziening te realiseren is echter nog gruwelijk veel werk nodig.”

Nederland gebruikt allang geen kolen meer voor verwarming, we zitten op bijna honderd procent gas. Nu kijken we wat beter is. Om duurzaamheidsredenen, maar vooral omdat we van het Groninger aardgas af willen en qua gaslevering niet (te) afhankelijk willen zijn van het buitenland. “Voor toepassingen waarvoor alternatieven beschikbaar zijn, zal de behoefte aan gas vanzelf geleidelijk afnemen. Dat is in woningen en gebouwen evident. Bij de industrie ligt dat anders. De voedingsmiddelenindustrie heeft stoom tot 200°C nodig. Dan voldoet een warmtepomp prima. Bij petrochemische processen waarvoor de temperatuur tegen 1000°C of nóg hoger moet zijn, zoals het kraken van olie naar brandstoffen en het produceren van kunststoffen, is dat niet zo. Daarvoor is nog aardgas nodig of op lange termijn waterstofgas, wat nu nog veel stroom of fossiele energie kost om te maken. Die transitie kan nog even duren, mede doordat we ons hier altijd suf polderen om eerst draagvlak te creëren.”

TWEEDELING

Het Warmtepomptrendrapport van september 2018 bevat een toekomstvisie. Nu worden in Nederland jaarlijks zo’n 25.000 warmtepompen geïnstalleerd, tegen-

over 400.000 hr-gasketels. Of bestaande woningen geschikt zijn hangt af van hun leeftijd en of ze grondgebonden, gestapeld of onderdeel van een collectief zijn.

Goede isolatie van de schil en een lage-temperatuurafgiftesysteem zijn vereist. Warmtepompen worden vooralsnog vooral in nieuwbouw geplaatst, waar het percentage duurzame installaties snel groeit doordat gas niet meer mag. “De vraag is wat het aandeel is van nieuwe warmtenetten, warmtepompen en bijvoorbeeld pelletkachels in bestaande bouw. Ik denk dat het aandeel warmtepompen minimaal 50 procent zal zijn. Van de 200.000 bestaande huizen die we van het kabinet vanaf eind 2021 jaarlijks moeten aanpakken, krijgen er dan 100.000 (plus 30.000 nieuwe woningen) een warmtepomp. Een factor vijf vergeleken met nu.” Per 1 januari 2020 wordt voor nieuwbouw de energieprestatiecoëfficiënt (ePC) vervangen door nieuwe energieprestatie-eisen voor ‘bijna energieneutrale gebouwen’ (Beng). Hierbij kijkt men onder meer naar de jaarlijkse energiebehoefte van een gebouw in kWh/m2 gebruiksoppervlakte. Dit sluit aan op de rekenmethodiek PHPP ((Passief Huis Projecterings Pakket), die al enige tijd in gebruik is voor passief bouwen (waarbij sprake is van optimale reducering van warmteverliezen). “Er is nog discussie over de norm. De voorgestelde is láger dan de nu geldende, wat toch niet de bedoeling kan zijn!”

UTILITEIT

Utiliteit is een ander verhaal. “Het probleem zit niet zozeer in gebouwen waar veel mensen samen zijn of werken, de grote utiliteit. Daar hebben warmtepompen een uitstekende marktpositie en -businesscase.

54 B+U 2 2019

De aandacht moet gericht zijn op een groot tussensegment, dat goed is voor negentig procent van het totale utilitaire vloeroppervlak en waar men sowieso niet bewust actief bezig is met aanpassing van het verwarmings- en koelingssysteem. De komende informatieverplichting energiebesparing is hopelijk de stok achter de deur waardoor eigenaren van die gebouwen ook naar ons toekomen. Het gaat in dit utiliteitssegment vooral om bestaande bouw, waardoor vervanging inpasbaar moet zijn in natuurlijke renovatie- en hernieuwbouwmomenten. Door de veelal commerciële exploitatie is dat een best complexe opgave door ‘split incentives’.

Dat geldt ook voor de grote utiliteit, waar het oude er uitgaat en alles opnieuw wordt opgezet. Men kiest vaak voor een warmtepomp(systeem). Station Utrecht Centraal is bijvoorbeeld helemaal op de schop gegaan en voorzien van veel zonnepanelen in combinatie met een warmte-koudeopslaginstallatie (wko), oftewel een (grote) bodemgekoppelde warmtepomp die klimaatbeheersing in het station en de kantoor- en winkelcomplexen mogelijk maakt. “ Het lijkt volgens Agterberg vaak alsof de discussie vooral gaat over verduurzaming van het klimaat- en verwarmingssysteem. Vastgoedexploitanten denken eerst aan de prijs per m2. Ze moeten daarnaast rekening houden met de wensen van hun klanten, huurders van hun complexen die vragen om meer duurzaamheid. Zeker als dat onderdeel is van hun reputatie. “Langs de Amsterdamse Zuidas staan veel gebouwen waarop dat van toepassing is. Het uiteindelijke resultaat hangt af van de gebruiksfunctie. De vastgoedsector zelf vraagt nog niet vaak om informatie, maar adviesbedrijven zoeken exploitanten in de vastgoedbranche proactief op met een totaalpropositie. Daarna kunnen ze samen op basis daarvan een concept uitwerken, waarvan ook financiering en exploitatie deel uitmaken. Duidelijk is dan dat ze ermee rekening moeten houden dat zeker grote warmtepompsystemen hun waarde pas na één of zelfs een paar jaar bewijzen.

Eerst dan blijkt wat het rendement van seizoensopslag is.” Agterberg waarschuwt voor het bouwen van te goedkope systemen, zowel in de utiliteit als de woningbouw. “Daar zeggen mensen dat hun elektriciteitsrekening de pan uitrijst. Dat komt doordat de warmtepomp te weinig warmte uit de omgeving haalt en te veel stroom moet gebruiken om het huis toch warm te krijgen. De apparaten zijn per definitie goed, maar vergen een deskundig adviseur en/of installateur opdat meer investeren zich uitbetaalt in meer energie- en financieel rendement. Vrijwel iedereen heeft inmiddels van warmtepompen gehoord. Twee jaar geleden dachten veel mensen nog dat het om waterpompen ging.”

BIJSCHOLING

De branche kan alle warmtepompen leveren die nodig zijn, alleen de installatiecapaciteit is een probleem.

UNETO-VNI/Techniek NL maakt zich terecht druk om het gebrek aan ‘slimme handen’. Er moeten meer en andere monteurs komen. De cv-monteurs zullen straks warmtepompen moeten installeren. Dat vraagt om bijscholing. “Alle duurzame warmtebranches, UNETO-VNI en het ministerie van Economische Zaken hebben daartoe

een ‘green deal’ gesloten. Er zijn zeven locaties bijgekomen voor de opleiding van warmtepompmonteurs, dat betekent 6.000 extra monteurs in drie jaar tijd.

De bedrijven, onze leden, doen zelf nóg veel meer. Zij leiden zelf ook mensen op”, aldus Agterberg. Dat soort maatregelen is nodig. De opgave is groot. Het gaat om een behoorlijk spectrum aan verschillende gebouwen: 7,8 miljoen woningen en 1 miljoen niet-woningen. Beide categorieën hebben ongeveer hetzelfde vloeroppervlak, maar we vergeten soms de utiliteit. “We praten meestal over woningen, omdat dit aan ons burgers appelleert.

Daarop zijn ook de scenario’s gebaseerd. In 2050 moet alles energieneutraal zijn. Als tussenstop moeten CO2emissies in 2030 zijn gehalveerd. Dat betekent nogal wat, zeker wanneer je de randvoorwaarden meeneemt: betaalbaarheid voor burgers en het zoeken van natuurlijke vervangingsmomenten voor de utiliteit. Dan is elf jaar tot 2030 niet lang om zoveel verduurzaming te bereiken. Zeker als het gaat om bestaande bouw. Hele oude panden in binnensteden komen dan in mijn ogen het laatst aan de beurt. Dus laten we beginnen met relatief nieuwe gebouwen; overigens is het wel zo dat er mooie voorbeelden zijn van middeleeuwse panden die volledig gerenoveerd zijn, met lage-temperatuurverwarmingssystemen met warmtepompen!”

LAGE-TEMPERATUURNETTEN

Lage-temperatuurnetten met thermische opslag. Frank

B+U 2 2019 55

, d van riolering ie b e g t e h p o VEELZIJDIG ersveiligheid. e rk e v n e e g a drain ■ T.H.S. B.V. Madame Curiestraat 6 2171 TW Sassenheim T 0252 76 91 35 F 0252 76 91 36 M 06 543 23 040 E info@ths.nl W www.ths.nl

■ ■ ■ ■ ■

Rioolinspectie Stralen Reinigen Injecteren Rioolrenovatie Verkeersmaatregelen 13663

EM Licht Fabrikant - leverancier van (LED) verlichting

• Verlichting • Noodverlichting • Straatverlichting • Explosie-veilige (LED)verlichting en noodverlichtingscomponenten

Florijnstraat 20 4879 AH Etten-Leur Telefoon +31 (0)76 203 1902

info@emlicht.nl www.emlicht.nl 13709

13883

56 B+U 2 2019

Ravesteijn IJsselstein BV Bestratingen, sierbestrating, vlonders en beschoeingen

Woningen, bedrijfspanden, utiliteitsbouw, boor- en zaagtechniek

13729

Infra-techniek , riolering, boogzinkeren

Handelsweg 6, 3401 ME IJsselstein | Telefoon (030) 2679223 | info@ravesteijnijsselstein.nl | www.ravesteijnijsselstein.nl

Vegetatie | Vogels | Vissen | Amfibieën | Reptielen Zoogdieren | Vleermuizen | Insecten Natuurnetwerk Nederland | Natura2000

Wet natuurbescherming Ontheffing Quickscan Advies

✓ Heel Nederland ✓ Praktisch ✓ Veel ervaring ✓ Snelle levertijd ✓ No nonsens

www.hollanddrilling.nl

Zandweg 46, 4181 PM Waardenburg 0418 820 288 | info@blomecologie.nl 13812

WAT WAS ÚW KABELSCHADE HET AFGELOPEN JAAR?

13763

BEL VOOR EEN VRIJBLIJVENDE DEMONSTRATIE

Dé leverancier van apparatuur voor het opsporen van kabels, leidingen, afsluiters, putdeksels etc.

