UNLAD MAGAZINE

UNLAD

ANG KAHALAGAHAN NG KALIKASAN SA KAUNLARAN

"Ang tanging permanente sa mundo ay ang pagbabago."

- Anonymous

TALAAN NG NILALAMAN 01

WHAT THE HEALTH Ito ay koleksyon ng mga abstrak ng dokyumentaryong "What The Health." Basahin upang malaman ang sikreto na ito'ng ibubunyag.

04

KABABAIHAN SA LARANGAN ito ay integrasyon ng mga sintesis hinggil sa kontribusyon ng mga babae sa iba't ibang larangan.

Tuklasin ang tagumpay at pagtangkilik ng mga babae sa agham pangkalikasan at larangang inhinyerya.

13

MGA DALUBHASANG PAULINIAN ito ay pagsasama-sama ng mga pictorial essay ukol sa mga dalubhasang paulinian. Sila'y kilalanin at ang kanilang kuwneto'y saksihan.

MGA ABSTRAK NINA MISTOSAMENTE AT ARELLANO Ang dokyumentaryong "What the Health" nagpapabatid sa madla ang katotohanan sa likod ng mga ipinapakita ng mga malalaking organisasyon at ang kapinsalaan dulot ng mga pagkain na kanakain natin. Ang mananaliksik ay nagbasa ng mga artikulo tungkol sa ugnay ng pagkain at sakit, at nagsagawa ng mga panayam kasama ang mga eksperto at mga ano ang maaaring gawin tungkol dito. Batay sa eksperimento, napabuti ang kalusugan ng mga maysakit dahil sa pagsunod sa "plant-based diet". Samakatuwid, ang pagkain ay may direktang epekto sa kalusugan kaya inirerekomenda na iwasan ang pag-kain ng karne at mga produktong gawa sa gats at ang aplikasyon ng "plant-based diet". - Mistosamente, C.

"IF PROCESSED MEATS ARE LABELED THE SAME AS CIGARETTES, HOW IS IT EVEN LEGAL FOR KIDS TO BE EATING THIS WAY?" Layunin ng dokumentaryo magbigay ng iba't ibang paraan upang matanggal ang mga malalang sakit sa katawan sa paraan ng pagkain ng mga gulay at pag-iwas sa mga prosesong at matatabang pagkain. Ibinunyag din ang mga organisasyon na dapat lumalaban sa sakit ay kasangkot pala sa mga malalaking kumpanya na nagbebenta ng produkto na sanhi ng mga sakit na ito. Nagsagawa ng pananaliksik tungkol sa koneksyon ng pagkain sa kalusugan mg tao, nakipagusap sa mga eksperto upang mabigyan suporta ang mga datos na nakuha, at nakipagpanayam para linawin ang nakagugulong impormasyon na ipinapahayag ng mga organisasyon. Sakop ng pag-aaral na ito ang mga epekto ng prosesong pagkain, isda, karne, at mga pagkain na nanggaling sa gatas sa atin kalusugan at ano ang maaaring magbigay lunas sa larangan ng kimika, biolohiya, at teknolohiya sa pagkain. Sa resultang nakuha, karamihan sa mga kinakain ng mga tao araw-araw ay nakasasama sa kanilang kalusugan at malaki ang kontribusyon sa posibilidad na pagkakaroon ng mga sakit na walang lunas. Naipakita rin na ang mundong paggamot at ang mga organisasyon na dapat tagapagtaguyod ng magandang kalusugan ay nakapokus lamang sa sarili nilang pag-uunlad kaya't hindi nabibigyan ng tamang pamumuhay ang mga biktima ng malalang sakit. Winakasan ang pag-uulat sa pagbabahagi ng iba't ibang resulta ng naitala mula sa mga taong may mga pangunahing sakit na guminhawa ang

pakiramdam

dahil

sa

pagtransisyon

bilang

isang

"vegan"

at

sa

pagkain

ng

masusustansiyang pagkain tulad na lang ng gulay at prutas. Ang mga aral na natutunan pagkatapos panoorin ang dokumentaryo ay suriin at unawain nang maigi ang mga impormasyong nakukuha at kung ito ba ay kapananiwala o hindi. Ang mga pangunahing rason na nagududulot ng malalang sakit ay dahil sa kinakain natin. Lahat ng bagay na kinokonsume ng tao ay dapat na sa moderasyon lamang dahil lahat ng bagay na sumosobra ay masama. Arellano, F.

-

0 1

-

HTLAEH EHT TAHW

may sakit. Tinalakay ang mga sanhi at epekto ng mga komplikasyon sa kalusugan at kung

UNLAD

MGA ABSTRAK NINA TEZON, ENRIQUE AT GARCIA Nais isiwalat ng ulat ang sikreto sa paghadlang at paglaban sa mga malalang sakit at dahilan ng hindi

HTLAEH EHT TAHW

pagsabi

ng

mga

nangungunang

organisasyong

pangkalusugan sa mga posibleng epekto ng pagkain ng hayop at dairy products. Ang mananaliksik ay nakakalap ng

impormasyon

sa

pamamagitan

ng

pananalinsik

sa

internet at pagsasagawa ng panayam sa iba’t ibang tagapagtaguyod ng mga mamimili, doktor at dalubhasa.

Sakop ng pag-aaral ang mga mamimili ng karne at dairy products, mamamayan sa North Carolina, mga doktor na gumagamit sa talamak na sakit at mga nangungunang organisasyon na nakaugnay sa mga sakit na dulot ng mga

pagkaing

naihayag.

Nadiskubre

ng

mananalinsik

ang umiiral na ugnayan ng pagkain ng hayop at

dairy

products at paglipat sa pagkain ng gulay (plant-based diet)

sa

kalusugan

pangkalusugan

ng

atpy

tao.

Ang

itinataguyod

mga ng

organisasyong

mga

malalaking

korporasyon ng pagkain kaya ang mga meal plan na inirerekomenda

ay

binubuo

ng

mga

karne

at

dairy

products na sanhi ni diyabetes, kanser, at sakit sa puso.

