JK # 22 (2001)

Botohet në New York. Viti 6 Nr # 22 Çmimi $3.00

Botues: Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” - New York

Ndërsa po i bekonte, u nda prej tyre dhe u ngrit në qiell (Lk. 24:51)

Jeta Katt olike

2

PRILL - QERSHOR 2001

Unë jam hardhia dhe ju jeni shermendet – thotë Krishti Dom Pjetër Popaj --------------------------------------------------(faqe3)

Easter Vigil Homily Pope John Paul II:------------------------------(faqe 4-5)

(Andreas Herman Hunnaeus)

Pas ringjalljes së tij Jezusi i bekoi dishepujt e vet të mbledhur rreth tij në Malin e Ullinjëve.

“E, ndërsa po i bekonte,u nda prej tyre dhe u ngrit në qiell”.(Lk. 24:51)

MARK K. SHKRELI ---------------------------------------------------(faqe 23)

ARQIPESHKVI PAL ENGJËLLI

Papa Gjon Pali II: Predikimi i Vigjiljes së Pashkëve ---------------------------------------------------(faqe 4-5)

HUMANIST I SHQUAR SHQIPTAR DHE BASHKËPUNËTOR I AFËRT I SKËNDERBEUT DR. MIKEL PRENDUSHI ---------------------------------------------------(faqe 27)

ME SHEMBULLIN E JEZU KRISHTIT TA DUAM NJËRITJETRIN, KOMBIN E ATDHEUN

Poeti, etnografi, folkloristi, muzikanti, linguisti At Bernadin Palaj

Prof. Engjëll Koliqi ----------------------(faqe 6)

Kopertina: Të ngriturit në qiell

Mrrekullitë Eukaristike “Ky Është Korpi Im”

Urbi et Orbi Message Mesazhi Urbi et Orbi Papa Gjon Pali II ---------------------(faqe 7)

---------------------------------------------------(faqe 31)

EDITH DURHAM ‘Queen of the Mountains’ GILL TRETHOWAN

Festa e Zojës së Shkodrës: DITË E MADHE PËR FAMULLINË TONË ---------------------------------------------------(faqe 9)

---------------------------------------------------(faqe 33)

From Illyria to Albania ---------------------------------------------------(faqe 35)

Simposiumi, i mbajtur në Tuz, me rastin e 90 vjetorit të Kryengritjes së Malësisë së Madhe

PROMOVIM I RALLË I LIBRIT NË MJEDISET E ARKIVIT TË SHETETIT DOM NIKË UKGJINI ---------------------------------------------------(faqe 16)

Referues: Dom Nikë Ukgjini ---------------------------------------------------(faqe 13)

Zgjedhet Këshilli i Ri ---------------------------------------------------(faqe 16)

Kujtimet e Ankthshme të “Krimeve të Kuqe” ---------------------------------------------------(faqe 37)

Gjendet një tempull ilir kushtuar Afërditës ---------------------------------------------------(faqe 18)

Drejtor i përgjithshëm:

Dom Pjetër A. Popaj

Kryeredaktor:

Mark K. Shkreli

SHOQNIA SHQIPTARE KATOLIKE NË MELBOURNE ALBANIAN CATHOLIC SOCIETY IN MELBOURNE ---------------------------------------------------(faqe 19)

Redaktor i anglishtes:

Simon Vukel

Reklamat:

Prenk Curanaj Rosa Smajlaj

Marriage Is a Sacrament Elevated by Christ to That Level

Poezi ---------------------------------------------------(faqe 39)

Një popull si i yni nuk do të vdesë kurrë (Elena Gjika) ------------------------------------------------(faqe 40)

DEACON MARASH M. SHKRELI ---------------------------------------------------(faqe 20)

Demografi ------------------------------------------------(faqe 41-42)

Redaktor teknik:

Ismer Mjeku

Shëlbuemi - Ngritja në qiell

Abonohuni në Jeta Katolike

---------------------------------------------------(faqe 22) KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Prenk Curanaj • Luigj Çekaj Linda Gojçaj • Tonin Mirakaj • Mark Shkreli Martin Smajlaj • Rosa Smajlaj • Lekë Vataj Palokë Vulaj Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohën redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Boton: Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”

Abonimi për 1 vit në SHBA .......................$16 Abonimi jashtë SHBA-ve ...........................$30

Adresa e plotë: Our Lady of Shkodra

www.AlbChurch.com

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

E-Mail: ShkreliM@aol.com

Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Unë jam hardhia, ju jeni shermendet – thotë Krishti

Një herë Papa Gjoni XXIII kishte një shok për vizitë i cili e pyeti, “Sa njerëz punojnë në Vatikan”. Papa i pergjigji, “O, pak a shumë gjysma”.

Zoti, At, është i interesuar për të njëjtën pyetje? Përmes shëmb u l l t y r ë s s ë h a rd h i s ë d h e shermnedit, Krishti jep përgjigjen.

Shëmbulltyra në fjalë përshkruan Kishën. Në Kishë ne bashkohemi me Krishtin e ringjallur aq shumë sa që ne marrim Shpirtin Shenjt, Shpirtin e Krishtit.

Kjo do të thotë se Krishti është i lidhur me secilin prej nesh, me jetën tonë, në mënyrë intime, personale.

Nga predikimi që Krishti u bëri apostujve të Enjtën e Madhe, pika kryesore ishte që feja jonë duhet ta përfshijë edhe jetën — jetën e pasosur, e kjo jetë mund të gjendet vetëm në Krishtin, si shkruan Shën Pali, “Mihi vivere Christus est”, që domethenë “Për mua jeta është Krishti”.

“Unë jam hardhia, ju jeni shermendet”, thotë Krishti. Çdo shermend varet krejtësisht nga hardhia duke qenë se tërë jetën e ka prej saj, ashtu sikurse që ne jemi të lidhur me Krishtin.

Të jetojosh në Krishtin do të thotë të jesh krejtësisht i drejtuar nga shpirti i tij, nga Shpirti Shenjt, të jetosh sikur kanë jetuar apostujtë e parë që nga Dita e Rrëshajve, kur Shpirti Shenjt zbriti mbi ata.

Kjo lidhje e gjallë mes neve me Krishtin na tregon se Ai është shkaku i të gjitha hireve dhe bekimeve në jetën tonë me Zotin.

Krishti nuk është shembull i përsosmërisë për të cilën përpiqet

artisti ose poeti. Ai është realitet mbi të cilin Zoti e mbështet sijen tonë në të. Kur, përmes kungimit, marrim denjësisht Krishtin në zemër, në të vërtetë ne marrim parrizin në zemër.

Pra shihet se Krishti, njeri e

DOM PJETER POPAJ Zot, është ndërmjetës mes nesh dhe Zotit. Në te pushon shkalla e Jakobit, mes qiellit dhe tokës.

Shën Augustini thotë se Krishti Njeri është hardhia e vërtetë, ndërsa Krishti Zot është vreshtari që kujdeset për hardhinë. Në atë mënyrë Ai kujdeset edhe për çdonjërin nga ne për të na drejtuar kah jeta e pasosur.

Ne, si shermendë të hardhisë së vërtetë, përbëjmë Korpin Mistik të Krishtit, që është Kisha shenjte, nëpër të cilën ne jemi të siguruar me shtatë shenjat plotë hire të cilët na mbajnë të gjallë dhe të lidhur me Krishtin dhe me njëri tjetrin, e që janë shtatë sakramentet.

Gjithmonë kur marrim një nga këto sakramente, ne forcohemi edhe më në fe dhe dashuri ndaj Krishtit dhe ndaj të afërmit tonë.

Kjo vërtetohet posaçërisht në sakramentin e lterit, në Euharistinë Shenjte, përmes së cilës ne bashkohemi me Krishtin duke marrë Mishin dhe Gjakun e Tij.

3

Tani metet pyetja për ne: a jemi ne të deshirshëm për të marrë Krishtin në zemër aq sa është Krishti i deshirshëm të vijë tek ne?

Një prift Protestant, që ishte i burgosur nga komunistët, shkruan se qartë mund të dallohen të krishterët e vërtetë nga të pavërtetët. Kur i jep të krishterit të vërtetë Ungjillin, duket se po i çelet zamra nga gëzimi. Unë do të shtoja se çdo Katolikut duhet t’i çelen sytë dhe zemra kur është duke marrë kungimin që i jep Kisha.

Vëllezër e motra, Krishti nuk prêt mrrekulli nga ne, por don që ne t’i kryejmë detyrat tona si anëtarë të Kishës së Tij, duke u kujdesuar për të tjerët të cilët kanë nevojë për ndihmën tonë. Hardhia pa shermenin nuk mund të zgjerohet apo të rritet. Në bazë të shermendëve hardhia ka për tu çmuar. Nuk është e lehtë për të qenë i krishterë, sepse i krishteri duhet ta bejë sikur Krishti, duhet ta pranojë kryqin me të gjitha dhëmbjet dhe tundimet. Ne, të krishterët, të dëgjojmë të tjerët më shumë sesa vetëvetën. Ne vdesim çdo ditë nga pakë për t’i bë vend jetës së ringjalljes. Më në fund, megjithse trupi vdes, ky eshtë gëzim për ne sepse vdekja i jep fund mëkatit, mundimit dhe tundimit. Këta do të thotë vdekje prej vetës dhe ngjallje në Krishtin.

Krishti ka vdekur për të na dhenë jetën, jo vetëm pakë por krejtësisht dh për këtë arsye ne i themi “Të lëvdojmë o Krisht në mesin e popullit tënd”.

4

Jeta Katt olike

Pope John Paul II:

Easter Vigil Homily April 14, 2001 1. “Why do you seek the living among the dead? He is not here, but has risen” (Lk 24:5).

These words of the two men dressed “in dazzling apparel” rekindle the hope of the women who had rushed to the tomb at the break of dawn. They had experienced the tragic events culminating in Christ’s crucifixion on Calvary; they had felt the sadness and the confusion. In the hour of trial, however, they had not abandoned their Lord.

They go secretly to the place where Jesus was buried in order to see him again and embrace him one last time. They are moved by love, that same love that led them to follow him through the byways of Galilee and Judea, all the way to Calvary.

What blessed women! They did not yet know that this was the dawn of the most important day of history. They could not have known that they, they themselves, would be the first witnesses of Jesus’ Resurrection.

2. “They found the stone rolled away from the tomb” (Lk 24:2).

So narrates the evangelist Luke, adding that, “when they went in they did not find the body of the Lord Jesus” (cf.

24:3). In one brief moment, everything changes. Jesus “is not here, but has risen”. This announcement, which changed the sadness of these pious women into joy, reechoes with changeless eloquence throughout the Church in the celebration of this Easter Vigil.

A singular Vigil of a singular night. A Vigil, the mother of all vigils, during which the whole Church waits at the tomb of the Messiah, sacrificed on the Cross. The Church waits and prays, listening again to the Scriptures that retrace the whole of salvation history.

But on this night, it is not darkness that dominates but the blinding brightness of a sudden light that breaks through with the starling news of the Lord’s Resurrection.

Our waiting and our prayer then become a song of joy: “Exultet iam angelica turba caelorum . . . Exult, O chorus of Angels!”

The perspective of history is completely turned around: death gives way to life, a life that dies no more. In the Preface we shall shortly sing that Christ “by dying destroyed our death, by rising restored our life”. This is the

PRILL - QERSHOR 2001

Papa Gjon Pali II: Predikimi i Vigjiljes së Pashkëve April 14, 2001 1. “Përse e kërkoni të gjallin mes të vdekurve? Ai nuk është këtu, është ngjallë” (Lk 24:5).

Këto fjalë të dy burrave të veshur me “rroba të shkëlqyera” e rindezin shpresën e grave që kanë vajtur tek varri herët në agimin e ditës. Ato i kanë përjetuar ngjarjet tragjike të cilat arrijnë kulmin me kryqzimin e Krishtit në Kalvar, dhe e kanë ndie trishtimin dhe pështjellimin. Por, në çastin e tundimit, ato nuk e kanë braktisur Zotin e vet.

Fshehurazi, ato shkuan tek vendi ku e kanë varrosur Jezusin, për ta parë dhe përqafuar për herën e fundit. Ato janë të shtyra nga dashuria, e njëjta dashuri që i shtyri ato ta ndiqnin atë nëpër rrugët e Galilesë dhe Judesë, deri në Kalvar.

Sa gra të bekuara! Ato ende nuk e dinin se ky ishte agimi i ditës më të rëndësishme në histori. Ato nuk mund ta kenë ditur se ato, ato vetë, do jenë dëshmitaret e para të Ringjalljes së Jezusit.

2. “Ato e gjeten gurin të rrokullisur nga varri” (Lk 24:2).

Ashtu shkruan Luka ungjilltar, dhe vazhdon, “kur kanë hyrë mbrenda ato nuk e gjeten trupin e Krishtit Zot” (cf. 24:3). Në një moment të shkurtër, çdo gjë ndryshon.

Jezusi “nuk është këtu, por është ringjallë”. Ky lajmërim, i cili e ndërron trishtimin e këtyre grave të devotshme në gëzim, ri-tingëllon me elokuencë të pandryshuar anë e mbanë Kishës gjatë festimit të kësaj Vigjilie të Pashkëve.

Vigjilie e vetme e një nate të vetme. Vigjilie, nënë e të gjitha vigjilieve, gjatë të cilës e tërë Kisha pret te varri i Mesisë së flijuar në Kryq. Kisha pret dhe lutet, duke dëgjuar përsëri Shkrimet të cilat rikthehen tek e tërë historia e shëlbimit.

Por këtë natë, nuk është terri ai që mbizotëron, por është një ndriçim verbues i një drite të befasueshme që shpërthen me lajmin tronditës për Ringjalljen e Zotit. Pritja dhe lutja e jonë atëherë bëhën një këngë e gëzueshme: “ Exultet iam angelica turba caelorum . . . Gëzohuni, O turma ëngjëllore”!

Perspektiva e historisë është plotsisht e ndërruar: vdekja i lëshon rrugën jetës, një jete që nuk vdes më kurrë. Në Hyrje për së shpejti do e këndojmë se Krishti “duke vdekur dërrmoi vdekjen tonë, duke u ringjallur ktheu jetën tonë”.

Kjo është e vërteta që ne shpallim me fjalët tona dhe, mbi të gjitha, me jetët tona. Ai, për të cilin gratë menduan se ishte i vdekur, është gjallë. Përvoja e tyre bëhet përvoja jonë.

PRILL - QERSHOR 2001

truth that we proclaim with our words, but above all with our lives. He whom the women thought was dead is alive.

Their experience becomes our experience.

3. O Vigil imbued with hope, you fully express the meaning of the mystery! O Vigil rich in symbolism, you disclose the very heart of our Christian existence! On this night, everything is marvellously summed up in one name, the name of the Risen Christ.

O Christ, how can we fail to thank you for the ineffable gift which, on this night, you lavish upon us? The mystery of your Death and Resurrection descends into the baptismal waters that receive the old, carnal man and make him pure with divine youthfulness itself.

Into the mystery of your Death and Resurrection we shall shortly be immersed, renewing our baptismal promises; in a special way, the six catechumens will be immersed in this mystery as they receive Baptism, Confirmation and the Eucharist.

4. Dear Brother and Sister Catechumens, I greet you with all the warmth of my heart, and in the name of the Church gathered here I welcome you with brotherly affection. You come form different nations: Japan, Italy, China, Albania, the United States of America and Peru.

Your presence here in Saint Peter’s Square is indicative of the variety of cultures and peoples who have opened their hearts to the Gospel. On this night death gives way to life for you too, as for all the baptized. Sin is erased and a new life begins. Persevere to the end in fidelity and love. And do not be afraid when difficulties arise, for “Christ being raised from the dead will never die again; death no longer has dominion over him” (Rom 6:9).

5. Yes, dear Brothers and Sisters, Jesus lives and we live in him. For ever. This is the gift of this night, which has definitively revealed to the world the power of Christ, Son of the Virgin Mary, whom he gave to us as Mother at the foot of the Cross.

This Vigil makes us part of a day that knows no end.

The day of Christ’s Passover, which for humanity is the beginning of a renewed springtime of hope.

“Haec dies quam fecit Dominus: exsultemus et laetamur in ea - This is the day that the Lord has made: let us rejoice in it and be glad”. Alleluia! ■

Jeta Katt olike

5

3. O Vigjilie e mbushur me shpresë, ti plotësisht e shprehë domethënien e misterit! O Vigjilie e pasur me simbolizëm, ti e zbulon thelbin e përvojës tonë të krishter. Në këtë natë, çdo gjë në mënyrë të mrrekullueshme është përmbledhur në një emër të vetëm, në emër të Krishtit të Ringjallur.

O Krisht, si mundemi mos të falënderojmë për dhuratën e papërshkrueshme që, në këtë natë, bujarisht na e jep? Misteri i Vdekjes dhe Ringjalljes tënde zbret në ujërat e pagëzimit që e marrin njeriun e vjetër trupor dhe e bëjnë atë të pastër përmes vetë rinisë hyjnore.

Së shpejti ne do të zhytemi në misterin e Vdekjes dhe Ringjalljes tënde, duke përtërirë premtinet e pagëzimit; e në mënyrë të veçantë, të gjashtë katekumenët do të zhyten në këtë mister duke marrë Pagëzimin, Krezmimin dhe Kungimin.

4. I dashur Vëlla dhe Motër Katekumenë, ju përshëndes me gjithë ngrohtësinë e zemrës sime dhe në emër të Kishës, të mbledhur këtu, ju mirëpres me dashurinë vëllazërore. Ju vini këtu nga shtete të ndryshme: Japonia, Italia, Kina, Shqipëria, Shtetet e Bshkuara të Amerikës dhe Peru.

Prania e juaj këtu në Sheshin e Shën Pjetrit tregon për shumëllojshmërinë e kulturave dhe kombeve që ia kanë hapur zemrat e tyre Ungjillit. Në këtë natë vdekja ia lëshon rrugën jetës edhe tek ju, sikur tek të gjithë ata që janë të pagëzuar. Mëkati është shlyer dje, jeta e re fillon. Ngulmoni der në fund në besnikëri dhe dashuri. Dhe mos keni frikë kur të paraqiten vështirsitë, sepse “Krishti i ringjallur prej së vdekurit nuk do të vdesë më kurrë, vdekja s’ka më sundim mbi të” (Rom. 6:9).

5. Po, të dashur Vëllazër dhe motra, Jezusi jeton dhe ne jetojmë në të. Përgjithmonë. Kjo është dhurata e kësaj nate, e cila përfundimisht ia zbuloi botës Fuqinë e Krishtit, Birit të Virgjërës Mari, të cilën na e la ne si Nënë, në buzë të Kryqit.

Kjo Vigjilie na bën neve pjesëtarë të një dite që nuk ka mbarim. Ditës të Pashkës së Krishtit, e cila për njerëzimin është fillimi i një pranvere të përtëritur të shpresës.

“Haec dies quam fecit Dominus: exsultemus et laetamur in ea – Kjo është dita që e bëri Zoti: le të gëzohemi në të dhe të kënaqemi.” Alleluia. ■

6

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

NË VIGJILIE TË PASHKËVE:

ME SHEMBULLIN E JEZU KRISHTIT TA DUAM NJËRI-TJETRIN, KOMBIN E ATDHEUN Romë, 13 prill 2001

J

emi në vigjilie të Pashkëve, kremte kjo e “popullit të zgjedhur”, edhe para Krishtit, kur flijohej diçka për Zotin, për të marrë pastaj dhuratat prej Tij. Mëkati origjinal i Adamit e Evës (që vëllezërit tanë myslimanë i njohin si Ademi e Havaja), ishte shumëzuar dhe shumëfishuar aq shumë, saqë shpirti i njeriut dhe vetë njerëzimi kishte mbërritur para një kastastrofe fizike e psikike.

Prandaj - siç kishin paralajmëruar profetët, Ati i Gjithëpushtetshëm e dërgoi në këtë botë Jezu Krishtin - Zot e Njeri, për shpëtim të njerëzimit. Jezu Krishti, edhepse ishte vetë Zoti, u lind si të gjithë njerëzit, me t’vetmin dallim - nga Nëna Mari e Virgjër. U rrit dhe jetoi plot 33 vjet, si njeri i thjeshtë, me të gjitha peripecitë jetësore—të varfërisë, të dhembjes, të dashurisë.

Mirëpo, dashuria e tij ishte krejtësisht e veçantë nga dashuria e njeriut të zakonshëm, sepse ishte një dashuri e përgjithshme dhe e barabartë për mbarë njerëzimin. Këtë Jezu Krishti e dëshmoi me predikimet e Tij, me mrekullitë dhe me vuajtjet e mundimet— deri në vdekje, i kryqëzuar nga aparati i Perandorisë së Romës, që asokohe sundonte edhe në Tokën e Shenjtë.

Ata që ishin mësuar me diktaturë, me dhunë e me tortura mbi popuj dhe mbi njerëz e rrahën dhe e munduan Jezu Krishtin, duke e dënuar me vdekje e duke e gozhduar në kryq, në Malin e Kalvarit, vetëm e vetëm se populli Atë e njihte si Zot e Mbret Shpirtëror.

Me bindjen mbi pafajësinë e Jezu Krishtit dhe nga friga e mëkatit sakrilegj—autoriteti i pushtetit vendor

PROF. ENGJËLL KOLIQI perandorak—Ponc Pilati i lau duart, duke dashur ta heq nga shpirti i tij përgjegjësinë për ekzekutimin e Jezu Krishtit, në kryq, e për lirimin e banditit Baraba, me brohoritjet e masës së kurdisur nga pushteti dhe ushtarakët vendor të Perandorisë Romake.

Jezu Krishti, të Premten e Madhe, pas mundimeve çnjerëzore, deri në shporrimin e zemrës me heshtë, vdiq në kryq d u k e

thënë: “O At, në duart tua po e lëshoj shpirtin tim e këta që më munduan e më vranë, fali sepse nuk janë në dijeni se ç’po bëjnë”!

Me këtë gjest Ai ia dha shembullin më të mirë njerëzimit—faljen, flijimin dhe dashurinë.

