Ζυθοποιεία "Κάρολος Φιξ" στη Θεσσαλονίκη. Πρόταση αποκατάστασης και επανάχρησης.

ΖΥΘΟΠΟΙΕΙΑ “ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ” ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ πρόταση αποκατάστασης και επανάχρησης

ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΜΠΑΣΜΑΤΖΙΔΗ ΑΝΔΡΙΑΝΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΑΝΝΑ ΦΑΤΟΥΡΟΥ-ΣΙΨΗ

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2021 2

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΖΥΘΟΠΟΙΕΙΑΣ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Τ.Α.Μ. ΠΘ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΜΠΑΣΜΑΤΖΙΔΗ ΑΝΔΡΙΑΝΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΑΝΝΑ ΦΑΤΟΥΡΟΥ-ΣΙΨΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΒΑΣΩ ΤΡΟΒΑ 3

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

8

ΠΕΡΙΛΗΨΗ-ABSTRACT

10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

22

ΑΝΑΛΥΣΗ

λόγοι επιλογής θέματος βιομηχανική ιστορία βιομηχανίες της Θεσσαλονίκης ανάλυση περιοχής πρόσβαση ιστορία ΦΙΞ

οικοδομικές φάσεις χαρακτηριστικά συγκροτήματος διατηρητέα αφαίρεση κτισμάτων

32

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

επέμβαση σε κέλυφος αντιμετώπιση μηχανολογικού εξοπλισμού προσθήκες: υλικότητα και επέμβαση 42 48

ΠΡΟΤΑΣΗ

νέες λειτουργίες συγκρότημα Α: μουσείο βιομηχανικής ιστορίας -κτιριολογικό πρόγραμμα -κατόψεις -υπομνήματα λειτουργιών -τομές -υπομνήματα κινήσεων

5

6

88

συγκρότημα Β: σχολή σχεδιασμού -κτιριολογικό πρόγραμμα -ένταση δραστηριοτήτων -κατόψεις -υπομνήματα λειτουργιών -τομές -διάγραμμα υπαίθριων -όψη

116

συγκρότημα Γ: θερμοκοιτίδα -κτιριολογικό πρόγραμμα -κατόψεις -υπομνήματα λειτουργιών -λεπτομέρεια όψεων -τομές -διάγραμμα σύνδεσης με σχολή

138

συγκρότημα Δ: υπαίθριος χώρος -πρόγραμμα υπαίθριου -πρότασης πρόσβασης από το ιστορικό κέντρο -υπόμνημα λειτουργιών/ ζώνες -διάγραμμα επανάχρησης δομικών μελών -διάγραμμα δέντρων

156

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

161

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

164

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ

7

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στο παρελθόν το συγκρότημα “Κάρολος Φιξ” λειτούργησε ως ζυθοποιεία, αποτελώντας μέρος ενός ευρύτερου δικτύου βιομηχανιών στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Η λειτουργία του, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες βιομηχανίες της περιοχής, αλλά και με τα δίκτυα μεταφορών, όπως ήταν ο παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός, το λιμάνι και το τραμ, συντέλεσαν στην ανάπτυξη της. Για το λόγο αυτό, τα παλαιά σφαγεία αποτέλεσαν πόλο έλξης, επεκτείνοντας και το υπάρχον κέντρο προς τα δυτικά. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου πολλές βιομηχανίες εγκαταλείφθηκαν με αποτέλεσμα η περιοχή να υποτιμηθεί και να διακοπεί η προηγούμενη σχέση με το ιστορικό κέντρο. Με την κήρυξη πολλών κτιρίων ως διατηρητέα ιστορικά μνημεία στο τέλος του 20ου αιώνα και την επανάχρησή τους, κυρίως ως κέντρα πολιτισμού, παρατηρήθηκε μία σταδιακή επιστροφή στο Μπεχτσινάρι (παλαιά σφαγεία). Παρόλα αυτά, το συγκρότημα της ζυθοποιείας Φιξ από όταν έπαυσε τη λειτουργία του το 1983, παραμένει μέχρι και σήμερα εγκαταλελειμμένο. Η κήρυξη του ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο το 1994 δε συνέβαλλε στην αποκατάσταση των επιμέρους κτιρίων του. Τα νεώτερα χρησιμοποιούνται ως χώροι διασκέδασης, ενώ τα ιστορικά κτίρια παραμένουν κενά. Η περίπτωση του συγκροτήματος δεν αποτελεί μεμονωμένο παράδειγμα, μιας και παγκοσμίως αλλά ιδιαίτερα στον Ελλαδικό χώρο υπάρχει πληθώρα εγκαταλελειμμένων και κενών κτιριακών κελύφων. Σε μια προσπάθεια επανένταξής τους στον αστικό ιστό, η παρούσα διπλωματική εργασία αποτελεί πρόταση αποκατάστασης και επανάχρησης. Συγκεκριμένα, προτείνεται η δημιουργία μουσείου βιομηχανικής ιστορίας, σχολή σχεδιασμού και κτιρίου γραφείων. Η ροή των λειτουργιών αυτών συνδέεται με την ιστορία του χώρου, την κάλυψη των αναγκών που παρατηρήθηκαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης, αλλά και του συσχετισμού των λειτουργιών μεταξύ τους. Η έλλειψη σε κρατικές σχολές σχεδιασμού και διαθέσιμου χώρου των υπάρχοντων πανεπιστημίων για τη στέγαση μηχανημάτων και εξοπλισμού κοπής και προτυποποίησης δικαιολογεί τη δημιουργία της σχολής. Περιλαμβάνει τμήματα σχεδίου μόδας, επίπλου/ αντικειμένου, κεραμικής, κοσμήματος και web design. Το κτίριο γραφείων, δέχεται απόφοιτους της σχολής και του χώρου των τεχνών και της αρχιτεκτονικής, προσφέροντας οικονομικές λύσεις στέγασης της εργασίας τους, ώστε να ξεκινήσουν την καριέρα τους. Τέλος, η σημαντική έκταση του υπαίθριου αποτελεί την επόμενη λειτουργία, η οποία συνδέει τις προηγούμενες μεταξύ τους, ενώνει ξανά την πόλη με το ΦΙΞ, και λειτουργεί ως δημόσιο πάρκο.

8

ABSTRACT

In the past, the complex “Karolos Fix” operated as a brewery, being part of a wider network of industries in Western Thessaloniki. Its operation, in combination with the other industries in the area, but also with the transport networks, such as the old railway station, the port and the tram, contributed to its development.

For this reason, the area of Palaia Sfageia became a pole of attraction, extending the existing center to the west.

However, over time many industries were abandoned resulting in the area being devalued which had a negatice influence on the previous connection to the historic center. With the declaration of many buildings as protected historical monuments at the end of the 20th century and their reuse, mainly as cultural centers, there was a gradual return to Behcinari (area of Palaia Sfageia).

Nevertheless, the Fix brewery complex, since it ceased operations in 1983, remains abandoned to this day. Its designation as a protected historical monument in 1994 did not contribute to the restoration of its individual buildings. The newer ones are used as entertainment venues, while the historic buildings remain empty.

The case of the complex is not an isolated example, since worldwide and especially in Greece there is a plethora of abandoned and empty building shells. In an effort to reintegrate them into the urban fabric, this dissertation is a proposal for restoration and reuse. Specifically, it is proposed to create an industrial history museum, a design school and an office building. The flow of these functions is connected to the history of the area, the coverage of the needs observed in the city of Thessaloniki, but also the correlation of the functions with each other.

The lack of public design schools and available space for existing universities to house cutting and standardization machinery and equipment justifies the establishment of the school. The school of design includes sections of fashion design, furniture / object design, ceramics, jewelry design and web design. The office building welcomes graduates of the school and the field of arts and architecture, offering economical housing solutions for their work, in order to start their career. Lastly, the significant area of ​​the open air is the next function, which connects the previous ones. reunites the city with FIX, and functions as a public park.

9

10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

11

ΛΟΓΟΙ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΜΑΤΟΣ Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 20.000 κτίρια που έχουν κριθεί διατηρητέα και χρήζουν συντήρησης, τα οποία παραμένουν εγκαταλελειμμένα¹. Στην προσπάθεια εύρεσης θέματος, σημαντική ήταν η επιλογή ενός υπάρχοντος κελύφους, με σκοπό τη δημιουργία πρότασης για επανάχρηση. Στις ανεπτυγμένες χώρες, το 85% του συνολικού όγκου κτιρίων που πρόκειται να υφίστανται το 2050 έχει ήδη χτιστεί², καθιστώντας απαραίτητη τη στροφή στα ήδη υπάρχοντα κελύφη. Επιπλέον, με την εξέλιξη της τεχνολογίας είναι δυνατή και η χρήση μελών ενός κατεδαφισμένου κτιρίου, γεγονός το οποίο ευνοεί ακόμη περισσότερο την αξιοποίηση του κτιριακού αποθέματος, σε σχέση με τις νέες κατασκευές. Ειδικά τα εγκαταλελειμμένα βιομηχανικά κτίρια, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στις πόλεις, τόσο ιστορικά όσο και χωρικά, μιας και η εγκατάλειψη τους συχνά επηρεάζει ολόκληρη την περιοχή. Η επανάχρησή τους θα επαναφέρει την επαφή που κάποτε είχαν με τον ιστό της πόλης και τους κατοίκους της. Έτσι, ξεκίνησε μια έρευνα για εγκαταλελειμμένα κτίρια, η οποία σύντομα τοποθετήθηκε στην πόλη της Θεσσαλονίκης, μία πόλη με πλούσια βιομηχανική κληρονομιά, και έπειτα στο συγκρότημα ΦΙΞ. Αρκετά χαρακτηριστικά του παρουσιάζουν ενδιαφέρον, όπως η πλούσια ιστορία του, η τοποθεσία του στη δυτική είσοδο της πόλης, η εγγύτητα με το ιστορικό κέντρο, αλλά και η σχέση με τα τριγύρω βιομηχανικά κτίρια. Συγκεκριμένα, ολόκληρη η περιοχή των παλαιών σφαγείων βρίσκεται στο δρόμο της ανάπλασης, με την πλειονότητα των κτιρίων να αποτελούν πολιτιστικούς χώρους, και όχι μόνο. Στην προσπάθεια επανένταξης αυτής της περιοχής, η επανάχρηση του ΦΙΞ είναι απαραίτητη. Ο σημαντικός του όγκος δεν έχει επιτρέψει μέχρι στιγμής την ολική ανάπλασή του, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται ένα μικρό κομμάτι. Τα δομικά υλικά αντιπροσωπεύουν το ήμισυ των στερεών αποβλήτων που παράγονται κάθε χρόνο παγκοσμίως και περίπου το 35% των παγκόσμιων αποβλήτων³. Ακόμη κι αν κατεδαφιστεί ένα κτίριο υπάρχει η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης των μελών του, με την ένταξη της κυκλικής οικονομίας στην αρχιτεκτονική το κτιριακό απόβλητο μπορεί να αντιμετωπιστεί ως νέα μονάδα κατασκευής. Συνολικά, η διπλωματική εργασία αποτελεί μια εναλλακτική πρόταση χρήσης εγκαταλελειμμένων κτιρίων, ώστε να αποφευχθεί η κατεδάφισή τους και να ενισχυθεί η σύνδεση που διέθεταν με τον ιστό της πόλης.

[1] Λιλιοπούλου Μ. Τουλάχιστον 100.000 εγκαταλελειμμένα κτίρια - Συντήρηση ή κατεδάφιση για τα ετοιμόρροπα. Έθνος. 2020 [2] GXN Innovation, 3XN Architects, MT Højgaard, VIA Byggeri, Kingo Karlsen, Vugge til Vugge Danmark, ‘Building a Circular Future’. third Edition. 2016.

12

[3] United Nations, ‘Sustainable Buildings’ 2018.

[4] Θεσσαλονίκη: Τα χρόνια της βιομηχανικής ανάπτυξης - Parallaxi Magazine. 2013 [5] Ζαφείρης Χ, Χαροντάκης Δ. Βιομηχανική ανάπτυξη στη Θεσσαλονίκη το 1900.

Thesstoday.gr. 2017

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Το Μπεχτσινάρι, δηλαδή η δυτική είσοδος της πόλης, στα μέσα του 19ου αιώνα γνώρισε έντονη βιομηχανική ανάπτυξη. Οι μεγαλύτερες βιομηχανίες της Θεσσαλονίκης, όπως το ΦΙΞ, το εργοστάσιο Φωτοαερίου αλλά και τα δημοτικά σφαγεία στεγάστηκαν εκεί. Η βιομηχανία της πόλης άνθισε την περίοδο αυτή, μετατρέποντας τη Θεσσαλονίκη στη δεύτερη σε σημαντικότητα βιομηχανική πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την Κωνσταντινούπολη. Η δημιουργία του Σιδηροδρομικού σταθμού, του λιμανιού, αλλά και του τραμ, βοήθησε στην εδραίωση και την ενίσχυσή της. Η δυτική πλευρά της πόλης αποτελούσε συνέχεια του ιστορικού κέντρου, και όχι διαφορετική περιοχή όπως σήμερα. Βέβαια, ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος, η κατοχή, και η μετέπειτα προτίμηση εισαγωγής αντί της εγχώριας παραγωγής, οδήγησαν στη σταδιακή εγκατάλειψη των βιομηχανιών αλλά και την υποβάθμιση της περιοχής, τη δεκαετία του ‘80. Η κήρυξη κάποιων κτιρίων, ως διατηρητέα ή ιστορικά μνημεία, καθώς και η ανάπλαση και επανάχρησή τους τη δεκαετία του ‘90 και τις αρχές του 2000, κατάφεραν να αναβαθμίσουν την περιοχή των σφαγείων και να επαναφέρουν πλήθη σε αυτήν. ⁴ ⁵ Σημαντικές βιομηχανίες στην πόλη και η σημερινή τους κατάσταση στην περιοχή αποτελούν οι επόμενες. Το ΦΙΞ, επί της 26ης Οκτωβρίου 15, με λειτουργία από το 1892-1983, θα αναλυθεί παρακάτω. ΥΦΑΝΕΤ Η ΥΦΑΝΕΤ λειτούργησε από το 1910-1964, σε ένα κτίριο περίπου 6.000 τ.μ. στον Άγιο Φανούριο, επί της Παπάφη, στη γωνία Ομήρου και Περδίκα. Εγκαταλείφθηκε ολοσχερώς, και από το 2004 στεγάζεται σε αυτό η κατάληψη Φάμπρικα ΥΦΑΝΕΤ. ΜΥΛΟΙ ΑΛΛΑΤΙΝΗ Εμβληματική βιομηχανία για τη Βόρεια Ελλάδα, οι μύλοι Αλλατίνη λειτούργησαν από το 1854-1980, βρίσκονται στην Παλαιά Παραλία, επί της Γεωργίου Παπανδρέου 42. Μέχρι και σήμερα, το συγκρότημα είναι πλήρως εγκαταλελειμμένο, παρόλες τις προτάσεις που έχουν γίνει για την ανάπλασή του. ΚΕΡΑΜΕΙΑ ΑΛΛΑΤΙΝΗ Τα κεραμεία λειτούργησαν από το 1885-1936 στην περιοχή του Ιπποκρατείου, και από το 1945-δεκαετία ‘90 στο άλσος της Νέας Ελβετίας, επί της οδού Αλλατίνη. Δεν έχει εφαρμοστεί καμία νέα χρήση, και είναι πλήρως εγκαταλελειμμένο.

1. διαγραμματική απεικόνιση της βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

13

2. διαγραμματικός χάρτης εμβληματικών βιομηχανιών 3

1

9

2 4

5

6

3. διαγραμματικός χάρτης βιομηχανιών στην περιοχή Μπεχτσινάρι 14

7

8

Στην περιοχή των σφαγείων όπως αναφέρθηκε υπήρξε πληθώρα βιομηχανικών συγκροτημάτων. Πολλές βιομηχανίες από αυτές τη δεκαετία του ‘80 έπαυσαν τη λειτουργία τους και η περιοχή υποβαθμίστηκε αρκετά. Αργότερα, τη δεκαετία του ‘90 πολλά από αυτά κυρήχτηκαν μνημεία και ξεκίνησε μια προσπάθεια επανάχρησής τους. Πρόκειται να αναφερθούν οι βιομηχανίες αυτές, καθώς και η χρήση που έχουν σήμερα. ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΟ ΝΟΥΣΙΑΣ_1 Λειτούργησε από το 1907 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘80, επί της 26ης Οκτωβρίου 33 και πλέον αποτελεί τη μουσική σκηνή, Block 33. ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΣΦΑΓΕΙΑ_2-4 Λειτούργησαν από το 1896-1988. Πλέον στεγάζεται το ξενοδοχείο Porto Palace, επί της 26ης Οκτωβρίου 65. Το επόμενο κτίριο των σφαγείων αποτελεί τη μουσική σκηνή Stage Live. Ένα ακόμη κτίριο των σφαγείων αποτελεί το εξής στην 26ης Οκτωβρίου 21, που έχει μετατραπεί σε πολιτιστικό χώρο, Κέντρο Ψηφιακού Μετασχηματισμού και Δεξιοτήτων (DT&S) - Cisco. ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΟ ΣΦΑΓΕΙΩΝ_5 Λειτούργησε από το 1894-1978. Επί της 26ης Οκτωβρίου 49, αποτελεί το μουσείο ύδρευσης. ΖΥΘΟΠΟΙΕΙΑ ΦΙΞ_6 Λειτούργησε από το 1892-1983. Ακριβώς δίπλα από το μουσείο ύδρευσης υπάρχει η ζυθοποιεία ΦΙΞ, στην 26ης Οκτωβρίου 15. Πλέον στεγάζει τη μουσική σκηνή FIX factory of sound, και τον πολιτιστικό χώρο ΦΙΞ in art. Είναι από τα τελευταία κτίρια της περιοχής που δεν έχει αξιοποιηθεί στο σύνολό του. ΦΩΤΟΑΕΡΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ_7 Λειτούργησε από το 1890-1917, λόγω της πυρκαγιάς, ενώ είχε ήδη αντικατασταθεί από το ηλεκτρικό ρεύμα το 1907. Τρία από τα κτίρια του κρίθηκαν διατηρητέα, αποτελούν τμήμα του υπαίθριου χώρου της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, επί της 26ης Οκτωβρίου 64. ΒΙΛΚΑ (βιομηχανία ιούτης, λινού και καννάβεως)_8 Λειτούργησε από το 1886-1988. Το συγκρότημα της ΒΙΛΚΑ, στην 26ης Οκτωβρίου 58, στέγασε αρκετές εγκαταστάσεις εστίασης, και ραδιοφωνικών καναλιών, πλέον όμως είναι εγκαταλελειμμένο. ΑΛΕΥΡΟΜΥΛΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΑΚΗ-ΑΛΤΙΝΑΛΜΑΖΗ_9 Λειτούργησε από το 1924-1986. Ο αλευρόμυλος βρίσκεται στη Γεωργίου Ανδρέα 56, και πλέον αποτελεί τον πολιτιστικό χώρο Μύλο, που στεγάζει εγκαταστάσεις εστίασης, συναυλίες και άλλα δρώμενα. Ένα πολύ καλό παράδειγμα επανάχρησης και συντήρησης του υπάρχοντος κτιρίου.