GELAN Detectiesystemen B.V. | Kievitsven 30 | 5249 JJ Rosmalen | Nederland | T +31 (0)73-8905020 | info@gelan.nl | www.gelan.nl

PERFECTIE IN DETECTIE

13830

B+U 2 2019 57

‘Eigenaren van bestaande woningen niet dwingen maar verleiden’

Agterberg is enthousiast. “Wat is mooier dan zomerwarmte opvangen, in het grondwater opslaan en ‘s winters gebruiken voor een groot gebouw of wijk? Daar waar zo’n net al ligt is de omslag relatief makkelijk. Zo niet is de vraag een warmtedistributiesysteem aanleggen of kiezen voor individuele oplossingen. Dichte bebouwing leent zich voor een warmtenet. Zelfs in bestaande wijken en dan gaat het ook om energieuitwisseling. Neem een datacentrum dat veel warmte over heeft. Ernaast staat een verzorgingshuis, waar het binnen liefst altijd 24°C moet zijn. Op bedrijventerreinen heeft het ene bedrijf vaak warmte over, terwijl het andere dat goed kan gebruiken. Waarom wegkoelen of het oppervlaktewater inblazen wanneer je die behoeften aan elkaar kunt knopen? Dan praat je over synergie.

De Hortus Botanicus in Amsterdam heeft warmte nodig, de nabije kunstgalerij Hermitage heeft te veel. Inmiddels lopen een warmte- en een koudebuis over een afstand van 400 meter langs de grachten om warmte en koude tussen beide uit te wisselen. Dat gebeurt steeds vaker.”

Om Nederland te verduurzamen kunnen we een kaart maken waarop te zien is wie wat waar over of juist tekort heeft. Er is een maar. “Bepaalde marktsegmenten zitten er niet op te wachten. Zonder gas moet veel anders en niet iedere kok wil bijvoorbeeld elektrisch koken. Ook thuis zien mensen de terugkeer van de (nu elektrische) boiler met groot warmwatervoorraadvat soms niet zitten. Vooral in bestaande huizen kan dat qua

ruimte een probleem zijn. De warmtepompleveranciers komen daarom met oplossingen en totaalconcepten, zoals een zuil tegen het huis waarin de pomp en het voorraadvat geplaatst worden zonder dat iemand er binnen last van heeft. Daar ontstaat ruimte, de energierekening gaat omlaag en vaak lelijke radiatoren verdwijnen.

Dat nemen we mee.” Beleid is eigenaren van bestaande woningen niet te dwingen, maar te verleiden. Bij nieuwbouw is het een ander verhaal. Daar bestaat de keuze voor een gasketel niet meer.”

Gemeenten zijn verplicht voor 2021 bekend te maken wanneer welke wijk van het aardgas afgaat. Als de gemeente een wijk aanwijst en alternatieven aanbiedt, kan zij proberen eigenaren toch een beetje te dwingen mee te doen. Vanuit maatschappelijk perspectief terecht, maar ongetwijfeld ontstaan discussies met mensen die hun gasleiding willen houden. Die zullen wijzen op de regel dat mensen niet mogen worden gedwongen economisch onaantrekkelijke opties te accepteren. Het relatief duurder maken van minder duurzame varianten zou een oplossing zijn hen over de streep te trekken. Als Nederlandse Vereniging Duurzame Energie zijn we daarom voor het verhogen van de energiebelasting op gas en die op elektriciteit te verlagen, hand in hand met het verduurzamen van elektriciteitsproductie, natuurlijk. Het kabinet vindt dat inmiddels een goed idee.”

HANDVAT DUURZAAM MATERIAALGEBRUIK Snel inzicht in nieuwe wetgeving en kansen voor duurzaam materiaalgebruik.

Er is steeds meer wet- en regelgeving over duurzaam materiaal­ gebruik. Op 1 januari jongstleden is ook de wettelijke grenswaarde aan de milieubelasting van de materialen van een bouwwerk, de MilieuPrestatie Gebouwen (MPG) ingegaan.

Bij opdrachtgevers wordt de vraag naar duurzaamheid van materialen in aanbestedingen belangrijker en bouwende en toeleverende bedrijven onderscheiden zich ook steeds vaker met duurzame(re) materialen.

Om inzicht te bieden in de nieuwe ontwikkelingen, lanceert Bouwend Nederland deze week het geactualiseerde ‘Handvat ­Duurzaam Materiaalgebruik’.

INHOUD Het Handvat Duurzaam Materiaalgebruik bevat informatie over onder meer: Ontwikkelingen in wet- en regelgeving rond duurzaam materiaalgebruik.

Ontwikkelingen in de uitvraag door opdrachtgevers per marktsegment: GWW, woningbouw en utiliteit.

Toelichting op instrumenten, milieuscores en milieukeurmerken, zoals doelgroep, toepasbaarheid etc.

Ontwikkelingen rond de acht meest gebruikte duurzame materialen in de GWW, woningbouw en utiliteit.

WAT IS NIEUW De editie van januari 2019 is verder bijgewerkt en uitgebreid met onder andere: Beleid en initiatieven voor circulair bouwen, zoals de Bouw­agenda en Transitieagenda Circulaire bouweconomie.

Aanvulling van goedgekeurde rekeninstrumenten voor de milieubelasting van een gebouw (MPG).

Actuele praktijkvoorbeelden duurzaam materiaalgebruik.

Actuele tabellen over duurzame varianten per bouwmateriaal.

INFO EN BRON Het pdf-document ‘Handvat Duurzaam Materiaalgebruik’ is te downloaden op de site van Bouwend Nederland.

B+U 2 2019 61

62 B+U 2 2019

Samen op weg op de

INFRATECH Met het thema Future Proof was de beurs InfraTech 2019 weer een mooie showcase voor de infrasector. Ketensamenwerking en tempoversnelling zijn nodig om als overheid toekomstbestendig voor de dag te komen.

TEKST GERARD VOS BEELD RIJK IN BEELD

B+U 2 2019 63

E

r zijn voldoende innovatieve oplossingen in de Nederlandse infrasector, maar het tempo van vernieuwing moet fors omhoog”, meldt Directeur-Generaal van Rijkswaterstaat Michèle Blom tijdens de officiële opening van InfraTech 2019 in Rotterdam Ahoy.

Voor Blom zit de basis van innovatie in de herhaling.

“Alleen dan word je interessant voor investeringen vanuit het bedrijfsleven.” Bij Rijkswaterstaat is nog een wereld te winnen, weet Blom. “Maar we zijn al druk aan het oefenen.” En dat toont hoofdingenieur-directeur Rijkswaterstaat Verkeer- en Watermanagement Karin Visser in een presentatie. Ze vertelt dat er hard wordt gewerkt aan een toekomstig wegbeeld. “We maken al

volop gebruik van slimme wegkantsystemen (iWKS) en slimme verkeerslichten (iVRI’s).”

De aantrekkende economie heeft ook een schaduwzijde, vertelt Visser. “We verwachten een filetoename van twintig procent; dat terwijl we nu al een probleem hebben om de files te hanteren. En daar gaat de zelfrijdende auto voorlopig niets aan veranderen. Maar hoe je het ook wendt of keert: de zelfrijdende auto’s, net als de zelfvarende schepen komen eraan. Het is een kwestie van tijd.”

SLIM ONTWERP: Rijkswaterstaat had onderliggende elementen in het oog bij de realisatie van het circulaire viaduct.

Oneindig hergebruik.

Meervoudig gebruik (functie en grond).

Gezonde grondstoffen toepassen en ongezonde stoffen elimineren.

Gescheiden kringlopen hanteren zodat grondstoffen optimaal worden gewaardeerd.

Documentatie in een materialenpaspoort.

Voorwaarde voor Rijkswaterstaat is wel dat als je innovaties inzet, dat het dan ook echt kan en dat het veilig is.

Vooral om die innovaties verder te brengen is ketensamenwerking nodig. Visser: “De wil om van elkaar te leren.”

groter. Daarom gaan we er samen met Rijkswaterstaat alles aan doen om de sector aantrekkelijker te maken voor jongeren.”

Om die modernisering van infrastructuur meer richting te geven, is Rijkswaterstaat dan ook een samenwerking aangegaan met Techniek Nederland. Voorzitter Doekle Terpstra: “Om de infrastructuur te moderniseren zijn de komende jaren tienduizenden extra technici nodig. Het tekort aan technici is nu al nijpend en wordt alleen maar

Een opvallend Rijkswaterstaatproject is het circulaire viaduct bij de N18. Het eerste herbruikbare betonnen viaduct kan zonder restafval weer uit elkaar worden gehaald en opnieuw gebruikt. Het gaat op die manier ongeveer tweehonderd jaar mee. Voor normale viaducten geldt een levensduur van dertig tot vijftig jaar.

PROJECTVOORBEELD

64 B+U 2 2019

B+U 2 2019 65

Het viaduct ligt in een tijdelijke weg bij Dronten en zal door werkverkeer worden gebruikt voor aan- en afvoer van materialen voor de aanleg van de Reevesluis. Over enkele maanden gaat het viaduct uit elkaar om te kijken hoe het zich heeft gehouden. Hierna wordt gekeken naar een mogelijk nieuwe bestemming voor het viaduct.

Meewerkende partijen zijn VolkerWessels, Spanbeton/ VBI, SGS Intron en Van Hattum en Blankenvoort.

Staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur en Waterstaat): “Dit viaduct is een mooie combinatie van duurzame ambitie en boerenverstand. Viaducten bouwen met standaardblokken die ook elders weer kunnen worden ingezet, is goed voor het klimaat. Want grondstoffen worden niet verspild en het biedt kansen om sneller te werken en kosten te verlagen. Circulair ontwerpen en bouwen kán en is big business.”

GEMAKKELIJK AAN TE PASSEN

De veertig losse elementen van het viaduct zijn demontabel. Het viaduct is daardoor ook gemakkelijker aan te passen. Een extra rijbaan of nieuwe afrit wordt simpel toegevoegd. Het viaduct is in zijn geheel te verplaatsen.

Het circulaire viaduct komt op een gelegen moment voor Rijkswaterstaat. Tot 2028 komen minstens tachtig projecten voor groot onderhoud in aanmerking. Veel bruggen en tunnels stammen uit de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw en zijn aan een opknapbeurt toe.

De bevindingen van het herbruikbare viaduct worden hierin meegenomen.

66 B+U 2 2019

Warmtenet Drechtsteden Op InfraTech konden bezoekers de hele dag aansluiten bij de talloze presentaties die er werden gegeven. Roosmarijn Sweers, senior beleidsmedewerker bij de gemeente Dordrecht vertelde over het warmtenet in de Drechtsteden.

O

ok al is er momenteel wat controverse rondom warmtenetten - want te duur - zet regio Drechtsteden hier vol op in. Het klimaatakkoord noemt warmtenetten als een van de vervangers van aardgas. Naar schatting zijn zo’n vierhonderdduizend huizen in Nederland aangesloten op een warmtenet. Dit aantal moet in de komende tien jaar verdrievoudigen. Roosmarijn Sweers: “Er wordt veel verwacht van gemeenten als het om de energietransitie gaat. In het Klimaatakkoord staat dat elke gemeente uiterlijk 2021 een transitievisie warmte moet hebben opgesteld. Daarin moet per wijk worden vastgelegd hoe en wanneer de wijk wordt verduurzaamd.”

