JK # 26 (2002)

Botues: Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” - New York New York. Viti 7 Nr # 26 Çmimi $3.00

“Quo vadis Domine...”

Jeta Katt olike

2

PRILL - QERSHOR 2002

Shën Pjetri e Shën Pali Dy Shtylla të Kishës së Krishtit Dom Pjetër Popaj (faqe 3)

Memorandum (faqe 17)

The Soul nga ALAN ROSS, MD (faqe 18) The Future of Albanian Nation Simon Vukel (faqe 19-20)

Darkë madhështore e Kishës "Zoja e Shkodrës" në New York Organizuar nga famullitari Dom Pjetër Popaj dhe Këshilli i Kishës (faqe 4-6)

“Quo vadis Domine...”

“Ku shkon O Zotëri...”

Simpozium në Qendrën "Nënë Tereza" pranë Kishës "Zoja e Shkodrës" në New York (faqe 7-11) Karnaval në Hartsdale Qëndra Nëna Terezë Fotoreportazh (faqe 12) Drejtor i përgjithshëm:

Dom Pjetër A. Popaj

Kryeredaktor:

Mark K. Shkreli

Redaktor i anglishtes:

Simon Vukel

Reklamat:

Prenk Curanaj Rosa Smajlaj

Redaktor teknik:

Ismer Mjeku

KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Prenk Curanaj • Luigj Çekaj Linda Gojçaj • Tonin Mirakaj • Mark Shkreli Martin Smajlaj • Rosa Smajlaj • Lekë Vataj Palokë Vulaj Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohën redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Why immigrants love America Dinesh D`Souza (faqe 21 ) Epoka e Gjergj Kastriot Skënderbeut (faqe 22-24) Pedagogu Luigj Gurakuqi dhe Abetaret e tij Dr. Njazi Kazazi (faqe 24) Pasuria gjuhësore në "Kanunin e Lekë Dugagjinit" Prof. As. Dr. David Luka (faqe 24) Kërkime rreth terminologjisë biblike në përqasje me leksikun e autorëve të vjetër të Veriut Fran Luli (faqe 24) Refleksione rreth librit: "Engjëll vuajtje dhe shpresë" Tomë Mrijaj (faqe 24)

Ti je Kefë, Pjetër, Shkëmb...

Mark K. Shkreli (faqe 13-16)

Recension i tri veprave të fratit shqiptar Zef Pllumi Ardian Ndreca (faqe 34) Poezi Alfons Dovana (faqe 38) Demografi (faqe 40)

Abonohuni në Jeta Katolike Boton: Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

Abonimi për 1 vit në SHBA .......................$20 Abonimi jashtë SHBA-ve ...........................$40

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra

www.AlbChurch.com

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

E-Mail: Mark@albchurch.com

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

3

Shën Pjetri e Shën Pali Dy Shtylla të Kishës së Krishtit Prej fillimit Apostujt Pjetri dhe Pali kanë qënë të nderuar prej Kishës dhe kanë pasur influence mbi anëtarët e saj.

Jezu Krishti e bën Pjetrin udhëheqësin e Kishës së Tij mbi tokë.

Aktiviteti i tij kryesor ishte në mesin e judenjve.

Pali ka qenë më i fundit ndër apostuj. Ai u konvertua prej Zotit në udhëtim për Damask. Ai u quante apostulli i gjentilëve duke u bërë dëshmitar i Kishtit nëpër Përandorinë Romake që ishte pagane.

Këto dy shtylla të Kishës janë nderuar së bashku, sigurisht për ndryshimet dhe ngjajshmëritë e karaktereve të njërit e të tjetrit. Në tekstet liturgjike të festës së tyre theksohet rëndësia e funksionit të tyre sikur apostuj dhe dashuria e tyre përsonale për Krishtin.

Kur Jezu Krishti ia jep autoritetin Pjetrit sikur shkëmb i themelit të Kishës, dhe çelsat e Mbretërisë së Qiellit duket e pa imagjinuar. Jezu Krishti lë një përgjegjësi të jashtzakonshme në duar të Pjetrit. Detyra e Pjetrit është me e udhëheqë, me mbikqyrë suksesin e veprimtarisë shëlbimtare të Krishtit.

Megjithëse Pjetri nuk ishte shumë i durueshëm dhe i qëndrueshëm, prap se prap Zoti e zgjedhë për këtë detyrë. Një ditë Jezusi e paralajmëron vdekjen e vet dhe Pjetri menjëherë reagon "Prite Zot" e Jezusi e qorton rëndë. Por më vonë i njëjti Pjetër i bje mohit tri herë Jezusit.

Pali gjithashtu dërgohet për një mision të rëndë. Predikimet e tija përfshinin një sipërfaqe shumë të madhe, prej Jerusalemit e deri në Romë.

Komunikimi i asaj kohe nuk ka qenë i

zhvilluar sikur sot. Shumica e udhëtimeve të tija janë bërë në këmbë. Merre me mend, ai ka kaluar nëpër Jerusalem, Siri, Liban, Turqi, Greqi, Iliri, e deri në Romë. Në të gjitha këto vënde ka nisë e

DOM PJETËR POPAJ

zhvilluar komunitete të krishtera përmes predikimeve të tija.

Pali në fillim ishte kundra Kishës së Krishtit, më vonë, me konvertimin e tij, bëhet shtylla e Kishës së Krishtit.

Pjetrin e kishte zgjedhur Krishti për kryetar të Kishës, kurse Palin e kishte dërguar si misionar për të predikuar dhe formuar Kishën që do ta udhëhiqte Pjetri.

Shifet qartë se funksionet e këtyre dy shenjtërve kanë qenë të përcaktuara prej Zotit dhe këta qëndruan besnikë deri në fund. Të përforcuar në fe ata ishin të vetdijshëm se e kishin Krishtin Zot me vete dhe që Ai i lumi që kujdesohej për ta gjithmonë. Ndërsa Pjetri ishte i burgosur, i lidhur në pranga, dyert të mbyllura me shula e hekura, e i siguruar prej rojtarve të burgut, Zoti e dërgon Engjëllin për ta liruar Pjetrin. Pali gjithashtu thekson se Zotin e kam pranë vetës që më jep forcë dhe Ai do të vijojë të më shpëtojë prej çdo së keqëje.

Në veprimtarin e tyre tregohet kualiteti i besimit. Pjetri ishte i pari që e njohi Jezusin sikur Mesia, Biri i Zotit të gjallë. Pali gjithashtu deklaron se e kam mbajtur fenë. Atëherë vazhdon, se kur të gjithë më braktisnin kisha besimin dhe dashurin për Krishtin si burim të ujrave të freskëta që më jepnin forcë e qëndresë në vuajtje. Feja e gjallë e Pjetrit dhe feja e shkëlqyeshme e Palit kanë qenë veprimtaritë e Zotit në ta.

Ne mund të themi se Zoti ka

rrezikuar planin e vet duke e besuar atë në duart e njerëzve. Por në të njëjtën kohë nuk duhet harruar se Ai i Lumi ka qenë autori i suksesit të veprimtarisë së apostujve dhe udhëheqësi i vërtetë i Kishës. Apostujt nuk e kishin dijeninë as fenë prej vetit por prej Zotit që ua kishte dhënë si dhuratë. Ata vetëm që janë përgjigjë me bindje të plotë thirrjes së Zotit.

Sikur Pjetri e Pali edhe ne duhet vënë re disa gjëra në jetën tonë. Më së pari thirrja e tyre është e ngjajshme me thirrjen tonë. Besnikërija e jonë ndaj thirrjes së Zotit duhet për të dalur e shkylqyeshme sikur e Pjetrit e Palit. Të gjithë të krishterët përsonalisht janë të shëndritur me sakramente në dijeni për Krishtin. Çdo njërit i është dhënë një rol i pazëvendsueshëm në historinë e Kishës. Nuk ka rëndësi madhësia e këtij roli, por që çdo njëri të kryejë detyrën e vet për zhvillimin e Mbretërisë së Zotit mbi tokë.

Kështu pra çdo i krishter duhet t'ju përngjajë apostujve.

Pjetri e Pali e njihnin rolin e tyre. Ata ishin të vetdijshëm se i kishte zgjedhur Zoti dhe që Ai do t'i mbajë gjithmonë në kujdesin e vet. Dhe kështu ata qëndruan besnikë deri në fund.

Ne duhet të lutemi që, me ndërmjetësinë e Pjetrit e Palit, Kisha e Krishtit të ripërtrihet në çdo vend të botës.

Andaj çdo i krishter, sikur këta dy Apostuj, ta dëshmojë fenë e besimin në Krishtin, me gatishmëri t'i përgjigjët thirrjes së tyre dhe të qëndrojë besnik deri në fund.

Amen.

4

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Darkë madhështore e kishës "Zoja e Shkodrës" në Eastwood Manor” New York, Organizuar nga famullitari Dom Pjetër Popaj dhe Këshilli i Kishës Nga: Tomë Mrijaj e Klajd Kapinova Foto: Mark K. Shkreli

“Zoja e Shkodrës, një nënë mbrojtëse e kujdeshme për bijtë e vet”

Dhjetë minuta me makinë dhe ne u gjendem pranë restorantit luksoz "Eastwood Manor". Ora 5:30 PM dhe për disa minuta ne nisëm të japim me autograf miqve dhe dashamirësve monografinë e fundit si bashkëautorë: "Dom Anton Kçira shërbestar i Zotit e i Atdheut". Kishim një gëzim të dyfishtë, mbasi do të merrnim pjesë në këtë darkë festive që Kisha e "Zojës së Shkodrës" nën drejtimin e meshtarit të nderuar dhe përkushtuar në "Fe e Atdhe" Dom Pjetër Popaj kishte organizuar për të gëzuar familjen e madhe të famullisë sonë.

Tashmë në kalendarët e përvitshme fetarë të Kishës "Zoja e Shkodrës" në New York, data 25 prill është e shënuar si festa tradicionale e rëndësishme për të gjithë besimtarët katolikë shqiptaro-amerikanë.

Një traditë që tabanin e ka shumë dekada më parë. Festa tradicionale e përvitshme fil-

jtëses ndër shekuj të besimtarëve katolikë.

Buzëqeshje, shtrëngim duarsh, blice që ndriçonin fytyrat e qeshura të familjeve shqiptare, pranë sofrave shqiptare, ishin ritet që përsëriteshin çdo 28 prill mes shqiptarëve besimtarë. Një sallë tipike e stilit antik dhe modern amerikan, kishte miq të e zakonshëm shqiptaro-amerikanë, të cilët mblidheshin në sofren e madhe festive kushtuar pajtores së famullisë shqiptare në New York.

Dom Nikolini bën lutjen dhe bekimin

Dom Pjetri duke mbajtur fjalen e rastit

loi të kremtohej me themelimin e Qendrës Katolike nga Dr. Mons. Zef Oroshi (19121989), për të vijuar më pas nga ish-famullitari i Kishës "Zoja e Shkodrës", sot arqipeshkëvi i nderuar imzot Rrok Mirdita pranë Arqipeshkëvisë Durrës-Tiranë në Shqipëri dhe pas tij vijoi Dom Pjetër Popaj.

Të rinj e të reja, të moshuar, gra dhe fëmijë, ndjenin një gëzim të brendshëm shpirtëror, mbasi në këtë ditë të shenjtë ata së bashku do të kremtonin festën e "Zojës së Shkodrës", nënës pajtore të famullisë.

Një shi i butë, nisi të përkdhelur njerëzit që zbrisnin nga makinat e tyre me gëzimin e bashkimit të të gjithë shqiptarëve pranë "Nanës së Këshillit të Mirë", mbro-

Mark K. Shkreli, kryeredaktori i revistës fetaro-kulturore "Jeta Katolike" në New York, ishte shumë aktiv, dhe çdo minutë shihej tek fiksonte me kameren e tij çaste gëzimi dhe lumturie. Çdo gjë ishte e organizuar në mënyrë perfekte, falë ndihmës së Zojës së Bekuar, që shihte nga afër çdo lëvizje festive të bijëve të vet. Tashmë bukën e përditshme Zoti, po ia jepte të gjithë besimtarëve në sofrën e përbashkët, për t’u lutur në mirësitë e tjera që Zoti i ka dhuruar e u jep çdo ditë. Meloditë popullore, mbushnin eterin e lokalit dhe të dukej se Kosova, Shqipëria, Tivari e Ulqini, dhe trojet e tjera etnike shqiptare gjendeshin të bashkuar mes këngëve e valleve shqiptare...

Gjithnjë në zakonin e shqiptarëve ka qenë bukë, krypë e zemër për të gjithë.

Shpesh menyja tjetër që kanë kërkuar njerëzit e mbledhur në festë ka qenë muzika popullore, çiftelia, lahuta, sharkia, vallet e bukura të melosit shqiptar, humori i mprehtë i trevave të veriut, dhe mbi gjithçka minikuvendet mes njerëzve të krahinave, qyteteve e trevave etnike të gurrës së pasur e të pastër

shqiptare.Dhe tradita mbetet etnosi i vlerave që brez pas brezi përcillet nga një zonë në tjetrën dhe nga shteti në shtet. Me brishtësinë e një shqiptareje të lindur dhe rritur në SHBA Sandra Sinishtaj e mori fjalën përshëndetëse për të gjithë njerëzit e pranishëm në darkën e organizuar nga famullitari dhe Këshilli i kishës. Duke i uruar të gjithve mirëseardhjen ndër të tjera folësja tha se: "Populli shqiptar ndër shekuj ka qenë i përkushtuar ndaj krishtërimit, i cili u përqafua që në zanafillë nga stërgjyshërit tanë, u bë mburoja e të gjithëve. Për vlerat e kontributit të tij, ai zë një vend të nderuar në historinë e lavdishme të popullit shqiptar.

Përkujtimi i festës "Zoja e Shkodrës" çdo vit për të gjithë ne shqiptaro-amerikanët është kthyer në traditë dhe atë e festojnë të gjithë.

Eshtë festë që na bashkon shumë miq dhe si familje rreth famullisë. Për kremtimin e festës kemi përgatitur një program të pasur muzikor, argëtues, nga grupi i njohur "Rozafat" (vallëzime) me koreografen Irena Dushaj dhe "Kastrioti" me këngëtarët e njohur Gëzim Nika dhe Aurela Gaçe. Edhe një herë ju uroj të gjithëve gëzuar festën tonë të përbashkët dhe u mbledhshim gjithnjë në të tilla gëzime."

Të gjithë u ngritën në këmbë në shenjë respekti, krenarie dhe mirënjohje, kur tingujt e himnit amerikan dhe shqiptar kumbuan hijshëm. Më pas sikurse është kënduar gjithnjë ndër shekuj Dhurata e "Zojës së Shkodrës", u interpretua nga Fran Shala, Irena Dushaj dhe Liza Shalaj.

Sandra Sinishtaj Prezantuese

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

I emocionuar dhe i gëzuar që ishte i pranishëm mes gëzimit të besimtarëve të Kishës, meshtari Dom Nikolin Përgjini, pasi bëri bekimin dhe lutjen e darkës, ndër të tjera tha: "Kam nderin dhe kënaqësinë që gjendem mes jush, në darkën e festës së "Zojës së Shkodrës" pajtores së famullisë sonë.

Ka kaluar pothujase një vit që unë vi në famullinë tuaj për të thanë meshë. Dom Pjetri më ka krijuar kushte që unë të jem pjesëtar i mirëseardhur në famulli.

Unë ndihem sonte i gëzuar. Për këtë dua të falënderoi Dom Pjetrin, ju për mikëpritjen, lutjen për praninë, duke më ndihmuar si meshtar. Zojes së Shkodrës, Nanës pajtore të të madhit Zot, i parqesim lutjet dhe nevojat tona.

Sot pra ne si komunitet shqiptar jemi tubuar në këtë festë e natë të madhe, që Zoja e Bekuar, Zoja e Shkodrës me qenë gjithmonë pranë nesh, bekim që ne kemi shumë nevojë për të na dhënë lumninë si të krishterë të devotshëm".

Gjeto Dushaj Kryetar i Darkës Më pas fjalën e mori z. Gjeto Dushaj Krytari i Këshillit të Kishës, i cili mbajti fjalën e rastit. Ai përshkroi historinë e "Zojës së Shkodrës" ndër shekuj dhe jehonën e përkushtimin ndaj Saj që gëzon deri në ditët tona. Kryetari Dushaj, solli fakte historike, duke qenë se historia e largimit të figurës së Zojës së Shkodrës, është shumë interesante dhe kisha jonë gëzon këtë emër. Ai ndër të tjera tha: "Zoja e Shkodrës e cila është edhe "Nana e Këshillit të Mirë" mbeti simbol i devotshëm i të gjithë shqiptarëve pa marrë parasysh se cilit

besim i përkasin. Ajo është e respektuar dhe e nderuar qysh në kohërat e lashta.

Figura e Saj ishte e vendosur në kulm të elterit të Kishës dhe nderohej sikurse një engjëll i gjallë bri kalasë së Shkodrës. Në vitin 1467 iku nga Shkodra në mënyrë misterioze dhe sot është e vendosur në Bazilikën e Gennazzano-s pak kilometra larg Romës. Në atë kohë kur ushtria otomane rrethoi kalanë e Shkodrës, Ajo ndihmoi shqiptarët në rezistencën kundër ushtrisë turke. Por edhe përballë kësaj rezistence, Shkodra ra nën sundimin e tyre.

Forcat turke praktikonin shkatërrimin e kishave dhe masakrimin e popullit të zaptuar. Kur Turqia e pushtoi vendin tonë, diku me forcë dhe mënyra të tjera konvertoi në islame pjesën më të madhe të popullsisë shqiptare. Është një mister i shenjtë, se si Zoja iku dhe shtegtarët shkodranë i luteshin Zojës për ndërmjetësinë, se si figura në mënyrë të mrekullueshme po shkëputet nga muri i kishës. Ata duke e përcjellë këtë moment jashtë kishës Ajo u kthye në një yll të shndritshëm, duke kaluar kështu brigje, kodra, lumenj dhe detin Adriatik. Figura e saj humbi prej syve.

Më vonë ata mësuan se "Zoja e Shkodrës" u duk në Gennazzano, ku është edhe sot mbi elterin e kësaj kishe.

Por edhe pse iku prej Shkodre, Ajo mbeti simbol i përkujdesit për të gjithë besimtarët, duke iu gjendur në gëzime dhe hidhërime gjithë shqiptarëve.

Gjatë vuajtjeve të katolikëve në kohën e Perandorisë otomane, Ajo mbrojti dhe ruajti gjithnjë katolikët shqiptarë, u dha gjithmonë shpresë për liri. Gjatë fatkeqësive që kanë ndodhë, sikurse

ishte tërmeti shkatrrimtar i vitit 1905, bombardimi i ashpër i vitit 1940, që shkatërruan një pjesë të vogël të qytetit.

Edhe gjatë regjimit të ashpër ateist e antifetar komunist, i cili upërpoq të mohonte fenë dhe besimin tonë, shkatërroi kishat, duke përsekutuar e zhdukë klerikët katolikë, por nuk pati sukses t’i ndalojë popullit predikimin ndaj pajtores së tyre "Zojës së Shkodrës" besimin në kishën katolike.

Kështu më 1991 dhe në fillim të mijëvjeçarit të ri, jemi dëshmitarë të gjallë se si Zoja ktheu lirinë e besimit të popullit në Atdhe, ku u hapën kishat e katedralet, u shuguruan meshtarë e ipeshkëvij, të cilët po predikojnë fjalën e Krishtit".

Ligjëruesi në fund përshëndeti në emër të Këshillit të Kishës dhe në emrin e tij përsonal për sakrifica që kanë bërë e bëjnë të gjithë dita ditës në nder të "Zojës së Shkodrës" dhe ua shpërbleftë në njëmijë të mira.

Pjesmarrës në darkën e Kishës

5

6

Jeta Katt olike Tingujt e muzikës së bukur popullore i dhanë më shumë gjallëri darkës festive. U dalluan për interpretim të bukur dy këngëtarët e veshur me kostume popullore Krist Ivezaj dhe Dajana Vajushi, të cilët u duartrokitën gjatë për disa këngë popullore të kënduar dhe shoqëruar nga orkestra.

Shumë pjesëmarrës shoqëruan tingujt muzikorë me kërcime popullore. Më pas grupi "Kastrioti", i përbërë nga orkestruesit dhe këngëtarët Gëzim Nika dhe këngëtarja e njohur Aurela Gaçe, për disa orë bënë për vetë publikun.

Këngët nga kosova, motive nga Shqipëria e Veriut dhe e Mesme u duartrokitën për një kohë të gjatë dhe shpesh të pranishmit në darkën festive i shoqëronin këngëtarët e mirënjohur.

Meshtari i nderuar i Kishës "Zoja e Shkodrës" në Hartsdale Dom Pjetër Popaj, mbajti fjalimin përndëshndetës.

Ai falënderoi të gjithë të pranishmit, që kanë pasur mundësinë të marrin pjesë në këtë darkë festive.

Dom Pjetri tha se : "Është një rast i jashtëzakonshëm, nder e lavd pajtores sonë "Zoja e Shkodrës", mbasi është pajtoria e famullisë së shqiptaroamerikanëve, dhe e gjithë popullit të Christ Ivezaj dhe Diana Vajushi

Shqipërisë. Çdo familje dhe anëtar i familjes sot e ndien vetën gjithmonë të ruajtur dhe të kujdesuar nga kjo Pajtore e të gjithëve, Nana e Këshillit të Mirë e Krishtit të dashur. Çdo kryetar familje kur feston festën e shtëpisë ka dëshirë që me i pasë të gjithë anëtarët e familjes rreth

PRILL - QERSHOR 2002

Pjesmarrësit duke diskutuar në darkën e Kishës

tryezes. Edhe pse nuk i kemi të gjithë këtu prapseprapë darka është e plotë dhe kam rast të përshendetem me të gjithë. E ndiej shumë gëzimin tonë kur marrin pjesë në këtë festim të përbashkët. Kjo darkë nuk do të kishte qenë e mundur pa organizuesit e saj".

Famullitari Dom Pjetër Popaj e mbylli fjalën e tij, duke shprehur edhe një herë dëshirën e falënderimit për z.

Prekë Curanaj, për punën e tyre të shkëlqyer dhe të palodhur, për të gjithë përsonat e tjerë, sikurse edhe folësin kryesor z.

Gjeto Dushaj, Këshillin e Kishës, për pëkrahjen e tyre të vazhdueshme dhe punën e palodhshme, drejtuesen e programit S a n d r a Sinishtaj. Ai shprehu gëzimin e kënaqësinë kur sheh të rinj, të lindur në Amerikë që kanë dëshirë me folë gjuhën shqipe dhe me mbajtë traditën shqiptare.

Konkretisht ai përmendi grupi n artistik "Rozafat", e drejtuar nga koreografja Irena Dushaj, muzikantin Fran Shala i cili gjithnjë është i gatshëm për të marrë pjesë në festa të tilla të kishës dhe komunitetit tonë. Famullitari Dom

Pjetër Popaj, falënderoi të gjithë me zemër pjesëmarrësit, që janë futur në shpirtin e këtij celebrimi. Darka vijoi deri në orët e vona të mbrëmjes dhe në fund të gjithë u shpërndanë me urimin për shumë mot festën e pajtores së famullisë sonë "Zoja e Shkodrës".

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

7

Simpozium në Qendrën "Nënë Tereza" pranë Kishës "Zoja e Shkodrës" në New York “Po të mos ishte Kisha Katolike nuk e di se ç‘gjuhë do të flisnim sonte” Nga: Klajd Kapinova Po të mos ishte kisha katolike nuk e di se ç‘gjuhë do të flisnim sonte Në Harsdale të New York-ut, më 8 qershor 2002, në ora 6:00 PM, në mjediset komode të Qendres Kulturore "Nënë Tereza", pranë kishës katolike "Zoja e Shkodrës" të komunitetit shqiptaroamerikanë, u organizua Simpoziumi "Kisha në komunitetitin shqiptar". Në këtë tubim të rëndësishëm kulturoro-historik ishin të pranishëm përfaqësuesë të klerit katolik Shqiptar, Imzot Rrok Mirdita Arqipeshkëv në Arqipeshkëvinë Durrës-Tiranë dhe z/President i Konferencës Ipeshkëvnore të Shqipërisë, famullitari mikpritës i kishës "Zoja e Shkodrës" i përndershmi Dom Pjetër Popaj, Dom Nikolin Përgjini, si dhe studiues, intelektualë, besimtarë dhe të rinj dhe të reja të komunitetit.

Organizatore e Simpoziumit ishte "The

Dom Pjetër Popaj International Club Illiriada", ndërsa sponsor z. Prenk Curanaj.

Bekimin e Simpoziumit e bëri meshtari Dom Nikolin Pergjini. Më pas u këndua "Hymni i Zojës së Shkodrës" të kënduar nga z. Fran Shala dhe bija e tij Liza Shala, e cila me plot emocione u shoqërua nga të gjithë të pranishmit.