πηγή όλων: ΒΙ.Δ.Α- Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής

15

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Εκτός από τις παραπάνω βιομηχανίες, η περιοχή γύρω από το Φιξ διαθέτει πληθώρα εγκαταστάσεων και λειτουργιών. Η προσπάθεια επανένταξης των παλαιών σφαγείων στην κίνηση της πόλης έγινε κυρίως μέσω των πολιτιστικών χώρων, όπως οι μουσικές σκηνές, τα μουσεία κλπ. Ακόμα, λόγω της ιστορικής θέσης, στο πάρκο του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού πρόκειται να ανεγερθεί το μουσείο ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης. Ένας τρόπος εφαρμογής της επανένταξης αποτελεί η κίνηση στην περιοχή καθόλη τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό επιτυγχάνεται με δημόσιες και ιδιωτικές λειτουργίες που χρησιμοποιούνται τις πρωινές ώρες, κτίρια γραφείων, πολιτιστικοί χώροι κ.α. Επιπλέον, υπάρχουν πολλές μουσικές σκηνές, που ευνοούν τη νυχτερινή κίνηση. Έτσι, η περιοχή πλέον στεγάζει εμπορικές δραστηριότητες, χώρους διασκέδασης, χώρους εργασίας, ακόμα και το Δικαστικό Μέγαρο. Ο Οργανισμός Λιμένα Θεσσαλονίκης (ΟΛΘ) αποτελεί ένα κλειστό συγκεκριμένο όριο στα ανατολικά και νότια του ΦΙΞ, ενώ ο παλαιός και ο νέος σιδηροδρομικός σταθμός αποτελούν συγκεκριμένα αλλά ανοιχτά όρια στα βόρεια και ανατολικά. Η πρόσβαση στο συγκρότημα είναι αρκετά εύκολη με όχημα ή με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, όμως όχι για τους πεζούς. Μετέπειτα θα γίνει εκτενής αναφορά σε αυτό το ζήτημα, με μία πρόταση για ευκολότερη πρόσβαση των πεζών, σε συνδυασμό με καλύτερη σύνδεση με το κέντρο της πόλης. Τα παραπάνω φαίνονται στα ακόλουθα διαγράμματα.

16

4. διάγραμμα λειτουργιών στην περιοχή των παλαιών σφαγείων

5. διάγραμμα πρόσβασης στο συγκρότημα ΦΙΞ, με ΜΜΜ, όχημα ή ως πεζός

17

6. χρονοδιάγραμμα λειτουργίας ζυθοποιείας ΦΙΞ

18

ΙΣΤΟΡΙΑ ΦΙΞ

Η ιστορία της ζυθοποιείας ΦΙΞ αρχίζει το 1888, οπότε και ιδρύεται το οινοπνευματοποιείο Μισραχή στη θέση του. Από το 1892 το αναλαμβάνουν οι Αλλατίνη, Μισραχή και Φερνάντες. Αργότερα, το 1912 λειτουργεί ως «Ζυθοποιείον Όλυμπος», έχοντας τέσσερις επιμέρους κύριες μονάδες: Βυνοποιείο, Ζυθοποιείο, Παγοποιείο και εμφιαλωτήριο. Συνενώνεται το 1920 με το διπλανό ζυθοποιείο-παγοποιείο «Νάουσα» ως «Όλυμπος-Νάουσα». Το 1926 το εργοστάσιο περιέρχεται στην Αθηναϊκή εταιρεία «Κάρολος Φιξ», ιδιοκτήτρια ήδη άλλων τριών μεγάλων ζυθοποιείων στην Αθήνα. Τα επόμενα χρόνια, το συγκρότημα της ζυθοποιείας ΟΛΥΜΠΟΣ υφίσταται μετατροπές, ενώ παράλληλα εκσυγχρονίζεται ο τεχνολογικός του εξοπλισμός. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το κτιριακό συγκρότημα του ζυθοποιείου ΝΑΟΥΣΑ κατεδαφίζεται.⁶ Τη δεκαετία του 1950, το παραλιακό μέτωπο της πόλης επεκτείνεται, με αποτέλεσμα να χαθεί η επαφή του συγκροτήματος με τη θάλασσα. Το 1959, χτίζεται από τον Τάκη Ζενέτο το εμφιαλωτήριο, με αποτέλεσμα η συνολική κάλυψη των κτιρίων να ανέρχεται περίπου στα 24.000 m2 . Το 1963, η ΦΙΞ χάνει το μονοπώλειο, με την ίδρυση της ζυθοποιείας AMSTEL, και το 1983 παύει τη λειτουργία της. Μετά τη διακοπή της λειτουργίας του ζυθοποιείου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 τα περιουσιακά του στοιχεία περνούν στην Εθνική Τράπεζα, ενώ λίγο αργότερα, το 1991 το βιομηχανικό συγκρότημα αγοράζεται, μετά από πλειστηριασμό, από ομάδα ιδιωτών. Το 1994 το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος του βιομηχανικού συγκροτήματος ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο μαζί με ένα μικρό μέρος του τεχνολογικού του εξοπλισμού και ουσιαστικά το διασώζει αφού προηγουμένως είχε κριθεί κατεδαφιστέο. ‘Επειτα, το 1995, τμήμα των μη διατηρητέων κτιρίων του συγκροτήματος ενοικιάζεται σε ιδιώτες και χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας ως χώρος τέχνης ή διασκέδασης. Σύμφωνα με την τεκμηρίωση του ΤΕΕ, “η κατάσταση εγκατάλειψης του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη έλλειψη συντήρησης και άρα την επιτάχυνση της φυσικής φθοράς των κτιρίων” (ΤΕΕ, 2004, 03-04) ⁴. Σήμερα έχουν καταρρεύσει ολοσχερώς αρκετές στέγες, οι οποίες συνοδεύονται από εκτεταμένες βλάβες στις αντίστοιχες περιοχές, ενώ η πλειοψηφία των κτιρίων από οπτοπλινθοδομή παρουσιάζουν πολύ καλή συμπεριφορά στο χρόνο. Στα τμήματα όπου χρησιμοποιήθηκε οπλισμένο σκυρόδεμα, “αν και αποτελούν νεώτερες κατασκευές, εμφανίζουν εκτεταμένες φθορές, οι οποίες κυρίως οφείλονται στη διάβρωση του σιδηροπλισμού από την υγρασία και τη γήρανση του σκυροδέματος. Όσον αφορά τον μηχανολογικό εξοπλισμό, εκτός από την κλοπή των χάλκινων ζυθοβραστήρων, επιμέρους φθορές και τμηματικές καθαιρέσεις, ο ιστορικός μηχανολογικός εξοπλισμός του συγκροτήματος διατηρείται στην αρχική του θέση”. ⁶ Σήμερα το κυρίως εργοστάσιο δεν είναι επισκέψιμο για λόγους ασφαλείας. Η δική μας πρόταση επανάχρησης του συγκροτήματος αφορά την αποκατάσταση και επανάχρησή του ως μουσείο βιομηχανίας, σχολή σχεδιασμού και κτιρίου γραφείων.

[6] Τεκμηρίωση του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος ΦΙΞ, ΤΕΕ/ΤΚΜ, Μαρία Δούση, Βασίλης Κονιόρδος, Βιβιάννα Μεταλληνού, 2004

19

1. φωτ. Ελένη Βράκα. Πρόσοψη του κύριου κτιρίου όπου αναγράφεται το ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ από την 26ης Οκτωβρίου.

2. φωτ. Ελένη Βράκα. Πρόσοψη ΦΙΞ από την 26ης Οκτωβρίου, φαίνονται τα χαρακτηριστικά βαρέλια.

3. φωτ. Ανδριάνα Τριανταφύλλου. Πρόσοψη τοου εμφιαλωτηρίου του Τ. Ζενέτου από την 26ης Οκτωβρίου.

4. φωτ. Ελένη Βράκα. Λήψη ανάμεσα από τα δύο επιμέρους συγκροτήματα, με προσανατολισμό προς το δρόμο. Διακρίνεται η γέφυρα που τα ενώνει.

5. φωτ. Ελένη Βράκα. Λήψη από κτίριο με κατεστραμμένη στέγη.

6. φωτ. Ελένη Βράκα. Λήψη από τον υπαίθριο χώρο με όψη προς τα κτίρια. Το πρώτο από αριστερά αποτελεί το κτίριο χωρίς στέγη της φωτογραφίας 5.

20

7. φωτ. Ελένη Βράκα. Εσωτερικό του εμφιαλωτηρίου, διακρίνεται ο εξοπλισμός.

8. φωτ. Ελένη Βράκα. Εσωτερικό του εμφιαλωτηρίου, διακρίνεται ο εξοπλισμός.

9. φωτ. Ελένη Βράκα. Εσωτερικό του ζυθοποιείου, απ’ όπου κλάπηκαν οι χάλκινοι ζυθοβραστήρες.

10. φωτ. Ελένη Βράκα. Εσωτερική λήψη.

11. φωτ. Ελένη Βράκα. Εσωτερική λήψη από το κτίριο όπου αναγράφεται ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ.

12. φωτ. Ελένη Βράκα. Εσωτερική λήψη.

πηγή φωτογραφιών: διαδικτυακό περιοδικό parallaximag 21

22

ΑΝΑΛΥΣΗ

23

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ

Η ανέγερση των κτιρίων του ΦΙΞ χωρίζεται σε 4 οικοδομικές φάσεις, οι οποίες συνδέονται άμεσα με τις αλλαγές στη διοίκηση και την ιδιοκτησία του. Η πρώτη σηματοδοτείται από την ίδρυση της ζυθοποιείας Μισραχή, οπότε και χτίζονται τα πρώτα κτίρια, τα οποία είναι διατηρητέα και πολύ σημαντικά. Διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση, με φθορές κυρίως στα κουφώματα και τα υαλοστάσια. Μία δεκαετία αργότερα, το 1892 συναντάμε τη δεύτερη οικοδομική φάση, με την πιο έντονη ανοικοδόμηση και επέκταση της παραγωγής. Τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια έχουν κριθεί διατηρητέα, μαζί με τον εξοπλισμό, και βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση. Υπάρχουν τρία κτίρια με εκτεταμένες φθορές, κυρίως λόγω της κατάρρευσης της στέγης τους. Κάποια από αυτά αποτελούν απλώς κτίρια συνοδείας χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η συγχώνευση με την ΦΙΞ το 1926 δηλώνει την τρίτη οικοδομική φάση, με την ανέγερση επιπλέον κτιρίων. Παρόλο που η κατάσταση τους είναι σχετικά καλή, δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αποτελούν κτίρια συνοδείας. Η τέταρτη και τελευταία οικοδομική φάση ξεκινάει το 1950, με την επέκταση των κτιριακών εγκαταστάσεων με σκοπό τη στέγαση των επιπλέον λειτουργιών και παραγωγών. Σ’ αυτή τη φάση κτίζεται και το εμφιαλωτήριο από τον Τ. Ζενέτο, που αποτελεί το μοναδικό κτίριο του αρχιτέκτονα στη Θεσσαλονίκη. Αν και τα κτίρια αυτά είναι από σκυρόδεμα, ως πιο σύγχρονα, η κατάσταση διατήρησής τους είναι σχετικά μέτρια, ενώ δεν παρουσιάζουν κανένα ενδιαφέρον πέρα από το διατηρητέο εμφιαλωτήριο. Η πέμπτη οικοδομική φάση, που δεν απεικονίζεται, αποτελείται από την παρούσα πρόταση, με την αφαίρεση κτιρίων και την προσθήκη άλλων δομών που εξυπηρετούν το σκοπό της.

7. τρισδιάστατη απεικόνιση σημερινής κατάστασης του συγκροτήματος 24

8. διάγραμμα οικοδομικών φάσεων

Η αποτύπωση του συγκροτήματος έγινε από το μεταπτυχιακό του ΑΠΘ, την περίοδο 2004-2006, και η μεταφορά σε ψηφιακή μορφή έγινε από τις Εμμανουέλα Γεωργίτση και Ιωάννα Ζαβιτσάνου, για τη διπλωματική εργασία τους στο ΕΜΠ το 2009, οι οποίες μας επέτρεψαν τη χρήση των σχεδίων.

25

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ

Η βιομηχανία ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ, ξεκίνησε ως ζυθοποιεία-παγοποιεία, όμως σύντομα επεκτάθηκε και σε άλλα προϊόντα. Όπως φαίνεται και στο διπλανό διάγραμμα (9), μερικές από τις λειτουργίες του αποτελούν το βυνοποιείο, το ζυθοποιείο, το παγοποιείο και το εμφιαλωτήριο. Τμήματα του βυνοποιείου ήταν υπεύθυνα για την αποθήκευση και την επεξεργασία της κριθής, την επεξεργασία και ψύξη βύνης. Έπειτα, στο ζυθοποιείο λάμβανε χώρα η αποθήκευση της βύνης σε σιλό, η βράση και η ψύξη του ζύθου. Στο παγοποιείο εντάσσεται η παγολεκάνη και η αποθήκη πάγου, η οποία μάλιστα αποτελούσε και μία από τις πρώτες παραγωγές και λειτουργίες του εργοστασίου. Ακόμη, ένα κτίριο λειτουργούσε ως εμφιαλωτήριο. Συνοδευτικές αλλά απαραίτητες λειτουργίες αποτελούν το μηχανοστάσιο και οι αποθήκες, συνεργεία, τα γραφεία του λογιστηρίου καθώς και το εστιατόριο για τους εργαζομένους. Όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα, τα κτίρια που ανήκουν στην πρώτη και δεύτερη οικοδομική φάση “είναι κατασκευασμένα με περιμετρική φέρουσα τοιχοποιία επενδεδυμένη με εμφανείς συμπαγείς οπτόπλινθους. Τα τμήματα που διασώζονται έχουν εσωτερικό μεταλλικό σκελετό, ο οποίος αποτελείται από σιδηρές δοκούς και μεταλλικά υποστηλώματα. Τα πατώματα είναι μεταλλικά κατασκευασμένα με σιδηροδοκούς διπλού ταφ, τα κενά των οποίων γεφυρώνονται με τμηματικές πλάκες σκυροδέματος. Η κατασκευή αυτή του δαπέδου εδράζεται στις περιμετρικές φέρουσες τοιχοποιίες. Οι στέγες είναι κατασκευασμένες με ξύλινα ζευκτά και επικαλύπτονται με γαλλικά κεραμίδια από τα Κεραμοποιεία Αλλατίνη.” ⁶ Το πρότυπο σύμφωνα με το οποίο κατασκευάστηκαν τα αρχικά τμήματα του συγκροτήματος ΦΙΞ ακολουθούσε το μοντέλο κατασκευής πολυώροφων εργοστασίων της Ευρώπης, και θεωρήθηκε πρωτοπόρο. Δομικά, βασίζεται στις δυνατότητες του σιδήρου, υλικό το οποίο παρέχει πυρασφάλεια, προστατεύοντας το κτίριο από τις πυρκαγιές, οι οποίες ήταν η βασική αιτία καταστροφής των βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Επιπλέον, γινόταν δυνατή η ανέγερση πολυώροφων κτιρίων, ενώ ταυτόχρονα υπήρχε η “δυνατότητα ελεύθερης διευθέτησης του μηχανολογικού εξοπλισμού λόγω της απουσίας εσωτερικών τοιχοποιιών καθώς και τη δημιουργία οπών για τις κατακόρυφες διελεύσεις του εξοπλισμού και των προϊόντων.” ⁶ Οι επόμενες οικοδομικές φάσεις αποτελούνται από κτίρια που είναι κατσκευασμένα αποκλειστικά από οπλισμένο σκυρόδεμα. Το σκυρόδεμα χρησιμοποιήθηκε και για την επέκταση υπάρχοντων κελυφών, και την αντικατάσταση αρχικών δομικών στοιχείων. Παρόλο που είναι και τα πιο πρόσφατα, τα κτίρια αυτά εμφανίζουν εκτεταμένες φθορές, κυρίως λόγω της διάβρωσης του οπλισμού από την υγρασία του σκυροδέματος.