Sa wakas, inilahad ng mananaliksik na ang pag-iwas ng pagkain ng karne at dairy products at pagkain ng gulay ay maaring makapagpigil sa pagkaroon ng mga sakit na isinaad

sa

mananaliksik

dokumentaryo. na

lumipat

pagiging

maingat

at

maaring

mapigilan

ang

sa

Inirerekomenda plant-based

partikular

sa

pagkaroon

diet ng

na

mga

diet.

ng Sa

kinakain, sakit

na

nakaugnay sa mga pagkain lalo na ang mga hayop at dairy products.

Pangunahing layunin ng dokumentaryong What the Health ay ang makapagpahayag ng impormasyon ukol sa mga pagkaing nakakapagdulot ng mga talamak na sakit na laganap sa mundong ito, tulad ng kanser, diabetes, sakit sa puso, at iba pa. Mayroong mga pagkain tayong kinokonsuma sa pang araw-araw na hindi natin aakalaing makakapagdulot pala ng mas mataas na panganib na patungo sa mga sakit na nabanggit. Sa pelikulang ito, kanila ring pinagtuunan ng pansin ang mga pagkain na inirerekomenda ng mga organisasyong pangkalusugan, ngunit kataka-taka ang tunay na epekto nito sa katawan.

Patuloy na inalam ng ulat na ito kung ano nga ba talaga ang mga pagkaing nakabubuti sa katawan at yung mga hindi. Ang pagkolekta ng mga datos na isinaad sa pelikulang ito ay sa pamamaraan ng pagtuon ng pansin sa mga taong may kaalaman o karanasan sa larangang ito. Ang mga mananaliksik ay nagawa ng mga panayam kasama ng mga eksperto, doktor, o pasyente.

Sila rin ay kumuha ng impormasyon mula sa kasalukuyang pag-aaral na gawa ng mga eksperto. Ang sakop ng datos ng pag-aaral na ito ay taong 2017, at kabilang na rin ang mga nakaraang pananaliksik na makabuluhan dito. Maliban dito, ang sakop ng pinagbatayan na datos ay ang lahing Amerikano, dahil rin sa tagluan ng buong pananaliksik. Ang kinalabasang pananaliksik na iniulat ay ang pagkakaroon ng motibo ng iba't ibang mga pangkalusugang institusyon, kaya sila nagbigay pansin sa mga masasamang pagkain, dahil dito ay sinusupportahan ng mga kumpanya na nagbebenta ng mga ito. Winakasan ang pag-uulatsa paraan ng panghihikayat sa mga tao na huminto sa pagkonsumo ng mga masasamang pagkain tulad ng mga pruduktong galing gatas, karne at isda dahil ito ay nakakasama sa ating katawan. Ito rin ay nanghihikayat na tayo ay kumain ng mabubuting pagkain at sumunod sa isang "plant based diet". Ang pag-uulat ay nagbibigay rekomendasyon din sa pagkain ng gulay , dahil ito ay nakakagaling sa mga sakit tulad ng diabetes, kanser, hika, at obesity at nakakapag bigay tibay sa buto at dugo.

-

0 2

-

MGA ABSTRAK NINA SIOSON AT JOSEPH Ang layunin ng dokumentaryong the

Health”

masa

ang

katotohanan

mga

organisasyong

tumulong

upang

mawakasan sakit

ay

ang

ay

ang

dapat

na

mga

Sa

sa

na

malunasan

nagbibigay

impormasyon.

ipakita

o

malalang

ng

maling

pamamagitan

ng pagbasa ng iba’t-ibang teksto at

pakikipanayam,

datos

ang

nakakalap

mananaliksik.

ng

Ang

sakop ng aral na ginawa noong tao

gonna

2017

ay

ang

masasamang epekto ng pagkain ng

karne

meat”

at

at

mga

“processed

pagbibigay

diin

sa

pagkain ng mas masusustansyang pagkain

tulad

ng

gulay

upang

malunasan ito.

Pangunahing layunin ng dokumentaryong What the Health ay ang makapagpahayag ng impormasyon ukol sa mga pagkaing nakakapagdulot ng mga talamak na sakit na laganap sa mundong ito, tulad ng kanser, diabetes, sakit sa puso, at iba pa. Mayroong mga pagkain tayong kinokonsuma sa pang araw-araw na hindi natin aakalaing makakapagdulot pala ng mas mataas na panganib na patungo sa mga sakit na nabanggit. Sa pelikulang ito, kanila ring pinagtuunan ng pansin ang mga pagkain na inirerekomenda ng mga organisasyong pangkalusugan, ngunit kataka-taka ang tunay na epekto nito sa katawan. Patuloy na inalam ng ulat na ito kung ano nga ba talaga ang mga pagkaing nakabubuti sa katawan at yung mga hindi. Ang pagkolekta ng mga datos na isinaad sa pelikulang ito ay sa pamamaraan

ng

pagtuon

ng

pansin

sa

mga

taong

may

kaalaman

o

karanasan

sa

larangang

ito.

Ang

mga

mananaliksik ay nagawa ng mga panayam kasama ng mga eksperto, doktor, o pasyente. Sila rin ay kumuha ng impormasyon mula sa kasalukuyang pag-aaral na gawa ng mga eksperto. Ang sakop ng datos ng pag-aaral na ito ay taong 2017, at kabilang na rin ang mga nakaraang pananaliksik na makabuluhan dito. Maliban dito, ang sakop ng pinagbatayan na datos ay ang lahing Amerikano, dahil rin sa tagluan ng buong pananaliksik. Ang kinalabasang pananaliksik na iniulat ay ang pagkakaroon ng motibo ng iba't ibang mga pangkalusugang institusyon, kaya sila nagbigay pansin sa mga masasamang pagkain, dahil dito ay sinusupportahan ng mga kumpanya na nagbebenta ng mga ito. Winakasan ang pag-uulatsa paraan ng panghihikayat sa mga tao na huminto sa pagkonsumo ng mga masasamang pagkain tulad ng mga pruduktong galing gatas, karne at isda dahil ito ay nakakasama sa ating katawan. Ito rin ay nanghihikayat na tayo ay kumain ng mabubuting pagkain at sumunod sa isang "plant based diet".