Kordinatori i mbrëmjes, z. Artan Dibra i dha fjalën kryetarit të Këshillit të Kishës, z. Gjeto Dushaj, i cili, pasi falënderoi pjesëmarrësit, u ndal në rolin

Imzot Rrok Mirdita dhe Dom Pjeter Popaj e kishës katolike gjatë historisë. Që në hyrje të kumtesës së tij diskutanti Gjeto Dushaj argumentoi me burime historike faktin se "...Gjatë gjithë furtunave të kohës, Kisha Katolike qëndroi e fortë në pararojë të qendresës për të ruajtur vlerat dhe virtytet kombëtare. Pas 500 vjetësh të sundimit turk, pas 50 vjetësh të sundimit ateist komunist, i cili në mënyrën më barbare përsekutoi, torturoi dhe u mundua të zhdukë klerin katolik, nuk mundi të shuhet drita kristiane, pasi atë e mbajtën ndezur ilegalisht meshtarët e përkushtuar". Më pas referuesi Dushaj, në mënyrë të përmbledhur dhe me fakte të hulumtuara me kujdes nga Shqipëria, u ndal në fjalën e tij në ringritjen e kishës pas rrëzimit të komunizmit, ku meritë të veçantë ka Arpeshkvi i Durrës-Tiranës, Imzot Rrok Mirdita, ish-famullitar i Kishës "Zoja e Shkodrës" në New York.

Anëtari i grupit organizator "The International Club Illiriada", të Simpoziumit z. Artan Dibra, lexoi disa nga përshëndetjet drejtuar Simpoziumit, nga Atë Zef Pllumi, drejtor i botimit Françeskan në Shqipëri, z. Richard Lukaj, kryetar i Bordit të Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, z.

Adelina Marku, gazetare nga Shkupi, z.

Donika Krasniqi nga Prishtina, Spiro Curra nga Tirana, Tatjana Gerozina, presidente e Fondacionit "Euro

Shqiptar" në Sofje, Giovanni Pessota, drejtor i "Aleancës Rinore Italiane", Stefani Hajne, Fondacioni "Për Miratimin Europian", Gjystinë Boleski, Fondacioni "Për Kulturë Demokratike" në Varshavë etj.

Bardhyl Ukcamaj Drejtori i Qendrës Kulturore "Nënë Tereza" pranë Kishës z. Prenk Curanaj përshëndeti të pranishmit dhe përgëzoi "The International Club Illiriada", për kontributin e dhënë për realizimin e Simpoziumit.

Publicisti dhe veprimtar i njohur i komunitetit z. Niko Kirka, foli për emancipimin dhe ringritjen shpirtërore të shqiptarëve, të cilët, sipas tij, shkojnë në harmoni me njëri-tjetrin. Ai tha, se prania e tij në këtë Simpozium me besim ortodoks dhe e shumë mysli-

8

Jeta Katt olike

manëve në këtë tubim kulturoro-historik, dëshmon për këtë harmoni shpirtërore. Vazhdimi i traditës së hershme të meshtarëve katolikë është obligim kombëtar. Më emocionoi, theksoi diskutanti z. Kirka, interpretimi i këngës "Porsi fleta e Engjëllit t’Zotit", shkruar nga "Poeti Nacional" atë Gjergj Fishta, këngë që ne të rinjtë e Shqipërisë e këndonim në vitet kur Shqipëria u pushtua nga çizmja e zezë e Italisë fashiste, si shprehje të qendresës nacionale.

Shkëlqësia e Tij, Imzot Rrok Mirdita, në kumtesën e titulluar: "Ringjallja e Kishës Katolike në Shqipëri pas komunizmit", paraqiti fakte të ripërtritjes shpirtërore të shqiptarëve, duke ndërthurur edhe opinionet e tij mbi këto dukuri pozitive që kanë ngjarë në kishën katolike të shtetit amë.

Ndër të tjera, Imzot Rrok Mirdita, tha se më është kërkuar shpesh që të flas për ringjalljen e Kishës katolike në Shqipëri pas komunizmit. Nuk e di, shfaqi dyshimin ai, nëse është e drejtë të flitet për ringjallje përderisa, siç e kemi vënë re, në Shqipëri kisha nuk kishte vdekur. Kisha vdes kur mohon të vërtetat e saj, kur tradhëton misionin e shpalljes së Ungjillit, kur harron se Dhëndërri i Saj Hyjnor është Krishti, kur përzihet me pushtetet tokësore, duke rënë në kompromis me ta, por asnjëra nga këto nuk ngjanë gjatë përsekutimit të pashoq komunist.

Imzot Mirdita gjatë kumtesës së tij, përshkoi me fakte dhe argumente historike rrugën e përgjakur të qendresës së Kishës Katolike gjatë regjimit komunist, duke vërtetuar se kisha ka dëshmuar të vërtetën në mesin e gënjeshtrës ideologjike dhe ka paguar me gjakun e bijve të vet këtë dëshmi. Në vend të ringjalljes nga një vdekje që s’ka ndodhur do të ishte mirë që të flitet për dalje të Kishës katolike në Shqipëri.

Historinë e ripërtritjës së Kishës Katolike, ai e ndau në tri faza: Faza e parë, sipas tij, përfshinë periudhën nga kremtimi i meshës së parë në publik deri në vizitën e Atit të Shenjtë më 25 prill 1993. Faza e dytë shtrihet në harkun kohor, prill 1993-29 qershor 2000, ditë në të cilën ndodhi ngjarja e shumëpritur e shugurimeve të para meshtarake në

PRILL - QERSHOR 2002

Katedralën e Shkodrës. Faza e tretë, qershor 2000 e në vazhdim.

Për fazën e parë, Imzot Mirdita konstatoi se në agimin e lirisë, Shqipëria

sipas Imzot Mirditës, shënon fazën e dytë të ecjes së kishës pas rënies së perdes së hekurt komuniste. Ati i Shenjtë, bariu i Kishës Universale, shkoi

u zgjua nga gjumi i gjatë i opiumit marksist dhe konstatoi, se ajo, që marksizmi kishte quajtur opium, domethënë feja, nuk kishte venë në gjumë kishën, por e kishte mbajtur më të zgjuar se kurrë. Katolikët që ishin lutur të mbyllur në shtëpitë e tyre dhe kishin ndryrë në thellësitë e zemrës së tyre kujtesën e ëmbël, por edhe të dhimbshme të dhjetra e dhjetra meshtarëve, të cilët diktatura, duke menduar se po i zhdukte, vetëm i kishte larë me gjakun e martirizimit dhe i kishte bërë më të shtrenjtë për besimtarët, vrapuan drejt meshtarëve, që i kishin mbijetuar shtrëngatës antifetare dhe i përqafuan mallëngjyeshëm.

në Shqipëri edhe për të shuguruar barinjtë e kishës shqiptare.

Shkëlqësia e Tij Mons. Rrok Mirdita vuri në dukje: "Atë ditë, më 25 prill 1993, jemi ndjerë më shumë se kurrë pjesë e rëndësishme e Kishës Universale. E kam përjetuar me emocion edhe në përsonin tim peshën dhe përgjegjësinë e ringjalljes së hierarkisë me shugurimin e ipeshkvinjëve. Papa foli për pranverën e Kishës së Shqipërisë pas dimrit të gjatë të përsekutimit komunist dhe shuguroi tre ipeshkëvinj që gjatë acarit të atij drimri kanë dëshmuar besnikërinë e tyre ndaj Krishtit. Këta ishin: Imzot Frano Illia, Imzot Robert Ashta, Imzot Zef Simoni, që është ipeshkëv ndihmës i Shkodrës."

Ipeshkëvi i katërt që mori shugurimin nga Ati i Shenjtë Papa Gjon Pali II, më 25 prill 1993 në Katedralën e Shën Shtjefnit në qytetin e lashtë të Shkodrës, qendër e madhe dhe e rëndësishme e devocionit në kishën katolike tash 2000 vjet, ishte Imzot Rrok Mirdita.

Në fjalën e vet ish-Presidenti i Konferencës Ipeshvnore të Shqipërisë, Mons. Mirdita, theksoi rëndësinë e kësaj vizite baritore dhe historike, duke shtuar se "Bindja ime ka qenë gjithmonë, se kjo vizitë ishte dëshmi e dëshirës së Papës për ta parë duke ecur me këmbët e veta bashkësinë shqiptare." Më pas arqipeshkvi i Durrës-Tiranës, Mons.

Nga ana e tij, Vatikani erdhi në ndihmë kishës shqiptare, që të gëzonte lirinë e brishtë të një fillimi të ri me dëshminë e gjallë të atyre që paguan me jetë ruajtjen e thesarit të fesë.

Në kumtesën e tij, Imzot Rrok Mirdita, tha se "..në Shqipëri, stafetën e jetës kishtare nuk e kemi ngulur ne, por e kemi marrë nga duart e atyre që e kanë mbrojtur me gjak dhe nuk mund të mos jemi gjithmonë e pafundësisht mirënjohës për këtë dhuratë të madhe."

Ishte pikërisht kjo arsyeja, mirënjohja, që Ati i Shënjtë bëri udhëtimin e tij të parë në Shqipëri dhe në Ballkan.

Pikërisht kjo vizitë historike,

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Mirdita, u ndal gjatë në ringritjen e strukturës shpirtërore të besimtarëve dhe vijoi me krijimin e hierarkisë kishtare.

Që më 1993 u zhvillua në Shqipëri një Konferencë Ipeshkvnore Shqiptare, e cila hodhi bazat e së ardhmes së kishës katolike shqiptare.

Ndër investimet e shumta të Kishës Katolike, referuesi, përmendi ndërtimin e kopshteve të fëmijëve, shkolla fillore, shkolla 8-vjeçare, si ajo me emrin e martirit "At Vinçenc Prennushi" në Durrës, ku studiojnë 800 nxënës, të tjera në Tiranë, në Fushë-Mamurras, një shkollë e mesme e përgjithshme "At Pjetër Meshkalla" në Shkodër nën kujdesin e Etërve Jezuitë dhe së shpejti do të ngrihen shumë të tjera.

Nën kujdesin e motrave të Nënë Terezës, është ngritur një azil për të moshuarit e braktisur në Tiranë, si dhe gjashtë shtëpi të tjera në mbarë Shqipërinë, ku u ofrohet shërbim të braktisurve. Eshtë ngritur poliambulatori "Atë Luigi Monti", themeli i spitalit të madh "Zoja e Këshillit të Mirë", që po ndërtohet në Tiranë. Nga ana tjetër komuniteti "Emanuel" ka hapur një qendër për rekuperimin e toksikodipetentëve dhe që është kthyer në një qendër të rëndësishme. Në Vaqar të Tiranës, është ngritur shkolla profesionale "Don Bosko", qendra profesionale "Maria Mozzarelo" të Bijave të Marisë Ndihmëtare etj.

Më pas Arqipeshkëvi i ftuar në Simpozium, tregoi se emërimi i tij si

9

pyetje të ndryshme. Studiuesi dhe publicisti Klajd Kapinova bëri disa pyetje interesante. Kështu, pyetjes se çfarë po bëhet për ndërtimin e një monumenti në kujtim të martirëve të katoliçizmit, Mons. Mirdita u përgjigj, se deri tani nuk ka pasur asnjë projekt dhe ide për këtë gjë. Ndërsa pyetjes tjetër për ecurinë e procedurave mbi shenjtërimin e klerikëve martirë, ai tha se është mbledhur materiali, është bërë kategorizimi i tij dhe priten hapa të mëtejshëm. Me interes u prit nga pjesëmarrësit e Simpoziumit pyetja për fazën në të cilën ndodhet procesi për beatifikimin e humanistes së madhe mbarëbotërore Nënë Tereza. Përsa i përket procesit të shenjtërimit të Nënë Terezës, është mbledhur materiali dhe Komisioni Special, i përbërë nga 12 përsona, raportin e ka dorëzuar që prej dy muajsh në Vatikan. Puna e bërë pritet të kurorëzohet. Nuk mund të jap një kohë të saktë, por them se Shënjtërimi do të jetë më i shpejtë se ç’mendojmë ne. Anëtari i bordit të "The International Club Illiriada", z. Alban Pepa, shtroi pyetjen mbi rolin që luan Kisha Katolike në Shqipëri për pajtimin e gjaqeve, kësaj dukurie që pikon gjak ndër shekuj në atdhe. Imzot Mirdita dha këtë përgjigje: "është i njohur roli i kishës në pajtimin e gjaqeve. Në fillim të shekulli XX ka qenë organizuar në Shqipëri (Shkodër) një mision, "Misioni Shëtitës", si pajtimtar, i cili ka shkuar në vendngujimet dhe ka realizuar pajtimin e gjaqeve. është në natyrën e kishës për të pajtuar,

Pjesmarresit ne Simpozium ipeshkëv, është komunikuar në dhjetorin e vitit 1992, kur në Shqipëri, rilindja fetare e social-politike po përjetonin rilindjen e madhe. Ai përshkoi hapat e zhvillimit fetar të dioqezës dhe vështirësitë që kapërceu në riorganizimin e asaj që nuk ekzistonte nga që komunizmi gjithçka qe përpjekur ta varroste. Shembulli i fundit është ngritja e Katedralës në Tiranë. Ligjëruesi përmendi unitetin shpirtëror të shqiptarëve të tri besimeve. Ai u ndal në shembujt tipikë të përballimit të dy krizave që përjetuan shqiptarët në dhjetëvjeçarin e fundit: në krizën e vitit të zi 1997, të quajtur ndryshe edhe si kriza e shembjes së piramidave, vëllezërit myslimanë morën në mbrotje motrat e misionit, ndërsa në krizën kosovare, shqiptarët e të gjithë besimeve hapën dyert dhe zemrat, ndërsa Karitasi shqiptar tregoi forcën e vet në zbutjen e pasoPjesmarrësit në Simpozium jave të krizës.

Imzot Mirdita e mbylli kumtesën e tij me fjalët e Atit të Shenjtë Papës Gjon Pali II: "Shqipëria ia ka rihapur dyert Zotit: Zoti nuk i braktisë ata që besojnë në të".

Pas ligjeratës së Mons. Rrok Mirditës filluan diskutimet dhe

10

Jeta Katt olike

për të falë. Por them, se Kisha nuk po e luan plotësisht rolin e saj. Jo se nuk do ta luajë rolin, por ende mungojnë meshtarët aq të nevojshëm për popullin.

Na duhet ende shumë punë që të mbërrijmë tek rezultatet e para komunizmit, ku roli i kishës në këtë fushë ka qenë shumë më i madh. Edhe ato organizata e shoqata që ekzistojnë janë të përçara dhe ende nuk po e luajnë rolin që u takon".

Pyetjes së redaktorit në gjuhën shqipe të gazetës "Illyria" z. Dalip Greca, se cili është pozicioni dhe çfarë përpjekjesh ka bërë Kisha katolike në Shqipëri për të frenuar fenomenin e trafikut njerëzor, një ndër plagët më të rënda që po përjeton shoqëria shqiptare në këta 10 vjetët e fundit, Imzot Mirdita iu përgjigj: "Është një plagë e rëndë që e ka shqetësuar shumë Kishën. Kemi shfrytëzuar meshën, në përgjithësi kishën për të treguar të keqen që vjen nga kjo plagë e panjohur më parë për shqiptarët.

Përpjekjet tona janë të pandërprera edhe pas ndodhjes së fenomenit. Përmes shtypit tonë kemi luftuar të bëjmë diçka.

Po luftojmë që t’i nxjerrim nga rruga ku kanë rënë, një pjesë e atyre që mundim.

Kemi patur sukses. Përmes motrave, përmes rregulltarëve, në bashkëpunim me pushtetin lokal, po i sistemojnë në Itali dhe në Shqipëri. Po ju sjell një shembull tipik. Në Blinisht, Dom Antonio Sharra dhe vajzat e tij, për të sensibilizuar opinionin, kanë krijuar një vend dhe aty vendosin nga një kryq me emrin e çdo vajze të humbur, të cilave nuk u dihet fati. Kjo ngjarje ka bërë shumë përshtypje. Sa herë shkoj jashtë, nuk i shpëtoj pyetjeve që kanë të bëjnë me këtë plagë shqiptare. Shpesh u jam kundërvënë të tjerëve, kur ata fajësojnë vetëm Shqipërinë, duke harruar se ato, vendet ku ka destinacion trafikimi, është pjesë e problemit. Unë jam kategorisht kundër fajësimit të vetëm palës shqiptare, u shpreh Mons. Mirdita, i cili konstaton një ulje të ritmit të trafikimit këto kohët e fundit".

Pyetjes se publicistit z. Niko Kirka, ç’mendim kishte për qendrimin e Janullatosit në krye të Kishës Ortodokse Shqiptare dhe a mendonte se do të ishte mirë që ai të zëvendësohej me një shqiptar, Mons. Mirdita dha këtë përgjigje: "E

PRILL - QERSHOR 2002

mira do të ishte që klerikët shqiptarë të viheshin në udhëheqje të hierarkisë fetare. Janë shqiptarët që do ta çojnë përpara shërbimin fetar. Eshtë krejtësisht normale që në krye të jetë njeriu i kombit ku shërbehet. Unë e thashë edhe për fenë tonë, se mungojnë klerikët e pregatitur. Përsonalisht kam marrëdhënie miqësore me kryepeshkopin Janullatos. Jo vetëm me të, por dhe me klerikët e tjerë. Ka një fakt pozitiv: janë bërë shumë ndërtime fetare, kisha, shkolla, janë shuguruar më shumë se 130 priftërinj shqiptarë ortodoks.

Mendoj se Janullatos e ka kryer detyrën fetare. Shpresoj se e ardhmja do të jetë në duart e shqiptarëve".

Më pas e mori fjalën z. Bardhyl Ukcamaj, president i "The International Club Illiriada", i cili mbajti ligjeratën: "Shqiptarët në mbrojtje të Krishtërimit".

Përmes dokumenteve, përsiatjeve, analizave, Ukcamaj vërtetoi pandërpreshmërinë e luftës së shqiptarëve për të mbrojtur krishtërimin edhe në periudha të vështira kërcënimesh, pushtimesh, burgosjesh e pushkatimesh. Ndër të tjera, ai u ndal në faktin se në historinë e shqiptarëve, atdheut të Nënë Terezës, Pjetër Bogdanit e Gjergj Kastriotit, historia e kristianizmit në trevat iliroshqiptare mbetën sinonime për shekuj.

Eshtë pranuar nga të gjithë studiuesit, se krishtërimi në trevat iliro-shqiptare nuk u soll as prej misionarëve grekë, por është i kohës së Apostujve, kumtoi Ukcamaj, i cili shtoi se studiuesi i mirënjohur i fillimeve të krishtërimit J. Zeiller konfirmon, se mbarë bota shkencore ka pranuar se "fillimet e krishtërimit në Iliri datojnë që nga kohët apostolike".

Raporti i fesë së krishterë me popullin e ilirëve ishte aq intensiv saqë autori i shek. IV, Kozmas i përfshinë pa asnjë mëdyshje ata në listën e popujve të krishterë. Më pas referuesi citoi disa të vërteta biblike: Shën Pali në letrën dërguar romakëve shkruan: "Kështu qysh prej Jeruzalemit e përqark në Ilirik e kam përhapur Ungjillin e Krishtit". Shën Jeronimi thotë se është përhapur krishtërimi në të gjitha vendet, me Tomën në Indi, me Pjetrin në Romë, me Palin në Ilirik, me Andreun në Ahajë, me apostujt dhe njerëzit e veçantë apos-

tolikë në të gjitha vendet.

Në Dardani i pari i apostujve që ka predikuar krishtërimin ka qenë Mateu, i cili në rradhët e apostujve zgjidhet në vend të Judës Iskariot.

Shqiptarët, si një nga popujt më të lashtë të Evropës, ishin të parët e kontinentit që përqafuan kristianizmin. Ata nxorën përsonalitete të botës kristiane, siç ishin Shën Eleutheriusi, Shën Jeronimi, Shën Ashti, shën Dardani, Papa Klementi XI, etj. Qindra ipeshkëvij nga Iliria morën pjesë në Sinodin e Parë të Romës, të mbajtur në vitin 130 pas Krishtit.

Ky fakt, provon ekzistencën e një hierarkie kishtare mjaft të organizuar në Iliri gjatë shek. II. Elementët e para të kishës që përbëjnë themelet e doktrinës kristiane, shtatë kodet e para ekumentike, vijnë nga territoret ilire (dikur Iliria quhej "Ishulli i Shenjtorëve"). Që në shek. III, në zonën që puqet me provincën kishtare të Prevalit provohet përhapja e kultitit të martirëve të parë, si: Telka, Sergji e Baku. Një sërë toponimesh që lidhen me emrin dhe legjendën e tyre, sipas studiuesit Pllumb Xhufi ruhen edhe sot në zonën e Shkodrës.

Kështu Shirqi (shën Sergji), Shubaku (shën Baku), Rozafa (emri i kodrës në Siri ku u martirizuan Sergji dhe Baku), Barbullushi (vendi po në Siri ku u varrosën martirët).

Ndarja përfundimtare e kishave e vitit 1054, në kishë katolike të Perëndimit dhe në kishë ortodokse të Lindjes, i gjeti peshkopatat diokleate të Tivarit, të Ulqinit, të Shkodrës, të Pultit, të Drishtit, të lidhura administrativisht me papatin. Selitë peshkopate në fjalë u unë nën vartësinë e Tivarit, që u ngrit në rangun e kryepeshkopatës. Më pas, Ukcamaj bëri një parakalim nëpër kohë e histori dhe tregoi me fakte qendresën e kishës katolike në Shqipëri, duke u ndalur më gjatë në përsekutimin turk dhe në diktaturën komuniste.

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Më pas famullitari i kishës "Zoja e Shkodrës" i përndritshmi Dom Pjetër Popaj mbajti kumtesën "Kisha e Zojës së Shkodrës dhe komuniteti shqiptar në New York". Ai solli një material të bollshëm për historikun e kishës katolike shqiptare në New York.

Fillimisht famullitari përshkroi me fakte tablonë tjetërsuese që krijoi komunizmi ateist në Shqipëri, duke shkatërruar ata pak tempuj që kishin lënë armiqt e kombit dhe kësisoj Shqipëria e shpall veten ateiste, pa Zot. "The New York Times" e asaj kohe shkruante: "Shqipëria kundër Zotit".

Ateizmi u mori shqiptarëve gjithçka: pasurinë, të drejtat dhe kundërshtonte dhe jetën. Shqiptarët që mundën morën rrugën e kurbetit. Një pjesë erdhën këtu, në SHTETET E BASHKUARA TE AMERIKES. Shqiptarët që erdhën këtu, në tokën e lirisë, sollën me vete gjuhën, kulturën, por edhe fenë e gjallë. Me emigrantët e parë kanë ardhë edhe dy

meshtarët shqiptarë Dom Zef Oroshi dhe Patër Andrew Nargaj, tha në ligjeratën e tij Dom Pjetër Popaj. Ai tregoi shërbesën dhe vuajtjet e Mons. Zef Oroshit, i cili së bashku me familjen e vet, qe një nga kundërshtarët dhe viktimat e komunizmit. Larg syve, por jo dhe zemrës, i vdiq nëna e dashur që nuk mundi ta shihte as në çastin e fundit. Ai iu përkushtua shërbesës fetare.

Dom Pjetri realizoi përmes ligjeratës një pamje të qartë të rrugës nëpër të cilën ngallnjyese ka ecur kisha katolike shqiptare në New York të SHBAsë, fillesat e saj, vështirësitë e para, përkushtimin e klerikëve, gatishmërinë e besimtarëve për të mbështetur rritjen e kishës, deri sa u ble trualli dhe u ndërtua kisha madhështore "Zoja e Shkodrës" në Harsdale në New York.

Me interes nga të pranishmit u dëgjua fjala përmbledhëse e Simpoziumit "Kisha në

11

Komunitetin Shqiptar", të mbajtur nga kryeredaktori i revistës fetaro-kulturore "Jeta Katolike" z. Mark K.Shkreli. Në ligjeratën e tij zoti Shkreli tregoi qëndresën shqiptare në rrugën e gjatë, mbijetesës dhe ringjalljen.

Në vazhdim u shfaq një videoprogram, për vizitën e Papës Gjon Pali II dhe të Nënë Terezës në Shqipëri, përurimi i Katedralës së re në Tiranë dhe i kishës "Zoja e Shkodrës" në New York, si dhe u shtrua një darkë për pjesëmarrësit.

Letër e Arqipeshkvit të Shkodrës, Imzot Jakë Serreqi, dërguar "Krenve e vogjliis t'pêsë bairakve t'Malsiis Madhe e t'gjith Malciis Dukagjinnit" “Shndet e Bekim “ Mas saa t'vshtirave qi u pershkuene tash n'e vonë ndeper Shqypnii marë e sidomos ndeper juu, birt e mîi t'dashtun, Zotyn tui siellë ftyrë e vet kahë na, çoi peshë Mretniit e Europës me n'a dalë zot prejë anmiqve t'fees e t'komit, e ândiet t'ona, qi kienë gjith herë, me e paa Shqypniin t'lirë e Zojë m'vedi shkuene n'vênd.

Dashtniin t'uei, burrniin t'uei e besen t'uei e diftuet gjith saa heresh nolli rasa me i'u çue nji fialë e nji zâa t'èmin e gjith herë zêmra ême met e knaqun e per gjith ç'kam folë per jûu e per shka kam bâa per juu kam dalë me faqe t'bardhë e kshtu dashtnija e ême âsht rritë edhè mâa fort per juu.