[6] Τεκμηρίωση του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος ΦΙΞ, ΤΕΕ/ΤΚΜ, Μαρία Δούση, Βασίλης Κονιόρδος, Βιβιάννα Μεταλληνού, 2004, σελ.1-2

26

9. διάγραμμα λειτουργιών της ζυθοποιείας

10. διάγραμμα υλικοτήτων

27

ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ ΚΤΙΡΙΑ

Το κτιριακό συγκρότημα της Ζυθοποιείας Φιξ υπέστη αρκετές μεταπτώσεις στο χαρακτηρισμό του ως μνημείο. Από το 1983 που η βιομηχανία έπαυσε τη λειτουργία της, το συγκρότημα βανδαλίστηκε, κλάπηκαν τμήματα του μηχανολογικού του εξοπλισμού, και εγκαταλείφθηκε ολοσχερώς, ενώ τα περιουσιακά του στοιχεία πέρασαν στην Εθνική Τράπεζα. Το 1991, με πληστειριασμό η κυριότητα του ΦΙΞ πέρασε σε ομάδα ιδιωτών. Αφέθηκε στη διάβρωση του χρόνου, και το 1992 ο νόμος 2039/92 (ΦΕΚ 61/Α/13-4-1992) δεν περιλαμβάνει το συγκρότημα στα προστατευόμενα κτίρια αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Το 1994 η υπουργική απόφαση ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/993/26938/23-5-94 (ΦΕΚ 479/Β/24-6-94) ανακάλεσε την υπουργική απόφαση του 1992 (ΥΠΠΟ/ ΔΙΛΑΠ/ Γ/ 3366/51224/27-10-92) που κηρύσσοντας το ως μη διατηρητέοπροτατευόμενο θα το οδηγούσε στην κατεδάφιση. Η συγκεκριμένη απόφαση χαρακτηρίζει κτίρια του συγκροτήματος ΦΙΞ ως ιστορικά διατηρητέα κτιρία “του βιομηχανικού συγκροτήματος Ζυθοποιεία ΦΙΞ … μαζί με τον τεχνολογικό-μηχανολογικό εξοπλισμό τους, καθώς και ορισμός ζώνης προστασίας”. Με αυτή την απόφαση, τέθηκε ζώνη προστασίας μέσα στα όρια ιδιοκτησίας του συγκροτήματος, για την προβολή και ανάδειξη των μνημείων.⁷ Στο διπλανό διάγραμμα απεικονίζονται τα τμήματα του Φιξ που κρίθηκαν διατηρητέα μόνο ως κελύφη, εκείνα που κρίθηκε διατηρητέος και ο εξοπλισμός, καθώς και εκείνα που δε θεωρήθηκαν αρκετά σημαντικά, όμως ανήκουν στη ζώνη προστασίας του συγκροτήματος. Το ακριανό κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο “διότι αποτελεί το μοναδικό στη Θεσσαλονίκη υλοποιημένο έργο του Τ. Ζενέτου”. ⁶ Το 1995 οι ιδιώτες εκμεταλλεύτηκαν τμήματα από τα μια διατηρητέα κτίρια του συγκροτήματος, ως νυχτερινά κέντρα, τα οποία λειτουργούν μέχρι και σήμερα. Ο νόμος Ν.3028/ 02 επικυρώνει την ΥΑ του 1994, σύμφωνα με την οποία το Φιξ συνεχίζει να αποτελεί ιστορικό μνημείο, και να βρίσκεται υπό προστασία. Το 2004, γίνεται η τεκμηρίωση διατήρησης του συγκροτήματος από το ΤΕΕ/ ΤΚΜ. Στο διπλανό διάγραμμα απεικονίζεται η απόφαση της, διακρίνοντας τα τμήματα του Φιξ σε διατηρητέα-πολύ σημαντικά, σημαντικά ως κτίρια συνοδείας, ενώ υπάρχουν και εκείνα που δε θεωρούνται καθόλου σημαντικά και δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Οι επόμενες ανανεώσεις των παραπάνω νόμων συνεχίζουν και περιλαμβάνουν το Φιξ ως μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς, χωρίς όμως να έχει υλοποιηθεί ποτέ πρόταση αποκατάστασης ή ανάπλασής του.

[7] Το διατηρητέο βιομηχανικό συγκρότημα της Ζυθοποίας ΦΙΞ στην οδό 26ης Οκτωβρίου, στην Θεσσαλονίκη, Ελλάδα.The listed industrial complex of the FIX brewery at the October street 26th, in Thessaloniki, Greece. Γεωργία Ζαχαροπούλου, 2011 [6] Τεκμηρίωση του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος ΦΙΞ, ΤΕΕ/ΤΚΜ, Μαρία 28

Δούση, Βασίλης Κονιόρδος, Βιβιάννα Μεταλληνού, 2004

11. διάγραμμα χαρακτηρισμού διατηρητέων κτιρίων σύμφωνα με τον Ν. 3028/02

12. διάγραμμα σημαντικότητας κτιρίων σύμφωνα με το ΤΕΕ/ΤΚΜ

29

ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ

Με βάση τα προαναφερόμενα στοιχεία σχετικά με τη σημαντικότητα και τη διατήρηση των κτιρίων, προχωρήσαμε στην αφαίρεση μερικών κτισμάτων. Εκείνα που αφαιρέθηκαν είναι όλα τα κτίρια της τέταρτης οικοδομικής φάσης, εκτός από το κτίριο του Ζενέτου, καθώς και άλλα δύο της τρίτης οικοδομικής φάσης, που αποτελούσαν απλώς κτίρια συνοδείας. Στα κτίρια αυτά δεν υπήρχε μηχανολογικός εξοπλισμός. Η αφαίρεση δημιουργεί τρία επιμέρους κτιριακά συγκροτήματα, στα οποία θα μπορούσαν να δωθούν διαφορετικές αλλά συνδεδεμένες λειτουργίες. Επιπλέον, ο υπαίθριος χώρος αποκτά υπόσταση και η κλίμακά του αυξάνεται σημαντικά. Τα συνολικά τετραγωνικά που αφαιρούνται ανέρχονται στα 7.000 m² περίπου, αφήνοντας κτιριακό όγκο των 18.000 τετραγωνικών μέτρων, με τον υπαίθριο να ξεπερνά τα 20 στρέμματα. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός καταλαμβάνει τα 3.500 m². Τα διαγράμματα της διπλανής σελίδας παρουσιάζουν τα κτίρια που αφαιρούνται, και τη συνολική εικόνα που δημιουργείται με την κατεδάφισή τους. Τα δομικά μέλη αυτών, θα τμηθούν και θα επαναχρησιμοποιηθούν σε ποικίλα σημεία του τελικού συγκροτήματος, κυρίως στον υπαίθριο χώρο, ακολουθώντας τις αρχές της κυκλικής οικονομίας. Τα κτίρια που παραμένουν, πρόκειται να υποστούν ελαφρές επεμβάσεις και αλλαγές, ώστε να διατηρηθούν σε μία κατάσταση γνώριμη και κοινή με το παρελθόν τους. Υπάρχουν τρία κτίρια με στέγη που έχει καταρρεύσει εξολοκλήρου, εκ των οποίων τα δύο θα παραμείνουν σε αυτή την κατάσταση. Το τρίτο κτίριο, διαθέτει ισόγειο και επιπλέον δύο ορόφους, οπότε η στέγη θα αποκατασταθεί ώστε να λειτουργεί ολόκληρο. Όμως, τα κτίρια συνοδείας, που δεν έχουν κριθεί διατηρητέα, θα δεχθούν μεγαλύτερες αλλαγές, προκειμένου να ενταχθούν στο νέο πρόγραμμα των συγκροτημάτων. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός διατηρείται στη θέση του, και πρόκειται να κοσμεί τους χώρους, ώστε να υπενθυμίζει την προηγούμενη λειτουργία του βιομηχανικού συγκροτήματος. Στη συνέχεια θα διατυπωθούν αναλυτικά τα παραπάνω, μέσω των τυπολόγιων που προέκυψαν από την έρευνα στις επεμβάσεις που γίνονται στην εκάστοτε μορφή ενός εγκαταλελειμμένου κτιρίου, καθώς και στην αντιμετώπιση του εξοπλισμού του. Επίσης, μελετήθηκαν τα είδη και οι υλικότητες των προσθηκών στα κτίρια.

30

13. διάγραμμα αφαίρεσης κτιρίων

14. τρισδιάστατη απεικόνιση μετά την αφαίρεση

31

32

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ

33

ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΕ ΚΕΛΥΦΟΣ

Η έρευνα σε σχέση με την αντιμετώπιση διατηρητέων κτιρίων με εξοπλισμό, ή κατεστραμμένων κτιρίων συνέβαλλε στη δημιουργία τυπολογίων. Το πρώτο τυπολόγιο αφορά την κατηγοριοποίηση των κελύφων, από ερείπιο σε κτίριο, η οποία αναλογεί και στην κλίμακα της επέμβασης. Στην ελάχιστη επέμβαση, συναντάται το ερείπιο, με το σώμα να βρίσκεται εκτός αυτού. Το ερείπιο δηλαδή, αναλαμβάνει τη λειτουργία landscape, γίνεται μέρος του τοπίου. Η προσθήκη μιας κατασκευής, χωρίς να επηρεάζεται το ερείπιο, αποτελεί μία μεγαλύτερη επέμβαση, η οποία δημιουργεί μια διαδρομή, μία χρήση που προσκαλεί το σώμα να το περιτριγυρίσει. Η τρίτη κατηγορία εκφράζει τη συμπλήρωση τυχών κενών του κτιρίου, ή την προσθήκη μικρών κατασκευώνεπεκτάσεων, συνθέτοντας ένα “μπάλωμα” του παλιού και του νέου. Τις περισσότερες φορές οι νέες παρεμβάσεις είναι διαφορετικές από την αρχική κατασκευή ώστε να είναι αισθητές. Στην τέταρτη κατηγορία, το κέλυφος αρχίζει και σχηματίζει κτίριο, παύοντας να αποτελεί ερείπιο. Επομένως, το σώμα επανεμφανίζεται, ως επισκέπτης-κάτοικος. Οι επόμενες κατηγορίες αφορούν ήδη σχηματισμένα κτίρια. Η πέμπτη εκφράζει τη διατήρηση του κελύφους, ενώ το εσωτερικό διαμορφώνεται ανάλογα και με τη νέα χρήση που θα δοθεί. Το σώμα παίρνει πρωταρχικό ρόλο, αφού κινείται, κατοικεί και δημιουργεί πληθώρα σεναρίων. Το επόμενο βήμα από τη διατήρηση του κελύφους αποτελεί η προσθήκη δομών. Η χρήση και λειτουργία τους είναι άμεσα εξαρτώμενες από το επίπεδο επέμβασης και επεξεργασίας του κελύφους, καθώς και το αν είναι διατηρητέο ή όχι. Έτσι, αναφερόμαστε σε προσθήκες με σκοπό τη συνύπαρξη με το κτίριο, και επεκτάσεις, οι οποίες διακόπτουν το υπάρχον κτίριο με σκοπό τη δημιουργία ενός νέου. Στη διπλανή σελίδα είναι αποτυπωμένες αυτές οι κατηγορίες, με χαρακτηριστικά παραδείγματα, ενώ το ακόλουθο διάγραμμα απεικονίζει την εφαρμογή του τυπολογίου στο συγκρότημα.

15. εφαρμογή επέμβασης στα κελύφη 34

16. τυπολόγιο επέμβασης σε κελύφη 35

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ

Η αντιμετώπιση του μηχανολογικού εξοπλισμού βασίζεται σε δύο κύριες επιλογές, την αφαίρεση ή τη διατήρησή του. Αρχικά, η αφαίρεση του εξοπλισμού συμβαίνει όταν ο εξοπλισμός δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον, δεν είναι διατηρητέος, ή αν η νέα χρήση του κτιρίου που τον στεγάζει δεν προβλέπει την παραμονή του. Η διατήρηση εμφανίζεται από την παραμονή του εξοπλισμού, ως μέρος του κτιρίου. Αν είναι δύσκολη η μετακίνησή του, και η νέα χρήση του κτιρίου διαφέρει κατά πολύ από την αρχική, τότε ο εξοπλισμός θεωρείται μέρος του. Υπάρχει η δυνατότητα ο εξοπλισμός να αποτελεί έκθεμα, όταν η νέα χρήση του κτιρίου είναι μουσειακή. Στις περιπτώσεις που η κλίμακα του εξοπλισμού είναι μικρή, ευνοεί την τριγύρω κίνηση και την αντιμετώπιση ως ένα κλασικό έκθεμα. Αντίθετα, σε περιπτώσεις σημαντικότερης κλίμακας, χρησιμοποιούνται κατασκευές για την κατακόρυφη κίνηση κοντά σε αυτά. Στο συγκρότημα συναντώνται όλες οι παραπάνω εκδοχές, ανάλογα με την κήρυξή τους, σε διατηρητέα και μη, αλλά και στη χρήση που δόθηκε στο εκάστοτε κτίριο. Συγκεκριμένα, στο κτίριο που ο εξοπλισμός διατηρείται, υπάρχει συνδυασμός μεθόδων, με τα μηχανήματα να αποτελούν τόσο εκθέματα, όσο και μέρη του κτιρίου. Στο κτίριο του εμφιαλωτηρίου, ο εξοπλισμός δεν είναι διατηρητέος, όμως κομμάτια του έχουν διατηρηθεί για να υπενθυμίζουν την προηγούμενη χρήση του, αλλά και να συνδέονται νοηματικά τα κτίρια μεταξύ τους. Η ίδια τακτική χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα τμήματα. Στη διπλανή σελίδα είναι αποτυπωμένες αυτές οι κατηγορίες, με χαρακτηριστικά παραδείγματα, ενώ το ακόλουθο διάγραμμα απεικονίζει την εφαρμογή του τυπολογίου στο συγκρότημα.

17. εφαρμογή αντιμετώπισης μηχανολογικού εξοπλισμού 36

18. τυπολόγιο αντιμετώπισης εξοπλισμού 37

ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ

επέμβαση και υλικότητες

Με την ίδια λογική μελετήθηκαν τα είδη προσθηκών, σε ένα φάσμα που περιλαμβάνει από το patch-μπάλωμα, μέχρι και το addition-προσθήκη. Η πρώτη κατηγορία αφορά μικρές επεμβάσεις στο υπάρχον κέλυφος, με σκοπό τη συμπλήρωση των κενών του, πλησιάζοντας την αρχική μορφή. Σε επόμενο στάδιο συναντάται η πλήρωση και επέκταση στα σημεία που λείπουν. Σ’ αυτή την κατηγορία η πλήρωση συνήθως είναι διακριτή και η επέκταση διαφοροποιείται από το προηγούμενο κτίριο. Έπειτα, όπως και στις επεμβάσεις στο κέλυφος, υπάρχει η προσθήκη για συνύπαρξη, η οποία ήταν και η κατηγορία την οποία μπορέσαμε να εφαρμόσουμε, λόγω των διατηρητέων κελυφών. Η συνύπαρξη, όπως δηλώνει και η λέξη δημιουργεί μια συσχέτιση του κελύφους με την προσθήκη χωρίς όμως να επηρεάζεται αρνητικά από αυτήν. Η προσθήκη δηλαδή στηρίζεται στο δικό της σκελετό, και το κτίριο μπορεί να λειτουργήσει με την αφαίρεσή της. Επιπλέον, την επόμενη κατηγορία αποτελεί η συνέχεια δομής, η οποία διακόπτει το προηγούμενο κτίριο για να δημιουργήσει ένα νέο. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, αν αφαιρεθεί η προσθήκη το κτίριο δε μπορεί να λειτουργήσει. Όσον αφορά τις υλικότητες των προσθηκών, υπάρχουν ποικίλες επιλογές. Οι συνηθέστερες είναι οι μεταλλικές προσθήκες, με εσωτερικές ημιδιαφανείς πληρώσεις ή και υαλοστάσια. Ταυτόχρονα, η εξωτερική επιδερμίδα από μεταλλική επιφάνεια αποτελεί μια επόμενη επιλογή, η οποία μάλιστα μπορεί να διαθέτει πολυγωνικές προσόψεις με ανοίγματα. Επιπλέον, μπορεί να υπάρξει συνδυασμός ξυλείας και μετάλλου, όπως ο μόλυβδος. Τέλος, πληθώρα προσθηκών κατασκευάζεται και από οπλισμένο σκυρόδεμα. Για όλες τις παραπάνω υλικότητες υπάρχουν πολλαπλές επιλογές χρωματισμού και διαμέτρων. Στις επόμενες σελίδες είναι αποτυπωμένες αυτές οι κατηγορίες, με χαρακτηριστικά παραδείγματα, ενώ το ακόλουθο διάγραμμα απεικονίζει την εφαρμογή των τυπολόγιων στο συγκρότημα. Ο τύπος προσθήκης που επιλέχθηκε ανήκει στην κατηγορία 3α, όπου η δομή προστίθεται για συνύπαρξη, ενώ η υλικότητά της είναι μεταλλική με υαλοστάσιο, και μεταλλική πρόσοψη με κυκλικά ανοίγματα. Η λειτουργία και η δομή των προσθηκών θα αναλυθούν παρακάτω.

