JK # 42

Botues Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” New York Viti XLI • Nr. 2 • Çmimi $5.00

Krezmimi - Përforcimi në Fe, përmes të cilit dhuntitë e Shpirtit Shenjt u jepen atyre që janë të pagëzuar, dhe ashtu bëhen kristianë më të përsosur dhe ushtarë të Jezu Krishtit.

Shkëlqesia e Tij Imzot Rrok K. Mirdita, Arqipeshkëv Metropolitan i Tiranë-Durrës, më 21 Maj, 2001, ndau Sakramentin e Krezmimit 48 të rinjve të famullisë “Zoja e Shkodrës”.

2

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

Rrëshajat Mbasi që vjen Shpirti Shenjt mbi apostuj ata dalin për të predikuar Ungjillin njerëzve dhe për t’i pagëzuar Në Emër të Atit e të Birit e të Shpirtit Shenjt. (faqe 3) Nga Dom Pjetër Popaj

Imzot Rrok Mirdita, Argjipeshkëv Metropolitan i Tiranë - Durrës Dekorohet me urdhërin “NËNË TEREZA”. (faqe 6) Nga Tonin Mirakaj Në New York u zhvillua festivali “Dita e Trashgimnisë Shqiptare” nga Qëndra kulturore “Nënë Tereza” pranë Kishës Katolike Shqiptare ”Zoja e Shkodrës”(faqe 8) Nga Beqir Sina

Java e Madhe “Fotoreportazh” (faqe 10&11)

Kopertina e “Jeta Katolike” # 42

Vjedhja Në Testamentin e vjetër, vjedhja asht konsiderue si mëkat serioz.

Për ma tepër, në Testamentin e Ri, vjedhja, asht dënue ma fort se në Testamentin e Vjeter... (faqe 12) Nga Dom Nikolin Pergjini

You’re Not Alone Drejtor i përgjithshëm: Dom Pjetër A. Popaj Kryeredaktor: Mark K. Shkreli Redaktor i Shqipes: Klajd Kapinova Redaktor i Anglishtes: Simon Vukel Youth Representative: Peter Saljanin Design: Ismer Mjeku - Albanian Yellow Pages Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690 E-Mail: ShkreliM@aol.com

As Albanian Roman Catholics, we have an advantage in life compared to those who do not know Jesus or are not Albanian... (page 15)

By Peter Saljanin

Altar Servers: The Beginning of God’s Ministry (page 16)

By Jovalin Dedaj

It’s an exciting time to be Albanian! (page 17)

By Simon Vukel Jetën Katolike mund ta lexoni edhe në internet: www.JetaKatolike.com KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Gjon Chota • Prenk Curanaj Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli Klajd Kapinova • Peter Saljanin • Martin Smajlaj Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Ata që dëshirojnë të abonohen në Revisten Jeta Katolike abonimi vjetor është $20.00 (SHBA). Ju lutem na e dergoni pagesën në: Our Lady of Shkodra 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Lule dhe Gjak e Gjak për Lule Vështrim mbi librin me vjersha e poezi “Lule dhe gjak” të Dom Gjergj Simonit (faqe 20) Nga Klajd Kapinova

Medalja e Artë e Shqiponjës për Zef Prela Ivezaj (faqe 23)

Nga Gjon Frani Ivezaj

Sofra Poetike (faqe 27 & 28) Letra në redaksi (faqe 30) Lëvizjet demografike (faqe 38 & 39)

basi që vjen Shpirti Shenjt mbi apostuj ata dalin për të predikuar Ungjillin njerëzve dhe për t’i pagëzuar Në Emër të Atit e të Birit e të Shpirtit Shenjt. Kjo gjë spjegohet prej Shën Pjetrit kur citon Joelin profet: Unë do ta zbrazi Shpirtin tim në ju. Shën Pjetri, mbushur me Shpirtin Shenjt, del e predikon Krishtin publikisht, duke theksuar se atë, të cilin e kryqëzuat, është Biri i Zotit. Në të njëjtën mënyrë edhe Shën Pali më vonë mbushur me Shpirtin Shenjt niset në misionin për të predikuar Krishtin paganjve. E Shtjefni gjithashtu njeri I mbushur me Shpirtin Shenjt, ishte zgjedhur djakon për të shërbyer dhe më vonë për të dhënë dëshmi Krishtit duke derdhur gjakun si martir. Shpirti Shenjt I forcon dhe I shëndritë apostujt duke bërë dishmi pa frikë por gjithashtu I forcon edhe tjerët që ndigjojshin fjalët e tyre.

M

Kisha e shenjt rritet duke u mbushur me sigurinë e pranishme të Shpirtit Shenjt që është baza e jetës saj. Shpirti Shenjt ndihmon besimtarët me kuptua misterin e Krishtit dhe mësimet e Tija. Sikur Shpirti është aktiv në fillim të Kishës ashtu është tani në çdo të krishter që është gati për të pranuar udhëzimet e Tija.

Cdo predikatar me frymëzimin e Shpirtit Shenjt predikon Ungjillin e Krishtit

Rrëshajët Nga Dom Pjetër Popaj dhe prekë thellë në mendje e zemra të veshguesëve ndërsa e pranojnë mesazhin për Mbretërinë e Zotit.

Predikatarët mund të kenë shumë teknika të ndryshme elekuente për të predikuar Ungjillin por në qoftë se mungon pranija e Shpirtit Shenjt është predikim i vdekur sikur trupi pa shpirt. Vetëm Shpirti Shenjt flet nëpër gojë të predikatarit për misteret dhe i njajti Shpirt hapë mendjet dhe zemrat e veshguësve për të pran-

uar të vërtetën. Shpirti i flet shpirtit. Nepërmjet sakramentëve të pagëzimit dhe të krezmimit e marrim Shpirtin Shenjt dhe dhuratat e Tija.

Prandaj kur lexojmë shkrimin shenjt, ndigjojmë predikime, marrim pjesë në meshë apo kur lutemi është I njëjti Shpirt që na nxiton, na I ndriçon mendjet dhe bënë të mundur të marrim pjesë në mistere.

Sot më tëpër se ndonjëherë kemi nevojë për frymëzim të Shpirtit Shenjt. Teknologjija e botës sotme ka arritur kulminacionin e zhvillimit që mund të drejtojë nga zhkatrrimi.

Kompjuteri ka zëvendsuar njeriun në punë, njeriu njihet si numër, dinjiteti i njeriut si individ ka ra posht, vlerat familjare janë në shkatrrim, abortimi i të palindurve lejohet me ligj dhe

4

Jeta Katolike

inkurajohet prej liberalëve.

Përditë rritet numri i shkurorëzimit, martohen sot e ndahen nesër, fëmijët nuk marrin edukatë të mjaftueshme që i pargatit për jetë por vetëm për punë. Në shtëpija nuk dëgjohen uratë por televizjoni, filma e grindje në mes njeri tjetrit.

Njeriu i sotëm nuk është në paqë me Zotin, mundohet me përulë Krishtin e Natyrën e Tij Hyjnore duke krijuar edhe filma të rrejshëm për ta luftuar të Vertetën e Tij. Filmi “Davinci Code” ka bërë më tëpër profit se ndonjë film tjetër. Jam i sigurt se shumë kanë qenë të krishterë që kanë shkuar për ta parë këtë film. Kjo është një gjë e turpshme para botës dhe blasfemi para Zotit. Zoti nuk përulet por njeriu shkatrrohet.

Shën Pjetri i thotë Krishtit, Zot në qoftë se largohemi prej Teje ku do të shkojme ne, kjo botë e sotme me këtë mentalitet e dhunë për Zotin e Kishën e Tij do të shkojë por vetëm në humnerën e djallit të mallkuar. Sot mungon Shpirti Shenjt.

Në zemrat e njerëzve ka më tëpër inat, smirë, dhunë, edhe disa bëjnë krime të hatashme terrorizmi gjoja në emër të Zotit që është një gjë për tu qeshur. Zoti nuk thotë me vra e me pre por të kundërtën sikur u thotë Adamit e Evës, Jetoni, shumohuni e përparoni dhe më vonë Krishti u thotë apostujve po ju japë paqën time, jetoni në paqë me njëri-tjetrin, duani njëritjetrin sikur unë ju desha juve.

Njeriu duhet për të mësuar të jetojë në paqë. Më parë duhet të bëje paqë me Zotin pastaj me vetën e tij dhe me të tjerët. Është një gja e çuditshme kur thojnë se duhet për të bërë luftë për të bërë paqë. Duhet

PRILL - QERSHOR 2006

mëshirë për botën tonë, e që mos ta lejojë djallin të mbizotërojë mendjet e njerëzve por të udhëzohen me frymëzimet e Shpirtit Shenjt.

për të kaluar në negativen para se të dalim në pozitiven. Kjo tregon gjëndjen shpirtërore të njeriut të sotëm. Në brëndësi nuk është i pranishëm Shpirti i Paqës, i të Vërtetës dhe i Jetës.

Por shpirti i të keqës dhe i vdekjes. Luftra kanë egzistuar edhe më parë gjatë historisë por luftërat e sotme me armë bërthamore e me teknologjinë e sotme mund të jenë katastrofike për krejt planetën e tokës. Ne kemi nevojë për t’u lutur me fe të gjallë e me plot Shpirt të Shenjt që Zoti të ketë

Ne mund të themi se jemi pak që besojmë e më shumë që nuk besojnë. Krishti e thotë vneshta është e madhe e puntorë janë pak lutuni tek Ati që të dërgojë më shumë puntorë. Në qoftë se jetojmë sikur njerëz të mbushur me Shpirtin Shenjt dhe me fe të plotë lutemi tek Ati, edhe neve sikur Apostujve Ati do t’na i dëgjojë uratat tona. Krishti ka filluar Kishën me dymbëdhjet apostuj por zëri i tyre ka arritur deri në skajin e botës. Krishti gjithashtu na thotë mos kij frikë o grigjë e vogël. Ai është gjithmonë i pranishëm në Shpirtin Shenjt. Veprat tona të mira Zoti i shumëzon dhe i bën të dukshme për të tjerët. Ne nuk duhet të topitemi në fe e besim në Zotin por duhet përngjar Apostujve të Krishtit që të mbushur me Shpirtin Shenjt pa frikë e turp të dëshmojmë Krishtin Zot. Të dëshmojmë të vërtetën se Krishti, Fjala e Zotit është mishëruar për virtyt të Shpirtit Shenjt, është munduar, ka vdekur në kryq, është varrosur, pas tri ditësh është ngjallur, pas dyzet ditëve mbi tokë është ngjit në qiell dhe qëndron në të djathtën e Atit. Të gjitha këto të vërteta na janë zbuluar dhe ndriçuar me dërgimin e Shpirtit Shenjt mbi Apostuj të cilin çdo njëri prej nesh e merr në Sakramente. Shpirti Shenjt na forcon në fe, na shenjtron, na gjallon dhe na bën një me Te, me Atin e Birin për amshim.

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

N G A FA M U L L I A J O N Ë 30 PRILL 2006 Darka Vjetore e Famullisë “Zoja e Shkodrës” Ishte kjo një darkë e shkëlqyer organizuar nga Famullia jonë. Të pranishmit u kënaqen me muzikë dhe ushqime të bollshme. Të pranishmit u argëtuan me muzikën e Grupit Ceka.

Edhe këtë vit darka u organizua në Eastwood Manor.

7 Maj 2006 Pesëdhjetë fëmijë morën Kungimin e parë Më 7 maj 2006, 50 fëmijë të famullisë Zoja e Shkodrës, të përgatitur mirë nga instruktorët, Edward, Teuta dhe Nora Buçaj, morën Kungimi e Parë.

21 Maj 2006 Sakramenti i Krezmimit i 48 të rinjëve Gjatë meshës së tretë, ceremonia e krezmimit filloi me prezantimin e kandiatëve nga Dom Pjetër Popaj. Pastaj, Imz. Rrok Mirdita, Aqipeshkëv i Metropolit Tiranë-Durrës, pas predikimit përkatës, u foli të rinjëve për domethëniën e Sakramentit të Krezmimint, duke e krahasuar atë me ardhjen e Shpirtit Shenjt mbi apostuj.

11 Qershor, 2006 “Dita e trashëgimisë Shqiptare” Në Kensico Dam Plaza, në Valhalla, New York, u zhvillua festivali Dita e Trashëgimisë Shqiptare (Albanian Heritage Day)

5

Jeta Katolike

6

PRILL - QERSHOR 2006

Imzot Rrok Mirdita, Argjipeshkëv Metropolitan i Tiranë Durrës

Dekorohet me urdhërin “NËNË TEREZA” Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Alfred Moisiu, me datën 24 Prill 2006, dekoroi Argjipeshkvin Metropolitan të Tiranë-Durrës, me urdTonin Mirakaj hërin “Nënë Tereza”, në një ceremoni që u mbajte në ambientet presidenciale, në kryeqytetin Shqiptar, Tiranë.

Në këtë ceremoni mirrnin pjesë një numbër zyrtarësh të lartë të shtetit e Kishës katolike, ndër të cilët shquhëshin Mons Giovani Layolo, Nën/Sekretar i Shtetit të Vatkanit për marrëdhënie shtetërore, Mons Giovanni Bulitis, Nunci Apostolik i Selisë së Shenjtë i akredituar në Shqipëri, z. Besnik Mustafaj, Ministër i Punëve të Jashtme të Shqipërisë e personalitete të njohura të qeverisë. Imzot Rrok Mirdita, shoqërohej nga një delegacion i përbërë prej 8 priftërinjësh të Kishës Katolike, miq e bashkëpunëtorë të Tij.

Republika Shqipërisë Presidenti i Republikës

I jep Imzot Rrok Mirditës Urdhërin: “Nënë Tereza” “Për ndihmën e dhënë në ringritjen e institucioneve të Kishës Katolike në Shqipëri. Për përkujdesjen e veçantë për dialogun dhe mirëkuptimin ndërfetar:Për angazhimin e Tij në ngritjen e institucioneve të ndihmës sociale për njerëzit në nevojë.”

Presidenti Alfred Moisiu

Dhënia e urdhërit “Nënë Tereza” Imzot Rrok Mirditës, nga Presidenti i Republikës, përkon me 13vjetorin e shugurimit Arqipeshkëv, nga Shenjtëria e Tij Papa Gjon Pali i Dytë, me datën 25 Prill 1993, në Katedralen e Shën Shtjefnit në Shkodër, ku zyrtarisht u formua hierarkia e Kishës katolike shqiptare, që ishte shgatërruar terësisht nga diktatura e kaluar ateiste. Vizita e Atit të Shenjtë në Shqipëri, ishte e para në historinë 2000-vjeçare të katolicizmit, që një Papë viziton vendin e shqiponjave.

Imzot Rrok Mirdita, e filloi aktivitetin si Arqipeshkëvi Durrës-Tiranë, në kondita shumë të vështira, por me një vullnet të çelikët, vizion e dashuri, që ndiente për Kishën, shqiptarët e Shqipërinë, gjithmonë me besim se, në një “Shqipëri me Zotin”, gjithçka është e mundur. (“Për një Shqipëri me Zotin”, është titulli i librit të Tij, botua në 10-vjetorin e shugurimit Arqipeshkëv.)

Arritjet e Shkëlqesisë së Tij, në 13 vjet janë të rëndësishme. Perveç anës fetare, ndërtimit e rindërtimit të kishave, ai mundi të ndërtojë shkolla elementare, Universitetin Katolik në Tiranë, të ndërtoj: klinika, spitale, foshnjore, shtëpi për pleq, Katedralen e Shën Palit në Tiranë, për të cilën, janë kryelartë qytetarët e kryeqytetit etj. Eminenca e Tij Imzot Mirdita, solli në Atdhe atë vision e guxim që pati në New York, gjatë 20 viteve që shërbeu pranë

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

emigrantëve shqiptarë pranë Kishës, të cilën, e ngriti (nga Qendër Katolike në South Bronx), në famulli me emrin “Zoja e Shkodrës”, në një ndër vendet më të bukura në Hartsdale, N.Y. Ishin vizioni e vendosmëria e Tij, që bënë të mundur suksese të vazhdueshme, që u arritën e po arrihen pandërpreje nga kjo famulli e drejtuar sot nga të përndershmit: Dom Pjetër Popaj e Dom Nikolin Pergjini.

Me rastin e marrjes së urdhërit “Nënë Tereza”, Imzot Rrok Mirdita, mbajti fjalimin, ku ndër të tjera tha: “Sahumë i ndruari Zoti President! Duke ju falënderuar për pritjen e ngrohtë që na keni rezervuar sot dhe për vendimin, që keni marrë për të më akorduar urdhërin “Nënë Tereza”, deshiroj t’Ju shprehë mirënjohjen time, për vemendjen që tregoni Ju personalisht dhe institucioni i Presidencës së Republikës, ndaj pranisë së Kishës Katolike në Shqipëri dhe veprimtarisë së Saj në të mirë të të gjithë shoqërisë sonë. Është e vërtetë se Kisha Katolike, është një bashkësi e madhe

njerëzish, që jetojnë vlerat shpirtërore të besimit fetar në sferën e jetës së brendshme fetare të individëve në Kishë, por është i vërtetë edhe fakti, se këto vlera shpirtërore e tregojnë vërtësinë e tyre, pikërisht atëherë kur i shërbejnë mbarë shoqërisë qytetare, pasurimit e zhvillimit të saj.

Me këtë rast, dëshiroj t’Ju siguroj, se Kisha Katolike në Shqipëri, është katërcipërisht e angazhuar, për të mirën e përgjithshme të vendit tonë. Ajo është vënë në shërbim të sinqertë e cilësor të nevojave të të gjitha shtresave të shoqërisë, me veprimtaritë e saj në fushën e formimit shpirtëror, të shëndetsisë, të edukimit shkollor, të formimit professional dhe të asistencës ndaj të varfërve dhe të braktisurve.

Jam i sigurtë, se ky gjest i Juaj, është shprehje e vlerësimit, që keni ndaj Kishës Katolike në vendin tonë, që është një pjesë e pandarë dhe thelbësore e tërë historisë së Shqipërisë dhe që pas periudhash të gjata vështirësishë të mëdha ideologjike, përpiqet me modesti, por edhe me vendosmëri

7

të tregojë dobinë e saj për vendin tonë të vuajtur.

Shumë i nderuari Zoti President, duke përfunduar, dëshiroj t’Ju siguroj, se bashkësia katolike e Shqipërisë, e udhëhequr nga urtia e Kishës, e ushqyer me të vërtetat shpirtërore dhe e mbështetur në ndihmën e Zotit, do të vazhdojë të jetë për vendin tonë, si në të shkuaren ashtu edhe në të ardhmen burim energjishë pozitive, për zhvillimin e shoqërisë shqiptare Faleminderit!

Në fund të ceremonisë, Presidenti Shqiptar shtroi një koktej, në nder të Imzot Rrok Mirditës dhe grupit që e shoqëronte, në një atmosferë të përzemërt e miqësore.

Duke falënderur Presidentin për gjestin e Tij fisnik, i paraqesim shkëlqesisë së Tij Imzot Rrok Mirditës, urimet tona, për suksese të vazhdueshme në dobi të Kishës e shoqërisë shqiptare. I urojmë gjithashtu shëndet, lumturi e jetë të gjatë.

Jeta Katolike

8

PRILL - QERSHOR 2006

Në New York u zhvillua festivali “Dita e Trashgimnisë Shqiptare” në Amerikë nga Qëndra kulturore “Nënë Tereza” pranë Kishës Katolike Shqiptare ”Zoja e Shkodrës”

“Dita e Trashëgimisë Shqiptare” në Amerikë festë në natyrën e bukur amerikane NGA BEQIR SINA ë veri të qytetit të Bronksit, në qytezën Valhalla - Westchester, në praninë e rreth tre mijë vetave, u festua “Dita e Trashëgimisë Shqiptare” në Amerikë, e organizuar për çdo vitë nga Qëndra kulturore “Nënë Tereza” pranë Kishës Katolike Shqiptare në Amerikë “Zoja e Shkodrës”. Shqiptarët dhe kombet e tjera nga New Yorku, patën rastin të kënaqen me folklorin e mrekullueshem shqiptar. Grupi “Ceka” me këngëtarin dhe pronarin z. Hajro Ceka, SHKA “Bashkimi Kombëtar”, shoqata “Rozafati” me koreografen Angjelina Nika, si dhe këngërtarët e njohur Gëzim Nika, Shefqet Krasniqi, Vasil Marku dhe e reja Xhezrina Marku, denjësisht e presentuan këngën dhe vallen tradicionale

N

shqiptare. Ndeshjet e shumë skuadrave të futbollit dhe volejbollit, si dhe “dyluftime” shahistike, aktivitete të tjera të shumta me lojra popullore, e bënë këtë ditë edhe më interesante dhe të kënaqshme.

“Dita e Trashëgiminsë Shqiptare” në Amerikë, “Albanian Heritage Day”, në Kensico Dam Plaza në qytezën Valhalla, percepitohet njëkohësishtë, si një festival argëtues.

Aty marrën pjesë me mijëra mërgimtarë shqiptarë, të emigruar këtu, në periudha të ndryshme, nga të gjitha viset e Shqipërisë: Shqipëria, Kosova, Çamëria, Kosova Lindore, Mali i Zi dhe Maqedonia. Ata mblidhën në këtë ambjent të mrekullueshem natyror, shumë i ngjashëm me bukuritë natyrore të bjeshkeve, luginave dhe fushave të Kosovës, Shqipërisë, e viseve të tjera, për të ringjallur

traditën e bukur shqiptare, të këtyre festave tradicionale kombëtare.

Edhe pse një ditë do të duket pak për të shpalosur pasuritë e një populli, pak nga të gjitha fushat kulturore, të përfaqësuara nga elementet më të mirë të tyre, ajo përbën një ngjarje të rëndësishme kulturore në mërgim. “Dita e Trashëgiminsë Shqiptare” në Amerikë në Kensico Dam Plaza, në qytezën Valhalla, ka më tepër një karakter festiv. Këngëtarët dhe valltarët e Grupeve të Këngëve dhe Valleve Popullore, përçojnë traditën më të mirë të muzikës dhe valles popullore, ndërkohë që ritmet e muzikës, pop, rock, etno, hip hop, përçohen përmes CD-ve dhe DJ. Në këtë festival në se do t’a quamin kështu nuk kanë munguar as lojrat popullore e sportive, ushqimi dhe ekspozimi i simboleve kom-

bëtare, flamuj, distiktiva me figura kombëtare, CD me muzikë të ndryshme nga të gjitha trevat, kaseta dhe video kaseta.