Ang pag-uulat ay nagbibigay rekomendasyon din sa pagkain ng gulay , dahil ito ay nakakagaling sa mga sakit tulad ng diabetes, kanser, hika, at obesity at nakakapag bigay tibay sa buto at dugo.

-

0 3

-

HTLAEH EHT TAHW

“What

NAGNARAL AS NAHIABABAK

hindi pagiging aktibo sa mga adbokasyang pangkalikasan at kakaunting kontribusyon sa larangang ito.

Sa ngayon naman ay pwede na sila mag may-ari ng lupa, mas aktibo na sila kaya't makikita na sila bilang mga taga-panguna ng mga proyektong pangkalikasan, nangingibabaw sa pamamahala at pangangasiwa ng mga pangkalikasang kayamanan. Ito'y naging posible dahil mayroon na silang karanasan at malalim na kaalaman tungkol sa kanilang kapaligiran.

KONTRIBUSYON NG BABAE SA AGHAM PANGKALIKASAN ISINULAT NINA ARELLANO AT ENRIQUE Sa panahon ngayon, maaari nang sabihin na mas malaya na ang kababaihan. Kung tatalakayin sila sa larangan ng agham pangkalikasan, makikita natin ang pagbabago sa kanilang kalagayan kung kukumparahin ang panahon noon sa ngayon. Noon, ang mga babae ay hindi maaaring mag may-ari ng lupa at hindi nila binibigyang pansin ang kanilang kapaligiran na nagbunga ng

-

0 4

-

Mayroong mga babae sa ilalim ng agham pangkalikasan na naglingkod bilang isang aktibong tagapagtaguyod ng kalikasan sa kasalukuyan. Isa rito ay si Isatou Ceesay. Siya'y isang babae sa Gambia (sa kanlurang bahagi ng Africa) na hindi nakapagtapos ng kanyang pag-aaral. Pero ito'y hindi naging hadlang para makita niya ang polusyon na idinudulot ng plastik. Lalo na ang epekto ng usok nito sa kalusugan ng mga tao kapag sinusunog.

Sinolusyunan niya ito sa pamamagitan ng pagsisimula ng organisasyon, nagngangalang

Ngunit sa halip ng pagkakaroon ng ideya kung paano ito lulutasin, nang siya’y nagsisimula pa lamang, siya’y naharap sa isang malaking problema. Ito ay ang pagbabawal sa mga babae na magtrabaho. Nagawa niya pa rin ang pagpapatupad sa kanyang proyekto sa pamamagitan ng pagtatrabaho nang patago. Si Isatou ay isang tagapagtaguyod ng karapatan ng babae sa trabaho. Ipinaramdam niya ito nang binanggit niya na ang mga babae ay may mahalagang ginagampanan at responsibilidad sa mundong ito. Sila raw ang makina ng pag-unlad ng tao at kung sila’y nabigyan ng parehong parte sa mga lalaki, mababawasan ang pagbabago ng klima at sila na rin at mamumuhay at makakapagtrabaho sa mas maayos na kondisyon. Malaki rin daw ang bagsak ng pag-unlad ng Africa dahil sila’y madalas hindi sinasali sa mga trabaho na nagbibigay kontribusyon sa bansa.

Sa pagtatalakay ng ebolusyon ng kondisyon sa pagtatrabaho ng mga babae, makikita na sila’y tinitignan lamang bilang tagagawa ng mga gawaing bahay o ang tagapag-alaga lamang ng pamilya noong 1500’s hanggang 1800’s. Nang pagsapit ng “Industrial Revolution”, nagkaroon ng pagpapatupad ng batas ukol sa pagbabawal sa mga kababaihan na magtrabaho sa ilalim ng lupa. Mas lalo nalimitahan ang mga babae nang ipinatupad naman ang pagbabawal sa kanila na magtrabaho ng higit sa sampung oras bawat araw at higit pa sa limangput anim na oras bawat linggo. Pagtungtong naman sa taong 2000’s, dito na nagkaroon ng kalayaan ang mga babae sa kanilang trabaho ngunit mayroon parin mga batas sa ibang bansa na naglilimita sa kalayaang ito.

Si Berta Caceres naman ay isang aktibista para sa kalikasan, pinuno ng katutubo, at taga-pagtatag ng Council of Popular and Indigenous Organizations of Honduras (COPINH) sa Honduras. Mula noong taong 2009, ang Honduras ay nakararanas ng pagkasira sa kapaligiran dulot ng mga proyektong tulad ng Agua Zarca Dam na maaaring makagambala sa likas na yaman at ekosistema ng lugar. Isinagawa ni Berta Caceres ang COPINH upang solusyonan ang dumadaming pagbabanta sa komunidad at kapaligiran ng Lenca, Honduras tulad ng ilegal na pagtotroso at paggawa ng mga dam.

Pinangunahan din ni Caceres ang mga kampanya na ipinaglalaban ang karapatan ng mga katutubo sa Honduras.

-

0 5

-

NAGNARAL AS NAHIABABAK

Njau Recycling and Income Genereation Group, na kung saan ang mga plastik ay kinolekta at ginagawang mga bag, banig, pitaka, at iba pa. Nagawa niya ito dahil sa pagsasali sa Women Initiative The Gambia (WIG); natutunan niya kung paano magamit muli ang mga plastik. Ito’y hindi lamang nakapagbawas ng polusyon dulot ng plastik, nakapgbigay rin ito ng trabaho sa mahigit 100 na babae.

NAGNARAL AS NAHIABABAK

Gayunman, sa kabila ng kanyang laban para sa pangangalaga ng kalikasan at pagtanggol sa karapatan ng mga katutubo, siya rin ay nakaranas ng ilang mga pagsubok. Si Berta Caceres ay nakabilang sa listahan ng mga taong nasa panganib ng Inter-American Commission on Human Rights noong taong 2009. Sa kanyang kampanya laban sa Agua Zarca Dam, nakaranas siya at ang iba pang mga aktibista ng ilang pagbabanta, pananakot, at intimidasyon mula sa kumpanyang Desarrollos Energéticos. Sa kabila nito, pinatuloy niya ang kanyang paglaban. Sa taong 2016, siya, kasama ang dalawang aktibista, ay pinatay sa kanyang bahay ng mga armadong nanghihimasok.