38

19. τυπολόγιο επεμβάσεων με προσθήκη 17. τυπολόγιο αντιμετώπισης εξοπλισμού 39

20. τυπολόγιο υλικοτήτων στις προσθήκες 40

21. τρισδιάστατη απεικόνιση επιλογών σε είδη επεμβάσεων και υλικοτήτων στις προσθήκες του συγκροτήματος 41

42

ΠΡΟΤΑΣΗ

43

ΝΕΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Οι νέες λειτουργίες που δόθηκαν στο συγκρότημα ΦΙΞ έχουν άμεση σχέση με τη βιομηχανική ιστορία της Θεσσαλονίκης, και επιπλέον θα προσπαθήσουν να καλύψουν τις ανάγκες που παρατηρήθηκαν στην περιοχή. Αρχικά, παρόλη την έντονη βιομηχανική δραστηριότητα που έχει παρουσιαστεί στην πόλη της Θεσσαλονίκης, απουσιάζει ένας κατάλληλος χώρος για την έκθεση φωτογραφιών, εκθεμάτων, μαρτυριών, σε σχέση με αυτήν. Θεωρήθηκε πως η στέγαση ενός μουσείου στα ιστορικά διατηρητέα κτίρια του συγκροτήματος αποτελεί ιδανική λύση. Επιπλέον, ο διατηρητέος μηχανολογικός εξοπλισμός ενισχύει την τοποθέτηση αυτή, διότι θα αποφευχθεί η μετακίνηση και πιθανή καταστροφή του. Επιπλέον, παρατηρείται έλλειψη σε κρατικές σχολές σχεδιασμού, ενώ οι ιδιωτικές δεν ακολουθούν τα πρότυπα ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Η επόμενη λειτουργία λοιπόν είναι η σχολή σχεδιασμού, που θα στεγάζεται στα υπόλοιπα ιστορικά κτίρια του συγκροτήματος. Στην πόλη της Θεσσαλονίκης υπάρχει η σχολή αρχιτεκτονικής του Α.Π.Θ. από την οποία όμως λείπει διαθέσιμος χώρος για τη στέγαση μηχανημάτων και εξοπλισμού κοπής και προτυποποίησης. Το τελευταίο διατηρητέο μνημείο αποτελεί το εμφιαλωτήριο του Τ. Ζενέτου, στο οποίο τοποθετείται η τρίτη λειτουργία, η θερμοκοιτίδα. Πρόκειται για ένα κτίριο γραφείων, το οποίο θα δέχεται απόφοιτους της σχολής και του χώρου των τεχνών και της αρχιτεκτονικής, προσφέροντας οικονομικές λύσεις στέγασης της εργασίας τους, ώστε να ξεκινήσουν την καριέρα τους. Τέλος, η σημαντική έκταση του υπαίθριου αποτελεί το τέταρτο και τελευταίο συγκρότημα, το οποίο συνδέει τα προηγούμενα μεταξύ τους, αλλά ενώνει ξανά την πόλη με το ΦΙΞ, λειτουργώντας και ως δημόσιο πάρκο. Συνολικά, ο διαχωρισμός των νέων λειτουργιών γίνεται στα εξής κτίρια και απεικονίζεται στο ακόλουθο διάγραμμα, συνθέτοντας τέσσερα νέα, επιμέρους συγκροτήματα: συγκρότημα Α: μουσείο βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης συγκρότημα Β: σχολή σχεδιασμού συγκρότημα Γ: θερμοκοιτίδα, κτίριο γραφείων συγκρότημα Δ: υπαίθριος χώρος

44

22. διαχωρισμός λειτουργιών και νέα συγκροτήματα

45

βόρεια όψη

23. βόρεια όψη του συγκροτήματος ΦΙΞ, άποψη από την 26ης Οκτωβρίου

νότια όψη

24. νότια όψη του συγκροτήματος ΦΙΞ, άποψη από το λιμάνι 46

47

48

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ Α

μουσείο βιομηχανικής ιστορίας

49

ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Το συγκρότημα Α αποτελεί το μουσείο της βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η Θεσσαλονίκη είχε αρκετά έντονη βιομηχανική δραστηριότητα, χωρίς όμως να υπάρχει αρχείο και χώρος έκθεσής της. Το μουσείο τοποθετήθηκε σ’ αυτό το σημείο λόγω της σημαντικότητας των κτιρίων, μιας και ήταν τα πρώτα που χτίστηκαν, αλλά και λόγω του διατηρητέου εξοπλισμού τους. Επιπλέον βρίσκονται στην ανατολικότερη πλευρά, σε μεγαλύτερη εγγύτητα με το κέντρο της πόλης. Τα τετραγωνικά του συγκροτήματος ανέρχονται σε 6.874, ενώ ο μηχανολογικός εξοπλισμός καλύπτει τα 1765. Τα κτίρια της ζυθοποιείας έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Συγκεκριμένα, “το συγκρότημα Φιξ αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής και οικοδομικής του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά πρότυπα της περιοχής. Επιπλέον, υπήρξε σύμβολο της βιομηχανικής ανάπτυξης της Θεσσαλονίκης σε έναν από τους τρεις βασικούς τομείς παραγωγής, μαζί με τους αλευρόμυλους Αλλατίνη και την κλωστοϋφαντουργία ΥΦΑΝΕΤ. Ακόμα, αποτέλεσε το κυριότερο σημείο αναφοράς της Δυτικής Βιομηχανικής ζώνης της νεώτερης Θεσσαλονίκης, στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, μαζί με το Λιμάνι, τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό, το εργοστάσιο φωτοαερίου, της ύδρευσης, παγοποιϊας, αλευροβιομηχανίας και βυρσοδεψείας. Ήταν σημαντική μαρτυρία της εξέλιξης της τεχνολογίας όπως φαίνεται στο διασωζώμενο τεχνολογικό εξοπλισμό.” (Απόφαση ΤΕΕ, 2004) ⁸ Το μουσείο περιλαμβάνει χώρο έκθεσης για την ιστορία της Ζυθοποιείας ΦΙΞ, τη βιομηχανική ιστορία της Θεσσαλονίκης, τη συνεισφορά του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού στην ανάπτυξη και εδραίωση της βιομηχανίας στην πόλη, καθώς και χώρους έκθεσης του διατηρητέου μηχανολογικού εξοπλισμού. Επιπλέον, υπάρχουν χώροι εργασίας, και αίθουσα συνεδριάσεων, όπου φιλοξενούνται και εξωτερικά συνέδρια. Ως μουσειακός χώρος, δεν πρέπει να λείπουν οι χώροι υποδοχής, γκαρνταρόμπα, βιβλιοπωλείο-giftshop, τουαλέτες και κλιμακοστάσια κινδύνου. Ακόμα, δίνεται η δυνατότητα επίσκεψης στο κτίριο του μουσείου χωρίς την παρακολούθηση της έκθεσης, στο εστιατόριο, το παρατηρητήριο, ή την καφετέρια, που λειτουργούν ανεξάρτητα. Η κατανομή των λειτουργιών αποτυπώνεται στις επόμενες σελίδες.

[8] Απόφαση της Τεκμηρίωσης του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος ΦΙΞ, ΤΕΕ/ ΤΚΜ, Μαρία Δούση, Βασίλης Κονιόρδος, Βιβιάννα Μεταλληνού, 2004

50

25. κτιριολογικό πρόγραμμα μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

51

52 απεικόνιση του κεντρικού κτιρίου Κάρολος Φιξ από το μέτωπο του δρόμου

53

54

26. κάτοψη ισογείου μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

55

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ισόγειο-κινήσεις

Η είσοδος στο μουσείο πραγματοποιείται από το ισόγειο, περνώντας μέσα από ένα διατηρητέο κτίριο από πλινθοδομή. Το συγκεκριμένο κτίσμα έχει διατηρηθεί ως τοπίο και υπαίθριος εξωτερικός χώρος, καθώς η στέγη του επιλέχθηκε να μην ανακατασκευαστεί. Από εκεί, υπάρχει η δυνατότητα να επισκεφτεί κανείς το καφέ και το gift shop, που λειτουργούν ανεξάρτητα από το ωράριο του μουσείου, να περάσει στον υπαίθριο χώρο, ή να εισέλθει στο κτίριο που φιλοξενεί το μουσείο βιομηχανίας. Η πρόσβαση σε όλα τα κτίρια γίνεται μέσω ραμπών, διότι υπάρχει υψομετρική διαφορά από το επίπεδο του πεζοδρομίου, που ανέρχεται στα 40 εκ. Το κτίριο του μουσείου διαθέτει μία επιπλέον, προστατευμένη είσοδο (2α) και έπειτα ανοίγει σε ένα διάδρομο που οδηγεί στις αίθουσες της μόνιμης έκθεσης όπου εκτίθενται μηχανήματα, που μεταφέρθηκαν από διαφορετικά σημεία του «Κάρολος Φιξ». Φυσικά, υπάρχει χώρος έκδοσης εισιτηρίων και πληροφοριών, γκαρνταρόμπα, και χώροι υγιεινής (3,4 και 5 αντίστοιχα). Επιπλέον, έχουν τοποθετηθεί δύο κεντρικά κλιμακοστάσια. Το 6α εξυπηρετεί τους επισκέπτες του μουσείου, και η πρόσβαση σ’ αυτό γίνεται μόνο από τις αίθουσες έκθεσης, ενώ το 6β εξυπηρετεί εκείνους που επιθυμούν να επισκεφτούν το εστιατόριο και το παρατηρητήριο, χωρίς να τους επιτρέπεται η πρόσβαση στους εκθεσιακούς χώρους. Για το διαχωρισμό των κλιμακοστασίων έχει χρησιμοποιηθεί ένα σιλό βύνης κομμένο στη μέση. Κατά την είσοδο στον κύριο χώρο του μουσείου, η έκθεση ξεκινάει με την ιστορία του ΦΙΞ (7α), η οποία παρουσιάζεται όπως και στην εισαγωγή της διπλωματικής αυτής εργασίας. Η κίνηση μεταξύ των χώρων έκθεσης είναι κυκλική και επιτρέπεται μέσω της προσθήκης, τμήμα της οποίας λειτουργεί και ως κλιμακοστάσιο κινδύνου(2β). Σημειώνεται ότι υπάρχει και δέυτερη έξοδος κινδύνου, τοποθετημένη δίπλα στην έκδοση εισιτηρίων, ως εκτόνωση του κλιμακοστασίου 6β. Η μετάβαση οδηγεί στο διατηρητέο εξοπλισμό του συγκροτήματος (7β) που αποτελεί μέρος του πρώην ζυθοβραστήριου. Στη συνέχεια περνώντας κάτω από τα παλαιά συλό βύνης συναντάται το τέλος του χώρου έκθεσης του ισογείου και τελικά το κλιμακοστάσιο που μεταφέρει τον επισκέπτη στον πρώτο όροφο του μουσείου. Τα παραπάνω είναι αποτυπωμένα στην κάτοψη του ισογείου του προηγούμενου δισέλιδου. Στην κάτοψη της διπλανής σελίδας αποτυπώνονται οι δύο πιθανές κινήσεις που αναφέρθηκαν, η εξωτερική προς την καφετέρια, και η εσωτερική κυκλική του μουσείου.

56

27. διάγραμμα κίνησης ισογείου

57

58

28. κάτοψη πρώτου ορόφου μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

59

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ πρώτος όροφος-κινήσεις

Όπως στο ισόγειο, έτσι και στον πρώτο όροφο, ακολουθείται μια κυκλική πορεία κίνησης που ευνοεί την ομαλή πορεία θέασης στο μουσείο. Η έκθεση ξεκινάει με την παρουσίαση της βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης, η οποία, όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της ιστορίας της πόλης. Στη συνέχεια γίνεται και πάλι αναφορά στο συγκρότημα «Κάρολος Φιξ», ενώ, μέσω της προσθήκης ο επισκέπτης μεταβαίνει στο χώρο όπου φυλάσσεται ο διατηρητέος εξοπλισμός. Ο χώρος αυτός, όπως και ο αντίστοιχος του πρώτου ορόφου, αποτελεί τμήμα του πρώην Ζυθοβραστηρίου. Εκεί εκθέτονται απομιμήσεις τεσσάρων μεγάλων λεβήτων, αφού σήμερα δε σώζονται πλέον τα χάλκινα καλύμματα αυτών. Το συγκεκριμένο σημείο, αποτελούσε την «καρδιά» του ζυθοποιείου καθώς εκεί παραγόταν το ζυθογλεύκος (προϊόν βύνης) και η μπύρα. Ο χώρος διαθέτει δυο επιμέρους επίπεδα, σε καθένα από τα οποία εκθέτονται δύο λέβητες. Η μετάβαση από το ένα επίπεδο στο άλλο πραγματοποιείται μεσώ ενός μικρού κλιμακοστασίου. Έπειτα, η διαδρομή συνεχίζεται μέσα από μεγάλα σιλό βύνης, που οδηγούν στο τελευταίο τμήμα της έκθεσης του 1ου ορόφου. Το δάπεδο της μετάβασης είναι γυάλινο ώστε να μην υπάρχει πρόσκομμα στην οπτική συνέχεια των σιλό από κανένα επίπεδο. Στην τελευταία αίθουσα, υπάρχει οπτική επαφή και με έναν από τους χώρους πρασίνου της σχολής. Στη συνέχεια, ο επισκέπτης, οδηγείται και πάλι στο κεντρικό κλιμακοστάσιο του μουσείου. Αξίζει να αναφερθεί ότι σε αυτόν τον όροφο δεν υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης στο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στο εστιατόριο. Η επαφή με αυτό παραμένει οπτική, αν και εν μέρη διακόπτεται, από κομμένα βαρέλια, που τοποθετούνται στο αίθριο που δημιουργείται μεταξύ των πλακών των δυο κλιμακοστασίων. Με τον τρόπο αυτό η μετάβαση στον επόμενο όροφο μετατρέπεται σε τμήμα έκθεσης. Μέσω της κατακόρυφης κίνησης ο επισκέπτης αποκτά καλύτερη εποπτεία του εκθέματος και αντιλαμβάνεται ευκολότερα την κλίμακά του.

60

29. διάγραμμα κίνησης πρώτου ορόφου

61

62

30. κάτοψη δευτέρου ορόφου μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

63

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ δεύτερος όροφος-κινήσεις

Στα αριστερά του κλιμακοστασίου συνεχίζεται η έκθεση, που περιλαμβάνει τις μεταφορές στη βιομηχανία, και πιο συγκεκριμένα, την προσφορά του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού. Καθώς το συγκρότημα αποτελείται από διαφορετικά κτίρια το υψόμετρο του 2ου ορόφου δεν είναι παντού ενιαίο. Για τη μετάβαση στο τμήμα της έκθεσης που αφορά το σιδηροδρομικό σταθμό, ακολουθείται η πορεία μια ομαλής ευρύχωρης ράμπας με 4% κλίση και 2 μέτρα πλάτος. Στο επίπεδο αυτό η προσθήκη δε λειτουργεί ως χώρος μετάβασης, ωστόσο η πρόσβαση σε αυτή επιτρέπει την παρατήρηση του γειτονικού συγκροτήματος και τμήματος του υπαίθριου χώρου, μέσα από τα υαλοστάσιά της πρόσοψης της. Ταυτόχρονα είναι δυνατή η μετάβαση σε ένα ακόμα τμήμα του διατηρητέου εξοπλισμού, μέσω των διαμορφωμένων σιλό. Η πρόσβαση σ’ αυτή την αίθουσα επιτυγχάνεται μόνο μέσω αυτών, διότι το επίπεδο της προσθήκης είναι αρκετά χαμηλότερο από το επίπεδο της αίθουσας του εξοπλισμού. Φυσικά η ενσωματωμένη κλίμακα διαθέτει και αναδιπλούμενη ράμπα ανάβασης αμαξιδίου. Η έκθεση του διατηρητέου εξοπλισμού σε αυτό το επίπεδο περιλαμβάνει 6 μικρά σιλό βύνης και διαθέτει διπλό ύψος ορόφου, που ανέρχεται στα 7,3 μέτρα. Στα δεξιά του κεντρικού κλιμακοστασίου βρίσκεται ένας ενδιάμεσος χώρος αναμονής που οδηγεί στην αίθουσα συνεδριάσεων του μουσείου, στο χώρο των εργαζομένων και στα wc. Η πρόσβαση σε αυτόν πραγματοποιείται είτε μέσω ράμπας, είτε μέσω μιας σύντομης κλίμακας. Η αίθουσα συνεδριάσεων απευθύνεται τόσο σε εξωτερικούς επισκέπτες, όσο και σε τυχών ανάγκες του μουσείου, όπως προβολές εκθεσιακού χαρακτήρα ή μεγαλύτερες επαγγελματικές συναντήσεις. Επιπλέον, υπάρχει πρόσβαση σε εξώστη. Η ζώνη των εργαζομένων διαθέτει τη γραμματεία του μουσείου, ένα χώρο αναμονής, και κουζίνα. Ακόμα υπάρχει ξεχωριστή αίθουσα συνεδριάσεων και γραφείο διεύθυνσης. Η διάταξη των γραφείων των εργαζομένων είναι open plan και στον αντίστοιχο χώρο υπάρχουν τόσο ατομικά γραφεία όσο και περιοχή ομαδικής εργασίας. Επίσης, υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στον εξώστη. Έτσι, η κίνηση χωρίζεται και σ’ αυτόν τον όροφο σε δύο πιθανές διαδρομές, μία για τους εργαζόμενους και μία για τους επισκέπτες του μουσείου.

64

31. διάγραμμα κίνησης δευτέρου ορόφου

65

66

32. κάτοψη τρίτου ορόφου μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

67

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ τρίτος όροφος-κινήσεις

Ο τρίτος όροφος αποτελεί τον τελευταίο όροφο του μουσείου, ο οποίος έχει δοθεί σε προσωρινές εκθέσεις. Εκεί έχουν τη δυνατότητα να εκτεθούν έργα αποφοίτων της σχολής που εργάζονται στο κτίριο γραφείων του «Κάρολος Φιξ», είτε διαφόρων καλλιτεχνών με τους οποίους συνεργάζεται το μουσείο. Παράλληλα αποτελεί και τον τελευταίο όροφο που συνδέεται με το κλιμακοστάσιο του μουσείου. Αν και ο χώρος έκθεσης είναι αφιερωμένος σε νέες καλλιτεχνικές δράσεις, υπάρχει οπτική επαφή με τον διατηρητέο εξοπλισμό του συγκροτήματος. Μέσω υαλοστασίων επιτρέπεται η σύνδεση με τα μεγάλα σιλό που στους προηγούμενους ορόφους αποτελούσαν στοιχείο έκθεσης και κίνησης. Μέσω των γυάλινων δαπέδων των σιλό, έχει κανείς τη δυνατότητα να παρατηρήσει τις ροές κίνησης σε όλους σχεδόν τους παρακάτω ορόφους του μουσείου. Ένα από τα σιλό ωστόσο, παύει να λειτουργεί ως έκθεμα και μετατρέπεται σε αίθουσα μετάβασης που οδηγεί στην έξοδο κινδύνου. Έτσι, σε περίπτωση ανάγκης μπορεί ο επισκέπτης να μεταβεί στην προσθήκη, όπου πλέον λειτουργεί μόνο ως χώρος έκτακτης ανάγκης και φέρει το κλιμακοστάσιο κινδύνου. Τέλος στο συγκεκριμένο επίπεδο του μουσείου υπάρχει σύνδεση με το κλιμακοστάσιο που οδηγεί στο χώρο του εστιατορίου. Με την σάρωση του εισιτηρίου εισόδου του μουσείου μπορεί κανείς να μεταβεί στον επόμενο όροφο για να επισκεφτεί είτε το εστιατόριο είτε το παρατηρητήριο. Αντίστοιχα εάν κάποιος επισκέπτης επιθυμεί να παρακολουθήσει μόνο την προσωρινή έκθεση έχει τη δυνατότητα να μεταβεί απευθείας στον τρίτο όροφο από το ίδιο κλιμακοστάσιο. Καθώς οι λειτουργίες περιορίζονται, η κίνηση αν και παραμένει κυκλική, είναι σύντομη.