Ndërkaq festivali “Dita e Trashëgimisë Shqiptare”, në Amerikë, shfaqë gjithëheret tek të gjithë shqiptarët, shumë veti dhe lë mbresa të bukura në jeten komunitare. “Dita e Trashëgimisë Shqiptare”, në Amerikë, tregon edhe një herë se sa jemi të bashkuar rreth flamurit kombëtar dhe traditës së bukur kulturore artistike, në mërgim. Bashkësia shqiptare në Amerikë, tregon se ka një potencial të intelegjncës dhe njerëz të kulturës, artit dhe shkencës për nga pjesmarrja pasi aty ishin të gjithë. Dhe jep një shembull tek bashkatdhetarët nga ana e organizatorit të cilët dinë të ftojnë në çdo kohë shqiptarët e Amerikës, të shlodhen e të argëtohen, e të marrin më shumë energji për t’i derdhur në të mire dhe për të mirën e organizimit tonë edhe këtu përtej Oqeanit Atlantik në Amerikën e largët. Me këtë festiavl i quajtur “Dita e Trashëgimisë Shqiptare”, Qëndra kulturore “Nënë Tereza” pranë Kishës Katolike Shqiptare “ Zoja e Shkodrës” mund të themi se tani më kanë krijuar një festë në natyrën e bukur amerikane, festë e të gjithë shqiptarëve, nga Tetova, Tirana, Çamëria, Prishtina, Presheva, Plava, Gusia, Ulqini dhe Malësia.

Java e Madhe - fotoreportazh

E Merkura e Përhime • E Enjta e Madhe • E Premtja

a e Madhe • E Shtuna e Madhe • E diela e Pashkëve

Java e Madhe - fotoreportazh

12

Vjedhja Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

Çfarë qe ajo, që unë, i mjeri unë, që e deshta aq marrëzisht atë vjedhje, atë vepër errësine, në moshën time 16-vjeçare? Por ajo, nuk qe e bukur deri sa qe vjedhje.

P

rej Urdhnit të Shtatë të Urdhnimeve të Tenzot: “Mos Vidh!”, mund të kuptohet lehtë që në “me vjedh”, lidhet fjala “vjedhje”.

Rreth kësaj fjale, do të përqendrohet ky studim, që asht nji hulumtim i hollësishëm prej Testamentit të Vjetër e Të Ri e deri në kohët tona. I bazuem në të dhanat biblike e burime të tjera, do të diskutoj, gjithashtu, bashkëpunimin në vjedhje dhe detyrimin për të rikthye gjanat e vjedhuna. Përpara se t’i paraqitet lexuesit historia biblike e këtij termi, studimi do t’i drejtohet shkurtimisht kuptimit etnologjik të tij.

Në hebraisht, fjalës vjedhje i thonë “ganabh”, që përfshin kuptimet: me vjedhë, por edhe me grabitë e me mashtrue. Në latinisht, termave “vjedhje”, “me vjedh” dhe “plaçkit”, i referohen termat: “furtum, furari”.1) Termi “furtum”, kuptohet si veprim i vullnetshëm që kryhet natën. Me gjithë këtë, në greqisht, ky verb (fjalë), nuk përcaktohet si në latinisht dhe ka kuptimin “me marrë diçka” dhe i përgjigjet fjalës latine “ferre”, që ka kuptimin; “me vjedh, me marrë pa leje, ose me përvetësu fshehtas”.2)

Testamenti i Vjetër Asht interesant, që fiset nomade të Lindjes së Lashtë, që jetonin në Canaan, e kanë konsideruar vjedhjen si një rrugë normale, për me sigurue mjetet e nevojshme të jetesës. Testamenti i Vjetër, e verteton këtë fakt, tue thanë se populli që ka jetue në Canaan, nuk ka humbë asnjiherë rastin me sulmue të korrat e izraelitëve dhe me marrë çdo gja që i nevojitej. Në të kundërt, izraelitët e konsiderojshin vjedhjen si nji mëkat të vertetë. Verbi “me vjedh”, në hebraisht asht “ganable” dhe konsiderohet si kundërvajtje ndaj individit e bashkësisë.3) Dënimi penal, lidhur me aktin e vjedhjes, kërkonte që rikthimi të ishte ma i madh se dami i shkaktuem. Ka shumë tekste në Testamentin e Vjetër, që japin deshmi dënimit për vjedhje.

Nëse nji njeri vjedh nji ka ose nji dele

Nga Dom Nikolin Pergjini dhe e mbytë a e shet atë, ai duhej të paguente pesë qe për nji dhe katër dele.

Nëse nuk kishte asgja, ai duhej të shitej për këtë vjedhje. Nëse nji bagti e vjedhun gjindej gjallë në pronën e tij, çkado që të ishte: ka, gomar, dele, ai duhej të paguente dyfishin. 4) Ka raste tjera, që tregojnë disa dënime të rrepta, që lidhen me rikthimin e sendit të vjedhun. P.sh. në librin e Proverbave, përmendet si dënim nji rikthim shtatëfish: A do të përçmohet nji hajn, nëse vjedh për të kënaqë oreksin, kur asht i uritun? Dhe nëse kapet, ai do të paguej shtatëfishin; ai do të japë të gjitha të mirat e shtëpisë së tij. 5) Dënimet në legjislacionin izraelit, nuk janë aq të rrepta në krahasim me ligjet e Babilonisë dhe ligjet e vendeve tjera të Orientit, të cilat bile kërkojnë edhe dënimin me vdekje në raste vjedhjeje. Në Kodin izraelit, dënimi me vdekje jepet nëse i zoti i shtëpisë, që mund të vrasë nji hajdut, në qoftë se then shtëpinë e tij natën vonë dhe në rast të grabitjes, për të cilën jepet dënimi me vdekje në bazë të ligjit.6) Asht interesant, që Jozefi qe shitë si skllav në Egjipt prej vëllazenve të tij. “Le t’a shesim tek ishmaelitët dhe të mos ngrihet dora jonë mbi të, sepse ai asht vëllau i ynë, mishi jonë. Dhe vëllaznit e tij u kujdesen për të. Mandej kaluen andej tregtarë midianitë, të cilët e tërhoqen Jozefin, e nxoren nga gropa e e shiten tek ishmaelitet per 20 shekels argjenti, që e moren në Egjipt”.

Në shumë komente, thuhet se rreptësija e dënimit me vdekje, për grabitje ka qenë shkaktue nga shpeshtësija e këtij krimi,8) i cili konsiston në shitjen e pengjeve si

St. Augustin skllavë në Egjipt e vende tjera.

Deri këtu, lexuesi asht informue, për faktin që në kohët e lashta vjedhja asht konsiderue kundër ligjit natyrorë dhe ma tepër si nji kërkesë absolute e Urdhnimeve të Tenzot. Disa ekzigjentë, mendojnë se Urdhni i Shatë, i referohet në mënyrë të veçantë vjedhjes së njeriut, d.m.th. grabitjes.9) Vihet re qartë në Testamentin e Vjetër, Dhetë Urdhnimet e Tenzot, janë përsëritë shpesh, duke theksue me forcë dhe, nëpërmjet tyne, Urdhni i Shtatë ka imperativin: “Mos vidh!”.10) Tek Leviticus lexojmë: “Mos vidh, mos ban dishmi në rrenë, mos rrej!”.11) Në librin e Deuteronom-it asht theksue i njajti urdhën: “Nuk duhet të vidhni!”.12) Si e kemi thanë ma nalt, fiset nomade e kondiderojshin vjedhjen si diçka normale, për me sigurue ushqimin.

Përkundrazi, fiset izraelite e kanë konsiderue vjedhjen si nji mëkat serioz, edhe në qoftë se nji person ka qenë i detyruem me vjedhë nga nevoja. Edhe në këtë rast, vjedhja, asht konsiderue e damshme dhe për të jepej i njajti dënim.13) Kjo asht përshkrue në Librin e Proverbave si ma poshtë: “Dy gjana kerkoj nga ju, mos m’i moho deri sa të vdes: largo prej meje dishminë e rreme dhe rrenën; mos më jep pasuni e as fukarallek; më ushqe me ushqim, që asht i nevojshëm për mue, që të mos jem i ngopun, mohoje dhe thuej: ‘Kush asht Zoti?’ ose të mos jem i vorfën, dhe të vjedh, tue profanue kështu emnin e Zotit tim”.14) Në Librin e Tobit (Tobit 2:21), lexojmë që Tobi qe aq skrupuloz sa që refuzoi të hante nji dre, pa qenë i sigurtë se nuk ishte i vjedhun.

Në të njajtën kohë, populli ka konsiderue vjedhjen si ma pak të damshme se mëkatet e tjera si vrasja e adulteria. Por, profetët nuk e kanë zbutur seriozitetin e vjedhjes; por e kanë vu në të njajtin nivel randësie me vrasjen, adulterinë, dëshminë e reme dhe idhujtërinë. Profeti Jeremia, ka dhanë pasazhin: “Vini re ju qi besoni në fjalë të gënjeshtra pa dobi. Nëse vidhni,

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

vrisni, kryeni adulteri, bani dishmi në rrenë, i digjni kem Baalit (zot pagan i fenikasve, zoti i diellit) të rrejshëm dhe shkoni mbas zotave tjerë të panjohun dhe mandej vini e qindroni para meje në këtë shtëpi që asht quajtun simbas emnit tem e thoni: Na jemi të shpetuem vetem tue ba këto neverina?15) Asht me interes, që Jeremia thotë, se Fjala e Zotit asht “vjedhë”, prej profetëve të rrejshëm. Prandej, unë jam kundër profetëve, që vjedhin fjalën time nga njenitjetri” - thotë Zoti.16)

Testamenti i Ri Sikurse asht thanë ma parë, në Testamentin e vjetër, vjedhja asht kosiderue si mëkat serioz. Për ma tepër, në Testamentin e Ri, vjedhja, asht dënue ma fort se në Testamentin e Vjetër. Jezu Krishti, ka akuzue autoritetet fetare, sepse ata e kanë kthye Tempullin në strofull hajnash: Ai u tha atyne, “Asht e shkrueme: Shtëpia ime, duhet të thirret shtëpi lutjeje, por ju e keni shndërrue atë në strofull hajnash”.17) Krishti, gjithashtu ka folë shpesh në parabolat e tij dhe ka udhëzue dishepujt të jenë të kujdesshëm ndaj njerëzve të pandershëm, që kryejnë akte vjedhjeje. Tek Luka 16:1-8, dhe Matija 6:19, Krishti, konsideron hajn administratorin e pandershëm, që shpërdoron pasuninë e mjeshtrit të tij.

Gjithashtu, në parabolen e samaritanit të mirë, Krishti, ka vu në dukje se njeriu që shpëtoi prej samaritanit të mirë, qe viktimë e veprimeve të dhunshme të disa vjedhësve: “Nji njeri, që po shkonte prej Jeruzalemit në Jeriko, ra në duer të hajdutëve, të cilët e zhveshen, e rrahen dhe ikën tue e lanë gjysë të vdekun.”18) Ma vonë, Krishtin, në momentin kur e arrestuen, autoritetet e trajtuen si nji hajdut të damshëm. Në atë moment, Krishti, i tha popullit të grumbulluem: “Ju keni ardhë si kundër nji hajduti me shpata e shkopij me më kapë mue? Ditë mbas dite, unë ju kam mësue në Tempull, dhe ju nuk më keni kuptue mue”.19) Vesi i vjedhjes e kandisi njenin prej apostujve të Krishtit, Judën, që u akuzue se asht hajn dhe nuk kërkoi të falun për veprimin e tij. Kjo asht thanë jo sepse ai u kujdes për të vorfnit, por sepse ai qe hajn, dhe ai kishte nji arkë paresh që e perdorte për të marrë ata çka ishin futë mbrendë.20) Janë të shumta referencat, që flasin rreth termit hajdut në Tesatamentin e Ri,

por do të ishte e pamundshme me i përshkrue të gjitha, sepse do të ishte nji studim i zgjanuem në vedi. Asht interesante qi, në të dy Tesatamentet, veprimet e Zotit krahasohen me ato të Hajnit. Ndërsa veprimet e hajnit, janë plotësisht të dënueshme në Testamentin e Ri, si dhe në të Vjetrin, si në 1 Kor 6:10, në të cilin Sh’Pali konsideron vjedhjen ma të randë, sepse ai i rregjistron hajdutët në mes të atyne, që nuk do të trashigojnë Mbretninë e Zotit.21) Termi hajdut, asht krahasue me ardhjen e Krishtit.

Kjo asht përshkrue në Sinoptikun dhe në Epistolarin e Sh’Palit, siç asht “Dita e Zotit”, “Ardhja e Krishtit, si gjykatës do të jetë e befasishme dhe e papritun si ardhja e nji hajni natën.22)

Etnit e Kishës Prej Etenve të Kishës, Sh’Agustini, kur i referohet vjedhjes shkon drejt e tek Urdhni i Shtatë, si ligjë hyjnore, e cila ndalon njeriun me ecë në këtë rrugë të turpshme: Vjedhja, asht e dënueme me ligj, o Zot, e me ligj asht shkrue në zemrat e njerëzve, që nuk mund të shuhet. Për çka hajduti do të vuej si hajdut.23) Në “Rrëfimet” e tij, Sh’Agustini, flet rreth vjedhjes si diçka që ai vetë e ka provue para se të konvertohet (kthehet), kur ai ishte 16 vjeç. Në shkrimet e tij, Sh’Agustini, shpreh bremjen e ndërgjegjes, për çka kishte ba shumë kohë ma parë. Për atë, vjedhja, asht mëkat e veprim i turpshëm. Asht interesante me vu re, se vjedhja e tij nuk u ba nga nevoja, por thjesht nga deshira me mëkatnue, nji deshirë me futë në dorë pronën e tjerëve. Ai shpjegon, se kjo lloj dëshire përverse e shtyn njeriun të mëkatnoj; asnji nuk mëkatnon pa kurrfarë shkaku.

Në rreshtat e maposhtëm, asht përshkrue bukur ajo, çfarë ka provue Sh’Agustini, gjatë kohës së tundimit me vjedhë: “Çfarë qe ajo, që unë, i mjeri unë, aq e deshta marrëzisht atë vjedhje, vepër errësine, në moshën time 16-vjeçare? Nuk qe e bukur deri sa qe vjedhje. Por qe gjithçka, aq sa unë mund të diskutoj për të? Ato dardha, që na vodhëm qenë të bukura në pamje, sepse qenë krijesa të Tij; ato ma të bukurat nga të gjitha, Krijuesi i çdo gjaje, ai Zoti i mirë, mirësia supreme dhe e mira ime e vertetë, i krijoi. Ato dardha, qenë vertet të bukura; por nuk qe për këtë, që shpirti im i mjerë i deshiroj ethshem; mbasi unë kishe mjaf ma të mira, por ato unë i këputa thjesht sepse unë mund t’i vidhshe. Sepse

13

në qoftë se secila nga ato dardha hyni në gojën time, ambëlsia e tyne qe mëkati im.”24) Në konvertimin e tij të thellë, Sh’Agustini, e dinte që vetëm tek Zoti, mund të gjente mbështetje dhe mund të falej për çka kishte ba. Në lutjen e falënderimit drejtue Zotit e pendimin ai gjen paqen e tij dhe pajtimin me Zotin: “Çfarë do t’i jap Zotit, ndërsa kujtesa ime sjell nder mend këto gjana. Unë do t’ju due, o Zot, ju falënderoj Ju, dhe rrëfehem tek Ju, sepse keni largue prej meje veprat e poshtra e të pandershme dhe me mëshirën Tande, keni shkri mëkatet e mia si të ishin prej akulli. Hirit tand unë i atribuoj, gjithashtu, çdo të keqe që unë nuk kam krye. Gjithçka që rrëfej për me të më falë mue, me të gjitha perversitetet dhe për ato që në saj të kujdesit Tuej, nuk i kam krye.”25)

Trajtimi i vjedhjes në Mesjetë Sh’Toma (Akuinas), trajton në “Summa Theologica”, në çashtjen 66, vjedhjen dhe grabitjen. Ai konsideron vjedhjen si nji mëkat, që i kundërvihet drejtësisë. Njeriu që vjedh damton jo vetëm shpirtin e tij, por i ban dam edhe kojshin e tij dhe çdo gja që i takon atij. Sh’Toma, siguron lexuesin për përgjigjen e nandë çashtjeve. Për arsye të qëllimit të kufizuem të analizës së vjedhjes, ky studim do të sigurojë përgjigjen, nëse vjedhja asht nji mëkat, bile nji mëkat mortar. Sh’Toma, e bazon arsyetimin e tij në Urdhnin e Shtatë, prej të cilit siguron lexuesin me përgjigjen pse vjedhja asht mëkat.

Ai përshkruen si ma poshtë këtë gja: Nëse dikush e merr në konsideratë kuptimin e vjedhjes, ai do të gjej që vjedhja asht mëkat për dy arsye. E para, për arsye të kundërshtimit ndaj drejtësisë, që i jep secilit çka asht e tija; kështu, për këtë arsye vjedhja, duke marrë çka i takon tjetërkuj, asht në kundërshtim me drejtësinë. E dyta, për arsye të dinakërisë a mashtrimit të kryem prej vjedhësit, tue shtri duert në pronën e tjetrit mshehtas e me dinakëri. Kështu që del e qartë, që çdo vjedhje asht mëkat.26) Më poshtë, Sh’Toma, shpjegon pse vjedhja, mund të jetë mëkat mortar: “Asnji njeri që ban nji mëkat mortar, nuk i shpëton Gjyqit Hyjnor”. Njeriu, asht i dënuem për vjedhje, simbas Zak. 5:3, Ky asht mallkimi, që shkon mbi siperfaqe të Tokës: çdo hajdut, do të gjykohet sikur asht shkrue atje.

Kështu që vjedhja, asht mëkat mortar. Nji

14

Jeta Katolike

mëkat mortar, që asht në kundërshtim me bamirësinë si jetë shpirtnore. Bamirësia, tashti konsiston parimisht në dashurinë e Zotit dhe, e dyta, në dashurinë për kojshin tonë, ç’ka tregohet në dishirën për punë të mira. Vjedhja, asht nji mjet damtimi ndaj kojshisë në ato ç’ka i takojnë atij; dhe në qoftë se njerëzit e bajnë zakon të vjedhin njeni-tjetrin, shoqnia njerëzore zhbahet.

Kështu, vjedhja si e kundërta e lëmoshës, asht nji mëkat mortar.

Mësimet e autoriteteve kishtare mbi vjedhjen Nga ky citat i fuqishëm i Sh’Tomës, që përcakton vjedhjen si nji vepër të randë, lexuesi tani ballafaqohet me nji dënim ma të vonshëm të vjedhjes. Në enciklikën e Papës Luani XIII, “Rerum Novarum”, Papa, deklaron që me sulmue pronën e tjetrit asht kundër ligjit hyjnor dhe natyrorë. Në enciklikën e Tij, lexuesi merr vesht qartë, që të kuptuemit e Urdhnit të Shtatë asht veshtrue në lidhje me urdhnimet tjera. Do të ishte e pamundun me nda Dhetë Urdhnimet prej njenit prej tyne, sepse ato përbajnë normat morale, në të cilat bazohen të drejtat themelore të çdo personi. Papa, thotë: Autoriteti i Ligjit Hyjnor, shton sanksionin e tij, që na ndalon me terma të rreptë bile edhe me lakmue diçka që asht e hueja: “Mos lakmo gruen e kojshisë, as shtëpinë e tij, as fushën, as gomarin dhe asgja që asht e tij”. Të drejtat e thana këtu, për ato që i takojnë nji njeriu, janë kundrue në nji dritë ma të fortë, kur konsiderohen në relacion të detyrimeve shoqënore e shtëpiake.28) Në nji enciklikë tjetër, “Quos Apostolicus Muneris”, Luani XIII, ka ngritë me forcë zanin e Tij, për dënimin e çdo sulm mbi pasuninë private, gja që në të vertetë konsiderohet vjedhje. Luani XIII e adresoi këtë çashtje në përgjigje të teorisë socialiste, qi kërkon të zhdukë çdo pronë private dhe, si rezultat të kësaj padrejtësije e mëkati, të pretendojë me krijue pronën e përbashkët.

Aty thuhet: Ajo që socialistat shpallin të drejtë pronësie, asht nji shpikje e papajtueshme, për barazinë e njeriut. Tue kërkue me vendosë pronën e përbashkët, socialistët mendojnë që vorfnia do të zhduket; ndërsa nuk marrin fare parasysh dhunimin e të drejtave të të pasunit. Kisha, njeh pabarazinë mes njerëzve, të cilët në mënyrë të natyrshme ndryshojnë në forcën e trupit e të mendjes; gjithashtu në pronësi të të mirave materiale dhe kjo rregullon të drejtën e

PRILL - QERSHOR 2006

pasunisë, e cila buron nga vetë natyra, dhe prandej asht e pacenueshme e e padhunueshme. Kisha, shpjegon që vjedhja dhe përdhunimi janë të ndalueme prej Zotit, autori e mbrojtësi i çdo të drejte, në mënyrë, që askush të mos shikojë pasurinë e tjetrit dhe faktin, që hajnat e grabitësit, jo ma pak se adultërit e idhujtarët, janë të përjashtuem prej Mbretnisë së Zotit” (I Kor. 6:9).29) Tashti, po vijmë tek përcaktimet e fundit të termit vjedhje. Në dokumentat kristiane e jo-kristiane, termi vjedhje, asht konsiderue si nji akt kundër ligjes civile e hyjnore.

