αυτογενείς μικρότοποι

αυτογενείς μικρότοποι

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Σπουδάστριες: Νικολέττα Ζακυνθινού-Ξάνθη Άννα Κουτουλάκη Άρτεμη Στεφανοπούλου Επιβλέποντες καθηγητές: Γ. Αγγελής, Β. Γιαννούτσου

Αθήνα - άστυ. Ένας μικρότοπος μέσα στη γειτονιά του Παγκρατίου Λόφος Άγρας Ο μικρότοπος βρίσκεται ανάμεσα. Ανάμεσα στις λεωφόρους Βασιλέως Κωνσταντίνου και Υμηττού. Ανάμεσα σε Μνημεία, στους πρόποδες του Παναθηναϊκού Σταδίου, στο Βυζαντινό και Πολεμικό Μουσείο και στο στο νέο μουσείο Γουλανδρή. Ανάμεσα σε κήπους, Στο Άλσος Παγκρατίου, στον Εθνικό Κήπο και το πάρκο Ριζάρη. Ανάμεσα σε πλατείες, όπως τη Βαρνάβα και τη Πλαστήρα. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους, στους πρόποδες του λόφου Άγρας και του Αγ. Σπυρίδωνα, με σχέσεις αντικριστές μεταξύ τους. Ανάμεσα στις πυκνές πολυκατοικίες της γειτονιάς του Παγκρατίου, ο μικρότοπός μας, βρίσκεται άχρονος, ανάμεσα σε 2 χρόνους: αυτόν της Νεοκλασικής Αθήνας (οδός Άγρας) και αυτόν της Σύγχρονης (νέο Μουσείο Γουλανδρή).

ένας άγγελος με φτερά! τα φτερά του έρωτα . ίσως αυτός του Wim Wenders που κοιτά τη πόλη από ψηλά..

Γενική Κάτοψη περιοχής

Η Ερατοσθένους είναι κεντρική οδός στο Παγκράτι καθώς αναλαμβάνει να συνδέσει τη Λεωφόρο Βασ. Κωνσταντίνου, με τη πλατεία Πλαστήρα και τη πιο εσωστρεφή γειτονιά του Παγκρατίου. Στον άσπρο κύκλο, διαφαίνεται το δίκτυο των μικροτόπων που επιλέξαμε εμείς. Ξεκινά ψηλά, από την Άγρας, μία ήσυχη οδό με χαμηλά μεσοπολεμικά ή και νεοκλασικά σπίτια. Στη συνέχεια, ακολουθεί η απότομη σκάλα της Ζάπας που περιέχει μία πλούσια ποικιλία χώρων, κατωφλιών και ημιδημόσιων μπαλκονιών, με κορύφωση τη Θράσωνος, μία αυλήαδιέξοδο όπου υπάρχουν είσοδοι πολυκατοικιών. Τέλος, ο διαβάτης πέφτει στην Ιβύκου, οδό με ένα ταβερνάκι, ένα μαγαζάκι και μία στοά γεμάτη κόσμο και καφέ. Του φανερώνεται διαγώνια το μεγαλείο του Αγ. Σπυρίδωνα, ψηλά υπερήφανος να επιβλέπει τη γειτονιά.

Προοπτικό σχέδιο περιοχής

Μορφολογία εδάφους, αστικός ιστός και κατοίκηση Η πόλη έχει καβαλήσει το λόφο, σε μία προσπάθεια του “επιτρέπειν” και του “συγκατοικείν” στον Τόπο αυτό. Πόλη και Τοπίο έχουν έρθει να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν Τόπους - θύλακες της αστικής ζωής. Δεν είναι τυχαίο που η Ερατοσθένους διασχίζει ανάμεσα τους δύο λόφους του Παγκρατίου, ωστε να ενώσει τη πολεοδομικά χαραγμένη λεωφόρο, με το ύψωμα της πλατείας Πλαστήρα. Ούτε όμως είναι τυχαίο που οι δρόμοι που συγγενεύουν στην Ερατοσθένους, ξεκινούν κάθετα, σπάνε όμως στη συνέχεια λόγω της μορφολογίας του εδάφους. Ο μικρότοπός μας (και λέμε μας, γιατί πλέον “μας ανήκει”) βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου Άγρας, σε ένα “λανθάνον σημείο” της ορθοκανονικής χάραξης της πόλης, με αδιέξοδα και κρυφές πτυχές. Σε αέναη συνδιαλλαγή με τον απέναντι λόφο και τη χωρική και συμβολική του σημασία για τη γειτονια και τους κατοίκους της.