68

33. διάγραμμα κίνησης τρίτου ορόφου

69

70

34. κάτοψη τέταρτου ορόφου μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

71

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ τέταρτος-πέμπτος-έκτος όροφος

Στον τέταρτο όροφο συναντάμε το εστιατόριο, το οποίο αποτελεί και την απόληξη του δεύτερου κλιμακοστασίου. Έχουν τοποθετηθεί χώροι υγιεινής, κουζίνα και χώρος αποθήκευσης. Για να οδηγηθεί ο επισκέπτης στον κύριο χώρο του εστιατορίου ακολουθεί μια διαδρομή παράλληλη με την κουζίνα όπου μπορεί να παρατηρήσει τους εργαζόμενους του χώρου. Στο βάθος υπάρχει τμηματικά οπτική σύνδεση με τη θάλασσα μέσω των νότιων παραθύρων της κουζίνας. Στη συνέχεια η ροή της κίνησης συνεχίζεται μέσα από τον πρώην πύργο κοσκινίσματος κριθής και καταλήγει τελικά στο χώρο της εστίασης όπου βρίσκονται διατηρητέα μηχανήματα, κοντά στο ύψος της στέγης, συγκεκριμένα αεραγωγοί, που εκθέτονται ως μέρος του κτιρίου. Η πλάκα του κεντρικού τμήματος του εστιατορίου βρίσκεται σε υποχώρηση στη βόρεια και τη δυτική πλευρά και συνδέεται με τους τοίχους του κτιρίου μέσω δοκαριών. Αυτά καλύπτονται με μια γυάλινη επιφάνεια που προσφέρει ηχομόνωση αλλά και επιτρέπει την οπτική σύνδεση με το διατηρητέο εξοπλισμό που βρίσκεται στους προηγούμενους ορόφους. Ακόμα μέσω μικρών ανελκυστήρων τροφίμων υπάρχει σύνδεση με το χώρο της κουζίνας για την αποφυγή συνωστισμού στην κλίμακα που οδηγεί τους επισκέπτες στο χώρο της εστίασης. Στο πρώην πύργο κοσκινίσματος κριθής, πραγματοποιείται η μετάβαση στα διαφορετικά επίπεδα, η οποία στηρίζεται σε πλήθος σκαλών και επιπλέον ανελκυστήρων. Εκτός από την πρόσβαση στο εστιατόριο μέσω του πύργου πραγματοποιείται και η σύνδεση με το κλιμακοστάσιο κινδύνου που τοποθετείται και πάλι στην προσθήκη. Η απόληξη του κλιμακοστασίου αυτού και εκείνου που μεταφέρει τον επισκέπτη από το ισόγειο, βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Από τον πύργο, με τη συνέχεια της κίνησης καθ’ ύψος, πραγματοποιείται η πρόσβαση στο παρατηρητήριο. Αυτό συνεχίζεται και στον επόμενο όροφο όπου επιτρέπονται σφαιρικά θεάσεις της πόλης με έμφαση στο νότιο τμήμα που μπορεί κανείς να παρατηρήσει το εμπορικό λιμάνι και τη θάλασσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ύψος του παρατηρητηρίου φτάνει συνολικά στα 24 μέτρα, επιτρέποντας πανοραμική θέα, μέσω των παραθύρων του. Φυσικά, από το σημείο αυτό, υπάρχει εποπτεία και του συνολικού συγκροτήματος.

72

35. κάτοψη πέμπτου ορόφου μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

36. κάτοψη έκτου ορόφου μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης

73

74

37. διαμήκης τομή μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης διακρίνονται τα διαφορετικά επίπεδα στους χώρους έκθεσης, ο διατηρητέος μηχανολογικός εξοπλισμός . Στο κεντρικό κλιμακοστάσιο απεικονίζεται το κομμένο σιλό. Το κλιμακοστάσιο του παρατηρητηρίου και το εστιατόριο διακρίνονται στην κορυφή της τομής.

75

ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ διαμήκης τομή-διάγραμμα

Η διαμήκης τομή του μουσείου προσφέρει συνολική εποπτεία των λειτουργιών ανά όροφο αλλά και όλων σχεδόν των κλιμακοστασίων. Στο σχέδιο διακρίνονται όλα τα κλιμακοστάσια, εκτός από εκείνο της προσθήκης που θα αναλυθεί στη συνέχεια. Στο ισόγειο ξεχωρίζει η είσοδος στο συγκρότημα από το κτίριο-landscape και η σύνδεση του με το καφέ αλλά και το μουσείο. Φαίνεται ο χώρος έκδοσης εισιτηρίων και πληροφοριών, η γκαρνταρόμπα, οι χώροι έκθεσης, τα γραφεία και η ροή κίνησης προς το εστιατόριο και το παρατηρητήριο. Ακόμα φαίνεται ο χώρος εστίασης, η πλάκα του οποίου βρίσκεται σε υποχώρηση, επιτρέποντας την εποπτεία στο διατηρητέο εξοπλισμό. Στα δεξιά της τομής, διακρίνεται καθαρά ο διατηρητέος εξοπλισμός, καθώς και οι διαφορές στα ύψη των επιπέδων. Ο αποτυπωμένος εξοπλισμός ανήκει στο παλιό ζυθοποιείο, και στα στρογγυλά βαρέλια παραγόταν το ζυθογλεύκος και η μπίρα, αποτελώντας την καρδιά του ζυθοποιείου. Επιπλέον, τέμνονται τα σιλό βύνης που λειτουργούν ως χώροι μετάβασης στην κεντρική έκθεση και το κλιμακοστάσιο του παρατηρητηρίου. Εστιάζοντας στο κεντρικό κλιμακοστάσιο και στις κινήσεις του, φαίνεται ξεκάθαρα ο διαχωρισμός των δύο κλιμακοστασίων, προκειμένου να εξυπηρετηθούν διαφορετικές ομάδες επισκεπτών. Υπάρχει οπτική επαφή με τον κλιμακοστάσιο του μουσείου και τους χώρους έκθεσης μέσω υαλοστασίων. Σημειώνεται ότι οι ανελκυστήρες παρουσιάζονται διαγραμματικά ώστε να ευνοηθεί η καλύτερη κατανόηση της κατακόρυφης πορείας των κλιμάκων. Στον τρίτο όροφο, υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στο κλιμακοστάσιο του εστιατορίου από τους επισκέπτες του μουσείου ή η πρόσβαση απευθείας από το ισόγειο στο επίπεδο αυτό με σκοπό την παρακολούθηση μόνο της προσωρινής έκθεσης. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως ο διαχωρισμός των κλιμακ0στασίων πραγματοποιείται τόσο με την διακοπή των πλακών ανά επίπεδο όσο και με την τοποθέτηση ενός βαρελιού διαχωρισμένο στα δύο. Έτσι η κατακόρυφή κίνηση μετατρέπεται σε στοιχείο έκθεσης. Κατά την ανάβαση της κλίμακας του εστιατορίου υπάρχει η οπτική σύνδεση, αρχικά, με έναν από τους υπαίθριους χώρους της σχολής και στη συνέχεια με το διαμορφωμένο πάρκο του συγκροτήματος και τη θάλασσα. Παρατηρείται ότι συνεχίζει έναν όροφο παραπάνω από εκείνο που οδηγεί στις μουσειακές αίθουσες. Παρόλα αυτά η υποχώρηση της πλάκας επαναλαμβάνεται και έτσι η σύνδεση των δύο κατακόρυφων στοιχείων συνεχίζεται οπτικά μέσω του αιθρίου.

76

38. διάγραμμα κίνησης στα κεντρικά κλιμακοστάσια του μουσείου

77

78

39. εγκάρσια τομή μουσείου βιομηχανικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης Διακρίνονται οι χώροι έκθεσης του μουσείου, το κλιμακοστάσιο κινδύνου της προσθήκης, και το κλιμακοστάσιο του παρατηρητηρίου. Με κόκκινο απεικονίζεται ο κομμένος εξοπλισμός (σιλό βύνης) που επιτρέπει την πρόσβαση στο χώρο έκθεσης. Στα αριστερά φαίνεται η σχολη σχεδιασμού.

79

ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ εγκάρσια τομή-διάγραμμα

Στην εγκάρσια τομή, όπου τέμνεται και το κτίριο της σχολής, παρατηρούμε το κλιμακοστάσιο κινδύνου που βρίσκεται στην προσθήκη καθώς και εκείνο που σηματοδοτεί την κατακόρυφη κίνηση του παρατηρητηρίου. Ακόμα τέμνονται τα σιλό βύνης που υποβοηθούν την κίνηση στο μουσείο προβάλλοντας παράλληλα και ως τμήμα της έκθεσης. Τέλος, στα δεξιά της τομής βρίσκονται οι χώροι έκθεσης του κεντρικού κτιρίου «Κάρολος Φιξ». Εστιάζοντας στα τεμνόμενα σιλό με ένα τρισδιάστατο διάγραμμα θα αναλυθούν περισσότερο ορισμένες πτυχές τους. Έχοντας ύψος 11 και πλάτος 3 μέτρα τα «βαρέλια» αυτά αποτελούν σημαντικό στοιχείο της πρώην ζυθοποιίας τόσο λόγω της προηγούμενης χρήσης τους, όσο και λόγω του σημαντικού όγκου που καταλαμβάνουν στο κτίριο. Θεωρήθηκε λοιπόν σκόπιμο ο επισκέπτης να έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί μέσα σε αυτά ώστε να μπορέσει να αντιληφθεί ευκολότερα την κλίμακά τους αλλά και να έρθει σε στενότερη επαφή με την υλικότητά τους. Ταυτόχρονα υποβοηθούνται και οι ροές κίνησης μεταξύ των αιθουσών του μουσείου και του διατηρητέου εξοπλισμού. Για το λόγο αυτό, τοποθετούνται δυο συνδετικά επίπεδα – πλάκες από γυαλί και δημιουργούνται μακρόστενες τομές μεταξύ των επιμέρους σιλό. Ως αποτέλεσμα διασφαλίζεται η απρόσκοπτη οπτική συνέχεια τόσο καθ’ ύψος των στοιχείων όσο και κατά μήκος τους. Επιπλέον θεωρήθηκε σκόπιμο να μαλακώσει το σκληρό όριο του τοίχου που διαχωρίζει τη σχολή και το μουσείο. Συνεπώς το μοτίβο των αλλεπάλληλων μακρόστενων τομών αγγίζει και τον πλίνθινο τοίχο που μοιράζονται τα δύο συγκροτήματα. Έτσι, ο ενδιάμεσος τοίχος αποκτά ένα άνοιγμα καθ’ όλο το ύψος του, που συνδέει οπτικά ένα από τα εσωτερικά αίθρια της σχολής σχεδιασμού με τα σιλό του μουσείου βιομηχανίας. Φυσικά έχει προβλεφθεί η ηχομόνωση ώστε να μην διαταράσσεται η απαραίτητη ακουστική ηρεμία που χρειάζεται ένας χώρος μουσείου.

40. διάγραμμα όπου τονίζεται η προθήκη 80

41. διάγραμμα κίνησης μέσα από τα βαρέλια στον πρώτο και δέυτερο όροφο του μουσείου

81

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗΣ Αφού μελετήθηκε ο τρόπος με τον οποίο επεκτείνονται – φέρουν προσθήκες, ιστορικά κτίρια που επαναχρησιμοποιούνται, αποφασίστηκε η ένταξη στο συγκρότημα μιας μεταλλικής, εξωτερικής, αυτοφερόμενης μονάδας. Έτσι, η προσθήκη και το διατηρητέο κτίριο συνυπάρχουν, όπως αναφέρθηκε και στην ανάλυση παρομοίων κατασκευών που έγινε στην εισαγωγή. Αξίζει να τονιστεί ότι η νέα δομή δεν στηρίζεται στο προϋπάρχον κτίρια αλλά σε νέες μεταλλικές κολώνες. Συνεπώς, συνδέεται με αυτό χωρίς να το καταπονεί. Όπως αναφέρθηκε και κατά την ανάλυση των λειτουργιών του μουσείου, η προσθήκη, έχει διπλή χρήση. Το πίσω μέρος της φέρει το κλιμακοστάσιο κινδύνου, το οποίο εξυπηρετεί όλους τους ορόφους του μουσείου και το εστιατόριο, ενώ το μπροστινό λειτουργεί ως μετάβαση των χώρων έκθεσης, σε τρία επίπεδα. Στα σημεία της προσθήκης που δεν καλύπτονται από τα διατηρητέα κτίρια του μουσείου προσαρτώνται υαλοστάσια. Προκειμένου να αποφευχθεί η δημιουργία ατμόσφαιρας που παραπέμπει σε χώρο θερμοκηπίου, τα υαλοστάσια αυτά, στα ανώτερα σημεία τους, είναι ανοιγόμενα για τον καλύτερο αερισμό της δομής. Ακόμα, εξωτερικά της προσθήκης, σε απόσταση 20 εκατοστών, τοποθετούνται μεταλλικά φίλτρα με κυκλικά ανοίγματα, καθώς, ειδικά η δυτική πλευρά της νέας δομής χρειάζεται προστασία από την ηλιακή θερμότητα. Ταυτόχρονα, η πύκνωση και αραίωση των ανοιγμάτων του μεταλλικού φίλτρου έχει διαμορφωθεί με τρόπο ώστε να διευκολύνεται ο συνολικός αερισμός της δομής. Έτσι, στη βάση του, υπάρχουν λιγοστά ανοίγματα ενώ καθ’ ύψος αυτά αυξάνονται, ώστε να αποδεσμεύεται ευκολότερα ο θερμός αέρας από την προσθήκη. Μια μικρότερη αλλά παρόμοιας φιλοσοφίας δομή, τοποθετείται και στο χώρο της σχολής σχεδιασμού. Με την προσθήκη των δομών για συνύπαρξη πραγματοποιείται η πέμπτη οικοδομική φάση που σηματοδοτεί τη συνέχεια τη κληρονομιάς του συγκροτήματος Φιξ.

82

42. αξονομετρική απεικόνιση του σκελετού και των λειτουργιών της προσθήκης

43. αξονομετρική απεικόνιση των υαλοστασίων και της εξωτερικής επιδερμίδας της προσθήκης

83

84

85 νυχτερινή απεικόνιση προσθήκης στο συγκρότημα του μουσείου

86

44. πλαϊνή όψη του μουσείου και της σχολής διακρίνεται το μεταλλικό φίλτρο της προσθήκης

87

88

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ Β σχολή σχεδιασμού

89

ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Το συγκρότημα Β στεγάζει τη σχολή σχεδιασμού. Καταλαμβάνει έκταση και από το συγκρότημα όπου βρίσκεται το μουσείο με τη συνολική του κάλυψη να ανέρχεται στα 8.321 τ.μ., με διαθέσιμα 16.5 τετραγωνικά ανά φοιτητή. Mελετήθηκαν σχολές σχεδιασμού, όπως η σχολή του Αϊντχόβεν της Ολλανδίας, και η σχολή τεχνών Saint Martin του πανεπιστημίου του Λονδίνου στις οποίες αντιστοιχούν 17.5 και 17 τ.μ. ανά φοιτητή αντίστοιχα. Το κτιριολογικό πρόγραμμα περιλαμβάνει: εργαστήρια κεραμικής, επίπλου/ αντικειμένου, σχεδίου μόδας, κοσμήματος, fabrication lab, ηλεκτρονικών υπολογιστών, κοπής και προτυποποίησης, δηλαδή laser cutter, CNC, 3d Printing, κοπή ξύλου, εκτυπωτές κ.α.. Παράλληλα, υπάρχουν αίθουσες διαλέξεων, workshop, φουαγιέ, χώρος έκθεσης για τους φοιτητές και αμφιθέατρο. Συμπληρωματικές λειτουργίες αποτελούν οι αίθουσες καθηγητών, η βιβλιοθήκη, καθώς και αποθηκευτικοί χώροι, κυλικείο. Επιπλέον τοποθετούνται κλιμακοστάσια, ανελκυστήρες, έξοδοι κινδύνου, και Wc-χώροι υγιεινής. Συνολικά, η σχολή απευθύνεται σε 500 φοιτητές, και 17 καθηγητές. Οι λειτουργίες της σχολής έχουν τοποθετηθεί σε διαφορετικά κτίρια ανάλογα με το θόρυβο που παράγουν. Έτσι οι λειτουργίες χαμηλής έντασης, όπως αίθουσες διδασκαλίας, αμφιθέατρο και γραφεία καθηγητών, τοποθετούνται από την πλευρά που βρίσκεται και το μουσείο, ενώ λειτουργίες υψηλότερης έντασης, όπως εργαστήρια, workshops και χώροι χαλάρωσης, τοποθετούνται στην πιο απομακρυσμένη πλευρά, τη δυτική, η οποία διαθέτει και υπαίθριο χώρο εκτόνωσης. Το ακόλουθο διάγραμμα απεικονίζει τον διαχωρισμό λειτουργιών, ανάλογα με την ένταση των δραστηριοτήτων που στεγάζονται στο συγκρότημα. Στη διπλανή σελίδα είναι αποτυπωμένο το κτιριολογικό πρόγραμμα της σχολής σχεδιασμού.