De Netwerksamenwerking Energieakkoord Drechtsteden bestaat uit zo’n dertig organisaties waaronder de zeven gemeentes, netbeheerder Stedin, woningcorporaties, bedrijven en bewonersorganisaties. Samen zetten zij de schouders onder de energietransitie.

En dat samen klinkt misschien wel een beetje pathetisch, maar als je vooruit wil is het noodzakelijk, vertelt Sweers. “De insteek is: ‘niemand weet hoe hij het moet aanpakken, niemand kan het alleen’. Samen aanpakken en dan niet als gemeente alleen, maar als Drechtsteden.”

ZEVENTIEN KILOMETER WARMTENETLEIDINGEN

De Pilotregio Transitie Warmte 1.0 was daarmee een feit.

Bij de vraag waar je moet beginnen bij het verduurzamen van een gebied, moet je allereerst kijken naar de energie. Sweers: “Dordrecht is erg verstedelijkt. Windmolens vallen dan direct af. Ook zonnepanelen komen door gebrek aan ruimte niet in aanmerking. In Dordrecht is er veel energie, er komt onder andere warmte vrij uit

het havengebied. Daarnaast kan Dordrecht ook gebruik maken van aquathermie. De stad is omringd met rivieren.”

De keuze viel uiteindelijk op een warmtenet. In 2012 was er al een warmteleiding aangelegd. Deze is inmiddels uitgebreid tot meer dan zeventien kilometer aan ondergrondse warmtenetleidingen. Veel huurwoningen in de Indische buurt en in Krispijn zijn aangesloten op het warmtenet. Deze draait op de restwarmte van de afval­

B+U 2 2019 67

DRIE TIPS: Tips die Sweers mee wil geven aan gemeenten en partijen die met een warmtenet willen starten.

Geef richting. Door een goed onderzoek en het aangeven van een voorkeursvolgorde kun je een visie realiseren die lang mee kan gaan.

Zorg voor kaders voor initiatieven. Dordrecht heeft een startmotor ontwikkeld voor woningcorporaties. Hiermee creëer je een voedingsbodem voor initiatieven.

Zorg voor een goede basis voor verdere uitwerking en gesprek. Een concrete casus is het uitgangspunt. Sweers: “We moeten bruggen bouwen, daar is niks mis mee. We werken toe naar de 2.0-visie.”

energiecentrale HVC. Inmiddels zijn er 3.300 aansluitingen, dit moet door gaan groeien naar vijftienduizend aansluitingen.

KOPPELING MET ROTTERDAMSE HAVEN

In de toekomst hoopt Sweers dat het warmtenet in de Drechtsteden ook een koppeling gaat maken met de haven in Rotterdam. En, als het even kan, sluit Baren­ drecht daar dan en passant ook op aan. Dat scheelt weer in de kosten.

Het warmtenet in de Drechtsteden oogt als een succesverhaal, maar dat komt ook doordat dit een tussenstap is, vertelt Sweers. “De transitievisie warmte moet in 2021 klaar zijn, de wettelijke condities worden momenteel uitgewerkt en zijn nog onduidelijk. We moesten dus meedenken in randvoorwaarden. De Pilotregio Transitievisie Warmte 1.0 is een bewuste tussenstap richting de uiteindelijk transitievisie.

68 B+U 2 2019

Uw partner voor al uw houtwensen

0180 - 551 552 www.boogaerdthout.nl info@boogaerdt.nl

Azobé Bilinga Douglas Accoya Eiken Oregon Pine 14021

WWW.MARTENSINFRABV.NL

Machinale bestrating

ONDERZOEK DE AANWEZIGHEID VAN ASBEST!

Grondwerk Tuinaanleg Sloopwerk Riolering

AMOS MILIEUTECHNIEK B.V. asbestinventarisatie | asbestanalyse | bodemonderzoek

20 JAAR GESPECIALISEERD

IN GROND-, WEG- EN WATERBOUW

MARTENS INFRA LINSCHOTEN T: 06 - 225 707 20 13992

T: 030-241 24 25 inventarisatie@amos.nl • www.amos.nl 14011

14012a

GELDERLAND ALS EERSTE GECERTIFICEERD OP DE CO2-PRESTATIELADDER De provincie Gelderland heeft zich gecertificeerd op de CO2-Prestatieladder voor ­niveau 3. Het afgelopen jaar zijn er met de CO2-Prestatieladder verdere stappen gezet naar een klimaatneutrale organisatie.

Warmtepompen en zonnepanelen

In 2030 wil de organisatie klimaatneutraal zijn. Door het beter isoleren van gebouwen, van het gas af te gaan en het gebruik van warmtepompen en zonnepanelen wordt er de komende jaren flink CO2 gereduceerd.

Ook wordt in de organisatie ingezet op gedragsverandering. Om de klimaatdoelstellingen te bereiken zijn zowel grote als kleine stappen te nemen. Hierbij worden

medewerkers gemotiveerd, gestimuleerd en worden tools aangereikt om het goede voorbeeld te geven, met CO2 reductie als ­resultaat. Zo wordt er bewust gekeken naar afval en het vervoersgebruik van de provincie. Medewerkers zullen in de toekomst vaker met elektrische voertuigen rijden en minder dienstreizen maken.

Overheden certificeren zich op CO 2reductie

Eerder dit jaar hebben verschillende overheden via het Gelders Energie Akkoord zich gecommitteerd om dit jaar aan de slag te gaan met de CO2-Prestatieladder. SKAO doet een oproep aan andere provincies om

zich ook te laten certificeren en het goede voorbeeld van de provincie Gelderland te volgen

CO2-Prestatieladder

De CO2-Prestatieladder is een instrument dat organisaties helpt bij het op structurele wijze reduceren van CO2 . Binnen de ­b edrijfsvoering, in projecten én in de ­keten. Bedrijven op de CO2-Prestatieladder krijgen bovendien korting bij aanbestedingen. Het instrument wordt gebruikt als CO2-­managementsysteem en als aanbestedingsinstrument.

Info: www.skao.nl

70 B+U 2 2019

Veerkracht door betrokkenheid Betrokken door verantwoordelijkheid Dijkshoorn Infra BV is expert in het aannemen en uitvoeren van werk in grond-, weg- en waterbouw voor recreatieschappen, waterschappen en gemeenten in de regio West-Nederland. Wij geloven dat duurzame oplossingen zijn gelegen in gedegen vooronderzoek en een efficiĂŤnte uitvoer.

Rottebandreef 29 2661 GS Bergschenhoek T +31 (0)10 313 47 87 E info@dijkshoorninfra.nl W www.dijkshoorninfra.nl 13819

Murgia Metaal bv: Producent van aluminium dak- en gevelproducten!

Murgia kan meedenken vanaf het ontwerp tot en met de montage. Producten kunnen worden bemonsterd en/of een 3D tekening kan worden meegeleverd.

M

E

T

A

A

L

www.murgiametaal.nl 0251-239411

13767

MURGIA

13817

Exoten management Toepassen wetgeving Flora en fauna scans Plan van aanpak Werkprotocol

Adviseurs ecologie

Projectbegeleiding Biodiversiteit+ Monitoring soorten Water - land - bos Internationaal

WWW.BUREAUNATUURZORG.NL 13841

GEBREKEN SLUIZEN EN BRUGGEN AFSLUITDIJK Er zijn problemen bij de bediening van de sluizen en beweegbare bruggen in de Afsluitdijk, schetst minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) in een brief aan de Tweede Kamer.

Niet goed

Bij zowel Kornwerderzand als bij Den Oever is in 2016 de bedienings- en besturingsinstallatie van deze objecten op beide complexen vervangen.

Daarna rezen er vermoedens dat deze installatie niet goed functioneerde en kwamen er ook twijfels of de installatie voldeed aan de daaraan gestelde eisen, waaronder de machinerichtlijn.

Onderzoek

RWS heeft in 2018 een onderzoek naar de installatie laten uitvoeren. Hieruit bleek er een groot aantal gebreken op het gebied van software en technische componenten te zijn. Met als conclusie dat de veiligheidsfuncties in de machine niet goed geborgd zijn en dus onbetrouwbaar zijn.

Van Nieuwenhuizen: “Dit zou betekenen dat de brug- en sluismeesters er niet op kunnen vertrouwen dat de machine (software- en technische componenten) datgene uitvoert waar de brug- en sluismeesters opdracht voor geven. Hierdoor kunnen onveilige situaties ontstaan.”

De bedienmonitor geeft bijvoorbeeld aan dat de brug nog een stuk open staat, terwijl in werkelijkheid het camerabeeld laat zien dat de brug gesloten is. Door alert menselijk handelen heeft dit niet tot gevaarlijke situaties geleid.

Maatregelen

Op basis van de bevindingen heeft RWS acute maatregelen getroffen, zodat de objecten alsnog veilig bediend kunnen worden, zoals het inzetten van extra brug- en sluismeesters en technische waarnemers op de objecten. Ook is de mate van visuele controle verhoogd door het plaatsen van extra camera’s.

Om de objecten uiteindelijk aan alle eisen te laten voldoen, is meer tijd nodig. Van Nieuwenhuizen schat anderhalf tot twee jaar. Dit voorjaar wordt de (softwarematige) aansturing van een aantal kritieke veiligheidsfuncties hersteld. De huidige inschatting is dat de weg en/of vaarweg in deze periode maximaal vijf tot zeven nachten gestremd moet worden i.v.m. de noodzakelijk uit te voeren testen.

In deze periode ontstaat ook meer zicht op de verder nog uit te voeren werkzaamheden en daarvoor benodigde uitvoeringsduur. Rijkswaterstaat onderzoekt wie aansprakelijk is voor de problemen.

Dat wordt voor de zomer bekend gemaakt.