Fjalori i Etikës Kristiane Ëeistminster, e siguron lexuesin me nji kuptim moral: Vjedhja, asht nji përvetësim i mshehtë i pasunisë së tjetrit, me qëllim përdorimi e përvetësimi kundër vullnetit të pronarit. Kur ai bahet me dhunë quhet grabitje. Këtu përfshihen të gjitha aktet, që kanë të njajtin efekt, siç janë mashtrimi, mospagimi i borxheve, mbajtja e gjasë së gjetun. Shkenca e ekonomisë, jep rastet e tipeve të vjedhjes.30) Magjistrati i Kishës Katolike, që i bazon përgjigjet e tij në mësimet e Ungjillit, siguron lexuesin me nji kuptim të qartë e të saktë të vjedhjes si shkelje e Urdhnit të Shtatë. Urdhni i Shtatë, ndalon të marrunit e të mbajtunit e të mirave materiale të kojshisë. Ai urdhnon drejtësi dhe bamirësi në dobi të të të mirave tokësore dhe të fryteve të punës së njeriut. Për të mirën e përgjithshme, kërkohet respekt për destinacionin e përgjithshëm të të mirave materiale dhe respekt për të drejtën e pasunisë private.

Jeta e Krishtenë, përpiqet t’i rregullojë të mirat materiale me ndërmjetësim të Zotit e bamirësisë vëllaznore.31) Përfundimish, ky studim i shkurtë e trajton kuptimin e përgjithshëm të termit vjedhje si veprim të gabuem e shumë të damshëm. Asht vu në dukje që në kohën e lashtë deri në kohët tona se vjedhja, asht konsiderue në kundërshtim me ligjin natyral dhe hyjnor. Nga shumë ilustrime të Testamentit të Vjetër, lexuesi ka vu re se esenca e moralit në Testamentin e Vjetër, përmbahet tek Dekalogu.

Vjedhja, dhunon individin dhe shoqninë, ajo dhunon drejtësinë shoqnore. Ajo dhunon të drejtat e pronarësisë dhe të drejta tjera esenciale, që sejcili individ ka marrë nga Krijuesi i tij. Asht plotësisht e qartë, që vjedhja asht nji krim dhe jo vetëm damton personin, që asht viktimë por gjithashtu edhe komunitetin. Vjedhja, nga natyra e saj mëkatnore, asht kundër dashurisë së Zotit dhe të kojshisë. Si Tesatamenti i Ri, ashtu

dhe Dekalogu, janë të detyrueshëm për të gjithë kristianët, sepse Zoti, asht autori i Dekalogut. Kështu edhe Besëlidhja e Re, dënon me forcë vjedhjen. Në shumë pasazhe të Tesatamentit të Ri, shprehet qartë se ata, që kryejnë veprën mëkatnore të vjedhjes, nuk pranohen në Mbretnin e Zotit. Me qëllim, për t’i shpëtue njerëzit, Ungjilli, u ban thirrje atyne, që të pendohen dhe të kenë besim në Krishtin.

Gëzimi i nji pendimi të vertetë, mbas vjedhjes, asht shprehë aq bukur nga Sh’Agustini, i cili në mënyrën ma të naltën ka përshkrue mizerjen e atij momenti kur ai, në vitet e adoleshencës, kreu atë veprim të errësinës, tue marrë disa dardha të bukura nga kopshi i kojshisë së tij.

Kështu pra, vjedhja, asht nji veprim që duhet ndalue. Ndalesa asht nji detyrim kategorik dhe imperativ, që duhet të ndiqet prej njerëzve, që kanë hy në lidhje me Zotin. Së fundi, mund të përfundohet, që secili, duhet të bajë të gjitha përpjekjet për me shmangë çdo akt vjedhjeje, me qëllim që ta përgatisë vedin, për shejtnim e mandej të gëzojë në Mbretninë e Zotit.

Referencat 1) Dictionnaire de Theologie Catholique, 1950 ed., s. v. vol, by E. Amann.

2) Ibid., 3282.

3) Ibid., 2432.

4) Exodus 22: 1.

5) Proverbs 6: 30-31.

6) Dictionnaire de La Bible, 1987 ed., s. v. vol by H. Llesetre.

7) Genesis 37: 27-28.

8) Dictionnaire de La Bible, 1857 ed., s. v. vol.

9) 9 Benedict M. Ashley, OP, “Living the Truth in Love”, N. Y., Alba House, 1996, 319.

10) Exodus 20: 15.

11) Liviticus 19: 11.

12) Deuteronomy 5: 19.

13) Dictinary of Moral Theology, 1988 ed., s. v. “Theft” 2431.

14) Proverbs 30: 7-9.

15) Jeremiah 7: 8-10 16) Ibid., 23: 30.

17) Matheë 16: 13.

18) Luke 10: 30.

19) Matheë 26: 56.

20) John 12: 6.

21) Benedict M. Ashley, OP, “Living the Truth in Love”, N. Y. Alba House, 1996, 320.

22) Mathew 24: 43.

23) St. Augustine, Confessions, N. Y. Random House, Publisher, 1948, 23.

24) Ibid., 25.

25) Ibid., 27.

26) St. Thomas Aquinas, Summa Theologica, N. Y. Benziger Brothers, Inc. 1947, 1479.

27) Ibid., 1482.

28) Pope Leo XIII, Rerum Novarum, The American Press, N. Y., 1904, 6.

29) Leo XIII, Quod Apostolici Muneris, The America Press, N. Y. 1904.

30) The Westminster Dictionary of Christian Ethics, 1987 ed., s. v. “Theft” by C. Preschke.

31) CCC., # 2401.

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

L

15

You’re Not Alone

ife is abundant with countless ironies. New friends enter your world as old ones fade away; relationships break as others begin; close ones die as babies are born; one minute you’re happy, the next you’re covered in sadness. All of us have had unique experiences that have shaped our minds, bodies, and souls. And yet, in light of all our different journeys, we all have a tangible understanding of what it means to celebrate, smile, laugh, and cry. It’s a cycle just like everything else – when the moon rises, the sun comes down; flowers bloom in the spring and wither in the fall; stars appear at night and disappear during the day. And with these various cycles, experience is calculated not by the time given to you, but rather by the use of that time provided for you.

I have gone through various hardships in my life. Some that people can relate with and others that people can only listen and nod their heads to. In the midst of dilemma I have learned that I have no choice but to contend with challenges, even if I do not welcome them. Obviously no one wants to have to go through troubling experiences. Nerves of stress trickling through our bodies are not pleasant moments we look forward to. It’s like drowning in the ocean and fighting to escape death while the wrath of countless waves have their own plan. Sometimes people free themselves from the waves and make it to shore, and other times they give up and get tossed around just hoping that somehow they will gain some control. That’s life in a nutshell. Sometimes the moment is peaceful and other times we may have to fight through a tsunami.

Regardless of how good things are or how bad things may get, the one variable that never changes is God. In life, whomever I have faced and whatever journey I have embarked upon, I’ve always had Christ by my side. In the course of every obstacle I’ve been through, I

came out of it a better, stronger, and a more faithful person. Each and every day I become more confident,

By Peter Saljanin courageous, and prepared as I run into newer challenges. I have come to realize that since Jesus sacrificed His life for all of us, there is nothing else left that He would fall short of doing. His love did not end the day He was crucified and His love will not end now or ever. Matthew 6:2634 reads, “Look at the birds of the air; they do not sow or reap or store away in barns, and yet your heavenly Father feeds them. Are you not much more valuable than they? 27 Who of you by worrying can add a single hour to his life… 33 But seek first his kingdom and his righteousness, and all these things will be given to you as well. 34 Therefore do not worry about tomorrow, for tomorrow will worry about itself.

Each day has enough trouble of its own.”

As I reflect on that passage, I understand that those words are easier said than done. However, they can be easier done than said if we use prayer to guide our minds and hearts during our personal sessions with Christ. Unlike anything else in life, prayer has provided for me the ultimate form of release. Better than any drug, and more real than the flesh covering my bones, it has given me a portal to connect with God anywhere and everywhere. I have to admit I have never understood as to why people do not take advantage of such a gift. After all, if Christ used it, why would we neglect it? Are we

any better?

As Albanian Roman Catholics, we have an advantage in life compared to those who do not know Jesus or are not Albanian. Our spirituality is rooted from an ancestry that is incomparable to any other nationality that I know of. We have heroes, saints, and other role models that have struggled, for centuries, to preserve the very essence of who we are, as Catholics. Although communists, Ottomans, and other adversaries may have tried to lock our bodies behind bars, they were not able to lock our beliefs or isolate us from Jesus. The persecuted may have been physically alone in the cell, but they were never alone in spirit. From Gjerg Fishta to Gjerg Kastrioti, prayer has been their vital weapon of success and the ultimate threat to the enemy. Contemporary Albanian Roman Catholics are a living testament of a people that have succeeded, through time and with prayer, against all odds. Therefore, we should not fall short of praying, especially in light of the challenging history we share and the struggle our ancestors had to deal with in order to preserve that fundamental right.

In short, what good is it if a child comes home and doesn’t greet his parents? Likewise, what good are we if we do not greet God? Moments of disparity will always occur. This is an inevitable characteristic of life. Nonetheless, we should not lose faith or hope. God has a plan for us; but before He will commit to us, we must commit to Him. As a result, in order to find balance with our lives, we must first find balance within ourselves.

Prayer will do that, Christ will fill in those gaps, and life will be better. I pray that you will find commitment in prayer, happiness through Christ, and that the unavoidable cycles of life will not be turbulent to your faith. Amen.

Jeta Katolike

Altar Servers: The Beginning of God’s Ministry

I 16

t rarely crosses the mind of an altar server, but it is true that through our service for the Church community and Christ Himself, we are beginning the journey of our ministry towards God and His faithful. It may seem as simple duty, yet there is a spiritual aspect to being an altar server. The spirituality of being an altar server gives the chance to take part in the most powerful celebration, the Mass.

It was seven years ago when I attended Mass and faced the decision to either worship Christ in the aisles or to help serve God behind the altar. From that point on I was an altar server, and as inexperience would prove, my first Mass was difficult. Although I mistakenly spilled

By Jovalin Dedaj water on Fr. Victor, I did not plan on giving up. From that point on, I no longer occupied my mind with the mistakes I made but rather, with the rewards I received.

Only recently have I understood what it is to be an altar server. Sometimes, as I sit and listen to the priest’s homily, an emotion stirs inside me that motivates me to want to give a homily on the Gospel.

During Mass and even at home, I struggle with the decision and yet I am happy that I do. Through this ordeal, I truly see the joy in my involvement with the Church.

Although becoming a priest requires immense sacrifices, I get the smallest experience of what being a priest truly means.

More so, being a member of God’s church requires that we as His followers are to partake in service in any form possible. With some, their vocation is becoming priests, nuns or missionaries; others have a simpler calling by just organizing special events. Whatever form of charity we perform towards the church, we must realize it is our way of giving back to the church. Personally, being an altar server is my form of service to the Church.

Our Church community does not solely rely on our priests. It primarily relies on

PRILL - QERSHOR 2006

its parishioners for support. Without the parishioners, there would be no Church.

That is why those who attend a certain parish should show as much service as possible. As someone once said, “Be alert to give service. What counts a great deal in life is what we do for others.”

Throughout my years as an altar server I have met many friends. The laughter and fun that goes on before and after

Mass creates a comfortable environment for me to enjoy the Mass. Being an altar server is the beginning of my Christian Service to the Church Community. Father Peter, Father Nikolin, and Father Victor have given me an opportunity I will never forget. In following my father’s footsteps as an altar server, I can proudly say that I help serve Mass at Our Lady of Shkodra.

Prek Cali:

T

The Forgotten Hero

By Jovalin Dedaj

hroughout the history of Albania, there have been heroes who have fought against the odds. These heroes have combated against the shackles of tyranny of the Ottoman Empire and of Communism. From Gjergj Kastrioti fighting the Ottomans, to Mother Teresa working against social injustice, Albanians have had many great wellknown heroes. Yet there are also less wellknown heroes who must not be forgotten.

A hero from the highlands of Malesia e Madhe named Prek Cali is one of them.

Prek Cali was from the region of Kelmend. Along with countless other brave souls from his region, Prek Cali was defiant in defending his homeland.

Under communism, Enver Hoxha had created a regime of poverty and depression. The Malesia Madhe region that Prek Cali lived in was constantly attacked and attracted many enemies among the communists; however as many enemies as he had, he always had more followers. Prek Cali’s call for change was one that echoed throughout the mountains.

The years of communism that Albania dealt with are tragic and full of sorrow.

Countless men and women were killed because of their faith and beliefs. Others were sent to work in camps were they were committed to hours of endless work. Within my own family, for example, the regime of communism had affected my grandfather in Albania. As if one time in prison wasn’t enough, he was placed behind bars twice and was unable to attend the funerals of both his parents.

His story is one that happened repeatedly in Albania, and men such as Prek Cali

and others fought and died for the freedom of their fellow Albanian brothers and sisters.

Presently, if you are to roam the highlands of Albania, the landscape is still littered with concrete bunkers built by the communists. These bunkers now serve as a reminder of what men such as Prek Cali fought against. They are the last physical evidence of the pain and agony that was once the communist regime of Albania.

Although there are many brave men and women in our Albanian history, Prek Cali is unique in that everything he fought for was everything he ever stood for. His defiance and persistence was an example to all that looked up to him.

Although his brave actions were many, his fame had slowly dwindled away because the communists had worked to wipe his name from Albania’s history.

But communism is now dead, and today there is a statue to Prek Cali in Shkoder, so that all may know who Prek Cali is.

There are those who tried to make us forget Prek Cali, but his name will still live on in Malesia e Madhe. His name still echoes in the mountains of Kelmendi!

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

17

It’s an exciting time to be Albanian!

There are all kinds of exciting things that are happening for Albanians throughout the world today: Albania is joining Europe.

Slowly but surely Albanian is righting itself economically, having signed agreements with the European Union that bring it closer to membership.

Kosova is on the path to independence. Despite any and all methods by the Serbs, Kosova will be free within a year. Then it will be free to develop its economy as well.

Albanians in Montenegro and Macedonia are standing up for their rights.

These fellow Albanians face the toughest challenge of all, having to live under often hostile or unfair Slavic governments. But they are leveraging their numbers and leveraging their contacts throughout the world to make sure they are not forgotten.

The immigrant diaspora is wealthier and better educated than ever. The greatest influx of Albanians to the great democratic nations, especially the United States, occurred in the 1960s and 1970s, and that generation, most of them now in their 50s and 60s, are successful, connected to their communities, and have been sending aid back home. And their children, most of them born in America, Germany, Australia, etc., are completing universities and are already becoming leaders in their professions. There are Albanian doctors, teachers, financiers, lawyers, businesspeople and many, many other professions that put Albanians in a good light.

By Simon Vukel All these things of course mean that Albanians have a bright future, wherever they may be. Thirty years ago not many knew what an “Albanian” was.

Fifteen years ago they knew Albanians to be those people on the boats to Italy, scraping to get to freedom. At the turn of this century everyone watched images of Albanians being persecuted by the Serbs. And nowadays we hear of an Hollywood actor or actress proudly announcing their Albanian heritage, which makes us all proud.

But what will matter most – tomorrow – is how Albanians set themselves up for their future. And there is no doubt that the future success of the Albanian people will be ensured by the following: Economic development spurred by the entrepreneurial spirit intrinsic to Albanians.

Political stability, long missing from the Albanian life, but seemingly now within grasp.

An educated and professional “next” generation, ready to make a difference at the highest levels of world affairs, in all professions.

Respect for each other and those around us – again a natural Albanian attribute.

There are certainly critical

issues that still need to be resolved.

Corruption abounds in the Balkans, and many parts of Albania and Kosova are still too dangerous in which to travel alone. Investors, both Albanian and non-Albanian, are hesitant to invest when there is economic and political instability.

Some Albanian political leadership, while they have changed their party in name only, still believes in the communist system, or at least in the benefits they received in that system. And some Albanians, especially after the communist era, have lost their Albanian “soul”.

Perhaps to some this may be a controversial thing to say, but it’s true.

Communism did a lot of damage to the Albanian psyche that will take a generation or two to clear up.

Nevertheless, Albanians are so positive, and so ambitious, and so ready to build a new life, that the future looks bright. President Ronald Reagan of the United States once stated that “It’s Morning in America”, as a commentary of America’s rebirth of spirit in the mid-1980s.

Similarly, it’s now “Morning for the Albanians”, as the sons and daughters of the Albanian eagle fly confidently into a more positive, more peaceful and more prosperous future!

Jeta Katolike

18

PRILL - QERSHOR 2006

“Skenderbeg and the Albanian National Identity.”

Speech given on the 600th Anniversary of the Skenderbeg’s Birth New York, 25 September 2005

L

adies and Gentlemen, it has been some time since I last spoke to you. I recall the last time was 4 years ago when I reflected on the life of another great Albanian, Bishop Fan S. Noli. Much has happened since then but let me say again how delighted I am to be with you again to take part in such an important event. I have always been received with such warmth by all of you that I only wish we could meet more often. Special thanks to Father Peter Popaj, Marjan Cubi and Sergio Bitici and to all of you for including me on this occasion. Special thanks also to two men who have always provided me with mentorship and guidance since I began studying Albania and the Albanians – Elez Biberaj and Nicholas Pano.

Now, let’s devote some time to George Kastriot, the fitting national hero to Albanians wherever they reside. Let me start by saying that national heroes are extremely important for people.

When you visit Albania or Kosova, you are confronted at all times with the legacy of Skenderbeg. His statue dominates Tirana’s center and you can visit any of his famous castles to reflect on his heroic battles in the 15th Century. My favorite castle is the one at Petrela, not so far from Tirana. I appreciate its serenity now. My preferred monument is the one we can now find in downtown Prishtina.

My undergraduate students, not always familiar with the history of the Balkans, often ask, how does a nation choose a national hero? It is an interesting question.

Skenderbeg, for Albanians, was a natural choice. Let’s recall that after Skenderbeg’s death in 1468, Albania fell under prolonged Ottoman domination.

The nation and state building project that Skenderbeg began was put on hold. It started again in 1878 with vigor with the

Robert C. Austin establishment of the League of Prizren.

The period between then and Albanian independence in 1912 is a period of cultural revival. The nation building process depending on reminding people that great things had already happened and that great things were going to happen. It required people to think in a unified and tolerant way as Albania moved from occupation to independence. Evoking a glorious past is critical to national awareness and great patriots like Naim Frasheri and Faik Konitza were instrumental in bringing to life for all Albanians the legacy of Skenderbeg. It was Konitza, as I recall, who reintroduced Skenderbeg’s emblem as a symbol for all Albanians.

Skenderbeg shows Albanians, both then and now, that they were capable of great things and that even with diversity, unity was possible. Skenderbeg also embodied the characteristics that Albanians hold dear: bravery, fidelity and hospitality. Going through old articles about him, I found a reference in 1876 that lauded his tremendous language skills with knowledge of Turkish, Greek, Arabic, Illyrian and Italian. The same piece also noted how strong and handsome he was.

As most of you know, I have read deeply into Albanian history. However,

one of my favorite books remains Anton Logoreci’s “The Albanians: Europe’s Forgotten Survivors.” Logoreci, who only dealt with Skenderbeg briefly, noted that he was a military genius with unrivalled political vision. Let me quote Logoreci again when he wrote that Skenderbeg made clear that the “The Albanians were prepared to face the most overwhelming odds to preserve their racial identity, their language and their way of life.

Skenderbeg’s example thus played a crucial role in inspiring subsequent acts of resistance to foreign domination.”

I think it is important to remember that Skenderbeg is not just an Albanian hero. His battles in Albania caught the imagination of all of Europe. Albanians need to remind people sometimes that Skenderbeg sits alongside the great heroes of Europe at the time like Hunyadi of Hungary or Sobieski of Poland. One should also remember that Skanderbeg and Albania played a crucial role in Europe at the time. His efforts

Robert Austin - teaches at the Centre for European, Russian and Eurasian Studies at the Munk Centre for International Studies at the University of Toronto. He received his PhD specializing in East Central and Southeastern European history with a special focus on twentieth century Albania.

In the past, Austin was a Tiranabased journalist for Radio Free Europe/ Radio Liberty, a correspondent for the Economist Group of Publications in Slovakia and a writer for the Canadian Broadcasting Corporation in Toronto. He is a frequent visitor to Albania and Kosova.

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

raised awareness in Europe of the danger posed to them by the Ottoman Empire.

By keeping the Ottoman troops so busy for 25 years, he also gave Europeans more time to prepare for their own battles with the Ottoman Empire.

I do not need to tell anyone here that Skanderbeg was a hero throughout Europe. He captured the imagination of several generations of European historians and writers. With the Balkans completely under Ottoman rule and even Vienna threatened, Skenderbeg’s struggle reverberated throughout Europe.

Marin Barleti, the Albanian historian from Shkoder, started this wave of interest in 1508 and dozens of historical works and novels followed. Most wellknown is Edward Gibbon on the fall of the Roman Empire who described Skenderbeg as “a fine and able champion of national independence.” Even the great British politician Benjamin Disraeli wrote a novella based on Skenderbeg’s exploits.

Now, we gather here to think about what one man accomplished and indeed, his accomplishments are phenomenal.

Having spent time in Ottoman service, he knew his enemy deeply and he used his knowledge to unify Albanian lands and keep back numerically superior armies. He was always outnumbered but he always won through partisan warfare and tremendous strategy. Albanians are correct to note to other Europeans that Europe might well look quite a bit different today had it not been for Skenderbeg.

Imagine the fortress of Kruja in 1450 when Sultan Murad arrived there and besieged it for four and half months.

Outnumbered, Skenderbeg still managed to secure victory. Letters of congratulation came from throughout Europe.

We all know that Skenderbeg’s battles with the Ottoman armies bore the stamp of cross against crescent. That said, one asks why is he the hero to all Albanians of all faiths. This is also a question my students also ask. First, it shows how tolerant Albanians are. Their level of tolerance is, in my opinion, unique in the Balkans. I am not disputing that religion is important to Albanians, only that when people like Frasheri or

Konitza spoke of Skenderbeg it was first and foremost that he was an Albanian.