Kapag kukumparahin naman, sila rin ay may pagkakaiba. Bagamat isinaas sa nakaraan na sila’y parehong nagbibigay ng pansin sa kalikasan, meron din silang iba pang pinaglalaban na kung saan sila ay nagkaiba sa isa’t isa. Ito’y ipinapakita ng kanilang nilalahad na adbokasya. Isang halimbawa na lang nito ay ang pinaglalaban ni Berta Caceres ang karapatan ng mga katutubong tao.

Habang si Isatou Ceesay naman ay ipinagtanggol ang karapatan ng kababaihan dahil siya’y nakapagbigay ng trabaho sa mga babaeng mamamayan sa kanlurang bahagi ng Africa.

Sa kabuuan, ang mga babae sa agham pangkalikasan ngayon ay may sapat na kontribusyon, kaalaman, at karanasan na. Ang mga babae ngayon ay lumilikha at nagiging tagapagtaguyod ng mga kampanya at proyektong pangkalikasan. Ngunit, sa kabila ng kanilang matagumpay na kontribusyon sa kalikasan, sila rin ay nakararanas ng ilang mga pagsusubok at problema.

Gayunman, patuloy pa rin silang nangingibabaw at nagsusumikap sa kanilang napiling larangan.

Sa paghahalintulad ng dalawang babae, makikita natin na parehong nakapagbigay ng kontribusyon sa kalikasan sa kani-kanilang kinaroroonan. Pareho silang may kamalayan sa mga problema hinaharap ng kanilang kapaligiran kaya’t nahamon silanggumawa ng solusyon bilang aksyon sa mga ito. Sa kabila naman ng kanilang mga hinaharap na problema dulot ng mga panlabas na kadahilanan tulad ng paglilimita sa kilos ng babae, sila’y naging matatag sa kanilang pinaglalaban at adbokasya.

-

0 5

-

-

0 6

-

minamaliit pa rin.Ayon sa datos mula sa United Kingdom, sa 20% na babae na nakapagtapos ng kursong inhinyera, 13% lamang ang nagpapatuoloy sa pagiging inhinyera. Pero marami din ang mga babae na nagbago sa larangan ng inhinyera. Sila’y nagtagumpay at binago ang pananaw ng mga tao sa larangan na ito.

ISINULAT NINA GARCIA AT MISTOSAMENTE Ang mga kababaihan noon ay inaasahan na nasa bahay lamang upang magsilbi sa kanilang mga asawa at pamilya.

Inaasahan rin silang magpakasal at magbunga ng mga anak nila. Ang mga kalalakihan naman ay inaasahang magtrabaho at kumita sa iba’t ibang para sa kanilang pamilya, isa na dito ang inhinyera.

Ang inhinyera ay isang “maledominated field”. Bilang ang mga babae na pumapasok dito at madalas silang nilalait at binibigyan ng mas maliit na sahod kumpara sa mga lalaki, ngunit noong ika-11 siglo, nag-ambag ang mga kababaihan sa mga pagsulong sa teknolohiya ng lipunan sa buong daigdig. Sa kasalukuyan, mas marami nang babae ang pumapasok sa larangan na ito kumpara sa dati at lumalaban na sila sa generalisasyon na ang inhinyero ay isang “male-dominated field”.

Gumagawa na sila ng pangalan

Si Edith Clarke ay isang iginagalang na electrical engineer sa loob ng larangan na elecrical power.

Ipinanganak siya noong Pebrero 10, 1883 sa Maryland, USA, kung saan sa panahon na iyon ay kaunti lang ang mga babae na nakakakuha ng degree sa kolehiyo. Nag-aral siya ng matematika at astronomiya noong 1908 at inimbento niya ang “Clarke Calculator”, isang “graphing calculator” kung saan pinabuti ang pamamaraan pagsagot ng mga kumplikadong problema sa “power transmission” na kasing haba ng 250 kilometro. Noong nagtrabaho siya sa General Electric sa taong 1919 hanggang 1945, tinanggap siya at binigyan ng titulong “Computer”.

-

0 7

-

NAGNARAL AS NAHIABABAK

ANG BABAE SA LARANGAN NG INHINYERO para sa kanilang sarili ngunit sila ay

NAGNARAL AS NAHIABABAK

Si Nora Stanton Blatch Barney ay isang inhinyera at isang aktibista para sa karapatan ng mga babae. Siya ay ipinanganak noong Setyembre 30, 1883 sa Basingstoke, England ngunit siya ay nagaral sa Estados Unidos. Nagtapos siya at nakakuha ng degree sa civil engineering noong 1905 at nagtrabaho sa New York City Board of Water Supply. Naging asawa niya si Lee De Forest, ang nagimbento ng triode electron, Audion piano at tinatawag ang sarili nilang “Ama ng Radyo”. Gusto ni De Forest ng mahinhin at asawang gumagawa ng mga malababang gawain at dahil dito, sila’y palaging nagtatalo na nagbunga sa kanilang diborsyo noong 1911. Dahil sa kaniyang pagpupursigido, nakakuha si Nora ng degree sa Bachelor of Civil Engineering sa Cornell University at naging kaunaunahang babaeng miyembro ng American Society for Engineering.

Si Barney at si Clarke ay kabilang sa mga kaunaunahang babae na nakakuha ng degree sa kanilang larangan at isa sa mga kababaihan na nagbago sa pananaw na ang inhinyera ay para lamang sa mga lalaki.

Silang dalawa ay nagsisilbing inspirasyon sa mga inhinyera ngayon. Dalawa sila sa mga

Kababaihang nagbigay daan para sa mga babae sa larangan ng inhinyero. Kahit may mga pagkakatulad sila kagaya ng pag-aaral nila sa Estados Unidos, marami rin silang pagkakaiba. Habang si Barney ay ang kaunaunahang babae na naging miyembro ng American Society of Civil Engineers, si Clarke naman ang kaunaunahang babae na nagpresenta at naging miyembro ng AIEE (American Institute of Electrical Engineers). Mas kilala si Clarke sa kaniyang “Clarke Calculator” ngunit si Barnet naman ay mas kilala bilang asawa ni Lee De Forest at bilang isang aktibista.

