Liberatura w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej
98
ALMA MATER nr 233
Katarzyna Bazarnik i Zenon Fajfer, Oka-leczenie
Michał Worgacz
yjemy w świecie na wpół wirtualnym, w którym coraz więcej obszarów przybiera formę cyfrową. Procesy te widoczne są także w sferze kultury: obróbce cyfrowej poddawane są stare filmy i nagrania muzyczne, galerie malarstwa proponują wirtualne zwiedzanie, filharmonie i teatry prezentują swoje występy on-line, dzięki postępującej digitalizacji ułatwiony został dostęp do zabytków piśmiennictwa i rzadkich druków. Realia pandemii to zjawisko tylko nasiliły. Dziedziną, w której proces ten dokonuje się szczególnie dynamicznie, jest książka. Po kilkusetletniej epoce druku, za sprawą internetu, tekst ewoluuje na naszych oczach w byt pozaksiążkowy, a sama książka wchodzi w kolejny etap remediacji, coraz częściej przybierając formę e-booka, audiobooka czy hipertekstu. Technologiczny przełom, którego jesteśmy świadkami, doprowadził do przełomu w kulturze, porównywalnego ze zmianami wywołanymi przez wynalazek Gutenberga. Skoro tekst wydaje się nie potrzebować już materialnej książki, zagrożone wyginięciem mogą poczuć się także biblioteki, coraz częściej przekształcające się w instytucje kultury o programie szerszym niż tylko wypożyczalnia. Nietrudno sobie wyobrazić sytuację, kiedy w nieodległej przyszłości ogromne połacie zadrukowanego papieru zastąpione zostaną przez niewielkich rozmiarów czytniki o niemal nieskończonej pojemności. Istnieją jednak dzieła, które opierają się digitalizacji, przemawiając do czytelnika nie tylko poprzez słowo, ale również formą edytorską, integralnie powiązaną z tekstem. To przypadek utworów zaliczanych do liberatury. Liberatura to taki typ literatury, w którym tekst i materialna forma książki tworzą organiczną całość. Nazwa tego gatunku, ukuta od łacińskiego liber (książka, wolny), sygnalizuje, że poeta czy pisarz może nadać książce dowolny wygląd, kształtując jej formę na równi z warstwą słowną. Mimo że pierwszą pozycją określoną tym mianem był trójksiąg Oka-leczenie Zenona
Katarzyna Bazarnik, Zenon Fajfer
Ż
Laurence Sterne, Tristram Shandy (wyd. 1802)