N'uzdajë se keni per t'u diftue gjith herë t'ndigiueshem e me at burrnii qi keni pasë parandei, n'ket sebet po i'u lypi per jûu e vetem per jûu, e kio âsht me u lidhë njêni me tietrin m'nji zêmer, m'nji dashtnii, m'nji vllaznii, tui hiekë idhnimet me shoqishoinë, tui largue vrasat, gjaqet e hainiit.

Dashtnija e vllaznimi âsht i nevoishem gjith herë, por kso heret âsht mâa i nevoishem se kurr. Europa marë me syy t'hapun âsht kahë n'a kqyrë e pret me paa m'nee bashkim e kahë n'a vroinë atà nee, mue, porsì bariu i iuei, m'duhet me ndêië n'prigim tui kerkue me siellë kuitimet e tyne per mîi vênde t'ona e per mîi juu tui prue rreziqet t'ueja e tui largue shplaken e ndeshkimeve e t'laiqeve qi munden me shkrepë kuur t'mêrret teper idhnim m'nee.

Saa do qi, i kioshim falë nderës Zotit, m'kta kohët e mrame,

âsht diftue nji lidhnii e posaçme e gjaqet e ngatrresat jânë ndalue nder jûu, une sot due prejë jush nji besë t'unjishme me shoqishoinë, due nji vllaznim e nji rahatii n'vênde t'ueja, due qi mos t'kerkohet gjaku, as mos t'mêrret me gjak idhnimi e garazi ndermiet as i vietri as i riu.

Unë nuk mundem me i shkue derë m'derë atyne qi kerkoinë me mârrë gjak as atyne qi kan mênden e keqe me shfrye inadin nder shoqkë t'vet, kishte me kênë punë tepër e giatë e me shum vanesë e as ju nuk e lypni prejë mejet.

Por me ket leter t'êmen prejë lterit, prifti i iuei kaa me i'u diftue se lypi besen me shoqishoinë e mas fialve t'leters me e njehë se e i cili sikurë t'kishem ardhë un n'derë t'uej me i'a' u lypë at besë.

Vogjlii e krenë, mlidhniu, shkoni me miq e me dashamirë n'derë t'atyne qi kan keq e folni n'êmen t'êm e lypni gjith cillit besë, e besë burrash, vêndoni bestarët sî ç'e keni adetin e m'qitni faqe bardhë per gjith shka jam tui folë per jûu.

M'nimoni ju mûe m'nji punë qi jam kahë i'u nimoi un juve.

Gjindët e paa krye kerkoni me t'butë me i kthye n'kuitime t'mara e atyne qi mos t'i vêhen arrsyes epni shterngim ju vetë para se t'vînë dora e rrfeshme qi kaa me dhanë laiqe t'forta e t'mdhaa gjith gjaksorve qi ç'me ket kohë e mrapa kan me bâa damm vllaznit e vet.

Me gjith zemer i'u uroi bekime e nafakë prej t'Madhit Zot. Shkodër, 5 Qiershuur 1913 Jak Sereggi Argj.

12

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Qëndra Nëna Terezë — Karnavale në Hartsdale Fotoreportazh Në oborrin e madh të Kishës "Zoja e Shkodrës", në Hartsdale, më 17, 18 dhe 19 maj, u mbajt një karneval i organizuar nga Qendra "Nëna Tereze".

Edhe pse moti ishte mjaft i keq, i vrantë dhe me shira të shpeshta, anëtarët e famullisë, ata që janë të pranishëm në çdo manifestim të kishës, nuk munguan.

Organizatorët ishin kujdesur që çdo gjë të jetë në rregullin më të lartë: Muzika, lojërat për fëmijë, të rinjë dhe të rritur, aktivitetet sportive, ushqimi etnik shqiptar dhe pijet freskuese.

Të gjithë u ndanë të kënaqur me këtë tubim argëtues, i cili, sipas organiza-

torëve, do të jetë tradicional.

Famulliatri Dom Pjetër Popaj falënderon

komisionin përgatitor për një punë të mirë dhe të sukseshme.

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

TI

JE

13

KE FË, P JE TË R, SH KËMB .. .

Papati, pa dyshim, është enti ose institucioni më i vjetër në botë: themeluar nga apostujt që nga viti 42, vetëm 9 vjet pas vdekjes dhe ringjalljes së Krishtit. Për Katolikët e Romës, Papa është personi më i shenjtë mbi tokë, trashëgimtari dhe rojtari i të vërtetave më të thella të fesë katolike, i pagabueshëm në pikëpamje besimi. Prej themelimit Papati ishte në Romë por jo edhe në Vatikan ku gjëndet sot. Gjatë një kohe, vërtetë, Papati as që ishte në Itali, por në qytetin Avignon të Francës.

Papët, që nga koha e Konstantinit të Madh kanë jetuar në Pallatin Lateran, marrë prej pronarve privatë nga Perandori famëkeq Neroni, e që Perandori i famshëm Konstantini (iliras) ia fali Ipeshkvit të Romës dhe ndërtoi bri tij kishën e Shën Gjonit Lateran, e cila ka mbetur gjithnjë kisha Katedrale e Romës (jo ajo e Shën Pjetrit).

Për këtë arsye shumica e konçileve të Romës quhen konçile Lateran e vetëm dy të fundit janë të njohur si konçile Vatikanas.

Kur papët ishin në Avignon, Pallati Lateran u dogj dy herë (më 1307 dhe 1361) dhe, edhe pse pallati qe rindërtuar, papët, kur u kthyen në Romë, nuk jetuan më aty por u vendosen së pari në Santa Maria në Trastevere, mandej në Santa Maria Maggiore dhe, më në fund, në Vatikan, i cili, me Traktatin Lateran, formuluar më 11 shkurt 1929 dhe ratifikuar më 7 qershor 1929, mes Mbretërisë Italiane dhe Selisë Shenjte, bëhet shtet i pavarur.

Kur shkruhet për papët dhe Papatin, vendin e parë, gjithësesi, e zë Shën Pjetri, Princi i Apostujve dhe, së bashku me Shën Palin, themeluesi i Selisë ipeshkvnore të Romës.

Simoni ka lindur në Betsaida, afër liqenit Tiberias. Ai dhe vëllai i tij Andreu ishin peshkatarë. Andreu qe ai që e solli vëllanë e vet Simonin te Jezusi, i cili e ftoi atë që të bëhej dishepull i tij dhe ia ndërroi emrin duke

i thenë, "Ti je Simon, i biri i Gjonit!

Ti do të quhesh Kefë!" (që do të thotë: Pjetër – Shkëmb).

Shën Luka e rikujton ngjarjen kur Simoni zuri shumë peshq dhe i ra ndër këmbë Jezusit e ai i tha: "Mos ki frikë! Tash e tutje do të zësh njerëz". Kur Pjetri e pohoi Krishtin si "... Mesia - Biri i Hyut të gjallë!", Krishti iu

MARK K. SHKRELI përgjigj: ""... Unë po të them: Ti je Pjetër — Shkëmb dhe mbi këtë shkëmb unë do ta ndërtoj Kishën time...", dhe vazhdoi: "Ty do t'i jap çelësat e Mbretërisë së qiellit: gjithçka të lidhësh mbi tokë, do të jetë e lidhur edhe në qiell ghithçka të zgjidhësh mbi tokë, do të jetë e zgjidhur edhe në qiell".

Si u tha më lart, Papati u themelua nga apostujt, Simon Pjetri dhe Shën Pali, por papa i parë, Shën Pjetri, vërtetë ishte emëruar nga vetë Jezu Krishti, gjatë paraqitjes në prani të gjithë apostujve, në Tiberias, ku i dha Pjetrit urdhërin e famshëm: "Kulloti qengjat e mi! ... Ruaji delet e mia... Kulloti delet e mia!". Emri i Pjetrit është çdoherë i pari nga të gjithë apostujt në Testamentin e Ri, ai përmendet më shpesh se çdo apostull tjetër. Ai ishte pranë Krishtit gjatë Shndërrimit të Jezusit (Transfigurimit), ishte dëshmitar kur ai ringjalli bijën e Jairusit, dhe gjatë agonisë në Koptshtin e Gestemanit. Ai mori pjesë në përgatitjen e Darkës së Mbrame dhe luajti rol të rëndësishëm në ndodhitë e Pasionit. Kur erdhen për ta arrestuar Krishtin, Pjetri ia preu veshin e djathtë një rrogëtari të kryepriftit Malkus, mandej, para se gjeli të këndonte, tri herë mohoi se e njihte atë, për çfarë qajti me

dënesë. Porsa gratë i treguan për Ringjalljen, Pjetri nxitoi te varri dhe Krishti i Ringjallur ju dëftua ati më parë se apostujve të tjerë". Pas Ngritjes në qiell të Krishtit, qartë, Pjetri është prijës i padiskutueshëm i apostujve: është Pjetri ai që emëron zëvendësin e Judës Iskariot, i flet i pari turmës pas zbritjes së Shpirtit Shenjtë ditën e Rrëshajëve, i pari bën mrekulli në emër të Krishtit Zot, pagëzon paganët dhe, në Konçilin e Jeruzalemit, përkrahë predikimin e ungjillit gjentileve me çka Kisha e Krishtit bëhet kishë universale (Catholicos). Pra s'ka dyshim se Pjetri është zëvendësi i Krishtit mbi tokë.

Mbreti Herod Agripa e burgos Pjetrin, por ky, me ndihmën e ëngjëllit, ikë nga burgu dhe vazhdon apostolatin e vet në Jerusalem dhe në qytetet e botës pagane, Antiok, Korint dhe eventualisht Romë, ku themeloi Papatin dhe gjeti vdekjen si martir i Mjeshtrit të tij, Jezu Krishtit, në duart e Perandorit Neron.

Sipas dëshmive të bashkëkohësve, Pjetrin e kryqzuan në vitin 67, por, sipas kërkesës së tij, me kokë aty ku Krishti kishte pasur këmbët, pra së prapthi. Tradita thotë se, për të shpëtuar nga persekutimi, Pjetri u nis për të ikur nga Roma por, në dalje të qytetit ati

14

Jeta Katt olike

ju dukë Krishti, i cili, duke mbajtur mbi supe kryqin, ishte nisur për në Romë. Pjetri, i tronditur rëndë, i tha fjalët që sot përdorën në gjithë botën, "Quo vadis Domine"? ("Ka je nis Zotëri"?), e Krishti i përgjigji se do shkonte të kryqëzohej rishtas, në vend të Pjetrit. Pjetri atëherë u kthye në Romë ku e kryqëzuan. Ai është varrosur në Kodrën e Vatikanit në Romë. Gërmimet kanë zbuluar varrin dhe trupi i tij ruhet nën Altarin e Madh të kishës që mbanë emrin e tij - Basilikën e Shën Pjetrit.

PRILL - QERSHOR 2002

Shën Pjetri - Papa i Parë

vonë është përvetësuar nga latinishtja si fjalë nderi. Të krishterët, në fillim, e kanë përdorë si titull për meshtarë dhe ipeshkvinjë, por gradualisht, duke filluar nga shekulli III-të, kisha latine e ka kufizuar përdorimin për klerikë të lartë, kurse nga shekulli V-të është përdorur, pakë a shumë, vetëm për ipeshkvin e Romës dhe nga shekulli VIII-të, përsa i përket Perëndimit, ky titull është rezervuar eskluzivisht për të.

Papës së Romës i përkasin këta tituj: Shenjtëria e Tij Papa; Ipeshkëv i Romës dhe Zëvendës i Jezu Krishtit; Trashëgimtar i Shën Pjetrit, Princ i Apostujve; Kryeprift Suprem i Kishës Univesale; Patriark i Perëndimit; Shërbëtor i Shërbëtorëve të Hyut; Primas i Italisë; Kryeipeshkëv dhe Metropolitan i Provincës së Romës; Sovran i Qytet-Shtetit të Vatikanit.

Festa e Shën Pjetrit është më 29 qershor, së bashku me atë të Shën Palit, kurse në pikturat liturgjike ai paraqitet si një burrë i vjetër me një çelës dhe një libër në dorë.

Shenja të tjerë në pikturat e Shën Pjetrit janë dhe kryqi së prapthi, lundra dhe gjeli.

Në Fronin e Shën Pjetrit, Papë i parë i Kishës së Shenjtë Katolike Apostolike, gjatë dy mijë vjeteve, janë ulur edhe 264 papë të tjerë, ndër të cilët, së paku, katër të origjinës Iliro-Shqiptare: Shën Eleuteri (175-189), Shën Gaji (283-296), Gjoni IV (640-642) dhe Klementi XI (1700-1721).

Emri "papa" vjen nga fjala e greqishtës së vjetër që domethënë "babi" e që më

Të qënurit Papë, është nder dhe privilegj por, njëkohësisht, ështe edhe përgjegjësi e madhe. Që nga Papa i parë, Shën Pjetri, një numër i madh kanë vdekur si martirë të Krishtit. Gjatë luftrave mes dinastive të ndryshme italiane, françese, spanjole, austriake, gjermane, etj., Papët janë keqtrajtuar, burgosur dhe, siç e prekëm më lart, për shtatëdhjetë vjet, papët u detyruan të iknin nga Vatikani dhe të jetonin në Avignon.

Në kujtim të gjithë atyre që gjatë dymijë vjet qenë në krye të Kishës së Shenjtë Katolike Apostolike, në vazhdim është lista kronologjike që nga Papa i parë, Shën Pjetri, deri tek Papa i sotëm, Gjon Pali II. Emrat janë

të përshtatur në gjuhën shqipe e ndër kllapa janë të shënuara vitet e pontifikatit të secilit Papë.

LISTA KRONOLOGJIKE E PAPËVE 1. Shën Pjetri (42-67) 2. Shën Lini (67-76) 3. Shën Anakleti (76-88) 4. Shën Klementi I (88-97) 5. Shën Evaristi (97-105) 6. Shën Aleksandri I (105-115) 7. Shën Siksti I (115-125) 8. Shën Telesfori (125-136) 9. Shën Hygjini (136-140) 10. Shën Pio I (140-155) 11. Shën Aniçeti (155-166) 12. Shën Soteri (166-175) 13. Shën Eleutheri (175-189) 14. Shën Viktori I (189-199) 15. Shën Zefyrini (199-217) 16. Shën Kalisti I (217-222) 17. Shën Urbani I (222-230) 18. Shën Pontaini (230-235) 19. Shën Anteri (235-236) 20. Shën Fabiani (236-250) 21. Shën Korneli (251-253) 22. Shën Luca I (253-254) 23. Shën Shtjefni I (254-257) 24. Shën Siksti II (257-258) 25. Shën Dionisi (260-268) 26. Shën Feliksi I (269-274) 27. Shën Euticiani (275-283) 28. Shën Gaji (283-296) 29. Shën Marçelini (296-304) 30. Shën Marçeli I (308-309) 31. Shën Euzebi (309-310) 32. Shën Miltiadi (311-14) 33. Shën Silvestri I (314-335) 34. Shën Marku (336-336) 35. Shën Julio I (337-352) 36. Liberi (352-366) 37. Shën Damasi I (366-383) 38. Shën Siriçi (384-399) 39. Shën Anastasi I (399-401) 40. Shën Inocenti I (401-417) 41. Shën Zosimi (417-418) 42. Shën Bonifaci I (418-422) 43. Shën Celestini I (422-432)

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

LISTA KRONOLOGJIKE 44. Shën Siksti III (432-440).

45. Shën Luani I (i Madh) (440-461) 46. Shën Hilari (461-468) 47. Shën Simplici (468-483) 48. Shën Feliksi II (483-492) 49. Shën Gjelaziusi I (492-496) 50. Anastasi II (496-498) 51. Shën Simaku (498-514) 52. Shën Hormisdi (514-523) 53. Shën Gjoni I (523-526) 54. Shën Felix III (526-530) 55. Bonifaci II (530-532) 56. Gjoni II (533-535) 57. Shën Agapeti I (535-536) 58. Shën Silveri (536-537) 59. Vigjili (537-555) 60. Pelagjusi I (556-561) 61. Gjoni III (561-574) 62. Benedikti I (575-579) 63. Pelagjusi II (579-590) 64. Shën Gregori I (i Madh) (590-604) 65. Sabiniani (604-606) 66. Bonifaci III (607-607) 67. Shën Bonifaci IV (608-615) 68. Shën Adeodati I (615-618) 69. Bonifaci V (619-625) 70. Honori I (625-638) 71. Severini (640-640) 72. Gjoni IV (640-642) 73. Theodori I (642-649) 74. Shën Martini I (649-655) 75. Shën Eugjeni I (655-657) 76. Shën Vitaliani (657-672) 77. Adeodati II (672-676) 78. Domni (676-678) 79. Shën Agathi (678-681) 80. Shën Luani II (682-683) 81. Shën Benedikti II (684-685) 82. Gjoni V (685-686) 83. Kononi (686-687) 84. Shën Sergjo I (687-701) 85. Gjoni VI (701-705) 86. Gjoni VII (705-707) 87. Sisini (708-708) 88. Konstantini (708-715)

E

PAPËVE

89. Shën Gregori II (715-731) 90. Shën Gregori III (731-741) 91. Shën Zakaria (741-752) 92. Shtjefni II (752-752) 93. Shtjefni III (752-757) 94. Shën Pali I (757-767) 95. Shtjefni IV (767-772) 96. Adriani I (772-795) 97. Shën Luani III (795-816) 98. Shtjefni V (816-817) 99. Shën Pashku I (817-824) 100. Eugjeni II (824-827) 101. Valentini (827-827) 102. Gregori IV (827-844) 103. Sergjo II (844-847) 104. Shën Luani IV (847-855) 105. Benedikti III (855-858) 106. Shën Nikolla I (i Madh) (858-867) 107. Adriani II (867-872) 108. Gjoni VIII (872-882) 109. Marini I (882-884) 110. Shën Adriani III (884-885) 111. Shtjefni VI (885-891) 112. Formozi (891-896) 113. Bonifaci VI (896-896) 114. Shtjefni VII (896-897) 115. Romë, Itali (897-897) 116. Theodori II (897-897) 117. Gjoni IX (898-900) 118. Benedikti IV (900-903) 119. Luani V (903-903) 120. Sergjo III (904-911) 121. Anastasi III (911-913) 122. Lando (913-914) 123. Gjoni X (914-928) 124. Luani VI (928-928) 125. Shtjefni VIII (929-931) 126. Gjoni XI (931-935) 127. Luani VII (936-939) 128. Shtjefni IX (939-942) 129. Marini II (942-946) 130. Agapeti II (946-955) 131. Gjoni XII (955-963) 132. Luani VIII (963-964) 133. Benedikti V (964-964)

134. Gjoni XIII (965-972) 135. Benedikti VI (973-974) 136. Benedikti VII (974-983) 137. Gjoni XIV (983-984) 138. Gjoni XV (985-996) 139. Gregori V (996-999) 140. Silvestri II (999-1003) 141. Gjoni XVII (1003-1003) 142. Gjoni XVIII (1003-1009) 143.Sergjo IV (1009-1012) 144. Benedikti VIII (1012-1024) 145. Gjoni XIX (1024-1032) 146. Benedikti IX (1032-1045) 147. Silvestri III (1045-1045) 148. Benedikti IX (1045-1045) 149. Gregori VI (1045-1046) 150. Klementi II (1046-1047) 151. Benedikti IX 1047-1048) 152. Damasi II (1048-1048) 153. Shën Luani IX (1049-1054) 154. Viktori II (1055-1057) 155. Shtjefni X (1057-1058) 156. Nikolla II (1058-1061) 157. Aleksandri II (1061-1073) 158. Shën Gregori VII (1073-1085) 159. Lumt. Viktori III (1086-1087) 160. Lumt. Urbani II (1088-1099) 161. Pashku II (1099-1118) 162. Gjelaziusi II (1118-1119) 163. Kalisti II (1119-1124) 164. Honori II (1124-1130) 165. Inocenti II (1130-1143) 166. Celestini II (1143-1144) 167. Luca II (1144-1145) 168. Lumt. Eugjeni III (1145-1153) 169. Anastasi IV (1153-1154) 170. Adriani IV (1154-1159) 171. Aleksandri III (1159-1181) 172. Luca III (1181-1185) 173. Urbani III (1185-1187) 174. Gregori VIII (1187-1087) 175. Klementi III (1187-1191) 176. Celestini III (1191-1198) 177. Inocenti III (1198-1216) 178. Honori III (1216-1227)

15

16

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

LISTA KRONOLOGJIKE 179. Gregori IX (1227-1241) 180. Celestini IV (1241-1241) 181. Inocenti IV (1243-1254) 182. Aleksandri IV (1254-1261) 183. Urbani IV (1261-1264) 184. Klementi IV (1265-1268) 185. Lumt. Gregori X (1271-1276) 186. Lumt. Inocenti V (1276-1276) 187. Adriani V (1276-1276) 188. Gjoni XXI (1276-1277) 189. Nikolla III (1277-1280) 190. Martini IV (1281-1285) 191. Honori IV (1285-1287) 192. Nikolla IV (1288-1292) 193. Shën Celestini V (1294-1294) 194. Bonifaci VIII (1294-1303) 195. Lumt. Benedikti XI (1303-1304) 196. Klementi V (1305-1314) 197. Gjoni XXII (1316-1334) 198. Benedikti XII (1334-1342) 199. Klementi VI (1342-1352) 200. Inocenti VI (1352-1362) 201. Lumt. Urbani V (1362-1370) 202. Gregori XI (1370-1378) 203. Urbani VI (1378-1389) 204. Bonifaci IX (1389-1404) 205. Inocenti VII (1406-1406) 206. Gregori XII (1406-1415) 207. Martini V (1417-1431) 208. Eugjeni IV (1431-1447) 209. Nikolla V (1447-1455) 210. Kalisti III (1455-1458) 211. Pio II (1458-1464) 212. Pali II (1464-1471) 213. Siksti IV (1471-1484) 214. Inocenti VIII (1484-1492) 215. Aleksandri VI (1492-1503) 216. Pio III (1503-1503) 217. Julio II (1503-1513) 218. Luani X (1513-1521) 219. Adriani VI (1522-1523) 220. Klementi VII (1523-1534) 221. Pali III (1534-1549)

E

PAPËVE

222. Julio III (1550-1555) 223. Marçeli II (1555-1555) 224. Pali IV (1555-1559) 225. Pio IV (1559-1565) 226. Shën Pio V (1566-1572) 227. Gregori XIII (1572-1585) 228. Siksti V (1585-1590) 229. Urbani VII (1590-1590) 230. Gregori XIV (1590-1591) 231. Inocenti IX (1591-1591) 232. Klementi VIII (1592-1605) 233. Luani XI (1605-1605) 234. Pali V (1605-1621) 235. Gregori XV (1621-1623) 236. Urbani VIII (1623-1644) 237. Inocenti X (1644-1655) 238. Aleksandri VII (1655-1667) 239. Klementi IX (1667-1669) 240. Klementi X (1670-1676) 241. Lumt. Inocenti XI (1676-1689) 242. Aleksandri VIII (1689-1691) 243. Inocenti XII (1691-1700)

Papa i sotëm, Gjon Pali II

244. Klementi XI (1700-1721) 245. Inocenti XIII (1721-1724) 246. Benedikti XIII (1724-1730) 247. Klementi XII (1730-1740) 248. Benedikti XIV (1740-1758) 249. Klementi XIII (1758-1769) 250. Klementi XIV (1769-1774) 251. Pio VI (1775-1799) 252. Pio VII (1800-1823) 253. Luani XII (1823-1829) 254. Pio VIII (1829-1830) 255. Gregori XVI (1831-1846) 256. Lumt. Pio IX (1846-1878) 257. Luani XIII (1878-1903) 258. Shën Pio X (1903-1914) 259. Benedikti XV (1914-1922) 260. Pio XI (1922-1939) 261. Pio XII (1939-1958) 262. Gjoni XXIII (1958-1963) 263. Pali VI (1963-1978) 264. Gjoni Pali I (1978-1978) 265. Gjoni Pali II (1978—)

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

17

Memorandum i Krerëve të Bajrakut të Kelmendit dërguar Autoriteteve Britanike në Londër, më 26 Maj 1913 MEMORANDUM T'nênshkruemt Kreen t' Bajrakut t'Kelmêndit, tuej vûu oroe: a) se pêsë Malet e Mishkodres: Hoti, Gruda, Kelmêndi, Kastrati e Shkreli, permrênda atyne kufîjve nder t'cillt sod me sod gjinden të caktueme, jânë për kahë gjaku, gjûha, kanûni e doket nja me fise tjera t'komit shqyptaar; b) se kahë feja jânë nji besimit me Dukagjin, Pukë, Mirditë, Kthellë, Malcië t'Lezhës etj., e se prandej ndollin t'ndryshuem prejë Malit t'Zii; c) se intereset e gjallimit t'tynë gjinden t'lidhuna e t'pershkueme me ato t'krahinës (Vilajetit) t'Shkodres, njaq saa e shûmta pjesë e Malcorve dimnon nder vise t'shtrîme prejë Shkodret deri n'gjytet t'Kavajës, e qi prandej t'kaluemt e tyne nên sundim t'Malitzii kishte me u pertrîi nji rrenim t'madh n'ekonomii; d) se kto Male per trii vjet rresht kan derdhë gjakun vetun per lirië e perparim t'komit shqyptaar, e se vetun mâs ktii qellimit luftuen sivjet krahas me Malazez, deer qi mâs t'mârrunit të Tuzit njoften mêndimin pushtues e jo librues t'Malitzii; e) se Malazezt, (si tjerët Slav t'Balkanit), gjith kohen e luftës me Turkië kan bîndë marë shekullin e gjytetnuem me mizorii e dhunii t'kryeme mîi Shqyptarë e mîi katolikë t'Shqypniis, t'cillve u kan djegë Kishë, rrenue eltert, mytë meshtarë, grîi fmîi e graa, plaçkitë gjâa e pasunii e rroposë me top e me zjarm, kundra ç'do arrsyjet e vullndetit t'Europës, gjytetin e Shkodrës; f) e se prandej antipatia e saa qind vjetve ndermjet komit shqyptaar e popujve Slav t'Balkanit sod gjindet mâa teper e egercueme, po mârrim lêjen me ja u paraqitë luten neper mjet t'Madhniis s'Ate atyne Pushteteve t'Mdhaa

t'Europës, t'cillat ja kan vûu detyrë vedit me perkujdesue per lirim e perparim t'Shqypniës, si pesë Malet, t'permênduna sypri, me ata kufîj nder t'cillt jânë gjetë deer sod t'pershtrîeme, t'perbâjnë nji pjesë t'vetme me Shqypnië t'librueme.