As the late Stavro Skendi noted, for Albanians, “what mattered to them was the he was of their blood – an Albanian – and he fought for the liberation of the country.” Skenderbeg put Albania first and that is why he is such a perfect national hero. Today, when we think back but also look ahead, we should

19

remember that Skenderbeg is symbol of national unity and is legacy, along with shared language and cultural traditions, binds Albanians together in Albania, Kosova, Macedonia, Montenegro, and places like the United States or Canada.

Thank you very much.

ZADRIMA, DJONOVIC & GOJÇAJ, LLP ATTORNEYS AT LAW

REPRESENTING THE ALBANIAN-AMERICAN COMMUNITY ON ALL MATTERS:

CIVIL REAL ESTATE - SALES - PURCHASES - MORTGAGES - REFINANCING

BROKERING CONTRACTS LANDLORD & TENANT ARBITRATION

(914) 285-1111 PLEASE CALL FOR AN APPOINTMENT. WE OFFER FREE CONSULTATION.

WE SPEAK ALBANIAN – NE FLASIM SHQIP.

ALBANIAN ATTORNEYS FOR THE ALBANIAN COMMUNITY

Avokatët Shqiptarë për Komunitetin Shqiptar 99 MAMARONECK AVE., SUITE 2 WHITE PLAINS, NEW YORK 10601

Jeta Katolike

20

PRILL - QERSHOR 2006

Lule dhe Gjak e Gjak për Lule Vështrim mbi librin me vjersha e poezi “Lule dhe gjak” të Dom Gjergj Simonit

D

he atëherë kur gjak pikonte, zemra e shqiptarit këndonte.

Kur njeriu njihet me heroit e nacionit e me madhështinë e veprës së tyne mahnitet, shtanget. Në shkëlqimin e fëtyrave të pastërta të këtyne dijetarve i

Nga Klajd Kapinova jepet një vlerë tjetër ma e madhe, ma e naltë, ma e shejtë kuptimit t’Atdheut, gjakut, gjuhës, historisë. Të qenurit, jeta, shoqnia, puna e deri vdekja vetë marrin një qëllim sublim, një bukuri ideale.

Shtanget po, por nuk ngurroset. Zemra tue rrah, fillon e nxjerr ndiesi e hove dashunijet, ndaj herojve të nacionit, kundrejt të cilëvet kohët nuk kanë mujt të na i shkëpusin, sado që u rrukullisen në mes nesh e tyne nder vite, dekada e shekujve. “Me këtë tubë të vogël poezish, desha të shpreh ndiesit e hovet e zemrës, kushtue etenve të nacionit si nevojë e çfaqjes së mirënjohjes, që kam për ta, pa marrë parasysh, se kritika e ashpër mund t’i flakë o t’i përbuzë. Me fjalen time derdha dashuninë, për themeluesit e idesë s’onë nacionale, simbas mundësisë kreva nji detyrë ndaj këtyne të pavdekshmve.”

Gjergj Simoni, Kampi i të Burgosunve, Ballash, tetor-nëntor 1982.

Këtej kalohet në qytet t’mjerimit Këtej kalohet n’dhimbjen pa kufi Këtej kalohet n’shpitrat e humbun shqimit Dante ALIGERI, fragment nga Komedia Hyjnore “FERRI” Në mënyrë të veçantë, një lexim të tillë e kërkojnë veprat e së kaluarës, që nuk janë konsideruar deri vonë si vepra me vlera letrare, për të cilat, jo se kanë munguar leximet, por ato kanë qenë të kufizuara.

Për to ka mbizotëruar leximi gjuhësor apo historiko - kulturor dhe është menjanuar esenca e leximit estetik të tyre.

Frymëzimi apo fryma, që përshkon anë e tej vjershat dhe poezitë e Don Gjergjit, është sa e padukshme dhe aq e pranishme njëherësh, duke u përfshi natyrisht në letërsinë e traditës së shkrimtarëve klerikë katolikë gegë, treve të plleshme, që lëvru-

Vjersha me frymëzim të pastër atdhetar e kristian Përherë e më të pranishme në ditët tona, po bëhen botimet e mbetura në dorëshkrim gjatë kohës së diktaturës komuniste. Prania e vëllimit poetik modest “Lule dhe Gjak” (Shkodër, 2006), me autor meshtarin Don Gjergj Simonin, me tematikën e dashur atdhetare, për lexuesit është e mirëpritur në sferën e komunikimit dhe qarkullimit të vlerave patriotike letrare.

an me sukses në shumë gjini artistike shkrimore. Ata kanë përdorur natyrshëm lëndën historike, si: mitin, autoktoninë, ngjarjet e pasura të historisë së nacionit tonë, bashkëkohësinë apo të ardhmen, duke e përdorur gamën e saj me saktësi në shërbim të së vërtetës.

Tema heroike, me referenca gjurmlënëse

historike, është edhe bërthama esenciale e poezive dhe vjershave të poetit tonë modest Simoni, që gjithsesi është filiz i traditës, që gjeneron atë hulli, ku shkelën me dinjitet prelatët pararendës diturak shqiptarë shekull mbas shekulli, duke e përshkruar librin nga një frymëzim i ngrohtë e i pastër kristian.

Gjatë kohës që vuante në burgjet komuniste, sikurse ishte ferri me emrin famkeq Spaç, autori Simoni, krijonte e meditonte në heshtje të thellë vargje poetike. Falë këtij shpirti, kësaj vetëdije të kristaltë, nisi të ravijojë tiparet origjinale për temat e dashura atdhetare, për ngjarjet më të rëndësishme të historisë së popullit martir shqiptar dhe figurave, që e bënë lavdinë e historisë së saj. Ai, përmes vargjeve, përshkruan përjetimet e shpirtit artistik, për Kryengritjen e trimave të Malësisë së Madhe, më 6 Prill 1911, në majën e istikamit të Deçiçit, të udhëhequr nga trimi kreshnik i maleve Dedë Gjon Luli, duke mbajtur e ngritur flamurin e Gjergj Gjon Kastrioti.

Temë pas teme e varg mbas vargu, shihet një këndvështrim i ri poetik, ku shquhet prania e kulteve të reja, si ai i Atdheut, i gjuhës amtare, krahas kulteve universale, si ai i fesë, i dashunisë së njeriut për vetveten e të tjerët, i dijes përparimtare, çka përfaqson atë realitet të ri, të vetëdijës së nacionalitetit, që afirmonte dukshëm përsonalitetin e vet.

Poezi, autori, i ka kushtuar demokratit të shquar liberator Luigj Gurakuqit, Imzot Nikollë Kaçorrit, asokohe n/Kryetar i Qeverisë së Vlorës, përkrah plakut të urtë mjekërbardh Ismail Bej Qemali, poetit të shquar Don Ndre Mjedjes, etj. Rëndësi e respekt shpreh vjershëtori, për dy figurat brilante: poetin e atdhetarin Naim Bej Frashërin dhe patriotin e flaktë Papa Kristo Negovanin, ndër më të shquarit në të gjithë Shqipërinë e Jugut.

Këtu burojnë mesazhe, me ndjesi të ngro-

htë krenarie e besimin në mendimin poetik, origjinalitetin e tij, duke ruajtur muzikalitetin e gjuhës së pasur gegë, të cilën, poeti e shpreh në forma të larmishme vargëzimi, por sidomos duke lëvruar vjershërimin, shumë e parapëlqyer prej tij teksa ndiente pjekurinë poetike.

Në vargje, ai ka derdhur mbresa e persiatje, që u flasin përherë shqiptarëve për shpirtin e pastër, të cilit, i ndejti besnik edhe në ditët tona. Ai ka shumë dorëshkrime të pabotuara, të cilat, ruajnë vijimësinë e trinomit “Fe – Atdhe Përparim”.

Sikurse të gjithë poetët e tjerë shqiptarë, qoftë të traditës gojore, qoftë të traditës së shkruar edhe Simoni, përveç dukurive të shumtë të jetës së përditshme, të natyrës, të botës së mbrendshme, bën objekt trajtimi artistik Zotin e Mbretërinë Hyjnore, që shpreh në qenësinë, dashurinë, mirësinë, mirëkuptimin e pasuninë shpirtërore, duke e ndjerë, nderuar dhe çmuar praninë e Hyjit.

Tek i lexon poezitë, futësh natyrshëm në botën e pasur të vargëtorit, në shpirtin e lirë dhe të hapur, nga një formë e trajtë e të shkruarit në mënyrë transparente dhe ç’është më e rëndësishmja me një gjuhë të latuar gegë me taban të thellë shqiptar, pa huazime e hermetizëm, që shpesh e shohim në krijimet e autorëve të tjerë.

Në shpirtin e dlirë të autorit, do të ngulitet thellë dashuria për Shkodrën, njerëzit e saj, për Kishën Kathedrale, duke e njohur me hollësi dhe frekuentuar edhe atëherë, kur rregullisht u survejonte nga kasnecët vullnetarë të Sigurimit komunist. Ai atëherë e sot dëshmohet si liberal e përparimtar, shpirtbutë prej kristiani të devotshëm, nga e cila i buron gjerësia e impulsitetet, me një natyrë gazmore e i shëndeshëm në kulturë, duke mos pasur asnjë gjurmë fanatizmi apo ngurtësimi për frymën bashkëkohore.

E parë në një këndvështrim të ri, vëllimi “Lule dhe Gjak”, mendoj se vargjet përshkohen nga një bosht orientues, që i përshkon filli i desë së pastër patriotike, që i jep kjartësi mendimit e ndjeshmëri krijimit.

Sëfundi, poezitë e vjershat e reja në botim, por jo në moshë janë një përjetim i përvojës leximore historike, një përjetim i butë, i ëmbël, siç është edhe vetë peisazhi poetik që ai sendërton, ku lëvizin ndjenjat, dëshirat e malli i patriotit të fillimit të shekullit XXI.

Letra e Luçiferrit, drejtuar popullit shqiptar

objekte Shejte, marrë fshehtas para se të mbylleshin kishat.

Po ashtu, në dhe, ka futur edhe shkrimet e vëllaut të tij prozatorit Imzot Zef Simonit Don Gjergj Simoni (1933), ka lindur (1928) Ipeshkëv. Gjithashtu, ka fshehur në Shkodër, në një familje qytetare të mesme. Ai është rritur në një mjedis kato- nën dhe edhe dorëshkrimet e Padër Mark lik e me prindër të devotshëm fetar. Që në Harapit S.J. (Societta Jesus), të Padër Benedikt Demës, si dhe qindra vjersha moshë të vogël, ka pasur thirrje të brenddhe poezi të shkruar gjatë viteve prej tij. shme, për t’iu kushtuar Zotit, e cila me Midis tyre dallohet poema satirike: “Letra kalimin e viteve ka ardhur duke u shtuar, e Luçiferrit drejtuar popullit shqiptar”, ku pa pasur asnjë oportunizëm e lëkundje. në fund, ka vendosur shënimin: Luçiferri = Enver Hoxha, me të cilën ka bërë që të tërbohen nga marazi të gjithë hetuesit e gjykatësit gjatë procesit të dënimit.

Në vitin 1985, është liruar nga burgu, pas kalvarit që e shoqëroi në tre kampe burgu: Ballash, Qafë të Barit dhe Spaç. Mbas disa muajve të lirimit, ka hyrë në punë si punëtorë dhe ka punuar kështu deri në muajt e parë të vitit 1991.

Më riadhjen e lirisë së fesë në Shqipni, më 21 Prill 1991, është shuguruar meshtar në ditën e “Zojes s’Kshillit t’Mir”, ku në këmbët e rrënojës së Shejtores, ka thënë meshën e parë. Për një vit, ka shërbyer në qytetin e Shkodrës dhe në shtator të vitit 1992, është emëruar famullitar i Dajçit të Bregut të Bunës e administrator i famullisë së Pentarit dhe sot sërisht në qytetin e Shkodrës. Është meshtar i parë, i shuguruar mbas mbylljes së kishave në Shqipëri.

Përveç shërbimeve fetare të përditshme, kur gjen kohë të lirë merret me sisKlajd Kapinova, Imzot Zef Simoni dhe temimin e dy-tre vëllimeve me vjersha Dom Gjergj Simoni dhe poezi, të cilat kanë qenë sekuestruar gjatë arrestimit dhe arshivuar në Arkivin e Duke qenë, se Kisha Katolike në Shqipëri Shtetit në Tiranë. Pjesa më e madhe e tyre pësoi përsekutime, që në ditët e para të ka qenë prej 10 vëllimeve, mendon ai, të ardhjes së komunizmit, me mbylljen e cilat, janë përvetësuar prej njerëzve, që seminarit (1946) nxjerrjen e motrave kanë qëndruar afër Sigurimit, e që ende katolike prej kuvendeve (1946), arressot nuk i kanë rënë në dorë. Sot vijon të timin e pothuajse të gjithë meshtarëve e shkruaj, tregime të shkurtëra e kujtime pushkatimit të shumë prej tyre (1944nga burgu, të cilat, i ka në proces dhe 1990), ai bëri studimet për meshtarë në sëshpejti do t’i dërgoj në Shtëpinë mënyrë të fshehtë.

Botuese serioze “Camaj - Pipa” në Gjatë viteve të mëvonshme, ka punuar në Shkodër. punë të ndryshme dhe si nëpunës, por në të shumtën e viteve si punëtor krahu, deri Shifra me fakte nga Rusia e në gusht të vitit 1976, kur u arrestua nga Shqipëria forcat e Sigurimit. Natën e Pashkëve të vitit 1977, doli në gjyq dhe u dënua me Nga viti 1918 – 1929, sipas një studimi të akuzën e të ashtëquajtur “agjitacion i paraqitur nga ana e Kishës Katolike, mbyllur” dhe në pretencë Prokurori e 6.775 priftën orthodoksë janë vrarë në dënoi me 10 vjet burg. Arsyeja e dënimit ishte, se në oborrin e shtëpisë së tij, kishte Rusi. Më 1936, u mbyllën nga të kuqtë 8.322 priftë të kongregacioneve të groposur për të ruajtur në fshehtësi librat ndryshme fetare. Prej 1945 – 1947, në dy më të zgjedhura të Arqipeshkëvisë vjet që operojshin bandat komuniste në Metropolitane të Shkodrës dhe sa e sa

22

Jeta Katolike

Greqi, 380 priftën orthodoksë, diakonë e murgj u zhdukën pa lënë gjurmë prej masakrave barbare të tyre.

Në Rusi, mbas një periudhe pushimi të shkurtë, përsekucionet fetare filluan. Tani për tani viktima të këtyre përsekutimeve janë ndjekësit e Kishës Baptiste, ku 202 përsona, priftërinj e fetarë të thjeshtë vujnë denime politike nëpër burgje e punë të detyrueme. Sipas Eminencës së Tij Antoine, në Rusi, më 1914 kishte 78.204 kisha, ndërsa sot ka vetëm disa qindra. Kryeqyteti ukrainaz Kiev, më 1917 kishte 106 kisha, sot ka vetëm 1 (një).

Në Pietrograd ishin më 1917, 354 tempuj, kurse sot kanë mbetur vetëm 10.

Nga 600 kisha që kishte në Moskë më 1917, kanë mbetur në këmbë vetëm 30.

Komunistët e kuq bolshevik stalinist shtërnguan më 22 dhjetor 1964 For Lumturinë e Tij Patriarkun Aleksej, që të shpallë në të gjithë Rusinë vetëm në një Kishë duhet të bëhen pagëzime.

Për të gjetë një kishë të hapun në Rusi, sipas pohimit të Eminencës së Tij Antoine, duhet të ecësh qindra kilometra.

Për të ndërmarrë një udhëtim të tillë bahet e nevojshme leja prej autoriteteve lokale, të cilët të shumtën e herës nuk e japin.

Ndërsa një dënim i rëndë i pret të gjithë ata meshtarë që marrin guximin me pagëzu fëmijë pa autorizimin e organeve të qeverisë.

Si turistat perëndimorë ashtu edhe disa nështetas rus, të cilët mundin të dërgojnë jashtë Rusisë ndonjë reportazh, tregojnë se edhe ato kisha që gjenden të hapura në Rusi ruhen rreptësisht nga policia, e cila ndalon hyrjen në kishë të të rinjve 3 vjeç deri në moshën18 – vjeçare. Asnjë aktivitet i Kishës ruse, nuk lejohet të bëhet i lirë nga ndërhyrjet e të ashtëquajturve “Këshilla për Punë Fetare”, kryetar i të cilit është komunisti Kouroiedov.

Gjithnjë turistat perëndimorë, që kthehen nga Rusia, tregojnë se edhe ndër ato kisha të pakta që kanë mbetur ende pa u mbyllur, vihen re shpesh agjenta të Këshillit ose të Komitetit për Punë Fetare, të cilët mezi presin me gjetë një shkak që të mbyllin menjeherë kishën dhe të burgosin meshtarin. Ata ruajnë gjithashtu që të mos bëhen pagëzime, me përjashtim të pak përsonave, që autorizon qeveria, sa për të treguar se ekziston liria e fesë në Rusi.

Mirëpo, realiteti i jetës së përditshme tregon të kundërtën, që është një e vertetë tragjike që po e vuan Kisha në Rusinë Sovjetike (“Catholic Albanian Life”, San

PRILL - QERSHOR 2006

Francisco, San Clara Cruse, California, Vjeti III, Nr. 1 (9), Kallnuer – Mars 1968, 17 – 19, 23) A e dha Partia orientimin për luftën kundër fesë? Atëherë, flakë për flakë, poetët militantë komunistë, shkruanin: “Të shurdhuan veshët Priftërinjtë dhe Hoxhallarët…

Dhe bekonin gjakmarrjet Minaret dhe kambanaret.” apo “Ç’thonin kambanat, Ç’murmuritnin priftërit Në latinisht/Kishave të larta?

Logjika latine me fraza të gjata.” ose “Në qelitë e qeta të manastireve të ftohtë Bënin studime për sufikset priftërinjtë.”

“Amin!

Priftërit dhe ca poetë në gjumë të vinin Për lavdinë abstrakte gjenealogjike ulërinin.”

Atë që diktatori mishngrënës Enver Hoxha, e thoshte me një fjalë, shkrimtarët e gazetarët, me suite njeri mbas tjetrit e shumëzonin në gazeta, libra, revista etj., në poezi, libra, drama, romane, poema, artikuj, skenare, dokumentare, studime e përçmime. Bile për urretjen kundërfetare dhe kundër “armiqëve reaksionarë” të popullit, ia kalonin themeluesit, për të marrë buzëqeshje prej diktatorit, e më vonë poste. Populli, jetonte në varfëri të tejskajshme, për një kafshatë bukë...

Martirizimi i Kishës Katolike Shqiptare Dhe rezultati i nxitjeres së urretjes ndaj Zoti dhe predikuesve të saj, do të sillte frytin e dëshiruar kundërshqiptar të rregjimit komunist, sipas së cilës: Klerikët e pushkatuem kanë pasë moshën mesatare 47 vjeç, kanë ba 258 muej hetuesi ose 21 vite, të gjithë së bashku.

Klerikët që kanë vdekë në tortura kanë pasë moshën mesatare 50 vjeç, kanë ba 68 muej hetuesi ose 5 vite e gjysë.

Klekët e mbytun pa gjyq kanë pasë moshën mesatare 56 vjeç, kanë ba 56 muej hetuesi, dhe së bashku me vitet që kanë kalue në burg, janë gjithsejt 18 vjet.

Klerikët, që vdiqën pak kohë pas torturash kanë pasë moshë mesatare 52 vjeç dhe kanë ba 3 vjet hetuesi.

Klerikët, që kanë vdekë në burgje ose kampe shfarosëse kanë pasë moshën mesatare 56 vjeç dhe kanë ba 156 vjeç burg.

Klerikët, që kanë vdekë mbasi kanë krye

burgun kanë ba dënim gjithsejt 315 vjet.

Klerikët që kanë vuejt dënimin dhe sot janë me shërbim të fesë kanë ba 363 vjet burg.

Të gjithë vitet e burgut janë 881 vjet ose gati 9 shekuj.

Kanë kryer rreth 450 vjet studime në 24 universitete të ndryshme të Europës.

(Grup autorësh, “Martirizimi i Kishës Katolike Shqiptare 1944 – 1990”, Shkodër, 1993, f. 220 ose Mons Zef Simoni Vescovo “Persecuzione della Chiesa Cattolica in Albania”, Rome, 2000).

Tërbimi i kesenofobit Enver Hoxha Ja sesi luftoj E. Hoxha kundër Vatikanit e Papës, që lutej për vuajtjet e shqiptarëve: “... Në kapërximin e vitit 1975 e fillimin e 1976 - ës, tamam në ditën e Krishtlindjeve, qëlloi dhe prova e përgjithëshme e Festivalit të Kengës në Radio - Televizion. Edicioni i lajmeve të RAI - it atë natë filloi me përshendetjen e Papës. Enver Hoxha, i mbërthyer te ky informacion priste që figura të ndërpritej.

Kaloi një minutë, pesë, hiç... Vetë ai, personalisht, por edhe të tjerë mbas tij, kërkuan në telefon në fillim drejtorin e përgjithshëm, pastaj të tjerët me rradhë.

Kur s’u doli njeri, zunë të gjithë telefonat e tjerë, kush të dilte. Por, sikur të kish renë zjarri, askush s’përgjigjej. Vetem vonë, Kryesori, u lidh me një numër në studjon e lajmeve, ku po bëhej gati transmetimi i ngjarjeve kryesore të ditës. Jam Enver Hoxha, - kish nisur ai ligjëratën me nerva e thirrje. Fjala nuk i zinte gojën. Si guxoni të lini Papën hapur? Ka mbi njëzetë minuta që flet e i ben propagandë kryeqytetit për Krishtlindjet. Ku janë drejtorët tuaj? Cili jeni ju? Tani, menjeherë, të mbyllet linja e Dajtit!...