Në mëngjesin e të Dielës së Pashkëve, kur gratë e Jeruzalemit kishin shkuar për t’u lutur te varri i Jezu Krishtit, atë nuk e gjetën aty, sepse ishte ngjallur dhe ishte kthyer në Mbretërinë Qiellore. Ai erdhi, iu dëftua grave, duke u thënë se është ngjallur e është kthyer te Ati i Gjithëpushtetshëm, duke shpallur kështu shpëtimin e njerëzimit nga mëkati origjinal e duke ringjallur shpresat për jetën e amshueshme—të përmbushur me lumturi, për të gjithë njerëzit e të gjitha kohërave.

T’i rikujtojmë edhe sivjet—në këtë mot të vështirë e të rëndë për kombin tonë—Pashkët, bashkë me shembullin e Jezu Krishtit, për falje, flijim dhe për dashuri—për njeriun, për kombin e për atdheun. Të mësohemi, njëherë e përgjithmonë, që ta falim të afërmin, vëllaun, motrën, bashkëpunëtorin... ta japim të këndshmen, deri në flijim, për të afërmin, për kombin e për atdheun. Të mësohemi nga shembulli i Jezu Krishtit që ta duam njëri-tjetrin dhe mbarë njerëzimin. Me dashurinë tonë të mirëfilltë— ndaj njeriut, ndaj kombit e ndaj atdheut, ia shpërblejmë më së miri gjakun e Jezu Krishtit, të derdhur për shpëtim të njerëzimit dhe gjakun e të gjithë dëshmorëve të kombit— të dedhur për lirinë dhe paqen e mbarë Tokës së Shenjtë Arbërore. ■

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Urbi et Orbi Message

7

Mesazhi Urbi et Orbi

Easter Sunday, April 15, 2001

Të Dielën e Pashkëve, më 15 prill 2001

Pope John Paul II

Papa Gjon Pali II

1. “In the Risen Christ all creation rises to new life.”

May the Easter proclamation reach all the peoples of the earth and may all people of good will feel themselves called to an active role in this day which the Lord has made, the day of his Resurrection, when the Church, filled with joy, proclaims that the Lord is truly risen.

This cry which burst forth from the hearts of the disciples on the first day after the Sabbath has spanned the centuries and now, at this precise moment of history, renews once more humanity’s hopes with the unaltered certainty of the Resurrection of Christ, the Redeemer of mankind.

2. “In the Risen Christ all creation rises to new life”.

The amazed surprise of the Apostles and the women who rushed to the tomb at sunrise today becomes the shared experience of the whole People of God. As the new millennium begins its course, we wish to hand on to the younger generation the certitude that is basic to our lives: Christ is risen and in him all creation rises to new life. “Glory to you, O Christ Jesus, today and always you will reign”. We are reminded of this faith-filled hymn, which we sang so many times during the course of the Jubilee praising him who is “the Alpha and the Omega, the first and the last, the beginning and the end” (Rev 22:13).

To him the pilgrim Church remains faithful “amid the world’s persecutions and God’s consolations” (Saint Augustine). She looks to him and has no fear. She walks with her gaze fixed on his face, and repeats to the men and women of our day that he, the Risen One, is “the same yesterday and today and for ever” (Heb 13:8).

3. On that tragic Friday of the Passion, which saw the Son of man become “obedient unto death, even death on a cross” (Phil 2:8), the earthly phase of the Redeemer’s life came to a close. Now dead, he was hurriedly placed in the tomb, at the setting of the sun. A singular sunset! The ominous darkness of that hour signaled the end of the “first act” of creation, convulsed by sin. It seemed like the victory of death, the triumph of evil. Instead, while the tomb lay in cold silence, the plan of salvation was approaching its fulfilment, and the “new creation” was about to begin. Made obedient by love even to the extreme sacrifice, Jesus Christ is now “exalted” by God, who “has bestowed on him the name which is above every name” (Phil 2:9).

In this name every human life recovers hope. In this name human beings are freed from the power of sin and death and restored to Life and to Love.

1. “Në Krishtin e Ringjallur e tërë krijesa nrihet në një jetë të re.”

Shpallja e Krishtlindjeve i mbërrijti të gjithë njerëzit e kësaj toke dhe njerëzit vullnetmirë e njejshin vetën të ftuar për një rol aktiv në këtë ditë të cilën Zoti e ka bërë ditë e Ringjalljes së Tij, kur Kisha, plot me gëzim, shpall se Zoti përnjëmend është Ringjallur.

Kjo vërrimë që shpërtheu nga zemrat e apostujve ditën e parë pas Sabatit ka depërtuar shekujtë dhe tani, në këtë moment preciz të historisë, edhe një herë i përtërinë shpresat e njerëzimit me sigurinë e pandryshuar të Ringjalljes së Krishtit, Shëlbuesit të njerëzimit.

2. “Në Krishtin e Ringjallur e tërë krijesa nrihet në një jetë të re.”

Befasia e Apostujve dhe e grave që nxituan te varri në lindje të diellit, sot bëhet përvojë e përbashkët e të tërë Popullit të Zotit. Derisa mileniumi i ri fillon rrjedhën e vet, ne deshirojmë t’i lëmë trashëgimi brezit më të ri bindjen themelore të jetës tonë: Krishti është Ringjallur dhe nëpër të e tërë krijesa ringjallet në një jetë të re. “Lumturi ty, o Jezu Krisht, sot dhe gjithmonë ti ke për të sunduar.” Na përkujtohet ky himn besim-plotë, që e kemi kënduar shpesh gjatë Jubileut për të lavderuar atë që është “Alfa dhe Omega, i pari dhe i fundit, fillimi dhe fundi” (Zb 22:13).

Kisha pelegrine ati i mbetet besnike “mes përndjekjeve nga njerëzimi dhe ngushëllimeve prej Zotit” (Shën Augustini). Ajo i çon sytë kah ai dhe nuk ka frikë. Ajo duke ecur me sy të ngulur në të, ua përsëriti burrave dhe grave të ditve tona se ai, I Ringjalluri, është “i njëjtë dje dhe sot dhe përgjithmonë” (Heb 13:8).

3. Atë të Premte tragjike të Pasionit, që pa Birin e Njeriut të bëhet “i dëgjueshëm der në vdekje, madje vdekje në kryq”(Fil 2:8), faza tokësore e jetës së Shëlbuesit u përmbyll. I vdekur tani, shpejt e shpejt qe varrosur, në perëndim të diellit.

Perëndim i veçantë! Terri kërcënues i atij çasti shënon fundin e “aktit të parë” të krijimit, të tronditur nga mëkati. Dukej si fitorja e vdekjes, ngadhënjim i të keqës. Por, derisa varri flente në heshtje të plotë, plani i shëlbimit po i afrohej plotësimit, dhe “krijimi i ri” po fillonte. I bërë i degjueshëm prej dashurie, bile der në flijimin e fundit, Jezu Krishti është tani “lartësuar” nga Zoti, i cili “ i ka dhënë emrin që është mbi të gjithë emrat” (Fil 2:9).

Me këtë emër çdo jetë njerëzore përtërin shpresën. Me këtë emër gjallesat njerëzore lirohen nga fuqia e mëkatit dhe e vdekjes dhe përtërihen në Jetë dhe Dashuri.

4. Në këtë ditë qielli e toka këndojnë “emrin” e papër-

8

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

4. On this day heaven and earth sing out the ineffable and sublime “name” of the Crucified One who has risen.

Everything appears as before, but in fact nothing is the same as before. He, the Life that does not die, has redeemed every human life and reopened it to hope. “The old has passed away behold, the new has come” (cf. 2 Cor 5:17).

Every project and plan of this noble and frail creature that is man has a new “name” today in Christ risen from the dead, for “in him all creation rises to new life”.

The words of Genesis are fully fulfilled in this new creation: “Then God said: ‘Let us make man in our image, after our likeness’” (Gen 1:26). At Easter, Christ, the new Adam, having become “a life-giving spirit” (1 Cor 15:45), ransoms the old Adam from the defeat of death.

5. Men and women of the Third Millennium, the Easter gift of light that scatters the darkness of fear and sadness is meant for everyone; all are offered the gift of the peace of the Risen Christ, who breaks the chains of violence and hatred.

Rediscover today with joy and wonder that the world is no longer a slave to the inevitable.

This world of ours can change: peace is possible even where for too long there has been fighting and death, as in the Holy Land and Jerusalem; it is possible in the Balkans, no longer condemned to a worrying uncertainty that risks causing the failure of all proposals for agreement.

And you, Africa, a continent tormented by conflicts constantly threatening, raise your head confidently, trusting in the power of the Risen Christ.

With his help, you too, Asia, the cradle of age-old spiritual traditions, can win the challenge of tolerance and solidarity; and you, Latin America, filled with youthful promise, only in Christ will you find the capacity and courage needed for a development respectful of every human being.

Men and women of every continent, draw from his tomb, empty now for ever, the strength needed to defeat the powers of evil and death, and to place all research and all technical and social progress at the service of a better future for all.

6. “In the Risen Christ all creation rises to new life”.

From the moment when your tomb, O Christ, was found empty and Cephas, the disciples, the women, and “more than five hundred brethren” (1 Cor 15:6) saw you risen, there began the time in which the whole of creation sings your name “which is above every other name” and awaits your final return in glory. During this time, between Easter and the coming of your everlasting Kingdom, a time like the travail of giving birth (cf. Rom 8:22), sustain us in our dedication to building a more human world, a world soothed by the balm of your Love.

shkruar dhe madhështor Të Kryqëzuarit që është ringjallur. Çdo gjë duket si më parë, por vërtet asgjë s’është më ashtu.

Ai, Jeta që nuk vdes, ka shpërblyer dhe ia ka hapur shpresës çdo jetë njerëzore. “E vjetra është zhdukur, e reja ka ardhur” (2 Kor 5:17). Çdo projekt ose plan i kësaj krijese bujare dhe të brishtë që është njeriu ka sot një “emër” të ri në Krishtin e ringjallur prej së vdekuri, pse “në të çdo krijesë ringjallet në një jetë të re”.

Fjalët e Zanafillës janë krejtësisht të përplotsuara në këtë krijesë të re: “Atëherë tha Zoti: ‘Le ta bëjmë njeriun në shëmbëlltyrën tonë, sipas ngjasimit tonë’” (Zn 1:26). Për Pashkë, Krishti, Adami i ri, duke qenë bërë “shpirt jetë-dhënës” (1 Kor 15:45), paguan pengun që Adamin e vjetër ta nxjerrë prej shaktërrimtit të vdekjes.

5. Burra dhe gra të Mileniumit të Ttretë, dhurata e dritës së Pashkëve e cila shpërndan errësirën e frikës dhe trishtimit është për të gjithë; secilit i ofrohet dhurata e paqes së Krishtit të Ringjallur, i cili thyen verigat e dhunës dhe urrejtjes.

Rizbulo sot me gëzim dhe hare se bota nuk është më skllav i të pashmangshmës.

Kjo bota jonë mund të ndërrojë: paqja është e mundshme edhe atje ku për shumë kohë ka qenë luftë dhe vdekje, sikurse në Tokën Shejte dhe Jerusalem; është e mundshme në Ballkan, jo më i dënuar me pasiguri lufte që rrezikon dështimin e çdo propozimi për marrëveshje.

Dhe ti, Afrikë, kontinent i torturuar nga konflikte që vazhdimisht kërcënojnë, ngreje kokën tënde me mirëbesim, duke pasur besim në fuqinë e Krishtit të Ringjallur.

Me ndihmën e tij, edhe ti, Azi, djepi i traditës shekullore shpirtërore, mund ta fiton sfidën e tolerancës dhe solidaritetit, edhe ti, Amerika Latine, mbushur me premtim rinor, vetëm në Krishtin do ta gjejshë aftësinë dhe guximin e duhur për një zhvillim të respektueshëm nga gjithë krijesa njerëzore.

Burra dhe gra të çdo kontinenti, nxirr nga varri i tij, tani i zbrazët përgjithmonë, forcën e nevojshme për t’i mund fuqitë e të keqes dhe vdekjes, dhe për të vënë gjithë hulumtimet dhe gjithë përparimin teknik dhe shoqëror në shërbim të një ardhmerie më të mirë per të gjithë.

6. “Në Krishtin e Ringjallur e tërë krijesa nrihet në një jetë të re.”

Nga momenti, O Krisht, kur varri yt u gjet i zbrazët dhe Cefas, apostujtë, gratë, dhe “më se pesë qind vëllezër” (1 Kor 15:6) të panë të ringjallur, filloi ajo kohë që e gjithë krijesa këndon emrin tënd “që është mbi çdo emër tjetër” dhe pret kthimin tënd të fundit me lumturi. Gjatë kësaj kohe, mes Pashkëve dhe ardhjes së Mbreterisë tënde të përjetshme, kohë e ngjajshme me dhimbjet e lindjes (Rm 8:22), na mbshtesin në kushtimin tonë për të ndërtuar një botë më humane, një botë të zbutur me balsamin e Dashurisë tënde.

“Our Lady Of Shkodra” Online

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Paschal Victim offered for the salvation of the world, grant that this commitment of ours will not falter, even when weariness slows our steps. You, victorious King, grant to us and to the world eternal salvation! ■

Viktima e Pashkëve e ofruar për shpërblimin e botës, jep që ky zotim i yni mos të ngurrojë, madje as atëherë kur lodhja t’i ngadalësojë hapat tanë. Ti, Mbret ngadhënjimtar, na jep ne dhe jepi botës shpëtimin e amshuar! ■

Festa e Zojës së Shkodrës:

DITË E MADHE PËR FAMULLINË TONË

E

dhe kësaj here, sikur çdo vit që nga themelimi, Famullia Zoja e Shkodrës, në mënyrë solemne, e festoi ditën e famullisë, festën e Zojës së Keshillit të Mirë, e njohur ndër ne si Zoja e Shkodrës.

Kisha ishte plot e përplot në të tri meshët e ditës të bashkëcelebruara nga famullitari ynë Dom Pjetër Popaj, Dom Nikolin Pergjini nga famullia Mt. Carmel në Bronx, meshtari i shumëvuajtur nga Shqipëria Dom Ernest Troshani, i cili ishte në një vizitë për ngritje fondesh për renovimin e qelës në famullinë e tij, dhe Dhjakoni Marash Shkreli nga famullia St. Lawrence O’Toole në Brewster.

Një pjesë e besimtarëve, përveç dëvotshmërisë së madhe ndaj Zojës së Shkodrës, treguan dhe atdhedashurinë e tyre duke qenë të veshur me kostume tradicionale kombëtare.

Në predikimet e tyre meshtarët folën për festën e Zojës së Këshillit të mirë dhe për traditën sipas së cilës figura e Zojës së Shkodrës, ditën e Shën Markut, më 25 prill, 1468, në mënyrë të mrrekullueshme, qe shkëputur nga muri i Kishës te Kalaja dhe, e përcjellur nga dy shkodranë, të cilët ecën mbi ujë pa u fundosur, zuri vend në qytetin e vogël italian Genazzano, ku ishte duke u ndërtuar kisha e re, por, edhe kësaj here, si gjithëherë e përvujtur, jo mbi altarin kryesor por në një altar anësor, ku gjëndet edhe sot.

Megjithëse numri i atyre që morën

9

pjesë në darkën e rastit ishte tejet i vogël, kjo nuk e bëri atë më pak solemne. Pjesëmarrësit u argëtuan si ndonjëherë nga grupi muzikor Fortuna me këngëtarët Gjovani Gjonaj dhe Suela Sadiku, kurse njerëzit e restorantit Eastwood Manor shërbyen gjellëra të shijshme, ndërkohë që folësit me mjeshtri ligjëruan për Zojën e Shkodrës dhe ikjen e saj në Genazzano, atëherë kur Turqia e pushtoi vendin tonë dhe, herë me forcë e herë me mënyra të tjera, konvertoi në fenë islame pjesën më të madhe të popullsisë shqiptare. U fol edhe për devotshmerinë e madhe që heroi ynë Gjergj Kastriotit kishte për Zojën e Shkodrës dhe ndihmën që ajo i kishte dhënë atij. Është interesant të përmendim edhe devotshmërinë e myslimanëve shqiptarë për Zojën e Shkodrës. Sipas Fatbardha

10

Jeta Katt olike

Shkupit “De Grandi, në ‘Kujtimet e Shqipërise së Veriut’ tregon se muhamedanët e adhuronin Zojën e Pazarit (quhej kështu më qenë se kisha me afreskun e famshëm ndodhej në zonën e Pazarit të Vjetër të Shkodrës) deri në atë masë sa për nder të saj, në shekullin XVI ndërtuan një tyrbe”.

Darka ishte organizuar shumë mirë nga komisioni përgatitor i udhëhequr nga Lekë Vataj, i cili udhëhoqi edhe darkën dhe Prenk Curanaj, i cili është duke bërë një punë të shkëlqyer kurdoherë që Kisha bën manifestime të ndryshme. Disa herë gjatë darkës u

PRILL - QERSHOR 2001

shpreh befasia e për pjesëmarrjen aq të vogël të besimtarëve katolikë dhe të komunitetit shqiptar në përgjithësi.

Shpresojmë se në të ardhmën çdo familje nga famullia do të marrë pjesë e po ashtu edhe bashkëkombasit tanë të bes-

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Elegancë!

Elegancë!

Elegancë!

imeve të tjera, kësaj radhe të përfaqësuar nga stafi i Albanian Yellow Pages së bashku me botuesin z. Ismer Mjeku dhe bashkëshorten e tij Pranverën.

Argëtimi vazhdoi deri vonë dhe përfundoi me një lotari të pasur me çmime të kushtueshme të

LE CHIC THE MOST ELEGANT, MODERN, FULL SERVICE, UNISEX SALON IN RIVERDALE...

We use the highest quality professional salon products, the latest equipment and European ammonia-free hair colorings.

Personal services are provided by a seasoned, experienced and friendly proffesional staff.

HOURS: MONDAY & TUESDAY 10AM-6PM WEDNSDAY, THURSDAY & FRIDAY 8AM-8PM SATURDAY 8AM-6PM CLOSED ON SUNDAY

• Për të gjitha moshat • Shërbim profesional • • Aparaturë moderne • Atmosferë e këndshme • Mirë se vini! Lisa Curanaj

587 WEST 235TH STREET RIVERDALE NY

718-548-9090 PRIVATE PARKING LOT

11

12

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

dhuruara nga afaristë të komunitetit, për çka u jemi shumë mirënjohës.

Dom Pjetri edhe një herë apeloi që në rastet e organizuara nga Kisha, të marrim pjesë të gjithë si një familje sepse, me të

vërtetë, ne jemi anëtarë të një familje, asaj të Lumit Jezu Krisht dhe Nënës së Tij, Zojës së Bekuar, Zojës së Shkodrës, në të cilën ne shpresojmë dhe që asnjëherë s’na ka lënë doresh. ■

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

13

Simposiumi, i mbajtur në Tuz, me rastin e 90 vjetorit të Kryengritjes së Malësisë së Madhe Tuz, 7.IV.2001

Referues: Dom Nikë Ukgjini Tema: FRYMËZIMI KRISTIAN NË KRYENGRITJEN E

MALËSISË SË MADHE Ata që e njohin Malësinë e Madhe e dinë se përpos maleve të mëdha ka edhe shkëmbinj të mëdhenj. Por nuk janë ato, sado të shtrira e të mëdha qofshin, që përcaktojnë emrin e Malësisë së Madhe.

Atë e përcakton përmbajtja e saj e brendshme: feja shekullore kristiane si flakë e vullkan e mbjellur në këto treva në shekullin e parë—në kohën e apostujve të Jezu Krishtit, dhe besa, bujaria, mikpritja, trimëria, vetflijimi, atdhedashamirësia, virtyte këto të larta të qenjes njërëzore, të dhuruara nga vet Perëndia, të zbuluara nepërmjet birit të tij, Jezusit nga Nazareti, të mbjellura, në këtë trevë të Praevalitanës, nga nxënsi (apostulli) i tij, Shën Luka. 1 Frytin e këtyre të korrava, e volën malësorët, të cilët, këto virtyte të larta ungjillore i ruajtën dhe i përcollën me një fanatizëm të madh, brez pas brezi, qoft edhe në formën e ligjeve Kanunore, deri në ditët e sotme.2 Kjo krahinë etno-gjeografike, së bashku me Malësinë e Vogël, e lidhur me sistemin fisnor, sipas traditës, ishte shtrirë mbi territorin e dioçezës mesjetare së Pultit (Pullatum) që në shekujt XI, XII.3 Këtë e dëshmojnë edhe dokumentet historike, të cilat flasin mbi disa fise malësore, në shekujt XIII-XIV. 4 Mund të themi me të drejt se malësorët që nga kjo kohë, duke e kultivuar një krishtërizëm të mirëfilltë, në trajtën më të shkelqyer, kanë qenë njohur në të kaluarën nga të tjerët.

Në këta shkrepa, edhe përkundrejt vështirësive jashtzakonisht të mëdha jetësore, gjithmonë është ruajtur feja e pastër stërgjyshore dhe të gjitha kompo-

nentet tjera kombëtare. Është ruajtur baraspesha ndërmjet asaj që thuhet dhe asaj që bëhët, ndërmjet veprimit dhe parimit. Duke qenë i frymëzuar nga qytetërimi kristian e keqja dhe gënjeshtra tek malësori kurrë s’kanë qenë të pranuara si të ligjëshme. Pushtuesit kurrën e kurrës nuk i është lejuar ta përulë dinjitetin hyjnorë të mbjellur në shpirtin e tij, nepërmjet pranimit të sakramentit të pagëzimit dhe sakramenteve tjera të ndara nga meshtarët. Nuk është lejuar as robëria t’ia shtyp lirinë, që Zoti ia pat dhënë malësorit në këtë hapësirë. Këtu dyftyrësia e njohur në Shkrimin Shenjt, me emrin fariseizëm, që ishte rreptësisht i dënuar nga Jezu Krishti, si i vetmi Zot i malësorit, kurrë nuk mund të kalonte si sinqeritet, as demagogjia si atdhetarizëm, as kapërdisja si trimëri. Në Malësinë e Madhe jeta jepej për nderin, të drejtën dhe të vërtetën e Zotit, me të njëjtën gatishmeri që jepet për atdheun.

