Құранның кейбір аяттарында «Алланың көз алдында», «Алланың қолы олардың қолдарының үстінде» деген секілді тіркестер қолданылған. Сондай-ақ «Адам ұрпақтарының жүректерінің бәрі Алланың екі саусағының арасында тұрады..» деген хадистерді де кездестіреміз. Көз, қол, саусақ секілді белгілі бір ағзаны бейнелейтін сөздерді қалай түсінген жөн? Соңғы кездері бұл тақырып мұсылмандар арасында қызу тартысқа себеп болуда. Тартыстың аяғы әртүрлі түсінбеушілік пен бөлінушілікке соқтырып жатады. Осының ара-жігін ажыратып берсеңіз. Сауалыңызға жауап бермес бұрын Алла Тағалаға деген сенімге қатысты мынандай негіздерді айта кеткенді жөн көріп отырмын. Алла Тағаланы ақылмен толық түсіну мүмкін емес. Өйткені Алла Тағала шексіз, ал адамның ақылымен қоса басқа да қабілеттері де шектеулі. Міне, сондықтан Әбу Бәкір (р.а.): «Алла Тағаланы толық қамтып түсіне алмауыңды мойындауың – оны толық түсінгенің» деген. Әсілінде, адам не нәрсені де мына өмірде өзі көрген, білген нәселерімен салыстырып барып ұғынып жатады. Алайда ғұламалар «Ақылға салып қалай пайымдасаң да Алла бәрібір одан өзгеше» деп ескерткен. Осы себепті әһлі сүннет ғұламалары Аллаға «Мұхалафатул лилхауадис» деген ерекше сипат таңған. Мұның мәні: Алла Тағала кейіннен жаратылғандардан өзгеше, олардың ешқайсысына ұқсамайды дегенді білдіреді. Бұл негіз Құранның: «Оған (Аллаға) еш нәрсе ұқсамайды»135[1], «Алла Тағаланың еш теңдесі жоқ»136[2] деген секілді аяттарынан алынған. Иә, Алла Тағалаға жаратылғандардың ешқайсысы ұқсамайды. Алла Тағаланың бар болуының белгілі бір бастауы жоқ – әзали, соңы жоқ – мәңгі. Алла Тағала жаратады, бірақ жарату үшін қолды да, басқа құралды да қажет етпейді. Бұл теңдессіз құдірет Құранда былай деп түсіндірілген: «Бір нәрсені қаласа, Оның бұйрығы «Бол!» деу ғана. Сонда әлгі нәрсе дереу бола кетеді»137[3]. Алла Тағала көреді әрі естиді. Алайда Оның көруі мен естуі белгілі бір ағзаға не құралға тәуелді емес. Аллаға мекен мен заманның да ықпалы жүрмейді, себебі, бұлар кейіннен жаратылған. Ал Алла Тағала мекен де, уақыт та жоқ кезде бар еді. Түптеп келгенде, мекен мен заманның өзі Алла Тағаланың билігіндегі нәрселер. Құранның: «Көктегілер мен жердегілер кімге тиесілі? – деп айт. Оларға бәрі Алланікі – дегін»138[4] деген аяты мекеннің де, оның ішіндегілердің де Алланың иелігінде екендігін білдіреді. Хазірет Әли: «Алла Тағала Аршты өзіне мекен үшін емес, керісінше құдіретін паш ету үшін жаратты», «Алла Тағала мекен жоқ кезде де бар еді. Ол бұрын қалай болса, қазір де дәл солай»139[5] деп, Аллаға мекен тән еместігін білдірген. Хужжатул-Ислам Әбу Жәғфар әт-Тахауи өзінің мәшһүр «Тахауия ақидасында» былай дейді: «Алла Тағала шектеуліліктен, тіректер мен ағзалардан, құралдардан пәк. Оны кейіннен жаратылғандар тәрізді алты жақ (оң, сол, алдыңғы, артқы, жоғарғы, төменгі жақтар) қамтымайды»140[6]. Абай бір өлеңінде Алланың мекенсіздігін меңзеп былай деген: «Мекен берген халық қылған Ол Лә мәкан, Түп иесін көксемей бола ма екен? Және оған қайтпақсың оны ойламай,
135[1] «Шура» сүресі, 11-аят. 136[2] «Ықылас» сүресі, 4-аят. 137[3] «Иасин» сүресі, 82-аят. 138[4] 139[5] Абдул-Қаһир әл-Бағдади, әл-Фарқу бәйнәл фирақ, 234-бет, «әл-Мактабатуль асрия» баспасы, СайдаБейрут, 2004 ж. 140[6] Әби Хафсин Сиражиддин Умар ибн Исхақ әл-Ғазнауий әл-Һинди, Шархул ақидати әл-имамит-Тахауий, 88-бет. «Дәрул-Караз» баспасы, Каир, 2009 ж.