72 B+U 2 2019

13854

GWW | Leidingwerk | HDD | Maatwerk

Marconiweg 13 3316 AM Dordrecht T 076-645 77 00 bouwinfrabv@live.nl www.bouwinfrabv.nl

Specialist in kunststof-lastechniek • Spiegellas-techniek

• Electromoflas-techniek

• Polyfuse-lassen

• Extruderen

• Dichtheids- en sterktebeproevingen 13850

20

www.wijfjeheibedrijf.nl

13790

gemlease

1997 - 2017

Gemlease uw partner voor digitalisering. www.gemlease.nl 13827

RVE HOVENIERS & AANNEMERSBEDRIJF B+U 2 2019 73

Van aannemerij tot groenvoorziening Reinier van Elderen is in 2013 opnieuw begonnen met een bedrijf in de aannemerij en de groenvoorziening. Nadat hij zijn eerste bedrijf succesvol had verkocht en enige jaren als directeur bij een grotere aannemer heeft gewerkt, begint het toch weer te kriebelen. Samen met oudste zoon Lars, en sinds kort ook samen tweede zoon Paul, is RVE Hoveniers & Aannemersbedrijf ontstaan. “

W

ij nemen onze opdrachtgevers graag alle zorgen uit handen en willen een goed project opleveren. Daarbij maken we geen onderscheid tussen een opdracht als onderaannemer, hoofdaannemer of een particuliere opdracht. Wij verzorgen een project van A tot Z en coördineren alle uitvoerende werkzaamheden. De werkzaamheden worden altijd volgens een kwalitatief hoge standaard uitgevoerd waarbij rekening wordt gehouden de benodigde veiligheidsvoorschriften,” vertelt Renier van Elderen.

WERKZAAMHEDEN

RVE Hoveniers & Aannemersbedrijf is een allround aannemers- en hoveniersbedrijf met opdrachten van sloopwerk tot en met bestrating en groenvoorziening. Bij een sloopopdracht wordt het totale slooptraject, inclusief de benodigde vergunningen en rapportages, begeleid. Als tijdens de inspectie asbest wordt aangetroffen hoeft geen aparte asbestverwijderaar te worden ingeschakeld. Via het eigen netwerk wordt een partner ingeschakeld die de asbest volgens de daarvoor geldende voorschriften verwijderd. Na afronding van de sloop wordt het puin afgevoerd en kan het grondwerk beginnen.

Alles onder een dak Alle grondwerkzaamheden ten behoeve van verbouw of nieuwbouw kan door RVE worden uitgevoerd. Het realiseren van grondstromen wordt volledig en nauwkeuring uitgevoerd zodat ook ondergronds geen verstoppingen of andere problemen ontstaan. Als allround GWW-bedrijf is het geen enkel probleem de complete infrastructuur aan te leggen: • Grondwerk, het ontgraven van cunetten, funderingen en parkeerkelders • Grondstromen realiseren, ontgraven, bestemmen en afvoeren van grond

RVE HOVENIERS & AANNEMERSBEDRIJF

Rijnlanderweg 1401 2153 KE Nieuw-Vennep

• Riolering aanleggen, vrijmaken van verstoppingen en afwatering verzorgen van bedrijfs- en parkeerterreinen.

RVE Aannemers BV is betrokken bij het nieuwe concept Stroomversnelling van Dura Vermeer voor de realisatie van nul-op-de-meterwoningen. Momenteel wordt in Zoetermeer en Heerhugowaard gewerkt aan projecten waarbij de werkzaamheden bestaan uit: aanpassen straatwerk, slopen tuinmuren, vrijgraven funderingen, verwijderen van asbest en kozijnen.

ONZE PROJECTEN: Meerlandbouw; sloopwerk complete keuken en asbest verwijdering Mirtehof in Zeist Dura Vermeer Heymans; diverse werkzaamheden Rechtbank Rotterdam Maaq ; slopen complete restaurant gedeelte Marriot hotel Rotterdam Aressgroep; slopen diverse onderdelen bij Basic-Fit in België en Nederland Dura O&R zuid west; nul op de meter project in Heerhugowaard (114 woningen) Dura Vermeer Heymans; nul op de meter project Zoetermeer (120 woningen) Dura Vermeer Heymans; renovatie sloop Vreewijk Rotterdam (293 woningen)

T. 0252 - 626 273

E. info@rve-aannemers.nl I. www.rve-aannemers.nl

74 B+U 2 2019

Houtrotreparatie is Hightech Gemak, zekerheid, voorspelbaarheid en duurzaamheid is waar het totaalconcept voor staat • Digitaal inmeten

• Geprefabriceerd deelelement met chip • Levensduurverwachting van 30 jaar • Arbeidsproductiviteitverhoging tot wel 50%

Kouwe Hoek 6 2741 PX Waddinxveen 0182 - 796 792

www.infinityrepair.eu

Het keurmerk voor verantwoord bosbeheer FSC ® C117418

13892a 13892

Dubbel plezier van uw tuin

Overdag genieten van het buitenleven en een bloeiende tuin. 's Avonds genieten van de silhouetten van de bomen, de begroeiing langs de vijver of een aangelicht ornament.

Verlichting zorgt voor sfeer en geeft een veilig gevoel.

Ook voor uw project maken we een passend advies. Kijk op onze website, bezoek onze showroom of bel voor vrijblijvend overleg.

BURLIGHT VERLICHTING • DE ROYSLOOT 12A • 2231 NZ RIJNSBURG • 0252 374488 • INFO@BURLIGHT.NL • WWW.BURLIGHT.NL

13895

GEBR. BAARS BV B+U 2 2019 75

Grondverzet en groen­recycling met oog voor natuur en milieu

D

e aannemings- en grondwerkzaamheden worden uitgevoerd onder de handelsnaam J. & C.J. Baars Hoofddorp BV. “Als een terrein bouwrijp gemaakt moet worden kunnen wij het gehele traject uitvoeren. Naast het graafwerk kan de grond ook door ons worden gezeefd. Hiervoor hebben wij trommels met diverse mazen.

Als de grond moet worden afgevoerd beschikken wij over het juiste wagenpark. Het wagenpark bestaat uit verschillende containerwagens, autolaadkranen en een kipwagen. Allen zijn uitgerust met een overdrukinstallatie en voorzien van een weegsysteem. Daarnaast beschikken wij over een eigen dieplader om onze machines mee te vervoeren. Het materieel kan worden ingezet voor eigen projecten maar ook voor de verhuur aan derden. Veel van onze projecten voeren we uit voor particulieren, als onderaannemer voor weg- en waterbedrijven en lokale en provinciale overheden. Alle opdrachten, groot en klein, worden met de grootste zorgvuldigheid uitgevoerd”, aldus de heer Baars.

Naast het transport en de aannemerij zorgt onze dochteronder­ neming groenrecycling “de Breekhoorn” voor de verwerking van vele tonnen groenafval. Het bedrijf beschikt over speciaal ontwikkelde machines en vakbekwame en goed opgeleide medewerkers.

Na het verwerkingsproces blijven er twee producten over: Keurcompost en houtsnippers. Sinds 1 juni 2015 beschikt De Breekhoorn over het Keurcompostcertificaat. Daarnaast beschikt de groenverwerker over diverse certificaten voor het afvoeren en verwerken van zieke bomen. Dat geldt ook voor de verwerking van invasieve exoten zoals de Japanse duizendknoop.

GEBR. BAARS BV

Hoofdweg 298 1175 KD Lijnden

WIE ZIJ WIJ

In 1969 is het bedrijf opgezet door J. en C.J. Baars. Zij zijn begonnen als vervoerder van stro en bieten. Inmiddels is het bedrijf uitgegroeid tot een volwaardig grondverwerkingsbedrijf. In de loop der jaren is groenrecycling “de Breekhoorn” daaraan toegevoegd. Het totale wagenpark wordt zowel voor eigen werk gebruikt, maar wordt ook verhuurd aan derden. Er wordt continu geïnvesteerd in een modern machinepark. Alle machines zijn uitgevoerd met een GPS-systeem en overdruk units. De ­kranen zijn voorzien van Euro6-motoren. Sinds 1 januari 2019 bestaat het bedrijf vijftig jaar.

PROJECTEN Meer informatie over onze projecten kunt u vinden op onze website: www.gebr-baars.nl

T. 023 - 555 12 79

E. informatie@gebr-baars.nl I. www.gebr-baars.nl

76 B+U 2 2019 HAAXMAN PROJECTEN BV

Onderscheidend in asbestsanering Dat niet elke aannemer of ondernemer in de bouwwereld asbest kan en mag saneren is inmiddels bekend. Voor die werkzaamheden moet altijd de hulp van een specialist worden ingeroepen. Haaxman Projecten is een jong en enthousiast bedrijf dat graag met de klant meedenkt. Grote en kleine projecten worden uiterst zorgvuldig en vakkundig opgepakt. om veilig te kunnen werken. Er wordt continu geïnvesteerd in nieuwe machines en materieel om ook zeer grote projecten de baas te kunnen zijn.

Momenteel zijn er enkele grote onderhoudprojecten waar Haaxman de volledige asbestsanering voor zijn rekening neemt. Daarnaast worden op meerdere slooplocaties asbestsaneringen uitgevoerd.

ACTUELE ONTWIKKELINGEN

D

oor een team van drie personen wordt op het kantoor de werkvoorbereiding gedaan. Zij hebben een jarenlange ervaring met het saneren van asbest.

Momenteel worden de werkzaamheden uitgevoerd door vijf vaste krachten en een flexibele schil van circa twintig medewerkers. Het materieel is up-to-date en voldoet aan alle voorschriften en eisen

Chroom-6 verf is de afgelopen periode veel in het nieuws geweest.

Net als asbest zijn bepaalde bestanddelen zeer schadelijk voor de volksgezondheid. Haaxman Projecten richt zich op de sanering van Chroom-6 verf en verwacht dat er in de toekomst veel vraag zal zijn naar dergelijke saneringswerkzaamheden. Het bedrijf denkt door alle aanvullende werkzaamheden in de toekomst verder te kunnen ­groeien.

Door de flexibele inzet van de medewerkers die ook ‘s avonds en in het weekend beschikbaar zijn, weet Haaxman Projecten zich te onderscheiden van andere bedrijven.

ONZE PROJECTEN: Project Grootonderhoud Utrecht Overvecht: Saneren van asbest uit wonin­ gen, liften en trappenhuizen.

Project Ziekenhuis Gouda: Saneren van complete gevel onder asbestcondi­ ties. (zie foto boven) Winkelpand in het centrum van Rotterdam: saneren van asbesthoudende lijmlaag op de vloeren. (zie foto links)

HAAXMAN PROJECTEN BV

Zeverijnstraat 24G 1216 GK Hilversum

T. 035 - 773 06 26

E. info@haaxmanprojecten.nl I. www.haaxmanprojecten.nl

B+U 2 2019 77

Van kabel tot lichtpunt

Grondwerken Cultuurtechnische werken Baggerwerken Rioleringswerken (Water)bodemsanering Gladheidsbestrijding Sloopwerken Waterbouw Wegenbouw Bosbouw Machineverhuur Transport Burg. Huydercoperweg 32 3615 AD Westbroek T 0346-281443, F 0346-282137 E info@van-oostrum.nl

www.van-oostrum.nl 13761

LEKKAGE?

AANLEG VAN DIVERSEN SOORTEN

LEKKAGEDOKTER HEEFT DE OORZAAK SNEL GEVONDEN!

