Jak szwedzki kalendarz runiczny pomagał uniknąć kary za pracę w dni świąteczne?
M. Claréus/Riksantikvarieämbetet / https://sokisamlingar.sormlandsmuseum.se/objects/c24-366030/
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego można zobaczyć niezwykły kalendarz wieczny, wykonany w Szwecji na początku XVIII wieku. Wygląda dość prosto – jak drewniany miecz o okrągłym jelcu i topornej rękojeści. Zamiast głowni ma kantówkę, zwężającą się od jelca ku końcowi, zwieńczoną metalową skuwką. Na głowni naniesione są dziwne znaki runiczne szwedzkiego pisma futharku młodszego. W niektórych zagłębieniach widoczne są czerwone znaczenia – czyżby krew? Niezupełnie, to czerwona farba, na bazie minii żelaznej. Miało to znaczenie symboliczne. Dla właściwego posługiwania się runami niezbędne były trzy umiejętności: opanowanie pojedynczych znaków, poznanie wartości magicznej znaków i układanych z nich słów oraz Użycie kalendarza runicznego, Olaus Magnus, Historia de gentibus septentrionalibus; Uppsala 1555 barwienie ich za pomocą farby z nich ma znaczenie, mają powstali ludzie – z dwóch kłód wyrzulub krwi. też swoją moc. Charaktery- conych przez morze powstali kobieta Wedle legend staronordycstyczny, kanciasty wygląd i mężczyzna. kich runy były darem Odyna Kalendarz wykonano, używając liter i przewaga linii prostych – naczelnego boga z panteonu wynikają z tego, że używano futharku młodszego. Nazwa pochodzi bóstw mitologii skandynawich głównie do rycia napisów od pierwszych liter alfabetu: Fehu (boskiej, Wszechojca. Odyn był w drewnie, metalu lub kamie- gactwo), Uruz (tur), Þurisaz (Thurisaz władcą runów, jednak nie niu. Szczególne znaczenie – olbrzym, zła moc), Ansuz (bóg), Raidō przyszło mu to łatwo. Była to mają runy wyryte w drewnie, (wyprawa, wóz) i Kenaz (pochodnia, część wiedzy i mądrości, którą gdyż staronordycki Wszech- choroba, rana). Najstarszą formą alfazdobył kosztem olbrzymiej świat ma właśnie postać betu runicznego ogólnogermańskiego ofiary. Poświęcił własne oko, Yggdrasila – drzewa, na któ- był futhark starszy (od II do VIII wieku złożył również samoofiarę. rego gałęziach zawieszone naszej ery), składający się z 24 liter. Ofiary z ludzi i zwierząt skłasą różne światy (w sumie jest Ewoluowanie języka doprowadziło w IX dano w świętym gaju w Gamla ich dziewięć): Muspellheim wieku do powstania futharku młodszego, Uppsali (czyli Starej Uppsali (kraina ognia), Asgard (niebo składającego się zaledwie z 16 liter, ale w Szwecji). Wieszano je na bogów), Ljosalfheim (kraina za to o wiele bardziej skomplikowanego drzewie i przebijano dzidą. duchów światła), Vanaheim w odczycie. Do tego niektóre litery zapiSamoofiara Odyna polegała (kraina duchów wody), Mid- sywano w lustrzanym odbiciu: zarówno na tym, że sam przebił sobie gard (kraina ludzi), Jotunhe- w odbiciu pionowym (prawe – lewe), jak bok włócznią i powiesił się na im (kraina gigantów), Svartal- i poziomym (góra – dół). świętym drzewie – jesionie Czym jest zatem wieczny kalendarz? fheim (kraina duchów nocy), Yggdrasill. Przez dziewięć dni Hellheim (kraina zmarłych) Bazuje na kalendarzu juliańskim, ale i nocy, w mękach, pojął znaNajstarszy znany i Nifelheim (kraina lodu, zim- poszczególne informacje zapisano w nim czenie życia i śmierci, poznał kalendarz typu runstav i pojął też runy. Bo runy to nie z Nyköping Erkännande, na i mgły, rodzaj najniższego przy użyciu pisma runicznego – stąd naze światów). Z drewna też zwa „runstav” (ze szwedzkiego „runiczny dela lika (CC BY-SA) tylko znaki alfabetu – każdy
106
ALMA MATER nr 233
Domena publiczna
W