Për ndryshe, si n'kohë t'kalueme, nder ata kufîj kaa me rjedhë prap gjak nierit.

Kol Nika, Gjon Neli, Prek Groshi, Gjergj Prêçi, Luk Nika, Gjeto Deda, Prêk Zuri, Baza Doshi, Prêk Shtiefni, Luc Ujka, Tom Gjoni, Prel Toma, Kol Prêçi, Marash Vata, Pjeter Ndoka, Tom Prela, Pashko Elezi, Mark Kola, Mark Ujka, Pjeter Deda, Zef Pjetri, Zef Gjoni.

Letra shoqëruese e Nën Admiralit Cecil Burney dërguar Komisionerëve të Admiraliatit Britanik. P.R.O. F.O. 371 1771 doc. 25150 datë e protokollimit 02.06.1913 Shkodër më 26 maj 1913.

1-Unë kam një peticion të cilin e kam marrë nga prijësit e fiseve malësore të Hotit, Grudës, Kelmendit, Kastratit dhe Shkrelit, që ka të bëjë me problemin e kufirit veri-perendimor të Shqipërisë dhe atë të ndarjes së territoreve që i përkasin këtyre pesë fiseve ndërmjet Malit të Zi dhe Shqipërisë. Peticioni është i shoqëruar me kërkesen... për t'u paraqitur para qeverisë së Madhërisë së Tij, sa më shpejt që të jetë e mundur.

2-Më daten 21 maj të këtij viti, mua më është kërkuar me insistim takim nga dy prej prijësve malësorë. Unë vendosa të lejoj prijësit e pesë fiseve të interesuara dhe pasuesit e tyre të paraqiten përpara Komisionit (Ndërkombëtar të Admiralëve). Takimi u zhvillua atê pasdreke në oborrin e rezidencës sime në Shkodër. Ishin gjithsejt rreth 130 malësorë, që kishin hyrë në qytete të paarmatosur. Unë ua mbajta një fjalim të shkurtër me qëllim që t'ua spjegoja se prania e tyre këtu ishte tregues i besueshmërisë e vullnetit së tyre të mirë ndaj Komisionit, i cili ishte dërguar prej Fuqive të Mëdha për të ndërrmarrë hapat e parë të formimit të shtetit vetqeverisës

shqiptar. Unë i këshillova ata të mbanin rregull e qëtësi në territoret e fiseve të tyre dhe ju luta të harronin armiqësitë në mes muslimanëve e të krishterëve, të jetonin së bashku si vëllezër. Duke vepruar kështu ata do të ndihmonin Komisionin dhe do të begatonin vendin e tyre. Unë gjithashtu i informova se Peticioni i tyre do të dërgohej në Londër.

3. E di se nuk është detyra ime të sugjeroj vijen kufitare që do të ndajë Malin e Zi nga Shqipëria, por nga eksperienca e fituar këtu, unë jam i bindur se varianti më i kënaqshëm do të ishte si vijon: Kufiri jugor i territorit të Malit të Zi të jetë lumi i Bunës nga grykderdhja deri në Liqenin e Shkodrës: prej andej të kalohet një vijë përpjetë liqenit, afërsisht përmes gjysmërrugës së vijës së sotme kufitare: nga kjo pikë vija e sotme do të duhet të vijojë drejt bregut e nga atje në majë të Malit të Deçiqit: të ndiqet më pas vargmali i Deçiqit drejt lumit Cem, lum që duhet të formojë kufirin natyrorë në mes Malit të Zi dhe Shqipërisë në Veri e Veri-Lindje. Kjo ndarje do t'ia japë Taraboshin dhe qytezen e Tuzit Malit të Zi, kurse fiset malësore të Hotit e Grudës do t'i mbesin Shqipërisë. Gjithashtu duhet të merren garanci nga Mali i Zi se Mali i Taraboshit nuk do të fortifikohet.

4. Personalisht kam mendimin se kufiri i propozuar mund ta kënaqë Malin e Zi, kurse, në qoftë se territoret e fiseve të Hotit e Grudës i jepen Malit të Zi dhe fiset e Malësisë ndahen nder sundime të ndryshme, atëherë do të jetë e paevitueshme lufta guerrile e në këtë pjesë të vendit nuk do të keqë qetësi.

Cecil F. Burney Nën Admiral * Dokumenti i mëposhtëm është gjetur në shqip në Publik Record Office në Londër, pozicioni F.O. 371 1771, nga Romeo Gurakuqi, së bashku me dokumentin shoqërues të përfaqësuesit britanik, të cilin po na e paraqet të përkthyer nga anglishtja (shën. red).

18

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

THE SOUL

By ALAN ROSS, MD

The farmer in a black sweater, white scull cap and a red scarf comes over from the field and slowly buries his hatchet in the woodpile. His wife, a forty year old, had delivered her twelfth child, two days before, this time prematurely. Her blood pressure was high, but she refused to go to Prishtina Hospital for treatment.

"Ask me any questions, just ask", he says, as though I were a Red-Cross observer.

"Americans? Then they know don't they."

But just in case we didn't, he repeated the drill. He could not send his wife for care, because he did not have insurance, and he did not have insurance because he had not registered his land, and he could not register his land because he could not afford to pay the taxes. "Got it?" he asked, now in impeccable Serbo-Croatian. "In the seventies things were good. I worked in Switzerland for a few years and even

made enough money to support my younger brother, and then the colors, you know, the black vest and the red scarf, our colors, they got me into trouble. I was arrested, sat for a few years with a few of "their" boys in Tito's prisons, and never got a passport again, and now I am the way you find me".

of the docs reading off the blood pressure with an anxious look on his face.

"Yesterday, a taxi driver in Belgrade, himself not a great lover of Albanians, told me that a soul was what Milosevic was missing, and he wondered whether someone coming from so far, and an American at that, would know what a soul was."

"I'm poor and there isn't much more to say", and he surveys his "dominions" as he calls them. He has a shack, a quarter acre of land, eleven children, three goats and a chicken. No well. No outhouse. "I'm poor, sure, I'm poor", he says again, "but I'm not ashamed of that, because in my soul I am rich. Do you know what a soul is?" he asks, opening his hands as though expecting to cradle one descending from the hot sky.

"Had I been rich", continued the Albanian, oblivious of his hidden link with his hereditary enemy, "and not helped others, then I would be ashamed. But I have never hurt anyone", he said, as he shook free the ax and prepared to return to work. "I have never hurt anyone and my soul..." and he slowed down to give me time to comprehend the new word, "...my soul is pure".

(Dr.Alan Ross has served as a physician in both Albania and Kosova.)

"It was the second time in as many days that I had been asked that", I said to one

LOUIS OVERSEAS

✈

• Domestic & Overseas • • Wholesalers to Tirana • • All Airlines • Tours • Cruises • • Honeymoons • Translations • Affidavits • Court Interpreter Services

Albanian Radio Hour Every Sunday 8:30 pm on WPAT 930AM 613 - 615 E 187th Street, Suite 3 and 4 • Bronx, NY 10458 Tel: 718/733-6900 Fax: 718/ 733-7015 Telex: 424249 Recdist • E-Mail: Louistravel@worldnet.att.net

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

19

THE FUTURE OF THE

* The following is an English adaptation of a speech originally given in Albanian at the annual Ded Gjon Luli — Kryengritja Malsis Dinner on April 6, 2001.

Exactly ninety-one years ago today, on April 6th, 2001, Malësia e Madhe, under the leadership of the legendary Ded Gjon Luli, raised the Albanian flag – with the double-headed black eagle on a field of red – in Deçiq. For the first time after 500 years of Ottoman oppression, the Albanians of Malësi raised the flag of Gjergj Kastrioti, and the great capitals and the great cities and the great leaders of the world took notice. Everyone understood well the significance of this brave and glorious event, and the Ottoman regime trembled at the thought of the following…

The Albanian people want their freedom, which is given to them by God. The Albanian people are in a rebirth and want recognition of who they truly are.

The Albanian people want to speak Albanian, and not Turkish, not Serbian, not Greek. The Albanian people are ready to overthrow their Ottoman oppressors.

The Albanian people will fight for the independence of their nation!

And since that moment, when the beloved Albanian flag was raised in Deçiq, it was clear that the Albanian people, whether in Malësi or in Shkodër, whether in Vlorë or in Kosovë, wherever Albanians lived in the world, were ready for the freedom of their nation. Brave men and women grabbed guns and rifles in hand, and made clear to all the world that in Albania and on Albanian lands, they would honor no other leaders except the Almighty God, and their own Albanian blood.

The raising of the flag in Deçiq lit a fire of freedom in the hearts of all Albanians.

Uprisings continued throughout Albanian lands, and one year later, on November 28, 1912, the Albanian hero Ismail Qemali raised the Albanian flag in Vlorë, and the modern Albanian nation was born.

There are many things one can say about the honor and bravery of the people of

Malësi, and these things are well known.

Our great responsibility is that we never forget the sacrifices of this brave people, many of whom gave their lives for Albanian freedom, and that their desire of a democratic, unified and united Albanian people in the Balkans may one day be realized.

The First Generation

SIMON VUKEL With this in mind, tonight I will speak of three Albanian generations. The first generation is the generation we honor tonight, who fought mightily against the Ottomans and against the Serbs and Montenegrins.

This generation, even though they had never been educated in the great military schools of the time, understood well, because of their upbringing and belief in ideals such as besa, the proper conduct of war and treatment of the enemy, something the enemy many times did not afford to the Albanians. For example, when the Malsorët, these honorable fighters in the mountains, captured a group of Ottoman soldiers and had seized their arms, they did not execute them, as they surely could have. Instead, they delivered them to the pasha in Shkodër, and they were free to go. Why? Because according to the Code of Lek Dukagjini, the code that had governed their lives despite the efforts of the foreign presence, when the weapons of your enemy are seized, you are required to let them go. It was the honorable and proper thing to do.

This was the generation of Ded Gjon Luli, Tring Smajlja, Mehmet Shpendi, Prek Cali, and many, many others from the mountains. It is to the credit of these people, our ancestors, that tonight we speak Albanian, we listen to Albanian music, and we keep alive the traditions of Albanians.

The Second Generation After the first generation comes the second generation, and these are the children and grandchildren of that first generation, who after many years of war, and after great losses in the Albanian people, found themselves just as ready as their parents and grandparents to answer their calling to rebuild the Albanian nation. Many of them were orphans of war, without a father or without a mother, and as children, found themselves forced into the position of adults, rebuilding their communities and rebuilding their families, many times under nearly impossible conditions. As the first generation had spilled blood for the good of the nation, this second generation spilled their sweat, and still do today, for the good of the Albanian people. It goes without saying that many of you attending this dinner tonight are members of this second generation. Whether in Albania, Montenegro, Kosova, or Macedonia, wherever Albanians have spread their wings throughout the world, this generation works, and works, and works, and works.

Sometimes two or thee jobs at a time.

They work, and you all work, for the good of their families, and for the good of Albanians everywhere.

The family is the basic unit, the core, of any successful people. And where there is a solid, constructive family unit, one also finds God’s blessings.

Regardless of the job one works, one ought to work with pride and with honor, and with honesty, especially in countries like the United States which award the ultimate in liberty. When one has freedom, one has everything.

The Third Generation This takes us to the third generation, which is the Albanian youth of today, wherever they may live. This generation, too, has a special calling like the generations before them, and this calling is that they represent the Albanian nation with pride throughout the world, that they never forget from where there ancestors once came, and to obligate themselves to helping and protecting the lands of their forefathers from the never ending assault

20

Jeta Katt olike

on Albanian lands by its enemies.

One looks at the recent war in Kosova as a perfect example of the call to action of this third generation.

Faced with the tyranny of the Serbs and Slobodan Milosevic, we were all proud to see these young men and women stand up in the face of tyranny, and true to the spirit of their ancestors, fight against the oppressors of Albanian freedom. But we must keep in mind that today, and especially in the future, war is fought not only on the battlefield, but may also face challenges in the court of world opinion. For small countries such as Albania and Kosova, it is essential, in fact it is crucial, that alliances be made and that the world understand and accept the Albanian desire for freedom and unity. Albanians have seen time and time again their people split up into arbitrary boundaries by outsiders eager to quickly end the conflicts of the region.

And while these efforts may be a band-aid for the time, it is clear the tensions are unlikely to go away with such measures.

Even in the war of Kosova, on the television set and in the world press, more time and more space was given to nonAlbanians who were still trying to understand the conflict, than to the desires and cries for freedom of the Albanian people themselves.

The Albanian people, therefore, need representatives on the world scene to make the case for Albanian freedom and Albanian unity. Or to put it another way, Albanians need players on the world stage.

A Hopeful Future This, therefore, is the ultimate calling for this new generation. They are to go to the best schools in the world, and gain entry to the best jobs in the world, so that they can partake in the highest levels of business and diplomacy in the world. If one desires a free and INDEPENDENT Kosova, and if one desires an Albania which is on the proper road to political and economic recovery and prosperity, then it is mandatory that Albanian youth study and prepare for these important roles.

It is my hope that one day the Albanian mothers of the world will no longer have to say that they sent their son to war, or

PRILL - QERSHOR 2002

worse, that they lost their son to war.

Rather, it is my dream that one day the Albanian mothers of the world can declare: I’ve sent my son to the best school in the world. I’ve sent my daughter to the best school in the world too.

I have a son who is a lawyer.

I have a daughter who is a doctor.

I have a son who is a congressman.

And I have a daughter who is President!

These, then, are the ultimate honors we can pay to our ancestors, these men and women of the mountains. This is to be the mission of the Albanian youth of the world, this is to be their calling, and with God’s help, they will accomplish their mission and create a truly free and united Albanian nation.

“New York’s Favorite Pizza” ™ NEW YORK CITY 7 3 4 A m st e r da m ( 9 6 St. ) 1 6 3 0 B ro a dwa y (5 0 St .)

2 8 5 9 B ro a dwa y (1 1 1 St .)

4 0 0 7 B ro a dwa y (1 6 8 St .)

1 3 9 8 Ma di so n Ave . ( 9 7 St .)

1 28 4 Fi rs t Ave nu e (6 9 S t. ) 6 8 6 Ei gh t h Ave n u e ( 4 3 St. ) C h e ls e a Pie r s - Sky r i n k

(212) (212) (212) (212) (212) (212) (212) (212)

749-1111 489-7584 865-1234 927-3333 996-9797 288-1616 382-3030 803-5552

Coming Soon...

La Guardia Airport - Main Terminal, Lower Level Food Court JFK International Airport - Terminal 6 (Jet Blue) JFK International Airport - American Airlines Terminal

NEW JERSEY Newark Int’l Airport - Terminal C-3 Food Court Newark Int’l Airport - Terminal A Concourse Food Court

(973) 824-1120 (973) 824-1160

PENNSYLVANIA University of Pennsylvania Food Court, Philadelphia 30th Street Amtrak Station Concourse,Philadelphia Philadelphia International Airport - New Int`l Terminal Carlisle Commons Mall, Carlisle Frazier Galleria, Pittsburgh

(215) 222-7200 (Opening Aug`02) (Opening Oct`02) (Opening Oct`02) (Opening Mar`03)

OHIO Beachwood Place Mall, Beachwood

(Opening Jun`02)

MICHIGAN Central Campus - University of Michigan, Ann Arbor Lansing Towne Center, Lansing

(734) 213-8200 (Opening Sept`02)

TEXAS San Antonio Int`l Airport - Terminal 1 Food Court Houston International Airport - Terminal C Food Court

(Opening Oct`02) (Opening Oct`03)

For employment, franchise and investment opportunities in Famous Famiglia, please contact our corporate offices: Famiglia International, Inc 1650 Broadway, 12th floor New York, New York 10019 Tel 212-262-0970 Fax 212-262-5095 www.famousfamiglia.com

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

21

WHY IMMIGRANTS LOVE AMERICA

By DINESH D'SOUZA Dinesh D’Souza is a well-known writer in the United States, and serves as a Fellow at the Hoover Institution, a highly respected think tank based in California. To commemorate America’s independence day on July 4th, he wrote the following piece on what it is about this great country of ours that attracts so many immigrants year after year. While Mr. D’Souza is not Albanian, the country he comes from – India – is a country to which Albanians have a special connection via Mother Teresa. And the words Mr. D’Souza shares in his writing will ring true to many in this parish, who are immigrants, or children of immigrants, as well.

Since 9/11, we've heard a lot about "why they hate us." We've read countless articles on what's wrong with U.S. foreign policy and American culture. As an immigrant, I believe Americans also need to hear about what's right with America. Why does the United States magnetically attract immigrants by the millions? Why is the idea of America so fascinating to people, especially young people, all over the world?

The conventional wisdom is that immigrants come to America for one reason: to make money. This notion is conveyed endlessly in the "rags to riches" literature on immigrants, and it is reinforced

by America's critics, who like to think of America as buying the affection of immigrants through the promise of making them filthy rich. But this Horatio Alger narrative is woefully incomplete; indeed, it misses the real attraction of America to immigrants and to people around the world.

The conventional account holds enough truth for surface plausibility. Certainly America offers a degree of mobility and opportunity unavailable elsewhere, not even in Europe. Only in America could Pierre Omidyar, whose ancestry is Iranian and who grew up in France, have started a company like eBay. Only in America could Vinod Khosla, the son of an Indian army officer, become a shaper of the technology industry and a billionaire to boot.

But America doesn't just provide unprecedented social mobility and opportunity, it gives a better life to the

ordinary guy than does any other country. Let's be honest: Rich people live well everywhere. America's greatness is that it has extended the benefits of affluence, traditionally available to the very few, to a large segment in society.

We live in a nation where construction workers cheerfully spend $4 on a nonfat latte, where maids drive very nice cars, where plumbers take their families on vacation to St. Kitts. I recently asked an acquaintance in Bombay why he has been trying so hard to relocate to America. He replied, "I really want to move to a country where the poor people are fat."

The typical immigrant, who is used to the dilapidated infrastructure, mindnumbing inefficiency and multi-layered corruption of Third World countries, arrives in America to discover, to his wonder and delight, that everything works: The roads are clean and papersmooth, the highway signs are clear and accurate, the public toilets function properly, when you pick up the telephone you get a dial tone, you can even buy things from the store and then take them back.

someone selected by my parents. I would have faced relentless pressure to become an engineer or a doctor.

My socialization would have been entirely within my own ethnic community. I would have had a whole set of opinions that could be predicted in advance.

In sum, my destiny would, to a large degree, have been given to me.

By coming to America, I have seen my life break free of these traditional confines. At Dartmouth College, I became interested in literature, and switched my major to the humanities. Soon I developed a fascination with politics, and resolved to become a writer, which is something you can do in America, and which is not easy to do in India. I married a woman of English, Scotch-Irish, French and German ancestry.

Eventually, I found myself working in the White House, even though I was not an American citizen. I cannot imagine any other country allowing a non-citizen to work in its inner citadel of government.

The American supermarket is a thing to behold: endless aisles of every imaginable product, many different types of cereal, 50 flavors of ice cream. The place is full of numerous unappreciated inventions: quilted toilet paper, fabric softener, cordless phones, disposable diapers and roll-on luggage.

So, yes, in material terms, America offers the newcomer a better life. Still, the material allure of America does not capture the deepest source of its appeal.

In most of the world, even today, your identity and your fate are largely handed to you. This is not to say that you have no choice, but it is choice within given parameters.

In America, by contrast, you get to write the script of your own life. What to be, where to live, whom to love, whom to marry, what to believe, what religion to practice - these are all decisions that, in America, we make for ourselves. Here we are the architects of our own destiny.

Recently, I asked myself how my life would have been different if I hadn't come to America. Raised in a middleclass family in India, I didn't have luxuries, but I didn't lack necessities.

Materially, my life is better in the United States, but it is not a fundamental difference. My life has changed far more dramatically in other ways.

"Self-determination" is the incredibly powerful idea that is behind the worldwide appeal of the United States. Young people throughout the world find irresistible the prospect of being in the driver's seat of their own lives.

Had I remained in India, I would probably have lived my entire existence within a five-mile radius of where I was born. I would undoubtedly have married a woman of my identical religious and socioeconomic background, possibly

So, too, the immigrant discovers that America permits him to break free of the constraints that have held him captive, so that the future becomes a landscape of his own choosing.

Dinesh D'Souza's latest book is "What's So Great About America", available at bookstores everywhere.

22

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

E P O K A E G J E R G J K A S T R I OT- S K E N D E R B E U T Sulmet e Para Osmane 1) Pushtimet e para Osmane në Europë Në shekullin e Nëntë Turqit erdhën që nga Azia Qendrore në Anadollin e sotëm, dhe në fillim të shekullit XIV ata formuan një principatë të pavarur.

Emiratin Osman që mori emrin e themeluesit të saj, Osman beut (12822336).

Pasi përfunduan pushtimin e Azisë së Vogël, ushtritë e sulltan Orhanit kaluan më 1354 Dardanelet dhe filluan pushtimin e Ballkanit, i cili politikisht ishte i copëtuar në një numër të madh principatash e shtetësh të pavarura. Turqit i zgjerruan shpejt pushtimet në Ballkan dhe në 1365 e zhvendosen kryeqytetin e tyre nga Bursa, në Adrianopojë, të cilën e quajten Edrenë.

Të tronditur nga pushtimet e shpejta Osmane, disa nga sundimtarët ballkanas krijuan një koalicion ushtarak antiosman, në të cilin mori pjesë edhe Peshkopi i Vlores, Aleksandri. Por në betejen që u zvidhua me forcat osmane më 1371 në brigjet e lumit Marica, ushtritë e koalicionit ballkanik u shpartalluan. Pas kësaj fitoreje, ushtritë osmane pushtuan lehtësisht qytete dhe qendra administrative me rendësi të veçantë strategjike për të gjithë Ballkanin, si Nishin, Shkupin, Manastirin, Kosturin etj., të cilat i shndërruan në baza të fuqishme ushtarake për pushtimin e viseve të tjera Shiptare dhe Ballkanike. Më 1385 ushtritë Osmane moren pjesë në betejën kundër Ballshës II, që u zhvillua në fushën e Savres pranë rrjedhes së poshtme të lumit Shkumbin. Fitorja e tyre në këtë betejë lehtësoi depërtimin në thellësi të tokave perëndimore Shqiptare, dhe në fund të viteve 80 ushtritë osmane gjendëshin në dyert e Vlores, të Durrësit, Lezhës etj.

Beteja e Kosovës Depërtimi i vrullshëm i Turqve në Ballkan tronditi elitën politike drejtuese Shqiptare dhe atë të vendëve fqinjë. Të ndodhur kundër një armiku të përbashkët, princërit, mbretërit dhe fisnikët

Shqiptarë, Serbë, Bullgarë e Rumunë i fashiten mosmarrëveshjet dhe grindjet e tyre dhe krijuan një koalicion antiosman.

Në të bënin pjesë personalitete të shquara Shqiptare si Gjergji II Ballsha, Teodor Muzaka, Gjon Kastrioti etj. Këta me forca të bashkuara, moren pjesë në betejën që u zhvillua në afërsi të Prishtinës, më 15 Qershor 1389. Në këtë betejë të përgjakshme dhe të pabarabartë që u zvillua ndërmjet 100,000 ushtarëve Turq dhe 40,000 luftëtarës Ballkanas u shqua luftëtari Shqiptar Millosh Kopili, i cili arriti të vriste Sulltan Muratin I. Megjithatë Ballkanasit pësuan disfatë të rëndë dhe kjo i hapi rrugën sulltanit pasardhës, Bajazitit I, për pushtime të reja në Ballkan. Gjatë sundimit të tij, Turqit arriten të vendosëshin diku përkohësisht e diku përgjithmonë në viset e tjera Shqiptare, që nga Shkodra e Kruja dhe deri në rajonet e Korçës dhe Permetit.