Κάτοψη του μικροτόπου Από το φιλήσυχο πεζόδρομο της Άγρας...

...στο ζωντανό βουητό της Ιβύκου

Κάτοψη του μικροτόπου

το αδιέξοδο της Θράσωνος

Κάτοψη του μικροτόπου

Όψη της περιοχής

ο μικρότοπος - Κάτοψη ισογείου και ελεύθερων χώρων

Καφεδάκι

Μαγαζάκι

..και Μπαράκι

Ταβερνάκι

Δίκτυο πεζοδρόμων: εναλλασσόμενος παλμός και οι κοιλότητες

ο μικρότοπος - φύτευση: ένας καθοριστικός παράγοντας για τους θύλακες της γειτονιάς

ο μικρότοπος - στοές και τεντόπανα

Δίκτυο μικροτόπων - 3 συνεργαζομενοι μικρότοποι

ΔΟΜΗ του χώρου καθοριστική για τη κατοίκηση και τη ζωή

Τομη Α-Α, εγκάρσια στην Ερατοσθένους - Τοπόσημα της περιοχής

Νέο ΝέοΜουσείο ΜουσείοΓουλανδρή Γουλανδρή Εκκλησία Αγίου Σπυρίδωνος Εκκλησία Αγίου Σπυρίδωνα

45μ.

12μ.

18μ.

Τομη Α-Α: χωνί κατοικισιμότητας, ρυθμιστής της μεταβολής της κλίμακας από την τοπική, στην αστική και την υπεραστική

Υπερ-αστική κλίμακα του νέου μουσείου Γουλανδρή, υπερτοπικής σημασίας για την Αθήνα

Αστική κλίμακα του ναού του Αγ. Σπυρίδωνα και της πλατείας του

Τοπική κλίμακα της γειτονιάς και των αστικών θυλάκων της

Τομή Σκάλας

Β - Β, Τομή οδού Ιβύκου Γ - Γ

Τομή Β-Β: Αποκλιμάκωση, γείωση και αστική γειτνίαση

Όψη - Τομή Γ-Γ της οδού Ιβύκου

Νότια όψη, πάντα ηλιόλουστη.. Το όριο, η κοψιά του λόφου, η Ιβύκου στέκεται απέναντι στις καταστάσεις.

ο μικρότοπος

- φωτογραφίες περιοχής, γειτονιά

ο μικρότοπος

- φωτογραφίες περιοχής, γειτονιά

ΤΟΜΗ ΣΚΑΛΑΣ

Β

-

Β

ο μικρότοπος

- φωτογραφίες περιοχής, γειτονιά

ΤΟΜΗ ΣΚΑΛΑΣ

Β

-

Β

ο μικρότοπος

- φωτογραφίες περιοχής, γειτονιά

ΤΟΜΗ ΣΚΑΛΑΣ

Β

-

Β

ο μικρότοπος

- φωτογραφίες περιοχής, στοές, όρια, φύτευση

ο μικρότοπος

- φωτογραφίες περιοχής, στοές, όρια, φύτευση

ο μικρότοπος

- φωτογραφίες περιοχής, τοπόσημα, σχέσεις

ο μικρότοπος

- σκίτσο Σημαίνον και Σημαινόμενο. Η Σήμανση του μικροτόπου, αυτή τη φορά γίνεται από το κενό του. Το κενό αυτό που δημιουργεί η ύπαρξη μιας εγκαταλελειμμένης νεοκλασικής κατοικίας και σπάει το ενιαίο μέτωπο της Αθηναϊκής πολυκατοικίας. Λειτουργεί αλληλένδετα με το διαγώνιο του δρόμου, τη στροφή του κτηρίου στα δεξιά και τη προστασία που προσφέρουν τα φυλλώματα των δέντρων από τις πονηρεμένες ματιές των περαστικών. Είναι η περιέργεια του ανθρώπου, της ματιάς και της ακοής, που τον ωθεί να εξερευνήσει και να ανακαλύψει νέους Τόπους.