NUTSVOORZIENINGEN GAS, WATER, ELEKTRA, DATAKABELS EN OPENBARE VERLICHTING Quint en Van Ginkel Marconibaan 46 3439 MS Nieuwegein T. 030 - 666 82 43 E. info@quintenvanginkel.nl I. www.quintenvanginkel.nl 13826

Detectie van water- lucht- en warmtelekkages

TELEFOON 0528 74 10 20 INFO@LEKKAGEDOKTER.NL WWW.LEKKAGEDOKTER.NL

INDUSTRIEWEG 40 7921 JP ZUIDWOLDE (DR)

ISO 9001

MANAGEMENTSYSTEEM C E R T I F I C AT I E

VCA**

MANAGEMENTSYSTEEM C E R T I F I C AT I E

13816

78 B+U 2 2019 euroradar

Weet wat er in de grond zit: zonder te graven! euroradar kan door middel van grondradar de ondergrond in kaart te brengen, zonder deze te roeren. Denk hierbij aan het lokaliseren van kabels en oude funderingen om graafschade te voorkomen of het opsporen van explosieven om een veilige werkomgeving te garanderen. De detectiedata van grondradar kan deze onderzoeksdoeleinden ook combineren. Dus wanneer kabels en leidingen worden gelokaliseerd, kan er tevens naar explosieven worden gezocht. euroradar is gespecialiseerd in de inzet van grondradar ten behoeve van de GWW-sector.

EXPLOSIEVEN OPSPOREN: VEILIG WERKEN.

Nog steeds worden er dagelijks conventionele explosieven (CE) van de Tweede Wereldoorlog gevonden, deze worden veelal in verschoten staat (blindgangers) aangetroffen. Voor het opsporen van explosieven wordt meestal magnetometrie gebruikt, dit passieve detectiemiddel meet verstoringen van het aardmagnetisch veld. Hierdoor reageert het op alle ferro-metaal houdende obstakels, zowel ondergronds als bovengronds. Wanneer magnetometrie niet toereikend is, kan grondradar worden ingezet.

Spoorwegen waren tijdens de Tweede Wereldoorlog vaak doelwit van bombardementen. Hierdoor bestaat er bij veel spoorwegen een kans op het aantreffen van explosieven. Aangezien het signaal van grondradar enkel naar onder wordt uitgezonden, ervaart het geen hinder van bovengrondse verstoringen zoals de rails. Daarom wordt meestal grondradar ingezet wanneer er opsporingswerkzaamheden plaatsvinden op en/of naast het spoor.

Ook in de petrochemie biedt grondradar uitkomst voor het lokaliseren van ondergrondse objecten. Er is namelijk geen hinder van de onder- en bovengrondse ferro-metaal houdende verstoringen en het roeren van de grond is niet nodig. Daarom is euroradar onder andere actief op terreinen van bijvoorbeeld Shell en DOW Chemical.

Recente toepassing: Vrijgave van grond naast een spoortracĂŠ ten behoeve van aanleg van een nieuw kabelnet.

KABELS EN LEIDINGEN LOKALISEREN: GRAAFSCHADE VOORKOMEN.

Naast dat graafschade aan kabels en leidingen veel overlast veroorzaakt, is het een grote kostenpost in de GWW-sector. Een KLIC-melding biedt simpelweg niet de garantie dat alles ook daadwerkelijk op die locatie ligt, dan nog te zwijgen over de kabels en leidingen die niet staan aangegeven; de zogenaamde weesleidingen.

Door middel van grondradar worden alle kabels en leidingen op de centimeter nauwkeurig in kaart gebracht. Hierdoor kan er in de voorbereidende fases al worden geanticipeerd op eventuele obstakels in

euroradar B+U 2 2019 79

GEOFYSISCHE ONDERZOEKEN: NIET MEER BOREN.

Om bijvoorbeeld de bodemsamenstelling in kaart te brengen of het grondwaterspiegel te achterhalen wordt er vaak geboord. Door middel van grondradar is boren niet alleen overbodig geworden, het geeft ook een completer beeld van de situatie. Zonder te boren of te graven kan in beeld worden gebracht waar de kleilaag begint, hoe hoog het grondwater staat of hoe dik de reeds aanwezige puinlaag is.

Recente toepassing: Voor een ontwikkelaar berekend hoeveel kubieke meter puin er op de projectlocatie ligt.

EURORADAR: DE GRONDRADAR SPECIALISTEN. het (bouw)proces. Het graven van proefsleuven wordt hierdoor vaak overbodig of gereduceerd naar een minimum. Vooral in stedelijk gebied kan dit veel tijd, overlast en kosten besparen.

Met de grondradar is het niet alleen mogelijk om de KLIC-melding aan te vullen en te verbeteren, maar vaak kunnen belangrijke leidingen ook worden gevolgd en ter plekke op de grond of het beton worden gemarkeerd.

Recente toepassing: Kabels en leidingen in kaart gebracht op het terrein van de TU Delft, zonder stilleggen van verkeer.

ARCHEOLOGISCHE WAARDEN: OPGRAVEN OF VERMIJDEN?

Met grondradar is het mogelijk om bijvoorbeeld oude funderingen en muren in kaart te brengen. Locaties met archeologische waarden kunnen hierdoor tijdens het afgraven worden vermeden of er kan juist doelgericht door archeologen worden gewerkt, waardoor het project minimale hinder ervaart.

Vooral met archeologische waarden als zoekdoel biedt grondradar vaak uitkomst. Aangezien er geen grondroeringen plaatsvinden tijdens het onderzoek, wordt in-situ behoud gegarandeerd. Aan de hand van de resultaten kan er voor dat er grondroering plaatsvindt al worden gereageerd op eventuele vondsten.

Recente toepassing: Lokaliseren ligging oude stadsmuur, zonder het graven van proefsleuven.

euroradar

Damstraat 24 3371 AD Hardinxveld-Giessendam

Dit artikel behandelt de meest voorkomende toepassingen van grondradar. Echter is er nog veel meer mogelijk. Wilt u weten wat er zich in de grond bevindt? De specialisten van euroradar brengen het met heldere rapportages in kaart.

Meer weten? Neem dan gerust contact met ons op.

GRONDRADAR: DE TECHNIEK.

De grondradar zendt een elektromagnetisch signaal de bodem in van 50 tot wel 3000MHz. Dit signaal reflecteert op alles wat zich in de bodem bevindt en wordt weer opgevangen door de grondradar. Alle objecten, structuren en bodemlagen hebben een unieke reflectie. De grondradar meet dus in principe de ‘doorlaatbaarheid’ van materialen. Deze reflectie en de daarbij behorende GPS coördinaten worden digitaal opgeslagen.

Afhankelijk van het zoekdoel en de bodem komt het signaal van de grondradar gemiddeld drie meter diep.

Tijdens de interpretatie van de data kan er onderscheid worden gemaakt tussen bodemvreemde materialen, maar ook tussen verschillende bodemlagen. Denk hierbij onder andere aan: kabels, leidingen, funderingen, archeologische waarden, explosieven, grondlagen, grondwaterspiegel en holle ruimtes.

De kunst en het specialisme van grondradar zit grotendeels in de interpretatie van data. De data-analisten van euroradar beschikken over vele jaren ervaring.

T. 010 - 261 70 80

E. info@euroradar.nl I. www.euroradar.nl

80 B+U 2 2019 DULO ASBESTVERWIJDERING

Asbestverwijdering volgens de nieuwste technieken DULO Asbestverwijdering is een dienstverlener pur sang. Zodra de officiële asbestinventarisatie en de sloopvergunning/-melding van de gemeente is ontvangen kunnen de medewerkers de opdracht uitvoeren.

D

e opdrachtgevers moeten een officiële asbestinventarisatie laten uitvoeren door een SC-540 gecertificeerd bureau. Tot de jaren ‘80 van de vorige eeuw was asbest een veel gebruikte grondstof in de bouw. In die periode werden de schadelijke bijwerkingen van asbest bekend. In 1993 werd het gebruik van asbest in Nederland verboden. Zolang asbest in vaste vorm aanwezig is in een gebouw is er geen direct gevaar.

Asbest wordt pas gevaarlijk op het moment dat er in het materiaal wordt geboord of wanneer asbest op een andere manier wordt bewerkt. Als eenmaal is vastgesteld dat in een gebouw asbest aanwezig is, zal in veel gevallen worden geadviseerd dit te verwijderen.

DE MENSEN ACHTER HET BEDRIJF

ASBESTVERWIJDERINGSTECHNIEKEN

DULO Asbestverwijdering is specialist in het verwijderen van asbest en beschikt over de kennis en materieel om asbest op verschillende manieren te verwerken. De meest gebruikte technieken zijn de containmentsaneringen en openluchtsaneringen.

Bij de containment-techniek wordt de ruimte volledig geïsoleerd van de rest van het gebouw. Deze ruimte wordt geheel luchtdicht gemaakt waarna medewerkers in beschermende pakken de ruimte ontdoen van asbest.

De openluchttechniek gaat om het verwijderen van asbest in de buitenruimte zoals golfplaten daken of gevelbeplating.

Voor al deze technieken heeft DULO Asbestverwijdering de juiste professionals in dienst.

DULO ASBESTVERWIJDERING

Grote Waard 23d 2675 BX Honselersdijk

DULO Asbestverwijdering is een allround asbestverwijderaar met een dienstverlenende instelling. Het is een modern en gecertificeerd bedrijf en bekend met de nieuwste verwijderingstechnieken. In 2007 besloten Marco Duijnisveld en Edwin Louwerens hun kennis te bundelen en samen een bedrijf te starten. Na enkele jaren vanuit huis te hebben gewerkt beschikken ze sinds 2011 over een mooi bedrijfspand in Honselersdijk. Vanwege de groei van het bedrijf is in 2016 het naastgelegen pand aangekocht zodat er voldoende ruimte is voor de opslag van het materieel. “Het is voor ons bedrijf van groot belang dat wij altijd op de hoogte zijn de nieuwste verwijderingstechnieken. Daarnaast willen we in de toekomst projecten op afstand kunnen monitoren.

We zijn een middelgrote organisatie met een platte organisatiestructuur zodat we snel en adequaat kunnen reageren op elke situatie. Onze service en vakkennis is het visitekaartje voor ons bedrijf”, aldus Marco Duijnisveld.

OPDRACHTGEVERS

Woningbouwverenigingen, Aannemers, Ministerie van Defensie, Universiteiten, scholen en gemeenten.

“DULO schakelen we vooral in bij mutatie-onderhoud. Daar zijn ze heel goed in. Het zijn klussen die in één dag geklaard moeten zijn en waarbij het aankomt op een goede communicatie met bewoners. Dat doen ze goed. DULO is een heel klantgericht bedrijf. Ze staan voor je klaar als je ze nodig hebt.”