Ne arritëm në zyrën teknike, në kohën kur shefi yne i redaksisë së informacionit K. S., po kërkonte letër për të mbajtur shënime me receptor në dorë. Ishte i tronditur nga ai lajm ndjellakeqës. Për fat, sa mbaroi ultimatumi në telefon, Papa e mbaroi lutjen. Kjo ngjarje nuk kaloi pa pasoja. Drejtorit të Përgjithshëm iu dha paralajmërim seroiz. Kjo neglixhencë mbeti si kujtesë e hidhur. Tekniku, mbasi u shqyrtua prejardhja e rrethit të tij familjar, kaloi drejpërdrejt në prodhim. Mbas kësaj ngjarje, drejtorisë teknike iu ngarkua si detyrë që të sajonte një lloj komandimi në distancë për të mbyllur sinjalin e Dajtit nga Tirana.

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

23

Medalja e Artë e Shqiponjës për Zef Prela Ivezaj (1880 - 1964)

L

indja e djemëve në çdo familje shqiptare mes maleve, është shoqëruar me batare pushke, në bjeshkët e thepisura, ku shqiponjat ngrinin folenë e tyre.

Vetë kullat me frëngjitë, ishin mburojë kundër pushtuesve serbo–malaziasve.

Katundi Kshevë në Grudë të Malësisë, kishte gëzim në shtëpinë e Ivezajve. Aty u lind një djalë, që kur u rrit ndoqi udhën e shkelur për guxim e trimëri, besë e burrëri, tradita e doke, fe e atdhedashuri. Babai Prelë Marashi Ivezaj, është shquar si luftëtar, kundër pushtuesve sllav në kryengritjen e 1881 në Malësia. Ishte një luftë i rreptë sikurse shkruajnë kronistët sllav të kohës. Malësorët e veshur thjeshtë, me armë të thjeshta, me ideale të larta mbronin tokat shqiptare.

Në luftën e Spushit 1881, pati shumë humbje nga të dy krahët e pjesëmarrësve. Malësorët e prirë nga Bajraktari Smajl Martini i Grudës, Prelë Marashi ishin luftëtarët e dalluar kundër malaziasve. Lufta vazhdoi për disa orë deri sa afroi muzgu i mbrëmjes. Në shesh dëgjoheshin ende hingëllimet e kuajave, shpatat e luftëtarëve që përlesheshin me pushtuesit. Shpata tingëlluese e Prelë Marashit dëgjohej shumë. Ai vriste ushtarë sllav pa mëshirë, duke treguar heroizëm të paparë. Në luftën në kala, u vra vëllau i Prelës Martin Marashi.

Prela, kur e pa të vëllanë në grykën e llogores të vdekur, u zemërua më tepër dhe filloi t'i ndiqte ushtarët pushtues. Trupat e ushtrisë sllave përballë trimërisë e heroizmit të malësorëve, fillojnë të tërhiqen nga pozicionet e tyre.

Trimi u preu kryet dy shkjeve e në grykën e llogores u vërsul e kapi të vëllanë, që shtrihej i vdekur. Ai e vuri me kujdes mbi kalë. Sipër tij vendosi dy krenët e prerë të ushtarëve shkje.

Nga Gjon Frani Ivezaj, historian Ata ishin dy trofe shpagues, për gjakun e derdhur nga i vallau Martin Marashi. Porsa agoi dita Smajl Martini i Grudës dha kushtrimin, mbasi malësorët pushtuan kalanë e Spushit. Ata numëruan të vdekurit, të plagosurit e të gjallët. Vdekja e heroizmi i Martin Marashit, ishte një tronditje e humbje e madhe për Malësinë. Smajl Martini, para fytyrave legjendare, mori dy krena të shkjeve për mustaqe tha: "Kjo asht shpagesa e gjakut të vllaut tem Martin Marashi". I mori dy krenat e i nguli për maje të shpatës së Martin Marashit, duke shtuar: "Si ky trim nuk ka Malësia".

Prelë Marashi e Smak Deda (kushërinj), ishin trima të katundi i Ivzikut e Gruda. Djali i tij, Zef Prela, ishte ushtarë i Batalionit të Grudës të drejtuar nga Kol Zefi Ivezaj. Lufta e Vranës 1908, ishte betejë e përgjakshme. Në histori përmenden: Zef Prela, Nik Smakaj, Ujk Smakaj, Lek Marashi, Gjek Prela, Gjelosh Prela etj.

Zefi, ka qenë i martuar me Pashken e Nikoll Mirash Hasit, prej Derës së Vuksan Lekës të Hotit të njohur si Vojvodë. Ai ishte protagonist në kryengritjen e 6 prillit 1911 me Dedë Gjon Lulin.

Nën komandën e Major Kol Zefi Ivezaj e Bajraktarit të Grudës Smajl Martinit, me flamur në dorë Ded Nik Bajraktari treguan se kush ishte raca shqiptare. Përsëri Zefi dallohet në luftën e Shkodrës (1908). Ai me Ded Nik Bajraktarin e Grudës u dalluan, për trimëri. Zef Prela, kishte mundur

të depërtonte thellë në garnizonet e taborreve turke, duke prerë me shpatë në dorë ushtarë. Aty u plagos në kraharor, ku gjaku i gufonte si shkumë deti. Pranë trupit të tij mbeti i plagosur Nik Smakaj. E ashtu i varruar, vijoi të luftoi. Në një moment zuri rob një ushtar turk, i mori pushkën e e vuri përpara nizanin, duke ia dorëzuar Kol Zefit të Grudës. Ushtria e Malësisë donte që robin e gjallë ta vriste. Por në ato momente reagoi Zefi, duke kundërshtuar: "Unë nizamin e kam zanë gjallë dhe po ua nap besën e Zotit, se kush e vret nizanin tim më vret mua".

Edhe sot në majë të Deçiqit, ka mbetur emëri Guri i Nizamit, që nga koha e luftës kundër ushtrive turke, ku Zef Prel Marashi i varruem e zuri nizamin gjallë e nuk shkeli ligjet ndërkombëtare të luftës dhe besën e shqiptarit.

Në luftën e Shipshanikut (1910), në kalanë Rozafat (1911), ndër 7 batalionet e maleve Zef Prela Marashi u dallua si luftëtari i dytë, që mori dekoratën "Medalja e Artë e Shqiponjës", prej Komitetit Çlirimtar të Shkodrës, ku thuhet: "Zef Prel Marashi shquhet për trimëri tradicionale kundër pushtuesve otoman e shkjeve". Me 1906, u dekorua me "Medalja e Shqiponjës" si luftëtar i dalluar për çështjen kombëtare, e me 1907, prej K.Q.Ç. të Podgoricës mori "Medalja e Artë e Trimërisë". Zefi, është varrue (plagosur) dy herë në Shkodër e dy herë në kalanë e Deçiqit. Në beteja u tregua trimëria e pashoqe e Prel Marashit, saqë Vezirit të Shkodrës Hazi Pasha, i kishte hy frika në palc prej Prel Marashit e Smak Dedës. Ato i sillnin gjithnjë dëme e humbje në radhët e ushtrisë turke. Ata ishin shpata e mprehur kundër hordhive turke e malaziase.

24

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

Vështrim kritik mbi vëllimin:

AT GIUSEPPE VALENTINI

M

endimin shqiptar e kemi pandehur shumë më të varfër nga sa është në të vërtetë për shkak të errësimit që krijoi sistemi totalitar, duke fshirë gjithçka tjetër që binte në kundërshtim a rivalizonte ideologjinë marksiste.

Botimet e serisë së mendimtarëve shqiptarë ndërmarrë nga Ndriçim Kulla dhe Dritan Thomollari, punë që kërkonte hulumtime të mundimshme, përkushtim, sistemim, i përshëndetim si përpjekje serioze për t’i kthyer thesarit të mendimit shiqptar atë që i përket me të drejtë.

Botimi i librit voluminoz AT GIUSEPPE (ZEF) VALENTINI, nga kjo seri është dëshmi elokuente e punës së tyre. Vlerat e librit maten nga përmbajtja cilësore e artikujve që ngërthen brenda vëllimi prej 1024 faqesh. Na gëzon fakti që mendimi shqiptar i kaloi etapat e fëmijërisë nga caqet e broshurave, marr si shembull veprën e Sami Frashërit, “Shqipëria çka qenë, ç’është e ç’do të bëhet,” te librat modeste botuar në periudhën e pavarësisë e më pas, për të arrirë te periudha e pjekurisë, botimi i trashëgimisë së mendimit shqiptar me tema të çdo fushe të veprimtarisë njerëzore në rrafshe shumëplanëshe.

Zef Valentini krejt i panjohur për brezin e ri të lindur e të rritur në një atdhe femohues, për brezin tonë nuk ishte veçse një emër, një prift katolik si shumë fetarë të tjerë, që ia përkushtuan jetën e tyre meshtarisë dhe njerëzisë, ndërsa tani falë punës kolosale të Prof.

K. Krisafit, N. Kullës dhe D. Thomollarit njohëm një autoritet të mendimit, një studiues të apasionuar të çdo fushe të albanologjisë, një erudit, publicist, folklorist, etnograf, kritik letrar, modest nga karakteri, me energji të jashtëzakonshme, që mund të themi pa e tepëruar përbën një akademi të llojit të vet, “sui generis.”

Kush ishte At Giuseppe Valentini?

Sikurse thotë ai vetë në mënyrë lapidare “një shqiptar i lindur nga prindër italianë.” Prof. Ksenofon Krisafi në parathënien e librit, e quan “Engjëll të

Nga Naum Prifti kulturës shqiptare” që meriton homazhe për ndihmesën e jashtëzakonshme në pasurimin e materialit për historinë e Shqipërisë, sidomos të epokës së Skenderbeut. Dhe më poshtë pohon: “Atdheu i tij i dytë u bë Shqipëria, në mos i vetmi”. Edhe komunistët që e urrenin pa shkak, u mahnitën nga thellësia e studimeve të tij në fushën e së

Prof. Zef Valentini O.F.M drejtës zakonore dhe i përdorën arritjet e tij pa cituar burimin, emrin e autorit. Zef Valentini pjesën më aktive të jetës së tij, nga 1922 deri më 1944, e kaloi në Shkodër e në rrethinat e saj malore, duke vërejtur me hollësi çdo dukuri të jetës sonë materiale e shpirtërore e duke shkruar rreth tyre me kulturë profesionale.

Papa Pali VI me rastin e konferencës

ndërkombetare mbajtur ne Romë me rastin e 500 vjetorit të vdekjes së Skenderbeut, u drejtohet shqiptarëve me këto fjalë: “Shqiptarë! Duajeni At Valentinin, se ai ju dashuron me zemër. Çmojeni se ai punon pa prerë, për t’ia bërë të ditur botës vlerat tuaja shpirterore dhe artistike. Ai është juaji, sepse i ka dhënë çështjes suaj mendjen dhe shpirtin e vet”. Fjalët e Papës më 1968, konsideratatat e tij të larta për At Zef Valentinin ranë në vesh të shurdhër, mbasi autoritetet komuniste që sundonin vendin, e kishin shpallur Shqipërinë një vit e ca më parë, (mars 1967) shtetin e parë ateist në botë, pa u merakosur se shkelnin me të dy këmbët të drejtën më elementare të njeriut. Zef Valentini bëri mirë që dëgjoi këshillën e Ernest Koliqit dhe të largohej nga vendi më 1944, se ndryshe do ta kishte pësuar si shumë klerikë të tjerë katolikë. Edhe duke qenë i huaj, komunistët kërkonin prej aleatëve dhe Italisë t’ua dorëzonin dijetarin si kriminel lufte, pa patur asnjë argument tjetër, veç urrejtjes. Zefi u largua fizikisht nga Shqipëria por jo nga studimet në fushë të shqipes. Shpirtërisht i mbeti besnik idealit, duke u kushtuar studimeve albanologjike pesëdhjet vjet të jetës së tij në Shqipëri dhe jashtë saj, duke gërmuar ndër arkiva dhe biblioteka, kudo që mund të gjente diçka me interes, duke lënë pas një trashëgimi të zgjedhur shkencore aq të pasur sa mund t’ia ketë zili çdo historian a studiues.

Zef Valentini ka meritën të jetë i pari hartues, (ose nga të parët) i një “Diksioner (Nomenclator) bibliografik Ilyrik e Shqiptar” kontribut i çmuar për figurat e shquara dhe ngjarjet që nga antikiteti në çerekun e parë të shek. XX, ku vetëm gërma “A” zë 114 faqe.

Tani për ne profanët u bë e qartë pse revista L.E.K.A. arriti një nivel aq të lartë në vitet ’30 duke rivalizuar me simotrat më në zë të kohës, sikurse “Përpjekja Shqiptare”, “Rilindja”, “Java” e “Bota e Re”. Qe fat për kulturën shqiptare që atë e drejtoi At Zef Valentini, lindur e rritur në Padova, i cili

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

pas studimeve teologjike, ndoqi për katër vjet fakultetin e filozofisë nga etja që ndiente për t’u pasuruar me dijeni. Ai kultivoi në Shqipëri normat e shtypit italian, pjesë e pandarë e shtypit europian, ç’ka e rriti nivelin e revistës LEKA. Fakti që ajo ka shërbyer si burim reference për studiuesit e çdo fushe të albanologjisë gjatë më se shtatë dekadave është argumenti më bindës për nivelin e saj. Besohet se referimi do të vazhdojë papra edhe në të ardhmen nga rigoroziteti shkencor i saj, nga trajtimi serioz dhe me kompetencë i çdo subjekti që u botua në faqet e saj. Ndërkohë edhe revistat e tjera të shquara ndiqnin modele europiane, sipas kulturës që kishin editorët e tyre.

Talenti i At Zef Valentinit spikati së pari si publicist.

Te artikulli “28 Nanduer: LIRIA” (1935) ai dallon Liri psikologjike, Liri shoqërore, Liri kombëtare. “Një shoqëri e rregullueme për së mbari, - vëren ai – do të ketë ligje që të kufizojnë lirinë mos të shpërdoret”. Mos kuptimi i lirisë, ose interpretimi i saj i gabuar solli pasoja të demshme pas shëmbjes së diktaturës komuniste, sikur kushdo ishte i lirë të vepronte si të donte duke shkelur mbi të drejtat e të tjerëve. Zef Valentini thekson: “Pra liri po, por jo për gjithçka e për gjithkënd: për të mirat e për të mirët po, për të këqijat e për të këqijt jo”. Ai e sheh të domosdoshme pavarësinë e gjyqeve nga influenca poltike, problem që haset edhe sot e kësaj dite në vendin tonë.

Lirinë e ndërgjegjes ai e kupton si të drejtën e çdo njeriu të ushtrojë atë fe që i pëlqen, që shteti t’i lejojë organizatat fetare të ushtrojnë shartet fetare, me të vetmin kufizim to mos fyhen ithtarët e feve të tjera.

Lirinë shoqërore e kundron liri të fjalës dhe të shtypit, propagandë mendimesh. Ai vëren: “Kanunet e maleve e bashin secilin malsuer princ më vete e në shtëpi të vet as mund ta prekte njeri ndër lirimet e tij e në punë feje”.

“Sigurimi i popullit, vegjëlisë, kundrejt shtypjes së kapitalistëve, latifondistëve, agallarëve, aty ku ka të tillë, (-këtu Zef Valentini duket si propagandist komunist, por keni durim të lexoni vazhdimin -) që të mos jenë më as proletarë, as ‘servi glebae,’ as raja, por bujq e

zanatçinj të urtë e të lirë”. Autoritet me pikëpamje të qarta politike, ai shprehet se e ka luftuar një lloj si komunizmin, si fashizmin, duke i kundruar si të papajtueshme me lirinë individuale.

Për Zef Valentinin rëndësi primare ka edukata qytetare, njohja e ligjeve, respektimi i tyre, aq sa na duket sikur artikulli është shkruar tani, sepse këto probleme ndeshen edhe sot në vendin tonë.

Te eseja “Ndërgjegja” (LEKA 1933)

25

hasim thënien “Petkat stoli trupi e veprat stoli shpirti” parim të cilit ai i mbeti besnik gjithë jetën. Ndërgjegjen ai e sheh si drejtuese të veprimeve, si dritë, si kandil të shpirtit. “Ti mund t’i shpëtosh ndonjëherë ndëshkimit të gjyqtarëve të qeverisë, por s’ke si i shpëton zërit të ndërgjegjes”. Ai bën thirrje për vepra të mira, të urta, që u sjellin dobi dhe që krijojnë kënaqësi morale. (vijon në faqen 37)

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • LASGUSH PORADECI

Lënda dhe jeta Lëndë – e thjeshtë, lënd’ ujem.

Pata qënë, do të jem.

Rëndë-e fellë-edhe përjetë, Jam çudi si kursesi…

Marr të rëndët që përdhe.

Marr të fëllët nënë dhe.

Por që Lart pres Qënies vetë Marr e jap përjetësi.

PROF. MARTIN CAMAJ

Zjarme në brezin e malit

PROF. ARSHI PIPA

Kanali Nga Korça bumbullon. Currila shiu rrjedhin prej mushamas mbi krena e shtroje.

Përshtillen, struken gjindja ndër mbuloje: nji lamsh ku qelben recka e mish njeriu.

Mbramje. Dikush përbri qet gjak prej goje.

Këndon letas mbatanë nji fmi arxhiu.

Ku grindet për pakë uj qi shoku piu; Ai shan se i vodhën bukën. Hyn nji roje.

Shkopinj e shqelma. Britma, fryn bulbili.

Pushim. E dergjet lodhja, pran secili, E flen kush mundet për atë natë me fjetë.

Zjarme në brezin e malit ndër andrra Të përlyeme prej djersëssh gjaku.

Nji luftë e nji revolucion Shtroje e mbuloje e breznisë.

Si lazarat rënkon e fshan baraka.

Nesër të gjithë i pret kanali, brraka, Veç atyne qi pret nji vorr i shkretë.

Që tmerret me hapë dritaren Dje e sot nga frika Se shpirti i del nga plagë lakuriq Para tingullit të vargjeve plumbi Mbi rrasa guri.

VITORE STEFA LEKA, Itali

KASEM TREBESHINA, Zvicër

Ylli i mëngjezit Sa nis agimi qiellin abardhëllon, ti i venitur shfaqesh i vetmuar dhe lajmeron mëngjezin që shkurton shkëlqimin tënd në qiellin e ndriçuar.

Lajmëtar i dritës dritën pasqyron, nga errësira lind në të mbaruar. n’agimn’ e putpurt përmbi bot’ shikon, nga drita vdes pas dritës dashuruar!

Burg, 1954

KOZETA ZYLO, Staten Island

Papa Gjon Pali i Dytë Eh, si të mos kesh muzë Për Papa Gjon Palin, Që me besimin e Tij tek Zoti Kërkoi që vrasësin (atentatorin) ta falin!

Dhimbje dhe lot derdhën shqiptarët, Për ty At përulem me respekt Erdhe dhe në gjunjë puthe tokën time Atë tokë të përzhitur nga barstardët, të shkretë.

E shpejtove shenjtërimin e Nënë Terezës Ishit si vëlla e motër të një besimi Bashkuat botën nga çdo anë, Dritën më lart ja ngritët krishtërimit.

Luftrat dhe bombat doje t’i ndaloje Për Botën kërkove Mirësi e Paqe…

Qofshi i lëvduar “Kalorësi i Lirisë” U preftë në paqe shpirti yt, o Papë!

Më dogji malli Atje ku linda, dielli më qesh ndryshe Pranvera te porta sillte blerim Një çerdhe nën strehë ngrinin dallendyshet Dhe veshja e thjeshtë më kishte kuptim… Çdo gur në zemër ta kam kujtim Më dogji malli, Berati im!

ANTON ÇEFA, New Jersey Urnë Hini i djegun i fjalëve Në urnën e gjoksit Ende më ngroh E më djeg.

Kur e përzien nji dorë Derdhun malli E i fryn nji erë dëshire, Merr dritë ngadalë, Rilindim ndër vezullime fjalët Të hijshme E të urta.

ELINDA MARKU, Detroit

Dikur Dikur mburresha

se emri im qe i pamistert, sot ai më duket tunel hutimi, ku shpresa nuk mbushet me frymë.

Dikur mburresha se ia njihja fytyrën shiut, sot shiujvarë e rrëmbyer, ku emocioni nuk paska emër.

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • MHILL VELAJ, Conneticut

Dita e parë e shkollës Ditë e bukur në shtator Sapo zbardhi dritë e parë, Aulona e vogël seç u zgjua -Ah mami, mami… sa u rrita Sot më pret klasa e parë.

Unë në shkollë dua të shkoj Si gjithë fëmijët kudo n’botë, Lodrat më nuk i kërkoj Abetaren do të kem shoqe Gjëra t’bukura do të mesoj.

Kështu Aulona me një shtator N’oborr t’shkollës u duk si lule, N’zemër t’saj s’do bie borë Do të rritet si një pekule.

PROF.DR.SIMON PEPA

Dy kova e një fodull -O shok! m’trego, ku ka ra zjarri sot Pyeti një burr’ me dy kova në duer -Besa, or lum zotëria, vrapon kot Sepse shtëpia fikur ësht’ qëkur.

-Aman, m’trego!, -tha burri me brekesha -Po mos shko kot me e fikë, more babush!

-Mor, me e fikë s’due, por grueja tue la tesha Më çoi me mbushë k’to dy kova me prush…

GJEKË MARINAJ, Texas

Minuti im i ngathët Reflekset e humbjeve qetësojnë sytë e trishtë viseve të përdiellta të bukurisë tënde.

E unë, stërpikur qiejsh të vranët, shtyjë orën pak prapa kohës një sekondë së paku të gjendem jashtë minutit tim të ngathët.

LEKË GJOKA, Florida

Një vajzë ecën nëpër shi Ecën një vajzë nëpër shi si në legjendë s’ecën me këmbë, ecën me zemër dhe s’pyet nëse gjiri i resë rrjedh shi, borë apo breshër! ecën ajo si legjenda drejt legjendës vezullimi i syve të saj të gjitha retë i zhduku e di, shumë larg rri fsehur një zemër që pulson njëherësh me zemrën tënde flutur!

DON GJERGJ SIMONI, Shkodër

DHIMITËR POJANAKU, Tiranë

Shpresë Edhe pak, lutem, edhe pak, Se është një oaz në fund të shkretëtirës.