Sa panahon ngayon, ang mga kababaihan ay mas higit pa sa pagiging asawa, tagalinis at taga-alaga. May sarili silang karapatan na pumili ng kanilang mga pangarap at pamumuhay. Hindi sila mga bagay na dapat pinagsasabihan ang kanilang mga galaw. May kakayahan silang maging isang independeng indibidwal. Katulad nina Clarke at Barney, ipinakita nila na may kakayahan ang mga babae sa pagsubok sa larangan na ito.

- 0 5 - 0 8 -

U N L A D

|

2 0 1 9

ISINULAT NINA JOSEPH, SIOSON, TEZON Ang Agham Pangkalikasan ay ang pag-aaral sa pisikal na gawa ng mundo at ang paghahanap ng mga posibleng solusyon upang malunusan ang mga problema na nararanasan ng kalikasan. Ito ay isang sangay ng agham na tumututok sa iba’t ibang aspeto ng kalikasan, tulad ng panlipunan, pandaigdig, paligid at ang mga natural kasaysayan. Sinusuri rin nito ang relasyon ng mga aspeto.

Ang problema ng kakabaihan sa larangan ng agham pangkalikasan noon ay ang malaking agwat sa pagitan ng kababaihan at kalalakihan kung saan mas nabibigyang oportunidad ang mga lalaki. May kakulangan ng representasyon ng kababaihan sa larangan at sila’y hindi nakapag-aral ng mga asignaturang may relasyon sa agham pangkalikasan.

Ang transisyon ng kakabaihan sa larangan ng agham pangkalikasan tungo sa kasalukuyan ay ang paglitaw ng kababaihan sa larangang ito.

Sila’y nagiging tagapagtatag ng mga adbokasiyang pangkalikasan; mas tumatahak na sila sa mga “field work” ng agham pangkalikasan at nabibigiyan din ang babae ng oportunidad upang ibahagi ang kanilang mga opinion at saloobin sa mga problemang nararanasan ng mundo.

Ang modernong kababaihan ay nagsisikap para sa pagbabago ng kapaligiran. Sa pamamagitan ng kanikanilang paraan, sila ay nakagawa ng kaibahan. Ang ilan sa mga makabuluhang mga kababaihang ito ay sina Gina Lopez, Severn Cullis-Suzuki, at Wangari Muta Maathi.

-

0 9

-

NAGNARAL AS NAHIABABAK

BABAE SA AGHAM PANGKALIKASAN

NAGNARAL AS NAHIABABAK Si Regina Pax "Gina" La'O Lopez ay pangalawa sa pitong magkakapatid at mga anak ng ABS-CBN Emeritus na si Eugenio Lopez, Jr. at Conchita La’O. Inilarawan niya ang kanyang pagkabata na maaliwas, puno ng pagmamahal at saya. Gayunpaman, siya’y nagnanais ng ibang bagay. Siya ay nag-aral sa Assumption College at sa Newton College of the Sacred Heart sa Boston. Siya’y kumuha ng Development Management sa Asian Institute of Management para kanyang master’s degree.

Pagkatapos mag kolehiyo sa Estados Unidos, iniwan niya ang kanyang saganang buhay upang magsilbi bilang isang Ananda Marga yoga missionary sa India, Portugal, at Africa kung saan siya ay namuhay sa pook ng mga dukha. Doon niya natutunan ang kalidad sa pagtitiyaga, halaga ng pagka-kaibigan, at kamalian sa bulag na pagsunod.

Matapos maging misyonero ng 20 na taon, bumalik si Gina sa Pilipinas upang bigyang pansin ang mga isyu sa lipunan at magtalaga ng mga programang responsibilidad sa lipunan at kalikasan. Sa pagtatapos ng kanyang buhay, siya’y nasuring mayroong brain cancer at ang pagkabigo ng mga organo ang naging dahilan ng kanyang kamatayan kamakailan noong Agosto 19, 2019 sa edad na 65.

Sa maikling oras ng kanyang panunungkulan bilang isang sekretarya ng Philippine Department of Environment and Natural Resources (DENR), nagawa niyang suspendihin ang 26 na minahan na nabigong magpasa ng environmental audits, pagkansela ng pag-apruba sa 75 na iminungkahing minahan, at pagbawal sa open pit mining.

-

1 0

Dahil dito, siya’y mapatalsik sa pwesto sa pagtanggi ng Commission on Appointments sa kanyang pag-upo kung saan sinasabing ang ilan sa mga miyembro ay may malapit na ugnayan sa mga industriya ng pagmimina.

Siya rin ay nakatanggap ng ilang pagbabanta ng kamatayan sapagkat hindi ito naging hadlang sa pagpapatuloy ng kanyang mga adbokasiya.

Siya ang nagsimula ng rehabilitasyon ng ilog Pasig at kalapit na daloy ng lungsod sa pamamagitan ng Kapit Bisig para sa Ilog Pasig project. Dahil sa kanyang pagsisikap maisaayos ang estado ng ilog, humantong sa isang rebolusyon sa rehabilitasyon na nakapaglinis ng maraming tributaryo sa sistema ng ilog Pasig. Siya rin ay may kagagawan sa reforestation ng La Mesa Watershed Reservation, ang huling natitirang pook ng kagubatan sa Metro Manila. Siya’y isang tagapagtaguyod ng kontrapagmimina at kilala sa kanyang paninindigan laban sa malaking antas ng pagmimina sa lalawigan ng Palawan.

Kanyang inilunsad ang Save Palawan Movement kasama ang mga kasosyong organisasyon na nakalikom ng 7 milyong pirma para sa petisyon sa proteksyon ng mga pangunahing lugar ng biodiversity at laban sa pagmimina. Hindi rin siya sang-ayon sa paggamit ng fossil fuels bilang bukal ng enerhiya at pagmimina ng karbon.

Siya’y lumaban para sa kapaligiran ng Pilipinas at binigyan ang mga komunidad ng isla ng tinig sa mga pagpapasya na nakakaapekto sa kanilang likas na yaman at buhay.

