INTELIGENTNE PROJEKTY PRZYSZŁOŚCI oktor habilitowana Renata Wietecha-Posłuszny, profesor UJ, oraz dr Monika Marcinkowska dołączyły do grona wyróżnionych Polską Nagrodą Inteligentnego Rozwoju 2020 w kategorii naukowiec przyszłości, przyznawaną od pięciu lat przez Centrum Inteligentnego Rozwoju autorom innowacji technologicznych i społecznych mających w przyszłości szansę zrewolucjonizować gospodarkę i poprawić standard życia ludzi. Laureatka pracuje w Zakładzie Chemii Analitycznej UJ. Nagrodę otrzymała w szczególności za realizację projektów: „Toksykinetyka ksenobiotyków w ludzkich tkankach: zintegrowane badania nad zachowaniem substancji psychoaktywnych w szpiku kostnym i alternatywnych materiałach sekcyjnych” (NCN, Sonata Bis 6), „Tabletki gwałtu jako wyzwanie społeczne i analityczne – opracowanie metodologii szybkiego wykrywania substancji psychotropowych w pigułkach gwałtu oraz materiale biologicznym pobranym od ofiar” (NCN, Preludium Bis 1) oraz „Wykorzystanie nowoczesnego instrumentarium analitycznego dla potrzeb zwalczania przestępstw przeciwko dokumentom”. Pierwszy z projektów ma na celu rozwój wiedzy o obecności różnego rodzaju substancji psychoaktywnych w ludzkim szpiku kostnym. – Na podstawie znajomości właściwości danej substancji psychoaktywnej, takiej jak, na przykład, hydrofobowość, możliwe jest wyciąganie ogólnych wniosków o jej zachowaniu w szpiku, jednakże nie zawsze jest możliwe trafne przewidzenie, które związki będą przechodzić z krwi do szpiku i czy istnieje korelacja między stężeniami w tych tkankach. Jest to spowodowane brakiem wiedzy o mechanizmach przenikania związków do szpiku, a także ich dystrybucji w tej tkance oraz późniejszych przemianach. W czasie trwania projektu zostanie przebadana duża liczba przypadków, co pozwoli na wyjaśnienie zachowania badanych związków w szpiku – wyjaśnia laureatka. Projekt został podzielony na cztery części. Pierwszą z nich jest analiza rozmieszczenia ksenobiotyków w szpiku
68
ALMA MATER nr 220–221
pochodzącym z prawej i lewej kości biodrowej, mostka i żebra. Uzyskane wyniki są porównywane w celu ustalenia, czy któreś kości są lepsze do analizy toksykologicznej niż inne i jaki jest w nich mechanizm przenikania tych związków z krwi do
nego UJ prowadzi badania mające na celu opracowanie nowych pochodnych leków dostosowanych do potrzeb terapii przeciwudarowej. Jest absolwentką Collegium Medicum UJ, a stopień doktora nauk chemicznych i inżynierii chemicznej uzyskała
Dr hab. Renata Wietecha-Posłuszny, profesor UJ
Dr Monika Marcinkowska
szpiku. Drugi etap to badanie korelacji pomiędzy stężeniem ksenobiotyków we krwi i w każdym badanym rodzaju szpiku oraz pomiędzy ciałem szklistym oka i każdym badanym rodzajem szpiku. – Jeśli taka korelacja będzie występowała, możliwe będzie wnioskowanie o stężeniu ksenobiotyków we krwi na podstawie badań szpiku. Wyciągnięte wnioski będą szczególnie ważne w sytuacjach, gdy krew nie będzie dostępna do badań, na przykład w przypadku ekshumacji lub katastrofy – mówi dr hab. Renata Wietecha-Posłuszny, profesor UJ. W kolejnym etapie nastąpi sprawdzenie trwałości ksenobiotyków w próbkach szpiku w czasie przechowywania ich w temperaturze –20 stopni Celsjusza, po tygodniu, miesiącu i roku. – Ostatnim celem jest analiza metabolitów badanych związków, mogących występować w sekcyjnym materiale biologicznym. Do tego celu zostanie wykorzystane specjalne oprogramowanie, symulujące różne przekształcenia mogące zachodzić w organizmie – mówi profesor, wyrażając nadzieję, że uzyskane wyniki zachęcą inne grupy badawcze do zajmowania się szpikiem w kontekście badań toksykologiczno-sądowych (www. ncn.gov.pl). Doktor Monika Marcinkowska z Zakładu Chemii Leków Wydziału Farmaceutycz-
w 2009 roku na Politechnice w Mediolanie. Jest stypendystką programu Erasmus, Marie Curie Fellowship i Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Kapituła nagrodziła ją za projekty: „Ocena potencjału terapeutycznego nowych pozytywnych allosterycznych modulatorów receptora GABA-A w udarze niedokrwiennym mózgu” (Sonata Bis) oraz „Synteza i badania farmakologiczne nowych pochodnych benzizoksazolopropylopirolidyny jako wielofunkcyjnych ligandów o potencjalnych właściwościach prokognitywnych i przeciwpsychotycznych” (Sonata). Udar niedokrwienny mózgu jest jedną z najczęstszych przyczyn przedwczesnych zgonów w Unii Europejskiej oraz powodem długotrwałej niepełnosprawności i kalectwa wśród osób dorosłych. Tylko co czwarty chory wraca do aktywności zawodowej, reszta wymaga kosztownej rehabilitacji. Jak wyjaśnia laureatka, pomimo ogromnych inwestycji i wysiłków badawczych do tej pory nie udało się opracować skutecznej farmakoterapii stosowanej w rekonwalescencji po udarze. Istnieje zatem ogromna potrzeba poszukiwania nowych, skutecznych rozwiązań terapeutycznych. – Udar niedokrwienny mózgu powstaje w wyniku zablokowania przepływu krwi w naczyniu mózgowym.
Fot. www.uj.edu.pl
D