Në Shqipëri u krijua kështu një situatë e rëndë në të gjitha fushat e jetës shoqërore. Vendi pësoi një copëtim të madh politik. Zotëritë e shumtë

Shqiptarë, duke qenë ushtarakisht të pafuqishëm, përgjithësisht hyne në Vasaljetët e Sulltanëve dhe filluan të lidhëshin me vende të tjera. Duke përfituar nga një situatë e tillë dhe me marëveshje me zotërinjtë vendas ose edhe me presjon, Venediku arriti tu jepte atyre qytetet bregdetare, që nga gjiri i Kotorit, e deri në anë të Artës, si Buduan, Tivarin, Ulqinin, Shkodrën, Butrintin, Pargën etj., që ishin edhe qendra të rendësishme tregtare e shkëmbimit me viset e brendëshme të vendit.

Pas disfatës që pësoi ushtria e Sulltan Bajazitit në betejën e Ankarasë më 1402 prej trupave mongole në Timurlengun, përkohësisht zotëritë Shqiptarë i forcuan pozitat e tyre dhe në jetën politike të vendit dolën në plan të parë familje të tilla si Balljshajt, Gojcinët (Crnojeviqët), Dukagjinët, Zahariajt, Spanët, Stres-Bakshajt, në Shqipërinë e Sipërme; Kastriotët, Topiajt, Arianitët, Muzakajt, Gropajt në Shqipërinë Qendrore; Shpatajt, Zenebishët, në Shqipërinë e Poshtme etj. Sapo erdhi në pushtet Sulltan Mehmeti I (1413-1421) mori masa energjike për rivendosjën e

Kalaja e Krujës

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

23

zgjerimin e pushtimin osman dhe gjatë viteve 1415-1417 ushtritë e tij pushtuan njerën pas tjetrës kështjellat e rendësishme, si Krujën, Beratin, Kaninën e Gjirokastrën.

Kryengritja e Gjon Kastriotit (1429-1430) dhe fitoret e Gjergj Ariantit (1432-1435) Pas pushtimit të kështjellave të viseve perëndimore Shqiptare, Turqit vendosen në këtë rajon të Shqipërisë administraten pushtuese. Nëpërmjet regjistrimeve të herëpashershme të banorëve dhe të tokës dhe të ndarjes së tokës në prona të vogla feudale (timare), Turqit vendosën sistemin feudal ushtarak osman të timareve, që ishte i ngjashëm me sistemin e pronjës Bizantine. Kjo lloj prone, në prag të pushtimit osman, ishte në shpërbërjë të plotë dhe shoqëria Shqiptare ishte në një fazë më të avancuar, ku prona tokësore shitej dhe blihej lirisht. Nëpërmjet këtyre regjistrimeve, Turqit i zhveshen fisnikët dhe princërat Shqiptarë nga pronat e mëdhe tokësore dhe të drejtat e tyre. Përveç kësaj, sulmet e njëpasnjëshme të ushtrive osmane për pushtimin e trojeve Shqiptare rrënuan jetën ekonomike të vendit dhe shkaktuan pakënaqësi të thellë dhe qendresë të fuqisme tek të gjitha shtresat e shoqërisë Shqiptare.

Kjo qendresë u shpreh në forma të ndryshme. Braktisja e vendbanimeve dhe kalimi në zona ende të papushtuara ose emigrimi në vende të tjera u bënë dukuri të rendomta për jetën Shqiptare, të cilët me armë në dorë kundërshtonin rregjimet, vrisnin nëpunësit e kadastrave si dhe feudalët Osmanë.

Gadishmëria e Shqiptarëve për të luftuar kundër pushtuesve Osmanë, krijoi mundësi të favorshme e të pa njohura më parë për krijimin e ushtrive të mëdha e pa pagesë, të karakterizuara nga një shpirt i lartë vetmohimi që nuk njihej në luftërat e rendomta feudale dhe të ushtritë mercenare.

Në këto rrethanë nisi vala e kryengritjeve të fuqishme dhe të organizuara.

Burimet historike përmendin kryengritje të banorëve të krahinës së Vajnetisë (Çamërisë) në kohën e Sultan Mehmehtit I. Më 1428 Sulltan Murati II filloi sulmin mbi Selanikun, që ishte nën Zotërimin Venedikas. Ndërkohë luftëtarë si Gjon Kastrioti sulmuan kështjellën e fuqishme të Krujës. Pasi moren Selanikun, trupat Osmane, të drejtuara nga sanxhakbeu i Shkupit, Isak bej Evrenozi, gjatë prillit e majit të vitit 1430, u sulen mbi principatën e Gjon Kastriotit. Ata shkatëruan disa kështjella të tij, kaluan edhe më në veri, ku pushtuan kështjellën e Dejës dhe detyruan Nikollë Dukagjinin të braktiste zotërimet e veta. Perballë një situate të tillë Gjon Kastrioti kërkoi marrëveshje me Turqit dhe arriti kështu të shpëtonte një pjesë të zotërimëve të veta.

Dy vjet më vonë shpërtheu një valë e re e fuqishme në Shqipëri. Për Shtypjen e tyre u angazhua vetë sulltan Murati II, i cili, bashkë me ushtrinë e tij, gjatë dimrit të 1432-1433 u vendos në Serez. Në krye të 10,000 ushtarëve ai caktoi ish sanxhakbeun e këtyre aneve,

Ali Beun, për të shpartalluar forcat e Gjergj Aranitit, që e kishin çliruar principatën e tij nga Spahinjtë osmanë.

Kur ushtria e Ali beut arriti në burimet e Byshekut (pranë Elbasanit) u sulmua nga luftëtarët e Gjergj Aranitit dhe u shpartallua plotësisht, duke lënë në fushën e betejës shumë të vrarë dhe robër.

Kjo ishte fitorja e parë e rendësishme e Shqiptarëve kundër ushtrive të fuqishme Osmane. Ajo pati jehonë dhe në vende të tjera dhe i dha hov luftës antiosmane në Shqipëri.

Fitorja, siç shprehej kronisti bashkëkohor Halkokondili, i solli lavdi të shkëlqyer organizatorit të saj Gjergj Aranitit, që u bë figura qendrore e jetës politike Shqiptare të viteve '30. Në Shqipërinë e sipërme luftëtarët e Nikollë Dukagjinit çliruan kështjellën e Dejës.

Ndërkohë përpjekjet e Andrea Topisë për të çliruar Krujën nuk dhanë rezultat.

Kurse forcat e Dedë Zenebishit, që kishin rrethuar kryeqendrën e sanxhakut Shqiptar, Gjirokastren, pësuan disfatë dhe komandanti i tyre ra rob dhe u var prej Turqve.

24

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Organizimi Administrativ Osman Në Shqipëri

kryente funksionet administrative civile, gjyqësore e fetare. Sanxhaku ishte i ndarë në njësi më të vogla, në vilajete (që më pas u quajten kaza) dhe këto në disa raste në njësi edhe më të vogla, në nahije. Në krye të vilajetit ishte subashi, komandanti ushtarak i ushtrisë së vilajetit, dhe pranë tij ishte kadiu.

Nga të dhënat e rregjistrimit të vitit 1431-1432 (e cila s'është e plotë dhe për këtë arsye kryeqendra e Sanxhakut del në pjesën Jugore të tij, dhe kjo presupozon se Shqipëria mund të përfshinte edhe vise të tjera Shqiptare edhe më në Jug) del se sanxhaku Shqiptar përfshinte Çamërinë dhe vise të tjera Shqiptare deri në brigjet e lumit Mat. Vilajetet e tij ishin 1) Vilajeti i Gjirokastres, 2) Këlqyrës, 3) Kaninës, 4) Beratit, 5) Tomoricës, 6) Skraparit, 7) Pavel Kurtisit (viset që shtrihen kryesisht në të djatht të rrjedhës së mesme e të poshtme të lumit Shkumbin), 8) artallozit (vise që Shtrihen në të majtë të rrjedhës të lumit Shkumbin deri tek lumi Devollit), 9) Krujës, 10) Permetit dhe 11) Korçës.

Vilajetet ishin të ndara në zona feudale ushtarake, në timare që përbëhëshin nga shumë fshatra, nga një fshat apo nga një pjesë e një fshati.

Sipas marrëveshjeve që kishin këto prona emërtoheshin Timare, Zihamete dhe Hase. Feudali që zotëronte timarin quhej spahi ose timarli. Ai e mbante këtë pronë me kusht që të shkont vetë në ushtri si kalorës dhe kur prona ishte e madhe, në varësi të saj, duhet të merrte një numër të caktuar ushtarësh xhebelij.

Kur nuk shkonte në luftë spahiu e humbiste timarin, dhe kur dallohej në të ai mund të merrte një timar më të madh.

Organizimin më të hershëm Osman të Shipërisë të bërë nga pushtuesit Osman, e njohim nëpërmjet rregjistrimit të viteve 1431-1432 dhe vetëm për një pjesë të viseve Shqiptare.

Sipas këtij rregjistrimi Osman u formua Sanxhaku Shqiptar me kryeqendër Gjirokastren. Sanxhaku ishte njësi feudale administrative më vete që varej drejpërdrejt nga administrata qendrore e perandorisë. Në krye të sanxhakut ishte sanxhakbeu, komandanti i ushtrisë së sanxhakut. Pranë tij ishte kadiu, i cili

Toka konsiderohej pronë e shtetit, (mirie), prandaj spahiu nuk mund ta shiste e ta blinte timarin, dhe as ta trashëgonte, kurse fshatari me lejen e Spahiut mund ta shiste tokën duke i dhënë spahiut taksën e tapisë. Fshati i paguan Spahiut të dhjetën (yshyri), për çdo prodhim të tokës e veprimtari tjetër ekonomike, krahas së dhjetës fshatari paguante taksën e familjes (inspenxha) dhe gjobat e ndryshme (nijabeti). Kurse ndaj shtetit paguhej nga të gjithë banorët detyrimi për këshillin e lartë të shtetit

Gjatë viteve '30 krahinat përgjatë dhe në afërsi të luginës së Shkumbinit, që ishin nën zotërimët e Arianitëve, u bënë rajoni Kryesor i luftës antiosmane. Emri dhe fama e Gjergj Arianitit si komandant i talentuar u rrit akoma më shumë.

Gjatë vitit 1434 Gjergj Arianiti i udhëhoqi Shqiptarët në dy beteja të tjera fitimtare: në gusht 1434 u shpartalluan forcat e bejlerbeut të Rumelisë, Sinan Pashës, dhe në dhjetor u mund ushtria e sanxhakbeut të Shkupit, Isak Beut. Në 20 Prill 1435 luftëtarët e Gjergj Arianitit moren edhe një fitore të re, pas të cilës Sulltan Murati II ndërpreu dërgimin e ushtrive të tjera kundër tij.

Fitoret e Gjergj Arianitit rriten besimin dhe vendosmërinë e Shqiptarëve për të mbrojtur lirinë nga një pushtues shumë i fuqishëm. Ato paten Jehonë të gjerë në Europë dhe sidomos tek Papati. Mbreti i Hungarisë, Sigismundi, u lidh me drejtuesit e kryengritjeve Shqiptare sidomos Gjergj Arianitin dhe bashkë arriten një marrëveshje që, duke u mbështetur në viset e çliruara Shqiptare, të organizohej një kryengritje e përgjithshme në Ballkan.

Për këtë qellim Mbreti i Hungarisë dërgoi në Shqipëri, në pranverë të 1435 pretendentin e fronit Bullgar, Frunzhinin, dhe pas një viti, princin pretendent të fronit osman, Dautin. Por përpjekjet e realizimit të një levizjeje antiosmane s'paten jehonë në vendet e tjera të Ballkanit.

(avarisi divan) dhe taksa e bagëtisë (shelepi) dhe vetëm të krishterët paguanin taksën e nënëshkrimit (Xhizjen).

2. Ushtria Osmane Në kohën e sulltanit Osmanir (12821326) u krijua ushtria e spahijve (kalorësve) e përbërë prej klasës feudale osmane, pasardhësi i tij sulltan Orhani (1326-1360), krijoi korpusin e Jeniçerëve (ushtri e re), të përbërë nga ushtarë të stërvitur që në vogeli me artin ushtarak, në shkolla të veçanta dhe të edukuar me frymën e luftëtarëve pushtues. Krahas tyre ishin edhe repartet e akerxhijve (sulmuesve) që grumbullohëshin kur kishin luftëra për pushtime të reja. Ata pasurohëshin duke grabitur pasuri dhe njerëz (fëmijë e të rritur) që i shisnin pastaj nëpër tregjet e veçanta të perandorisë Osmane.

3. Gjon Muzaka për betejën e fushë Kosovës (1389) ... E pastaj Murati iu turr Serbisë e Bullgarisë, por Llazari, mbreti i Bullgarisë, Teodor Muzaka, pinjoll i dytë i shtëpisë sonë, e bashkë me të edhe sundimtarë të tjerë Shqiptarë, u ndeshen me Turqit. Aty u thyhen të krishterët dhe mbeti i vrarë edhe Teodori ynë, që kishte sjellë me vete një ushtri të madhe me Shqiptarë. Po aty u zu rob Llazari i Serbisë që më vonë Turqit e vranë. Pastaj filluan luftrat e pandërprera të turqve në Shqipëri, në të cilat humben jetën aq shumë bujarë e luftëtarë trima.

(Marrë nga vepra e tij “Gjeneologjia e familjes Muzaka” shkruar më 1510)

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

25

Pedagogu Luigj Gurakuqi dhe abetaret e tij Nga: Dr. Njazi Kazazi Në historinë e Shqipërisë Luigj Gurakuqi ka hyrë si një figurë shumëplanëshe: si politikan dhe diplomat; gjuhëtar, poet, prozator, estet, kritik letrar dhe përkthyes; pedagog e tekstolog; ministër arsimi në Qeverinë e parë Shqiptare, drejtor i Normales së Elbasanit.

sore për fitoren e lirisë dhe futjen e vendit në rrugën e përparimit. Ndaj ai jep një shembull konkret prej atdhetari, pedagogu, didakti dhe mësuesi në kuptimin më të gjerë të fjalës, duke i dhënë shkollës shqiptare, në një periudhë shtatë vjeçare, tri abetare shqipe.

Në fushën e arsimit shqiptar ai ka meritën se përcaktoi qartë konceptin mbi shkollën kombëtare shqiptare, përmbajtjen, karakterin dhe parimet e ndërtimit të saj. "Çështja e arsimit, theksonte Gurakuqi, ka randësi kryesore në rilindjen e kombit shqiptar, pse vetëm me një mësim të shëndoshë e me një arsim të vërtetë mund të ngjallet e mund të mkambet kombi ynë e mund të fitojë të drejtën me hymun në rradhën e popujve të qytetëruar" 1) Në këtë fushë ai sintetizoi dhe përgjithësoi mendimin pedagogjik, arsimor e shkencor të Rilindjes Kombëtare, detyrat që shtroheshin për ta futur arsimin shqiptar në rrugën e përparimit, duke u mbështetur në traditat më të mira pedagogjike-arsimore evropiane.

2) Nuk është e rastit që Gurakuqi t'i kushtonte vemendje e punë kaq të madhe hartimit dhe botimit të teksteve shkollore në përgjithësi dhe abetareve, në veçanti. Veç teksteve të tjera 3), në një periudhë të shkurtër kohore prej 7-8 vjetësh, Gurakuqi i dha shkollës shqiptare edhe tri abetare: - "Abetari për Msoitore Filltare t'Shcypniis"- Libri i parë. Napoli, 1905.

- "Abetar i vogel shcyp mas Abevet t'Bashkimit e t'Stambollit me tregime n't'dy dhialektet" prej Lek Grudës.

Bukuresht, 1906.

- Abetari i gjuhës shqipe". Athinë, 1912.

Nga konsultimi i teksteve në fjalë po vemë në dukje këto veçori themelore të tyre: Abetaret e tij Gurakuqi i botoi në momente kyçe për historinë tonë kombëtare. Megjithë impenjimet e njohura dhe pjesëmarrjen aktive në ngjarjet e mëdha kombëtare që çuan në shpalljen e Pavarësisë, ai e konsideronte mësimin e gjuhës së shkruar shqipe nga breznitë e reja dhe më gjerë si një nga rrugët krye-

Luigj Gurakuqi Vetë gjeografia e botimit të tyre që fillon në Napoli, vazhdon në Bukuresht dhe përfundon në Athinë, në qendra të njohura të kulturës dhe të veprimtarisë së atdhetarëve shqiptarë, është pasqyrë sakrificash e përkushtimi për çështjen kombëtare.

Tekstet janë botuar pa emrin e autorit.

Vetëm teksti i Bukureshtit me pseudonimin e tij të njohur, Lek Gruda. Siç kemi folur në një syth të veçantë për anonimatin e abetareve, ishte kjo një mënyrë për t'i shpëtuar ndjekjeve dhe persekutimeve, por edhe shprehje qytetarie e atdhesie duke u udhëhequr nga qellimi për t'i shërbyer sa më mirë kombit.

Tekstet, përjashtuar botimin e dytë, kanë një numër të konsiderueshëm faqesh, të mjaftueshëm për të realizuar qëllimet

mësimore dhe edukative të një teksti të tillë. Në ndërtimin e tyre duket qartë puna e kujdesshme dhe profesionalizmi prej didakti. Tekstet janë të ndara në njësi mësimore që orientojnë drejt mësuesit ose atë që mëson në mënyrë autodidakte për ngarkesën që duhet për një orë mësimi.

Autori i ka dhënë vend të konsiderueshëm dhe të mjaftueshëm pjesës për mësimin e tinguj-shkronjave të gjuhës shqipe dhe përvetësimit të mekanizmit të leximshkrimit. Rrugën metodike, vëllimin e njohurive dhe shprehive praktike për gjuhën e shkruar që do të marrë nxënësi në një njësi mësimore, mund ta kuptojmë duke parë konkretisht njësitë nr. 11, 13, 56 e 58 të abetares së vitit 1905. Siç shihet ndiqet kjo radhë pune: të gjitha njësitë mësimore të pjesës së parë (ku jepen tingujt e shkronjat e vogla të dorës dhe të shtypit) shoqërohen me figura të bukura, emri i së cilës fillon me shkronjën e re ose e ka në trup atë. Vazhdohet me një rresht rrokjesh, të formuara nga bashkimi i zanoreve të shqipes me bashkëtingëlloren e rradhës dhe përfundohet me fjalë të ndara në rrokje. Afërsisht ndiqet e njëjta rradhë pune edhe për shkronjat e mëdha, por kjo pjesë nuk ka ilustrime. Mendojmë se autori ka bërë punë të kujdesshme për të ruajtur gjithnjë një ngarkesë normale për një orë mësimore (njësi), por duke siguruar edhe një rritje graduale. Kështu kalohet natyrshëm nga rrokjet, në fjalë (nga 1-2 rrokëshe në fjalë me shumë rrokje si Barbullushi, t'permenduna, kapidanave etj.) në fjali të thjeshta, tekste të palidhura (mësimet 81-89), e deri në pjesët e lidhura me tituj (dhjetë mësimet e fundit). *** Në hartimin e abetareve duket dora e kujdesshme e tij si didakt. Ai, duke njohur veçoritë e kësaj grupmoshe, rimerr herë pas here disa nga njohuritë e dhëna më parë, nëpërmjet mësimeve përmbledhëse a përsëritëse për një grup temash, gjë që mendojmë se ka ndikuar për të mirë në fomimin e shprehive të qëndrueshme.

Gurakuqi si atdhetar e pedagog, nuk harron se krahas qellimit kryesor, teksti duhet të ndihmojë edhe për edukimin atdhetar e qytetar të nxënësve. Nepërmjet teksteve ai përpiqet të edukojë cilësi të larta morale.

Mesazhet që sjellin pjesët e bukura si

26

Jeta Katt olike

"Molla e kalbët", "Ndihma e Zotit", "

Mendoni për të tjerët", janë me vlera universale, formojnë në mënyrë të natyrshme virtyte tek nxënësit e kësaj moshe si: dashurinë për të tjerët, respektin për prindërit e më të mëdhenjtë, dashurinë për punën etj. Por nuk mungojnë edhe tekstet që japin njohuri shkencore për natyrën dhe botën që i rrethon, si pjesa "Lulet e kokrrat" etj.

Edhe në abetaren e tretë, botimi i vitit 1912, ndiqet kjo radhë pune e kjo metodë, ndërsa abetarja e vitit 1906, botimi i Bukureshtit, ndërtohet në një formë tjetër.

Këtë autori e shpjegon vetë në hyrjen "Diftim" të tekstit. Kështu, meqë teksti bëhet për ata që dinë ndopak "...t'zgjedhin shcyp m'njênen a m't'jetrën abè, e qëllimi i tij âsht vetëm t'i u lehtësojnë mundin atyne, qi donë t'i njohin t'dyja; për ket arsye nuk po shihet nevoja t'merrën n'tê mrapa t'ghith parimet e methudhat e Pedhagogjies s'sotshme tuej kenë se ky nuk do t'vijnë për shkolla t'vogla"4) *** Nga kjo del e qartë se Gurakuqi i njihte abetaret e deriatëhershme, metodat me të cilat ishin ndërtuar ato, por nisur nga qëllimi i hartimit të tekstit, për moshat e rritura, ndryshon metodën e punës. Ai thekson se në vend që të nisemi në rrugën e zakonshme, të ndjekur deri atëherë: nga shkronjat e rrokjet më të lehta, do të ndiqet një rrugë tjetër "...pak të ndryshme, por ma t'shkurtë e t'kjartë...". Autori jep tingujt e gjuhës shqipe të ndarë në zanore dhe bashkëtingëllore (këto duke i ndarë edhe në llojet e tyre si buzore, dhëmbore, grykore, fishkëlluese etj.) dhe pastaj vazhdon procesin e bashkimit të tyre.

Alfabeti i abetares së vitit 1905 përbëhet nga 37 shkronja. Duke e krahasuar atë me tekstin "Abetari", /1899/, pa emër autori, analizuar në punimin tonë, mund të themi se kanë mjaft pika takimi.

Arsyet janë të ndryshme, por veçojmë: Gurakuqi me siguri ka njohur botimet e kohës e sidomos të Shkodrës, ku mendojmë të jetë botuar ai; ndërsa autori anonim i "Abetarit" duhet të ketë njohur alfabetin e "Bashkimit" dhe të jetë ndikuar nga ai.

Ndonëse nuk është objekt i punimit tonë, pa hyrë në shumë hollësi, po vemë në dukje disa veçori dalluese të tyre.

Krahasuar me alfabetin që doli nga

PRILL - QERSHOR 2002

Kongresi i Manastirit, ndryshimet janë në disa tinguj-shkronja si më poshtë.

Përdoren c për q (cy-ly-mi, f.20), x për z (pa-xa-ri, f.17), gh për gj (gha-ku, f.24), ts për c (mi-tsa, f.22), dxh për xh (dxha-mija, f.33) etj.

Në fundin e shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX çështja e alfabetit ishte bërë objekt pune i shumë shoqërive dhe atdhetarëve të veçantë. Kështu vetëm në Shkodër në vitin 1901 përdorëshin tre alfabete, por mendimet dhe përpjekjet konvergonin në një pikë: duhej një alfabet i përbashkët që mund të zgjidhej me anën e një takimi (a kongresi) ku të merrnin pjesë jo vetëm shqiptarët nga trojet etnike, por edhe nga kolonitë dhe vendet ku jetonin dhe vepronin shqiptarët. Këtë mendim ai e kishte shfaqur që në vitin 1899, në një lëtër dërguar De Radës.

Gurakuqi kishte mendimin se "...njësia e abesë nuk asht punë që mund ta bajë nji njeri i vetëm".5) Madje kjo ide e bëri të heqë dorë edhe nga përpjekjet për të hartuar ndonjë alfabet të vetin, origjinal.

6) Nisur pikërisht nga mendimi se alfabetet duhet të bashkohen ai hartoi abetaren e dytë, atë të vitit 1906, "me dy alfabetet dhe në të dy dialektet". Pra qellimi nuk ishte që vetëm t'ua lehtësonte punën atyre që njihnin sadopak njërën abè, por "...mannej edhe, tuej përkrahë dyy abetë bashkë, do t'xbulojnë nnryshimet e tyne, e do t'thërrasin e do t'zejnë shkrimtarët t'ynë t'bashkohen m'gni".7) Abetaret, Gurakuqi i hartoi në dialektin e gegërishtes veriore. Në to mbizotëron e folmja e Gropës së Shkodrës. Gjatë tekstit shënohet hundorësia e gjatësia e zanoreve.