Edhe pak, të lutem, edhe pak, Se është një perri në mes të pyllit, Një yll në fund të detit…

Edhe pak, të lutem, edhe pak, Se është një far majë malit, Një ëndërr nën gërmadha…

Pak, edhe pak, Se ka një dritëz brenda vdekjes.

Plaku i Vlonës GJETO TURMALAJ, Conneticut Ujt e detit shkumbëzon Ecen barka permbi valë, Një tallaz era po çon Por atë asgja s’e ndalë.

Qielli n’xinë nga retë që s’ndalen Tuj marrë mbrapa sa shoqja shoqen, Hera herës japin gjamën Mbas vetimës, kur u perpoqen.

Ndalet barka në një breg Tre vetë në tokë kanë zbritë, Shqipnija pllambë e shteg Për ata që sot kanë mberrijtë.

Brigjeve të Jonit Bregdet, Unë biri i Malësisë së Madhe Madhëstisë sate i përulem.

Ndoshta bukurinë e pakrahasueshme Ta projektuan ëngjëjt, Ose yjet që nga qielli Për ne prehrin tënd ujor Pa derte u shkëputën.

GAZI BUXHELI, Ohio

Piramidat e Egjiptit Të madhërishme, të mistershme, në ekzotike mahnitëse qiellit ngjizur, me mangësinë e llahtarshëm: mbi kocka skllevërish ndërtuar e ngritur.

28

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

KOLEC TRABOINI cikel poetik kush na vodhi vetvehten?

rutina na gropos të gjallë, mikja ime, dhe punët, dhe koha, dhe e djeshmja jep frymë nëpër linja, nëpër udhë, nëpër shtëpi me dritare të ngushta, nga ku, ëndërrojmë të na vijnë cicërima zëkaltër. e djeshmja që vdes është pjesë e jetës sonë, që shpesh nuk e jetuam siç deshëm, na braktisi, ashtu si një rrobë erë djersë në fund të shtratit lemë, a ikim, a dremitemi, a mbi orgazëm përmbytemi.

e djeshmja vdes sa herë që lajmë fytyrën, tek vështrojmë në pasqyrë rrudhëzat e syve, e trishtueshëm vemë re se çfarë ishim dje, nuk jemi, kurrë nuk kemi qenë ndryshe - veç çka sot ndodhemi.

ku është fëminia jonë, mikja ime, adoloshenca ku iku, si u zhduk,- trendafili i rinisë ne ç’lëndinë i rrëzoi petalet, rrënojat e shtëpive të braktisura si plaka shamizeza pse qajnë; zogjtë e ëndrrave ku humbën - kush na vodhi vetvetën?

ngadonjëherë...

ngadonjëherë më duket e kotë ekzistenca, por aty per aty kthej mendje kur shoh një fytyrë vajze të bukur e ndjej aromë frutash nëpër trupa njerëzore. mikloj vetvetën nëpër ëndrra rinie - e them: është mirë që jetoj; por plakje të mos kish, fytyra të mos më rrudhej, e dhëmbët të mos më binin...

nuk mund të vdes në pranverë

nuk mund të vdes në pranverë, qiellit i them e një dallëndysheje, që kinse e shoh, i lutem, të paktën të rroj deri në vjeshtë, se, po më zuri dimri me borë e stuhi a dreq, më zgjohen enërgji që ma ripërtrijnë qënien, prej shpresës se pranvera nuk është larg.

e, po erdh pranvera, me lule, me gjethe, me vajza të bukura, që lulëzojnë brënda dhe jasht meje – si mund të vdes?! të paktën të rroj deri në vjeshtë, të rroj deri në pranverë, pastaj them...

trinia ime

sa herë kthehem prej rravgimëve të kujtesës ndër vite e kohe pa kthim, me pikëllon mendimi, se Shkodrën e shkodranishten i kam braktisur - me shkak a mosshkak, i ikur në kërkim të Itakës sime që në prag të fëmijërisë me kishte braktisur.

në Greqi, Itali e Amerikë e kërkova, sa më shumë i afrohesha aq më shumë ikte larg, si unë që u terratisa prej Shkodrës e shkodranishtes sime, - me shkak a mosshkak. mezi belbëzoj me dialektin e vendlindjes i harruar nëpër ishuj si Odise plak, tre herë jetim u gjenda në shtegtime; pa Babë, pa Atdhe e ...pa Itakë

cokla

- nuk ka dru- tha mësuesi i fillores. ashtë dimën i ftohtë! Do ngrini! ne pamë njeri-tjetrin në sy e vjelltazi edhe mësuesin,

PRILL - QERSHOR 2006

si të ishim fajtorë, por s’folëm. i hollë, i gjatë, nevrik por i drejtë, Kol Alimhilli, na tha veç një fjalë: –s’ka mësim, shkoni për cokla.

oh-ooo, aq deshëm. Pa marrë vesh ç’na tha e pa ditë ç’do banim, ikëm plot zhurmë e u gjendem në Gjuhadol... tek dyqani ku shitej pistili. të nesërmen opet u gjendem në atë klasë si të ishte një katamb prej akulli, duart zbrazun e syte per toke... mësues Kola na pa, tundi kokën e me vehte diç foli. e mbylli regjistrin e u nis drejt Zallit të Kirit, mbas tij edhe na, rrugën përskaj Rrmajit morën.

i egër ish lumi e mësuesi fort i rreptë. na kish thenë për coklat, por ne nuk dinim ç’janë coklat; as fjalën e as kuptimin. atëherë mësues Kola në breg të lumit nisi të ligjërojë: - cokla asht dru e limume prej lumit, si alabaster, por nuk ashtë veç dru - ashtë edhe fjalë, e drunin do ta marrim për zjarr e fjalën do ta shënojmë në fletore, që kur të vij dimni tjetër të mos më vini në klase pa cokla.

e mësuam atë fjalë. E shënuam në letër. Kishim një fjalor doracak për secilin, e thuj tana fjalët kjenë gegenishte, por vitet shkuan e na i harruam coklat, edhe si dru edhe si fjalë. tash që mësuesi s’asht ma e fjalët e gegenishtes janë bjerrun, me duket se ndigjoj nji za në Rrmaj, - mësues Kola t’u thotë gjuhëtarëve, edhe në dimën edhe në verë, pa pra: ikni e më sillni cokla!

zjarri

vargjet për ty janë si si urët që mbledh dimri në vatër e ti si eshkë gjithëherë merr zjarr, jo me kot merr zjarr, si Pushkinin jo më kot sindroma e ciganeve e mundonte, sepse pa dashuri e puthje, rraca e tij dot nuk rronte...

edhe ti kështu tundohesh sa herë të mungon puthja, kur të mungon dashuria ti nis betejën me akujt, paraardhësit brënda genevete tua i bien tamburëve të zjarrit, në thirrje kushtrim - e lakuriqte për për tu përflakur.

medito për ikjen

Jeta Katolike

kur të lë treni, përpiqu të arrish vetvehtën, ndalu në një stacion e medito se treni nuk ikën larg, se bota është e vogël para gjithësisë e ne, brënda një cikuiti vimë e shkojmë, madje edhe kur rrimë jemi në ikje,

29

s’ka gjë që të la treni- medito për ikjen paçka se atë nuk e dëshëron, se po të mos kish ikje - ardhja nuk mund të shpallej, duke mos folur për të keqën - mos mendo se ajo të harron.

indentitet...

boshti i globit tonë vërtitet në zenkat e dy gjenive, që gricën të marrakatun për qiellin e Olimpit - dhe indentitetin harraman të shqiptarëve; (nga na polli ky indentitet, që të paktën, në shekullin që shkoi na kish firaksur), na kish mbetur veç pak lëkurë, në trupin që dridhej e përdridhej nga frika e hijeve përskajitur në Shqipëri e Kosovë...

e tash, sikur të ishin kërthiza e botës e botës sonë të vogël - kërthizë, trumbetojmë, për indentitetin e marrakatun nën lekurë aty ku ndodhet një vrimë e zezë - në aksin e trupit. tash po e gjejnë, sepse jemi, më shumë perëndimorë se Europa e me lindor se dielli i Arabisë Saudite e boshti i globit vërtitet rreth indentitetin tonë, vërtikalisht, tek vrima e zezë në aksin e trupit, që nuk nxjerr naftë, por pordhë...

mekati i falun

qielli gjithnjë ua a fal mëkatin poetëve, mëkatin se shfaqin dashurinë e urrejtjen, mëkatin që mbetët pas e harrohet, nën ndonjë qiparis, bashkë me vdekjen. qershor, 2006

30

Jeta Katolike

Letra në Redaksi

I nderuar zoti Mark Shkreli, Ju falënderoj shumë që na krijuat mundësinë të njihemi me site-in JetaKatolike.com, madje dua t’ju them, se jeni paksa i vonuar. E lexova me vëmendje të madhe. atë çfarë është pasqyruar në faqet e revistes e u mrekullova.

Ishte e bukur, interesante, shumë domethënëse. I kam vlerësuar argumentet tuaja në shkrime të ndryshme. Unë mendoj, që herëpashere, të na sillni materiale të ndryshme të revistës, për t’i lexuar nëpërmjet listave të internetit ku ne jemi anëtar. Kemi shumë nevojë të lexojmë, shkrime të vyera, paqësore, atdhetare, dashurie për njeri tjetrit, ..., ashtu siç shkruan “Jeta Katolike”. Kemi shumë nevojë të lexojmë për thesaret e paçmuara shqiptare, siç janë “Bjeshkët e Nemuna”, shkruar nga Dr.Ahmet Qosja, të lexojmë poezi të autorëve: Mehill Velaj, Gjeto Turmalaj, Anton Cefa, Dionika Timko etj. I uroj revistës jetë të gjatë, në 40-vjetorin e lindjes së saj, duke u berë një zë i fuqishëm me shkrimet e saja. I uroj gjithe stafit drejtues të revistës shëndet e punë të mbarë në të ardhmen. Ndoshta pak i vonuar urimi, për vitlindjen e revistës, por siç thotë edhe populli, gëzimi pret.

Ju faleminderit. Me nderime Pierre-Pandeli Simsia, New York.

I nderuar Zoti Mark, Urime për revistën “Jeta Katolike”! Ju falëminderit për materialin e bollshëm, që na sillni në forumet tona, ku ne kemi aq shumë nevoj të njihemi me pjesën e vyer të kulturës shqiptare, siç është kultura katolike shqiptare, e ngjizur në shekuj për popullin tone! Ju uroj gjithë krijuesve suksese të mëtejshme!

Sinqerisht, Kozeta Zylo, NY

I nderuar Z.Mark Shkreli!

Ju shpreh urimet e përgëzimet më të sinqerta për revistën “Jeta Katolike”. Eshtë vërtet një vlerë kombëtare, të drejtosh një revistë kaq dinjitoze, e cila, shpreh fare qartë kulturën e besimit katolik, por përçon me dinjitet e krenari, bashkëjetesën, tolerancën fetare në gjirin e kombit shqiptar. Për një gjë ne shqiptarët, katolike, ordodoks, bektashi e musliman, njihemi si një komb për: Mbretërinë e Tolerances Fetare!. Ndër to, është revista “Jeta katolike”, që sjell një frymë vëllazërimi e dinjiteti kombëtar. Ju falëminderit i nderuar Mark, për misionin që ju drejtoni, duke mbeshtetur bashkëkombasit e tu, e duke ju dhënë mundësi e hapësirë, për të shprehur ndjenjat e tyre fetare, kombëtare dhe vellazerore!. Urime e jetegjatësi revistës!

Mirënjohje e respekte, Raimonda Moisiu, Hartford Ct.

PRILL - QERSHOR 2006

Të nderuar zotërinj të bordit drejtues të një zëdhënëse fetare, që del si rreze dielli i mëngjezit në një ditë të bukur pranvere, midis emigrantëve të ShBA-së zemërplasur, nëpër vite e dekada, për binomin Fe e Atdhe ose Atme e Fe. Kjo rreze dielli, ka qenë është e do të jetë një zëdhënëse e shqiptarizmës, në faqet e së cilës prodhohet vetëm bashkim, vëllazërim e mirënjohje për popullin shqiptar. Unë, ju shpreh ju urimet e përgëzimet e mia të sinqerta, në 40-pervjetorin e ditëlindjes dhe shtatërritjes se kësaj perle fetare në mërgim. Me të vërtetë, është një vlerë amtare e obligim i madh, të marrësh përsipër të drejtosh një buletin kaq dinjitoz, që shpreh qartë kulturën e besimit katolik, pa lenë në një anë besimet e tjera. Ajo predikon bashkim-vëllazërim, përçon me dinjitet e krenari kulturën kombëtare, bashkëjetesën, tolerancën fetare. Edhe një herë, ju falenderoj ju e stafin tuaj të mrekullueshëm, e ne veçanti zotin Klajd Kapinova, i cili, ka punuar me shtypin katolik në Shqipëri e këtu, me përkushtim dhe devotshmeri në këtë drejtim.

Ndue Hila, Detroit, Michigan

I nderuar mik Mark Shkreli, Nga zemra ju dërgoj urimet e mia personale dhe familjare, në 40-vjetorin e numrit të parë të botimit të revistës “Jeta Katolike” (1966), kryeradaktor i së cilës prej shumë vitësh jeni ju. Urimet ju vijnë juve personalisht, stafit të redaksisë e autoritetit të Kishës “Our Lady of Shkodra” në Hartsdale. Nuk e kisha ditur, ose me mirë të them nuk i kisha kushtuar vëmendje faqeve të brendshme, ku flitet për numrin e botimit, ose datën e saj. Me ndjeni!

Megjithatë, urime e përgëzime, se fjala e mirë gjithmonë gjen vendin e saj. Revista, më ka impresionuar. Ajo i shërben mjaft mirë e gjerësisht komunitetit përkatës. Është për t’u admiruar perzgjedhja e materialeve, gjithëpërfshirja dhe karakteri informativ në nishenë përkatëse me profil edukativ. Ju lumshin duart e mendjet! Gjithashtu, ju si editor i revistës dhe stafin tuaj, ju falënderoj, që poezitë, artikuj e mi, kanë gjetur mirëpritje në faqet e revistës.

Me respekt, Merita Bajraktari-McCormack bashkëshorti im John dhe femijët tanë.

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

31

THE CATHOLIC CLERGY AND ALBANIAN LITERATURE (Contiuned from Jeta Katolike 39, 40 & 41) There follows a long and impressive list of Catholic clerical writers, starting with the 16th Century and down to our times.

During the 16th and 17th Centuries – the period of the classical writers – we find the names of Gjon Buzuku, Pjetër Budi, Fran (Frang) Bardhi, and Pjetër Bogdani. In the 19th Century with the dauning and development of the movement for national independence, we come across writers like Pjetër Zarishi, Leonard Martini, Pjetër Prenk Doçi, Ndue Bytiçi, and Ndue Zanoni.

And more recently, in our own century, there come into view the figurers of Ndre Mjedda, Gjergj Fishta, Shtjefën Gjeçov, Vinçenc Prenushi and others.

Writers of the Classical Period (16th and 17th Centuries) – The first notable author in Albanian literature in the classical period is Gjon Buzuku. In 1555 Buzuku wrote Meshari (The Missal), the first Albanian book on record. We are told by the author in a postscript to his volume that he wrote the book out of love of the people, because “there were no religious books in the Albanian language.” Only one copy of this slender work of 220 pages is known to exist. First discovered in 1740, Buzuku’s pioneer work disappeared for almost two centuries, until 1910, when it was rediscovered by the Arbëresh Bishop Pal Skiroi. It is now housed in the Vatican Library.

Meshari is significant not only as the “great monument of written Albanian,” but also because it was written at a time when dialectal differences between Geg and Tosk were not as pronounced as in our century. It is in this sense a valuable mirror of the Albanian language in the 16th Century.

The next important figure in this period is Pjetër Budi (1566-1623), a Bishop of the church from the Mat region in central Albania, and author of several devotional books in Albanian. The best known of these is his Doktrina e Kërshtenë (Christian Doctrine), a catechism published in 1618.

Budi represents the first original prose writer as well as the first poet of Albanian literature. His writings enlighten many aspects of Albanian social life in his time, and show him to be a sensitive observer who is greatly moved by the sight of people suffering and languishing in misery and ignorance. In brief, Budi’s work is marked by

“four elements” and the life under the Turks – the “ills, sufferings, and martyrdoms that are besetting the poor Christian Church of the Kingdom of Albania…” 56 Bogdani’s

Peter Prifti love of the Albanian language, love of the Albanian people, pride in his country and hatred of evil.

Another distinguished figure of Albanian literature and culture of the classical period is Frano Bardhi (Franciscus Blancus) (1606-1643), from the Zadrima region, who later became Bishop of Sapa.

Bardhi is the author of the first work of lexicography in Albanian, the Dictionariom latino-epiroticum (Latin-Albanian Dictionary), which was published in Rome in 1635. With his dictionary, which has about 5,000 words, Bardhi can be said to have initiated the tradition of Albanian lexicography. Nevertheless, he is more conscious of the “failings” than the merits of this work, as is evident from his humble words in the foreword to his dictionary. He says: “…forgive me for not doing a better job of translation (from the Latin), since…for many years there was no one with whom I could talk in our language; because I had forgotten many names and words in Albanian.” 55 The last notable author among the early Catholic priest-writers is Pjetër Bogdani (ca.

1625-1689). A native of Prizren, Bogdani studied in Rome, where he obtained a doctorate in theology and philosophy. Later he served as Bishop of Shkodër, administrator of the Archdiocese of Tivar, and Archbishop of Shkup. As an author, he won a lasting place in the history of Albanian literature with his book, Çeta e Profetenve (Cuneus Propheratum), which he published in Padova (Padua), Italy in 1685.

In his work Bogdani discusses the Godhead, creation, the seven deadly sins, the lives of the prophets and their prophecies, plus the life of Christ, the Virgin Mary, the vision of the Last Judgement and paradise. But much of the matter in the book is non-theological in nature, and deals with such subjects as astronomy, geography, the

literary work has many merits, including a style that is pure and simple, and it is not surprising that he is regarded as the “first prose writer of literary quality in Albanian literature.” 57 The work of the pioneer Catholic clerical writers has been well summarized in The history of Albanian Literature, Vol. 1, where we read: “With their literary and pedagogic activity, Albanian priests such as Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani and others became pioneers of Albanian literature and education. Despite the religious and didactic content of their works, those works are of special importance to the Albanian language.

The object of their works, in the words of the authors, was not merely to strengthen religious sentiment, but to prevent… the extinction of the Albanian language.”

Writers of the Period of National Awakening (19th Century) – The first, in chronological order, among the Catholic clergy who attained distinction as a writer during this period is Pjetër Zarishi (18061866), whom we mentioned earlier in another context. Fr. Zarishi, who later was appointed Abbot of the Abbey of Orosh, wrote in the tradition of the classic authors, Pjetër Budi and Pjetër Bogdani. But he also wrote poems on secular themes: the beauty and natural wealth of the Albanian land, the dress styles and customs of northern Albanians, and the houses they lived in.

Zarishi was a pioneer in the development of Albanian metrics.

Leonard Martini (Leonardo de Martino) 1830-1923, was an Arbëresh missionary from the region of Apulia who worked in the Shkodër area. He had connections, we are told, with Dora d’Istria and Jeronim De Rada – noted Albanian writers and nationalists – and like them nourished a deep love of the Albanian language. Fr. Martini spent 40 years in Albania, and while there studied Albanian closely, and wrote poetry in the local dialect of Zadrima. Like Zarishi, he contributed to the development of Albanian poetry.

Msgr. Pjetër Prenk Doçi (1846-1917)

32

Jeta Katolike

was from the Lezhë region. He began his career as a priest in Mirdita, later rose to the rank of abbot, and for many years was a leading prelate of the Church. A poet and ideologist of the Albanian national movement, Msgr. Doçi was active in the literary, cultural, and patriotic fields. In the decade of the 1870s he composed powerful patriotic writings. It has been said that, “with the power of his pen, he stirred the hearts of Albanians yearning for liberty.” 58 Fr. Ndue Bytyçi (1847-1917) was born in Shkup and educated in Shkodër, where he acquired a broad knowledge of philosophy, theology, and literature. Like his friend Fr. Leonard Martin, Bytyçi showed much talent for poetry, and has been called “the first Kosovar poet,” as well as the “Nightingale of Kosovë”. He was an enthusiastic advocate of the cultivation of the Albanian language and literature, which he regarded as priceless treasures and liberating forces that could save the country from the ills that come from ignorance.

The last writer in this period to whom we are calling attention is Ndoc Zanoni (Anton Xanoni) (1863-1915). Fr. Zanoni was a native of Durrës, attended the Papal College in Shkodër, and became a Jesuit at the age of 16. He acquired a doctorate in theology and philosophy (in Poland), had a wide knowledge of foreign languages, including Latin Greek, and for many years taught at the Pontifical Seminary in Shkodër. As a writer he was interested in a variety of genres: linguistic, pedagogical, and fiction. He is the author of an Albanian grammar, a reader for primary schools, and many stories that appeared in current periodicals. The best of his versified fables and tales with a moral message are considered among the best of their kind in the Albanian literature of the time.

As a group these Catholic clerics made a contribution to the advancement of Albanian literature in the 19th Century.

They were the ground breakers of a new artistic literary tradition in northern Albania.

Though clerics, their interests as writers extended beyond their profession. Much of their work is imbued with ideas of the national awakening. They showed aptitude for poetry, and strove to enrich that field of literature with verses, meters, stanzas and styles of poetry that they took over from Italian literature, but which they adapted with skill to the Albanian language. They wrote with care and discretion in a “language that was sometimes pure,” a language

PRILL - QERSHOR 2006

that “was raised to the level of art”. These clerics cleared the way for the broad literary movement that surfaced in Shkodër toward the end of the 19th Century. It is they “who created what has come to be known as the literary current of the Catholic clergy of northern Albania.” 59 Writers of the Contemporary Period th (20 Century) – In this period we shall consider briefly representative Catholic clerical writers such as Fr. Ndre Mjeda, Fr. Gjergj Fishta, Fr. Shtjefën Gjeçov, and Fr. Vinçenc Prenushi.