T. 0174 - 298 649

E. info@dulo-asbest.nl I. www.dulo-asbest.nl

B+U 2 2019 81

SPECIALIST IN SYSTEEMBOUW

Asfalt: waar u het wenst!

Wij werken graag voor onder andere: • Gemeentes • Rijkswaterstaat • Collega aannemersbedrijven

(waarvan asfalt niet hun corebusiness is) • Waterschappen • Agrariërs (o.a. zuurbestendig asfalt) • Recreatie- en evenementenbedrijven • Particulieren • Voor U? 13865

info@ruschasfalt.nl www.ruschasfalt.nl

M A AT W E R K I N S N E L L E B O U W O P LO S S I N G E N

Leigraafseweg 21, 6983 BR Doesburg Telefoon: +31(0)313 410 935

Vandaag de dag is er een nadrukkelijk tekort aan passende woningen.

Steeds vaker wordt de vraag gesteld voor een goed verplaatsbaar woonconcept.

Naar aanleiding van deze signalen hebben wij het prefab woonconcept in het leven geroepen.

Jagersveld 20 5405 BW UDEN T.: 0413 - 25 50 99 info@barli.com

Ri j ns t r aat12 4191CLGel der mal s en 0345575193 www. br edabv . nl

www.barli.com 13874

13825

82 B+U 2 2019 HDB CIVIEL BV

De oplossing voor civiele vraagstukken HDB Civiel is een innovatief bedrijf dat antwoord geeft op de vragen van morgen. In onze directe leefomgeving komen we dagelijks in contact met allerlei zaken die te maken hebben met civiele techniek. We fietsen over fietspaden, rijden over wegen en varen door sluizen. Zonder dat we het merken maken we gebruik van civiele kunstwerken. “Als bedrijf zijn wij continu bezig met de innovatie. De aanpak van HDB Civiel is allesomvattend. Met onze duurzame en innovatieve ideeën en oplossingen werken wij dag en nacht aan de infrastructuur, zodat de gebruikers veilig op pad kunnen”, aldus Berry van Doorn.

DIENSTEN

S

inds 2001 is HDB Civiel actief in de GWW-sector. Door onze jarenlange ervaring en vakmanschap zijn we inmiddels uitgegroeid tot een bekende aannemer in de civiele branche. De werkzaamheden omvatten verschillende diensten in de civiele sector. Dit gaat van grond-, weg- en waterbouw tot milieukundig werk en sloopwerk. De aard en omvang varieert per project. Diverse waterschappen hebben hun werkzaamheden op gebied van grond- en leidingwerk aan ons uitbesteed. De werkzaamheden beperken zich niet enkel tot de buitengebieden. Ook in stedelijk gebied hebben wij

meerder projecten uitgevoerd. Meerdere steden in Nederland hebben watergangen met bruggen en sluizen. Vanwege onze expertise worden wij vaak ingehuurd voor het vervangen of het onderhouden van dergelijk kunstwerken. Als GWW-bedrijf kunnen wij deze opdrachten uitvoeren inclusief het benodigde straat- en metselwerk.

Zowel grote als kleinere opdrachtgevers kiezen voor ons, omdat wij het werk tot in detail uitvoeren en de zorg uit handen nemen.

ENGINEERING & ONTWERP

HDB Civiel is gespecialiseerd in het ontwerpen en het begeleiden van

HDB CIVIEL BV B+U 2 2019 83

ONZE PROJECTEN:

Nabij de sluiscomplexen Beatrixsluis (Nieuwegein), Marijkesluis (Ravenswaaij), Irenesluis (Wijk bij Duurstede) en de Bernhardsluis (Tiel) zijn tussen 1972 en 1979 door Rijkswaterstaat drijvende remmingwer­ ken aangebracht. Deze drijvende remmingen bestaan uit drijvers met daarop loopbordessen, de drijvers worden op de plaats gehouden door dobberpalen. Zodra het water in de rivier stijgt, zullen de drijvers in com­ binatie met de dobberpalen mee stijgen en zodra het water daalt, zakt de complete drijvende remming mee. Op dit moment functioneren de dobberpalen niet meer naar behoren. Plaatselijke putcorrosie op de bui­ tenpaal van de dobberpaal is een oorzaak van het slecht functioneren.

Deze putcorrosie heeft ervoor gezorgd, dat een groot aantal dobberpa­ len lek zijn en vol zijn gelopen met water. Hierdoor zinkt de paal en hangt hij aan de drijvers. De herstelwerkzaamheden hebben als doel om een restlevensduur van 30 jaar te bereiken op het gecontroleerde en her­ stelde deel.

Reconstructie kademuur in historische binnenstad. De walmuur kon wel een opknapbeurt gebruiken. Een smalle straat scheidt de huizen van het water. De breedte is zo klein dat de walmuren niet op de gebruike­ lijke manier te vervangen zijn. Een bouwkuip, waarvoor damwandprofie­ len in de bodem worden geslagen of getrild, kan flinke schade opleveren aan de bebouwing langs het water. De schade kan nog groter worden bij bemaling van de bouwkuip en als de damwanden weer worden ver­ wijderd. HDB Civiel heeft een alternatieve methode met een construc­ tie achter de bestaande walmuur aan de zijde van de panden toege­ past. Zodra die gereed was, is de bestaande walmuur weggehaald. De voorzetconstructie bestaat uit 22 meter lange buispalen en 8 meter lan­ ge damwandprofielen die trillingsarm in de bodem werden geschroefd en gedrukt. De buispalen rusten op de tweede zandlaag. Hieraan wor­ den ankerdrukpalen gekoppeld die als schoorpalen de combiwand in de bodem fixeren. De opdrachtgever koos voor deze aanpak, omdat het werk zonder tijdelijke bouwkuip is uit te voeren boven de grondwater­ stand.

de engineering voor uiteenlopende projecten. Van Doorn: “Van idee naar ontwerp en van initiatief tot realisatie. Tijdens dit hele proces zijn wij de klant van dienst en worden alle ideeën uitgewerkt tot een volwaardig plan van aanpak. Daarna gaan we over tot de daadwerkelijke uitvoering van de plannen. Wij bieden de opdrachtgever het liefst een totaalpakket waarbij onze expertise volledig tot zijn recht komt. Voor ons is ‘nee verkopen’ geen optie.”

DUURZAAMHEID

Duurzaamheid en milieu zijn belangrijke aspecten binnen HDB Civiel.

De wettelijke regelgeving is de basisvoorwaarde, maar wij proberen de werkzaamheden altijd op een hoger niveau uit te voeren. Onze milieudoelstellingen worden jaarlijks omgezet in concrete actieplannen. Wij meten onze prestaties en informeren onze stakeholders hierover. Onze medewerkers zijn zeer gemotiveerd en leveren graag een bijdrage aan deze doelstellingen. Milieu-initiatieven worden gestimuleerd, waarbij de kwaliteit niet uit het oog wordt verloren. Wij vertalen de wensen van onze opdrachtgevers naar concrete uitvoeringsplannen, waarbij wij uiteraard voldoen aan alle weten regelgeving. Wij beschikken over modern en goed onderhouden

HDB CIVIEL BV

Bulkseweg 24 5331 PK Kerkdriel

materieel. HDB Civiel wil vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid het energieverbruik en de CO2-uitstoot verminderen. Wij voeren een actief beleid om dit te realiseren omdat we over honderd jaar ook nog willen genieten van onze mooie natuur en bijzondere architectuur.

VERHUUR & TRANSPORT

Naast de uitvoerende tak verhuurt HDB Civiel ook materieel aan derden. Het assortiment bestaat uit onder meer koppelpontons, trilplaten, opslagcontainers, rijplaten, draglineschotten, werkbakken en minigravers. “Voor het vervoer van dit materieel beschikken we over eigen transportmiddelen met zware laadkranen. Omdat we het vervoer in eigen hand hebben, weten we zeker dat het materieel op de juiste wijze wordt vervoerd en tijdig op de locatie wordt afgeleverd en geplaatst. Daarnaast beschikken wij over uitschuifbare diepladers die gekoppeld kunnen worden aan onze vrachtwagens waardoor we transport op maat kunnen verzorgen”, vult Berry van Doorn aan.

Volg ons op Facebook om meer te zien over onze projecten.

T. 0418-633 732

E. info@hdbgroep.nl I. www.hdbgroep.nl

84 B+U 2 2019

FLEXIBEL, BETROUWBAAR EN ONDERSCHEIDEND!

Kijk voor al onze diensten op www.eekinfra.nl T: 0418-631013 E: info@eekinfra.nl 13913

GRONDVERZET SLOOPWERKEN LASSEN/SNIJDEN BOREN/ZAGEN/HAKKEN TRANSPORT VERHUUR MATERIEEL

www.piet-luyben.nl P. Luyben en Zn 023 - 547 38 10 info@piet-luyben.nl

13916

Voor droge kleding en schoenen

KOLTEC Drytech

deelnemer bouw- en infracampus

drytech.nl • Wim Troost • w.troost@drytech.nl • 06 26 02 23 32

14007

DE JAGER KITWERKEN B+U 2 2019 85

Strak kitwerk is de finishing touch

DIENSTEN

In de nieuwbouw en utiliteitbouw is De Jager Kitwerken een goede bekende. Alle soorten kitwerk worden uitgevoerd. Het standaard werk zoals het afkitten van sanitair en keukens is dagelijks werk. Ook voor het kitEen strakke functionele kitvoeg oogt als de perfecte afwerking van een werk van brugvoegen, galerijen opdracht. Kitvoegen verwijderen en opnieuw aanbrengen is een belangrijk of gevelaansluitingen kunt u bij onderdeel van renovatie- en nieuwbouwprojecten. ons terecht. Bij een bouwproject zijn vaak meerdere partijen betrokken. Om alle werkzaame Jager Kitwerken is een familiebedrijf dat actief is in heel heden in de planning goed op elkaar te laten aansluiten zijn wij altijd Nederland, maar is vooral bekend is in de Randstad. Een team bereid in een vroeg stadium mee te denken over het plan van aanvan allround kitspecialisten zorgt ervoor dat iedere opdracht pak. naar verwachting wordt uitgevoerd. Samen met de opdrachtgever ONDERHOUD wordt gekeken wat de beste technische of esthetische oplossing is Naast het aanbrengen van kitwerk geven wij graag advies over het voor het probleem. Door hun jarenlange ervaring weten ze bij De onderhoud. Schrobben en agressieve schoonmaakmiddelen belasten Jager Kitwerken dat flexibiliteit en betrouwbaarheid belangrijke facde kitvoegen waardoor schimmels en bacteriën de voegen kunnen toren zijn.