Malësorët ishin të bindur së Zoti zbaton barabar mëshirën dhe drejtësinë për të gjithë racën njerëzore. Ai i del në ndihmë malësorit të nëpërkëmbur, duke i dhënë guxim dhe shpresë për t’i përballuar trysnitë çnjerëzore të pushtuesit.

Pra, Hyu, duke krijuar “hyjnitë“ (tokën dhe njeriun), thotë malësori, bëri që vepër e tij të jenë edhe shqiptarët dhe trojet e tyre, së bashku me gjuhën, kulturën dhe flamurin e tyre. Prandaj kujdesi dhe flijimi për atdheun, për gjuhën, për kulturën, për mendësinë shqiptare, tek malësori, ishte i përhershëm.

Kujdesi dhe dashuria ndaj këtyre gjërave shenjte, nenkuptonte dashurinë dhe kujdesin ndaj vetë Zotit. Së këndejmi koncepti Fe e Atdhe, për malësorin, ishte binom i pa ndarë, si shpirti i njeriut i lidhur me trupin.

Kjo bindje jetësore e futur kaq thellë në shpirtin e këtyre viganëve, burim frymëzimi kishte fjalët që i predikonin dhe me jetën i dëshmonin meshtarët katolikë si: provinciali françeskan i Shkodrës At Vinçenc Prenushi, në

poemën e tij “Të Falëm o Krygje” këndon “Për Atdhe e Fe na dona vehten gjithmonë me e shkri”,5 poeti i përjetshëm kombëtar, At Gjergj Fishta, shkroi se “gjuha shqipe është si gjuhë e Perëndisë dhe flamuri si simbol kombëtar kuq e zi me shqiponjën dykrenore në mes është i endur nga vet engjujt”, dhe se Perëndia shkroi me dorën e vet se “Për Shqyptar do t’jet Shqypnija”; 6 si dhe predikatarëve të tjerë që bashkjetonin me organizuesit e kryengritjes si: At Karl Prenushi, famullitar i Vuksanlekajve, At Lorenc Mitroviq, famullitar i Bajzës, At Mati Prenushi, famullitar i Kastratit; At Sebastian Hila, famullitar i Rapshës, At Bonaventura Gjeçaj, famullitar i Grudës, At Luigj Bushati, famullitar i Traboinit dhe kryebariu i kryeipeshkëvisë së Shkodrës, Imzot Jak Serreqi, etj.7 Domethënje të veçantë për malësorin kishte, kur flamuri kombëtar, për herë të parë, publikisht, faqe qeverisë turke, u përdor nga kleriku i lartë kishtar, Imzot Bernardin Shllaku, françeskan, kur si ndihmës Ipeshkëv i Pultit, më 8 janar 1910, në stemën e vet që e vën në ball të Kishës, si dhe në pallatin ipeshkvnor ku banonte, kishte të fiksuar flamurin e Shqipërisë, me shqiponjë dykrerëshe me shtrojë të kuqe.8 Në vazhden e kësaj, veprimtaria nxitëse për malësorët, ishte dhe puna të cilën e bënin murgeshat katolike të Shkodrës, të rregullit Stigmatike, duke punuar flamuj kombëtar, të cilët kërkoheshin në vitët 19101911,9 si dhe qendisjën e flamurit i cili ishte ngriturë në Maje të Deçiqit.

Pikërisht këtu qëndronte çështja e frymës kristiane tek malësori, i cili e nxiste ta flijojë vetën, për një të ardhme më të lumtur të atdheut.

Pra frymëzimi është një argument që mund të vështrohet dhe të formulohet mjaft qart nisur nga kënde të ndryshme shikimi, e në veçanti nga ana e analizave të ngjarjeve historike. Ky koncept i historisë me frymëzimin kristian, mund të

14

Jeta Katt olike

përkufizohet shumë thjeshtë, siç e pamë dhe më lart.

Frymëzim kristian katolik tek malësori ka atëherë kur një akcion luftarak, siç ishte ky i 6 prillit 1911, realizon dy obligime të mëdha: a) të mbrojë të vertetën hyjnore të shpallur sipas mësimit të fesë kristiane, që në këtë botë është rendi, drejtësia dhe paqja dhe b) nëpërmjet akcionit t’ia arrijë, qoft edhe me forcë apo sakrificë, të ndërgjegjësojë të tjerët mbi këtë të Vërtetë të Madhe, qoft ai dhe armiku i tyre.

Nëse e bëjmë një analizë të shkurtër të kësaj ngjarje, vërtetojmë se kjo kryengritje, e paramenduar mirë, por e keqpërdorur nga mbreti i malazezëve Krajl Nikolla, ishte në vazhdën e natyrëshme të betejave të parreshtura të mëparshme historike, për një Rilindje Kombëtare, e cila për malësorët kishte zënë fill, ndonëse fshehurazi, që nga dita kur këto male u robëruan përfundimisht (shek. XVI) nga turqit e pa besë.

Kuptohet se rolin e dorës së parë të çdo akcioni për t’u liruar nga robëria, gjithëherë e kishin klerikët e shkëlqyer.

Kështu, edhe këtë akcion të paharruar të malësorëve, kur kisha katolike, nga turqit, pësonte një kalvar të vërtetë, u bë ajo promotori kryesor dhe frymëzues i kryengritjes, duke u dhënë zemër luftëtarëve, që nga fillesa e saj, më 26 korrik 1910, kur Shefqet Durgut Pasha erdhi në Shkodër 10 dhe mori drejtimin kah Malësia, kur flamuri kombëtar u ngrit më 6 prill 1911, në Bratilë të Deçiqit,11 deri te përpjekja për t’u plotësuar 12 kërkesat e “LIBRIT TË KUQ” të përpiluar më 10-23 qershor 1911, në Kuvendin e Gerçës.

Etërit shpirtëror, si autoritet më i lart i ndërgjegjës njerëzore, duke e parë se kjo lëvizje duhet të marrë përmasa më të gjëra dhe çështja e problemeve shqiptare të ndërkombëtarizohet, aktivitetin e tyre e përqëndronin edhe në planin e jashtëm politiko-diplomatik. Në këtë drejtim mbesin për t’i veçuar përpjekjet e bëra pranë Selisë Shenjte (Vatikani) në kance-

PRILL - QERSHOR 2001

laritë e Perandorisë Austro-Hungareze, Britanike, etj., të Arqipeshkvit të Shkodrës Imzot Jak Serreqi, Abati Imzot Preng Doçi, 12 meshtarët, Dom Luigj Bumçi, Dom Ndre Mjeda,13 Dom Ndre Plani, At Gjergj Fishta,14 etj. Meqenëse suksesi i plotë, për shkak të gjendjes së re të krijuar ndër shqiptarë, ku në masën 70%, shqiptarët e islamizuar Evropa i identifikonte me turqit, nuk u arrit, kjo lëvizje bëri që kauza shqiptare, për herë të parë të ngritet lart në qarqet evropiane.15 Kryengritja e Malësisë së Madhe, siç mendohet, nuk ishte një inskenim nga faktorët e jashtëm, sa ishte një produkt i një shpërthimi të mbrendshëm të një mjedisi fetar krejtësisht i ndrydhur dhe i ndryshëm nga pushtuesi. Se çfar raporti fetar në fakt ishte, na dëshmon statitika nga tereni të vitit 1907, të bërë nga provincijali françeskan për shqipëtarë, At Lovro Mihaçeviq. Ai, ndër të tjera, na i sjell këto shenime: famullia e Bajzës me 10 fshatra dhe 1 240 besimtarë; ajo e Grudës kishte 15 fshatra dhe 2 240 besimtarë; Kastrati 11 fshatra 1 276 besimtarë; Hoti i ndar në dy famul-

li, Rapsha, 6 fshatra me 1 838 besimtarë, Traboini 9 fshatra më 1 276 besimtarë; Kelmendi ishte i ndar në tri famulli, Selcë, Vukël dhe Bogë, Selca, 13 fshatra me 1 106, besimtarë, Vukli 10 fshatra me 2 106 besimtarë; Vuksan-Lekaj, 5 fshatra me 397 besimtarë. 16 Në këtë relacion mungonin famullitë të cilat nuk i administronin françeskanët, dhe që i takonin Malësisë së Madhe, famullia e Shkrelit, e cila në vitin 1901 kishte 4 500 besimtarë katolikë, 17 dhe ajo e Bogës në vitin 1896, kishte 70 familje.18 Ndërsa, gjendja e popullatës së shqiptarëve të islamizuar, e cila, në kohën kur po kryhej një pozicionim i popullit shqiptar në aspektin politik e fetar, sjelli pasoja negative të pakompenzueshme, sipas burimëve Austro-Hungareze, ishte kjo përqindje: Kelmendi, viti 1901, islamizuar 3-4 %, 19 Gruda, në vitet 1900, islamizuar afro 60%,20 Hoti, viti 1900, islamizuar 3%,21 Kastrati, vitet 1878-1901, islamizuar 14-20%, 22 Shkreli, viti 1904 islamizuar vetëm 16%.23 Se, islamizimi i shqiptarëve në Malësinë e Madhe, sjelli ndarje shpirtërore dhe fizike tek malësorët, me një keqardhje, na flet edhe kronisti i kohës Risto Ll. Siliqi, i cili, ndër të tjera, thotë se, kryengritësit, në këtë rast të vështirë, nuk gjetën përkrahje nga shqiptarët e islamizuar të fisit të Grudës, të cilët jetojshin në Milesh dhe Dinoshë, si dhe as nga banorët e islamizuar të Tuzit.24 Përkundrazi, ata së bashku me 500 shqiptarët e islamizuar, të ardhur më këtë rast nga Shkodra,25 ndihmuan ushtrinë turke të Shefqet Durgut Pashës, për t’u kundërvuar kryengritësve.

Kurse, një pjesë e tyre, rreth 130 vetë, kërkuan ndihmë nga mbretëria malazeze, që mos të kënë shqetësime nga kryengritësit shqipëtarë. 26 Natyrisht, këtë të vërtetë të idhur, shqiptarët katolikë, për shak të lidhjeve vëllazërore, asnjëhër nuk e kanë çfaqur si problem ndër qarqët ndërkombëtare. Çfarë mbresash shpirtërore kishin malësorët nga klerikët më së miri

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

flasin fjalët e të riut shkodran, Karlo Sumës, të mbajtur më 23 korrik 1911, në emër të kryengritsëve në Podgoricë, me rastin e vizitës së lamtumirës së Imzot Jak Serreqit, ku ndër të tjera tha: “...I madhnuëshmi Emzot! .....Dije mirë ta japim besen e Shqyptarit, per pa i konendue deshirat tona e per pa i fitue te bjerrunat drejtat tona, edhe ma te mbramen piken e gjakut do ta derdhim.

O vdhanzen Shqypetar!... Kjo ditë e sotshme ashtë ditë plot lode, e plot me vaj, tue këqyrë përpara vedit çobanin tonë, i silli, erdhi më kerkuë, të perdame delet të veta, prej duhijes topit barbarit! I madhnuëshmi Imzot! E shof se syt e tu jan plot me lode, por me ndihme e shpnesë te Zoti e me oorë (dorë, shen. im) të drejtesisë, tuj luftuë, e tuj derdh gjakun mbi të vorfnuëmin trollin tonë, kemi shpnesë të fortë, qi do të merijme, më me ghëzuë Liriin e Shqypeniisë, me bashkim të madhnis Tuej!” Pas këtyre fjalëve prekëse, dhe brengosjes për fatin e malësorëve, Imzot Serreqit ju mbushën sytë me lot.27

Përfundimi “Në këto male të larta—thotë një poet malësor—ka patur edhe shqipe edhe shkëmbni, edhe valë edhe fllad, edhe flakë edhe vullkan“.

Malësorët me gjakun e tyre shkruan kujtimët e veta, dhe mbushën faqet e historisë sonë. Malësorët, më vështirë e paten kur nuk ia arriten qëllimit të tyre, se kur plumbat breshër, ia u këputëshin

zemrën.

Kisha katolike, e malësorëve të Malësisë së Madhe, si shqipe dhe shkëmb, si i vetmi institucion shqiptar i mbetur ende në këmbë, në atë kohë, bëri atë çka kishte detyrë ta bënte.

Kurse, fryma e krishtënizmit (katolicizmit) ishte dhe mbetej për intelektualin dhe diplomatin e shquar shqiptar, Faik Bej Konicën, një busollë orijentimi, se çfarë drejtimi duhet të marrin shqiparët, për ta patur një të ardhme më fatlume.

Ai, më 10 shkurt 1913, ndër të tjera, ju shkruante kançelarive evropiane “Shqiptarët janë të vetmit katolikë që gjendën në Gadishullin e Ballkanit, dhe deri në fund të shek. të 17-të feja katolike është quajtur në gjuhën serbe, ”feja shqiptare”... Në qoftë se katolikët shqiptarë shkeputën nga Shqipëria dhe aneksohen ndaj Serbisë e Malit të Zi, e gjithë puna e bërë për 15 vite, për të përgaditur kthimin gradual të të gjithë Shqipërisë në Kishën Katolike, do të jetë e humbur. Shqiptarët si musliman dhe orthodoks, e... kanë të qart se paraardhësit e tyre qenë të gjithë katolikë dhe luftuan për vite me radhë për besimin e tyre përpara se të pushtoheshin prej shpatës së turkut...“.28 Në fund duhet të them se, mbi varret e trimave malësorë, nipat do të mësojnë si me dashtë Zotin e Kombin dhe për Zot e Komb, më dhënë jetën, është më i larti ideal i njeriut.

Fusnotat: 1. D. N. UKGJINI. Vështrim i shkurtër historik mbi zhvillimin e katolicizmit në Ulqin gjatë shekujve, Simpoziumi,.Ulqini në rrjedhat e kohës, Ulqin, 2000. fq.74.

2. SH. K. GJEÇOVI, Kanuni i Lekë Dukagjinit, Tiranë, 1993, fq. XI-XII. 3. R. ZOJZI, Ndamja Krahinore e Popullit Shqiptar, Etnografia Shqiptare, nr. 1, Tiranë,1962, fq. 39-40.

4. Po aty, fq. 40.

5. A. N. BERISHA, Hyu dhe mbreteria Hyjnore në Poezinë Shqipe, Krishtërimi Ndër Shqiptarë, Konferenca Ipeshkvnore e Shqipëris, Shkodër, 2000, 242.

6. Po aty, 245.

7. R. GURAKUQI, Aspekte të Qendrimit të Klerit Katolik Shqiptar në Agimin e Pavarsisë Shqiptare, Krishtërimi Ndër Shqiptarë, Konferenca Ipeshkvnore e Shqipërisë, Shkodër, 2000, fq. 279.

8. D. KURTI, Flamuri Komtar në Krahinen të Shkodrës, Hylli i Dritës, Vjeta XIII, nr. 11, nanduer, 1937, 519.

9. Po aty, 519-520.

10. LEKA, Kronik e Agimit të Liris, 28 nendur, vjeta IX, nr. VIII-XII, Shkodër 1937, fq. 366.

11. D. KURTI, Vep. e cit. fq.521.

12. R. GURAKUQI, Vep. e cit., 280.

13. Po aty, fq. 279.

14. Po aty, fq. 282.

15. D. N. UKGJINI, Vep. e cit., fq.80.

16. L. MIHAÇEVIQ, Po Albaniji, Zagreb, 1911,fq.7879.

17. P. BARTL, Die Albanischen Muslime zur zeit der Nationale Unabhängikeitsbewg (1878-19129), Otto Harrassowitz. Wiesbaden, 1968, fq. 42..

18. G. VALENTINI, Il Diritto delle Comunita, Firenze, 1956, fq. 224.

19. P. BARTL, Die Albanischen Muslime zur zeit der Nationale Unabhängikeitsbewg (1878-19129), fq.41.

20. Po aty, fq. 41.

21. Po aty, fq. 42.

22. Po aty, fq. 42.

23 . Po aty, fq. 43.

24. S. LL. RISTO, Pasqyra, Diteve Pergjakshshme në të pestin shekull Shqypeniis të robnuëme, Trijeste, 1912, fq. 66-67.

25. Po aty, fq. 72.

26. Po aty, fq. 67.

27. Po aty, fq. 117.

28. R. GURAKUQI, Vep e cit., fq. 289. ■

Albania Limousine & Car Service 24 orë - 7 ditë në javë thirrni pronarin Anton Gjokaj

30% zbritje për klientët shqiptarë Të specializuar për dasmat dhe të gjitha ceremonitë familjare me: Limousine speciale 6-18 persona, Mercedes, Roys Roys, Lexus dhe Ex Calibar

914-243-2343 • 1-800-734-0453 NE DISPOZICION KEMI MODELIN ME TE RI 2000 - DERI NE 18 VETA

15

16

Jeta Katt olike

Zgjedhet Këshilli i Ri

Në pajtim me Kushtetuntën e Famullisë “Zoja e Shkodrës” dhe Rregulloren e Këshillit të Kishës, të dielen më 10 qershor, 2001, gjatë tri meshëve, u bënë zgjedhjet e antarëve të rinj të Keshillit të Kishës. Në listën e kandidatëve ishin 16 veta, nga të cilët u zgjodhën dhjetë. Të dielën, më 17 qershor, u shpallen emrat e fituesëve, Ded Gjergj Shkreli, Marash Kol Vuksanaj, Christina Buçaj, Gjon Pashko Dedvukaj, Pashko Nikoll Gjokaj, Vincent Cin Gjonaj, Nikë Zefi Gjuravçaj, Dod Zef Camaj, Nua Tom Palushaj, Vasel Prela Ivezaj. Nga këshilli i vjetër mbetën anëtarë, Ludvik Lash Çotaj, Gjeto Shtjefen Dushaj, Gjok Mark

PRILL - QERSHOR 2001

Selca, Martin Dod Vulaj, Alexander John Zadrima. Për të mabjtur një baraspeshë, famullitari ka emëruar edhe tre anëtarë të tjerë, Mark Pashko Tinaj, Henrik Lek Berisha, Valentin Djonovic.

Më 24 qershor 2001, në Qëndrën Nënë Tereza, u mbajt mledhja e përbashkët në të cilën, pas dorëzimit të detyrës, u bënë zgjedhjet e kryesisë së re të Keshillit: Gjeto Dushaj, Kryetar, Valentin Djonovic, Nënkryetar, Christina Buçaj, Sekrertar, Ludvik Çotaj, Arkatar.

Nga mledhja e përbashkët, nga e majta: Vincent Gjonaj, Valentin Djonovic, Alexander Zadrima, Christina Buçaj, Alexander Mirdita, Gjon Dedvukaj, Prenk Curanaj, Ded Shkreli, Marash Vuksanaj, Henrik Berisha, Mark Rexhaj, Gjeto Dushaj, Ludvik Çotaj, Tom Shkreli, Dom Pjetër Popaj, Gjok Selca, Nikë Gjuravçaj, Lekë Vataj, Dod Camaj, Martin Vulaj, Pashko Gjokaj, Nua Palushaj dhe Gjergj Simolacaj

Kryesia e re, nga e majta: Valentin Djonovic, Nënkryetar, Dom Pjetër Popaj, Famullitar, Christina Buçaj, Sekretar, Gjeto Dushaj, Kryetar, Ludvik Çotaj, Arkatar

Kryesia e vjetër, nga e majta: Prenk Curanaj, Arkatar, Dom Pjetër Popaj, Famullitar, Lekë Vataj, Kryetar, Tom Shkreli, Nënkryetar, Gjeto Dushaj, Sekretar

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Këshilli i vjetër, nga e majta: Alexander Zadrima, Prenk Curanaj, Mark Rexhaj, Alexander Mirdita, Dom Pjetër Popaj, Ludvik Çotaj, Gjok Selca, Lekë Vataj, Gjergj Simolacaj, Tom Shkreli, Martin Vulaj, Gjeto Dushaj Mungojnë në fotografi: Pjetër Gjonaj, Lekë Gojçaj, Lash Koçaj, Mhill Krasniqi, Fran Lulgjuraj, Dedë Nicaj, Mark Nucullaj, Luigj Popaj, Fran Sokoli,Vuksan Vuksanaj, Palokë Vulaj dhe Luigj Zadrima

17

Keshilli i ri, nga e majta: Alexander Zadrima, Vincent Gjonaj, Valentin Djonovic, Ludvik Çotaj, Christina Buçaj, Marash Vuksanaj, Ded Shkreli, Dom Pjetër Popaj, Henrik Berisha, Gjon Dedvukaj, Dod Camaj, Gjeto Dushaj, Martin Vulaj, Gjok Selca, Nikë Gjuravçaj, Nua Palushaj, Pashko Gjokaj Mungojnë në fotografi: Vasel Ivezaj dhe Mark Tinaj

Anëtarët e Këshillit të vjetër

Anëtarët e Këshillit të Ri

Prenk Curanaj Ludvik Çotaj* Gjeto Dushaj* Pjetër Gjonaj Lekë Gojçaj Lash Koçaj Mhill Krasniqi Fran Lulgjuraj Alexander Mirdita Dedë Nicaj Mark Nucullaj Luigj Popaj Mark Rexhaj Gjok Selca* Tom Shkreli Gjergj Simolacaj Fran Sokoli Lekë Vataj Vuksan Vuksanaj Martin Vulaj* Palokë Vulaj Alexander Zadrima* Luigj Zadrima ------* vazhdojnë në keshillin e ri

Henrik Lek Berisha Christina Ndue Buçaj Dod Zef Camaj Ludvik Lash Çotaj Gjon Pashko Dedvukaj Valentin Lazer Djonovic Gjeto Shtjefen Dushaj Pashko Nikoll Gjokaj Vincent Cin Gjonaj Nikë Zefi Gjuravçaj Vasel Prel Ivezaj Nua Tom Palushaj Gjok Mark Selca Ded Gjergj Shkreli Mark Pashko Tinaj Marash Kol Vuksanaj Martin Dod Vulaj Alexander John Zadrima

Falënderim Famullitari dhe krejt famullia, falënderojnë këshilltarët që u ka kaluar mandati i shërbimit katërvjeçar kurse anëtarëve të porsazgjdhur ju përgëzojnë fitoren dhe u dëshirojnë sukses në kryerjen e detyrës së re.