Το σημαίνον είναι το κενό, και το σημαινόμενον είναι ο μικρότοπος.

ο μικρότοπος - κωδικοποίηση στοιχείων περιοχής - σκέψεις

● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

κλειστό-ανοιχτό στάση-κίνηση τοπογραφία και πολεοδομία φυγές σχέσεις κατοίκησης τοπικό-υπερτοπικό κρυμμένο-φανερό ασχεδίαστο/αυτοφυές - σχεδιασμένο φως-σκιά (χρώματα) διαφορετικές κλίμακες κτηρίων [παλιό - καινούριο(δυναμική της παρέμβασης εγκαταλειψη - χρήση (δυναμική της χρήσης)] δοχείο - κενό - χωνί μεταξύ μουσείου - εκκλησίας - πόλης

Τι ρόλο παίζει η Ιβύκου στο σύστημα της πόλης; Δομικός ρόλος μέσα στον ιστό της πόλης Τι είναι η δομή, ο άξονας; (Ορολογία) Ιδεολογία και δομή του χώρου. Η ιδανική ισοτιμια μεταξύ μονάδας και πόλης, σχέση πολιτικής διάστασης και χώρου. Εκλογίκευση, διδάσκει η πόλη τον κάτοικο? Διαίσθηση?

Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΩΣ ΑΣΤΙΚΟ ΒΙΩΜΑ:

Η πόλη αυτοπροσδιορίζεται μέσα από τις αντιθέσεις της. Αρχίζει να ενυπάρχει στην πόλη (και να αντικατοπτρίζεται στα καρέ) μια “σκοτεινή ομορφιά”, η οποία δε μπορεί να αξιολογηθεί από κανένα αντικειμενικό αισθητικό κριτήριο. Η ομορφιά αυτή αντλείται από τον τρόπο που κάποιος βιώνει και απολαμβάνει τον αστικό τόπο. Η ένταξη σ’ αυτόν χωρίς προσπάθεια εξευγενισμού και ωραιοποίησης μπορεί να μετατραπεί και σε πηγή ευφορίας. Οι συγκρούσεις, η βουή των μέσων μεταφοράς, τα ανεξάντλητα οπτικά ερεθίσματα, ακόμη και η ασυμβατότητα όσων βλέπουμε γύρω μας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της αστικής ζωής. Η πόλη φαίνεται να βράζει και να αντιμάχεται κάθε είδους πολεοδομική παρέμβαση που θέλει να την ομοιογενοποιήσει¹. Είναι ένα τόσο περίπλοκο φαινόμενο η πόλη, ένα μωσαϊκό συσχετισμών, που οποιαδήποτε προσπάθεια να την εκλογικεύσουμε μπορεί να οδηγήσει σε απλοποιήσεις². Η γοητεία των αντιθέσεων της πόλης, παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να συγχέει τις αρχιτεκτονικές επιλογές ή τις προτάσεις για το κτιστό περιβάλλον. Μπορεί μια όψη του σύγχρονου αστικού τοπίου να διέπεται από ένα είδος λυρισμού, (γι’ αυτό και χρησιμοποιήθηκε το οξύμωρο σχήμα ‘’σκοτεινή ομορφιά’’ ), όμως αυτή δεν είναι η μοναδική. Και απέναντι στις υπόλοιπες όψεις, που έχει ο αστικός τόπος ως πολυσχιδής ζωντανός οργανισμός, ο αρχιτέκτονας θα κληθεί να σταθεί κριτικά, να τοποθετηθεί και τελικά να ‘’τοποθετήσει’’. Και εκεί είναι χρήσιμο το φιλτράρισμα αυτών των ‘’αστικών βιωμάτων’’ που προαναφέρθηκαν, ώστε το κτιστό περιβάλλον να συμπορεύεται με τον κάτοικο της πόλης και τις ανάγκες του. Η συνεχής κατανόηση και ταξινόμηση των συνθηκών της πόλης είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την αρχιτεκτονική δημιουργία και για την καθημερινή ζωή³.

