Katedra Fizjologii Wysiłku i Bioenergetyki Mięśni Niebawem oficjalne otwarcie pracowni izjologia wysiłku to specjalność o długiej i bogatej tradycji, sięgającej początków współczesnej medycyny. Przedmiotem badań fizjologów wysiłku są zarówno reakcje fizjologiczne organizmu na wysiłek fizyczny, jak i adaptacja organizmu do treningu fizycznego. Badania obejmują wszystkie główne układy organizmu człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem reakcji układu krążenia, transportu tlenu do pracujących mięśni oraz regulacji metabolizmu mięśni. Pierwszy udany pomiar poboru tlenu u człowieka w spoczynku oraz podczas wysiłku przeprowadził już w 1772 roku francuski fizyk i chemik Antoine Laurent de Lavoisier (1743–1794). Wynik tych badań opublikował, wraz ze swoim współpracownikiem Armandem Séguinem, w 1789 roku. Prawdziwy rozwój fizjologii wysiłku zawdzięczamy jednak pionierskim pracom dwóch wybitnych uczonych: Schacka Augusta Steenberga Krogha (znanego szerzej jako August Krogh) – duńskiego fizjologa (1874–1949), laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny z 1920 roku, oraz Archibalda Viviana Hilla – brytyjskiego fizjologa (1886–1977), laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny z roku 1922. Wprowadzone przez nich koncepcje, jak na przykład, deficyt i dług tlenowy, maksymalny pobór tlenu czy też, zaproponowany przez Augusta Krogha, model transportu tlenu i kontroli przepływu krwi w kapilarach mięśni w spoczynku i w czasie pracy mięśniowej, do dzisiaj inspirują wielu badaczy. W tej ponadstuletniej historii „nowoczesnych badań” w obszarze fizjologii mięśni / fizjologii wysiłku nie sposób pominąć dokonania znakomitych brytyjskich badaczy: sir Charlesa Scotta Sherringtona (1857–1952), laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny z 1932 roku, oraz sir Andrew Huxleya (1917–2012), laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny z 1963 roku. Obecny stan wiedzy z zakresu fizjologii wysiłku fizycznego człowieka nie
30
ALMA MATER nr 233
Archiwum Jerzego A. Żołądzia
F
Wejście do budynku, w którym mieści się Katedra Fizjologii Wysiłku i Bioenergetyki Mięśni. Od lewej: dr Lucyna Walkowicz, mgr inż. Małgorzata Słowik, prof. Joanna Majerczak, prof. Jerzy A. Żołądź – kierownik Katedry, dr hab. Marcin Grandys, profesor UJ, dr Justyna Zapart-Bukowska
byłby jednak możliwy bez znakomitych dokonań trzech wybitnych uczonych: prof. Per-Olofa Astranda (1922–2015), prof. Bengta Saltina (1935–2014) i prof. Johna Holloszego (1933–2018) wraz z zespołami. Ich odkrycia dotyczące czynników warunkujących wydolność fizyczną człowieka, w tym wydolność układu krążenia, metabolizmu mięśni i adaptacji mięśni do treningu fizycznego, stanowią podstawę dzisiejszej fizjologii wysiłku. W światowej nauce o fizjologii wysiłku bez trudu odnajdziemy również polski ślad, a to głównie za sprawą dokonań prof. Włodzimierza Mozołowskiego (1895–1975) – ucznia prof. Jakuba Karola Parnasa (1884–1949), prof. Włodzimierza Missiuro (1892–1967) oraz zespołu prof. Stanisława Kozłowskiego (1927–1986). Należy również pamiętać o znaczących pracach biochemika wysiłku prof. Jerzego Popinigisa (1936–2003), ucznia prof. Mozołowskiego, dotyczących bioenergetyki mitochondriów. W ostatnich kilku dekadach obserwujemy dynamiczny wzrost popularności fizjologii wysiłku, ponieważ trening fizyczny przestał być domeną jedynie ludzi zdrowych czy sportowców wyczy-
nowych, lecz zaczął być postrzegany jako nieodzowny element zdrowego stylu życia oraz składnik prewencji i terapii w wielu schorzeniach. Fizjologia wysiłku fizycznego człowieka nauczana jest obecnie na większości renomowanych uniwersytetów na świecie. Dostrzegając rosnące znaczenie fizjologii wysiłku we współczesnej medycynie, Uniwersytet Jagielloński, uchwałą Senatu z dnia 26 października 2021, powołał Katedrę Fizjologii Wysiłku i Bioenergetyki Mięśni na Wydziale Nauk o Zdrowiu UJ CM, z siedzibą przy ul. Skawińskiej 8 w Krakowie. Kierownikiem Katedry został prof. Jerzy A. Żołądź. Zainteresowania naukowe pracowników nowo powołanej katedry dotyczą czynników warunkujących wydolność fizyczną człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów konsumpcji tlenu w organizmie człowieka w spoczynku i w wysiłku. Ważne miejsce zajmują kwestie regulacji energetyki mięśni, przyczyn ich zmęczenia, reakcji hormonalnych na wysiłek fizyczny, uwalniania neurotrofin w wysiłku fizycznym oraz adaptacji mięśni szkieletowych i śródbłonka naczyniowego do wysiłku