90

45. κτιριολογικό πρόγραμμα σχολής σχεδιασμού

91

46. διάγραμμα έντασης δραστηριοτήτων

92

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΧΟΛΗΣ υπόγειο

Το υπόγειο της σχολής διαθέτει αποθηκευτικούς χώρους για την τοποθέτηση και τη φύλαξη των υλικών των φοιτητών, σε κοντινή απόσταση από το κλιμακοστάσιο, για την ευκολότερη μετακίνησή τους στον από πάνω όροφο όπου βρίσκονται τα εργαστήρια της σχολής. Για την αποθήκευση των υλικών, διατίθενται ντουλάπια και ράφια πολλών διαφορετικών διαστάσεων, τα οποία έχουν τη δυνατότητα κλειδώματος από τον κάθε φοιτητή ξεχωριστά για τη διευκόλυνσή του.

47. κάτοψη υπογείου σχολής σχεδιασμού

93

94

48. κάτοψη ισογείου σχολής σχεδιασμού

95

96

49. κάτοψη πρώτου ορόφου σχολής σχεδιασμού

97

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΧΟΛΗΣ ισόγειο

Στη δυτική πλευρά υπάρχουν τα εργαστήρια κοπής (2α), με ύψος περίπου 8 μέτρων για την καλύτερη και ασφαλέστερη λειτουργία τους, μέσα στα οποία διατηρείται μέρος του μηχανολογικού εξοπλισμού (σιλό) που υπήρχε στο σημείο αυτό. Ο εξοπλισμός αυτός δεν έχει κριθεί διατηρητέος, αλλά παραμένει στο χώρο με στόχο την διατήρηση του βιομηχανικού του χαρακτήρα. Ακριβώς δίπλα από τα εργαστήρια κοπής, τοποθετείται αποθηκευτικός χώρος υλικών (1) ο οποίος όμως όπως θα αναλυθεί και στη συνέχεια, απευθύνεται κυρίως στους εργαζομένους του επόμενου συγκροτήματος, δηλαδή της θερμοκοιτίδας. Στο μπροστινό μέρος του κτιρίου υπάρχουν τα εργαστήρια κεραμικής (2β) και επίπλου/αντικειμένου (2γ), σημείο που επιλέχθηκε αφενός για την εύκολη πρόσβαση που διαθέτουν στα εργαστήρια κοπής και αφετέρου για την άμεση εκτόνωση στον υπαίθριο χώρο (5), ο οποίος μπορεί να αξιοποιηθεί και για την πραγματοποίηση των εργαστηρίων αυτών. Ακόμα, συναντάται το κυλικείο (4), μαζί με τον χώρο στάσης των φοιτητών (3). Το κυλικείο εκτείνεται και εξωτερικά, στον υπαίθριο χώρο, ο οποίος περιβάλλεται από παλιούς διατηρητέους τοίχους του εργοστασίου, χωρίς οροφή, και έτσι ο χώρος καταλήγει να λειτουργεί ταυτόχρονα και ως landscape. Τέλος, διαθέτει τα δύο κεντρικά κλιμακοστάσια της σχολής καθώς και χώρους υγιεινής-wc σε όλους τους ορόφους. Στο κτίριο νότια του μουσείου, στην ανατολική πλευρά, έχουν τοποθετηθεί ο χώρος έκθεσης των φοιτητών (6), το φουαγιέ (8) καθώς και το αμφιθέατρο (10). Η πρόσβαση στο αμφιθέατρο πραγματοποιείται είτε μέσω της κλίμακας στον ενδιάμεσο υπαίθριο χώρο μεταξύ της σχολής και του αμφιθεάτρου, είτε απευθείας μέσα από τη σχολή. Η δεύτερη μας προσθήκη συναντάται σε αυτό το σημείο (9), ενώνοντας το κυρίως κτίριο με το αμφιθέατρο, καθώς υπήρξε η ανάγκη σύνδεσής τους, αλλά και ενός προθάλαμου πριν την είσοδο των φοιτητών σε αυτό. Η προσθήκη έχει ίδια μορφή και ακολουθεί την ίδια σχεδιαστική προσέγγιση με την προσθήκη του μουσείου. Αποτελείται από δύο στρώματα υλικών, το υαλοστάσιο και το μεταλλικό φίλτρο με κυκλικά ανοίγματα. Σε όλους τους ορόφους υπάρχουν κλιμακοστάσια και χώροι υγιεινής.

98

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΧΟΛΗΣ πρώτος όροφος

Στον πρώτο όροφο της σχολής, στο δυτικό της τμήμα, τοποθετούνται τα εργαστήρια σχεδίου μόδας (1α), κοσμήματος (1γ), καθώς και το fabrication lab (1β), δηλαδή το εργαστήριο προτυποποίησης, το οποίο χρησιμοποιείται για την επεξεργασία υφασμάτων, δερμάτων και άλλων αντικειμένων. Επιπλέον, υπάρχει ανοιχτός χώρος με γραφεία, από τον οποίο υπάρχει θέαση προς το εργαστήριο κοπής, αλλά και προς τα υπόλοιπα εργαστήρια του ορόφου, για την αξιοποίησή τους από τους φοιτητές τις ενδιάμεσες ώρες των μαθημάτων. Στην ανατολική πλευρά από τον όροφο αυτόν και έπειτα, εντοπίζονται οι αίθουσες διαλέξεων (2β) , οι αίθουσες υπολογιστών (2α), και ο κεντρικός χώρος workshop (2γ), ο οποίος δίνει τη δυνατότητα της απομόνωσης, αν κλείσουν τα τριγύρω κουφώματα. Οι λειτουργίες αυτές τοποθετούνται σε αυτό το σημείο στρατηγικά, καθώς αποτελούν δραστηριότητες χαμηλότερης έντασης, και έτσι διευκολύνεται η ομαλή λειτουργία του μουσείου. Παράλληλα, στον όροφο αυτό αλλά και καθ’ ύψος του κτιρίου της σχολής, βόρεια του κλιμακοστασίου βρίσκεται ένα αίθριο με σκοπό την οπτική επαφή ανάμεσα στους ορόφους αλλά και με τους χώρους έκθεσης του μουσείου. Ακόμα, υπάρχει ξεχωριστός χώρος για τους καθηγητές, ο οποίος διαχωρίζεται από το κεντρικό κτίριο της σχολής. Εκεί τοποθετούνται μερικά από τα γραφεία των καθηγητών σε μορφή open plan (3), καθώς επίσης και δύο αίθουσες μεγαλύτερης ιδιωτικότητας, στις οποίες μπορούν να επιτευχθούν συναντήσεις καθηγητών με φοιτητές. Έχει προβλεφθεί χώρος για μικρή κουζίνα (4).

99

100

50. κάτοψη δευτέρου ορόφου σχολής σχεδιασμού

101

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΧΟΛΗΣ δεύτερος όροφος

Ο δεύτερος, και τελευταίος όροφος της σχολής, διαθέτει την κεντρική βιβλιοθήκη (1) και την κύρια αίθουσα υπολογιστών της σχολής σχεδιασμού (2α). Η βιβλιοθήκη καταλαμβάνει αρκετά τετραγωνικά του ορόφου, καθώς διαθέτει πληθώρα εκπαιδευτικού υλικού αλλά και ηλεκτρονικούς υπολογιστές, φυλασσώμενη από τον βιβλιοθηκάριο. Στο εσωτερικό της βιβλιοθήκης υπάρχουν αρκετά γραφεία για τους φοιτητές, αλλά για την βέλτιστη αξιοποίηση της νότιας πλευράς του κτιρίου, η οποία έχει θέα στο λιμάνι, τοποθετούνται και εξωτερικά γραφεία και πολυθρόνες. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στους φοιτητές για έναν εναλλακτικό χώρο διαβάσματος (2γ). Παράλληλα, η κεντρική αίθουσα υπολογιστών, χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τα μαθήματα πληροφορικής-web design. Η ανατολική πλευρά της σχολής διατηρεί τις ίδιες λειτουργίες με τον πρώτο όροφο (αίθουσες διδασκαλίες, χώρος workshop), ενώ διαθέτει επιπλέον γραφεία καθηγητών σε μορφή open plan (3) καθώς και μικρό ανοιχτό χώρο συνάντησης/χαλάρωσης των καθηγητών (5).

102

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΣΧΟΛΗΣ τρίτος όροφος

Η κάτοψη του τρίτου ορόφου, ουσιαστικά απεικονίζει τον πύργο της σχολής. Εκτείνεται σε ύψος δύο ορόφων στο σημείο του κλιμακοστασίου, χωρίς όμως να υπάρχει πρόσβαση σε αυτόν, και έτσι καταλήγει να λειτουργεί ως φεγγίτης.

51. κάτοψη τρίτου ορόφου σχολής σχεδιασμού

103

104

εσωτερικός χώρος σχολής σχεδιασμού 105

106

52. διαμήκης τομή σχολής σχεδιασμού, απεικονίζεται το εργαστήριο κοπής, η βιβλιοθήκη, ο φεγγίτης και το εργαστήριο υπολογιστών

107

τομή ΔΔ’

108

53. διαμήκης τομή σχολής σχεδιασμού, απεικονίζεται ο υπαίθριος χώρος και η καφετέρια στη δυτική πτέρυγα, και οι αίθουσες διδασκαλίας, το φουαγιέ, οι χώροι των καθηγητών, ο προθάλαμος του αμφιθεάτρου και το αμφιθέατρο στην ανατολική 109

ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΧΟΛΗΣ τομές και υπαίθριοι

Στη διαμήκη τομή ΓΓ διακρίνονται οι ιδιαιτερότητες του εργαστηρίου κοπής, δηλαδή το διπλό του ύψος και τα σιλό, καθώς και η δυνατότητα θέασης από το δεύτερο όροφο της σχολής. Επιπλέον, μπροστά από τη βιβλιοθήκη υπάρχει χώρος χαλάρωσης, ενώ στον ίδιο όροφο έχει τοποθετηθεί εργαστήριο υπολογιστών, με διαθέσιμους χώρους διαβάσματος και εργασίας για τους φοιτητές, με θέα στο λιμάνι και το Θερμαϊκό κόλπο. Παρατηρείται και ο πύργος-φεγγίτης ο οποίος εκτείνεται σε ύψος δύο ορόφων. Τέλος, διακρίνεται και ο υπόγειος χώρος, που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση των υλικών-εξοπλισμού για κοπή.

H τομή ΔΔ, αναδεικνύει τη σύνθεση των δύο ξεχωριστών κτιρίων που απαρτίζουν τη σχολή. Προβάλλονται τα εργαστήρια, η εκτόνωσή τους, το κυλικείο και ο υπαίθριος χώρος-landscape. Επιπλέον διακρίνεται και το κύριο κλιμακοστάσιο της δυτικής πλευράς. Στην ανατολική πλευρά διακρίνονται οι αίθουσες διδασκαλίας-διαλέξεων και τα workshop με τη δυνατότητα απομόνωσης αν κλείσουν τα τριγύρω κουφώματα. Επίσης, παρατηρούνται τα γραφεία των καθηγητών και το αμφιθέατρο της σχολής. Ακόμα, γίνεται εμφανής και η προσθήκη που συνδέει το κτίριο της σχολής με το κτίριο του αμφιθεάτρου, ακολουθώντας τη λογική της προσθήκης του μουσείου, με το μεταλλικό φίλτρο. Στη σχολή προέκυψαν τρεις διαφορετικοί υπαίθριοι χώροι, με τον πιο ιδιωτικό να βρίσκεται ανάμεσα στο αμφιθέατρο, τη σχολή και το μουσείο, στον οποίο κανείς αποκτά πρόσβαση μόνο μέσω της σχολής και του αμφιθεάτρου. Ο δεύτερος τοποθετείται στο κτίριο landscape έξω από το κυλικείο, με πρόσβαση είτε μέσω της σχολής είτε απευθείας από τον υπαίθριο χώρο/πάρκο που εκτείνεται στο νότιο κομμάτι του οικοπέδου. Τέλος, ο τρίτος και μεγαλύτερος λειτουργεί ως εκτόνωση όλων των εργαστηρίων, στον οποίο υπάρχει η δυνατότητα χρήσης εργαλείων και πραγματοποίησης μαθημάτων των εργαστηρίων αυτών.

110

54. κάτοψη υπαίθριων χώρων σχολής σχεδιασμού

111

112

υπαίθριος χώρος εκτόνωσης σχολής σχεδιασμού 113

114

55. πλαϊνή όψη της σχολής. Διακρίνεται η θερμοκοιτίδα και η διαμόρφωση του υπαίθριου χώρου

115

116

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ Γ θερμοκοιτίδα

117

ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Η θερμοκοιτίδα αποτελεί το τρίτο κτιριακό συγκρότημα, η οποία έχει τοποθετηθεί στο νεώτερο διατηρητέο κτίριο του ΦΙΞ, στο εμφιαλωτήριο του Τ. Ζενέτου, με κάλυψη 2.480 τ.μ.. Η ονομασία θερμοκοιτίδα προέκυψε διότι δέχεται και προστατεύει τους απόφοιτους της σχολής και τους νέους επαγγελματίες του χώρου των τεχνών, της αρχιτεκτονικής κλπ, με χώρους εργασίας ώστε να ξεκινήσουν την καριέρα τους. Αποτελεί έναν χώρο κοινόβιο, με ενοικίαση γραφείου μέσα σε αίθουσες που φιλοξενούν αρκετά άτομα, ενώ είναι δυνατή η ενοικίαση ολόκληρης αίθουσας για μικρές επιχειρήσεις. Η επαφή με τη σχολή και κατ’ επέκταση η επαφή με την ιστορία του συγκροτήματος ήταν αρκετά σημαντική. Στο χώρο της σχολής έχει τοποθετηθεί μια αίθουσα αποθήκευσης δίπλα στο εργαστήριο κοπής η οποία απευθύνεται κυρίως στους εργαζομένους της θερμοκοιτίδας, ώστε να διευκολύνεται η χρήση του. Έτσι, το κτιριολογικό πρόγραμμα περιλαμβάνει βασικές λειτουργίες που χρειάζεται ένα κτίριο γραφείων όπως γραμματεία, υποδοχή πελατών και αίθουσες συνεδριάσεων. Ακόμα, υπάρχουν αίθουσες ατομικού χώρου εργασίας 16 ατόμων, όπου διατίθεται το γραφείο καθώς και αίθουσες μικρών επιχειρήσεων 2-4 ή 5-8 ατόμων, όπου διατίθεται ολόκληρη η αίθουσα. Επιπλέον, δημιουργήθηκε ένα εργαστήριο για μακέτες και προπλάσματα, υπάρχει χώρος κουζίνας, κλιμακοστάσια, ανελκυστήρες, έξοδοι κινδύνου, και φυσικά Wc- χώροι υγιεινής. Οι λειτουργίες έχουν χωριστεί στα δύο επίπεδα, με τις πιο δημόσιες να βρίσκονται στο ισόγειο, και τις ελάχιστα πιο ιδιωτικές να βρίσκονται στον πρώτο. Στο διπλανό διάγραμμα διακρίνεται η θερμοκοιτίδα στο σύνολο του οικοπέδου, και αναφέρεται το κτιριολογικό της πρόγραμμα.

118

56. κτιριολογικό πρόγραμμα θερμοκοιτίδας 119

120

57. κάτοψη ισογείου θερμοκοιτίδας

121

122

58. κάτοψη πρώτου ορόφου θερμοκοιτίδας

123

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑΣ ισόγειο-πρώτος όροφος

Το κτίριο του εμφιαλωτηρίου δε διέθετε κάποια ιδιαίτερη διαμόρφωση εσωτερικά, όποτε ακολουθήθηκε ο κάνναβος που προέκυπτε από τις υπάρχουσες κολόνες. Έτσι, προκύπτει μια πλήρως συμμετρική κάτοψη, με έναν κεντρικό διάδρομο, και δύο εγκάρσιους, από τα κλιμακοστάσια και τις εξόδους κινδύνου, που εκτονώνονται στον υπαίθριο χώρο. Η είσοδος στη θερμοκοιτίδα μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε από το μέτωπο του δρόμου, είτε από την ανατολική είσοδο με τη βοήθεια ράμπας. Και οι δύο είσοδοι διαθέτουν προθαλάμους. Έπειτα συναντάται η γραμματεία, τριγύρω από την οποία τοποθετήθηκαν αίθουσες συνεδριάσεων και υποδοχής πελατών. Ανάμεσα στις αίθουσες γραφείου έχουν διατηρηθεί κάποια μηχανήματα της εμφιάλωσης, και στα δυτικά της έχει τοποθετηθεί το εργαστήριο, και η κουζίνα με άμεση επαφή με τον υπαίθριο χώρο. Ο όροφος ακολουθεί τον ίδιο κάνναβο, αφήνοντας τρία αίθρια στο κέντρο. Ως πιο ιδιωτικός, στον όροφο τοποθετήθηκαν οι αίθουσες των μικρών επιχειρήσεων, μαζί με αίθουσες συνεδριάσεων. Στα σημεία που είναι οι έξοδοι κινδύνου του ισογείου, υπάρχουν εξώστες, μαζί με μικρά μπαλκόνια ενώ τα υαλοστάσια ολόκληρης της νότιας πλευράς είναι αναδιπλώμενα. Εδώ συναντάται η τρίτη προσθήκη, τα μπαλκόνια και οι περσίδες, οι οποίες ακολουθούν το ίδιο μοτίβο μεταλλικής κατασκευής με τις προηγούμενες δύο. Λόγω του νοτιοδυτικού προσανατολισμού η σκίαση ήταν απαραίτητη. Οι περσίδες λειτουργούν συνδυαστικά και με τη φύτευση του υπαίθριου.