D

KITWERK KENT VEEL FACETTEN

Of het nu gaat om nieuwbouw, verbouw of renovatie, er komt altijd kitwerk aan te pas. Kitvoegen verwijderen en opnieuw aanbrengen vormt een vast onderdeel bij vervangingswerkzaamheden in sanitaire ruimtes. Kitwerk dat slordig of niet volgens de juiste regels is aangebracht ziet er onprofessioneel uit, maar kan ook lekkages veroorzaken. “Wij zijn al jaren vaste partner van VvE’s en vastgoedonderhoudsbedrijven voor het verzorgen van high-end market en esthetisch kitwerk. Ons team van specialisten is gemotiveerd om elke klus goed af te ronden. Wij werken met goed opgeleide en VCA-gecertificeerde medewerkers. Daarnaast is een duidelijke communicatie belangrijk. De stelregel: Afspraak is afspraak, willen wij altijd nakomen. Naast het werk van onze vaste ketenpartners kunnen we ook altijd snel schakelen als een kleine aannemer onze expertise nodig heeft,” vertelt Maurice de Jager.

DE JAGER KITWERKEN

Valeriussingel 49 3335 CA Zwijndrecht

beschadigen. Naast onderhoud is een goede ventilatie van de ruimte belangrijk. Wij adviseren u graag om uw kitwerk in goede staat te houden.

ONZE PROJECTEN: Utiliteitsbouw Schiphol: Voor DGM de brandwerende puien gekit van de short term parking hal.

Brugvoegen aanbrengen Gouda: Voor een vastgoedonderhoud-partner ­hebben wij de lekkages aangepakt door de traditionele dilatatievoegen te vervangen door brugvoegen (plus 250 stuks). Dit is vaak de beste oplossing voor panden die veel beweging in zijn.

Kitvoegen vervangen Student Hotels Rotterdam & Amsterdam: in de bad­ kamers de kitvoegen vervangen.

T. 078 - 610 10 26

E. info@dejagerkitwerken.nl I. www.dejagerkitwerken.nl

86 B+U 2 2019 FAUNA SUPPORT

Het belang van faunatrappen bij natuurbeheer Steeds meer organisaties en bestuursorganen nemen hun verantwoordelijkheid als het gaat om een natuurbeheerplan. Bij aanleg en onderhoud wordt steeds meer rekening gehouden met de leefomgeving van de aanwezige diersoorten. De aangebrachte beschoeiingen vormen voor veel dieren een grote barrière. Zij kunnen zich niet omhoog werken om op het droge te komen waardoor zij verdrinken.

F

auna Support levert en plaatst faunatrappen zodat de dieren uit het water kunnen komen. Door het plaatsen van de faunatrappen kunnen waterbeheerders zoals waterschappen en gemeenten voldoen aan hun zorgplicht vanuit de Wet natuurbescherming.

f­ aunatrap voldoen, maar een ‘custom made’ trap behoort uiteraard tot de mogelijkheden”, vertelt Ruud Snorn.

WIE ZIJN WIJ

Fauna Support ondersteunt diverse organisaties, zoals waterbeheerders, gemeenten en natuurorganisaties, bij het voldoen aan hun wettelijke zorgplicht. Door de aanleg van de trappen worden de leefbaarheid van kleine fauna binnen en buiten de bebouwde kom verbeterd. Het ontwerp, plaatsing en levering wordt door ons verzorgd. Ruud Snorn, ontwikkelaar en bedenker van de faunatrappen, is bekend met alle typen beschoeiingen. Het is een functioneel ontwerp dat veel dierenlevens redt. n

HET NUT VAN FAUNATRAPPEN

De faunatrappen, in de volksmond bekend als eendentrappen, hebben hun noodzaak en bruikbaarheid in proefopstellingen en in de praktijk inmiddels meermalen bewezen.

“De door ons ontwikkelde duurzame faunatrappen worden vervaardigd van hoogwaardig gerecycled kunststof en hebben een hellingshoek die ervoor zorgt dat meerdere diersoorten zoals reptielen, amfibiën, kleine zoogdieren en jonge watervogels van dezelfde trap gebruik kunnen maken. Deze hellingshoek is ook nodig om de stevigheid van de trap te waarborgen. Ons wordt vaak gevraagd hoeveel trappen en met welke tussenruimte deze het best kunnen worden geplaatst. Jammer genoeg kunnen we daar geen standaard antwoord op geven. Op onze website hebben we een voorbeeldopstelling van een wateroppervlak met en zonder hoeken geplaatst, zodat waterbeheerders een inschatting kunnen maken. Uiteraard bezoeken wij voordat de trappen worden geplaatst altijd de locatie. Het te overbruggen verschil tussen water en maaiveld is medebepalend bij het kiezen van het soort faunatrap. De trappen die wij plaatsen zijn voorzien van bevestigingsbeugels passend bij de beschoeiing waaraan deze wordt vastgemaakt. In veel gevallen zal een standaard­­type

FAUNA SUPPORT

Lochemseweg 88 7217 RJ Harfsen

ONZE PROJECTEN: Oderstaande waterbeheerders maken inmiddels gebruik van Fauna Support: Gemeenten: Almere, Amstelveen, Amsterdam, Binnenmaas, Blaricum, Eemnes, Giethoorn, gemeente Joure, Leidschendam-Voorburg, Molenwaard, Nijmegen, Schiphol, Sluis en Teylingen Hoogheemraadschappen: Stichtse Rijnlanden en Het Geldersch Landschap & Kasteelen

T. 06 - 1228 9949

E. info@faunasupport.nl I. www.faunasupport.nl

B+U 2 2019 87

Voor al uw civiele vraagstukken de juiste oplossing ASFALT PRODUCTIE AMSTERDAM is gespecialiseerd in het produceren en verkopen van asfalt, asfaltbeton, bitumineuze- en andere wegenbouwproducten, alsmede de aan- en verkoop van grondstoffen daarvoor.

Asfalt Productie Amsterdam (APA) B.V. Amerikahavenweg 6 1045 AC Amsterdam info@apa-asfalt.nl 020 - 613 38 96 13970

HDB Civiel

De verhardingstechniek van PowerCem

Wij bieden de oplossing voor al uw civiele vraagstukken. Zodat u veilig op pad kunt!

Duurzaam en ecologisch, circulair en economisch.

Diensten

Wegen – Havens – Tijdelijke constructies – Container terminals

PowerCem Technologies B.V. Plaza 24, 4782 SK Moerdijk The Netherlands

Alles om ons heen is civiele techniek. Van bruggen, dijken en sluizen, tot riolering, straten en wegen. Bijna als vanzelfsprekend fietsen, wandelen of rijden we hier overheen. HDB Civiel helpt u iedere dag weer veilig en snel op weg.

Grond-, weg- en waterbouw Betonbouw Bouwkundige werken Sloopwerken Milieukundige werken Contractvormen Engineering & Ontwerp Verhuur materieel Transport van materialen Bulkseweg 24 5331Pk Kerkdriel 0418 - 63 37 32 info@hdbgroep.nl

+31 (0) 168 40 94 40 info@powercem.com www.powercem.com 13974

www.hdbgroep.nl 14004

88 B+U 2 2019

Bedrijvenweg 16 | 1424 PX De Kwakel Tel: +31 297 56 37 31 (24 uur per dag bereikbaar) info@vanderveldtgroep.nl vanderveldtbronbemaling.nl

13912b

k en Voor funderingsonder zoeat grond-, weg- en w erbouw

www.vanveengrondwerken.nl

13952

13962

De Hoef Oostzijde 40 1426 AE De Hoef +31 6 124 350 38 13944

SNELFUNDEREN BV B+U 2 2019 89

Schroeffunderingen ook voor grote objecten Snelfunderen is dé leverancier voor verlengbare schroeffunderingen. Door onderzoek, technische analyses en veel praktijkervaring is het bedrijf een van de grootste spelers in dit marktsegment. Om de toepassing van schroeffunderingen te onderbouwen voor uw opdrachtgevers kan Snelfunderen als enige partij een officiële Eurocode-berekening bij de offerte aanleveren.

ONZE PROJECTEN:

O

Zonnepark Rogat: Op dit park zijn 700 zonnepanelen geplaatst.

Snelfunderen heeft ondersteu­ ning verleend bij de bodemtes­ ten, de constructieberekening, de levering van de montageconstruc­ tie en de montage van de panelen.

Universiteit Vechta (Duitsland): Aanleg van 186 schroeffunda­ menten voor een tijdelijke keu­ ken en eetzaal. De keuken wordt over drie jaar ontmanteld maar de schroeffundamenten worden her­ gebruikt.

Schroeffundering voor gedenk­ plaatsen: Voor 40 gedenkplaatsen zijn schroeffunderingen geleverd en gemonteerd. De overlast voor bezoekers is hierbij tot een mini­ mum beperkt.

m aan de vraag uit de markt te kunnen voldoen heeft ­Snelfunderen in samenwerking met enkele partners een groot aanbod van verlengbare schroeffunderingen met een diameter van 60 tot 140 mm in wanddiktes van 2 tot 5,6 mm. Alle koppelingen van de verleng­bare fundamenten zijn zeer uitgebreid getest.

Voor specifieke vragen of constructieberekeningen kunt u contact opnemen met onze technische adviseurs. Alle producten voldoen aan de EN-normen en zijn voorzien van een CE markering.

bijna elke constructie. Schroeven en houtconstructies zijn van oudsher een ideale combinatie.

Met de schroeffundering is een stabiele bovengrondse montage van brug, overkapping, veranda of hekwerk mogelijk.

UTILITEIT

De monteurs van Snelfunderen beschikken over krachtige machines en kunnen de schroeffunderingen ook op minder goed toegankelijke locaties verzorgen. Voor grote projecten zijn hydraulische machines beschikbaar. Deze machines zijn voorzien van een torque reader waarmee het indraaimoment van elk schroeffundament wordt gemeten en vastgelegd. Snelfunderen levert naast het projectmatige werk ook montagegereedschappen voor de professionele markt.

Snelfunderen is een groothandel die zich met name richt op de professionele bouwwereld. Naast de levering van materialen, kan ook de montage worden verzorgd. Kunstwerken en objecten voor de inrichting van de openbare ruimte moeten goed worden verankerd, waarbij steeds vaker de term ‘hufterproof’ naar voren komt. Door het opstellen van een funderingsplan kunnen de objecten door de eigen montagedienst of door onze buitendienst worden geplaatst.

Ook voor grotere objecten zoals modulaire woningen of fabrieks­ hallen is een schroeffundering een optie. De schroeffundamenten zijn verlengbaar tot elke gewenste lengte en daardoor geschikt voor

SNELFUNDEREN BV

Patersweg 2 5406 XJ Uden

CONSTRUCTIE

T. 073 - 623 2387

E. info@snelfunderen.nl I. www.snelfunderen.nl

90 B+U 2 2019

Ve r h u u r - e n H ove n i e r s b e d r i j f Aannemingsbedrijf Hoofdweg 40, 3474 JG Zegveld Email: info@pkastelein.nl Telefoon: 0613733444 Website: www.pkastelein.nl 13654a

Kunststof rijplaten!