Jeta Katt olike

18

PRILL - QERSHOR 2001

Gjendet një tempull ilir kushtuar Afërditës

S

kjo perëndi në latinisht) i cili shihet qartë herët në mëngjes afër ditës. Drejtuesi i projektit studiuesi kanadez Tim Kaiser i cili punon për llogari të Muzeut Royal Ontario të Torontos thotë: “Ky është një monument dashurie, potence, burrërie dhe fuqie...”

Qeramikat më të vjetra datonin rreth

het për herë të parë një vend i shenjtë i ilirëve aq më tepër që është i paprekur për mijra vjet. Gjetja do të hedhë më tepër dritë mbi ilirët.

Ilirët kishin vendosur sundimin e tyre mbi lundrimët dhe tregtinë që bëhëj mbi detin tepër të populluar Adriatik të asaj kohe i cili kishte një rendësi të veçantë pasi lidhte Mesdheun me Europën Qendrore. Grekët bënin tregti me ilirët, i shihnin këta të fundit si luftëtarë barbarë.

Nuk dihet shumë mbi jetën e tyre të përditshme. Mendohet se enët ose duhet t´u jenë dhënë ilirëve si një formë takse për të kaluar në ujrat e tyre ose u janë rrëmbyer anijeve që kanë kaluar andej përgjatë një akti piratërie. Enët qeramike nuk ishin të thyera nga koha apo dheu por mendohet të jenë përplasur e thyer me qellim nga vetë njerëzit pas gostive.

Do të mirren prova për të parë nëse poçët kishin mbajtur pije alkolike apo jo.

Kjo gjetje hedh dritë mbi perënditë e ilirëve, lashtësinë e këtyre perëndive, kontaktët e ilirëve me popujt e tjerë. Ajo përbën një mundësi për shqiptarët si pasardhësit e vetëm të ilirëve të studjojnë kulturën e stërgjyshërve të tyre prandaj shteti shqiptar duhet të kërkojë me gojën plot të dërgojë arkeologë shqiptarë që të marrin pjesë në gërmimët e mëtejshme dhe studimët e këtyre sendëve të gjetura.

Mendohet se gërmimët do të vazhdojnë edhe për 2 vjet të tjera. ■

“Hyjnesha e Butrintit”, Skulpturë ilire

2500 vjet para Krishtit, ndërsa më të rejat 400 vjet para Krishtit. Gjetje të tjera datonin deri 6000 para Krishtit. Kjo tregon që kjo shpellë ka pasur rendësi të madhe për një mijëvjeçar të terë. U gjeten gjithashtu eshtra fëmijësh dhe delesh, dhe copa karboni.

Kjo gjetje është shumë e rrallë, zbulo-

Përgatiti Alvin Ekmekçiu (Mbështetur midis të tjerash në materialin e National Post dhe Spiegel)

✁ Subscription Form / Formular Abonimi US Rates ❑ 12 muaj / 12 months, $20.00

International ❑ 12 muaj / 12 months, $35.00

Name:_____________________________________________________________ Address:___________________________________________________________ City:__________________________________State____________Zip:_________ Telephone___________________Fax:________________________ E-Mail_______________________ /

Amount:_________

Please make check or money order payable to “IOur Lady of Shkodra” Do not send cash.

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 • Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

✁

humë larg nga vendbanimi më i afërt Nakova në një vend plot çakënj në gadishullin Peljesac rreth 90 kilometra në veriperëndim të Dubrovnikut kishte qenë e zbuluar prej vitësh nga arkeologët kroatë një shpellë e cila kohët e fundit tërhoqi vëmendjen e një trupe tjetër arkeologësh kroatë, kanadezë e britanikë pasi shikoheshin lakuriqë nate të futëshin e të zhdukëshin brenda saj. Kështu arkeologët vendosen të zhvendosnin gurët e rënë nga sipër dhe dheun për të zbuluar në fillim një guvë të dytë e më pas një të tretë 50 metra në thellësi. Përpara arkeologëve ishte shfaqur në të vërtetë një vend i shenjtë i ilirëve dhe mendohet se në të nuk ka shkelur këmbë njeriu për rreth 2 mijë vjet. Ilirët duhet ta kenë mbyllur vetë këtë shpellë rreth shekullit të parë para Krishtit për ta mbrojtur nga legjionet romake që po përparonin gjithnjë e më tepër në Iliri.

Një shtatore prej guri stalagmiti 60 cm (24 inches) e gjatë qe vendosur në qendër të dhomës së fundit në atë mënyrë që një tufë rrezesh dielli që vinin nga hyrja e shpellës binin mbi të vetëm në çaste të veçanta të vitit dhe kjo periudhë duhet të ketë qenë ajo e solstiçit të diellit (periudhë e vitit kur dielli është më larg nga ekuatori). Përveç kësaj u gjeten në sasi të papara më parë, rreth 100 kilogram (220 pounds), dhe në një gjendje tepër të mirë me qindra copa poçësh, qypash, amforash nga Roma, Athina, Egjypti në disa prej të cilave qe shënuar se i kushtoheshin Afërditës. Nga gjetjet mirret vesh se njerëzit (duhet të kenë qenë një grup i zgjedhur njerëzish) mblidhëshin për të kryer rituale të mistershme gostie dhe të tjera. Të gjithë këto fakte të bëjnë të mendosh se kemi të bejmë me një tempull i cili i kushtohej perëndeshës së dashurisë, Afërdita. Kjo perëndeshë njihet si të jetë greke, por disa historianë shqiptarë dhe të huaj janë të bindur se perëndesha ka qenë ilire por e huazuar nga grekët e vjetër. Emri i saj mendohet të ketë rrjedhur prej fjalëve “afër” dhe “ditë” dhe ka lidhje edhe me yllin (planetin) Afërditë apo Venus (Venus quhej

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

SHOQNIA SHQIPTARE KATOLIKE NË MELBOURNE ALBANIAN CATHOLIC SOCIETY IN MELBOURNE Në pamundësi që të shkruhet për shqiptarët që vite me radhë bredhen nëpër vende të ndryshme të botës shtron nevojën që përmes shkrimeve të lidhim urën e miqësisë dhe bashkëpunimin sepse jemi një popull i një gjaku dhe një historie e gjuhe, kulture dhe tradite kobëtare.

Një kohë e gjatë kaloi që valët e detit popullin shqiptar e sollen edhe në Australinë e largët, ku emigruan shumë shqiptarë e që sot ruajnë çdo gjë shqiptare.

Prandaj historia na mëson të mos ta harrojmë të kaluaren për të ndërtuar të ardhmen. Kësaj tradite i bashkangjten edhe shqiptarët katolikë në Australi. Që moti, më 1974, duke parë nevojën kanë formuar Shoqninë Shqiptare Katolike në Melbourn nga At

Daniel Gjeçaj që kjo shoqëri funkcionon edhe sot dhe ruan identitetin Fetar Kombëtar.

Kjo shoqëri katolike ka afër 250 familje shqiptare katolike që ruajnë dhe festojnë për çdo vjet të kremtet fetare katolike në Australi, me këngë, veshje rrobash kobëtare dhe aktivitete tjera duke e ruajtur amanetin që festat që kanë festuar të parët tonë të mos i harrojmë në mërgim.

Ketë shoqëri e ngriti i ndjeri Luk Çuni me shokë, kurse sot udhëheqet nga Lek Nderka, kryetar, Pashk Gojani, Anton Kola, me vite antarë të kesaj shoqërie të cilët paraqesin nevojën e madhe që të kemi një prift katolik shqiptar, që meshën ta kemi në gjuhën tonë amëtare,

pagëzimin e foshnjeve, afirmimin e të rinjve, krezmimin e gjeneratave të reja dhe shumë aktivitete tjera që janë të dobishme për familjet shqiptare katolike në Australi.

Dhasht Zoti dhe kemi besim që kjo letër e shoqërisë sonë të botohet në revistën Jeta Katolike në Amerikë.

Mbesim me shpresë që të na e shtrini dorën e mundesisë për të na ndihmuar në të ardhmnen. ■ Zoti u bekoftë, Shkruar nga: Martin Bibaj P.O. Box 541 St. Albans 3021 Melbourne, Australia

LOUIS OVERSEAS

✈

• Domestic & Overseas • • Wholesalers to Tirana • • All Airlines • Tours • Cruises • • Honeymoons • Translations • Affidavits • Court Interpreter Services

Albanian Radio Hour Every Sunday 8:30 pm on WPAT 930AM 613 - 615 E 187th Street, Suite 3 and 4 • Bronx, NY 10458 Tel: 718/733-6900 Fax: 718/ 733-7015 Telex: 424249 Recdist • E-Mail: Louistravel@worldnet.att.net

19

20

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Marriage Is a Sacrament - Elevated by Christ to That Level eddings have taken place since the creation of mankind, so have the wedding receptions.

Let’s take a look at what the difference

DEACON MARASH M. SHKRELI between a wedding and a reception is.

A wedding is either a religious or a civil ceremony where a man and a woman are united in marriage thus creating a family. Being that I am a Catholic deacon I will concentrate on the religious aspect of the ceremony, of course.

When a couple is engaged to be married they contact the parish where they intend the wedding to take place (they must be members of the parish) - it could be either his or her parish. The reason I say that it could be ‘either his or her parish’ is because there is a misguided belief among the misinformed that a wedding should take place only in the groom’s parish church. This, of course, is not true.

As I noted above, the responsibility to contact the parish is that of the engaged couple and not that of their parents as is most often the case. Why the couple?

Because preparing for marriage takes a lot more than just securing the date!

The couple is required to meet with the priest or the deacon as often as possible or, as often as is necessary. Anyone who has taken seriously this beautiful Sacrament, which symbolizes the unity of Christ and the Church, knows very well what I am talking about. So it is not a “wasted time” as some suggest.

The priest or deacon, through these meetings, tries to determine if the engaged couple are - first and foremost – spiritually mature, emotionally able and mature to undertake such a tremendous responsibility as to become one in

life, in body and in soul with another human being. Then, with the priest’s or deacon’s help they will choose the appropriate readings that best describe their lives and that best correspond with their dreams for the future. Of course there is the Sacred Music that the priest or deacon will assist the engaged couple, in cooperation with the music director, to chose for the liturgy/ceremony. Following this are the Pre-Canna classes that the couple should attend. In most parishes it is a requirement. There is an abundance of essential information that couples get and benefit from these meetings.

It may be presumptuous of me to assume that some of our people may not even know what Pre-Canna is, or what took place in Canna in the first place. If that offends the informed I most sincerely beg their pardon. My intention is not to offend anyone but to share - with all -what I’ve witnessed over the past ten years as a deacon and, hopefully, to inform those who claim to “know” but have no clue…especially those who are aware of their ignorance and try to cover it by raising their voices, pointing their fingers, assigning blame, bully their way around in the most immature and arrogant way! I am talking about those who do not know the difference between a wedding and a reception and thus turning something as beautiful as the sacramental unity of “male and female” into a virtual zoo!

Then, of course, is the rehearsal where the entire wedding party participates, including the readers and the parents – if parents are living. The church through the priest or deacon does this for two reasons: because marriage is a Sacrament - elevated by Christ to that level - thus deserving the utmost respect by clergy and laity alike and, because the Church, through its clergy and with the entire People of God wishes to make that day as holy, memorable and as beautiful as possible.

The above sometimes is not possible, no matter how hard the priest or dea-

con may try. There are several factors but I’ll mention just four.

One is the Hollywood mentality that has permeated the heart and soul of many of our young people, thus creating a paparazzi type of atmosphere in their weddings. This, unfortunately, leaves no room for personal nor societal holiness. Oh, God forbid should the priest or deacon remind them that they are in Church, in the presence of our Lord! “How dare he ruin my wedding…!” Fools! Where do they think they are going without God? The second is not much better…

Drinking! How distasteful, how irresponsible, how sacrilegious and, especially how offending is to God and to anyone that has any degree of decency? To have to face an unruly and intoxicated individual(s) in as important an event - in the House of God as is the Sacrament of Matrimony is totally repugnant!

The third is, in my opinion, as much of a problem as the first two. The idea of arranged marriages in this day and age is almost barbaric but, definitely primitive. It is against the teaching of the Church… it defies our Christian philosophy and, also goes against the grain of reason and values that define a (civilized) people.

And the fourth? Perhaps, this could be solved with a simple answer to a simple question.

Do you know the difference between love and lust? I’ll leave it to you to decide if there is a difference as you answer the question in the silence of your heart. Just remember that a person without love in his or her heart is like an empty barrel: when you strike it - it only makes a loud noise!

Off we go to the reception…

Now, the reception is more than throwing a party with (wasteful) abundance of food and liquor. It is a continuation of the celebration, which began in Church, with invited guests and entertainment in a designated place. In a civilized society, especially in a Catholic society, a degree of holi-

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

ness and personal dignity is brought to the reception. This not only shows respect for the Sacrament, the newlyweds and their families, but it shows that we have matured as individuals and as a people. This is not always the case!

The guests are invited by the host families to share in their joy and become part of their celebration.

There should be no need for celebrations of this kind to be fueled by liquor, food or music as is often the case. Rather, the desire alone to share in someone’s joy should suffice. The rest, liquor, food, music… are meant only as aids that must not be abused.

Anything to the contrary, in my opinion, is disrespectful, to say the least, to the newlyweds, their families and to the society.

Albanians of “yesterday” may not have had the education or the riches that we – their descendants – enjoy today but one thing’s for sure, they had a lot more class, showed and had greater respect and honor than we could ever imagine possible today.

Take, for example, the music. It was sweet to listen to and pleasant to dance to its rhythm. There was, as well as it should be, a time to sing, a time to dance, a time to converse and, a time to eat and drink and be merry.

That’s not old fashion – it’s intelligent. Compare that to today’s reception. The guests are pretty much held hostage by the quasi DJ-s, pseudo bands and make believe singers. The catering hall is turned into a torture chamber where the whip of arrogance and selfishness is mercilessly unleashed on the unsuspecting guests through the mega-speakers blasting what they call music - all in the name of entertainment. They have driven themselves to believe that they are some sort of Pavarottis or Elvis Presleys. No, my dear friend(s), Pavarotti or Presley you are not.

The musician/entertainer/DJ, or what have you, should know that they are paid to entertain and not to abuse! And if they don’t understand the difference between an invited guest and paid help, then the responsibility to make known the difference to them falls

squarely on the host(s). The invited guests, who vary in age, health and physical ability, should not be made to endure such torture.

I have met, fortunately, many musicians and singers who deserve nothing less than our utmost praise. They are truly a delight to listen to. They are artists in the truest meaning of the word.

Thank God for them. They make our weddings and receptions that more beautiful and enjoyable.

The reception hall is certainly not a Church, but then, it is neither a disco nor a concert where the entertainer charges a fee so he/she could do as

21

he/she wishes.

There is also a difference between music and noise… I dread to think that most of our wedding receptions are littered with noise.

In conclusion I ask you, dear reader, to take some responsibility and make sure that your wedding celebration or that of your son or daughter - will be just that: a celebration. And that your wedding reception will be a continuation of the love you have just pledged before God to your wedded spouse.

May God enlighten you and bless you with peace and wisdom. ■

RESTORANT & MUZIKË SHQIPTARE

Restoran modern dhe i dekoruar me ambient të këndshëm familjar dhe personel profesional!

Kaloni mbrëmje të paharruara në Tropikana!

718-547-1100

Për informata dhe rezervime thirrni:

Muzikë shqiptare çdo të premte dhe të shtunë Mbrëmjet fillojnë: 9:00pm-4:00am

1660 East Gun Hill Rd., Bronx, New York

22

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Shëlbuemi - Ngritja në qiell iktori Andreas Herman Hunnaeus (piktura në faqen e parë) në figurën e të Ngriturit në Qiell e paraqet Jezusin duke u ndarë nga apostujtë dhe nga e ëma e tij, Maria. Me siguri se mes tyre janë edhe të tjerë që ishin me Krishtin derisa ai ishte gjallë e që e kishin parë duke e varrosur dhe përsëri kur ai u ringjall.

Kush mund ta përshkruaj këtë skenë më mirë se ungjilltarët, andaj në vazhdim po japim citatet nga Ungjilli.

Zotëria [Jezusi], pasi u tha kështu, u ngjit në qiell dhe rri në të djathtë te Hyjit. Kurse ata dolën e predikuan gjithkund. Zoti bashkëpunonte me ta dhe e përforconte fjalën me mrekulli që e përcillnin (Mk 16:19-20) Atëherë i mori me vete deri në Betani, i çoi duart dhe i bekoi. E, ndërsa po i bekonte, u nda prej tyre dhe u ngrit në qiell. Ata ranë përmbys para tij dhe e adhuruan e me gëzim të madh u kthyen në Jerusalem dhe vazhdimisht ishin në Tempull duke i dhënë lavdi Hyjit (Lk. 24:50-53).

Tani, ata që ndodhën bashkë me të, e pyetën: “Zotëri, athua do ta ripërtërish në këtë kohë mbretërinë e Izraelit?” Ai u përgjigj: “Nuk është puna juaj ta njihni kohën dhe momentin që Ati ia ka përcaktuar pushtetit të vet. Por ju do të merrni fuqinë e Shpirtit Shenjt, i cili do të zbresë në ju dhe ju do të bëheni dëshmitarët e mi në Jeruzalem, në mbarë Judenë, në Samari, madje dhe gjer në skajin e botës.”

Dhe, kur i tha këto fjalë, ndër sy të tyre, u ngrit në qiell dhe një re menjëherë ua zuri para syve të tyre. Dhe, ndërsa ata me ngulm shikonin se si ai ngitej në qiell, ia behën dy njerëz të veshur me petka të bardha, zunë vend para tyre dhe u thanë: “O burra galileas, pse rrini këtu duke shikuar kah qielli? Ky Jezus, që prej jush u ngrit në qiell, do të kthehet pikërisht kështu, si e patë se shkoi në qiell!”

(Vp. 1:6-11). ■

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

23

Mrrekullitë Eukaristike

“Ky Është Korpi Im” esta e Korpit të Krishtit, në Kishën Latine festohet të enjtën pas të dieles të Trinisë së Shenjtë, për të përkujtuar solemnisht themelimin e Eukaristisë së Shenjtë. Kjo festë zanafillën e ka në Belgjikë e inisuar nga murgesha Augustiniane, Shën Juliana, e cila kishte dëvotshmëri të madhe për

MARK K. SHKRELI Eukaristinë e Shenjtë. Ajo arriti t’ia bëjë të ditur idetë e saja ipeshkvit të vendit Robert de Thorete dhe Arqdhjakonit Jacques Pantaleon i cili më vonë qe bërë Ipeshkëv i Verdunit, pastaj Patriark i Jerusalemit dhe, së fundi, Papë Urbani IV. Ai, në Bullen e tij më 8 shtator 1264, urdhëroi festimin vjetor të Korpit të Krishtit. Sipas The Catholic Encyclopedia, Oficia (Lutja) e kësaj dite, e shkruar nga Shën Toma Akuinas, është një ndër më të bukurat në Breviarin Romak.

Duke u bazuar në fjalët e Ungjillit: “Ditën para mundimeve, ai mori bukën në duart e veta të nderueshme, e bekoi, e theu dhe ua dha dishepujve të vet duke thënë: ‘Ky është korpi im!’”, Kisha Katolike na mëson se në Hosten Shenjte gjendet vërtet Korpi dhe Gjaku i Shëlbuesit tanë Jezu Krishtit. Kisha, jo vetëm që na mëson, por, duke e shpallur atë dogmë, e bën të domosdoshëm, për një katolik, besimin në Praninë e Vërtetë të Krishtit në Eukaristi. Duke qenë një mister i pashpjegueshëm në mënyrë të lehtë, njerëzit gjatë shekujve, kanë dyshuar në këtë dogmë. Jo vetëm besimtarët e thjeshtë por edhe klerikët katolikë, nagnjëherë, kanë shprehur, jo vetëm dyshim, por edhe mospajtim me këtë dogmë të Kishës. Hyji i gjithë-

fuqishëm, për këtë arsye, gjatë historisë dymijëvjeçare të krishtërimit, përmes mrekullive të shumta eukaristike, ka dhënë prova për Praninë e Krishtit në Eukaristi.

Para pak kohe, në faqet e revistës Jeta Katolike, shkurtimisht, kemi është shkruar për një mrekulli eukaristike të cilën shtegtarët e kishës tonë patënm privilegj për ta parëm gjatë sShtegtarisë nga kisha jonë Jubileu 2000 — atë në Kishën e Shën Shtjefnit në Santarem të Portugalisë. Andaj, i nxitur nga kjo mrrekulli, si dhe nga natyra ime kurreshtare, bëra hulumtime në lidhje me mrrekullitë eukaristike.

Në vazhdim do të lexoni përshkrimet e rasteve kur Jezu Krishti, në mënyrë të mrekullueshme, e ka vërtetuar praninë e vet në Hosten e Shuguruar. Për të kënaqur kuriozitetin ia hyra punës kërkimore për material lidhur me mrekullitë eukaristike gjatë historisë së krishterimit, dhe rezultatin po e ndaj me lexuesit e Jetës Katolike.

Dikush ka thëënë: “Për ata që nuk besojnë, asnjë shpjegim s’është i mudshëm; për ata që besojnë, shpjegimi s’është i nevojshëm”. PraAndaj qëllimi im nuk është unë nuk pretendoj t’ua mbushë mendjen atyre që nuk besojnë por t’ju ofrojë “ushqim shpirtëror” atyre, besimi i të cilëve është i palëkundshëm. ‘ju kënaqë kuriozitetin atyre feja e të cilëve është e patundshme. Mrrekullitë po i rradhiti ashtu si kanë ndodhur — kronologjikisht.

Lanciano, Itali, në vitin 700 - Në atë kohë ishte përhapur një herezi në Kishë lidhur me praninë e Zotit Tonë Jezu Krishtit në Kungim. Edhe një prift kishte dyshim dhe dyshimi i tij bëhej çdo ditë edhe më i thellë. Një mëngjes, gjatë Meshës, duke bërë Përshenjtërimin (Shugurimin), ai filloi të dridhej dhe u soll nga populli për t’u treguar se ç’kishte ndodhur. Hostja ishte shndërruar në Mish dhe vera në Gjak.

Një analizë e bërë në vitin 1500 ka konstatuar se mishi është nga muskuj

zemre, se gjaku është i origjinës njerëzore dhe që të dy të grupit AB. Ky lëng, me karakteristikë të gjakut të gjallë,

ruhet edhe sot (pa ndonjë mjet të posaçëm ruajtes).