Në tekst mbizotëron toponimia e antroponimia e kësaj treve. Kështu ndeshim dendur emrat e viseve rreth Shkodrës si Lezhia, Drini, Oboti, Barbullushi, por edhe emra si Ohri etj. Ndër emrat e njerëzve lexojmë Agia, Kola, Ndoci, Isaja, Sulejmani, Filja, Rroku, Osmani etj. Kemi mendimin se tekstet u hartuan me destinacion për këtë trevë dhe u përdorën në Shkodër dhe rrethet e saj. *** Sa i përket gjuhës, interes paraqet Abetari i Bukureshtit. Hartimi i këtij teksti "...me tregime n' t' dy dhialektet..." lidhej me konceptin që kishte Gurakuqi për problemin tepër të rëndësishëm të afrimit të tyre, madje qëllimin e ndërtimit të një gjuhe të përbashkët për të gjithë shqiptarët. Gurakuqi është i dyti autor në histor-

inë e abetareve shqipe që hartoi një tekst të tillë në të dy dialektet. Si politikan mendon të bashkojë të gjithë shqiptarët edhe nëpërmjet gjuhës. Ashtu si edhe alfabetit, edhe kësaj çështjeje, ai i kushtoi disa shkrime që zënë vend të rëndësishëm në këtë fushë si "Albania dhe Shoqënia e Bashkimit - Themelimi i gjuhës letrare", "Gjuha e shkencave", në të cilat arrin në përfundime të tilla shkencore dhe të pranueshme edhe sot si "...gjuha e përbashkët për të cilën duem me punue, do të rrjedhë prej dialekteve ma të mëdhej të Shqipërisë, nuk do të jetë tjetër veç të afruemit e të derdhunit e tyne në nji..."8) Tekstet në fjalë nuk janë thjesht ribotime të njëri-tjetrit, por, me përvojën e fituar, njohjen e botimeve të shumta që u bënë brenda dhe jashtë vendit, sidomos në pragun e Pavarësisë, ai bëri ndryshime në konceptimin dhe ndërtimin e teksteve në fjalë. Kështu ato erdhën më të plotë, më të përsosur dhe më funksionalë.

Me punën e tij prej pedagogu dhe didakti të shquar, Luigj Gurakuqi tregoi veç të tjerave, aftësitë e tij profesionale në fushën e hartimit të teksteve shkollore dhe zë vend të nderuar në historinë e abetareve shqipe.

Referenca 1) "Përlindja e Shqypëniës",Vlorë, 24 /6 shtator 1913. (Cituar sipas Piro Tako, Luigj Gurakuqi - jeta dhe vepra, Tiranë, 1980, f. 212 ) 2) Vehbi Hoti, Kontributi i Luigj Gurakuqit për arsimin shqiptar dhe shkollën shqipe, Disertacion. Tiranë, 1995. f.

119 (Dorëshkrim).

3) Shih për këto: Faik Luli, Kontributi i Luigj Gurakuqit për tekstet shkollore,, "Buletini Shkencor" i ILP të Shkodrës, Viti XI, 1974, Nr. 1 (15), f. 30-52.

4) Lek Gruda, Abetari..., Bukuresht, 1906, f. 6.

5) Cituar sipas Piro Takos, vep. e cit., f.

56.

6) Tomor Osmani, Histori e alfabetit të gjuhës shqipe, Tiranë, 1987, f. 223.

7) Lek Gruda, Abetar i vogël shcyp..., Bukuresht, 1906, f. 7.

8) "Albania", Viti IX, 1905, Nr. 2, f.47-50; Nr. 8, f. 158-161. (Cituar sipas N. Gokajt, Luigj Gurakuqi lëvrues dhe studiues i shquar i gjuhës shqipe, "Gjuha Jonë", Viti IV, 1984, Nr.2, f. 97.

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

27

Pasuria gjuhësore në "Kanunin e Lekë Dugagjinit" (Varianti i Pukës) Nga: Prof. As. Dr. David Luka Në Kanunin e Lekë Dukagjinit (varianti i Pukës) pasuria gjuhësore e shqipes është shpalosur në tërë gjerësinë dhe thellësinë e saj. Nuk besoj të ketë vepër tjetër ku gjuha shqipe të paraqitet aq saktë, aq e përkryer e në të njëjtën kohë e ndërtuar krejt thjesht, por gjithsesi e aftë për të shprehur në mënyrë të plotë norma morale e juridike që rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet njerëzve. Mbase është edhe merita e z. Meçi, që një pjesë të përmbledhjes e ka dhënë me shkronja kursive, duke ruajtur të paprekur formulimin e vetë vendësve.

Kanuni është ligj dhe ligji nuk duhet të ketë ekuivoke. Populli i krahinës së Pukës, që është autori i këtij Kanuni, i ka shprehur këto norma kaq qartë sa nuk mund t'u heqësh e as t'u shtosh asnjë fjalë pa prishur kuptimin e tyre. Gjithçka është në vendin e vet e me funksion të caktuar përsosmërisht me objektin që trajton.

Këndej shumë shprehje të këtij Kanuni kthehen në sentenca jo vetëm tejet të sakta, po shpesh edhe të argumentuara e disa herë të dhëna edhe me ngjyrime artistike. Fjala në Kanunin e Pukës është "gur i çmuar", ajo nuk hidhet "pa kontroll", përndryshe po gabove detyrohesh të paguash gjobën. Prandaj duhet të jesh i matur. Fjala, pra kthehet në gur miliar që tregon se nga duhet ecur, po edhe si duhet ecur. Në këtë mes ajo kthehet në një mjet të fuqishëm ekzekutiv. Forca e fjalës në këtë Kanun është mahnitëse. S'ka asgjë mangut e asgjë tepër. Ka një kursim të tejskajshëm të saj në një ndërtim konciz të përkryer e për t'u pasur zili. Idiomat këtu kthehen në aksioma, të cilat pranohen pa diskutim. Khs. këtu Grueja e huej nuk preket me dorë, E di shpijaku kur përpushet zjarmi, Berrejshmi i humb të gjitha, Në shpi të huej nuk hyhet pa të zonë, Marren e lan pushka etj.

Të përkryera paraqiten normat e arsyetuara. Së pari jepet në mënyrë tepër koncize veprimi a fakti; më pas edhe argumentimi i domosdoshmërisë së kryerjes së

tij. Khs. E bani, s'e bani pula vonë; s'ruej pulën tande!, Në va s'i dilet kuj në pritë.

Gjaksorët të lypin vend tjetër, O laj, o lsho çiken e huej. Kush me zort s'të ka ba me e xanë, E pëlqeve para se me e xanë; ça do me i pa tash?!, Dazem pa mish nuk ka; banu gati pra, E pëlqeve, bleje; s'e pëlqeve, lee. Gja me zort s'po të nep kush!

Disa sentenca shprehen me një mendim të prerë. Ata janë tepër të qarta, prandaj kërkojnë zbatim pa mëdyshje. E kush nuk i zbaton, E bje, në mend katundi!. Khs. Me zort nuk mbahen bashkë gjindtë e shpisë!, Qeni do hekrat e hekrat janë në dorë të zot, Pse je shpi e madhe, mos i hap krahët përtej pashit tand, Varret nuk i preken as i trazohen kuj. As hasmit.

Lek Dukagjini I paburri ka punë me varret e hueja!, Morti-mort, miku-mik! Ndryshe koritesh, Gjithkush ka vendin e vet. Lypja e gjeja etj.

Shpirti i pukjanit njeh edhe të bukurën në shprehjen e normave që rregullojnë etikën morale të tij. Shprehjet: Korinë e çikës nuk mund e durojnë malet!, Njerka s'bahet nanë: Nana-diell e njerka-hanë!, Nderi i grues asht si gastarja. U thye, s'gjitet ma! etj. janë për t'u marrë si shembull ndërtimi artistik.

Fjalitë eliptike me ndërtime tejet lakonike, do të mbeten gjithnjë si kryevepra të vërteta të sintaksës popullore, ende e studiuar fare pak. Si shembull

po marr katër fjalë, të cilat sqarojnë pa asnjë mëdyshje të gjitha diskutimet që ka bërë parlamenti ynë në ligjin për pronësinë e tokës. Thuhet tepër qartë në Kanu se si duhet zgjidhur kjo pronësi: I zoti tokën - puna bimën. Në këto dy fjali lapidare, mungon kallëzuesi. Sepse, në këto raste kallëzuesi del i tepërt. Ka një mësim universal në Kanu, që duhet mbajtur gjithnjë parasysh: Mos hec me kambët e tua e me mendt e hueja, dhe Kush shkon në gjyq me kambët e veta e me mend të tjetërkuj paguen gjobën!

Ndërtimet sintaksore në Kanu janë pjesa më pak e studiuar e që ia vlen gjithnjë të bëhen objekt diskutimi. Shembujt: Ma plaku - te oxhaku, Kufini kufinin e ha, Kufi mbi kufi kanuja nuk ban etj., janë perla gjuhësore ku mendimi dhe fjala përputhen përsosmërisht. *** Përpjekja për të dhënë një mendim sa më të saktë, zakonisht shoqërohet edhe me nevojën e krijimit të fjalëve të reja e të kuptimeve të reja, si edhe me formime të ndryshme para e prapashtesore. Në këtë drejtim Kanuja është minierë e pafund.

Së pari, pasuria e madhe e kompozicionit (juxtapozicionit a pranëvënies) e deri te përngjitjet, çka tregon se pukjani e ka kërkuar fjalën dhe ia ka arritur ta ndërtojë në natyrën e së folmes së vet. Krahas kompozitave pak a shumë të njohura si berrejshëm, bespremë, gjakhupës, kryekcyem, kryeshëndosh, kryeulët, krushkapar, mikpremë, ngucakeq, thekpremë etj., ka krijuar edhe kompozita të tjera tepër të goditura si shtiekeq, kryemveti, kryeherët, kanopkali, dypërnjah etj. Tashmë dihet që kompozicioni shpreh gjithnjë vitalitetin e një gjuhe.

Neologjizmat në Kanu janë të shumta e mbi të gjitha të ndërtuara bukur. Khs, këtu p.sh. tregtore për "dyqan", veshatare "ajo që vesh nusen", gjamatarë "ata që bëjnë gjamën", pritarë "ata që dalin në pritë", ngucatarë "ata që ngucin kënd", bashkari, palutë "ulur, palosur", folja prapoj "me u prapsur", që e ndeshim edhe

Jeta Katt olike

28

PRILL - QERSHOR 2002

IR Licensed Real Estate Brokers IF YOU ARE LOOKING FOR REAL ESTATE

YOU NEED US! Përv oja jo n ë 2 7 vje ça re m e k om u nit etin s h qip ta r ë shtë dëshm ia m ë e mirë e su kses it tonë !

Nëse P L A N I F I K O N I të bleni building, shtëpi ose pasuri të patundshme, J U O F R O J M Ë M A K S I M U M I N e kushteve për blerje.

- Sales - Rentals - Mortgages - Co-ops And Condos - Investment Properties - Residential & Commercial -

PRENK CURANAJ Real Estate Broker

TEL:718-231-0300 • FAX: 718-324-0596 4227 WHITE PLAINS ROAD BRONX, NY 10466

VISIT US ONLINE WWW.ISLAND-REALTORS.COM te cikli i kreshnikëve, njome-ja në shprehjen "bukën e njomen" etj., të cilat krejt mirë mund të përdoren edhe sot, duke e pasuruar gjuhën e sotme letrare shqipe me atë leksik aq shprehës e të bukur të Veriut të vendit, që është lënë në harresë pa shkak.

Në Kanun dalin edhe shumë fjalë të rralla si brac "vjedhës", çarim në shprehjen në korrje e në çarim, folja /me/ kue,

mashtrabë, hallakat, /me/ shafitë, me gjasë metateza e foljes tjetër me të njëjtin kuptim "me fashitë", kmendë në dubletën lesh e kmendë etj., gjithashtu edhe formime me parashtesa e prapashtesa, khs. /me/ përgojue, /me/ ndërkambë, gojaçe, bestar, /me/ hjeksue etj.

Fjalë të huaja në Kanu ka pak; janë kryesisht sllave (caran, çarranik, dever "djali që shoqëron nusen duke tërhequr

kalin për freri" etj.) e turke (bedel, jerevi, osull, takam etj.).

Mungesa e huazimeve në Kanunin e Pukës flet në të mirë të burimit vendës.

Ndikimet e huaja ngjan të jenë të pakta e të papërfillshme. Ky është tregues i qartë i zanafillës autentike të tij.

Leksiku i Kanunit mund të bëhet objekt edhe për historinë e gjuhës shqipe.

Ne po analizojmë këtu vetëm dy fjalë: spanispar dhe meteh. E para, në kontekstin Nusja shkon në gjini spanispar dy javë mbas martese ... mund të zbërthehet a analizohet "se panit të parë", pra "për herë të parë", ku pan- është folja /me/ pa në trajtën arkaike të pjesores me -n, që nuk përdoret më në gegërishte, po që vazhdon të gjallojë në toskërishte në formën parë.

Fjala e dytë meteh, në kontekstin kufini asht gur a meteh, ka kuptimin "shenja për të përcaktuar kufirin e një are". Gazulli jep edhe variantin metef-i, fjalë e përdorur edhe në Malësi të Madhe e në Mirditë, me dy kuptime "1. - kufi dhe 2. - vend i naltsuem e në të lam" (Fjalorth, f. 262). Pasi bën krahasimet me serbokroatishten dhe me greqishten, jep shpjegimin e plotë: "Në Kanu të Lekës guri i kufinit për me u pranue si i tillë do t'ishte i sjellun me teh kundruell gurit tjetër".

Këndej Gazulli na qet në rrugë për të gjykuar se meteh paraqet një përngjitje me kuptimin "me teh", ku me është parafjalë e teh-u "anë e mprehtë". Kemi të bëjmë këtu me një fjalë që shpjegohet nëpërmjet shqipes e me mjetet e saj e që mund të bëhet zanafilla e etimologjisë së emrit të kahinës që quhet Metohi.

Ravizuam thërrmia gjuhe vetëm duke prekur drejtimet kryesore nga duhet nisur studimi i Kanunit të Lekë Dulagjinit (varianti i Pukës) në pikëpamje gjuhësore.

E theksojmë edhe njëherë se ky variant është burim i vërtetë, një gurrë e pashtershme, ku gjuhëtari mund të shuajë gjithnjë etjen. E bash për këtë duhet përgëzuar z. Meçi, që me përkushtim ka ruajtur trajtat origjinale, duke u dhënë gjuhëtarëve lëndën e parë për punime e studime të mëtejshme.

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

29

Kërkime rreth terminologjisë biblike në përqasje me leksikun e autorëve të vjetër të Veriut Nga: Fran Luli

Feja, si një pjesë e rëndësishme e kulturës së njeriut, ruan në vetvete një terminologji të caktuar dhe mjaft të pasur, si nga ana kuptimore, ashtu dhe nga ana e formës, bile me vlera të posaçme stilistikore. Ky fond leksikor është mjaft aktiv në fondin e përbashkët të gjuhës së një kombi. Veçohet në këtë mes terminologjia kishtare, rreth së cilës, prof. Eqrem Çabej shkruan: "Në gjuhën shqipe terminologjia kristiane me gurrë latine përbën shtresën më të moçme të gjuhës fetare"1 . Dhe, dihet që ndikimi latin mbi këtë terminologji është mjaft i fuqishëm, veçanërisht në atë pjesë të këtij leksiku, që ka hyrë dhe jeton në gjuhën e popullit, në dallim deri diku me format librore të ndikuara nga italishtja nëpërmes literaturës romane.

Duke parë vlerat e mëdha të leksikut me përmbajtje fetare në gjuhën shqipe ne vetë kemi ndërmarrë iniciativën e hartimit të një "Fjalori terminologjik kishtar dhe biblik", të cilin e kemi të përfunduar, me një fond rreth 2.800 fjalësh, ndonëse ndeshëm në mjaft vështirësi, sepse leksikografia jonë në këtë fushë nuk ka bërë asnjë hap të mirëfilltë, veç ndonjë artikulli të pjesshëm gjuhësor, apo të "Fjalorit biblik" të imz. Nikë Prelës, i cili mbetet në nivelin elementar (me vetëm 100 fjalë) dhe me

mungesa të kritereve gjuhësore.

Shikuar dhe vlerësuar objektivisht, një material të pasur leksikor në fushën e terminologjisë biblike dhe kishtare, na kanë lënë autorët tanë të vjetër katolikë të Veriut: Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani, Kazazi e diçka Kuvendi i Arbënit, natyrisht në planin historik të leksikografisë sonë, nga vetë natyra e veprave të shkruara të tyre. Ata dhe ato monumente të vyera shkrimi ruajnë gjithë vlerën e madhe, në gjuhësinë historike dhe të sotme. Me këto vepra kanë operuar vazhdimisht gjuhëtarët e shquar të vendit dhe të huajt në studimet e tyre, duke dalë gjithmonë me rezultat. Me këto vepra operojnë edhe biblistët dhe religjiozët në përgjithësi, të cilët duhet të shtojnë punën e tyre me gjithë seriozitetin e duhur edhe në këtë pjesë të leksikut të shqipes, i pastudiuar dhe i palëvruar sa dhe si duhet deri sot.

Nga e gjithë kjo pasuri e madhe e terminologjisë fetare, ne këtu veçuam vetëm disa njësi leksikore biblike, të Testamentit të Vjetër dhe të Ri, duke lënë mënjanë atë sasi të madhe fjalësh, që lidhet me terminologjinë kishtare në përgjithësi. Bile, edhe këtu u kufizuam tek ato njësi, që dalin edhe ndër autorët e vjetër, ku, si më i vjetri, ashtu dhe më i pasuri, na rezulton Buzuku. Këtë leksik u përpoqëm disi ta ndajmë në fusha të veçanta, sipas përmbajtjes kuptimore të sferës konkrete, abstrakte, si dhe të kuptimeve figurative.

Në radhë të parë, vijnë në vështrim emërtimet e atyre figurave të mëdha të njohura dhe të dalluara, me vlerë të veçantë emocionale, si Zoti, Krishti, apostujt, profetët, dishepujt dhe emrat e klerikëve, si: Zoti (gjithë autorët), kompozitat Zotynë (Buz.Bar.Kaz.) Zonja (po ata), Krishti (gjithë), apostoll (Buz.), profetë-a (Buz.Bar.Bog.), dishipull-i (Buz.Bog.), prift-i (gjithë) bashkë me emërtimet e tjera të tij bari-u (gjithë), uratë-a (riti ortodoks) dhe me funksionet e veta predikator (Buz.Bud.), rrëfyes-i (Bud.), rëfyes

(Bar.Kaz.). Shtohen aty edhe emra të tjerë meshtarësh hierarkish të ndryshme, si: upeshkëp-i (Bud.Bar.Bog.), upeshkup (Buz.), patriarkë-a (Buz.Bar.Bog.). Vetë Zoti ruan te populli e tek liturgjia disa emërtime, me vlera të veçanta kuptimore, si: At(ë)-i (gjithë), Krijuesi, Hyji, (Bog. Kaz.), Ruojtës-i (Buz.) ndërsa Krishti del me disa emra të tjerë simbole, bile me më se një vlerë emocionale në vetëdijen e besimtarit, si p.sh. Biri (gjithë), Lumi (I) (Buz.Bar.Kaz.), Mesi-a (Buz.Bog.), Ngadhënjyes-i (Bar.), Ngjallmi(I) (Kaz.), Pushtetshmi(I) (Bar.), Qengj-i (Buz.), Shëlbues-i (Bog.Kaz.), Shëlbuos-i (Buz.), Shërbëtor (Buz.Bar.), Yll-i (po ata). Emri Shenjt, veç kësaj forme të mirëfilltë te Buzuku, na shfaqet edhe si Shint-i (Bar.) dhe Shenjt-i (Kaz.), duke afruar këtu edhe trajtën më të vjetër Sent të imz. P. Engjëllit (1462).

Nga emrat e tjerë biblikë, më tepër të përgjithshëm, që lidhen me shërbimet, shërbesat dhe me punët e drejtimin e fesë dhe të besimtarëve të saj, duhen renditur edhe këta: regj, rregj-i (Buz.Bar.Bog.) me kuptimin e mbretit, të plotfuqishmit; femrorja regjëneshë-a (Bog.) me kuptimin e mbretëreshës, Zojës, Virgjënë-a dhe Virgjinë-a (gjithë), xhakon e diakon-i (Buz.Bar.), bashkë me emrat e njerëzve dhe figurave të ditura, të mençura, që japin mësime të ndryshme feje, si: doktuor-i (Buz.), gjukatës-i (gjithë), plak, pleqtë (Buz.Bar.), "përfaqësues të popullit izraelit", shkrues, shkruos-i (Bar.Buz.), jeremi-a (Bud.Bar.), remit-i (Buz.) "murg që jeton i vetmuar". Kuptim të veçantë figurativ ruan emri engjëll-i (gjithë) i cili fluturon në qiell dhe ruan besimtarët e fesë dhe të Zotit, duke u quajtur edhe Ejëlli i Rojës (së njeriut). Nga emrat e fiseve, duhen veçuar Nazarenas (emër me të cilin mbiquhet edhe Jezusi), si dhe Levit-i (të dy trajta të Bogdanit). Si emra figurash negative në Bibël merren Ponc Pilati (Kaz.) "qeveritar i Judesë që dënoi

30

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

për vdekje në kryq Krishtin", Satanë-a (Buz.) "i pari i djajve, kundërshtar i Zotit, që josh njerëzit në mëkate", Xhudhi-ni (gjithë), Gjudhi-ni (Bud.) "torturues i Krishtit", por që në zanafillë quhej edhe jude-jtë "banorë të krahinës së Judesë, çifut, hebre".

(Buz.Kaz.), tryesë (Bar.), testament (Buz.Bar.), ungjill-i (Buz.Bog.Kaz.), ungjinj-i (Bud.), ushqim (Bar.), voj-të (Buz.), voj-i (Bar.).

Një vend të mirë në terminologjinë biblike zënë emrat e objekteve të kultit dhe pajisjet e këtyre objekteve dhe të sendeve të tjera.

Festat dhe të kremtet e shumta fetare, uratët, faljet, lutjet janë ushtruar vazhdimisht nga besimtarët, që nga kohët e hershme, në përhapjen e kristianizmit dhe deri në kohët e sotme, të cilat formojnë një pjesë mjaft të mirë të terminologjisë rreth së cilës po flasim.

Nga objektet, vjen menjëherë emri kishë-a (Bar.Kaz.), klishë (Buz.), quajtur edhe Shtëpia e Zotit, bashkë me elter-i (Buz.), ilter (Bud.), konkë-a (Buz.) "kungë kishe, hapësirë gjysmërrethi mbas lterit", sinagogë-a (Buz.) "lloj ndërtese, ku bëheshin mbledhje nga hebrenjtë dhe celebronin kultin e tyre, famulli izraelite", kurse nga pajisjet, mjetet dhe sendet e tjera, që përdoren në kishë a në ritet dhe ceremonitë e ndryshme fetare, duhen dalluar edhe këto: kelq-i (Buz.) "kupë e argjendtë ku mbahet ostja e kungimit", kem në trajtat e ndryshme kjem-i (Bog.), kiem (Bud.), njem (Bar.) "lloj tymi me aromë, temjan", këndelë-a (Buz.), këndellë-a (Bud.Bar.) "qiri në shandan", kryq-ja (gjithë), manë-a (Buz.Bog.) "ushqim shpirtëror, që sjell mrekulli", mirrë-a (po ata) "lloj melhemi me erë të mirë, që përdorej si dhuratë shpirtërore", oste-ja (Buz.), petëk-u (Buz.Bar.), putir-i (po ata), trombetë-a (Bar.), trombetë (Buz.), tryezë

Në këto sfera kuptimore hyjnë fjalë të tilla, si: festë-a (gjithë), kremë-a (Kuv. Arb) "e kremtë", kretme-ja (Kaz.) me metatezë, Pashkë-a (Buz.Bog.Kaz.) si njëjës i hershëm, Pashkëtë (Bar), Rrshajët (Buz.); Ditëa e Zotit (Buz.Kaz.), uratë-a (Bud.Bar.), oratë-a (Buz.), oruom(me) (Buz.), fal (Bud.Bar.), nfal (Buz.), letanitë (Buz.Bud.) "lutje me ndërrim, herë meshtari, herë besimtarët", lus lut (gjithë) rrëfyemitë(të) (Bud.), rëfyemitë(të) (Bar.), rëfyenj (Buz.), rrëfye(me u) (Bud.) rëfyem(me u) (Bar.). Kuptimisht, nuk janë larg këtyre njesive leksikore fetare edhe ato që lidhen me shërbimet, shërbesat, praktikat, mënyrat dhe veprimet e ndryshme të ushtruara ndaj fesë dhe besimit ndaj Zotit, shenjtërve, kishës. Si të tillë, duhen zgjedhur këto fjalë: adhëroj (Bud.), agjënim, angjënim (po ai) "agjërim", ngjënim-i (Buz.Bud.Bar.), ngjënoj (Buz.Kaz.), ngjinesë-a (Bog.) "mbajtja e të kremteve", pagëzim (Kaz.),

pagëzonj (Buz.Bud.Kaz.), pendesë (po ata) "detyrimi që i jep meshtari atij që rrëfehet", predikim (Buz.Kaz.), predikoj (gjithë), përdhëkuem(me) (Bar.), profeci-a (Buz.), profaci-a (Bud.), profeti-a (Bog.), profetixuem(me) (Bog.), profetixuom(me) (Buz.), sakrific-i (po ai), sakrifikonj (Buz.Bar.) psalikim-i (Bud.) "lutje dhe ceremoni të priftit në varrimin e të vdekurit", me ndikim të psalt-it, si tek folja të psalikohet dhe tek emri të psalikuomitë (të po këtij autori)2 , shëlbim (Bog.Kaz) "salvim, shpëtim", shëlbonj (Buz.), shëlboj (Bog.Kaz.), shëlbuemit(të) (Bog.), shërbenj (Buz.), shërbyem(me) (Bar.Kaz.), shërbim (Bar.), shërbëtyrë-a (gjithë) "shërbesë fetare", shekronj (Bud.), shekruem(me) (Buz.Bar.), "shuguroj" Vojtë (Buz.), voj-i (Bar.), vojim-i (Kaz.) "lyerje me vaj të shenjtë e një të vdekuri", vangjelizuom(me) (Buz.), vangjelixuem(me) (Bog.) "ungjillëzoj, përhap ungjillin ndër popuj", vengjille-ja (Buz.Kaz.) "agjërim, agjëresë". Gjithnjë me këto terma shkojnë edhe disa që lidhen me jetën dhe vdekjen e njeriut besimtar, si: martesë-a (Kaz.), kunorë-a (Buz.Bar.Kaz.), mort-ja,-i (gjithë).