Ndre Mjeda (1866-1937), whom we mentioned earlier, was a Jesuit from Shkodër with a broad classical and modern education. Fr Mjeda’s major work is Juvenilia, a collection of poems whose dominant themes are Albania, nature and the Godhead. Another of his books, Historia e Shenjtë (Sacred History), is a work in prose that tells the story of the rise of Christianity and the Roman Catholic Church. He was a pioneer writer of literature for children, and a contributor to Hylli i Dritës, the Franciscan magazine in Shkodër. At present, Mjeda ranks very high in Albania among the poets of the contemporary period. The reason is that he is considered to be “a patriotic writer of sound democratic ideals.”

Unlike Mjeda, who was his brother-inChrist and literary colleague, Fr. Gjergj Fishta (1871-1940) is not in the good graces of the current leadership of Albania – for political reasons. 60 Indeed, his writings are banned in the land. But his merits as a writer are such that even in socialist Albania they could not be ignored or refused the courtesy of an acknowledgement and evaluation.

Fr. Fishta, a Franciscan father, led and active life as a cleric, writer, educator, linguist, and politician. As a creative writer, he achieved pre-eminence in Albanian letters.

Some regard him as Albania’s National Poet. Arshi Pipa, a leading Albanian literary critic in the United States and himself a poet, has called Fishta the “Albanian poet laureate.” 61 Even Albanian critics have conceded that he was one of the “most distinguished Albanian writers,” and a strong literary personality who played an important role in the history of (Albanian) literature during the 20th Century, along with Faik Konitza, Çajup, Asdren, and Bishop Noli.

Refering to Fishta’s masterpiece, the epic poem, Lahuta e Malcis (The Lute of the Mountains), these critics grant that this is a work of “rare epic-heroic power.” 62 The

standard work on contemporary Albanian history, while it attacks Fishta’s politics, is obliged to write that he created “important works of great artistic value.” Stavro Skendi calls Lahuta e Malcis the “masterpiece of Albanian literature,” 63 and adds that the work “extols in pure and forceful language the fight of the Albanians against the Montenegrins,” at the time of the Congress of Berlin (1878) and later.64 Fr. Fishta was a prolific writer of poetry and prose, including a large output of blunt and biting satire, aimed at destroying salient social ills in Albanian society, such as apathy and ignorance. But it is as the author of his epic poem that he is best remembered and most admired.

Another great name among Albanian Franciscan friars is that of Shtjefen K. (Konstanin) Gjeçov(1874-1929). Fr. Gjeçov is remembered today as much for his contributions as a writer and scholar as for his human qualities. He was born in Kosovë, studied in Austria at the University level and later, upon joining the Franciscan order, served as a parish priest in villages in Northern Albania. His interest in the origins of the Albanian people led him to do research in archeology, collect objects of archeological value, and write a study on his findings in this area entitled, ThracoIllyrian Legacies. Gjeçov was an ardent disciple of Albanian nationalism. The study, however, for which he won renown is his codification of the hitherto unwritten laws devised by the feudal Albanian Prince, Lek Dukagjini, for governing tribal life in northern Albania. He published the study serially in Hylli i Dritës between 1913 and 1924, under the title Kanuni i Lek Dukagjinit (The Cannon of Lek Dukagjin). In recognition of his achievement, he was later awarded an Honorary Degree by the Leipzig University in Germany.

Father Gjeçov stands out as one who walked in the footsteps of Christ. Faik Konitza, who knew him personally, has said of him that he was “a scholarly Franciscan of noble character,” whose stature would grow steadily with the passage of time. The Drita review has written of him: Fr. Shtjefën entered deeply into the hearts of the people… He was as close to them as flesh is to bone. In this manner he was able to ‘read’ in their faces their inner spiritual qualities: the sincerity, the loyalty, the wisdom, the kindness, etc. He was one of those priests who with zeal, love and care draw close to the simple people. 65

PRILL - QERSHOR 2006

It is all the more tragic, therefore, that such a man as Fr. Shtjefën Gjeçov should die by the hand of an assassin, “a victim of GreatSerbian chauvinism”. He was slain in 1929 in an ambush at Hasa, near Zym where he had his parish. A bust in honor of his memory was unveiled in Prizren (Kosovë) in 1979, on the 50th anniversary of his death.

Still another Franciscan of literary talent was Fr. Vinçenc Prenushi (1885-1949). He was born in Shkodër, spent many years serving the people with devotion as a simple parish priest, later was consecrated bishop and still later was appointed Archbishop of Durrës. Fr. Prenushi was an inspiring speaker as a young friar, a gift he showed also in his career as a writer of poetry and prose.

His literary output was considerable, and encompassed collections of northern Albanian folklore and contributions to literary magazines in Shkodër, among them Hylli i Dritës. One of his most moving stories, titled Grueja Shqiptare (The Albanian Woman), is an allegorical tale of a girl who, with patience and fiery patriotism, embroiders a lovely Albanian flag. Fr. Prenushi translated or adapted into Albanian a number of noted works of European literature, including Quo Vadis, the famous Polish novel by Henryk Sienkiewiez. His major work, Gjeth e Lule (Leaves and Flowers), is a book of poems which he published in 1925, whose dominant themes are nationalism, patriotism, and self-sacrifice.

Like Fr. Gjeçov before him, Archbishop Prenushi died a tragic death, a victim of the Communist rulers in Albania. He died in 1949 in a prison in Albania, after serving two years of a twenty-year sentence at hard labor.66 This has been a brief account of the literary activity of the Catholic clergy in Albania, but long enough perhaps to indicate the scope and variety and value of their contributions to the fund of Albanian letters.

The Catholic Church Albanian Nationalism

and

As previously mentioned, the Catholic clergy’s devotion to country is inscribed in the very motto of the Church: Religion and Fatherland. This devotion is apparent, first of all, in their literary creativity which is pervaded in good part by patriotic themes and subjects. They have expressed this love of Albania – its land and people, its language, customs and traditions – with zeal and artistic skill. It’s a thread that runs through their work from the classical period,

through the National Awakening and down to our time.

We noticed this in the work of Buzuku who wrote his book, Meshari, because under the Ottoman occupation, “there were no religious books in the Albanian language.” It is apparent in the work of Budi and Bardhi and Bogdani. Their writings collectively show an eagerness to preserve the Albanian language and relieve the sufferings of the Albanian people, by calling attention to and denouncing their oppression by the Turks.

Coming closer to our time, we find that P. Zarishi’s work reflects a yearning to rid Albania of the Turkish yoke, and that L. de Martino, the Arbëresh, was active in publicizing the cause of Albania’s independence.

Activity in behalf of Albanian independence and the well-being of the Albanian people marks also the life and work of clergy like Mjeda, Gjeçov, Prenushi and others.

Many of these clerics demonstrated their patriotism not only with the pen, but by taking part in the affairs of the nation and becoming involved in politics, sometimes at the risk of their lives. In a report he issued in 1621, Pjetër Budi noted that some 30,000 Albanians were ready to take up arms against the Turks the moment a European military expedition landed on Albanian shores. Accordingly, he worked tirelessly to secure political and military aid, including men and munitions, from Western powers, such as Spain and dukes in Italy and France for an anti-Turk uprising. Budi is believed to have been drowned by his enemies in the Drin river.67 Pjetër Bogdani, we are told , also lived a difficult life, mostly to evade persecution by Turkish officials. His life was in constant danger because of his political activities aimed at expulsion of the Turks. Indeed, for a time “he had to live in hiding in a cave.” 68 On occasion Catholic prelates did take part in rebellions against the Ottoman occupiers. We have already cited two instances of armed resistance to the Turks by Catholics and their prelates in the section, “Conversions to Islam in Albania”: the first in 1645, and the second in 1649. There were others. Thus, Albanian Catholics of Kelmendi in northern Albania, led by Archbishop Mihill Suma, rose up against the Turks during the Russo-Turkish war of 1737-1739. In 1862, Msgr. Gasper Krasniqi, Abbot of Mirdita, was the chief leader of an uprising that was organized by a group of intellectuals in Shkodër. Other participants in the uprising were Bishop Pal Dodmasej, and writers Zef Jubani and Pashko Vasa.

Jeta Katolike

33

The uprising drew support mainly from Catholic elements in the Highlands and testified to the emergence of a new phase in the Albanian national movement in the 19th Century. In 1877, Msgr. Pjetër (Prenk) Doçi took part in an uprising which erupted in the catholic region of Mirdita. He was arrested by the Turks and exiled to Istanbul, but returned to Albania in 1888. The heavy yoke of the Turks drove even the kind and gentle Fr. Gjeçov to take part in the armed struggle for the freedom of Albania. He took that step on the eve of Albania’s independence, when he joined the uprisings of the Highlanders, alongside rebellion-leader Dedë Gjo Luli and others.

One of the most active figures in Albanian politics among the Catholic clergy was Bishop Luigj Bumçi. In 1919, Bishop Bumçi headed the Albanian delegation to the Paris Peace Conference. We learn that prior to going to Paris, he asked Pope Benedict XV to use the Vatican’s influence among nations to prevent the further partitioning of Albania. He reports that the Pope replied by saying: “Tomorrow I shall meet with ambassadors of several states and… I will do whatever I can to save the two endangered provinces (of Korçë and Gjirokastër).” 69 This is, of course reminiscent of Bishop Noli’s appeal to President Wilson in 1918 to support the cause of Albania in Paris. We may assume that the Pope’s intervention with the ambassadors was of help at the Paris Conference.

It is possible, no doubt, to point to lapses on the issue of patriotism in the lives and works of certain Catholic clerics here and there. Indeed, contemporary critics of the Church, ignoring all else, have not failed to do so.70 It is not the proper function of this study to either condemn or condone such lapses. But we might suggest, as an aid to a better understanding of those lapses, that they be seen in the context of the times, and more importantly perhaps, measured against the life-long activity of the clerics in question, and the whole body of their writings.

When this is done, there can be no question, we believe, of the patriotism of those clerics and their service to the Albanian nation.

An objective reading of the record demonstrates beyond dispute the patriotism of the Albanian Catholic Clergy. It is a record that elicits respect, and not infrequently admiration as well. For centuries, and in the most trying circumstances, they have collectively served God and their fellow-countrymen with exemplary devotion. The benefits to the Albanian nation of their pastoral service, their courage in adversity, and the brilliance

34

Jeta Katolike

of their literary work are impressive. They cannot be lightly ignored or refuted. And this is not merely the view of Catholic believers or Albanians who are sympathetic to the Catholic Church. It is a view that is shared to a considerable extent by the main body of scholars in Communist Albania.

The positive references to the catholic clergy in the standard Albanian texts on history and literature – some of which are cited in this study – are ample evidence of this.

The Catholic Clergy and Education The story of the Catholic Church and its role in Albania education and culture goes back to the early centuries of Christianity, when Latin was the dominant language in the Christian Church of Illyria. The culture of the early Christian era flourished mainly in the churches. In the 13th and 14th centuries, education in Albania was dependent on the Catholic and Orthodox churches, which used Latin and Greek as modes of instruction. The subject matter of instruction was chiefly religious.

In the 16th and 17th Centuries, the Catholic clergy took the initiative in publishing books in Albanian. But their efforts to teach the Albanian language met with Turkish resistance. To evade such interference by the Turks, the “priest-educators were obliged to offer instruction secretly in their own homes or in the homes of their bishops.”71 These priest-educators prepared the teaching materials themselves, whether they were religious works or other texts, such as a dictionary or grammar. This was true of those pioneering figures in the history of Albanian literature as Buzuku, Budi, Bardhi and Bogdani, as well as others. As the encyclopedic work, Kisha dhe historia e saj notes, it was the Church that supported the publication of works by the Albanian Catholic clergy which, in the darkness that descended over the Albanian nation during the Ottoman period, served as a light that testified to the nation’s strength, identity and will to survive.

Early in our century, Albanian scholar, Sami Frashëri, obeserved that the Albanian language “cannot exist without its own alphabet and schools.” Frashëri expressed well what the Catholic clergy in Albania had known and practiced centuries earlier. The beginnings of Albanian education go back to the time when Albanian clerics went to Italy to study at colleges in Rome and the College in Loreto (founded in 1580). This was an

PRILL - QERSHOR 2006

initiative that had both religious and patriotic significance, since it aimed, on the one hand at saving Christianity from Ottoman efforts to Islamicize the Albanian population and, on the other hand, prevent the population from being assimilated into the Ottoman culture.72 The efforts of the clergy in the field of education bore fruit in the year 1632, when the first elementary school in the country was opened in the Krujë region for students preparing for the priesthood. It was followed two years later with the opening of another elementary school in the village of Pdhanë, near the Mat river. A year later, in 1639, Franciscan friars opened a Gymnasium in the village of Blinisht, in the Zadrimë region, where the language of instruction – apparently for the first time – was in the lingua vernacula (“the native tongue”).73 There followed a long gap in the development of Albanian education, until the middle of the last century, when the fervor of nationalism began to sweep the country. This time also, as we have seen, it was the Catholic clergy, the Franciscans and Jesuits who opened in Shkodër the first schools in which Albanian was taught.

These institutions, which included an elementary school (1855), and schools of advanced studies – the Papal College (1859), the Franciscan College Illyricum and Seminary (1861), and the St. Francis Xavier College (1877) – were established under the aegis of the Astro-Hungarian Kultusprotektorat. A singular virtue of those schools, which is another indication of their patriotic character, is that they were open to Albanians of other religious denominations, as well.

Many of the Catholic clerical writers – whose work we have examined in preceding passages – were active also in the field of education. Thus, Fr. Ndue Bytyçi served in Kosovë not only as a priest, but also as a teacher of Albanian in Gjakovë and Pejë.

The Arbëresh missionary, Leonardo de Martino, played a role in organizing the catholic religious education in Northern Albania, and moreover taught at the Troshan Seminary. Father Shtjefën Gjeçov, who had a great affection for the Albanian language, taught it underground to pupils in the parish house of the village of Zym, where he lived.

Two of the foremost writers among the Catholic clergy, Fr. Gjergj Fishta and Ndre Mjeda, took an active interest in education and the Albanian language and alphabet.

Mjeda was a keen student of Albanian, studied local northern dialects in the parishes

where he served, and had contacts with foreign linguists, among them Gustav Meyer, the noted German Albanologist. He was an active member of the Shkodër (Scutari) Literary Commission that was founded by the High Command of the International (Austrian) Corps in 1916. Concerned about the critical question of the Albanian alphabet at the turn of the century, Mjeda founded in 1901 (along with his brother, Lazër Mjeda, Archbishop of Shkodër) the Agimi (The Dawn) Literary Society. The society created its own alphabet for Albanian, based on the principle of one letter for one sound.

Later, Mjeda attended the proceedings of the Congress of Manastir (now Bitol), as the representative of the Agimi Society.

Father Fishta was a co-founder, with Msgr. Pjetër Prenk Doçi, the Abbot of Mirdita, of the Bashkimi (Unity) Literary Society in Shkodër (1899). The society played an important role at the Congress of Manastir in 1908, where the modern Albanian alphabet was adopted. Fishta became an active educator in 1902, when he took over the administration of the Franciscan school that was opened in Shkodër in 1855. In 1913, he founded the distinguished review, Hylli i Dritës (The Star of Light), and edited it intermittently for a long time.

Both Fishta and Mjeda participated in the Manastir Congress as rival representatives of their respective literary societies.

Each one argued for the adoption of the particular alphabet that the two societies had invented independently for the Albanian language. In the end the Alphabet presented by the Bashkimi society won out over that of the Agimi society. But the real winners, of course were the Albanian language and the Albanian people and culture.

The Catholic Church made valuable contributions to the development of Albanian education and culture through the literary work of its clergy, through a network of educational institutions, as well as through a variety of periodicals. Two of those periodicals, Leka, organ of the Jesuits, and Hylli i Dritës, organ of the Franciscans, were most esteemed for their democratic and patriotic orientation. Indeed, one historian has called them the “most notable publications in the 1930s” in Albania. 74 They were popular and influential beyond the limits of the Catholic community in Albania, in large part because they dealt with issues of vital concern to all Albanians.

The Church was active in still another field – social and humanitarian work. True, some critics deny the contributions of the

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

Church in this area, claiming rather that it is a conservative or even feudal institution that obstructs social progress. The Catholic Church, they have argued, like the other denominations in Albania, served to perpetuate backward social customs and traditions. But if we look at the history of the Church, we find that it used its authority and influence to promote beneficent social action, improve the general welfare, and raise the general level of Albanian society.

As a group, the members of the Albanian Catholic hierarchy, including priests, nuns, and seminarians, were intensely involved in the social life of their parishes and communities. This was especially true of the larger parishes, such as those in Shkodër and Tiranë. In Shkodër, the Schola Cantorum gained a reputation for the excellence of the education it provided to its students. In addition, the school had social clubs for young men and women, and published a weekly cultural and religious periodical, Kumbona e së Djelës (The Sunday Bell). Catholic sisters, belonging to such orders as Salesians, Servites, Franciscans, and White Charity, were actively engaged in humanitarian pursuits, doing missionary work in various hospitals, kindergartens, and vocational schools in the country. Their work in the educational and cultural fields, at a time when Albanian women were generally confined to the home, helped to advance the cause of women’s emancipation in Albanian society.

Moreover, the Church did useful work toward the eradication of the vendetta tradition, which for centuries was a blight on the country. Working among the Highlanders, Jesuit and Franciscan missionaries made an impact in this area with their message of fraternal love, Christian charity, reconciliation and harmony. Edith Durham, the British novelist, took note of this while traveling in Albania at the turn of the century, as she indicates in her book, High Albania.75 The Catholic schools were “embryos of cultural emancipation,” as well as “hearths of patriotic movements for the liberation of Albania from the Turkish yoke.” 76 Not a few Albanian patriots, poets and other writers of stature were educated in those schools. In sum, the record of the Albanian Catholic clergy on education and social work is positive and praiseworthy – one of the brightest features in the history of the Catholic Church of Albania.

Mother Teresa and Enver Hoxha It is one of the great ironies of Albanian history that the two best-known Albanians in the world at present stand diametrically opposed on the issue of religion. On the one hand, there is Mother Teresa, symbol of piety and devotion to God, and the most celebrated religious figure in our day. On the other hand, there is Enver Hoxha, leader of Albania, opponent of God and religion, and the foremost atheistic figure in our day. It is rather curious that twentieth century Albania is the land that gave birth to two such radically different personalities. They represent two different visions of life, two different streams of thought, two different goals for the Albanian nation. This is not the place, of course, to engage in a scholarly analysis in order to “explain” the paradoxical phenomenon of Mother Teresa and Enver Hoxha. Let it be said merely that the paradox says something not only about the nature of Albanian society, but about the conditions of our time, the state of the world we live in.

At the same time, it is not quite correct to make a comparison between Mother Teresa and Hoxha. The former is a world figure, “a household word,” a name more famous than the heads of the biggest nations on earth, while Hoxha is but a figure of relatively little influence and stature. Agnes Bojaxhiu – her Albanian or Christening name is Gonxhe (“rosebud”) Bojaxhiu – is the founder and Mother Superior of the Missionaries of Charity, headquartered in India. The “Living Saint” of Calcutta, as some call her, is the recipient of more prizes and honors and awards of the highest order than probably any other human being on earth today. We shall mention here merely two: the Pope John XXIII Peace Prize (1971) and the Nobel Peace Prize (1977).

We are not aware of any comparable prizes awarded to Hoxha in recognition of his services to mankind or the cause of atheism. The world community has generally ignored his message concerning the goods of atheism. Like Mother Teresa and Christians in general, Hoxha has his own views on religion, especially in relation to Albania. And rather than comment on those views here, we shall let him speak for himself, and let the readers themselves interpret or evaluate his words: All religious sects among us were brought to Albania by foreign invaders, and served them and the ruling exploiting classes in the country. Under the robe of religion there lay hidden the fierce law of the foreign

35

invaders and their servants within the country.

In the old order of the bourgeois and the landed gentry, the standard of life in the villages was very low. In the general layout of the old villages, the first thing that came to sight were the churches and the minarets… while the peasant masses lived in huts and one-floor dwellings, where sickness and epidemics wreaked havoc, taking the lives of thousands of people.

The canons of Islam and the (Christian) Church, in unison with the laws of the bourgeoisie, had reduced woman to a piece of merchandise, an object that was bought and sold by the male, and exploited without mercy. She did not dare open her mouth to express a thought or utter a word. 77 Such are the alleged faults of religion that – along with other ideas and factors – caused Enver Hoxha to reject God and embrace atheism. This is essentially an economic and sociological outlook on religion.

It is startlingly different from the teachings of Mother Teresa. To make that difference fully obvious, we present below a few excerpts from her teachings: True Holiness consists in doing God’s will with a smile….Let no one ever come to you without leaving better and happier. Be the living expression of God’s kindness; kindness in your face, kindness in your eyes, kindness in your warm greeting. In the slums we are the light of God’s kindness to the poor.

Let us not be satisfied with just giving money; money is not enough, for money one can get. The poor need our hands to serve them, they need our hearts to love them…. Being unwanted is the greatest disease of all.

It is how much love we put in the doing that makes our offering Something Beautiful for God. 78 We need to find God, and he cannot be found in noise and restlessness. God is the friend of silence. See how nature – trees, flowers, grass – grows in silence; see the stars, the moon and the sun, how they move in silence.

Joy is prayer – Joy is strength – Joy is love – Joy is a net of love by which you can catch souls. God loves a cheerful giver. The best way to show our gratitude to God and the people is to accept everything with joy.

A joyful heart is the inevitable result of a heart burning with love.”

It is evident that though Hoxha and Mother Teresa share the same language, ethnic stock, and national heritage, they live in

36

Jeta Katolike

two different worlds. The practical result of their contrasting belief-systems is seen in their words. Mother Teresa, like the Catholic Church in Albania, has served people in need without regard to their class background or ideology or any other distinction, seeing them as children of God and therefore worthy of her care and affection and devotion.