Trani, Itali, në vitin 1000 - Ishte një çifute që urrente Kishën Katolike. Kisha e Shën Anës kishte qenë sinagogë por

24

Jeta Katt olike

tani ishte bërë kishë katolike ku luteshin çifutët e kthyer në fenë e Krishtit. Kjo mrekulli ndodhi të Enjtën e Madhe, natën që Sakramenti i Kungimit është themeluar nga vetë Krishti. Çifutja ia kishte mbushur mendjen një gruaje katolike, e çthurrur nga ana morale, t’ia sillte një Hoste të Shuguruar. Kur gruaja katolike ia solli Hosten, çifutja vuri vaj në tenxhere dhe kur vaji ishte duke vluar ajo e vuri Hosten brenda. Për çudi Hostja u shëndërrua në mish dhe filloi të rrjedhë gjak. Pasi Gjaku vazhdonte të derdhej me shumicë jashtë tenxheresë, çifutja u tmerrua. Fqinjët vrapuan për të parë se ç’kishte ndodhur dhe pse gruaja bërtiste me të madhe. Ajo u tregoi të gjithë atë që kishte ndodhur. Disa nga gratë vrapuan te prifti i cili, pasi e bënë me dije, erdhi dhe e pa Gjakun. Ai e nxori Mishin nga tenxherja dhe e çoi në kishë. Hostja edhe sot ruhet në një monstrancë argjendi. Papa Urbani VI, më 1384 ka shpallur se Hosjta është ruajtur në mënyrë të mrekullueshme.

Ferrara, Itali, më 1171 – Në kishën e Shën Mërisë në Ferrara, të Dielen e Pashkëve, gjatë Shugurimit Hosjtja u nda në dy pjesë dhe filloi të rrjedhë gjak. Jo vetëm që nga Hostja rrjedhte gjak por ajo u shëndërrua në mish të gjallë. Ipeshkvi i Ferrara-s dhe Arqipeshkvi i Revenna-s shkuan dhe e panë gjakun dhe më pas Hosjten e shëndërruar në mish e shpallën - Gjaku dhe Korpi i Jezu Krishtit. Papa Eugenio IV dhe Papa Benedict XIV e kanë njohur këtë mrekulli kurse Papa Pio IX i ka bërë vizitë më 1857.

Augsburg, Gjermani, më 1194 - Një grua e devotshme kishte dëshirë ta mbante Hosten e Shuguruar në shtëpinë e vet. Një ditë ajo e mori kungimin dhe fshehtas e çoi në shtëpinë e vet ku e veshi në dyll. Mbas pesë vitësh ajo e ndjeu vetën fajtore dhe i tregoi famullitarit se ç’kishte bërë. At Berthold-i, famullitari i saj, u çudit kur e nxori Hosten nga dylli. Hostja ishte shëndërruar në diçka që dukej si mish. Për ta vërtetuar, ai u mundua ta thyej Hosten përgjysmë, por nuk mundi. Atëherë prifti dhe të pranishmit besuan se ky ishte Korpi i Zotit Tonë Jezu Krishtit.

PRILL - QERSHOR 2001

Ipeshkvi Udalskolk, pasi që me kujdes e shqyrtoi Hosten, urdhëroi qqë ta kthenin në katedrale. Hostja dhe pjesët e dyllit mbyllur në një enë të kristaltë ruhet në xham për më se 800 vjet.

Alatri, Itali, në vitin 1228 - Një vajzë e re që e kishte zënë meraku në një djalë, kishte dëgjuar se me Hosten e Shuguruar bëhet ilaçi i dashurisë. Kur e mori kungimin ajo e futi në faculetë dhe shkoi në shtëpi. Menjëherë ajo filloi të ndiej fajësi dhe e fshehu Hosten në një qoshe. Mbas disa ditësh vajza shkoi ta shohë Hosten dhe u habit kur pa se ajo ishte shndërruar në bojë mishi. Shpejt e thirri famullitarin i cili e solli Hosten te ipeshkvi i cili i shkroi Papës Gregori IX. Hostja zbulohet dy herë në vit, të dielen mbas Pashkëve dhe të dielen mbas Rrëshajve.

Daroca, Spanjë, në vitin 1239 Mrrekullia, vërtet, nuk ka ndodhur këtu, por Daroca është vendi ku ruhet Mrrekullia Eukaristike që ka ndodhur gjatë një lufte mes spanjollëve dhe saracenve. Sipas zakonit, para se të fillonin luftën, gjashtë komandantë spanjollë shkuan për të parë Meshë dhe për t’u rrëfyer. Papritmas, saracenët sulmuan dhe prifti i futi gjashtë Hostet në një kuti dhe i fshehi derisa të përfundojë lufta.

Pas konfliktit, të cilin spanjollët e fituan, prifti shkoi te vendi ku i kishte lënë Hostet por në vend të tyre gjeti vetëm gjashtë njolla gjaku. Merita për fitoren i mbeti Zotit përmes kësaj Mrrekullie Eukaristike.

Santarem, Portugali, në vitin 1247 – Një grua, burri i së cilës ishte i pabesë, kërkoi këshillë nga një magjistare, e cila i premtoi se do t’i ndihmonte.

Për ta ndihmuar në këtë rast asaj i duhej një Hoste e Shugurar.

Magjistarja e mësoi gruan që të shtirej e sëmurë në mënyrë që ta merrte kungimin gjatë javës dhe t’ia sillte asaj Hosten e Shenjtë. Gruaja ishte e vetëdijshme se

kjo gjë ishte e keqe. Megjithate, e mori Hosten por nuk e gëlltiti (përpiu) dhe shpejt e shpejtë iku nga mesha. Duke u kthyer tek magjistarja, Hostja nisi të kullojë gjak. Njerëzit, kur e panë, kujtonin se gjaku pikonte nga kraharori i gruas. E friksuar shumë ajo vrapoi në shtëpi. E mbështjelli Hosten e Shenjtë në një faculetë të cilën e futi në arkë dhe e mbuloi me pëlhurë të pastër.

Gjatë natës, atë dhe burrin e saj i zgjoi një ndriçim që vinte nga arka e që e kishte shëndritur tërë dhomën. Engjujtë kishin hapur arkën dhe nxjerrë Hosten nga faculeta. Kur e pa mrekullinë, gruaja i tregoi burrit se çfarë kishte bërë, se në arkë nga vinte ndriçimi, ishte ajo Hoste e Shuguruar. Që të dy e kaluan natën të gjunjëzuar duke e adhuruar Hosten. Në mëngjes e thirrën priftin i cili e ktheu Hosten në kishë dhe e mbylli në dyll të shkrirë.

Kishin kaluar nëntëmbëdhjetë vjetë kur prifti, atë mëngjes, e hapi tabernakullin dhe vërejti se Hostja nuk ishte më e mbështjellur në dyll. Dylli ishte shndërruar në kristal. Më 1997 Santarem solemnisht e festoi 750 vjetorin e kësaj mrekullie.

Orvieto dhe Bolsena, Itali, më 1263 Kjo mrekulli ka ndodhur në kohën kurë një herezi që mohonte Praninë e Vërtetë të Krishtit në Eukaristi, ishte harlisur në Evropë. Një prift shkoi në Romë për të marrë udhëzime nga papa.

Gjatë udhtimit, ai zuri vend për të thënë meshën në Bolsena, një fshat i vogël afër Romës. Gjatë Meshës në Bolsena, derisa ai ishte duke përsëritur fjalët e Krishtit, «Ky është Korpi Im», Hostja filloi të rrjedhë gjak. Edhepse prifti menjëherë e mbështjelli Hosten, ca pika gjaku ranë në mermer të altarit.

Prifti e çoi Hosten te Papa Urbani IV, i cili ishte në Orvieto. Papa Urbani e shpalli këtë ndodhi Mrekulli

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Eukaristike. Për ta përkujtuar Mrrekullinë e Bolsena, Papa krijoi një festë të re, Festa e Korpit të Krishtit, kurse Shën Toma i Akuinit shkroi dy hymne, «O Salutaris» dhe «Tantum Ergo», të cilat këndohen edhe sot.

Cascia, Itali, në vitin 1300 - ‘sNë Bazilikën e Madhe të Cascia ruhet trupi i paprishur i Shën Ritës, kurse poshtë, në Bazilikën e Vogël ruhet Mrekullia Eukaristike dhe trupi i të Lumit Simon Fidati, një prift pjesëmarrës në këtë mrekulli.

Një prift, që e kishte humbur besimin në kungim, kur shkoi për ta kunguar një fshatar të sëmurë, e vuri Hosten e Shuguruar mes fletëve të breviarit (libër lutje për meshtarë). Kur e hapi librin, duke parë se Hostja ishte shndërruar në bojë të gjakut dhe ishte ngjitur mes faqeve, prifti shkoi tek At Simon Fidati për këshillim. At Simoni, pasi e dëgjoi rrëfimin e priftit i dha zgjidhjen. I ndau fletet e librit, duke vënë njërën në tabernakull në Perugia e tjetrën në tabernakull në Cascia.

Mrekullia përkujtohet çdo vit në Festën e Korpit të Krishtit në Cascia.

Hasselt dhe Herkenrode, Belgjikë, më 1317 - Prifti që kishte shkuar ta kungojë një të sëmurë në Hasselt, e vuri Hosten e Shuguruar, që ishte në ciborium (kuti speciale për bartjen e Hostes) mbi tavolinë dhe shkoi në dhomën tjetër për ta dëgjuar rrëfimin e të sëmurit. Një njeri, me mëkat mortar, e hapi kapakun e kutisë dhe e preku Hosten me dorë.

Hostja menjëherë filloi të pikonte gjak.

Prifti hyri në dhomë dhe u shtang nga kjo mrrekulli. Kur u kthye në kishë, famullitari i urdhëroi priftit ta çojë Hosten në kuvendin e murgeshave në Herkenrode, nja 30 mila larg. Porsa prifti iu afrua altarit dhe e uli Hosten mbi të, një dukuri e Krishtit të stolisur me therra iu shfaq të gjithë meshtarëve që ishin aty.

Për shkak të Hostes dhe Shfaqjes, Herkenrode u bë vend i njohur shtegtarishë në Belgjikë. Por më 1804, Hostja u bart në kishën e Hasselt ku edhe sot ruhet në gjendje të përsosur.

Blanot, Francë, më 1331 - Ishte e Diela e Pashkëve dhe fshatarët kishin ardhur në kishë për meshën e ringjalljes së Jezusit. Derisa prifti pregatiste

Hostet, xhakonjtë hapnin pëlhurën e bardhë për të pritur ndonjë dromcë që mund të binte gjatë k u n g i m i t .

Besimtarët u rradhitën për të marrë kungimin.

Një gruas, nga frika mos ta lëshonte në tokë kungimin, duke e mbyllur gojën me nxitim i ra një dromcë në plëlhurën e hapur.

Për çudi të xhakonjëve dromca e vogël u shndërrua në një pikë gjaku.

Mbasi që edhe njeriu i fundit e mori kungimin, xhakonjët shpejtuan për t’i treguar priftit se ç’kishte ndodhur. Prifti e lau pëlhurën disa herë me ujë por edhe pse uji shndërrohej në bojë gjaku, pikat e gjakut jo vetëm që nuk zhdukeshin por rriteshin edhe më tepër. Fjala për mrekullinë u përhap me shpejtësi dhe, dy javë më vonë, për hetuesi, në Blanot erdhi ipeshkvi i Autun, i shoqëruar me një grup meshtarësh.

Komisioni njëzëri e shpalli këtë ngjarje një mrrekulli dhe, një vit më vonë, këtë e miratoi edhe Papa Gjoni XXII. Bologna, Itali, më 1333 - Kjo mrekulli ka ndodhur në Bologna të Italisë. Në atë qytet një vajzë e devotshme 11vjeçare kishte dëshirë të madhe për tu kunguar por, duke qenë nën moshën 12vjeçare, nuk mund të kungohej. Imelda Lambertini ishte nga një familje e pasur.

Babai i saj ishte Konti Eagno Lambertini. Në moshën 9-vjeçare, Imelda gjendet në kuvendin e Motrave

Dominikane. Ditën e të Ngjiturit në Qiell të Jezu Krishtit, më 1333, derisa

25

Imelda lutej, asaj iu paraqit një Hostje që qëndronte pezull në ajër. Me shpejtësi e thirrën priftin i cili e kungoi Imelden, e cila kaloi në koma që të mos zgjohej më. Ajo vdiq gjatë marrjes së Kungimit të Parë!

Imelda është shpallur e Lumtur dhe trupi i saj i paprishur ruhet edhe sot në kishën e Shën Sigismondit afër Universitetit të Bologna-s.

Macerata, Itali, në vitin 1356 - Për këtë mrekulli sot ekziston vetëm një dorëshkrim nga shekulli XIV. Mrekullia përqëndrohet rreth një debati që daton shekuj më parë, për të cilin shkruan Shën Toma i Akuinit, nëse Zoti Ynë mbetet njëlloj në Hosten e Shuguruar pasi që ajo të jetë thyer nga prifti, i cili një pjesë të vogël e lëshon në kelk me Verë të Shuguruar.

Atë ditë, po sa prifti e theu Hosten, gjaku filloi të pikojë nga Hostja në kelk dhe pastaj mbi altar. Prifti, më vonë, shkoi te ipeshkvi i cili e miratoi këtë ngjarje si mrekulli. Përkujtimi i kësaj mrekullie bëhet çdo vit, të dielen pas Rrëshajëve. Sot ruhet nën altar në katedralen e Macerata.

Middleburg - Louvain, Belgjikë, më 1374 - Një djalosh, me emër Jean de Cologne, me mëkat mortar të pa rrëfyer, u afrua për të marrë kungimin. Porsa prifti ia vuri Hosten në gjuhë, ajo u shndërrua në mish dhe djaloshi nuk mundi ta gëlltiste. Nga buzët e Jean-it filloi të pikonte gjak mbi pëlhurë që ishte shtrirë mbi parmakët e kungimores. Prifti e nxori kungimin nga goja e djaloshit dhe e vuri në një enë mbi altar. Sipas gojëdhënës, si dënim, Jean humbi të pamurit. I frikësuar ai botërisht i rrëfei mëkatët e veta dhe në momentin që prifti i dha zgjidhjen e mëkatëve ati ju kthye të pamurit.

Boxtel - Hoogstraten, Holandë, më 1379 - Në kishën e Shën Pjetrit, në Boxtel të Holandës, At Van de Aker, duke shuguruar Hosten, humbi ekulibrin dhe derdhi përmbajtjen e kelkut mbi korporal dhe në pëlhurën e altarit. Mbas meshe, ai shkoi në sakristi dhe provoi që ta pastrojë korporalin dhe mbulesën e altarit, por kot. At Van de Aker i futi ato në një valixhe dhe i fshehu. Më vonë, kur At Van de Aker ishte duke dhënë

26

Jeta Katt olike

shpirt, në rrëfim, i tregoi famullitarit për këtë ngjarje dhe se ku i kishte fshehur korporalin dhe mbulesën. Famullitari i gjeti aty ku i tha At Van de Aker. Më 1380, Kardinal Pileo urdhëroi që çdo vit, më 25 qershor, të zbulohet kjo relikë e Gjakut të Çmuar.

Më 1652 korporali dhe mbulesa e altarit u transferuan në Hoostraten, afër kufirit me Belgjikën. Më 1924 korporali qe kthyer rishtas në Boxtel, kurse mbuloja e altarit mbetet në Hoogstraten.

Bagno di Romagna, Itali, më 1412 Një prift, që dyshonte në Praninë e Vërtetë të Krishtit në Eukaristi, gjatë shugurimit të verës, u trondit kur pa se vera ishte shndërruar në gjak dhe po gufonte duke u derdhur nga kelku në korporal. I trishtuar nga ngjarja prifti filloi të lutej për falje dhe, mbas kësaj mrrekullie, u bë shumë i devotshëm.

Më 1912, është bërë përkujtimi i 500-vjetorit të kësaj mrekullie.

Faverney, Francë, në vitin 1608 Kjo është një nga mrrekullitë e ralla eukariste që nuk përfshiu shndërrimin e hostes në mish ose të verës në gjak por një që sfidon ligjin e gravitetit. Kjo mrrekulli ndodhi pas Reformacionit, kur zelli i besimtarëve nuk ishte në nivelin e duhur. Më 1608, në liturgjinë e të Dielës së Rrëshajve, më 25 maj, morën pjesë shumë besimtarë. Para se të errej, dy llampa vaji të ndezura i vunë para të Shenjtërueshmit Sakramend.

Nga pakujdesia, altari ka përfunduar në flakë dhe njerëzit, duke berë përpjekjet për ta shuar zjarrin, panë Hostjen që qëndronte pezull në ajër. Lajmi u përhap me të shpejtë dhe, si besimtarët ashtu edhe mosbesuesit, erdhen për të dëshmuar këtë mrekulli. Priftërinjtë pareshtur celebronin Meshën Shenjte. Të martën, më 27 maj, ndërsa ishte duke u

PRILL - QERSHOR 2001

thënë Mesha, në kohën e Shugurimit, Hostja e pezulluar u ul në altarin që e kishin sjellë për të zëvendësuar atë që ishte djegur.

Pas shqyrtimit të hollësishëm, Arqipeshkvi e shpalli mrekulli, më 30 korrik 1608.

Bui-Chu, Vietnam, më 1954 - Një ushtar komunist hyri në kishë për kontroll. Në kishë gjeti një murgeshë e cila i tha: “Në këtë vend është i Madhi Zot, andaj duhet të sillesh me respekt”.

“Ku është Zoti yt”, tha ushtari.

“Ja, këtu”, përgjigji murgesha duke treguar tabernakullin.

Ushtari shtiu me automatik në tabernakull dhe një nga plumbat qëlloi kutinë me Hostjet e Shuguruara të cilat u derdhen mbi altar. Ushtari i ngratë u paralizua aty për aty pa mundur të bëjë edhe lëvizjen më të vogël.

Duke përfunduar, dua të theksoj se Mrekullia Eukaristike nuk është e kufizuar në këta shembuj. Mrekullia Eukaristike ndodh çdoherë kur meshtari, gjatë Meshës Shenjte, përsëritë fjalët e

Jezu Krishtit të thëna gjatë Darkës së Fundit: “Ky është korpi im”. ■

Personal - Corporate - Partnership - LLC-s Sales Tax • Payroll Tax

Personal & Business

Auto • Business • Home

1809 Paulding Ave. Bronx, NY 10462

(718) 892-1000 Fax: (718) 892-6210 Pashk Berisha

WWW. BKBSERVICE.COM E-Mail:bkbservice@aol.com

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

27

ARQIPESHKVI PAL ENGJËLLI HUMANIST I SHQUAR SHQIPTAR DHE BASHKËPUNËTOR I AFËRT I SKËNDERBEUT

N

ë plejadën e humanistëve të shquar shqiptarë të shekujve XV, XVI, një vend të merituar ka Imzot PAL ANDREA ENGJËLLI (1417 - 1470) nga familja e njohur e Engjëllorëve, Dukë të Drishtit, familje e njohur patriote që luajti një rol me rëndësi në mesjetën shqiptare e sidomos në periudhën e Skënderbeut. Kjo familje me titull fisnikërie kishte lidhje të ngushta me familjet kryesore princërore shqiptare të kohës.

Pal Engjëlli jetoi e veproi në epokën e Skënderbeut si prelat fetar e si humanist i përmendur dhe diplomat i shtetit të përqëndruar arbëresh të kësaj kohe.

Pothuajse bashkëmoshatar me Heroin Kombëtar, ai qe njëheri edhe mik i tij, siç pohon disa herë Marin Barleti në veprën e njohur “De vita et Gestis Scanderbeghi, Epirotarum Principis” Roma 1508 - 1510, qe këshilltar dhe diplomat i tij. Pal Engjëlli lindi në 1417 dhe vdiq rreth viteve 1469 - 1470. Ai qe arqipeshkëv i Durrësit.

Në kryeveprën e tij kushtuar Skënderbeut, Marin Barleti jep këtë karakterizim për Pal Engjëllin: “Ky kryepeshkop qe epirot, nga kryeqyteti i Drishtit, bir i Andrea Engjëllit për të cilin folëm më lart, burrë i pajisur me mendje shumë të lartë e me zotësi të rallë në të folur (në gojtari), me dituri si askush dhe i vaditur në letërsinë e shenjtë dhe në letërsinë humane, si greke ashtu dhe latine, sidomos i shquar për rreptësi në jetë e zakone... burrë që Skënderbeu e mbajti mbi krye për maturinë e tij, kulturën e pastërtinë e jetës, burrë që e respektonin dhe e dëgjonin si ndonjë orakull të gjithë epirotët dhe arbërit...” (M. Barleti “Historia e Skënderbeut” Tiranë, 1964, fq. 395, 430).

Imzot Pal Engjëlli është i njohur sepse prej tij kemi të shkruar në gjuhën shqipe “Formulën e Pagëzimit”, të parin dokument të gjuhës shqipe të shkruar.

Është viti 1462. Duke u gjurmuar në bibliotekën Laurentiana të Firencës, dijetari rumun Nikolae Jorga e gjeti këtë frazë në gjuhën shqipe dhe e botoi më 1915 në veprën e tij “Notes et extraites pour servir à l’histoire descroissades au XV siècle” (Bukuresht, 1915, f. 195).