ΠΟΛΗ - ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ:

Προκύπτει, λοιπόν, πως το πρόβλημα της μεταβλητότητας ως συνθετική επιλογή δεν είναι η επεξεργασία και η τροποποίηση των χαρακτηριστικών του γνωρισμάτων, αλλά η εν γένει απουσία τους. Όταν, δηλαδή δεν υπάρχει μια συνειδητή επιλογή και μια ξεκάθαρη άποψη για το χώρο. Όταν η αρχιτεκτονική συνδέεται με την ατολμία δέσμευσης, με μία βολική αβεβαιότητα, που γίνεται η δικαιολογία για την άρνηση μιας κατάλληλης λύσης και για την υιοθεσία πολλών ακατάλληλων και τη “νομιμοποίησή” τους. Τότε προκύπτουν χώροι απρόσωποι, ουδέτεροι, κτίρια που επιδιώκουν να είναι τα πάντα και τίποτα, προερχόμενοι από αδυναμία πρότασης και συγκεκριμένης θέσης του αρχιτέκτονα. Με αφορμή τη διαλεκτική σχέση του δικτύου με την πόλη, μπαίνουμε σε σκέψεις γύρω από την πολλαπλότητα ως συνθετική επιλογή, την επανερμηνεία του μόνιμου και τη σχέση τους με τη δομή της σύνθεσης, έτσι ώστε με την ελάχιστη ευελιξία να επιτυγχάνεται η βέλτιστη λύση. Ίσως, λοιπόν, η προσφορότερη προσέγγιση της ευελιξίας του χώρου ξεκινά από την πολλαπλότητα των βασικών του συνθετικών αρχών. Από τη θεώρηση της σύνθεσης ως ένα σύστημα στατικό προς το περιβάλλον του, αλλά ευέλικτο ως προς τον εαυτό του και το χρήστη.

ΠΟΛΗ - ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ (συνέχεια):

Ανάγοντας την κατάσταση αυτή στις επιλογές, όσον αφορά στο σχεδιασμό ενός αρχιτεκτονικού χώρου, συμπεραίνουμε πως αυτός μπορεί να σχεδιάζεται χωρίς να επιβάλλεται στο χρήστη, αλλά δίνοντας επιλογές, εναλλακτικές οδούς και ψηλαφίζοντας τις εκάστοτε ανάγκες που καλείται να οργανώσει χωρικά. Ο ρόλος του χρήστη έτσι ενεργοποιείται και ο ίδιος αποκτά ένα αμεσότερο συναισθηματικό δέσιμο με το χώρο, αλλά και ένα εντονότερο αίσθημα ευθύνης (συλλογικής ή ατομικής, ανάλογα με το αν αναφερόμαστε σε δημόσιο ή ιδιωτικό χώρο) Μεταφέροντας τα συμπεράσματα αυτά σε αστική κλίμακα καταλαβαίνουμε πως η ποικιλία χώρων και λειτουργιών προωθεί την ατομική ερμηνεία του συλλογικού αστικού τρόπου ζωής και την ελευθερία δράσης. Η πόλη δεν καθορίζεται μόνο από το μέγεθός της, αλλά και από τη δομή της. Και αν η δομή εμπεριέχει εξαρχής ποικιλία νοημάτων, τότε ο αστικός χώρος μέσω της πολλαπλότητας προ(σ)καλεί τους χρήστες σε δράση και κατ’ επέκταση στην οικειοποίηση του χώρου. Η πόλη μπορεί να είναι ένα κράμα χώρων, μάζας και κενού, που όχι μόνο θα στεγάζει χρήσεις, αλλά θα γεννάει και δράση μέσω της λειτουργικής και χωρικής πολλαπλότητας και θα ενθαρρύνει την ελευθερία ερμηνείας.

..

“[...] από μια πόλη δεν απολαμβάνεις τα επτά ή τα τριάντα επτά θαύματα, αλλά την απάντηση που σου δίνει σε κάποιο ερώτημά σου [...]”

I.Calvino, Le città invisibili

¹ H. Koolhof, Wim Wenders, Μια συζήτηση για την πόλη, Ανεπίκαιρες εκδόσεις, Αθήνα, 1993, σελ.31 ² H. Hertzberger, Space and the architect Lessons in Architecture 2, εκδ. 010 Publishers, Rotterdam 2000, σελ.150 ³ Ε. Καλαφάτη, Δ. Παπαλεξόπουλος, Τ.Χ. Ζενέτος, Ψηφιακά οράματα και αρχιτεκτονική, εκδ. LIBRO, Αθήνα, 2006, σελ.26

ο δικός μας μικρότοπος...