-

NAGNARAL AS NAHIABABAK

Nangampanya si Lopez laban sa posibleng pag-aangat ng pagbabawal open-pit mining, na kanyang itinalaga habang sekretarya ng DENR. Si Severn Cullis-Suzuki ay isang manunulat at aktibista ng kultura at kalikasan na nakatira sa Haida Gwaii.

Nag-aaral ng Xaayda kil ( Dialektong Skidegate ng wikang Haida) kasama ng mga Kwakwaka’wakw elders. Siya ay isang Vanier Scholar na nag-aaral ng kanyang PhD sa University of British Columbia at ang kanyang pananaliksik ay tungkol sa wikang Haida at ang pagbabagong-tatag nito. Siya ay isang miyembro ng board ng David Suzuki Foundation na tinatag ng kanyang ama.

Nakapagtapos siya ng pag-aaral sa Yale University sa kursong Bachelor of Science in Ecology and Evolutionary Biology, ang Masters of Science in Ethnoecology sa University of Victoria.

Gustong mapalaganap ang kulturang diverse at ang kaayusan at kalinisan ng kalikasan sa pamamagitan ng kanyang kaalaman at dedikasyon sa tradisyon at agham.

Ang pagbabago ng kasalukuyan ay nakaapekto sa tradisyon, kung saan ang mga teknolohiya ay naging isang dahilan kung bakit kinakalimutan na ang mga tradisyonal na gawain. Si Severn CullisSuzuki ay nag-aaral kasama ng mga Kwakwaka’wakw elders upang bigyang buhay muli ang wikang Haida. Ang pagkasira ng kalikasan ay dahil sa mga malalaking korporasyon. Noong siya ay 12 na taong gulang, ginamit niya ang kanyang boses upang ibahagi sa mas nakakatanda sa kanya ang

kinakailangang pagbabago ng kanilang mga aksyon at disposisyon tungkol sa kalikasan. Noong 12 na taon pa lamang, nagbigay siya ng isang makabuluhang talumpati sa United Nations Conference on Environment sa Rio de Janeiro Earth Summit noong 1992 at nakikilala siya bilang “the girl who silenced the world for six minutes.” Siya ay tagapagtatag ng Environmental Children’s Organization kasama ng kanyang kaibigan noong siya ay 9 taong gulang pa lamang. Nakatulong siya sa pagtatag ng Haida Gwaii Higher Education Society, A Spark for the Girls Action Foundation, at A Champion for WE CANada noong Earth Summit sa taong 2012. Naghihikayat ng mga bata sa buong mundo na bigyang motibasyon ang kanilang kakayahan upang ibahagi ang katotohanan sa pamamagitan ng YouTube bidyo na pinangalang “I’m Only a Child, but…”

Si Wangari Muta Maathi ay pinanganak sa Nyeri, Kenya noong taong 1940, panahon pa ng pagsakop ng Britanya sa Afrika. Siya’y lumaki sa maliit na nayon, kung saan ang kanyang ama ay namuhayan bilang isang magsasaka.

Kahit hindi laganap ang pagpasok ng mga kababaihan sa paaralan noong panahong iyon, siya’y binigyan ng oportunidad at pinag-aral ng primaryang edukasyon sa kanilang lokal na paaralan sa edad na walo. Sa kanyang paglaki, siya’y nakapagtapos ng kursong Biological Sciences sa Mount St. Scholastica College sa Kansas, at pagtapos ng dalawang taon, siya’y nagtapos ng Master of Science degree mula sa University of Pittsburgh.

Siya rin ay nagtahak ng mas komprehensibong

-

1 1

-

pag-aaral nang siya’y nagpatuloy ng doctoral studies sa Alemanya at sa University of Naoribi, kung saan siya’y nagturo din ng veterinary anatomy. Siya ang pinakaunang babae sa Silangan at Gitnang Afrika na nakapagtapos ng doctorate degree at ang pinakaunang babae na nabigyang posisyon bilang tagapamuno at associate professor ng Department of Veterinary Anatomy sa parehong unibersidad. Sa pagtatapos ng kanyang buhay, kanyang linabanan ang ovarian cancer at namatay sa edad na 71. Kanyang kinalaban ang gobyerno tungkol sa kanilang mga pambansang plano sa pag-unlad at ang kanilang paraan sa paghawak ng lupa. Dahil dito, labis siyang binugbog at inaresto.

Siya ang tagapamuno ng Green Belt Movement, kung saan ito ay may layunin na makapagbalik buhay sa kagubatan.

Ito ay upang masolusyonan hindi lamang ang pagkasira ng kalikasan, kundi para din sa kapakanan at pagsagot sa mga problema ukol sa kawalan ng kabuhayan ng kababaihan sa kanilang bansang kinauukulan. Ito ay nakapagtanim ng mahigit kumulang sa 30 milyong puno sa Kenya, at nakapagbuo ng 30,000 kababaihang may kakayahan nang makapagtrabaho.

Noong taong 1989, siya’y namuno sa isang protesta na ipatigil ang pagtayo ng isang napakataas na gusali. Ito’y nakakuha ng atensyon ng iba’t ibang bansa, at hindi na pinagpatuloy ang paggawa nito. Ang partikular na lugar kung saan siya nagpahayag ng protesta ay pinangalang “Freedom Corner.” Siya’y naniniwala na ang mga pangunahing dahilan sa likod ng mga

U N L A D

|

2 0 1 9

NAGNARAL AS NAHIABABAK

problemang pangkalikasan ay nagmumula sa maling pagpapatakbo ng gobyerno. Siya’y nanatiling kalaban ng pamahalaan hanggang sa siya mismo ang naupo sa gobyerno bilang appointed assistant minister of environment, natural resources, and wildlife.

Sa pangkalahatan, ang pagkakatulad na mapapansin sa mga kababaihan na nabanggit ay ang kanilang dakilang mga aksyon na nagbago ng tingin ng lipunan sa mga babae, lalo na pagdating sa agham pangkalikasan. Sila’y nagbiyak ng mga karaniwang stereotipo na mayroon ang lipunan sa kababaihan. Kanilang binalewala ang mga posibeng diskriminasyon na maari nilang maharap, at pinagpatuloy ang kanilang paglago sa kanilang larangan.