Në udhëzimet e porositë që Pal

DR. MIKEL PRENDUSHI Engjëlli, me cilësinë e kryepeshkopit të Durrësit, i jepte klerit të dioçezës së Lisit në Mat, ku shërbente peshkop Andrea, ndër 37 fletët në pergamenë që përmbante ky dokument në gjuhën latine (formati i fletëve 20 x 14 cm), dijetari rumun gjeti dhe dy radhë të shkruara në gjuhën shqipe me alfabet latin: “Unte’ paghesont peremnit Atit et Birit et Spertit Senit”. Këto radhë janë shkruar në faqen 4 (në krye) të këtij dorëshkrimi latin. Duke lexuar këtë raport të Pal Engjëllit mësojmë se ai si kryepeshkop kishte mbledhur gjithë klerin e dioçezës së Matit në kishën e Shën Trinisë, më 8 nëntor 1462 dhe se atje ndër udhëzime të tjera i jepte porosi klerit që prindërit në mungesë të priftërinjve mund t’i pagëzonin fëmijët e tyre me këtë formulë duke u hedhur pakëz ujë mbi krye. Dihet se dioçezi i Matit varej nga Ipeshkvia e Durrësit dhe se në Mat janë mbajtur në atë kohë shumë kuvende kishtare. Formula e shkruar në shqip dhe e përdorur në ritet fetare të kohës tregon një shfaqje të gjallë të patriotizmit nga vetë Pal Engjëlli dhe nga vartësit e tij. Jemi në kohën e luftrave fitimtare të Skënderbeut kur heroi ynë kombëtar quhej në dokumente “DOMINUS ALBANIAE” - Zot i Arbërit.

Në Bibliotekën Laurentiana të

Firencës ky raport i shkruar nga dora e Pal Engjëllit në 37 fletë, mban numrin e inventarit 1167 dhe ruhet si një ndër dokumentet e çmuara të kësaj biblioteke të kohës së Rilindjes Europiane.

Në vitet 60-të të shekullit XV, Pal Engjëlli, si diplomat e këshilltar për punët e jashtme i Skendërbeut, qe aktivizuar shumë. Ai e shoqëroi Skënderbeun në vizitën katërditore që bëri në Raguzë (Dubrovnik) dhe në Itali më 1461.

Dihet historikisht se Republika e Raguzës pati marrëdhënie të mira me Gjergj Kastriotin gjatë gjithë kohës që Shqipëria kalonte provën e rëndë të ballafaqimit luftarak me forcat e pushtuesve osmanë. Në Raguzë, fjalimeve mburrëse të udhëheqësve raguzanë për Skënderbeun dhe popullin e tij, Pal Engjëlli, siç na tregon Marin Barleti, iu përgjigj paralelisht me një oratori të rrallë, duke lavdëruar zhvillimin e kësaj republike dalmate, shkencën humaniste dhe artet që atje kishin lulëzuar. Ndër të tjera në fjalimin e tij ai tha: “... Këtu në Raguzë lulëzojnë të gjitha artet e lira, filozofia, teologjia, shkenca e ligjeve dhe disiplinat e tjera... Unë ju jap fjalën e zotohem se për të mirat që na keni bërë, kujtimi juaj, emri juaj dhe i qytetit tuaj do të jenë përgjithmonë të nderuar sa të rrojë Epiri, do të jenë ngulitur thellë në shpirt, në mendjet dhe zemrat tona”.

Vërtetë se kjo pjesë e fjalimit të Pal Engjëllit është krijim i penës mjeshtërore të Marin Barletit, po dihet gjithashtu mirë fort se në farkëtimin e miqësisë mes Raguzës dhe shtetit të Arbërit, një rol me rëndësi ka luajtur Pal Engjëlli. Natyrisht të dy shtetet fqinje ishin të interesuara për një bashkëpunim në luftrat mbrojtëse kundër hordhive osmane. Dihet gjithashtu se Pal Engjëlli qe një humanist dhe konsiderata e tij për lëvizjen humaniste përparimtare të njerëzimit qe

28

Jeta Katt olike

e madhe.

Imzot Pal Engjëlli, si diplomat, u përpoq të afrojë shtetet e interesuara në aleancën kundër osmane. Shqipërisë në atë kohë i interesonte të kishte marrëveshje e aleanca me Raguzën, Hungarinë, Venedikun dhe me vende të tjera. Në këtë drejtim përpjekjet nuk munguan, e sidomos nga ana e Pal Engjëllit. Autoritetin e tij fetar e shfrytëzoi plotësisht në dobi të atdheut.

Kështu, si shoqërues i Skënderbeut në vizitën në Itali më 1461, ai u tregua i shkathët në marrëveshje me mbretërinë e Napolit, me Papatin dhe në takime me princër të tjerë. Gjithashtu edhe Traktati i Gaeta – është vepër e Pal Engjëllit (1461). Shteti i përqëndruar i Arbërit nën udhëheqjen e Skënderbeut kishte nevojë për ndihma materiale e morale, kishte nevojë për aleatë në luftën e pabarabartë kundër pushtuesve osmanë që derdheshin çdo vit kundër kështjellave tona me sulmet e tyre të tërbuara.

Më 1464, Pal Engjëlli, si i dërguar i posaçëm i Skënderbeut, kreu një mision diplomatik pranë kontit Sforza të Milanos. Në letërkredencialet e paraqitura shprehet qartë misioni i tij i rëndësishëm në kërkim të një aleance dhe të ndihmave materiale. Skënderbeu, siç na e tregon dhe Fan Noli, kishte pasur letërkëmbim me kontin Sforza që në vitin 1461. Siç duket, misioni diplomatik i Pal Engjëllit pati sukses fillimisht, po mëvonë nuk dihet përse ndihma materiale për Shqipërinë trime qe reduktuar. Pikërisht në ditët kur Pal Engjëlli ishte në Milano, humanisti i shquar italian, Françesk Filelfo u drejtonte letra princërve italianë si dhe dogjës së Venedikut, Kristofor Maurit, në të cilat shpreh gjithë simpatinë dhe përkrahjen për luftën e drejtë që bënin shqiptarët. Përmbajtja e letrave lë të kuptohet se Pal Engjëlli e ka takuar edhe Françesk Filelfon, njeri me influencë dhe humanist i përmendur. Në letrat e tij Filelfo shkruan: “Skënderbeu është shpirtmadh dhe i stërvitur në mes të turqve që në moshë të re... Pas tij janë shumë kalorës dhe këmbësorë shqiptarë nga më trimat. Midis gjithë kombësive të tjera ndërmjet Danubit e Adriatikut dhe kufijve të Italisë, shqip-

PRILL - QERSHOR 2001

tarët qenë të vetmit që u bënë ballë turqve me trimëri të madhe...”Dhe më poshtë: “Skënderi pra, do të ketë mundësi të japë një kontribut jo të vogël në çështjen tonë të përbashkët... Fuqive të tij do t’i vinë në ndihmë dhe fuqitë ushtarake të Kontit Sforza, të këtij princi trim e të përmendur...

“Pal Engjëlli diti të mbrojë drejt çështjen shqiptare dhe të bëjë përkrahës edhe në principata të tjera të Italisë.

Nuk duhet të na habisë fakti që një kryepeshkop luan kaq mirë rolin e një diplomati. Në Mesjetë, klerikë, shkencëtarë, shkrimtarë kryenin këto detyra duke përfituar nga prestigji që gëzonin, gojëtaria dhe mençuria.

Kështu, në Mesjetë edhe Dante e Bokaçio qenë ambasadorë, poashtu si matematikani e astronomi shqiptar, Gjon Gazulli, presbiter, (prift i nderuar) qe për disa vite sherbeu si i dërguar i posaçëm i Skënderbeut në Republikën e Raguzës, radhazi me vëllezërit e tij Pali dhe Andrea. Në dokumentet e kohës: “Johannes Gini Gazulo, artium doctor, astronomus praeclarissimus (GjonGjin Gazulli, doktor i shkencave dhe astronom shumë i çmuar) qe edhe profesor i Universitetit Al’Bo’ të Padovës.

Pa l E n gj ë l l i q e d i p l o m at i Skënderbeut edhe në marrëdhëniet ko m pl ek se e t ë vë s h t i r a m e Republikën e Venedikut. Këtë e dëshmon edhe një marrëveshje e datës 13 shtator 1465, në të cilën Pal Engjëlli nënshkruan “në emër të madhnueshmit Skënderbe” si dhe konsultimet e shpeshta e të herëpashershme që bëri Skënderbeu me të lidhur me marrëdhëniet me Venedikun.

Duke punuar me ngulm, mençuri e a td he tar i z ëm p ër n j ë p o l i t k ë t ë jashtme sa më aktive në dobi të çështjes kombëtare, Pal Engjëlli nuk harron asnjë çast se burimi kryesor i forcës shqiptare qëndronte në bashkimin e popullit të të gjitha krahinave nën udhëheqjen e Skënderbeut, nën një komandë të vetme e të drejtë. Prandaj në fjalimet e tij para popullit ai mburri kurdoherë këtë figurë kryesore të q ën d r es ë s sh qi pt a r e. N ë n j ë n ga fjalimet e tij para luftëtarëve shqiptarë, sipas Marin Barletit, Pal Engjëlli

më 1641 tha këto fjalë për kryetrimin e atdheut tonë: “Fatbardha dhe fort të lumtura janë ato republika, mbretëri e shtete, që qeverisen nga njerëzit më të mirë dhe më të ditur... Në kohën e sotme ne e shohim qartë si drita, se këtë fat e kanë pasur Arbërit tanë, të cilët qeverisen nga Skënderbeu, i vetmi princ aq i ditur, aq i mirë dhe kapidan i pathyeshëm...” Këto fjalë tregojnë konsideratën e lartë të Pal Engjëllit për Skënderbeun. Ata ngjallën besimin e krenarinë e popullit për këtë figurë politike e ushtarake, për këtë njeri me virtyte të larta, simbol i popullit të vet.

M e a u to r i t e t i n e t i j k ishtar Pal Engjëlli u përpoq të realizojëdhe b a s h k im i n e ko he rencën mes princërve shqiptarë nën udhëheqjen e Skënderbeut. Një vepër e mirë e tij është sidomos ajo që, me përpjekje e m at ur i, m ë 14 5 9 p aj toi mes tyre princërit dukagjinë me Skënderbeun, duke shmangur një përçarje mes rradhëve të shqiptarëve apo një gjakderdhje të kotë. Nuk ka dyshim se në politikën e jashtme të shtetit arbër, në shekullin XV, një rol të rëndësishëm ka luajtur Imzot Pal Engjëlli si një i d it ur, i k u l t u r u a r d h e i b esuar i Skënderbeut, si prelat kishtar që me autoritetin e prestigjin e tij ndikoi me atdhetarizëm në ngjarjet e kohës. Ai është figura e diplomacisë shqiptare së kësaj periudhe që shënoi një epokë dhe diplomati i parë shqiptar që njohimderi tani. Pal Engjëlli, si figurë historike, atdhetare e humaniste i a tr ibu o h e t d h e n j ë meritë tjetër.

Mendohet se ai është autori i një historie të Skënderbeut në gjuhën latine e botuar nëVenedik më 2 prill 1480, pra gati 30 vjet para veprës së Marin Barletit. Për herë të parë dhe i vetmi që e shfrytëzoi këtë vepër është historiani italian G. Biemmi i cili botoi më 1742 nëBreshia (Brescia) “Istoria di Giorgio Scander’begh”. Ai pohon se historinë e Skënderbeut të vitit 1480 e gjeti në një bibliotekë dhe e shfrytëzoi gjërësisht për veprën e tij, ashtu si dhe vepra të tjera, si atë të Barletit dhe të s h u më au t o rëve t ë huaj mbi Skënderbeun. Vetë Biemmi na e jep

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

titullin e kësaj vepre, titull të cilin e gjeti në fund të librit, meqenëse fletët e para qenë të grisura: “Eksplicit Historia Scanderbeghi, EDITA PER QUONAM ALBANENSES...” (Këtu merr fund Historia e Skënderbeut, botuar prej një shqiptari...). Meqenëse autori mbeti anonim, Biemmi e quajti “Antivarino” apo n ë gj u h ën shqipe”Tivarësi”. Biemmi na thotë edhe se Tivarësi e shkroi historinë e Skënderbeut edhe mbi bazën e dëshmive të vëllait të tij, i cili shërbeu si oficer në gardën e Skëndebeut. Duke marrë parasysh këto të dhëna si dhe të tjera, historiani ynë i njohur Fan Noli, me të drejtë mendon se ky autor anonim nuk ka kush të jetë tjetër veçse Pal Engjëlli. Historiani gjerman Franz Babinger e ndonjë tjetër, pa u thelluar, e kanë mendua r h i s t o r i në e Skënderbeut të vitit 1480 një shpikje të Biemmit, po kjo kundërshtohet me të drejtë se kjo histori ka të dhëna e datime më tepër se ajo e Barletit dhe se më vonë këto të dhëna janë vërtetuar nga dokumentacioni, se kjo histori është një burim i pavarur, se ajo është më realiste e me një vështrim më kritik se veprat e tjera dhe së fundi, një gjë të tillë Biemmi nuk kishte arsye të bënte. Duke arsyetuar mbi këtë çështje, domethënë mbi autorësinë e veprës dhe mbi veprën, Fan Noli bie në konkluzion e arsyetuar se kjo vepër është shkruar nga Pal Engjëlli, sepse prej një njeriu të ditur si ky mund të pritej një vepër e tillë, se Engjëllorët vërtetë kan ë qëndruar në D r i s h t , p o në zotërimin e tyre ka qënë Tivari dhe se Pal Engjëlli, kryepeshkopi i Durrësit, kishte vërtetë një vëlla të tij, Pjetër Engjëllin, oficer t ë ga r d ës s ë Skënderbeut dhe pikërisht ai duhet t’i ketë shërbyer me të dhëna të sakta për luftimet kundër osmane e ngjarje të tjera nga balli i përgatitjeve për luftë.

Më në fund, duhet të themi se Pal Engjëlli, dhe i vëllai Pjetër Engjëlli, vdiqën në mërgim, në Itali dhe vepra ka mundësi të jetë shkruar në periudhën e mergimit dhe të jetë botuar në Venedik, pikërisht aty ku bashkëvëllazëria shqiptare ( C o n f r at er n i t à albanese) e asaj periudhe kishte kri-

juar një vatër të kulturës shqiptare. Të k uj tojmë Ba rl et i n, Bi ç i kem i n, Karpaçin e viganë të tjerë të mendimit e të artit humanist shqiptar dhe të Rilindjes europiane. Dy studiues të huaj, të mirëinformuar, të kësaj periudhe e që kanë shkruar vepra me vlerë s i, J o han n Fa l l m e ray er d he H of (Hoph), kanë pohuar se Lukari, analist i mirënjohur raguzan, në veprën e tij “Analet e Raguzës”, shprehet qartë

29

se kryepeshkopi i Durrësit ka lënë një vepër të shkruar për Skënderbeun. Është fakt se Pal Engjëlli ka vdekur më 1469 dhe se vepra mbi historinë e Skënderbeut u shtyp më 1480, po kjo n u k p ër j as h t o n m undësinë që dorëshkrimi i tij të jetë botuar si vepër posthume (pas vdekjes). Pikëpyetja kryesore mbetet te vepra e Tivarësit (apo Pal Engjëllit), që nuk është gjetur deri sot. Në kohën kur u botua kjo

Besojani çështjen tuaj ekspertëve të emigracionit!

Tel. 212 -608-4140 • Fax. (212) 602-6256 325 Broadway, Suite 300 New York, NY 10007

30

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

vepër shtypshkrimi në Venedik, po dhe në mbarë botën, ishte në hapat e para. Kjo nuk ësh t ë e p a r a ve pë r incunabula (kështuquhen veprat e botuara nga fillimi i shtypshkrimit e deri në 1500) që ka humbur. Sidoqoftë ne mbështetemi tek studimet e thelluara të Fan Nolit dhe shpresojmë të vërtetohet një ditë vepra dhe autori.

Të gjithë janë të mendimit se prej Imzot Pal Engjëllit pritej një vepër e tillë për Motin e Madh shqiptar dhe

kryetrimin e arbërve, Skënderbeun, sepse ai qe një ndër bashkëpunëtorët e afërt të heroit, mik, shok e bashkëmoshatar me te. Ai më mirë se asnjë bashkëkohës i tij, me erudicionin, me atdhetarizmin, me idetë humaniste, mund të shkruante këtë vepër në kujtim të atyre ngjarjeve të mëdha që përjetoi Arbëria, një vepër për brezat që do vinin.

Autor i dokumentit të parë të shkuar në gjuhën shqipe, diplomat, atdhetar,

Artiste Limousi ne S erv ice

Elega nce • Luxury • A fford a bility “FOR THE SU PERSTAR TR EATMENT” Tel. 914-243-0807 • Fax. 914-245-3391 “WEDDINGS & PROMS OUR SPECIALTY” Featuring New Luxurious 2-18 Passengers Super Stretch White Lincolns Fully Loaded

Rolls Royce • Excalibur • Mercedes • Lexus • Sedans

humanist i njohur, Imzot Pal Engjëlli, si bashkëpunëtor e bashkëluftëtar i Skënderbeut për çështjen shqiptare ka një vend të merituar në historinë religjoze e kulturore të atdheut. Imzot Pa l E n g j ë l l i ka l u aj t ur një rol të r ë n d ë si sh ë m në m a rrëdhëniet e Shqipërisë së kohës së Skënderbeut me Papatin, dhe konkretisht me Papët, Nicola V (1447 - 1453) humanist i përmendur, Kalisti III (1453 - 1458), Pio II (1458 - 1464) dhe Paolo II (1464 - 1471), gjatë pontifikateve të tyre.

Enea Silvio Piccolomini, humanist i shquar që më vonë u bë Papë, e çmoi shumë humanistin Pal Engjëlli si prelat fetar dhe humanist. Dihet historikisht se ky Papë (Pio II) qe nisur për Shqipëri për t’i ardhur në ndihmë Skënderbeut dhe kishte ndërmend të kurorëzonte Heroin Kombëtar mbret të Shqipërisë. Por dihet se Papa Pio II, gjatë rrugës për në Shqipëri, vdiq nëAnkonë më 15 gusht 1464. ■

Bibliografia

5% DONATED TO MOTHER TERESA CENTER WHEN YOU BOOK WITH US! 24 orë 7 ditë në javë.

Zbritje për dasmat dhe ceremonitë shqiptare!

Limuzinat 2000 më të reja super të gjata - kapaciteti 18 persona Ju garantojmë për çmime të volitshme dhe shërbim profesional!

“FOR ALL OCCASIONS & DESTINATIONS” •Weddings •Airports •Night Out •Anniversaries

•Proms •Casinos •Concerts •Sporting Events

•Birthdays •Christenings •Dinner/Theatre •Special Events

“SERVING THE TRI-STATE AREA SINCE 1983” Weddings Complimentary Champagne & Church Runner

24 Hours 7 Days

914-243-0807 Visit us at:www.artistelimo.baweb.com Lule (Lola) & Nua (Tony) Gjokaj Please Make Your Reservation Early!

Professional Courteous Tuxedo Chauffeurs

1. M. Barleti, “Historia e Skëndërbeut”, Tiranë, 1964 (përkth. prof. Stefan Prifti) fq.

395, 396, 397, 430, 467.

2. N. Jorga, “Notes et extraites per servir à l’histoire descroissades au XV siècle”, Bukuresht, 1915, fq. 195.

3. Fan S. Noli, “Historia e Skënderbeut”, Tiranë, 1967, fq. 245,251, 270, 120, 159, 170; George Castrioti Scanderbeg (14051468) by Bishop Fan Stylian Noli, Ph.D., International Universities Press, New York, 1947.

4. Giammaria Biemmi. “Istoria di Giorgio Castrioto Scanderbegh, Brescia, Giam.

Battista Bissimo, 1742 (Biblioteka e Muzeut Shkodër).

5. M. Barlezio, “De vita et Gestis Scanderbeghi Principes, Romae 1508 1510. (Biblioteka e Universitetit Shkodër).

(Shënim i autorit: Në librin tim “Kontribut shqiptar në Rilindjen Europiane”, Tiranë 1980, mungojnë h umanistët Imzot Pal Engjëlli dhe prifti nga Drishti Dhimiter Frangu, historian i Skenderbeut. Me botimet që po i bën “Phoenix” këtyre dy figurave, plotësohet edhe kuadri i kësaj trajtese).

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

31

Poeti, etnografi, folkloristi, muzikanti, linguisti

At Bernadin Palaj Një ndër mitet e kulturës sonë është edhe At Bernardin Palaj. Është ndër ata autorë që doli nga gjiri i popullit, u rrit në popull, dhe çdo gjë, çdo vepër që krijoi e krijoi për të. “Palaj mori në popull diçka, pastaj i ktheu atij gjithçka”. Janë këto fjalët e dr. Alfred Capalikut, por që ndoshta do t’i kishte thenë kushdo që do të kishte rënë në kontakt me veprën e tij.

J

e t a e B e r n a r d i n Pa l a j ë s h t ë jeta e një njeriu që çdo gjë të tijën, çdo shqisë, çdo m e n d i m , ç d o n d j e n j ë e shfrytëzonte për të bërë diçka për njeriun dhe çdo gjë që lidhej me të. Dhe mëqë kultura është pjesë kryesore e j e t ë s s ë n j e r i u t , a i ko n t r i bu t i n më të madh e dha në këtë fushë.

Gjatë gjithë jetës së tij, Palaj nuk i ka pushuar adhurimi për më të madhin poet tonin, për Gjergj Fishtën, dhe ndoshta edhe vepra e tij është ndikuar sado pak nga ajo e Fishtës. Veprimtaria letrare e tij përfshin një hark kohor prej 25 vjetësh, dhe brenda këtij harku kohor dallohen 3 periudha të veprimtarisë së tij: e para si folklorist, e dyta si poet dhe e treta si etnograf. E fillon krjimtarinë e tij me “çelësa të artë folklorikë” dhe e përfundon në 1944 me studimin “Kanuni i Maleve”, që rezulton i fundit i tij. Vitët e fundit të jetës ia kushtoi më tepër studimëve mbi

juridiksionin e malësisë, organizimin fi s n o r, etnogafinë, mitologjinë etj. Gjatë gjithë jetës së tij u portretizuar si një artist dhe poet gjenial, si një kritik dhe estet mjaft i hollë dhe vazhdoi të njihej si i tillë edhe pas vdekjës së tij në burg nga tetanozi në vitin 1946. Të bën përshtypje diçka. Po të studiosh jetën e shumë autorëve tanë, shumica e tyre kanë vdekur nga tetanozi, aq sa kjo sëmundje mund të quhet edhe “sëmundja e shkrimtarëve”. A thua e gjithë kjo sepse ata gjithë frymën e tyre e harxhuan për të ngritur sa më lart, në qiejt e kulturës europiane, kulturën t o n ë ? M e g j i t h ë k ë t ë n ë S h q i p ë r i p ë r Pa l a j n , p ava r ë s i s h t veprës së tij, është heshtur gjatë.