Not so for Enver Hoxha, the disciple of Marx and Lenin and Stalin. We must assume, to be sure, that Hoxha, too, in his actions has been motivated by good intentions, according to the lights of his Communist ideology. But consider the fruits of his belief system, at least in connection with religion, and in particular the Catholic Church in Albania. Under his leadership, the Albanian government has looked upon the Catholic Church as an enemy, with whom no compromise or reconciliation can be reached. This attitude toward the Church is reminiscent, it will be recalled, of the Ottomans in former times.

Proceeding from this attitude, the government adopted from the start, it appears, a policy aimed at the elimination of the Church, and indeed of the religious establishment as a social institution in Albania.

The regime went on step by step, to enfeeble the Church by reducing its sources of income, property holdings and scope of activities.

Finally, in 1951 the Catholic Church was forced to sever its links with Rome, in order to become a national church with its own statutes which acknowledged its complete subordination to the state. On orders of the Hoxha regime, the Church declared its independence from the Vatican and became an autocephalous Albanian religious institution. But in fact, this was only a formal action without significance. Owing to governmental pressure, the Church had been unable to maintain its ties to the Vatican, for several years prior to 1951.

At the same time the regime emasculated its hierarchy through a series of arrests, imprisonment and execution of Catholic clerics on charges of espionage, sabotage and various anti-state activities. The culmination of the drive against religion came in 1967, when all houses of public worship in the country – a total of 2,169, of which 327 were Catholic – were shut down. Religion was thus abolished in Albania, and the country was declared to be “the first atheist state in the world.” The abolition of religion was sanctioned in 1976 by the new state Constitution which says: “The state recognizes no religion whatever and supports

PRILL - QERSHOR 2006

atheist propaganda for the purpose of inculcating the scientific materialist world outlook in people.” 79 The anti-religion campaign took a particularly heavy toll among Catholic clerics.

According to the figures released by the Vatican in 1983, a total of 137 Catholic clergy perished in Albania between 1945 and 1981, as a result of “persecution by the Communist government in Albania.” The figure includes 8 bishops, 64 diocesan priests, 33 Franciscans, 14 Jesuits, 10 seminarians, and 8 nuns. 80 Yet religion has not perished in Albania. Reports indicate that it continues to live in conditions of illegality. This much is affirmed even by the official press in Albania, which notes from time to time that believers practice their religion in secret, in the privacy of their homes and in other situations. In other words, religion continues to be a living force in Albanian society. * * * The Catholic Church was numerically the smallest of the religious denominations in Albania. Owing, however, to its organization and its educated clergy – to mention but two factors – it has exerted an influence in Albanian society far out of proportion to its size. And it has been a good influence on the Albanian nation. In the words of Sinishta: The Catholic clergy in all phases of Albanian history has openly shown its patriotic feelings and national conscience; it has taught the people not only about faith and God, but also Albanian letters and love of the fatherland. If today there exists an independent territory, internationally recognized as Albania, a great deal of the merit goes to the Catholic Church of Albania and its clergy. 81 The story of the Church itself, as we have tried to show in this study, supports that conclusion, and at the same time serve serves as evidence of its vitality, resilience, strength and endurance.

55 Qemal Xhomo, Dhori Qirjazi (eds.) Antologjia e letërsisë shqipe, (Anthlogy of Albanian Literature) Tiranë, 1972, p. 7.

56 Stuart E. Mann, Albanian Literature, London, 1956, p. 6.

57 Shuteriqi et al. (eds.) , Historia e letërsisë shqipe, I, p. 238.

58 Drita, No. 2 (1980) , p. 12.

59 Shuteriqi et al. (eds.) Historia e letërsisë shqipe, II, p. 230.

60 Fr. Fishta is attacked for acquiescing to the

Italian Fascist occupation of Albania, as well as for his social philosophy, which is labeled conservative and patriarchal. See, Historia e letërsisë shqipe, II, p. 257; Stuart E. Mann, Albanian Literature, p. 72; and Arshi Pipa, Trilogia Albanica, Vol. III, Albanian Literature: Social Perspectives, R. Trofenik, München (1978) , p.

168. N. 7.

61 Sinishta, Fulfilled Promise, p. 196.

62 Shuteriqi et al. (eds.) Historia e letërsisë shqipe, II, pp. 25-26, 35, 36, 256, 350.

63 Pollo and Buda, Historia e Shqipërisë, II, p.

633.

64 Skendi (ed.) , Albania, Praeger, N.Y., 1956, p.

307.

65 Drita, No. 12 (1979) , p. 10.

66 The story of his death is vividly told by Arshi Pipa in Gjon Sinishta’s book , The Fulfilled Promise, pp.

79-87.

67 Pollo and Buda, Historia e Shqipërisë, I, pp.

365-66.

68 Shuteriqi et al. (eds.) Historia e letërsisë shqipe, I, p. 228.

69 Kisha dhe Historia e saj, Vol. 10, Sec. 60.

70 Three chief targets of their attack have been Fr. Fishta, Fr. Anton Harapi (writer, educator, orator) , and Fr. Lazër Shanto (poet and translator). All three are reviled for collaborating with Italian and German Fascist occupiers in Albania during W.W.II. Fishta, in part because of his membership in the Academy of Italy; Harapi for his participation in the four-man High Council of Regency set up by the Germans in 1943 to govern Albania; and Shanto for his sympathetic attitude toward the Italian occupation. See, respectively, A Pipa, Trilogia Albanica, Vol. III, p. 168, n. 7; S. Skendi, Albania, p. 97; Gjon Sinishta, Fulfilled Promise, p.

196.

71 Pollo and Buda, Historia e Shqipërisë, I, p.

376.

72 Ibid., p. 375.

73 Ibid., p. 376.

74 Skendi, Albania, p. 126.

75 E. Durham, High Albania, London, 1909, pp.

84-90.

76 Sinishta, Fulfilled Promise, p. 35.

77 Hulusi Hako, Akuzojmë fenë (We accuse religion), Tiranë, 1968, pp. 23, 59, 94.

78 A Gift for God, a collection of the teachings of Mother Teresa of Calcutta, Harper & Row, N.Y. (1975), pp. 39, 47, 54, 67, 76, 86.

79 Constitution of the People’s Socialist Republic of Albania, Tiranë, 1977, p. 20.

80 See, Gjon Sinishta, Fulfilled Promise, (1976); The Albanian Catholic Bulletin, Santa Clara, Ca., Vols. I (1980), II (1981), III (1982), IV (1983); and Bernard Tönnes, “Religious Persecution in Albania,” in Religion in Communist Lands, Vol. 10, No. 3 (Winter, 1982) , pp. 242-255.

81 Sinishta, Fulfilled Promise, p. 37.

PRILL - QERSHOR 2006

(vijon nga faqja 25) I pëlqen thënia e Rusoit ndaj e citon besnikërisht: “Ndërgjegja asht zani i shpirtit e veset zani i mishit”.

Disa fjali të tij te kapitulli “Ndërgjegja kombëtare” tingëllojnë si aforizma. “Po s’pat populli ndërgjegje kombëtare të vërtetë, asnjë mjet s’mjafton të ndalen shpërdorimet”. Dhe më tej. “Me e dashtë atdheun s’do me thanë me dëshirue zyra t’nalta o me kryesue ndonji parti, duke lënë pasdore të mirën e popullit”.

Me interes janë mendimet që shfaq për kritikën. “Që të jetë e pagjymtë, lipset të jetë: 1. e saktë, 2. e plotë, me fakte

Vdiq në moshën 96-vjeçare në Australi PRENA NREKË KOÇAJ (e lindur Markiq) Të piklluarit: djemt Pashku dhe Leka, vajza Liza, dhandrri Zefi, të rejat Manda dhe Marija, nipat Vinko, Jadranko, Andrija, Vlado dhe Leonardo, nuset e nipave ëlza, Sonja, Senka, Suzi dher Jozefina, stërnipat dhe mbarë farefisët Koçaj, Zadrima dhe Markiq.

In Loving Memory of PRENA KOÇAJ Born in Kllezna, Ulqin, Montenegro 5-3-1910 Died in Melburne, Australia 15-5-2006 Rest in Peace Ki mëshirë, o Zot, për sherbëtorin tënd, Prena, të cilën e thirre të vijë te Ti. Sikur këtu mbi tokë e ka bashkue feja e vërtetë me turmat e besimtarëve, poashtu në qiell ta shoqnojë mëshira e jote me Koret Engjullore! Pushoftë në Paqë!

We prayed to you, o Lord, for her prolonged days on earth and now that you have given her eternal rest her sudden death has left an emptiness in our hearts.

May she rest in Peace.

The family of Prena Kocaj sincerely thank you for kind expressions of sympathy during their sad bereavement.

Jeta Katolike

37

e argumente, 3. e dalluar, e nyjëzuar duke dalluar thelbin nda dukja. Ai pyet: Kush i druhet kritikës? Dhe përgjigjen e jep vetë. Ai që e ka mizën nën kësulë, ai që jeton për së mbrapshti, ai që nuk kryen detyrën e vet, ai që mendohet t’i bajë varrin shoqit, ai që don të punojë në terr, ai që ka frikë mos i dalin hajnitë sheshit. Dhe përfundon se kritika duhet të jetë inkurajuese e kurrsesi kamzhik.

Gazetarët e rinj i këshillon urtësisht: “Në daç të jesh syri i kombit, mos e tradhto këtë zyrë, pra misionin tënd.

Ndërgjegja Profesionale – thekson ai – zhbihet, i del fara, zvirdhet, çrrënjoset nga lakmia për të fituar sa më shumë, sa më shpejt, ose pa punuar” dukuri të cilat i kemi parë gjatë viteve të tranzicionit në Shqipëri.

Te eseja “Të Drejtat e Metafizikës” ai sjell citatin e Aristotelit. “Kur mendja sodit një gjë më të lartë se vetvetja, lartësohet, por kur sodit një gjë më të ulët, përulet”.

Kësisoj shpjegohet prishja e normave morale tradicionale shqiptare gjatë diktaturës, ngase kudo shihej zvetënim, përdhosje, hipokrizi. “Shpartallimi lëndor thekson ai, sjell detyrimisht falimentimin shpirtëror” ndaj bën thirrje që të kihet kujdes mbi njeriun dhe nevojat e tij.

Themeli i shoqërisë njerëzore mbështetet në familje, prandaj ai e çmon familjen shqiptare që ruan traditat e lashta, prandaj i sheh martesat në moshë të re si roje morali.

Te eseja NANA ai thekson se ajo më tepër se kurrkush është shembulli, modeli që rri para fëmijës të fëmijës, të cilën ata e kundrojnë dhe e imitojnë vetvetiu. Disa rreshta plot frymëzim për nënën, tingëllojnë si prozë poetike.

“Nanë shqyptare e me moral të shndoshtë... ti je dashtnija ma e bukura qi ka dalë prej zemrës s’Atij që asht krejt dashtni”.

Te studimi “GJERGJ KASTRIOTI,” autori thekson se arkivat tona u bënë stalla për kuajt e Anadollit dhe arkivat e huaja kanë letrat e shkruara prej sekretarëve të tij. Forcën e Skenderbeut ai e sheh në radhë të parë si forcë shpirtërore. “Dashuria për vendin dhe popullin, zotësia për të ngritur moralin, drejtësia, urtia, besimi në dorë të Zotit, trimëria e mbi të gjitha shpirti i flijimit, këto e bëjnë Gjergj Kastriotin dje sot e përgjithmonë idealin e atdhetarit shqiptar, e kohën e tij epopenë ma të shkëlqyeshme që ka pasë ky komb”.

Ai pohon se Skenderbeu nuk u përpoq për një shtet të centralizuar, se nuk pushtoi krahinat e zotërve të tjerë, se nuk merrte asgjë nga plaçka e zënë në luftë, se nuk preku grua të huaj dhe as ushtarët e tij nuk i lejoi dhe se historia e tij duhej parë me rrethanat historike të kohës.

Këto janë vetëm një pjesë e vogël e mendimeve të krehura nga vepra At Giuseppe (Zef) Valentini. U shprehim mirënjohje Zz. Prof. Ksenofon Krisafi, Ndriçim Kulla e Dritan Thomollari që mblodhën, sistemuan dhe botuan PUBLICISIKËN e tij dhe STUDIME DHE TEKSTE, punë e vyer për rilevimin e trashëgimisë sonë të pasur kulturore e shkencore, që shpresojmë të pasohet edhe me botime të tjera.

38

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

PAGËZIME

ARTONETA BUJAJ Prindër: Arton & Nataline Bujaj Kumbar: Vladimir Volaj LUCIUS NIKOLAS CAMAJ Prindër: Nikola & Maria Camaj Kumbarë: Peter & Shaqe Lulgjuraj LEOTINA OASHKE KOMANI Prindër: Hile & Lushe Komani Kumbarë: Nue & Kristina Maksuti EMMA VALENTINA MARKU Prindër: Mehill & Valentina Marku Kumbarë: Gjoke &* Laide Deckaj LORENZO NOKA Prindër: Luan & Esmeralda Noka Kumbarë: Mark & Vera Vukaj PAUL BRIAN SMAJLAJ Prindër: Simon & Fitore Smajlaj Kumbarë: Gjon & Vera Vulaj GABRIELLA PAPAJ Prindër: Viktor & Katrina Papaj Kumbarë: Kola & Kristina Djelosevic LUKAS ARDIAN PERLLESHI Prindër: Arben & Megan Perlleshi Kumbarë: Mikel & Christine Matici ISABELLA PLLUMBI Prindër: David & Katrina Pllumbi Kumbarë: Pavlin & Vera Lumaj JACK AHMATAJ Prindër: Nest & Miranda Ahmataj Kumbarë: Ervis & Rita Drini ISABELLA BORI Prindër: Ferdi & Aurela Bori Kumbarë: Arben & Regina Gjeka AMANDA BUJAJ Prindër: Mark & Ardiana Bujaj Kumbarë: David & Gielina Tinaj LAURA LAZRI Prindër: Gege & Kozeta Lazri Kumbarë: Jake & Luce Haxhari DANIEL PIROLI Prindër: Gentijan & Marijana Piroli Kumbarë: fred & Ana Piroli

MARIO ULJIC Prindër: Ulja & Marija Uljic Kumbarë: Ljuigj Camaj & Drane Ulaj

KRISTIAN PALKOLA Prindër: Nino & Mira Palkola Kumbarë: Simon & Rudina Gjonaj

PETER NICK VUKTILAJ Prindër: Nick & Albina Vuktilaj Kumbarë: Cesk & Valdete Bujaj

LUCAS JAMES PERGJINI Prindër: Edward & Yvonne Pergjini Kumbarë: Frederik & Vesna Pergjini

MYA ROSE CURANOVIC Prindër: Viktor & Anna Curanovic Kumbarë: Nikoll & Dila Grishaj

MACELIN BUJA, JR. Prindër: Marash & Mirela Buja Kumbarë: Martin & Drita Pellumbi

KRYSTAL FILA BERISHA Prindër: Lum & Gjina Berisha Kumbarë: Gjergj & Maruka Gojcaj

NICHOLAS NICAJ Prindër: Nua & Zine Nicaj Kumbarë: Vasel & Ana Balbona

NIKOLETA BERISHA Prindër: Henrik & Josephine Berisha Kumbarë: Marjan & Gjyste Kolnrekaj

MICHAEL RRUKAJ Prindër: Gjelosh & Kristina Rrukaj Kumbarë: Mark & Diella Vulaj

KEVIN NDOU Prindër: Dede & Valeria Ndou Kumbarë: Aleks Keci & Valentina Ndou

VICTORIA SMAJLAJ Prindër: Gjergj & Josefina Smajlaj Kumbarë: Gjelosh & Dusha Bojaj

MARTIN NDOU Prindër: Dede & Valeria Ndou Kumbarë: Aleks Keci & Valentina Ndou

ILIRIANA BUCAJ Prindër: Eduard & Dana Bucaj Kumbarë: Leka & Teuta Bucaj

DIANA PLLUMAJ Prindër: Prele & Linda Pllumaj Kumbarë: Paul & Mira Lumaj

JORDAN NIKOLAS CUROVIC Prindër: Djordje & Drita Curovic Kumbarë: Nikolla Curovic & Maria Shkreli

JULIAN PAUL AHMETAJ Prindër: Muhamet & Ardita Ahmetaj Kumbarë: Gjergj & Lushe Gojani

ANNA GJINI Prindër: Zef & Jetmira Gjini Kumbarë: Franc & Vitore Gjoni

MATTHEW DEDVUKAJ Prindër: Pjeter & Lendita Dedvukaj Kumbarë: Victor & Tereza Ivezaj

ALEXANDRA HANA GJOKAJ Prindër: George & Natalie Gjokaj Kumbarë: Tony Gjokaj & Sandrina Rich

DOLORES ISABELLA LUKIC Prindër: Andrija & Deirdre Lukic Kumbarë: Frankie & Cathrine Lukic

CHRISTOPHER LULAJ Prindër: Paul & Lena Lulaj Kumbarë: Ivo & Linda Zadrima

ELVIS FIRZA Prindër: Gjon & Klodiana Firza Kumbarë: Paul & Vera Gjonaj

DILIN LULGJURAJ Prindër: Robert & Mariana Lulgjuraj Kumbar: Pashko Gjelaj

ALEXANDER GECAJ Prindër: Arben & Teuta Gecaj Kumbarë: Sandro & Antoneta Makaj

ALFRED MARINI Prindër: Sandro & Nora Marini Kumbarë: Anton & Ana Markola

APOLLONIA FLORA LULGJURAJ Prindër: Frank & Diana Lulgjuraj Kumbarë: Anton & Maryann Lulgjuraj

LAURENA NARKAJ Prindër: Arben & Drita Narkaj Kumbarë: Arben & Hana Marku

DIANA SALJANIN Prindër: Gjon & Andurela Saljanin Kumbarë: Gjekot & Lilly Nikci

ISABELLA TERESA PERGJONI Prindër: Nikolle & Pashke Pergjoni Kumbarë: Anton & Jozefina Berisha

JOHN M ICHAEL SHALA Prindër: Nikola & Drita Shala Kumbarë: Zef & Viktoria Shala

LAURA RRAPI Prindër: Ton & Berlinda Rrapi Kumbarë: Pren & File Gjidoda

CHRISTINA MILICA VUKEL Prindër: Nike & Valerie Vukel Kumbarë: Preka & Viktoria Gjelaj

Jeta Katolike

PRILL - QERSHOR 2006

Kurorëzime

39

In Memoriam Nikolla Kalaj, 79-vjeç Vdiq më7 Prill 2006 U varros nëvarrezat “Saint Raymond's" nëNew York

Gentian Piroli me Marjana Perdoda më 17 Prill 2006

Viktor Djokic me Liljana Ivezaj 3 Qershor 2006

Nikola Lukolic me Vesna Junkovic 21 Prill 2006

Visar Lulgjuraj me Kristina Lekocevic 3 Qershor 2006

Joseph Anthony Niglio me Kristina Dushaj 22 Prill 2006

Nesti Syku me Josilda Mirashi 4 Qershor 2006

Arben Ulaj me Elona Linadi 22 Prill 2006 Marjan Berishaj me Rita Rroku 23 Prill 2006 Mondi Frangaj me Bernardina Radi 23 Prill 2006 Tome Hutaj me Lizabete Kinaj 30 Prill 2006 Gjin Lufaj me Aldiana Hurla Më 6 Maj 2006

Kola Lulgjuraj me Nikoleta Curanovic Më 10 Qershor 2006 Viktor Smajlaj me Gentiana Marashi 10 Qershor 2006 Tom Shkreli me Joana Parubi 11 Qershor 2006 Julian Toska me Silva Bryli 17 Qershor 2006 Agostin Vukaj me Linda Dedvukaj 17 Qershor 2006

Robert Tomaj me Monica Lukolic Më 7 Maj 2006

Nikoll Tomë Mrijaj me Valbona Dedvukaj 24 Qershor 2006

Besnik Ujkaj me Kristina Perkovic 13 Maj 2006

Aleks Lulaj me Lizzi Kolovic 24 Qershor 2006

Peter Andrew Philip me Fanda Shkreli 27 Maj 2006

Lorenc Jana me Luljeta Fati 24 Qershor 2006

Leke Pllumbaj me Ardiana Shtogaj 3 Qershor 2006

Anto Markovic me Mrjana Gega 26 Qershor 2006

Lena Paljovic, 51-vjeç Vdiq më10 Prill 2006 U varros nëvarrezat “Gate of Heaven” nëNew York Toma Rukaj, 71-vjeç Vdiq më14 Prill 2006 U varros nëvarrezat “Gate of Heaven” nëNew York File Gjelaj, 57-vjeç Vdiq më26 Prill 2006 U varros nëvarrezat “Gate of Heaven” nëNew York Gjyste Curanaj, 85-vjeç Vdiq më27 Prill 2006 U varros nëvarrezat “Gate of Heaven” nëNew York Luigj Vidhja, 78-vjeç Vdiq më25 Prill 2006 U varros nëvendlindje Martin Llesh Curanaj, 27-vjeç Vdiq më2 Dhjetor 2005 U varros nëvarrezat “Gate of Heaven” nëNew York Gjergj Camaj, 53-vjeç Vdiq më4 Qershor 2006 U varros nëvarrezat “Gate of Heaven” nëNew York

~

~

~

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

10 vjet me profesionalizëm i shërbejmë komunitetit tonë!

Mbi 2000 lloj ftesash për dasma dhe gëzimet tuaja familjare!

Tel. 718-584-1620 Fax. 718-584-1228 2322 Arthur Avenue, Suite 9&10, Bronx, NY 10458

The ALBANIAN AMERICAN CIVIC LEAGUE is committed to working for Albanian rights in the Balkans and throughout the world.

HON. JOSEPH J. DIOGUARDI President

SHIRLEY CLOYES DIOGUARDI Balkan Affairs Adviser

ALBANIAN AMERICAN CIVIC LEAGUE LIGA QYTETARE SHQIPTARO AMERIKANE P.O. Box 70, Ossining, New York 10562 Tel.: (914) 762-5530 Fax: (914) 762-5102 www.aacl.com • e-mail: jjd@aacl.com