Ang pagiging babae ay hindi dapat maging hadlang sa pagkamit ng pangarap ng isang tao.

Kailangan maging masipag at matiyaga, kagaya ng isang ordinaryong tao sa kabila ng diskriminasyon sa kababaihan, upang maging matagumpay.

Marami pagsubok ang pinagdaanan nina Gina, Severn at Wangari tungo sa pagbabago ng estado o pananaw ng tao sa mga kababaihang nasa larangang agham pangkalikasan.

Noong unang panahon, ang agham pangkalikasan ay kadalasang iniuugnay sa mga kalalakihan dahil sa mga nakatatak na mga ideya sa lipunan na ang larangang ito ay nakasalalay sa kasarian. Kadalasang iniisip na mas umaasenso ang kalalakihan, kaya sila ang mas binibigyang prayoridad. Kapag babae ang sumusubok sa pagtahak ng mga trabaho sa larangang ito, sila’y tinatanggihan dahil sa kasarian. Iniisip na sila’y walang kakayahang umasenso at makapag-ambag ng makabuluhang kontribusyon sa larangan.

Sa panahon ngayon, mas nabibigyang pagkakataon na ang kababaihan na magkaroon ng mga trabaho sa larangan ng agham pangkalikasan. Ang kababaihan ay makabago, mas laganap na ang paglaban ng kanilang mga karapatan hindi tulad ng kanilang mga pasibong kalagayan noong nakaraang mga panahon. Mas nakikita na ngayon ang papel ng kababaihan sa lipunan, bilang mga environmentalists, scientists, at iba pa. Ngayon, napapatunayan nila ang kanilang tunay na kakayahan, at sila pa ang tagapanguna sa mga pang-kalikasang movements na nakapagbago ng takbo ng mundo.

-

1 2

-

Sa kasalukuyan, maaaring sabihin na mas may kontribusyon at aktibo sa pagtatanggol ng kalikasan ang mga babae. Isang halimbawa ay may mga organisasyon nabuo sa Ateneo de Manila University na nagtatanggol sa kalikasan tulad ng The Environmental Science Society (ESS) at Health and Environment Cluster (HEC). Ito’y naging posible dahil mayroong mga inaalok na kurso na umiikot sa larangan na ito. Isa na rito ang kursong BS Environmental Science na kinukuha ngayun ng kolehiyong mag-aaral na si Prestine Mendoza.

PAULINIAN SA LARANGAN NG AGHAM PANGKALIKASAN ISINULAT NINA ARELLANO AT ENRIQUE

Nilampasan niya ang kanyang hinaharap na suliranin sa pamamagitan ng patuloy na pananaliksik ukol sa mga kasalukuyang katotohanan at statistika para mas mainam niyang maintindihan ang mga problemang hinaharap ng mundo. Sa larangang ito naging matagumpay sakanya ang simpleng pagpapayaman ng kanyang isip at pagbubukas ng kanyang mga mata sa lahat ng kanyang mga natutunan sa kursong kinukuha. Nais makapagtapos at makakuha ng katibayan o sertipiko sa kursong ito upang makagawa o makatulong sa mundo para sa mga susunod na henerasyon.

-

1 3

-

NAINILUAP GNASAHBULAD AGM

Si Prestine ay kumukuha ngayun ng kursong BS Environmental Science dahil ito raw ay nakaugnay sa kasalukuyang nangingibabaw na mga problema na hinaharap ng mundo. Ayon sa business insider ang pangunahing problemang hinaharap sa kasalukuyan ay ang pagbabago ng klima at pagkasira ng kalikasan kung saan 48% ng suliranin ng mundo ay umiikot dito. Nakasaad din dito na ang ikapitong pangunahing problema ay ang seguridad ng pagkain at tubig.

Naging epekto ito ng kakulangan sa mga likas na yaman at sa karumihan nito. Dagdag ni Prestine na iba’t iba rin ang maaaring pag-aralan dahil hindi ito limitado sa Natural Sciences.

Nabanggit niya na mahirap ang kursong ito dahil hindi lang ito ang akumulasyon ng Natural Science kung hindi pati na rin ang Social Science, Humanities, at Engineering. Hindi lamang mga konsepto ang mabibigay kung hindi konkretong plano at paano ito ipatutupad. Ayon sa kurikulum ng Ateneo de Manila University ang BS Environmental Science ay binubuo ng 174 na mga yunit. Kabilang dito ay ang malawak at kumplikadong mga asignatura tulad ng aplikadong calculus, ekonomiya lipunan at pagunlad, statistika para sa agham sa buhay, at pankolehiyong pisika.

NAINILUAP GNASAHBULAD AGM

Maitutupad niya ito sa pamamagitan ng patuloy na pagsusumikap at pag-aaral at pag-iisip ng mga solusyon na epektibo at angkop sa mga problemang hinaharap ngayon.

Para sa mga estudyante na nais kumuha ng kursong ito, pinapayo niya na huwag matakot matuto at mahirapan dahil lahat ng pinagaaralan ngayon sa Environmental Science ay hindi lang para sa sariling benepisyo kundi para sa masa at mga susunod na henerasyon. Magsumikap at mag-aral nang mabuti sagkat ito ang magiging pundasyon para sa kinabukasan ng sarili at sa pagpupursigi sa larangang ito.

PAULINIAN SA LARANGAN NG INHINYERO ISINULAT NINA GARCIA AT MISTOSAMENTE Simula noong panahon, umiiral na ang larangan ng inhinyero sa pagtayo ng mga istraktura at paggawa ng mga imbensyon na nakakatulong sa kabuhayan ng mga tao. Sa ilalim ng larangan na ito, isa sa mga propesyon ang civil engineering. Ang civil engineering ay ang pagdisenyo, paggawa, pag-opera at pagpapanatili ng mga proyekto kagaya ng mga gusali, tulay, canal, riles at iba pa. Sa pangkalahatan, ang larangan ng inhinyero ay itinuturing para sa mga lalaki lamang. Ang mga babae ay nakikitang mas mababa kaysa sa mga lalaki sa larangan na ito. Ngunit, may mga iba’t ibang babae rin ang sumubok sa hamon na ito at kasama na rito si Gng. Michelle Garcia.