Vetëm 47 vjet pas vdekjës së tij iu dha titulli “Mësues i popullit”.

Por vlerësimët për të dhe veprën e tijnuk kanë munguar edhe më përpara. Kështu A. Capaliku na jep të dhëna në monografinë e tij për Palajn, se kanë qenë të shumtë ata që e kanë vlerësuar figurën e tij.

Albanologia ruse Desnickaja e quan atë “Njohësi më i mirë i Maleve shqiptare”. Kandidati i shkencave Simon Pepa e cilëson si “Homer shqiptar”. Zef Simoni e p e r i f r a z o n Pa l a j n , e k s p o n e n t n ë kulturën shqiptare, mes trinomit: artisti, stilisti, kombëtari. Gjithë ky interesim dhe gjithë këto cilësime të bëjnë të kuptosh së Bernardin Palaj ka zenë vendin e t i j , i c i l i ë s h t ë i pazëvendësueshëm, n ë k u l t u r ë n t o n ë d h e veçanërisht në fushën e letrave.

Palaj si eksplorator i Gegërisë Sipas A. Capalikut, Palaj nuk e ndalte kurrë vrapin nga Curraj i Epër në Theth, nga Shala në Kastrat etj me ankthin se ndonjë rapsod mund të vdiste dhe kështu të merrte me vete edhe legjendat. Ishte fjala, ndoshta, për aedin e fundit të Europës...

Capaliku shprehet se në fushën e folklorit ai punonte me mjete të thjeshta.

Me një laps, një letër dhe gjithmonë dy zemra: njëra që këndonte dhe tjetra që regjistronte. Zemra e parë ishte analfabete, ndërsa e dyta universitare. Këto mjete shfrytëzoi ai për të shkruar “Kangë kreshnikësh dhe Legenda”.

“Vepra e tij e madhe, studimet rreth problemësh të ndryshme të folklorit shqiptar të botuara në revistat e kohës, presin të mblidhen e të botohen në vëllime të veçanta. Ato përbëjnë padyshim kontributin më të madh që është kryer ndonjëherë në shkencat folkloristike shqiptare”. A. Capaliku shprehet se ky do të ishte shpërblimi i vetëm, ndonëse post mortum.

Në fushën e folklorit B. Palaj është quajtur “Lonrot shqiptar”.

Poeti me pseudonimin “Kukel Lapaj” Një ndroje prej artisti e bëntë Palajn që shpesh poezitë e tij t’i botonte nën pseudonimin “Kukel Lapaj”.

Koliqi shprehet se Palaj e të tjerë me poezinë e tyre e nxoren letersinë shqipe nga një gjendje amtije e shkaktuar nga monotonia e një tematike tepër të shfrytëzuar.

Në kohën kur krijonte Palaj, në letersinë tonë mbizotëronin tre rryma: ajo tradicionaliste e udhëhequr nga Fishta, ajo moderniste me taban tradi-

Jeta Katt olike

32

cional, por në një pozicion dinamik dhe ajo revolucionare, që kishte pionier të sajin Migjenin. B. Palaj lëvronte rrymën e dytë.

Po sipas Capalikut, në pyllin e pafund të kulturës botërore Palaj pushoi disi më gjatë për t’u flladitur nën hijën e dy pemëve që ishin pranë njëra-tjetrës. Në stilin e tij poetik ndihet ndikimi i D’Annunzios dhe i

PRILL - QERSHOR 2001

Karducit.

Pas tentativës së dështuar për përfshirjen e Palaj si poet në librin “Shkrimtarët shqiptarë”, do të jetë një Grua e huaj që për herë të parë do t’i paraqesë mbarë diasporës poezinë e plotë të një Burri shqiptar - Palajt. Si poet B. Palaj ishte klasik dhe modern në të njëjten kohë.

IR Licensed Real Estate Brokers IF YOU ARE LOOKING FOR REAL ESTATE

YOU NEED US! Përv oja jo n ë 2 7 vje ça re m e k om u nit etin s h qip ta r ë shtë dëshm ia m ë e mirë e su kses it tonë !

Nëse P L A N I F I K O N I të bleni building, shtëpi ose pasuri të patundshme, J U O F R O J M Ë M A K S I M U M I N e kushteve për blerje.

- Sales - Rentals - Mortgages - Co-ops And Condos - Investment Properties - Residential & Commercial -

PRENK CURANAJ Real Estate Broker

TEL:718-231-0300 • FAX: 718-324-0596 4227 WHITE PLAINS ROAD BRONX, NY 10466

VISIT US ONLINE WWW.ISLAND-REALTORS.COM

Profili i dytë: ai i etnografit “Mënyra e jetesës së popullit, zhvillimi i kulturës tradicionale materiale, artistike, shoqërore dhe shpirtërore të shqiptarëve i ishin bërë natyrë e dytë Palajt”. Kështu shprehet Capaliku. Me studimet në fushën e etnografisë shqiptare Palaj solli prurje me vlerë, ku bashkjëtojnë: miti, legjenda, bestytnia, gjurma e paganizmit, gjeneologjia e fisit, kanuni, flamuri kombëtar.

Një ndër studimët më me vlerë në fushë të etnografisë shqiptare është ai me titull “Mytologjia e gjallë e maleve”. Në këtë studim ai nuk merr parsysh mendimin e Platonit për Mitin, si një tregim rreth Zotave, qenieve hyjnore, herojve të zbritur nga bota e përtejme, por ai e sheh Mitin si bashkëjetesë njerëzish dhe orësh të metamorfizuara.

Capaliku shprehet se:”Për nga vlerat e njohjes së drejtpërdrejtë të lëndës së trajtuar, po edhe për nga metodat bashkëkohore të përdorura në to, janë trajtesa që edhe sot mund të konkurojnë në fushat përkatëse”.

Dhe kjo është e vërtetë, pasi me studimet e tij në fushë të etnografisë ai na paraqitet si një studiues mjaft i kompletuar.

Jo vetëm letrar, por edhe muzikant Imzot Zef Simoni rrëfen për Bernardinin:”Si fëmijë i ka ra fyellit e si djaloç e si burrë bahet i ditun në muzikë, e do të kemi atëherë përpara një pianist të shquem e një kangëtar me za të derdhun të asaj muzike hyjnore gjermane. Zani i tij i bukur mahnitte të gjithë...”.

Capaliku shprehet se nësë si poet Palaj, ndjenjat, përshtypjet dhe mendimët i shprehu me anën e eufonisë, si një muzikant i organizoi dhe i bashkërenditi tingujt në një mënyrë të inkuadruar ritmike, që të formonin melodi. ...Dhe kështu vazhdon Capaliku, Bernardini, lindur nga Gjon Palaj e Marte Dedja, kulturën tradicionale e përfilli gjithmonë si një djep, ku nuk përkundet një fëmijë, por një komb, një popull me emrin shqiptar. ■

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

33

EDITH DURHAM

‘Queen of the Mountains’ f the Kralitse Durami, the Englishwoman known in Albania as “Queen of the Mountain people” were still alive, she would be writing

GILL TRETHOWAN an article for this space. Even today her legendary exploits on behalf of Albania are remembered there, while she remains virtually unknown in Britain, the country of her birth.

Albania remained very close to heart, from the day she first set foot on Albanian soil in 1900 until the day she died 44 years later.

Recent historic events such as the renewal of diplomatic relations between Britain and Albania after a long ‘freeze’, the commencement of Albania’s gradual evolution into a modern democratic state, and even the fact that this magazine can now exist; each and all of these things would prompt this Englishwoman Edith Durham to sit up in her grave and make a toast of “Gëzuar!” with glass of raki. She dedicated the second half of her life to “the Albanian Question”, sharing all the knowledge she acquired of Albania’s complex

culture and history during her pioneering work and travels there, and encouraging a mutually beneficial relationship between Britain and Albania, the country she came to adopt as her spiritual home.

A traveling dual-language exhibition celebrating Edith Durham’s exploits and achievements will be launched in Tirana later this year, part-funded by the British Foreign and Commonwealth Office and the British Council.

Her work on behalf of Albania gave her an unrivalled understanding of its’ unique culture.

The exhibition will include extracts from her journals, manuscripts, letters which will be illustrated by her own drawings, paintings and photographs.

These provide an invaluable record of historic events in Albania’s development as a nation state in which she played an influential role, while her ethnographic work vividly evokes the beauty and complexity of Albanian folk traditions. She is also regarded by both Albanian and British historians as a key figure in the development of Anglo-Albanian

Burektorja

DUKAGJINI

• Burek të shijshëm 7 ditë në javë • BUREK ME MISH ME DJATH

• ME SPINAÇ

Tel. (718) 822-8955 758 Lydig Avenue • Bronx, NY 10462

relations.

Her friend and colleague the MP Aubrey Herbert wrote in 1918 that the name of Edith Durham (who became an artist, traveler, historian, writer, ethnographer, relief-worker, nurse, first woman war-correspondent, campaigner, finally a heroine and a legend) was “a household word from the North to the South of Albania”, that “she had a grand courage and a wit to match it.... a real passion for the country and the people, and a fine imaginative way of putting things”.

Born in London in 1863, she was the eldest of a family of eight, daughter of a distinguished surgeon, and granddaughter of the pioneering educationalist William Ellis. Cheated of the university education enjoyed by her younger sisters, and of a husband by social constraints, the 37year-old Edith found herself burdened with the care of her invalid parents. Her doctor prescribed a series of holidays to cure her deep depression. Edith’s first trip to the region described in the tourist handbooks as “Turkey -in-Europe” was in 1900. But later on in 1903, while traveling deeper into the heart of the Balkan peninsula (at a time when Albania was still without officially recognized borders), she realized with shame that “The idea of English ignorance is very general. One day an Albanian to whom I had been talking for quite half an hour, asked me what land I came from? ‘I’m English!’

I replied. ‘English!’ he cried with amazement, ‘but that is impossible!’

‘Why?’ I asked. ‘Because the English don’t know anything!’ he said”.

Amongst Albanians she found view

34

Jeta Katt olike

of life that was emotionally liberating and entirely different from that of her stifling London household. While she found her Albanian friends’ characteristic humor and resilience an inspiration, she also observed their struggle for international recognition with increasing concern. She used every available opportunity to communicate her fine appreciation of Albanian culture to all those other Westerners (English and otherwise) who “didn’t know anything!”

After the publication of her second book “The Burden of the Balkans” (1905) Edith Durham quickly established herself as an authority on Albanian matters. Having successfully accomplished several extended journeys across dangerous terrain, in defiance of restrictions imposed by the Ottoman authorities, and risking kidnap by brigands, she had earned a reputation as one “who could look death in the eyes”. The country (including the spectacularly Albanian beautiful landscapes which remain just as remarkable today) and the dignity of its people had captivated her as a tourist and artist, her reactions were summarized by her rapturous comment “Here is Color, Life and Art!” Through her growing involvement with the land and its people her knowledge and perception of those things which she came to regard as uniquely “Albanian” evolved, and thus her campaigning for Albania became more focused.

She had become acutely aware that its destiny as a nation was an issue that had to be resolved.

While the 500-year-old Ottoman regime was gradually tottering towards its grave, Albania had become a “debatable land” encircled by the predatory Great Powers (which included Britain). Edith’s initial quest had been for exotic adventure (described in her book “Through the Lands of the Serb” 1904). But during her first extended journey from the South to the North of Albania in 1904 she became impressed by the fact that “what Albania really wants is independence, recognized by Europe....

People of all classes throughout the

PRILL - QERSHOR 2001

land hastened to explain their hopes and fears for their fatherland, and to pray for English recognition of its existence... People hailed me as a savior ...I was quite unprepared for this and it appalled me”. Around this time Edith Durham discovered a legitimate “voice” for herself through a passionate (but realistic) identification with Albania’s struggle for selfdetermination.

Eventually in 1908 she was lured towards the “Malesia e Madhe”, the North Albanian mountains. By then she had already transformed herself into an ethnographer and was intent on making a serious study of the Albanian mountain tribes, described in her book “High Albania” (1909).

Accompanied by her loyal Albanian guide Mark Shantoya, together they scaled perilous mountain peaks and passes, traveling from one village to the next, where they received magnificent hospitality. In return Edith would amuse the ‘highlanders’ with her tales of an English life quite foreign to them, and sketch their houses, costumes and artifacts. She noted, sketched, and photographed nearly every aspect of life in the mountain villages, thereby amassing a rich archive of Albanian folk custom and tradition. In spite of her strenuous denials many believed she was “sister to the King of England”.

She had made the North Albanian town of Shkoder her base by the time the Balkan Wars broke out nearby in 1912-13 (chronicled in her book “The Struggle for Scutari” 1914). From here she raised funds from abroad to distribute famine relief to thousands of desperate mountain tribes people who had been burnt-out by the retreating Turkish army. The legend of Kralitse Durami was born. Her unique experience of the Highland people and their culture enabled her to become the first woman war-correspondent for three leading British newspapers; her inside knowledge made her the envy of the other journalists who flocked to the war zone, since they had to seek her advice.

After living in Albania for long peri-

ods of time she was forced to return to London by the outbreak of the Great War. In 1918 she became secretary of the Anglo-Albanian Society founded by Aubrey Herbert in London and with him she vigorously campaigned on behalf of Albania’s rights. It was largely due to her unswerving commitment that Albania became recognized by the League of Nations in 1920. When she was invited to visit Albania with a delegation in 1921, she was so overwhelmed by the street processions and banquets held in her honor that she fled in despair, realizing that her failing health would not allow her to live up to the glorious accolades that were showered upon her. But in London, right up until her death she vociferously supported Albania’s interests. She wrote articles and gave lectures, bombarded the British Foreign Office with her trenchant opinions and analyses of Balkan politics, and constantly chivvied politicians and intellectuals about their responsibilities towards Albania.

King Zog awarded her its highest national honor, the Order of Scanderbeg, in 1928.

She continued her campaign throughout the 1930s and befriended many Albanians driven into exile in London. On “Black Friday” (Good Friday 1939) after hearing that Mussolini’s forces had invaded Albania; the outraged 76-year-old Edith Durham paraded the London streets wearing a placard with the slogan “Hands off Albania!” She died in November 1944, two weeks before Enver Hoxha took power. An obituary containing an emotional tribute written by a leading Albanian politician appeared in the Daily Telegraph: “Open-minded and generous as she was, she speedily understood Albania’s soul ...

Fearlessly and without compromise she told the world and its rulers what she had learned... Albanians have never forgotten, and never will forget this Englishwoman. In the Albanian mountains she knew so well, the news of her death will echo from peak to peak, the news of the death of one who was loved there.” ■

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

35

From Illyria to Albania

W

hen the Roman Empire divided into east and west in 395, the territories of modern Albania became part of the Byzantine Empire. As in the Roman Empire, some Illyrians rose to positions of eminence in the new empire. Three of the emperors who shaped the early history of Byzantium (reigning from 491 to 565) were of Illyrian origin: Anastasius I, Justin I, and—the most celebrated of Byzantine emperors—Justinian I. In the first decades under Byzantine rule (until 461), Illyria suffered the devastation of raids by Visigoths, Huns, and Ostrogoths. Not long after these barbarian invaders swept through the Balkans, the Slavs appeared. Between the 6th and 8th centuries they settled in Illyrian territories and proceeded to assimilate Illyrian tribes in much of what is now Slovenia, Croatia, Bosnia and Herzegovina, and Serbia. The tribes of southern Illyria, however— including modern Albania—averted assimilation and preserved their native tongue. In the course of several centuries, under the impact of Roman, Byzantine, and Slavic cultures, the tribes of southern Illyria underwent a transformation, and a transition occurred from the old Illyrian population to a new Albanian one. As a consequence, from the 8th to the 11th century, the name Illyria gradually gave way to the name, first mentioned in the 2nd century AD by the geographer Ptolemy of Alexandria, of the Albanoi tribe, which inhabited what is now central Albania.

From a single tribe the name spread to include the rest of the country as Arbri and, finally, Albania. The genesis of Albanian nationality apparently occurred at this time as the Albanian people became aware that they shared a

common territory, name, language, and cultural heritage. (Scholars have not been able to determine the origin of Shqipëria, the Albanian’s own name for their land, which is believed to have supplanted the name Albania during the 16th and 17th centuries. It probably was derived from shqipe, or “eagle,” which, modified into shqipria, became “the land of the eagle.”) Long before that event, Christianity had become the established religion in Albania, supplanting pagan polytheism and eclipsing for the most part the humanistic world outlook and institutions inherited from the Greek and Roman civilizations. But, though the country was in the fold of Byzantium, Albanian Christians remained under the

Illyria

jurisdiction of the Roman pope until 732. In that year the iconoclast Byzantine emperor Leo III, angered by Albanian archbishops because they had supported Rome in the Iconoclastic Controversy, detached the Albanian church from the Roman pope and placed it under the patriarch of Constantinople.

When the Christian church split in 1054 between the East and Rome, southern Albania retained its tie to

Constantinople while northern Albania reverted to the jurisdiction of Rome.

This split in the Albanian church marked the first significant religious fragmentation of the country.

In the latter part of the Middle Ages, Albanian urban society reached a high point of development. Foreign commerce flourished to such an extent that leading Albanian merchants had their own agencies in Venice, Ragusa (modern Dubrovnik, Croatia), and Thessalonica (now Thessaloniki, Greece). The prosperity of the cities also stimulated the development of education and the arts. Albanian, however, was not the language used in schools, churches, and official government transactions.

Instead, Greek and Latin, which had the powerful support of the state and the church, were the official languages of culture and literature. The new administrative system of the themes, or military provinces created by the B y z a n t i n e Empire, contributed to the eventual rise of feudalism in Albania, as peasant soldiers who served military lords became serfs on their landed estates. Among the leading families of the Albanian feudal nobility were the Thopias, Balshas, Shpatas, Muzakas, Aranitis, Dukagjinis, and Kastriotis. The first three of these rose to become rulers of principalities that were practically independent of Byzantium. ■ (From History: The Byzantine Empire)

36

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

PROMOVIM I RALLË I LIBRIT NË MJEDISET E ARKIVIT TË SHETETIT

M

ë datën 15. qershor, të këtij viti, në një nga m j e d i s ë t e A r k iv i t t ë S h t e t i t , n ë Ti r a n ë , u b ë n j ë promovim i rrallë dhe mjaft interesant i librit të posa dalur nga shtypi,

“ DIOÇEZA E SHKODRËS NË SHEK. XVIII, SIPAS DORËSHKRIMËVE ARKIVORE”, të autorës, Dr. Nevila Nika, të botuar nga shtëpia botuese “Biblioteka e të përkohshmës kulturore, Phoenix”, Shkodër. Prezantimi i këtij libri u bë para një auditoriji të zgjedhur, të ftuar nga Drejtoria e Arkivit të Shtetit, intelektual të fushave të ndryshme si dhe mysafirë nga Shkodra, Imz. Ëngjell Massafra, kryeipeshkëv i Kryedioçezës së Shkodrës, Mons. Lucjan Auvgustini, famullitar i Katedralës së Shkodrës, Dom Henry Veldkamp, sekretari i Kryedioçezës Durrës-Tiranë, etj.

Në këtë tubim kulturor fjalën përshëndetëse të rastit e mori drejtori i përgjithshëm i arkivit, Dr. Shaban Sinani, i cili, ndër të tjera, shprehi një optimizëm të bashkpunimi ndërmjet këtij arkivi të pasur me dorëshkrime të vjetra kishtare dhe Kryedioçezës së Shkodrës si dhe dioçezave të tjera, që në të ardhmen do të jetë edhe më intenziv. Në fjalën e tij Imzot Massafra shprehi kënaqësi të madhe për botimin e këtij libri të rëndësishëm për kishën katolike dhe për popullin shqiptar, duke theksuar se edhe më tej do të ndihmojë të botohën libra të kësaj natyre.

Pastaj fjalën e mori redaktori i librit, Dom Nikë Ukgjini, i cili pasi dha një pasqyrim të përmbajtjës së librit, dhe vlerës së tij, nga ana shkencore, foli dhe për meritën e madhe të autorës, ku ndër të tjera theksoi se: Autorja në fjalë, nga dëshira e zjarrët, për të qit në pah mundin, vuajtjet, qendresën e elitës intelektuale shqiptare të asaj

kohe, u gjetë e gatëshme, për të ju rrekë kësaj pune fisnike, për të ndriçuar këtë kohë, sa të errët aq edhe tragjike për Shkodrën me rrethina dhe popullin tonë në përgjithësi. Më pas, fjalën e morën recezentët e librit, Dr. Pëllumb Xhufi dhe Dr. Përparime Huta, si dhe zv. drejtorja e Arkivit, Dr. Naska Kaliospi, të cilët në mënyrë të detaluar folen për vlerën e madhe të këtij libri, i cili është i mbështetur në shkrimet klerikale të rregjistrave të Ipeshkvisë së Shkodrës, dhe famullive: qyteti i Shkodrës, Sheldis, Jubanit, Shirokës dhe regjistrave të vëllazërive fetare, si mbi dorëshkrimet e transkriptuara të viteve 1744-1745, të kryeipeshkvit Vincenzo Zmajeviqit, mbi kryeipeshkvinë e Tivarit, dhe Sinodave të Dioçezës së Shkodrës.

Struktura e librit E gjithë kjo punë kërkimore, shkencore më një kuptim të gjërë, është e sistemuar, mjaft me kujdes dhe mjeshtri të madhe, nga autorija Nevile Nika, sipas rendësisë së temave.

Kështu, libri është ndar në pesë kapituj kryesore, duke i zberthyer ata në tema dhe nëntema përkatëse.