124

εσωτερική λήψη του κτιρίου γραφείων

125

νότια όψη

126

59. νότια όψη θερμοκοιτίδας

127

ΕΠΙΔΕΡΜΙΔΑ ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑΣ λεπτομέρεια βόρειας-νότιας όψης

Στη νότια όψη της θερμοκοιτίδας διακρίνεται το μεταλλικό φίλτρο που έχει τοποθετηθεί για σκίαση. Λόγω του διατηρητέου κελύφους, η πλήρωση ακολουθεί την παλαιότερη κατασκευή. Έτσι, διατηρήθηκε η καθετότητα των υαλοστασίων. Στη βόρεια όψη, τοποθετήθηκαν σταθερά κουφώματα, με μία σειρά ανοιγόμενων παραθύρων στα 2 μέτρα. Η απόφαση αυτή προέκυψε από τον συνδυαστικό βόρειο προσανατολισμό στο μέτωπο του δρόμου, προσφέροντας προστασία από το κρύο και τον θόρυβο. Με αυτόν τον τρόπο η κύρια όψη σέβεται την ιστορία του κτιρίου όμως είναι και λειτουργική. Αντίθετα, στη νότια όψη, η οποία εκτονώνεται στον ιδιωτικό υπαίθριο χώρο, η αντιμετώπιση ήταν διαφορετική. Το σχήμα των κουφωμάτων είναι ίδιο με τη βόρεια όψη, όμως πλέον δεν είναι σταθερά, αλλά αναδιπλώμενα. Όταν ανοίγουν ενώνουν το έξω με το μέσα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στη νότια και δυτική όψη τοποθετήθηκαν περσίδες για σκίαση και προστασία. Ο σκελετός των περσιδών στηρίζεται στις κολόνες και την πλάκα της θερμοκοιτίδας, και καλύπτει το μικρότερο δυνατό τμήμα του κτιρίου, ώστε να ειναι διακριτό το σχήμα των κουφωμάτων, που αναφέρονται στην αρχική μορφή του εμφιαλωτηρίου. Επιπλέον, η στέγη έχει μεταλλικό σκελετό και καλύπτεται με μεταλλικά πάνελ, όπως και η αρχική.

60. τμήμα της νότιας όψης της θερμοκοιτίδας, διακρίνεται το μεταλλικό φίλτρο της προσθήκης, και η πλαϊνή όψη των περισιδών. διατηρείται η καθετότητα, με το σχήμα των κουφωμάτων και της στέγης 128

61. λεπτομέρεια βόρειας όψης θερμοκοιτίδας

62. λεπτομέρεια νότιας όψης θερμοκοιτίδας 129

130

63. διαμήκης τομή θερμοκοιτίδας απεικονίζονται τα μηχανήματα, οι αίθουσες, τα κλιμακοστάσια και ο σκελετός της μεταλλικής στέγης, στα αριστερά διακρίνεται και ο σκελετός των περσιδών

131

132

64. εγκάρσια τομή θερμοκοιτίδας απεικονίζονται οι αίθουσες, τα αίθρια, ο σκελετός της μεταλλικής στέγης, η σχέση με το επίπεδο του δρόμου και με τον υπαίθριο στα αριστερά διακρίνεται και ο σκελετός των περσιδών

133

ΚΙΝΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑΣ διαμήκης-εγκάρσια τομη

Στη διαμήκη τομή της θερμοκοιτίδας είναι διακριτή η συμμετρία, καθώς και τα αίθρια. Η συνέχεια των αιθουσών διακόπτεται από τα κλιμακοστάσια, τα οποία δημιουργούν τους διαδρόμους από τη μια σειρά αιθουσών στην άλλη. Επιπλέον, φαίνεται η είσοδος από το μέτωπο του δρόμου, και η ανατολική είσοδος, από τη ράμπα. Επίσης, με κόκκινο τονίζονται τα μηχανήματα, τα οποία υπενθυμίζουν την προηγούμενη λειτουργία του κτιρίου. Στην εγκάρσια τομή παρατηρείται η υψομετρική διαφορά με το επίπεδο του δρόμου, και τα σκαλοπάτια που χρησιμοποιούνται για την είσοδο στη θερμοκοιτίδα. Ακόμα, διακρίνονται τα δικτυώματα της στέγης τα οποία φαίνονται απ’ όλα τα σημεία διότι οι αίθουσες του ορόφου αποτελούν κλειστά κελύφη και διαθέτουν ανεξάρτητη οροφή. Εμφανείς είναι και οι περσίδες με τους εξώστες. Η σκίαση υποστηρίζεται από τη φύτευση του υπαιθρίου, η οποία φαίνεται καθαρά στην τομή. Σκοπός της θερμοκοιτίδας είναι και η χρήση του εξοπλισμού της σχολής, με την δυτική αποθήκη να προορίζεται για τους εργαζομένους της. Στο διπλανό διάγραμμα δηλώνεται η σύνδεση της θερμοκοιτίδας και του εργαστηρίου της με το κτίριο της σχολής, κυρίως μέσω της ανατολικής εισόδου, αλλά και μέσω του υπαιθρίου.

134

65. διάγραμμα σύνδεσης θερμοκοιτίδας και σχολής

135

εξωτερική απεικόνιση θερμοκοιτίδας από το μέτωπο του δρόμου 136

137

138

ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ Δ υπαίθριος χώρος

139

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ

Τέταρτο και τελευταίο συγκρότημα αποτελεί ο υπαίθριος χώρος και η διαμόρφωσή του. Ο υπαίθριος λειτουργεί ως ένωση όλων των προηγούμενων συγκροτημάτων μεταξύ τους, όμως ενώνει το Φιξ με την πόλη και τους ανθρώπους της, ως δημόσιο πάρκο στο οποίο έχει πρόσβαση οποιοσδήποτε. Λόγω της αφαίρεσης των προηγούμενων κτιρίων, ο διαθέσιμος χώρος αυξήθηκε σημαντικά, προσφέροντας έκταση 20 στρεμμάτων. Έχει διατηρηθεί ένα κτίριο οπτοπλινθοδομής (170 τ.μ.), το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί ως μηχανοστάσιο, και στην αρχή του ΦΙΞ ως σκάλα-αποβάθρα για τη θάλασσα. Ο υπαίθριος περιλαμβάνει χώρο άθλησης και αποθήκευσης, στάθμευση για οχήματα και δίκυκλα, πάρκο για παιδιά, φύλαξη και εγκαταστάσεις υγιεινής. Οι τελευταίες τοποθετούνται στο κτίριο οπτοπλινθοδομής. Στο ακόλουθο σχέδιο είναι αποτυπωμένη η συνολική εικόνα του υπαίθριου, μαζί με όλες τις λειτουργίες και τη φύτευση, οι οποίες θα αναλυθούν παρακάτω. Η πλακόστρωση και οι κατασκευές-έπιπλα του υπαίθριου προέρχονται από τα κατεδαφισμένα κτίρια. Το διπλανό διάγραμμα υπογραμμίζει την έκταση του υπαίθριου και αναφέρει τις λειτουργίες που έχουν τοποθετηθεί σε αυτόν.

66. συνολική άποψη του υπαίθριου χώρου 140

67. πρόγραμμα υπαίθριου χώρου 141

142

68. λειτουργίες στον υπαίθριο χώρο

143

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ φύλαξη-πρόταση σύνδεσης με την πόλη

Το σχέδιο της προηγούμενης σελίδας παρουσιάζει τη συνολική εικόνα του οικοπέδου, μαζί με τη διαμόρφωση του υπαιθρίου. Δημιουργήθηκαν τρεις ζώνες, ανάλογα με τη δραστηριότητα που φιλοξενεί η κάθε μία. Έτσι, πρώτη και μεγαλύτερη ζώνη είναι η ζώνη κίνησης, λόγω της διέλευσης οχημάτων, πεζών, αλλά και των εισόδων στα συγκροτήματα. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει εισόδους πεζών και οχημάτων, χώρο στάθμευσης για δίκυκλα και οχήματα, τις εκτονώσεις θερμοκοιτίδας, σχολής και μουσείου, καθώς και το παιδικό πάρκο. Η επόμενη ζώνη είναι εκείνη της άθλησης. Στο πλαίσιο της σύνδεσης του ΦΙΞ με το κέντρο της πόλης, προτείνεται μια κυκλική κίνηση ώστε να διευκολύνει το πέρασμα, και να μην αποτελεί κατάληξη μιας διαδρομής. Η κυκλική αυτή διαδρομή, για περπάτημα ή και τρέξιμο, διαθέτει ειδικό υλικό, και συνοδεύεται από διάφορα όργανα γυμναστικής, μονόζυγο, και συγκεκριμένη διαμόρφωση στο έδαφος με τάπητα, για ασκήσεις εδάφους όπως γιόγκα, πιλάτες κλπ. Σε όλη την έκταση του υπαιθρίου υπάρχει φύτευση, ενώ η πλακόστρωση και τα παγκάκια είναι φτιαγμένα με τα υλικά των κατεδαφισμένων κτιρίων. Η τρίτη και τελευταία ζώνη, ως πιο απομονωμένη και ήσυχη αποτελεί τη ζώνη της στάσης. Σ’ αυτήν βρίσκεται ο χώρος φύλαξης, και καθίσματα από upcycled υλικά. Το κτίριο του παλιού μηχανοστασίου διαθέτει διπλή χρήση. Περιλαμβάνει το χώρο του φύλακα, με θέα προς το πάρκο, το χώρο στάθμευσης αλλά και το συγκρότημα της σχολής, καθώς και χώρο αποθήκευσης με ντουλαπάκια, που απευθύνεται στους αθλούμενους.

69. κάτοψη-λειτουργίες φύλαξης 144

Καθώς μελετούσαμε την περιοχή στην αρχή της εργασίας, παρατηρήθηκε η προβληματική σύνδεση της οδού 26ης Οκτωβρίου με την οδό Καρατάσου. Η παραλία της Θεσσαλονίκης διαθέτει μια συνεχόμενη κίνηση από το Μέγαρο Μουσικής μέχρι και το λιμάνι. Παρόλα αυτά, συνεχίζοντας στην οδό Καρατάσου (την προέκταση της Λεωφόρου Νίκης), υπάρχει ευρύ πεζοδρόμιο, με φύτευση δηλώνοντας ότι θα μπορούσε ίσως αυτή η διαδρομή να συνεχιστεί και παρακάτω. Όμως, ο έντονης κυκλοφορίας κόμβος ανάμεσα στην Πολυτεχνείου, Καρατάσου, Σταθμού και 26ης Οκτωβρίου δεν επιτρέπει αυτή τη σύνδεση, αποκόπτοντας έτσι όλη την περιοχή των παλαιών σφαγείων. Παλαιότερα, μια γραμμή τραμ συνέδεε το Μπεχτσινάρι με την παραλία, και η περιοχή είχε συνεχώς κίνηση. Εκτός αυτών, τα πεζοδρόμια είναι στενά, με ελάχιστη διαμόρφωση, και συνολικά ο δρόμος φαίνεται παρατημένος. Ουσιαστικά, αυτός ο κόμβος αποτελεί το τέλος του μεγάλου περιπάτου της παραλίας. Έτσι, προτείνεται η επέκταση αυτού, με μία κυκλική διαδρομή, είτε από τον κεντρικό δρόμο, είτε μέσα από το πάρκο του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού. Η διαδρομή ενώνεται και με τον υπαίθριο χώρο του ίδιου του ΦΙΞ, μέσω της οδού Κωλέττη. Επιπλέον, η διαδρομή αυτή θα λειτουργήσει και ως συνδετικός κρίκος με το μουσείο ολοκαυτώματος που πρόκειται να χτιστεί. Η διαπλάτυνση των πεζοδρομιών επί της 26ης Οκτωβρίου, και η εκ νέου φύτευσή τους κρίνονται απαραίτητες κινήσεις, που θα διευκολύνουν την πορεία αυτή. Ο κόμβος αντιμετωπίζεται με μια υπόγεια διάβαση, στο σημείο που υπάρχουν οι γραμμές του τραμτρένου, τονίζοντας την παλαιότερα σύνδεση. Με αυτόν τον τρόπο το πέρασμα του δρόμου είναι ασφαλές, υποστηρίζει την κίνηση πεζών και ποδηλάτων, και καταλήγει στο διαμορφωμένο πάρκο του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού.

70. διάγραμμα πρότασης σύνδεσης με την πόλη μέσα από το πάρκο του παλαιού δισηροδρομικού σταθμού 145

146

άποψη του υπαίθριου χώρου όπου φαίνεται το πάρκο για τα παιδιά και η σύνδεση με τον ιστό της 147 πόλης

ΠΛΗΡΩΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ φύτευση

Κατά τη διαμόρφωση του υπαιθρίου, οι διαφορετικές ζώνες και λειτουργίες, δημιούργησαν διαφορετικές ανάγκες για σκίαση, ηλιασμό αλλά και ιδιωτικότητα. Για την εξυπηρέτησή τους, αλλά και για την ύπαρξη ποικιλίας επιλέχθηκαν διαφορετικά είδη φύτευσης. Τα παρακάτω δέντρα είναι φυλλοβόλα, ώστε το χειμώνα χάνοντας το φύλλωμά τους να παρέχεται επαρκές ηλιακό φως στο εσωτερικό των κτιρίων. Στη διάρκεια των θερινών μηνών, προσφέρουν άφθονη σκιά. Στο διάγραμμα των προηγούμενων σελίδων απεικονίζεται η θέση του εκάστοτε φυτού, η απεικόνιση του στα σχέδια, καθώς και μια φωτογραφία τους. Αρχικά, επιλέχθηκαν πλάτανοι, λόγω της σημαντικής διαμέτρου και ύψους, ώστε να σκιάζουν το πάρκο και να τοποθετηθούν περιμετρικά του οικοπέδου. Αυτή η κίνηση προσφέρει ιδιωτικότητα, κυρίως από το λιμάνι, και ελαχιστοποιεί τους έντονους θορύβους. Υποστηρικτικά των πλατανιών, επιλέχθηκαν οι μουριές, οι οποίες έχουν μικρότερο ύψος και διάμετρο, όμως δημιουργούν εξίσου συμπαγή σκιά. Ανάμεσα στα συγκροτήματα εντοπίζονται οι αμυγδαλιές, κυρίως προς τη Βόρεια όψη, ώστε να μην διακόπτουν την οπτική επαφή με την είσοδο στο συγκρότημα. Οι αμυγδαλιές λειτουργούν κυρίως καλλοπιστικά, διότι η σκιά τους δεν είναι πυκνή, παρόλα αυτά εμπλουτίζουν τη συνολική εικόνα του πάρκου. Στις εκτονώσεις έχουν τοποθετηθεί εκτός των άλλων και μανόλιες, οι οποίες έχουν μεγάλη διάμετρο, με πυκνή σκιά. Επίσης οι μανόλιες παράγουν άνθος με ιδιαίτερο άρωμα. Τέλος, για τις περιφράξεις των εκτονώσεων επιλέχθηκαν αναρριχώμενα φυτά, όπως η αμπέλοψη και το ρυγχόσπερμο, εφασφαλίζοντας μεγαλύτερη ιδιωτικότητα στις εκτονώσεις των συγκροτημάτων.

148

71. κατανομή φύτευσης υπαιθρίου

149

150

72. διάγραμμα επιλογής, τοποθέτησης και απεικόνισης φύτευσης στον υπαίθριο χώρο 151

ΠΛΗΡΩΣΗ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ upcycling

Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή, ήδη, τα δομικά υλικά αντιπροσωπεύουν το ήμισυ των στερεών αποβλήτων που παράγονται κάθε χρόνο παγκοσμίως. ⁹ Το πρόβλημα των αποβλήτων που παράγονται από τη βιομηχανία κατασκευής και κατεδάφισης προβλέπεται στα επόμενα χρόνια να επιδεινωθεί καθώς οι οικιστικές ανάγκες αυξάνονται λόγω της ραγδαίας πληθυσμιακής αύξησης. Η πλειονότητα των ανθρώπων μεταφέρεται σε αστικά κέντρα, φαινόμενο που σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών θα οξυνθεί στο μέλλον1. Η εισροή αυτή εύκολα μεταφράζεται σε μεγέθυνση του αστικού ιστού, άρα στην ανέγερση περισσότερων κτιρίων, συνεπώς και στην άνευ προηγουμένου χύτευση σκυροδέματος. ¹⁰ Ακόμα και σήμερα το σκυρόδεμα αποτελεί το οικοδομικό υλικό που χρησιμοποιείται περισσότερο και πλάθει το μεγαλύτερο όγκο του αστικού περιβάλλοντος. ¹¹ Στην περίπτωση της Ελλάδας υφίσταται και το πρόβλημα του γερασμένου κτηριακού αποθέματος. Τα κενά και εγκαταλειμμένα κτίρια που συναντώνται σε όλη τη χώρα αποτελούν σαφή απόρροια της κρίσης των τελευταίων ετών, αφού οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές σημαδεύουν όχι μόνο τον άνθρωπο αλλά και το χώρο. Με βάση λοιπόν την επίδραση της οικοδομικής δραστηριότητας στο δομημένο περιβάλλον προτείνεται η δεύτερη ή επόμενη χρήση του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος μέσω του λεγόμενου «upcycling» (επαναχρησιμοποίηση). Στόχο αποτελεί η εναρμόνιση του σχεδιασμού με τη μέγιστη εκμετάλλευση του κτιριακού αποθέματος που ήδη υπάρχει και τη μείωση της παραγωγής κτιριακών αποβλήτων. Η πράξη της επανατοποθέτησης δημιουργεί μια τεράστια τράπεζα αποθεμάτων υλικών που έχουν ήδη παραχθεί. Αυτή η νέα χρήση διατηρεί όλη την ενσωματωμένη ενέργεια που χρειάζεται για να εξαχθούν, να μεταφερθούν και να επεξεργαστούν οι πρώτες ύλες. Συνεπώς, η «επανατοποθέτηση» για τη διαχείριση αρχιτεκτονικών αποβλήτων απαιτεί ελάχιστη ενέργεια, ενώ παράλληλα προσφέρει στα προϊόντα έναν ακόμα κύκλο ζωής. Ταυτόχρονα, εξοικονομείται σημαντική ποσότητα αποβλήτων από χώρους υγειονομικής ταφής. ¹² Για αυτούς τους λόγους προτάθηκε η αποσυναρμολόγηση και επανάχρηση των μελών των κτιρίων του συγκροτήματος που δεν αποτελούσαν διατηρητέα μνημεία. Έτσι, προηγούμενα αρχιτεκτονικά μέλη χρησιμοποιούνται τελικά στην πλακόστρωση, τις περιφράξεις των εκτονώσεων και τα έπιπλα του υπαιθρίου.