Disa emërtime të tjera, në mënyrë figurative dhe me efkte të forta emocionale, flasin për hapësirat, vendet dhe mjediset e ndryshme, qiellore e nëntokësore, si p.sh. qiell-ja (Buz.Bar.Kaz.), ferr-i (Bar.Kaz.), ferrë-a (Buz.), abis-i (Buz.) "ferri, fundi i ferrit, humnerë", parris-i (Buz.Kkaz.),

Albania Limousine & Car Service 24 orë - 7 ditë në javë thirrni pronarin Anton Gjokaj

30% zbritje për klientët shqiptarë Të specializuar për dasmat dhe të gjitha ceremonitë familjare me: Limousine speciale 6-18 persona, Mercedes, Roys Roys, Lexus dhe Ex Calibar

914-243-2343 • 1-800-734-0453 NE DISPOZICION KEMI MODELIN ME TE RI 2000 - DERI NE 18 VETA

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

paris e parris (të tjerët).

Mjaft njësi leksikore na paraqiten si të kundërta kuptimisht me njëra-tjetrën, në formë antonimesh shprehur me mjete të ndryshme gramatikore ose si antonime të mirëfillta fjalësh, të cilat përmbajnë në vetvete veprime apo cilësi të kundërvëna, gjithsesi pozitive e negative.

Si antonime të drejtëpërdrejta duhet të merren këto: bekuomitë(të) (Buz.), bekuom(me) (po ai) -mallëkim-i (Bog.Bar.), mallëkoj (gjithë), fal (Bud.Bar.), nfal (Buz.), ndishkoj (gjithë); fëlliqëni-a (Buz.) -vërtyt-ja (Buz.Bar.Kaz.); fe-ja (po ata) -hereti-a (Bog.); feshim(i) (Buz.Bud.) - pafe(i) (Buz.Bar.Kaz.), pafeshim(i) (Bar.) bashkë me pagan-e (Bog.) e pëgamë(i) (Bud.Bog.), pëganë(i) (Buz.); kërshtenë(i) (gjithë) -pakrështenë(i) (Buz.), ngushullim-i, (Buz.) ngushëllim-i (Bar.) shkushullim-i (Buz.), çkushullim (Bud.) si dhe mbiemrat përkatës shkushulluom(i), çkushulluom(i) (po ata). Gjithnjë kundërvënie leksikore vërejmë edhe tek njësitë e mëposhtme, ndonëse të shprehura me pjesë të ndryshme të ligjëratës, si: tëndim-i (Bog.Kaz.), tënduem(me) (Bog.Bar.) -paqe-ja (Buz.Kaz.), pajqa (Bar.) paqe shpirtërore; mkat-i (Bar.), mpkat (Bud.Bog.Kaz.), kuat-i (Buz.) pamkat(i) (Bar.), pakuat(i) (Buz.).

Vlerë të veçantë stilistikore ruajnë disa mbiemra, të cilët shprehin cilësi, veç atyre që i kemi analizuar, si: mëshëriershim(i) (Bar.Kaz.) "i mëshirshëm", pasosunë(i) (po ata), penduom(i) (Buz.), përhirshim(i) (Buz.), përvutë(i) (Buz.Bar.) "i përvujtë", shenjtënuom(i) (Buz.), shpërblenë(i) (Buz.), çpërblemë(i) (Bar.) "i shpërblyer", shëlbuom(i) (Buz.) "i shpëtuar", urdhënuem(i) (Bar.Kaz.), urtë(i) (Buz.Bar.Kaz.), zemërëdhimbshim (Buz.).

Me sens negativ, duhet të merren mbiemrat e tjerë: fëlliqunë(i) (Buz.), fëlliqm(i) (Kaz.), fëllijm(i) (Bar.) "i papastër shpirtërisht", pabesë(i) (Bar.), pabesim(i) (Buz.), truom(i) (Buz.).

Në fondin e pasur të terminologjisë biblike, një vend të mirë zënë fjalët me kuptim abstrakt, ku figuracioni i tyre është e një vlere të veçantë dhe të shprehurit del mjaft i qartë me gjithë nuancat e duhura.

Nga emrat, dallojmë: gjyq-i (Buz.Bar.Kaz.) i Zotit, kreatyrë-a (Buz.Bog.), krautyrë (Bud.), korp-i (Buz.Bar.Kaz.), lëmoshënë-a (gjithë) "lëmoshë", mërekull-i (Buz.Bar.), mërekulli-a (Buz.Bud.), mbrrakulli-a (Bar.), mundim-i (Buz.Bar.Kaz.), permetim-i (Bar.) "premtim", pushtet-ja (Buz.Bar.Kaz), regjëni-a (gjithë) "mbretëri e Zotit", shejtëni-a (Bog.) shenjtëni-a (Buz.), shintëni (Bar.), shëmbëllesë-a (Buz.), shëmbëlltyrë-a (Bog.), shëmëlltyrë (Bar.), shëmbëllëtyrë (Bud.), shënbëlltyrë (Buz.), shkandullë-i (gjithë), shpënesë-a (Buz.), shpinesë (Kuv.Arb.), shpëresë (Bog.Bud.Kaz.), shpirt-i (Buz.Bar.) shpjert-i (Kaz.), themel-i (Bar.) i fesë, vepërë-a (Buz.), vepër (Kaz.), vistar-i (Buz.) "visar" i Shpirtit të Shenjtë, vullëndet-ja (Bar.), vullundet-ja (Kaz.); nga foljet po rendisim: kastiguom(me) (Buz.), kastigonj (Bud.Bog.), kushtuom(me) (Buz.Bar.), pajtoj (po ata), përmetuem(me) (Bar.Kaz.) "premtoj", shenjtënuom(me) (Buz.), shejtënuem(me) (Kaz.), shintënuem(me) (Bar.), shpër-

blenë(me) (Buz.), çpërblemë(me) (Bar.Kaz.) "shpërblej", shpëryem(me) (Bar.Kaz.) "shpresoj", trathëtuom(me) (Buz.); si ndajfolje, veçohet fjala xhudhisht (Buz.) "si xhudhini".

Dy fjalë, që dëshmojnë Shkrimin e Shenjtë janë: Biblje-a (Bog.), rrasë-a (Buz.) "rrasat, tabulat e 10 urdhërimeve të Zotit", bashkë me mbiemrin shkruom(i) (Buz.), shkruem(i) (Bar.).

Shënim Shkurtime emra autorësh: Bar. (F. Bardhi), Bog. (P.Bogdani), Bud. (P. Budi), Buz. (Gj. Buzuku), Kaz. (N.Kazazi), Kuv.Arb. (Kuvendi i Arbënit).

Personal - Corporate - Partnership - LLC-s Sales Tax • Payroll Tax

Personal & Business

Auto • Business • Home

(718) 892-1000 Fax: (718) 892-6210 1809 Paulding Ave. Bronx, NY 10462

Pashk Berisha

31

WWW. BKBSERVICE.COM E-Mail:bkbservice@aol.com

32

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Refleksione rreth librit: "Engjëll vuajtje dhe shprese" të studiuesit e publicistit Klajd Kapinova Nga: Tomë Mrijaj Pak fjalë për autorin Klajd Kapinova, ka kryer Universitetin e Tiranës, dega Gjeografi më 1987. Ka bërë specializime pasuniversitare për mjedisin dhe si metodist i gjeografisë. Ka studime e botime në fushën e gjeografisë, sidomos asaj fizike, urbane e turizmit. Ka punuar si mësues në shkollën e mesme të Gjuhëve të Huaja në Shkodër deri në prill 2002. Dallohet për botimin cilësor të veprave me karakter njohës dhe publicistikë për problemet e klerit, të ndihmesës së tij në procesin demokratizues të vendit dhe njëkohsisht pasqyron edhe vuajtjet që ai ka përjetuar në kohën e monizmit në Shqipëri.

Publicistika është hobi i tij, aq sa në këtë fushë, njihet jo vetëm në Shqipëri, por në Kosovë, Mal të Zi, Zvicër e SHTETET E BASHKUARA. Artikujt kanë prirje enciklopedike, kulturore, shoqërore, historike dhe të traditës. është anëtar ose i zgjedhur në forumet "The World Forum of Professionals in the Secular and Religious Media" në Gjenevë të Zvicrës, i Bashkimit të Publicistëve të Rinj Katolikë në Shkodër (UCIP) dhe ish anëtar i stafit të disa redaksive të gazetave e revistave në Shkodër. Ka qenë kryeredaktor i revistës kulturore-fetare "Rrezja e jonë", "Illyricum" dhe redaktor i revistës "Kumbona e së diellës", "Rreze drite", "Mbas Teje", etj. Ishte z/kryeredaktor i revistës kulturore-rinore "Vagues" ("Valët") në katër gjuhë të huaja në qytetin e Shkodrës. Eshtë bashkautor i librit "Kualida" për gjeografinë, projekt i financuar nga Fondacioni "SOROS" (Tiranë, 1997), autor i librave "Me Kryq dhe Pendë" (Shkodër, 1997), "Mes Kryqit e Atdheut" (Shkodër, 2000), monografinë kushtuar Nënë Terezës "Engjëll vuajtje dhe shprese" (Shkodër, 2002) dhe bashkëautor në monografitë "Dom Anton Kçira shërbestar i Zotit e i Atdheut" (Shkodër, 2002), "Lidhja Shqiptare e

Prizrenit" (1962-2002), themeluesi e udhëheqësi Ismet Berisha" (New York, 2002). Është redaktor i shumë librave me poezi, monografi e kujtime dhe ka shkruar parathënien e tyre. Jeton dhe punon në New York, Shtetet e Bashkuara të Amerikës Përjetësimi i Nënë Terezës në veprën "Engjëll vuajtje dhe shprese"Të marrësh përsipër misionin e vlerësimit të një vepre të shkruar nga një studiues e publicist, për mua është sa e vështirë dhe një obligim për t’ia arritur me dashamirësi qëllimit.

Gonxhe Bojaxhiu, e njohur tashmë

Nënë Tereza nga e gjithë bota si Nënë Tereza e Kalkutës, shumë herë ka qenë me mision në New York dhe në shtete të tjera të SHBA-së. Edhe pranë kishës katolike të shqiptaro-amerikanëve "Zoja e Këshillit të Mirë" në New York, humanistja e paharruar ka qenë dhe është takuar me meshtarët tanë Mons. Zef Oroshi dhe seminaristin asokohe sot famullitarin tonë Dom Pjetër Popaj. Ardhja e saj mes shqiptarëve të mërguar në tokën amerikane ka qenë një moment emocional, një kujtim i shënuar

thellë në mendjet e shqiptarëve.

Ajo ka shpërndarë flladin e ngrohtë shpirtëror duke dhuruar sa më shumë dashuri njerëzve të braktisur, të sëmurë me AIDS (SIDA) dhe atyre që kanë humbur shpresën për vijimësinë e jetës.

Në Kosovë dhe SHTETET E BASHKUARA, kam ndjekur me ndjenjë nacionale krenarinë dhe emrin e madh që gëzonte shqiptarja e vogël fizikisht, por e madhe me zemër dashurie, ashtu sikurse gjithnjë kemi ditur të ruajmë krenarinë si vend i vogël, me figurën e heroit të lavdishëm nacional, Gjergj Kastriotit "Kalorësit dhe mbrojtësit dinjitoz të Krishtërimit dhe të civilizimit të Evropës".

Në konstelacionin (yllësimin) e fytyrave të ndritura të Atdheut, kanë zënë vend me shkëlqim në të gjallë të tyre Gjergj Kastrioti dhe Gonxhe Bojanxhi, që erdhën në histori atëherë kur njerëzimi kishte shumë nevojë për përsonalitetin e veprën e madhe të tyre.

Me këto nota meditimi të veçantë, lexova librin e studiuesit dhe publicistit të njohur Klajd Kapinova me titull kuptimplotë "Engjëll vuajtje dhe shprese", kushtuar tërësisht figurës së madhe botërore Nënë Tereza.

Shumë libra, janë shkruar mbi Nënë Terezën, nga biografë, historianë, publicistë dhe stidiues nga Evropa, Amerika, Azia etj. Secili botim, në të veçantat e tyre kanë një subjekt dhe figurë, që asnjëherë nuk do të shterrojë si tematikë.

Si shqiptar, dua të citoj vetëm një biograf, studiues e publicist të shquar nga Kosova Dr. Dom Lush Gjergji, që i ka përkushtuar Nënë Terezës talentin dhe punën e palodhur në vite, në dobi të Shenjtëreshës së njerëzimit, duke dhuruar shumë vepra dinjitoze. Ai ka përcjellë kështu lavdinë e popullit fisnik shqiptar të mishëruar në figurën e Nënës.

Ky libër i ri i shtohet fondit të begatë të shqiptares së ndritur, e parë në një këndvështrim të ri. Autori, pas një pune

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

hutumtuese 5-vjeçare, ofron një pjesë të re dhe burimore, të një ngjarjeje njerëzore me shumë begati të ndritshme hyjnore, rrezatimi i së cilës nuk ka kufi. Duke qenë një dëshmi e dashurisë së Zotit, Nënë Tereza, ka ngacmuar shpesh gazetarët, biografët dhe studiuesit, të cilët, duke shkruar për këtë humaniste kanë qenë pranë dëshmisë së saj në misione, në të gjitha meridianet e paralelet e botës, duke parë e lexuar në punën e Shenjtëreshës shëmbëlltyrën e Shën Françeskut me sandale, sari dhe katër motra të para të vendosura çdo shtet të botës.

Ajo përjetoi dramën e kësaj bote plot plagë, që kërkon më shumë institucionin e dashurisë ndaj të varfërve, dhembshuri dhe ilaçin e humanizmit kristian për shërim. Ajo dhuroi dashuri për më të varfërit e më të varfërve. Ajo u ndesh përballë mjerimit të tejskajshëm, të shoqëruar përherë me indiferentizëm vrastar, ku shëmtira e jetës shkatërron vetë jetën. Ajo "zgjodhi" luksin e gërmadhave të fakirëve të Indisë, që kundërmonin erë dekompozimi, duke synuar me dashurinë e një nëne ringjalljen e kufomave buzë vdekjes. E kush tjetër, përveç një Shënjtëreshe, mund të bënte një mision, të ringjallte njerëzit e dobësuar në maksimum nga brutaliteti i jetës shkatërrimtare. Ajo llogariste, që në zemrën e shpirtin e çdo të lënduari, braktisuri, jetimi, të vobekti, të risjellë buzëqeshjen dhe shpresën. Të shëruarit e saj, janë kënaqësia në shenjë falënderimi për misionaret dhe për vetë Nënë Terezën.

Ajo u fut në ndërgjegjën e botës, me të vetmen armë shpirtërore e fizike, me dashurinë e saj.

Pikërisht 5 vjet pasi Nënë Tereza ndërroi jetë, autori Klajd Kapinova dhuron për mbarë shqiptarët qiriun e dritës dhe të përjetimit të fisnikes së ndritshme Nënë Terezën, dhuratë kjo e dhënë nga Zoti i ynë i gjithpushtetshëm. Ky libër, i studiuesit shqiptar e bashkëatdhetar i Nënë Terezës, ka merita të shumta, pasi ka hulumtuar e sistemuar me kujdes, dashuri dhe përkushtim, një vepër të parë gjatë një shekulli në Shqipëri. Kjo vjen nga fakti se Shqipëria e njohu Nënë Terezën për herë të parë në vitin 1989, kur ajo për herë të parë zbriti në aeroportin e Rinasit në Tiranë, që në vitin 2002 pagë-

zohet me emrin e saj.

Libri është konceptuar me datat, ngjarjet, çmimet e vlerësimet më të rëndësishme të Nënë Terezës, intervistë dhe esse, duke punuar me modesti në ndërtesën e re të figurës së humanistes.

Veshja e thjeshtë dhe këmbët e zbathura me sandalet në pragfundin e shekullit XX, asnjëherë nuk qenë një pamje moralizuese, por sfidë stoicizmi, të cilën e përsëritë gjatë tërë jetës dhe misioneve, duke mëkuar gjithnjë ngrohtësi aty ku varfëria ishte ulur këmbëkryq. Ajo ishte gjithnjë e gatshme, për të sfiduar sëmundjet e njëpasnjëshme që e shoqëruan kudo ku shkeli pëllëmbë për pëllëmbë skutat e varfërisë së ekonomisë së konsumit, në vendet më të prapambetura të rruzullit.

Duke përshëmdetur autorët e tjerë pararendës dhe më të riun që na dhuroi këtë vepër, shpresoj dhe besoj se të tjerë libra do të shkruhen në të ardhmen, sepse Nënë Tereza i përket historisë së shenjtërve, që nderojnë krishterimin dhe popullin e tyre, ku lindën për të mbetur të pavdekshëm.

"Nënë Tereza, është poezia e jetës, poezia e njerëzve të varfër, është modeli i veçantë i dashurisë në vepër, e cila duket tashmë e shpërndarë si eter në veprën e misionareve të saj, të cilat me stoicizmin e tyre janë plazmor si specie TEREZIANE, aq të mirëpritura e të respektuara...", vlerëson autori Klajd Kapinova, në shkrimin esse kushtuar Shenjtëreshës Nënë Tereza.

Flesh mbi përmbajtjen e librit Autori nuk ka menduar që të vërë në libër foto të Nënë Terezës, mbasi ajo është

Burektorja

e unisuar si një Shënjtëreshë e adhuruar nga miliona të varfër në mbarë botën.

Libri hapet me parathënien time, duke i lënë hapësirë e trajtesë të veçantë shpërblimeve të dhëna nga shtetet e ndryshme të botës. Me interes mund të lexohen vlerësimet për Nënë Terezën, duke filluar me papët e Romës, kardinalë, ipeshkëvij dhe klerikë të ndryshëm, për të ardhur me vlerësimin që i kanë bërë klerikët katolikë shqiptarë në Shqipëri, Kosovë dhe diasporë. Kuptimplote janë vlerësimet e klerikëve të nderuar Dom Pjetër Popaj, famullitar i kishës "Zoja e Shkodrës" në New York, Dom Anton Kçira në kishën e "Shën Palit" në Detroit, Dom Ndue Gjergji në kishën "Zoja Pajtimtare" në Beverly Hills, Michigan. Vlerësimet e shkrimtarit Ismail Kadare, Prof. Sami Repishtit, Prof. Peter Prifti, akademik Prof. Mark Krasniqi dhe njerëzve të tjerë dashamirë të kishës, si: kryeredaktori i revistës "Jeta Katolike" Mark K. Shkreli, Tonin Mirakaj, Tomë Paloka ("Trojet tona"), Fran Shkreli, Anton Çefa ("Dielli"), Luigj Çekaj, Nikollë Bujaj, Lekë Gojçaj (i cili ka dhuruar 3 shtatore të Nënë Terezës: në New York, Tuz dhe Prishtinë), Dr. Ahmet Osja, Sheuki Rroji, etj. Libri mbyllet me përjetimin e emrit të Nënë Terezës sot në Shqipëri dhe Kosovë, një intervistë me mons. Lucjan Avgustinin, kur ka marrë pjesë në varrimin e Nënë Terezës në Kalkuta Indi dhe dy esse të shkruar nga autori Klajd Kapinova mbi figurën e Nënës Tereze. Vepra biografike ka 171 faqe dhe është botuar nën kujdesin e Shtëpisë Botuese prestigjioze "Camaj-Pipa" dhe shtypur në Shtypshkronjën "Volaj" në Shkodër.

Redaktor i librit është i ndjeri Prof. Dr. Simon Pepa.

DUK AG JINI

• Burek të shijshëm 7 ditë në javë • BUREK ME MISH ME DJATH

33

• ME SPINAQ

Tel. (7 18) 82 2-8955 758 Lydig Avenue • Bronx, NY 10462

34

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Recension i tri veprave të fratit shqiptar Zef Pllumi Nga: Ardian Ndreca, Ph.D.Docente di Filosofia Contemporanea, Pontificia Universitas Urbaniana - Roma

Tue lexue librin Antipoezi për shekullin e njëzetë të Atë Zef Pllumi Nuk i vûna vesh këtij libër kur m’erdh ne dorë, tue mos i ra ne tê se cili ishte autori, mbasi mbi titull lexova pseudonimin "Lis Mali". Më bâni përshtypje tue i hjedhe nji sy vargjeve të para, vetëm fakti se ishte shkrue në gegnisht, gjâ qi sot po shihet perherë e mâ rrallë – tue vërtetue nji shpirt konformist të intelektualve shqiptar, ase tue përligj nji injorancë të pakalueshme të tynen.

I lexova me nji frymë të njimbëdhetë poezitë e volumit tue u përpjekë me e kap frymën "antiepike" të tyne. Në fakt qindresa ka nji të vërtetë e cila për kah natyra âsht epike, e qindresa e atyne qi si P. Zefi u flijuen për mos me ju nënshtrue diktaturës âsht e vetmja qindrese qi ka njohtë kombi jonë në gjysën e dytë të shekullit të njizetë.

Ajo çka të bân përshtypje mâ fort në ketë poezí âsht shpirti i sinqertë e stili i zhdrivilluem, gjuha inçisive e pa lajle baroke, pa rima të kërkueme e pa artificialitet.

E tillë âsht kenë krejt jeta e P. Zef Pllumit. Nji jetë e kalueme ndër burgje tue mos i lejue atij me u err e me u zbardh ndër libra, por me u err e me u zbardh me frikën e asgjasimit të kenjes së vet. Megjithë vuejtjen me të cilën âsht mbrujtë vargu i tij – nuk gjen te këto poezí ofshama e mbasthirrje, dënesa e qamje për fatin e keq, gjana të zakonshme këto ndër shumë shkrimtaruca qi janë bâ antikomunista menjiherë mbasi cofi komunizmi. Ndien vetëm nji gja, qi diktatura âsht ushqye me heshtjen e frikën e njerzve, posë kësaj – njerzit, n’amorfitetin e tyne kanë braktisë ata qi i dolën për zot lirisë; por të gjithë bâhen guximtarë kur kalon rreziku, bile deri në sharlatanizëm.

Por tue u kthye te vargjet e thjeshta të P. Zefit, te cilëve ndonji dak-

tiloshkrues zelltar i ka ndrrue aty këtu ndoj fjalë – o tue i kthye gjiní e rasë o tue i bâ tosknisht, dialekt qi poeti e din prej burgut, por qi s’e përdor në të shkrueme.

Fryma antiepike – të cilën autori premton me komunikue në keto vargje – âsht mënyra me të cilen ai e sheh shekullin XX. Esht nji shekull qi ka vra veten e vet, tue braktis njeriun në padrejtesina e në lufta t’egra. Nji shekull qi fillon me andrrat iluministe me përkrye njeriun e shoqninë e mbyllet me luftë e me barbarizëm të pashoqe.

Asht kenë vetë etja iluministe për me bâ arsyen shkencore me triumfue në shoqní qi ka çue njerëzimin drejt humneres. Nuk âsht epik pra nji shekull qi nën pretekstin e ekzaltimin të njeriut i a pret njerëzimit krenat kur këto kalojnë masën e lejueshme. sht shekulli i dekadencës së humanizmit e i triumfit të egërsisë – ai qi e pengon autorin me kenë epik. Por, mos me kenë epik don me thanë me harrue të keqen, pse vetëm e mira mbetë, e edhe e keqja lejohet prej Provanisë hyjnore për nji të mirë mâ të madhe qi na nuk e shohim. Mos me kenë epik don me thanë me e lanë të keqen jashtë, mos i mësue brezat me të, sidomos në nji vend si tonin, ku kujtesa e së keqes të pësueme âsht shumë mâ e fortë se kujtesa e së mirës të gëzueme. E tue mos kenë epik, autori shkruen vetëm për gjanat e tija, për andrrën, shekullin, vendin, luftën, gëzimin, punën, shokun,, motrën. Vetëm dy gjana nuk janë të tijat: lirija e ylberi, ky i fundit bahet simboli i shekullit të rí, pa asnji parashtesë anti-, por me shumë ngjyra qi nuk ngatërrohen njena me tjetren por bashkëjetojnë në paqë.

Këto pesëdhete vjetë kanë shkue të zymta, tue dënue Shqipnín mos me pasë asnji poet të vërtetë në tokën e saj, zâni i P. Zefit s’âsht zâni i poetit por i atij qi i flet qiellit prej nji toke të shejtnueme

prej gjakut të pafajshëm. sht ai për të cilin Shqipnija ka mbajtë zí tue e pa të munduem e të fyem, të rrahun e të torturuem, të shkrimë ndër kampe përqendrimit e të harruem prej atyne qi në pesëdhetevjet luejten lojën e kujdesshme të mbijetesës - të interpretueme dhelpnisht si qindresë pasive.