Vanaf 50 stuks

€ 60,- p/stuk excl. btw Afgehaald Werkendam Transportkosten op aanvraag

NIEUW!

- Geschikt voor parkeerterreinen, bouwplaatsen, opritten en tijdelijke verhardingen.

- Afmeting rijplaat: 300 x 100 x 1,5 cm. (Andere afmetingen op aanvraag.)

- Makkelijk verplaatsbaar met twee personen.

- Unieke grove wafelstructuur die zorgt voor goede grip op ene zijde, de andere zijde is voorzien van traanplaat structuur.

- Standaard 4 handgrepen.

- Flexibel en buigbaar.

- Geproduceerd in Nederland.

Hoef 16 - 4254 LK Werkendam Tel: 0183-500865 info@bnrbouwstoffen.nl www.bnrbouwstoffen.nl 13965

0174 29 86 49 info@dulo-asbest.nl www.dulo-asbest.nl

BETROUWBAAR ASBEST ADVIES FORMALITEITEN IN ORDE MAKEN ASBEST SANEREN VOLGENS DE REGELS

WAT KAN DULO VOOR U BETEKENEN? Heeft u het vermoeden dat in uw woning of in uw bedrijfspand of school asbest is toegepast? Dan is het verstandig DULO Asbestverwijdering al in een vroeg stadium in te schakelen. Vanaf advies tot en met asbestsanering, wij zijn u van A tot Z van dienst!

14008

AKSON B+U 2 2019 91

De ondergrondse drukte van kabels en leidingen Bovengronds wordt bij drukte of werkzaamheden direct een verkeersregelaar ingezet. Akson is de verkeersregelaar als het gaat om de aanleg en de integrale werkwijze bij het verleggen en het aanleggen van ondergrondse infrastructurele projecten.

D

e maatschappij verstedelijkt in toenemende mate en door de toenemende mobiliteit breiden onze transportnetwerk steeds verder uit. Ook vraagt de maatschappij een steeds ingenieuzer ondergronds netwerk. Woningbouw moet gasloos, dus moeten er meer en andere elektriciteitskabels worden aangelegd. Het dataverkeer moet sneller, waardoor er hoogwaardige databekabeling nodig is. Al deze nieuwe vraagstukken moeten naast en onder bestaande netwerken worden aangelegd. Dat vraagt veel kennis van zaken.

VAN PLANFASE TOT UITVOERINGSFASE

Op dat moment is het goed Akson bij uw project te betrekken. Zij zijn op de hoogte van alle wet- en regelgeving en hebben de technische knowhow om een infrastructureel project van planfase tot uitvoeringsfase te ontwerpen, voor te bereiden en uit te laten voeren. ­Akson is daarin met name gespecialiseerd in het ontwerpen van kabel- en leidingsystemen, coördinatie van kabels en leidingen van derden op grote integrale infrastructurele projecten en de financiële afwikkeling van projecten rekening houdend met vigerende verleg­ regelingen.

‘Akson K&L op zeker’ WIE ZIJN WIJ

Het bedrijf is in 2011 gestart onder de naam Debuco Techniek. De werkzaamheden bestonden uit het coördineren van projecten voor

AKSON

Limaweg 25 2743 CB Waddinxveen

overheden en aannemers in samenwerking met de nutsbedrijven.

Sinds juli 2018 heeft het bedrijf een nieuw pand betrokken. Dat was het moment voor een nieuwe huisstijl en een nieuwe naam: Akson Als specialist in kabels en leidingen is het bedrijf sinds de start enorm gegroeid. Momenteel zijn er gemiddeld dertig mensen aan het werk, waarvan achttien in vaste dienst. Akson is vaak de spin in het web en behartigt de belangen van de opdrachtgever, maar ook van de overheid, aannemer en de nutsbedrijven. Goed advies vraagt om een strakke planning, gebiedskennis en een vooruitziende blik.

ONZE PROJECTEN: Verbreding A12 A27: Er zijn maatregelen nodig om te bereiken dat het ver­ keer op het oostelijke en zuidelijke deel van de Ring Utrecht in de toekomst goed doorstroomt en daar veilig kan rijden. Stedin is binnen het projectge­ bied de beheerder van het hoogspanning, middenspanning, laagspanning, signaalkabels, en het hogedruk en het lagedruk gasnet. Akson verzorgt voor Stedin het complete pakket met werkzaamheden voor de verleggingen van de voorbereidende tot en met de uitvoeringsfase.

Ruim baan op de Maasvlakte: Dat brengt vroeg of laat infrastructurele uitda­ gingen met zich mee. Het project Prinses Amaliaviaduct Maasvlakte zorgt ervoor dat de bereikbaarheid van de containerterminals aan de Amaliaha­ ven en het zuidelijke deel van Maasvlakte 2 niet in gevaar komt. Een uitda­ gend én complex project waar Akson verantwoordelijk is voor engineering en coördinatie van K&L-derden.

Alle wegen leiden naar de Zuidas: Zuidasdok is een groot project, bedoeld om de bereikbaarheid van Zuidas en de noordelijke randstad te verbeteren, zowel over de weg als met het openbaar vervoer. Akson zorgt in het project Zuidasdok voor uitvoeringsbegeleiding Kabels & Leidingen.

T. 085 - 130 26 58

E. info@akson.nl I. www.akson.nl

92 B+U 2 2019

COLOFON Bouw en Uitvoering (B+U) is informatiebron en vakblad, voor beslissers en toeleveranciers van en binnen de bouwsector en hoofden van dienst en medewerkers van rijk, provincie en gemeente, waterschappen, woningbouwverenigingen e.d., waarbij inbegrepen: directies publieke, openbare en gemeentewerken, openbare bedrijven, architectuur en stadsontwikkeling, bouw- en woningtoezicht, milieu, nuts­bedrijven, DVD, relevante publiek-private samenwerkingen, middel­baar en hoger technisch ­onderwijs, openbaar vervoers­bedrijven, aannemers utiliteit-, nieuwbouw, civiel, GWW en infra.

Kwaliteit in

meten Ratio Survey biedt meetoplossingen met een aantoonbare kwaliteit voor onder andere: Civiele werken Scheepsbouw Staalbouw Petrochemie en offshore Tunnelbouw Railinfra Topografische opname

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Hilbert Buhrs, Tilly van Dongen, Jacques Geluk, Emile Koeman, Helga de Leeuw van Weenen, Esther van Nijen, Annemieke Nijhuis, Daan Otto, Jørgen Postma, Betty Rombout, Erik Steegman, Carin Velt, Gerard Vos. HOOFDREDACTEUR

Gerard Vos, e-mail: g.vos@aprmediagroep.nl UITGEVER

Jaco Otto, e-mail: j.otto@aprmediagroep.nl ABONNEMENTEN

Jaarabonnement* Buitenland Losse nummers** Abonnementen binnen de d ­ oelgroep*

Willem Arntszlaan 119, 3734 EE Den Dolder Telefoon +31 (0)6 42209709 info@ratiosurvey.nl, www.ratiosurvey.nl

€ 85,00 € 130,00 € 15,00 € 39,00

* Prijzen zijn exclusief BTW. ** Prijzen zijn exclusief BTW en verzendkosten.

13766

VORMGEVING

APR Media Groep BV, e-mail: studio@aprmediagroep.nl

Schade aan gras of beplanting?

DRUK

Veldhuis Media BV, Raalte UITGAVE

APR Media Groep BV Spacelab 2, 3824 MR Amersfoort Postbus 2696, 3800 GE Amersfoort Telefoon: +31 (0)33 456 70 50 E-mail: info@aprmediagroep.nl Internet: www.aprmediagroep.nl ADVERTENTIE- EN ORDERADMINISTRATIE

E-mail: orders@aprmediagroep.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE

Specialist in biologische oplossingen

APR Media Abonneeservice Daalakkersweg 2 - 72 5641 JA Eindhoven Telefoon: +31 (0)88 226 66 86 E-mail: abo@aprmediagroep.nl AANSPRAKELIJKHEID VAKTIJDSCHRIFT

Biocontrole BV Engelandlaan 52 2391 PN Hazerswoude-dorp T 0172 798 799 E info@biocontrole.nl W www.biocontrole.nl

Aan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel zorg en aandacht besteed. Het is echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave omissies bevat. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. APR Media Groep BV kan niet aansprakelijk worden gehouden voor de directe of indirecte gevolgen van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de in deze uitgave aangeboden informatie. APR Media Groep BV geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, verklaringen, producten of ander materiaal in deze uitgave. Overname van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec­tuele eigendomsrechten zijn van toepassing. ©2018 APR Media Groep BV.

ISSN - 0921 - 1667 13787

Grip Gripop opuw uwdaken daken Dakbehoud Nederland is een isorganisatie met landelijke dekking voor voor Dakbehoud Nederland een organisatie met landelijke dekking dakonderhoud en dakmanagement.

Onze Onze klanten zijn overheid, dakonderhoud en dakmanagement. klanten zijn overheid, woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s.

U hebtU één woningcorporaties, vastgoedbeheerders en VvE’s. hebtoverzichtelijk één overzichtelijk contract en continu inzichtinzicht in de conditie van uw vastgoed. contract en continu in de conditie van uw vastgoed.

VOORDELEN DAKBEHOUD VOORDELEN DAKBEHOUD •

Gecertificeerde dakdekkersbedrijven • Gecertificeerde dakdekkersbedrijven

•

Landelijke dekking / Calamiteitenservice • Landelijke dekking / Calamiteitenservice

•

Inzicht in eningrip op de van uw • Inzicht en grip opconditie de conditie vandaken uw daken

•

Langere levensduur daken • Langere levensduur daken

•

Kostenbesparing doordoor dakonderhoud • Kostenbesparing dakonderhoud

Dakbehoud Nederland Dakbehoud Nederland Nevelgaarde 40 40 Nevelgaarde 3436 3436 ZZ Nieuwegein ZZ Nieuwegein 036 530 9044 90 03644 530 info@dakbehoud.nl info@dakbehoud.nl WWW.DAKBEHOUD.NL WWW.DAKBEHOUD.NL

13824b

138

50 jaar

EXPERTISE WAAROP U KUNT BOUWEN Onderscheidend en betrokken…

023 - 555 12 79 informatie@gebr-baars.nl

TRANSPORT AANNEMING VERHUUR/VERKOOP GROENRECYCLING

023 - 555 17 32 breekhoorn@gebr-baars.nl

www.gebr-baars.nl 13928