[9] Global Status Report, United Nations Environmental Program, 2018 [10] A Method for Recycling Rubble, Clifford και McGee, 2018 [11] The Concrete Conundrum, Crow, 2008 152

[12] Upcycling ideas for Sustainable Construction and Demolition Waste Management: Challenges, Opportunities, and Boundaries, Οyenunga και Bhamidimari, 2017

73. διάγραμμα κοπής και επανάχρησης δομικών μελών από τα κτίρια που κατεδαφίζονται 153

154

ο υπαίθριος χώρος στο Κάρολος Φιξ με τις διαφορετικές λειτουργίες 155

156

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

157

ΣΗΜΕΙΑ ΚΛΕΙΔΙΑ

νέες λειτουργίες σε εγκαταλελειμμένα κτίρια

Μέσα από την παρούσα διπλωματική εργασία προκύπτουν διάφορα συμπεράσματα. Αρχικά, η επανάχρηση των κτιρίων ενισχύει το χαρακτήρα και την κινητικότητα της πόλης, ειδικά όταν το εκάστοτε κτίριο είχε έναν σημαντικό ρόλο παλαιότερα. Ο ελλαδικός χώρος διαθέτει πληθώρα κτιρίων πρώην βιομηχανικών/ βιοτεχνιών, τα οποία έχουν αφεθεί στο χρόνο. Η επανένταξή τους, μπορεί να βοηθήσει στην αναβάθμιση περιοχών, τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ή τη δημιουργία ενός πόλου έλξης γενικότερα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη, σ’ ολόκληρη την περιοχή των παλαιών σφαγείων υπάρχουν τάσεις επανάχρησης και αποκατάστασης, διαμορφώνοντας εκ νέου ολόκληρη την έκταση. Το συγκρότημα της ζυθοποιείας “Κάρολος Φιξ” αποτελεί ένα από τα τελευταία που δεν έχουν αποκατασταθεί, παρόλο που άνηκε στις μεγαλύτερες και σημαντικότερες βιομηχανίες της εποχής. Η ανάδειξη της ιστορίας και της βιομηχανικής του κληρονομιάς πρόκειται να βοηθήσει ακόμη περισσότερο στην αναβάθμιση της περιοχής, αλλά και να προσφέρει επιπλέον γνώση στους κατοίκους και μη της Θεσσαλονίκης. Αυτή η κίνηση βασισμένη στην ιστορία θα μπορούσε να αποτελέσει μια αλυσίδα νέων κινήσεων επανάχρησης παλαιών κτιρίων. Παρόλα αυτά, όπως φάνηκε και στην εργασία, ένα πρώην βιομηχανικό συγκρότημα μπορεί να αναλάβει και άλλες λειτουργίες, εκτός από μουσειακές. Ο χώρος των τεχνών με την ίδρυση κρατικών σχολών οι οποίες μπορούν να στεγαστούν σε ένα παλαιότερο κτίριο, όπου είναι σίγουρο πως η αρχιτεκτονική και η ιστορία του θα εκτιμηθούν, ενισχύεται σημαντικά. Επιπλέον, τα κτίρια γραφείων, ειδικά όταν διαθέτουν έναν συνεργατικό χαρακτήρα, αποτελούν ιδανική νέα λειτουργία ενός ιστορικού κτιρίου, διότι δεν καταπονούν την κατασκευή, και μπορούν να αποτελούν έμπνευση για τους εργαζομένους, ή για μετέπειτα χρήσεις. Ακόμη, δόθηκε πολλή προσοχή στην ύπαρξη και διαμόρφωση του υπαίθριου χώρου. Στον ελλαδικό χώρο δε συναντώνται πολλά πάρκα, και στην πόλη της Θεσσαλονίκης συγκεκριμένα, σίγουρα λείπουν. Η κατάλληλη διαμόρφωση του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού ως φυτεμένο πάρκο αποτελεί την αφετηρία στη συνομιλία για τη δημιουργία δημόσιων πάρκων, ενώ παράλληλα θα ενώσει το Φιξ και την περιοχή των σφαγείων με την παραλία. Ο υπαίθριος χώρος του ίδιου του Φιξ λειτουργεί ως δημόσιο πάρκο, προσφέροντας διάφορα σενάρια χρήσης και κατοίκησης, όπως είναι η άθληση, η επίσκεψη στο μουσείο, η βόλτα, το πικνικ κλπ. Η ποικιλία στη φύτευση εξυπηρετεί όλους αυτούς τους σκοπούς, δίνοντας και μια πράσινη πνοή στον ιστό της πόλης.

158

Οι ξεχωριστές συνθήκες που επικρατούν στον κόσμο από τις αρχές του 2020 έχουν επιβάλλει νέες τακτικές και κινήσεις μέσα στην πόλη. Η επιβεβλημμένη καραντίνα μετέτρεψε την άθληση σε εξωτερικό χώρο στη μοναδική έξοδο από το σπίτι για πολλούς ανθρώπους. Βέβαια, η έλλειψη εξωτερικών χώρων για άθληση επενέργησε αρνητικά, διότι ο συνωστισμός δε μπορούσε να αποφευχθεί. Αυτό το χρόνο περισσότερο από ποτέ συνειδητοποιήσαμε την αξία της φύσης στις πόλεις, πόσο έντονη είναι η έλλειψή της, αλλά και την έντονη επιθυμία να δημιουργηθούν νέοι πράσινοι χώροι, ή να ενισχυθούν οι υπάρχοντες. Έτσι, ο υπαίθριος χώρος έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα,και κρίνεται απαραίτητος. Οι κρατικοί φορείς είναι υπεύθυνοι για την αξιοπρεπή διαβίωση των κατοίκων, ειδικά σε εποχές αναταραχών. Η διαμόρφωση λοιπόν ελεύθερων εκτάσεων σε δημόσια πάρκα, αποτελεί μια απαραίτητη κίνηση η οποία κρίνεται ακόμα σημαντικότερη για το μέλλον. Συνολικά, με την παρούσα διπλωματική εργασία επιθυμούσαμε να θίξουμε την επανάχρηση και την αξιοποίηση ιστορικών κτιρίων. Η νέα χρήση αυτών μπορεί να αγγίζει πολλές θεματικές, όμως, ακόμα κι αν δεν είναι μουσειακές, είναι απαραίτητη η ανάδειξη των χαρακτηριστικών των κτιρίων που τα έκρινε διατηρητέα. Ειδικά η ύπαρξη μηχανολογικού-τεχνολογικού εξοπλισμού ενισχύει ακόμη περισσότερο την ανάγκη για ανάδειξη, μιας και αποτελεί χειροπιαστή απόδειξη της ιστορίας. Επιπλέον, η προστασία της εκπαίδευσης αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό κομμάτι, μαζί με τη δημιουργία νέων κατευθύνσεων. Όπως είναι ευραίως γνωστό, η επαγγελματική αποκατάσταση, ειδικά από το χώρο των τεχνών τα τελευταία χρόνια διανύει μια κρίση. Η ύπαρξη της θερμοκοιτίδας υποστηρίζει εκείνους που εισέρχονται στο χώρο εργασίας, ώστε να έχουν μια ομαλή μετάβαση. Η αρχιτεκτονική βασίζεται στη χρήση του χώρου από τους ανθρώπους και σκοπός είναι η διευκόλυνση αυτής. Η παραμέληση και η εγκατάλειψη κτιρίων και συγκροτημάτων συχνά έχει επιπτώσεις σε πολλούς τομείς, οικονομικούς, κοινωνικούς, και φυσικά χωρικούς. Έτσι, η δημιουργία σεναρίων που πρόκειται να επαναφέρουν πλήθη σε μια εγκαταλελειμμένη περιοχή, αποτελεί μία λύση σε αυτό το πρόβλημα, η οποία μπορεί να ικανοποιηθεί με ποικίλους τρόπους. Η ιστορία ενός τόπου επηρεάζει και την ιστορία των κατοίκων του. Η εγκατάλειψη παλιών κτιρίων τείνει να θυμίζει την εγκατάλειψη της ιστορίας.

159

160

ΑΝΑΦΟΡΕΣ-ΠΗΓΕΣ

1. Λιλιοπούλου Μ. Τουλάχιστον 100.000 εγκαταλελειμμένα κτίρια - Συντήρηση ή κατεδάφιση για τα ετοιμόρροπα [Internet]. Έθνος. 2020 [cited 28 June 2021]. Available from: https://www.ethnos.gr/ ellada/132506_toylahiston-100000-egkataleleimmena-ktiria-syntirisi-i-katedafisi-gia-ta-etoimorropa 2. Building-a-Circular-Future_3rd-Edition_Compressed_V2-1.pdf [Internet]. [cited 2021 Jun 28].

Available from: https://gxn.3xn.com/wp-content/uploads/sites/4/2018/09/Building-a-Circular-Future_3rd-Edition_Compressed_V2-1.pdf?fbclid=IwAR0sBWjuXOCR36AuC3pJYoWYvmNLzgsTAmMvRQBcGydRsvGrLazT-K5syEI 3. Sustainable buildings [Internet]. UNEP - UN Environment Programme. 2015 [cited 28 June 2021].

Available from: http://stg.unenvironment.org/explore-topics/resource-efficiency/what-we-do/cities/ sustainable-buildings 3. MONUMENTA-- for the natural and architectural heritage in Greece and Cyprus [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=5&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=422 4. Θεσσαλονίκη: Τα χρόνια της βιομηχανικής ανάπτυξης - Parallaxi Magazine [Internet]. Parallaxi Magazine. 2013 [cited 28 June 2021]. Available from: https://parallaximag.gr/thessaloniki/thessaloniki-ta-chronia-tis-viomichanik 5. Ζαφείρης Χ, Χαροντάκης Δ. Βιομηχανική ανάπτυξη στη Θεσσαλονίκη το 1900 - [Internet]. Thesstoday.gr. 2017 [cited 28 June 2021]. Available from: https://thesstoday.gr/%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BD% CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA/ 6,8. Μαρία Δούση, Βασίλης Κονιόρδος, Βιβιάννα Μεταλληνού. Τεκμηρίωση του διατηρητέου βιομηχανικού συγκροτήματος. ΤΕΕ/ΤΚΜ; 2004.

7. Zacharopoulou G. Το διατηρητέο βιομηχανικό συγκρότημα της Ζυθοποίας ΦΙΞ στην οδό 26ης Οκτωβρίου, στην Θεσσαλονίκη, Ελλάδα.The listed industrial complex of the FIX brewery at the October street 26th, in Thessaloniki, Greece. 2011.

9. Environment UN. Global Status Report 2018 [Internet]. UNEP - UN Environment Programme. 2018 [cited 2021 Jun 28]. Available from: http://www.unep.org/resources/report/global-status-report-2018 10. Clifford B, McGee W. A Method for Recycling Rubble. : Journal Article.

161

11. The concrete conundrum | Feature | Chemistry World [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://www.chemistryworld.com/features/the-concrete-conundrum/3004823.article 12. Oyenuga A, Bhamidimarri R. Upcycling ideas for Sustainable Construction and Demolition Waste Management: Challenges, Opportunities, and Boundaries. International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology. 2017 Apr 1;6:1–14.

13. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: «ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ» Ανώνυμος Εταιρεία Ζυθοποιίας, Βυνοποιίας και Παγοποιίας [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot.com/2017/12/blog-post_65.html 14. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: SOCIΕTΕ ANONYME OTTOMANΕ NOUVELLE FILATURE DE SALONIGUE / ΒΙΛΚΑ [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada. blogspot.com/2018/03/socit-anonyme-ottoman-nouvelle-filature. html 15. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: Βυρσοδεψεία Αφων Νούσια [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot.com/2018/02/blog-post_37.html 16. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: ΚΕΡΑΜΟΠΟΙΙΑ ΑΛΛΑΤΙΝΙ [Internet]. ΒΙ.Δ.Α. ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής. 2018 [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot.com/2018/01/blog-post_35.html 17. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: Μύλοι Αλλατίνη [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot.com/2018/01/blog-post_83.html 18. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: ΥΦΑΝΕΤ, (“Καπαντζής-Καζάζης και Σία”, “Ανώνυμος Οθωμανική Εταιρία Υφασμάτων και Φεσιών”, “Εργάνη”, “ΥΦΑΝΕΤ”) [Internet]. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής. 2018 [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot. com/2018/01/blog-post_84.html 19. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: ΦΩΤΑΕΡΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ [Internet]. ΒΙ.Δ.Α. ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής. 2020 [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot.com/2020/12/blog-post_27.html 20. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: ΦΩΤΑΕΡΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot.com/2020/12/blog-post_27.html 21. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής: «ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΙΞ» Ανώνυμος Εταιρεία Ζυθοποιίας, Βυνοποιίας και Παγοποιίας [Internet]. ΒΙ.Δ.Α. - ΒΙομηχανικά Δελτία Απογραφής. 2017 [cited 2021 June 28]. Available from: https://vida-omada.blogspot.com/2017/12/blog-post_65.html 22. Μια βόλτα στο ΦΙΞ - Parallaxi Magazine [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https:// parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

162

23. Νόμος 2039/1992 - ΦΕΚ 61/Α/13-4-1992 [Internet]. e-nomothesia.gr | Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://www.e-nomothesia.gr/kat-arxaiotites/nomos-2039-1992-phek-61a-13-4-1992.html 24. ΝΟΜΟΣ 3028/2002 (Κωδικοποιημένος) - ΦΕΚ Α 153/28.06.2002 [Internet]. [cited 2021 Jun 28].

Available from: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/11677/nomos-3028-2002 25. ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: Κάτι τρέχει με την Υφανέτ - Parallaxi Magazine [Internet]. [cited 2021 Jun 28].

Available from: https://parallaximag.gr/featured/kati-trechei-me-tin-yfanet 26. Τα παλιά σφαγεία στην Θεσσαλονίκη | ThessNews [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://www.thessnews.gr/article/31589/ta-palia-sfageia-stin-thessaloniki 27. Το νέο κτίριο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας [Internet]. teetkm.gr. 2016 [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://www.teetkm.gr/το-νέο-κτίριο-της-περιφέρειας-κεντρικ/ 28. Τουλάχιστον 100.000 εγκαταλελειμμένα κτίρια - Συντήρηση ή κατεδάφιση για τα ετοιμόρροπα [Internet]. Έθνος. 2020 [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://www.ethnos.gr/ellada/132506_toylahiston-100000-egkataleleimmena-ktiria-syntirisi-i-katedafisi-gia-ta-etoimorropa 29. Τζήμου Κ. O Xάρτης της πόλης: Εργοστάσιο ΥΦΑΝΕΤ [Internet]. Parallaxi Magazine. 2015 [cited 2021 Jun 28]. Available from: https://parallaximag.gr/thessaloniki/o-xartis-tis-polis-ergostasio-ifanet 30. Γενικά στοιχεία για τη βιομηχανική και επιχειρηματική ζωή της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ου αιώνα [Internet]. Vivlioniki. 2018 [cited 28 June 2021]. Available from: https://vivlioniki.wordpress.com/2018/02/14/%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7-%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1/ 31. Δαλγίτση Α., 2013. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ: ΤΟΠΟΙ ΜΝΗΜΗΣ ΩΣ ΤΟΠΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. [online] Greekarchitects.gr. Available at: <https://www.greekarchitects.gr/site_parts/doc_ files/69.13.06.pdf> [Accessed 14 June 2021]. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 32. Από τον εμβληματικό μύλο Χατζηγιαννάκη στον περίφημο Μύλο’’ της Θεσσαλονίκης | Η Θεσσαλονίκη του Χρίστου Ζαφείρη [Internet]. [cited 2021 Jun 28]. Available from: http:// www.thessmemory.gr/%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%83-%CE%B1%CE%B9%CF%89%CE%BD%CE%B1%CF%83/%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1/%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BC%CF%8D%CE%BB%CE%BF-%CF%87%CE %B1%CF%84%CE%B6%CE%B7%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%AC%CE%BA %CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BC%CF%8D/

163

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

164

1

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

2

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

3

Ανδριάνα Τριανταφύλλου, 2020, προσωπικό αρχείο

4

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

5

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

6

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

7

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

8

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

9

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

10

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

11

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

12

Ελένη Βράκα, Μια βόλτα στο Φιξ, 2013, διαδικτυακό περιοδικό parallaximag https://parallaximag.gr/parallax-view/photoblog/mia-volta-sto-fix

ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Διαγράμματα 1-73: Ευσταθία Μπασματζίδη, Ανδριάνα Τριανταφύλλου, Άννα Φατούρου-Σιψή. επεξεργασία πληροφοριών και αποτύπωση για την παρούσα διπλωματική εργασία. Ρεαλιστικές απεικονίσεις σελ.52-53, 84-85, 104-105, 112-113, 125, 136-137, 146-147, 154-155: Ευσταθία Μπασματζίδη, Άννα Φατούρου-Σιψή

165

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2021 166

167

168