Si Gng. Michelle Garcia, 43, ay nakapagtapos ng Bachelor of Science in Civil Engineer sa De La Salle University, Manila. Ngayon sa kasalukuyan, siya ay nagtatrabaho sa Phil Ville.

Pinili niya ang kursong inhinyero dahil kinarera niyang makatulong sa negosyo ng kaniyang mga magulang at dahil din madali lang sa kaniya ang asignaturang matematika. Para sa kaniya, ang mga hamon na pinagdaraanan niya sa kanyang trabaho ay ang pagiging babae dahil karamihan na pumapasok dito ay mga lalaki at sila ay mas nasusunod. Hindi siya nagpaapekto sa hamon na ito at trinato niya ito bilang isang insperasyon upang ipakita sa kanila na marunong at alam niya na tama ang kaniyang mga ginagawa.

Ang kaniyang mga tagumpay ay ang pag-akyat ng posisyon kahit karaniwang lalaki lang ang may kaya sa alam ng marami. Natupad niya ito sa pamamagitan ng pagsisipag, pagtiya-tiyaga, sabik sa pag-aaral, magandang pakikitungo sa mga tao, atbp.

Payo ni Gng. Garcia sa mga kababaihan na gustong kumuha ng kursong inhinyero para sa kolehiyo ay, “sundin ang iyong mga pangarap.”

-

1 4

-

PAULINIAN SA AGHAM PANGKALIKASAN Sa kasalukuyang panahon, marami pa ring mga babae ang naghahanap ng kanilang tunay na pasyon sapagkat sila’y hindi panatag at tiyak sa nais nilang tahakin sa mundo ng agham. Maliban dito, tila hindi gaano karaming mga Paulinian ang nagpapatuloy sa larangan ng agham pangkalikasan, ngunit ang mga nagpursige nito ay di hamak na nagtatagumpay sa larangan. Isa na rito ay si Bb. Maria Paola Grajo na guro sa St. Paul College Pasig na isang dating Paulinian.

Si Bb. Maria Paola Grajo sa edad na 31 ay nagtuturo ng Earth Science at Research sa mga estudyanteng nasa baitang 11 at 12. Ang kursong kanyang tinahak sa kolehiyo ay Bachelor of Science in Nursing ngunit mga konseptong may kinalaman sa kalikasan tulad ng geohazards ang inaaral niya ngayon. Sa proseso ng pag-aaral ng nursing bilang preparasyon sa medisina, natanto niya na hindi niya talaga ito gusto sapagkat siya’y naniniwalang mas marami pang mas makabuluhang mga gawain ang kanyang magagawa upang maisakatuparan ang kanyang hilig at husay pagdating sa mga komplikadong bagay. Maraming hamon ang pinagdaanan niya upang makamit niya ang kanyang mga pangarap. Si Bb. Grajo ay nakaranas ng ilang mga hamon noong siya pa’y nag-aaral sa kolehiyo—mabigat na gawain sa paaralan at kadalasang hindi pantay na pagtingin ng propesor, na naging tanggap na ng nakararami bilang normal kahit ito ay mali.

Ang kanyang pagkahumaling sa pag-aaral ng geohazards ang naging tulay tungo sa pagtuturo. Sa kasalukuyan, ibinabahagi niya sa mga estudyante ang kanyang mga kaalaman tungkol sa geohazards at mga konspetong may kinalaman sa kalikasan.

Maliban dito, nasaksihan niya at naroon siya upang gumabay sa kanyang mga estudyante sa pagbuo ng makabagong pag-ibig para sa larangang ito; kung saan siya ay naging kanilang inspirasyon para sumali sa mga paligsahan sa ibang paaralan.

Lahat ng pagsubok ay nabibigyang solusyon, kinakailangan harapin at magpursige sa bawat hamon. Para kay Bb. Grajo, hindi nawala ang kanyang panalangin at tiwala sa Diyos upang malampasan ang bawat paghihirap. Pagiging matatatag, matapang, at sa lubos na suporta ng kanyang pamilya at mga kaibigan ay mga naging daan upang pangibabawan ang mga pagsubok na kanyang naranasan na nagtaguyod sa kanya sa kolehiyo. Bagaman siya’y nakaranas ng pagdududa at paghihirap upang tunay na mapagtanto ang larangan ng kanyang hahamakin, ang kanyang pasyon para sa kalikasan pa rin ang nangibabaw.

Sa pangkalahatan, si Bb. Grajo ay halimbawa ng isa sa mga dalubhasang Paulinian na nasa proseso ng paghahanap ng kanyang landas patungo sa mundo ng STEM. Subalit, sa pagiging isang guro, siya’y nakakapaglaganap ng mga paraan ng paglinag ng kritikal na pag-iisip na isa sa mgapangunahing kinakailangan ng STEM na may kaugnayan sa larangan ng agham pangkalikasan. Bagaman, hindi agham pangkalikasan ang kanyang pangunahing kurso, ang pinakamakabuluhang kontribusyon niya sa larangan ay tungo sa pagaaral ng ‘geohazards’. Kung saan ito ay kanyang maisasagawa sa pamamagitan ng edukasyon at ang mga nakaplanong proyekto ukol sa geohazards. Payo niya sa kapwa niyang Paulinian na may kagustuhang tahakin ang parehong larangan na hanapin ang tunay na ibig mong gawin sa buhay at pagsikaping makamit ang mga layuning iyong itinakda para sa iyong sarili. Huwag madismaya o magpaapekto sa mga sinasabi ng iba tungkol sayo o sa trabaho mo.

Sa halip, laging maghanap ng mga paraang nakakapagpabuti ng sarili.

-

1 5

-

NAINILUAP GNASAHBULAD AGM

ISINULAT NINA JOESPH, SIOSON AT TEZON

ARELLANO - ENRIQUE - GARCIA - JOSPEH - MISTOSAMENTE - SIOSON - TEZON