Poezija e P. Zefit nuk âsht elegjija e jetës së tij të "shkatërrueme" për kah pikëpamja njerëzore, e as shfrimi i ligjshëm i nji lumi të frymë, por âsht qetësija shpirtnore e atij qi në lutje e në vuejtje ka kuptue se sa fort e ka dashtë Hyu tue e vue në prova e tue i dhânë forcen me i kalue ato prova.

Ka shkrue Ana Ahmatova në krye të përmbledhjes me poezí Requiem 19351940: "Jo, nën nji qiell t’huej, Jo nën flatra të hueja, Un ishe atëherë me popullin tem, Atje ku, fatkesisht, populli jem dergjej ".

Poezija, ka vërejtë C. Pavese – âsht misteri qi i përshkon vargut dridhjet e realitetit. Nji jetë e kushtueme idealit, tue justifikue idealin me jetën, ka shumë mâ fort dridhje sesa ato qi P. Zefi na ka dhanë në poezitë e tija. Prandaj, gjykimi estetik mbi ato poezí duhet të përfshijnë doemos edhe gjykimin etik të qindresës së autorit, qi s’ka mujtë me pështue mâ shumë dridhje, prej atyne qi u konsumuen në terrin e vuejtjeve. Çmimi nobel për letërsinë N. Sachs, tue përkujtue në vargje holokaustin, ka shkrue: me kërcijt e të ramëve të bâjmë fej për t’i këndue lirisë. Nji tingull të tillë kanë edhe poezitë e Lis Malit, kanë paqen e të ramëve e shpresën e tyne; ndërsa ata qi mbijetojnë ruejn gjithnjí helmin qi kanë pi e qi s’i ka mbytë krejtsisht.

Vetëdija i këtij «drûni të shtrembët qi âsht njerëzimi» (I. Kant) - i hap poezisë së P. Zefit vetëm nji shpresë:

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

përkryemja âsht detyrë e jona, por nuk arrihet mbi tokë.

Nji tjetër libër i Patër Zefit: Françeskanët e mëdhaj Në këtë vepër frati i moçëm ka përshkrue, si protagonist i asaj historije të madhe, figurat e nalta të Gj. Fishtës, Sh. Gjeçovit, M. Sirdanit, A. Harapit, J. Rrotës, Gj. Shllakut etj.

Bâhet fjalë për nji vepër fort me vlerë për faktin qi sot brezi mâ i ri po rritet pa i njohtë këto figura, madje edhe vetë kleri i ri i njeh pak e aspak. A rritet bima po s’pat rrâjë? Jo kurrë.

Fatkeqsisht në gjitha këto vjetë nuk âsht bâ përpjekja mâ e vogël (qi konsiston në nji kërkesë formale drejtue organeve kompetente të Shtetit) as me i a gjetë vorret e shumë prej këtyne martirëve e dishmitarëve të fesë e të kulturës. Si me e interpretue këtë mosinteresim! Dojnë me i vra për së dyti, e kur të vret i joti âsht mâ zí. Kjo kishte me ndodhë taman, bâ me i lanë Patër Zefi me penden e tij, qi ka çue prej gjumit të harresës shumëkend. Tue lexue ketë libër kupton – edhe nepërmjet nji numri të madh dishmish të panjohtuna – se kush janë kenë Etnit Françeskan per Shqipnín.

Rrno vetëm për me tregue III Mâ në fund doli edhe vëllimi i tretë i kujtimeve të P. Zef Pllumit qi mban titullin Rrno vetëm për me tregue.

Këto tre vëllime përbâjnë mâ të mirin libër qi deri më sot ka trajtue ketë temë. Autori së parit ka evitue këto rreziqe: nuk e nxjerr veten nji hero, nuk ka mëní e ideologjí, nuk ka stërmundue veten me gjetë elementa stilistike qi s’i shkojnë vjetëve të urisë e të poshtënimit. Ndoshta e ka ndihmue në këto pika fakti qi ai nuk ka e njohtë realizmin socialist, pse sot, edhe ata qi shkruejne kundër asaj periudhe – shkruejne njilloj siç shkruhej gjatë asaj periudhe: me nji fjalë ja ka lanë lija zanat e s’kanë ka me ja mbajtë. Kjo âsht nji provë tjetër e unitetit të kundërtave.

Në ditën e gjyqit, në marsin e ftohtë

të vjetit 1968, kur hetuesi i drejtohet Atë Zefit tue i thanë se në kishën ku zhvillohej seanca bânte shumë të ftohte, ky i përgjegjë se arkitekti i kishës ka kenë P. Gjergj Fishta, por: "Ditë kaq të ftofta janë të rralla" (fq. 66). Tanë libri në të vërtetë s’bân tjetër veçse përshkruen me art ditët mâ të ftohta qi shekulli i njizetë i fali vendit tonë, e autorit ai i ftohte i ka hi per gati tridhetëvjet në palc – por s’ka mbërrit me ja ngrí shpirtin. Jeta në ato kushte âsht kenë qindresa kundër

"zhdukjes së kujtesës" (fq. 204) qi regjimi kishte marrë përsipër me realizue.

Kujtesa, falë Zotit âsht personale e kolektive, e xhambazat deri në nji shêj vendit ia mbërritën me përpunue kujtesën kolektive të nji populli mbarë, por kujtesa personale e atyne qi si Patër Zefi s’u thyen por u diftuen "burra burrash e jo burra grash" (fq. 358) pështoi kombin prej nji katastrofe mâ të madhe.

Ky libër – i cili âsht veç nji pjesë e atij mozaiku të dhimbshëm e heroik qi

Art i st e Li mous in e Se rv ice “WEDDINGS & PROMS OUR SPECIALTY”

Featuring New Luxurious 2-18 Passengers Super Stretch White Lincolns Fully Loaded

Rolls Royce • Excalibur • Mercedes • Lexus • Sedans

5% DONATED TO MOTHER TERESA CENTER WHEN YOU BOOK WITH US! 24 orë 7 ditë në javë.

Zbritje për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Limuzinat 2000 më të reja super të gjata - kapaciteti 18 persona Ju garantojmë për çmime të volitshme dhe shërbim profesional!

“FOR ALL OCCASIONS & DESTINATIONS” •Weddings •Airports •Night Out •Anniversaries

•Proms •Casinos •Concerts •Sporting Events

•Birthdays •Christenings •Dinner/Theatre •Special Events

“SERVING THE TRI-STATE AREA SINCE 1983” Weddings Complimentary Champagne & Church Runner

35

24 Hours 7 Days

914-243-0807 Visit us at:www.artistelimo.baweb.com Lule (Lola) & Nua (Tony) Gjokaj Please Make Your Reservation Early!

Professional Courteous Tuxedo Chauffeurs

36

Jeta Katt olike

kje jeta e klerit katolik shqiptar nën diktaturë – e ven autorin në nji rend me M. Cvetaeven, A. I. Solzhenicin, M. Zoshçenkon, A. Ahmatoven, M. A. Bulgakovin e me klerikun martir ortodoks, shkrimtarin, matematikanin e filozofin Pavel Florenskij (1882-1937). Àt Florenskij jetoi dekën e "inteligencijes" së vërtetë ruse e prej burgut të ishullit të madh të Sollovkit, i akulluem prej aurorave boreale i shkruente pesë fëmijve të vet: mos më harroni, mos harroni të shkuemen tonë, pse pa të nuk ka të ardhme.

Tue përfundue po citoj edhe nji herë A. Ahmatoven kur në Requiem-in e saj shkruente për vjetet e tmerrshme të spastrimeve staliniane: "... kam kalue shtatëmbëdhetë muej në rresht përpara burgjeve të Leningradit. Njiherë dikush më "njohti".

Atëherë nji grue me buzët e nxime qi ishte mbas meje e qi, pa dyshim, s’e kishte ndie kurrë emnin tem, u zgjue prej topitjes qi na karakterizonte e m’pveti në vesh (aty vetëm pëshperitej në veshë): - Po këtë gja ti a mundesh me e përshkrue?

Unë i përgjegja:- Mundem.

Atëherë nji lloj buzëqeshje i rrëshqiti përgjatë trajtës qi dikur kishte kenë fëtyra e asaj grueje ".

Krezmime Urime të rinjëve dhe të rejave të famullisë sonë që morën sakramentin e Krezmimit të dielën më 9 qershor 2002 nga Shkëlqesia e Tij, Imzot Rrok Mirdita, Arqipeshkëv i Durrës-Tiranë:

Lindita Berishaj Martin Berishaj Valbona Berishaj

PRILL - QERSHOR 2002

Tatijana Curanaj Frank Dedvukaj Daniel Djurasevic Alketa Doci Danjela Doci Anthony Gazivoda Jennifer Gazivoda Kristina Gazivoda Steven Gazivoda Agron Gjelevic Florija Gjuraj Kola Gjuraj Loreta Gjuraj Valentina Gjuraj Jeton Gojani Zef Gojani Vera Gojcaj Nick Ivezaj Viktor Ivezaj Victor Kocovic Anthony Lekutanaj Elizabeth Lucaj Mark Lucaj Aleksander Lunaj Suzie Lleshaj Arta Markaj Kristina Markovic Paul Markovic Michael Mirdita Palo Nikac Valentina Nikac Jessica Nikci Anton Nikpreljevic Nikolla Nikpreljevic Nikoll Nilaj Besnik Nokaj Anton Palushaj Marash Palushaj Dania Saljanin Leonora Saljanin Anthony Simolacaj Margaretta Shkreli Lungjin Thaqi Diane Tushaj Leka Vulaj Maria Vulaj

Ftesa për dasma në gjuhën shqipe!

Çmime shumë të volitshme!

Shërbim i shpejtë - Sipas porosisë edhe për 24 orë Albanian Yellow Pages, Inc. 2322 Arthur Ave. Suite 10, Bronx, NY 10458

Tel. (718) 584-1620 • Fax. (718) 584-1228

Elegancë!

Elegancë!

Elegancë!

LE CHIC THE MOST ELEGANT, MODERN, FULL SERVICE, UNISEX SALON IN We use the highest quality professional salon products, the latest equipment and European ammonia-free hair colorings.

Personal services are provided by a seasoned, experienced and friendly proffesional staff.

HOURS: MONDAY & TUESDAY 10AM-6PM WEDNSDAY, THURSDAY & FRIDAY 8AM-8PM SATURDAY 8AM-6PM CLOSED ON SUNDAY

• Për të gjitha moshat • Shërbim profesional • • Aparaturë moderne • Atmosferë e këndshme • Mirë se vini! Lisa Curanaj

587 WEST 235TH STREET RIVERDALE NY

718-548-9090 Simon Cacaj

PRIVATE PARKING LOT

PRILL - QERSHOR 2002

PO EZ I nga Alfons Dovana

Jeta Katt olike

37

UDHA E KRYQIT Të vinte frymë e mbremjës më krahët e zefirit, Të ndizej zemra flakë atje n' Gestemani, Përhapej fërshfëllima e fletve të ullirit, Ai duke u lutur qëndronte n' agoni.

Në qetësinë e natës ndigjohëshin rënkime, Ndigjohej zëri tia i ëmbël në qortim: Mos flini edhe sonte, këto çaste t' orës time, Së bashku t' i kalojmë në lutje pa pushim.

I vetëm, mënjanuar, me dridhje mu në zemër, Sodiste qiellin natën mes degëve t' ullijve, I lutej Atit tia për dhembjen e pa emër Por heshtje - e thellë kudo mbi tokë të Jahudijve.

Dhe djersët rruza gjaku kullonin palë-palë O At largoma kupen - dhe rishtas i brengosur, Atyre që po flinin thonte disa fjalë: Askush nuk i përgjigjej dëshirës së pasosur.

Të gjithë flinin qetë, por nata e trishtuar, Çpalosi krahët e erës që frynte me lagështi, Ai u drodh e foli me zemër të qëruar : U bëft e thëna yte o i madhi Perëndi.

Me ura e pisha zjarri po vinin porsi hije, Dhe Juda i erdhi pranë, e puthi e i tha: Rabi.

Dhe mbasi e pati çpallur me puthje tradhtie, E moren duar lidhur se erdhi or e Ti!

Zbulohej perd' e natës nga ora e mëngjesit; Ndërsa Kajfa çirrej, me vdekje e akuzonte; Dëgjohej kohë pas kohe tri her këngë e këndezit; Pilati lante duart se s' donte ta dënonte.

Kurorë me gjemba thurur, për tallje - e për të qeshur, E rrihnin e i thonin, atje në sallë të gjygjit: Ja mbreti! Ja mesia! me purpur ari veshur, E nisen te Kalvari me pesh'n rënd të Kryqit.

I lodhur, raskapitur me Kryqin i ngarkuar, Po ngjitet në kodrinë, në majë t' Golgothas, E kthehet, hedh vështrimin qytetit shejtëruar, Ku ende po gjemonte oshtimë osanas!

Ku ende të pa thara dafin' e gjethe lari..

E degët e ullinjve me lule turfanda: Trofeu ngadhënjejës, kurorë e purpur ari, Si hije vallëzonte, gjëmonte osana!

Pak ditë kishin shkuar kur falte njerëzinë, Kur turma gjunjëzuar e thurte në lavdi: Lavdi për Izraelin, lavdi për Perëndinë, Gjëmonte mbarë qyteti me gaz e madhëri.

Tani e gjithë Judea si e çmendur po gjëmon: Në kryq le të gozhdohet në vend të Barabas!

Mbi ne le të godase dhe mbi fëmijët tonë, Çdo pikë e gjakut Tia në majë t' Golgothas.

Atje... në Kryq gozhduar, në majë të kodrinës, Kuror me gjemba thurur, nga bota mënjanuar, Mbi turmën, mbi Pilatin, mbi botën e greminës, I heshtur ngrihet lartë në jetën e amëshuar.

Shënim për autorin nga e bija e tij: Sa herë më merr malli për babën, hap fletoren me vjershat e tija dhe lexoj. Aty gjej shpirtin e tij dhe më del para sysh me buzëqeshjen e tij të ëmbël. Embëlsia e shpirtit dhe thellësia e mendimit shprehet në vargjet e tij. Sot po prezantoj një nga vjershat më të bukura.

Im atë lindi me 27-12-1918 në një familje të nderuar dhe të pasur në Durrës. Vitet e para të shkollës i kreu në Durrës e pastaj ka studjuar ne liceun françez në Korçë, por gjimnazin e mbaron në Selanik dhe mbas gjimnazit universitetin e kryen në Milano. Mbas 1944 fillon kalvari i tij. Dënohet për politikë dhe një shok burgu pati thenë, që Krishti është kryqëzuar një herë, Alfons Dovana tre herë, mjafton kjo për të kuptuar torturat e pësuara.

Im atë nuk fliste kurrë për atë periudhë sepse vuajtjet ishin vetëm për shpirtin e tij dhe për ne vetëm buzëqeshja. Fëminia ime është shumë e qetë, sepse problemet e jetës nuk kanë rënduar kurrë mbi ne. Në shtëpinë tonë u fliste mbi gjithshka, dhe kundër komunizmit, u fliste për politikë, letersi, shkencë, por jo se s' ka bukë, se paratë nuk dalin etj. Nuk mbaj mend kurrë grindje në shtëpinë time, megjithëse nuk mungoshin kurrë në komshi. Im atë vdiq në një ditë dimri, ashtu siç e ka parashikuar gjithmonë në poezitë e tija, më 29-12-1967, në moshën 49 vjeçare, duke na lanë, përveç kujtimeve dhe një dashurie të jashtezakonshme, dhe një fletore me dorëshkrime ku janë vjershat e tij ku, siç thotë vetë, KAM DERDHUR MË TË MIRËN QË FSHIHJA NË ZEMRËN TIME. Dëshira ime është që një ditë ti botoj dhe të shkoj aty ku pushon dhe ti tregoj librin.

Të gjitha të mirat e me nderime: Nirvana Dovana Pistulli

38

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

Prill – Qershor 2002 ARDIAN BERISHA Prindër: Luz dhe Marija Berisha Kumbarë: Lorence dhe Violeta Berisha

JACQUELINE LULAJ Prindër: Peter dhe Alma Lulaj Kumbarë: Pjeter dhe Ana Markovic

ADRIAN KOL DELJEVIC Prindër: Kol dhe Lenora Deljevic Kumbarë: Zef dhe Gjyste Gojcaj

DRITA LULGJURAJ Prindër: Marash dhe Rushe Lulgjuraj Kumbarë: Lionardo dhe Djelina Berishaj

JOZEF GJOK GJIDODA Prindër: Krist dhe File Gjidoda Kumbarë: Ded dhe Prene Nikollaj

KRISTIANA NIKAC Prindër: Gjergj dhe Lindita Nikac Kumbarë: Gjok dhe Vera Palushaj

MATTHEW NICHOLAS GJOKAJ Prindër: Sander dhe Prena Gjokaj Kumbarë: Zoran dhe Fanda Nikic

TONY SALJANIN Prindër: Delos dhe Hana Saljanin Kumbarë: Gjon dhe Drane Nikac

CHRISTIAN FRANK IVEZAJ Prindër: Anton dhe Vera Ivezaj Kumbarë: Fran dhe Suzana Smajlaj

DANIELLA ANGJELINA JANKOVIC Prindër: Ejl dhe Violeta Jankovic Kumbarë: Ljubo dhe Anna Kocovic

LUKE UJKAJ Prindër: Dod dhe Kristina Ujkaj Kumbarë: Vasel dhe Vera Cula

EMMA MERNACI Prindër: Mark dhe Kristina Mernaci Kumbarë: Martin dhe Vera Gojcaj

ANGEL AHMETAJ Prindër: Muhamed dhe Ardita Ahmetaj Kumbarë: Gjergj dhe Lusha Gojani

ANTON CAMAJ Prindër: Vasel dhe Diella Camaj Kumbarë: Luigji dhe Paulina Dedvukaj

ROZA DOCI Prindër: Zef dhe Albina Doci Kumbarë: Mark dhe Pashka Gjuraj JULIA GJELAJ Prindër: Pjeter dhe Leonora Gjelaj Kumbarë: Gjon dhe Drita Simolacaj MICHAEL KRASNIQI Prindër: Zef dhe Luljeta Krasniqi Kumbarë: Tom dhe Maria Shabani

JACKIE ELIZABETH CURANOVIC Prindër: Nikolla dhe Senka Curanovic Kumbarë: Paloka dhe Liljana Rukaj SAMANTHA MARIE CATALIC Prindër: Sandro dhe Senka Catalic Kumbarë: Mark dhe Roberta Gjonaj TIFFANY ANN CATALIC Prindër: Sandro dhe Senka Catalic Kumbarë: Pali dhe Ciljete Gjonaj

TOM JUNCAJ Prindër: Vasel dhe Lesa Juncaj Kumbarë: Nikolla dhe Maria Camaj

ROBERTA LEKGJONAJ Prindër: Nikoll dhe Elsa Lekgjonaj Kumbarë: Leonard dhe Lindita Perleshi

ELISA SOKOLI Prindër: Alfred dhe Malbora Sokoli Kumbarë: Vlash dhe Marjeta Pepa

KRISTE JOSEPH MARTINI Prindër: Anthony dhe Mari Martini Kumbarë: Augustin dhe Prena Gojcaj

ALFRED BEQIRI Prindër: Pal dhe Lajde Beqiri Kumbarë: Ton dhe Flurije Perlleshi

FRANK MAXIMUS SHKRELI Prindër: Gjoke dhe Keltona Shkreli Kumbarë: Anton dhe Margareta Shkreli

AMBER GRACE DUSHAJ Prindër: Dave dhe Violeta Dushaj Kumbarë: Alex dhe Amara Popovic ALEXA GJONAJ Prindër: Paul dhe Ciljete Gjonaj Kumbarë: Lubo dhe Angie Ljuljic

Zef Shala me Viktore Selcanin Më 11 Maj`02

Marjan Ulic me Alma Pepi Më 13 Prill`02

Kanto Smajlaj me Pranvera Lucaj Më 25 Maj`02

Toni Cubi me Linda Skrelja Më 20 Prill`02

Luigj Shytani me Lisa Berisha Më 26 Maj`02

Zef Bunjaj me Gentiana Nilaj Më 20 Prill`02

Fitimtar Filip Lala me Gjelina Nicaj Më 27 Maj`02

Viktor Papaj me Katrina Dedvukaj Më 27 Prill`02

Mark Kapiti me Anita Mila Më 1 Qershor`02

Anton Lulgjuraj me Maryann Vuli Më 4 Maj`02

George Ulic me Marina Dhurasevic Më 1 Qershor`02

Arben Dekaj me Enkeleta Dodaj Më 1 Qershor`02 Mark Kapiti me Anita Mila Më 8 Qershor`02 Chales Suarez Murias me Elsa Zagreda Më 8 Qershor`02 Alex Dedvukaj me Margarita Gjonaj Më 8 Qershor`02 Lazer Shala me Alma Vershani Më 9 Qershor`02 Mark Vulaj me Lindita Gropcaj Më13 Qershor`02

ROBERT SYKU Prindër: Prek dhe Marjana Syku Kumbarë: Genc dhe Rudina Tinaj EMMA VUCINAJ Prindër: Leka dhe Katrina Vucinaj Kumbarë: Gjon dhe Rudina Gojcaj

NINA NIKPRELJEVIC Prindër: Vaso dhe Elizabeta Nikpreljevic Kumbarë: Luca dhe Maruka Ujkaj

ADRIANA ZAGREDA Prindër: Peter dhe Filja Zagreda Kumbarë: Frank dhe Violeta Gazivoda

DANIELA POPOVIC Prindër: Rudolf dhe Elza Popovic Kumbarë: Vinny dhe Tina Gjonaj

JONATHAN CHRISTIAN NDREU Prindër: Jack dhe Rose Ndreu Kumbarë: Nickolla dhe Rosa Kinaj

KRISTOFER LUMAJ Prindër: Fatmir dhe Violina Lumaj Kumbarë: Mark dhe Lindita Vukaj

Prill – Qershor 2002 Martin Camovic me Adelina Syku Më 6 Prill`02

SOFIA DEDAJ Prindër: Nickola dhe Vera Dedaj Kumbarë: Sander dhe Maria Rudaj

GJEKE JAKE SMAJLAJ Prindër: Nike dhe Lule Smajlaj Kumbarë: Pashko dhe Prena Grishaj

MARY CACOVIC Prindër: Marko dhe Elida Cacovic

JOZEFINA GJONAJ

Kumbarë: Anton dhe Lula Nikpreljevic

Prindër: Pjeter dhe Blerte Gjonaj Kumbarë: Joey dhe Lisa Rudovic

Urime, jetë të gjatë dhe të lumtur!

In Memoriam

Ivo Zadrima me Linda Lulgjuraj Më 15 Qershor`02

HANA VULAJ, 88-vjeç Vdiq më 24 prill 2002 U varros në vendlindje

Daniel Rukaj me Mary Perkolaj Më 23 Qershor`02

AGE VATAJ, 74-vjeç Vdiq më 12 maj 2002 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Leonard Rrasi me Robertina Nikollbibaj Më 27 Qershor`02 Alfred Tomaj me Aferdita Berisha Më 27 Qershor`02 Anton Nicaj me Anna Malota 29 Qershor`02

Urime, Dashuri dhe trashëgim!

DIANA DJELEVIC, 16-vjeç Vdiq më 31 maj 2002 U varros në varrezat "St. Raymond" në New York MARK LEKUTANAJ, 75-vjeç Vdiq më 20 qershor 2002 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York DEDA KRASNIQI, 58-vjeç Vdiq më 23 qershor 2002 U varros në varrezat "Gate of Heaven" në New York

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2002

William T. Curran

FAMILY OWNED & OPERATED

Funeral Director Shtëpia e parë Funerali që i shërbeu komuntetit shqiptar në New York

Ne njohim dhe respektojmë kulturën dhe zakonet tuaja!

Beatuifully Remodelled Facilities Spacious Chapels • Ample Parking Available Largest Cheppels in the Bronx For Albanian American Community we provide: • World-Wide Shipping • Personalized Family Care • Cremations • Traditional / Non-Traditional Services

3129 Perry Avenue (near Bainbridge Avenue) Bronx, New York www.mckeonfuneralhome.com

Në shërbim të Komunitetit Shqiptar në Bronx, me dy objekte të mëdha!

Kujdesi - veçori e punës sonë 920 Allerton Avenue (off Boston Road)

654-0500

4346 White Plains Road (East 273th. Street)

325-6050 Sal Farenga Prop.

39

ROYAL R EGENCY C ATERERS Located in Royal Regency Hotel

Vend ideal për dasmat dhe gëzimet tuaja familjare me dy salla luksoze: Salla e Kristaltë - 350 persona • Salla e Diamantit - 500 persona • Huge Dance Floor • Free Parking (Valet)

Për mysafirë kemi në dispozicion 100 dhoma luksoze të paisura me TV, Video, Jacuzzi, Air Condition

• Dysheme të mëdha vallëzimi • Parkingu Falas • Vend shumë i bukur për t’u fotografuar

(914) 476-6200

165 Tuckahoe Road, Yonkers, NY 10710 Lokali është shumë afër jush!

Lokali gjindet : 10 min nga Bronx-i, 10 min prej Kishës së re Shqiptare, 10 min. nga Connecticut, 20 min. nga Manhattani, 20 min. nga New Jersey, ...