Në të parin kapitull flitet për klerin katolik shqiptar dhe pozitën e tij në Perandorinë Osmane në shek. XVIII, i cili, edhe përkundrejt një kohe të sundimit të Mehmet Pashës Bushatliut, kur flitej për një tolerancë fetare, të bishtnueme, ishte në një pozitë jashtzakonisht të vështirë. Sepse kleri dhe katolicizmi ballafaqohej me një pushtues aziatik, ku kontraditat themelore ishin të tejetmase, të ashpërsuara, në këtë mjedis nacional dhe fetar, krejtësisht të ndryshëm me të pushtuesit, dhe flitet për përpjekjët e organizimit të tij mbrenda kësaj dioçeze. Në vazhdim të këtij kapitulli flitet edhe për mbajtjen e sinodave dioçezane, pothuajse vjetore, nga ana e peshkopëve dhe klerikëve, nga ajo e Beltojes 1704, udhëhequr nga Anton Babi (1702-1740) deri te ajo e Kasemit

e viti 1789 dhe e fundit e Beltojes e vitit 1791. Kjo tregon se si kleriket, të cilët akoma kishin mbetur në këto famulli, ishin duke bërë të pamunduren që besimtarët katolikë, si dhe Laramanët, ata pra të cilët për shkak të torturave, dhe arsyenave të tjera, nga jashtë zbatonin ligjet e shirjatit, kurse nga mbrenda zbatonin ligjet e krishtera, sado kudo t’i mbanin në “jetë“. Në fund të ketij kapitulli, shtohen shkrimet interesante mbi vëllazëritë fetare në Shkodër, si përpjekje për t’i ruajtur përshpirtëritë e veçuara.

Në të dytin kapitull, autori flet, për gjendjen politike të shqiptarëve në këtë dioçeze, e cila ishte, për shkak të një anarkie të thellë feudale, pothuajse në një tendecë ndezjeje të sipër, si dhe mbi gjendjen ekonomike e shoqërore, e cila, edhe përkundrejtë stabilizimit të organizatave të zejtarëve e tregtarëve dhe krijimit të tarafeve të Terzinjëve dhe Tabakëve, gjatë shekullit XVIII, situata ishte e mjerë. Flitet mbi islamizimin e dhunshëm të shqiptarëve si dhe ortodoksizimi i tyre në Kryedioçezën e Tivarit, si gjë shqetësuese dhe fenomen i ri në Veriun e Shqipërisë, si dhe të dhënat mbi emigracionin dhe migracionin e popullatës. Në kapitullin e tretë trajtohen probleme demografike që për shkak të situatës së krijuar në terën ishin të pa qëndrueshme, si dhe për aktet e martesave, lindjeve, vdekjeve. Përderisa në kapitullin e katër shtjellohen disa të dhëna me karakter shoqëror, si e drejta zakonore dhe krimet kundër jetës dhe dinjitetit të personit që është gjëja më e shenjtë e shoqërisë, dhe në kapitullin e fundit jepen të dhëna mbi ekonominë, shëndetësinë, arsimin dhe kulturën, të cilat gjithashtu janë gjëra të domosdoshme për çdo shoqëri.

Punimi është i shoqëruar me përkthime korrekte të disa sinodave dhe relacioneve të ipeshkvive të Shkodrës, Anton Babit Vladanji (1702-1729), Sinoda eBeltojes (1704), relacionët e Pal Pema Kamsi (1742-1771), Gjergj Engjelor Radovanit (1771-1787), etj. të

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

hartuara me rastin e vizitave të tyre baritore periodike nëpër famullitë e ndryshme, dërguar edhe instancave të Kishës Katolike - Kongregatës për Përhapjen e Fesë (Propaganda Fide) si edhe vendimeve të Sinodeve të Përgjithshme Dioçezane të ipëshkvisë së Shkodrës, dhe kopja e relacioneve të Arqipeshkvit të Tivarit, Vincenzo Zmajeviq, i cili edhe pse në atë kohë (1713-1745) ishte në krye të Kryedioçezës së Zarës, jepte spjegime për gjendjen e popullates katolike, të asaj kohe, në Kryedioçezën e Tivarit.

Gjithashtu punimi është i shoqëruar edhe me një fjalorth të vogël, mjaft i dobishëm për pasurimin e leksikologjisë shqipe, me termat kryesisht të karakterit kishtar të përdorura gjatë përkthimit të tekstit nga origjinali.

dokumentet e shkruara nga njerëz të huaj që vizitonin Shqipërinë, duke shkruar shpesh herë në mënyrë edhe të gabuar, për arsye të ndryshme, siç ishte mungesa e marrjeve të informacioneve të sakta, mosnjohja e historisë, gjuhës, kulturës, traditës dhe rrethanave politike.

Regjistrat arkivor janë dorëshkrime

Vlera shkencore e punimit

origjinale të shkruara italisht, shqip e latinisht, me një alfabet shpeshëhër jo mjaft të qartë dhe me shkurtesa të caktuara që tek përkëthyesi shpeshherë, lente vend për mëdyshje. Por në saj të punës vetmohuese, dhe profesionalizmit të autorit, nuk vihet në dyshim autorsija e këtyre dorëshkrimëve, nga të cilat na bëjnë të kuptojmë se autorët e tyre kanë qenë famullitarët e ndryshëm, ipeshkvinjtë, vikarët ose sekretarët e Ipeshkvisë së Shkodrës.

Punimi i detaljuar është i bazuar në disa rregjistra të cilësuara si të famullisë së Top-hannës (Shkodër), Sheldisë, Shirokës, Jubanit të Ipeshkvisë së Shkodrës, si edhe në rregjistrat e vëllazërive fetare të shkruara brenda viteve 1736-1831. Kurse rregjistri i Ipeshkvisë së Shkodrës, i cili është një dokument mjaft kompleks, mund të quhet një arkiv i vogël i këtij

Të trajtosh një shekull të jetës së komunitetit katolik të qytetit të Shkodrës me rrethina nëpërmjet këtyre rregjistrave të vjetruar, padyshim është punë e lodhshme, por një punë me vlerë jashtëzakonisht të madhe për shkencën. Autori me mjaft saktësi, nepërmjet këtyre dorëshkrimeve mjaft të demtuara, jep pasqyrën e problemeve të ndryshme të një shoqërije të kohës, e cila në fakt, që nga fillimi i ardhjes së pushtuesit, kishte mbetur e pambrojtur nga askush. Fati i tij ishte i mbështetur në duart e pushtuesit të pa shpirt.

Shumëllojshmëria e informacionit, që mund të vilet nga këta rregjistra, dhe fakti se këto dokumente janë burim vendas dhe jo i huaj, i renditë këto shkrime arkivore ndër dokumente të rëndësishme për kohën, për dallim nga

37

institucioni kishtar. ■ Duke patur parasysh situatën e vështirë të asaj kohe, kalimin e Shqipërisë nëpër pushtues dhe regjime më mizore, ku qëllimi i tyre ishte që të zhdukej çdo gjurmë katolike, në veçanti në Shkodër me rrethina, si një kryeqendre e katolicizmit shqiptar, është mrekulli vetë fakti, ruajtja dhe mirëmbajtja e këtyre dokumentave, në gjendje aq të kënaqshme.

Merita e autorit Autorja në fjalë, nga dëshira e zjarrët për të qit në pah mundin, vuajtjet, qëndresën e elitës intelektuale shqiptare të asaj kohe, u gjetë e gatëshme për të ju rrekë kësaj pune fisnike, për të ndriçuar këtë kohë sa të errët aq dhe tragjike për Shkodrën me rrethina dhe popullin tonë në përgjithësi. Ajo, fillimisht si arkiviste e më pas si historiane e studiuese, me mjaft sukses, arriti të përeballojë të gjitha sfidat dhe vështirësitë për leximin, transkriptimin dhe përkthimin e këtyre dorëshkrimeve, me të cilat u muer një kohë të gjatë.

Botimi për herë të parë i këtij dokumentacioni mbi shkrimet e klerit katolik shqiptar të Dioçezes së Shkodrës në shekullin XVIII, i cili për shkak të natyrës së tij komplekse me të pa drejt, shumë kohë ishte lënë pas dore, në pluhurin e harresës, është një shenjë shpresëdhenëse se, edhe pas kësaj vepre, do të vazhdohet edhe më tej nga studijuesit e fushave të ndryshëm, të ndriçohet koha e errësirës së kombit tonë. Kjo, me siguri është edhe dëshira e autorës në fjalë, një pjesë e mundit të saj u kurorëzua me botimin e këtij libri.

Kujtimet e Ankthshme të “Krimeve të Kuqe” Nga revista “Klan” Nga 85 deri në 100 milionë të vdekur: kujt i përket ky bilanc - i përkohshëm?. “Krimeve të komunizmit”, sipas autorëve të “Librit të Zi të Komunizmit”. Autori i librit, historiani Stephan Courtois, së bashku me një

grup studiuesish të tjerë janë përpjekur të krijojnë panoramen e parë botërore të kësaj tragjedie të shekullit.

Kopertina e librit botuar nga BESA Aventura e përgjakshme e komunizmit, nisi të konturohej në javët e para të Revolucionit të Tetorit të viti 1917. Lenini, është quajtur fajtor i të

njëjtës shkallë me Stalinin, Maon, Pol Pot ose Çausheskun; komunizmi është krahasuar me nazizmin si një ndërmarrje kriminale. Këto dhe të tjera teza që trajtohen në këtë vepër, tashmë të botuar edhe në Tiranë, kanë hapur një debat që tenton të thyejë tabutë. Lenini shpiku stalinizmin. Sepse pikërisht nën

38

Jeta Katt olike

mbretërinë e këtij, gjatë dimrit të viti 1917 u mblodhen në skenë gjithë elementët e një dekori që do të shndërrohej më vonë në një nga tragjeditë më të tmerrshme të njerëzimit. Terrori, i përdorur si mjet qeverisjeje, represioni sistematik i kundërshtarëve dhe rrymave të ndryshme politike, armiqtë e “klasës”, lufta civile si një qëllim më vete nënshtrimi ndaj diktatit të një ideologjie me pretendime universale, shtypja dhe kolektivizimi i masës.

Tetëdhjetë vjet më vonë historia u jep më në fund të drejtën, viktimave të kësaj aventure të përgjakshme dhe totalitare. Sa janë këto viktima? Nga 85 deri në 100 milionë është përgjigja, sipas autorëve të “Librit të zi të komunizmit” Ky rrjet i majtë hedh një dritë verbuese mbi të gjitha aktët kriminale të nxënësve të Marksit, Leninit dhe Trockit. Jo vetëm në ish bashkimin Sovjetik dhe në satelitët e tij të lindjes, por gjithashtu edhe në Kinë dhe në degëzimet aziatike, Vietnam, Kamboxhia, Laos dhe Koreja e Veriut, në Afganistan, por gjithashtu në Afrikë, në Amerikën Latine dhe në Kubë. Disa prej këtyre vendëve, më pak se gjysma e tyre jetojnë ose mbijetojnë ende mbi hirin e mundësisë dhe utopisë komuniste. Të dhenat dhe historia në fakt nuk i japin as shpresa, as shembuj të tillë. Vetëm ish bashkimi Sovjetik dhe demokracitë popullore të vjetra, kanë hapur mes tyre arkivat, të mbushur plot me materiale për historianët. Bilanci botëror i kësaj vepre, nuk është pra më shumë se një provë fillestare.

Regjimi Bolshevik Është një ndër mitët e farkëtuara fort nga propaganda komuniste që e shndërroi stalinizmin në derivatin monstruoz të një leninizmi origjinal, i veshur me të gjitha virtytët e të pafajshmit. Më e rendësishmja është që në fillim të vitëve ‘20, faktët rrëfejnë shfaqjen dhe trysninë e represionit, delirin paranojak dhe natyren policore të regjimit bolshevik. Dekada më vonë, ato iu nështruan dëshmisë. Deri në atë pikë saqë sot, venia nën akuzë e Leninit nga historianët, duket si një

PRILL - QERSHOR 2001

zbulim i bujshëm. Pikërisht kjo është edhe një ndër përfundimët e arritura nga “Libri i Zi”, i quajtur kështu nga Stephan Courtois: “Për të zgjatur pushtetin e tyre, regjimët komuniste e

kanë shndërruar krimin ndaj masës në një sistem qeverisje”. Fshatarë të uritur nga kooperativa, deportimi i masave, lufta e një shteti bolshevik jo ndaj armatave me kundërshtarë “të bardha”, por kundër popullit të tij, prezenca e përhershme dhe e gjithanshme e politikës policore, konfiskimi i pushtetit nga një klikë, që pretendon se vepron në emër të popullit, ankthi i eliminit moral ose fizik nga kundërshtarët potencialë: nga ato më të parrezikshmit deri tek ato më të virtytshmit. Kjo, është tabloja leniniste, që prej javeve të para të ekzistencës së saj. Më shumë se një ushqim për stalinizimin është tashmë një prototip i gatshëm për të sjellë dimrin e madh ideologjik të vitëve ‘30 që do të pushtojë Europën orientale.

Si një ndërmarrje kriminale, komunizmi sipas Stephan Courtois, shpik gjithashtu edhe “genocidin e klasës”.

Me këtë emërtim, ai konkuronte në tmerrin e këtij shekulli edhe barbarinë tjetër të madhe, nazizmin, promotori i një spastrimi racist. Atëherë shtrohet pyetja e një kualifikimi të krimëve komuniste: Bëhët fjalë për krime kundër njerëzimit të ngjashme me ato të regjimit hitlerian dhe a kanë nevojë për një gjykim të përgjithshëm të

njgashëm me atë që kish instaluar Gjykata e Nurembergut në vitin 1945 për të gjykuar nazistet? Ky debat që bazohet mbi këtë pyetje ndan dhe vetë historianët dhe politikanët e njohur.

Dhe përforcon të vërtetën se disa prej konkluzionëve të propozuara nga një nga autorët e librit Stephan Courtois, është mbështetur me rezerva të forta nga vetë ekipi redaksional. Kjo çështje mbetët për t’u ndjekur... Fakte të reja që provojnë tezën e autorit kryesor apo të kundërtën e saj mund të dalin më vonë. Gjithësesi “Libri i Zi i Komunizmit”, i botuar nga shtëpia Besa, është një premierë që duhet lexuar edhe në Shqipëri. Është në duart e lexuesit që më pas të përkrahë idetë që hidhen aty, apo ti flakë me përçmim ato. Duke u bërë pjesë e një debati që ënde vazhdon edhe sot, tre vjet pas botimit në shumë vende të Europës perëndimore. ■

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u

ISMAIL KADARE

Mall Ca pika shiu ranë mbi qelq Për ty unë befas ndjeva mall.

Jetojmë të dy në një qytet Dhe rallë shihemi sa rallë Edhe m’u duk pak e çudiçme Si erdh kjo vjeshtë, ky mëngjes Me qiej e ngrysur pa lejlekë Dhe shirat pa ylber në mes Dhe thenia e vjetër e Heraklitit Seç m’u kujtua sot për dreq: “Të zgjuarit janë bashkë në botë, Kurse të fjeturit janë veç” Në ç’ëndërr kemi rënë kaq keq, Që dot s’po zgjohemi vallë?

Ca pika shiu ranë mbi qelq Dhe unë për ty seç ndjeva mall.

ENGJËLL KOLIQI

S’KE K’TU VEND SHERR KOMUNISTI A ke pa ndoj herë ndoj andërr Që mkatet tua ke me i hangër A ke pa hiç dritë me sy Ti - kur sherri t’ka mbërthy Ty kur t’zuni taksirati A ke qenë n’kët botë o i ngrati Tash the qafën dreq me bisht S’ka k’tu vend për komunist Ti që sherrin ke kafshue Kur ke mendjen me u pendue N’dash gjithë jeta me t’shkue huq Prit kur shelgu të bân rrush

________ E po tash çka je tuj pritë Mos do thuesh se s’e ke dijtë

Pa ty Ti ike udhës së pafundme, Ku zverdhin drurët gjethërënës, Mbi gjokse pellgjesh tani tundet I arti medalion i hënës.

Lejlekët iken.

Fill pas teje Si stof i keq u zbeh blerimi, Dhe ngjajnë toka, pylli, reja, Me negativin e një filmi.

Tani në fusha shkoj menduar, Ku nis të fryjë erë e ftohtë, Ku ca mullarë të përgjysmuar, Duken që larg si Don Kishotë. Ç’të bëj po them me vetën time, Në këtë orë të vonë të muzgut, Ku qerrja baltrave bën shkrime, Të lashta sa të Gjon Buzukut.

Do shkoj të ulem përmbi pellgjet, Të pi në gjunjë duke rënë, Në grykë e di që do më ngelet, I ftohti medalion i hënës.

Gjithësia me të fshehtat kupëtime: Që të gjitha i falen Zotit të krijimit.

Pa lexo këtë fletore të besimit!

Në çdo vend që hedh njeriu të zbehtin sy, Dritn` e Zotit të vërtetë sheh aty.

Plotfuqi pa shëmbëllim e pa kufi…

Mençuri që s`e rrok mendja, Perëndi!

Krejt i lashë thashethemet tanimë, S`do dëgjoj veç gjuhën që më flet pa zë; Kjo kupore e pafund që kemi sipër, Këto shkronja, këto radhë dhe ky libër: Të atij fytyrën shfaqin gjith` këto.

Lexo, veten, o njeri këtu kërko!

Se je ti mëkëmbësi i tij në jetë, Vendi prej nga del, sheh thesari i fshehtë, Pikëz e të thellit det të gjallërisë, Dhe një afsh nga shpirti i madh i Gjithësisë.

Për Krijuesin e përsosur flet çdo send, Hirin e fytyrn` e tij shoh në çdo vend.

Zemra që s`pushon së hedhuri në gjij Flet për të dhe të fshehtëzën e tij.

Lajme nga ai më sjell çdo gjë e gjallë, Emrin e atij çdo lule e ka në ballë.

Kapërdisun je nga vesi Pak ma shum nga interesi Tash kur koha t’ka kalue Çka po pritë - ç’je tuj mendue Kërkoj falje popullit mbarë E mbyllu n’shpi more i marrë S’ke ma jetë n’vende publike Ti moj dhelpna komuniste Po na vjen demokracija Po luen valle mbarë Shqipnija ________ NAIM FRASHËRI

ZOTI Kupa e lartë që s`ka fund e s`ka kufi.

Qielli që shpërndan ergjënd e derdh flori…

Qendërzbukuronjësit pa numërim, Endacakët që vozitin pa pushim, Në çdo rast e çdo mëngjes e çdo ndajnatë Ç`të sheh syri në tërthoren gjer`e gjatë Gjithë lulet, trajta e tyre, njgyra, era Gjithë drunjtë, kokrrat, gjethet dhe të tjera, Zhegu, ftohma dhe pranvera bukuroshe, Era, kroi dhe lëndina gjelbëroshe, Bota e zogjvet me të ëmblat ligjërime,

BALADË ÇAME Ylberi, si një përshëndetje e përlotur lamtumire, u zhduk matanë largësive, mbi kreshtat e flakeve, nëpër shi.

Matanë largësive u zhduk e përflakur Çamëria dhe gjitha rrugët tona shpien në veri.

Ulërin era e Mesdheut mbi trojet e lashta epirote, mbi të shtrenjtat troje tona stërgjyshore.

Në kullotat e braktisura kullosin rrufetë.

Ullishtët e pavjelura gjëmojnë si dallgë nëpër bregore.

Dhe kudo toka çame, mbuluar nga retë, rënkon e mbytur në gjak e lot, e mbetur shkretë, pa zot.

Na e tregojnë drejtimin plumbat, na e ndriçojnë rrugën flakë, që gjithë tokën kanë përpirë.

Pas shpinave tona përplas tufani dyert e shkallmuara të shtëpive.

Dhe rrugët zgjaten e zgjaten në veri.

Ne, popull muhaxhir, ecim nëpër shi...

Lamtumirë, Çamëri!

u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u POEZI u

39

40

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Një popull si i yni nuk do të vdesë kurrë Një popull si yni,- i shkruante Elena Gjika kolosit De Rada nga Livorno e Italisë më 14 AGIM BACELLI qershor 1866 nuk do të vdesë kurrë. Unë besoj se do të arrimë ta shohim Shqipërinë ashtu siç dëshirojmë. Qarjet e shumë shqiptarëve të vegjël ajo i urrente dhe atje ku mundëte i mbushte ata me shpresë duke i shtyrë të roknin armët e duke u thënë: “Shqipëria do të bëhet nga gryka e pushkeve të cilat nuk na mungojnë por mbi të gjitha ajo do të bëhet nga trimëria jonë në luftë”.

Elena lindi në Kostancë të Rumanisë më 22 janar 1828 nga prindër të erdhur nga Shqipëria e Jugut. Shkollën e ulët dhe të mesme ajo i kreu në Kostancë dhe universitetet në Vienë, Drezden, Berlin. Ajo fitoi një kulturë të gjerë dhe fliste rjedhshëm shqip, rumanisht, frengjisht, anglisht, gjermanisht, italisht, rusisht, greqisht, turqisht dhe arabisht. Elena u martua me princin rus Aleksander Kolçov Masalski dhe kështu hyri në shtresat e larta të aristokracisë në Petrograd. Në 1855 ajo u nda prej tij dhe shkoi të bëjë një jetë të pavarur në Europën Perëndimore; në Belgjikë, Zvicer, Venedik, Firencë dhe Istër nga ky qytet ajo mori edhe pseudonimin shqip me të cilin i shkruante shkrimët e saj, Dora e Istrës (Dora D’Istria).

Organët letrare në të cilat ajo shkruante qenë: “Revue des deux mondes” e Frances, “Orient” i Brukselit, “Europa Illustrazione” dhe “La Republica” të Italisë.

Elena pati letërkëmbim me Patriotët Shqiptarë si De Rada, Zef Jubani, Thimi Mitko, Dhimitër Kamarda me të cilët e lidhte mendimi dhe ndjenja luftarake për çlirimin e Shqipërisë të dashur. Jehona e veprave të saj qe e madhe dhe bëri të mundur që problemi shqiptar të diskutohej në shtresat e larta të Fuqive të Mëdha. Për shëmbull, studimi “La nationalite albanaise d’apres les chantas populaires” (Kombësia Shqiptare sipas këngeve popullore). Ky studim i bërë në Francë shumë shpejt u përkthye nga italiani Emanuel Artom në italisht dhe u botua në shumë revista italiane me titullin “La nazionalita albanese secondo i canti populari”. Vlerësimi i këtij studimi qe në shkallën superlative po ashtu edhe njohja me këtë komb të vjetër dhe bujar që i bëri lexuesit për vehte. Është meritë e Elena Gjikës që veprën “Rapsodie d’un poema albanese racolte nelle colonie del Napolitano” (Rapsodi e një poeme arbëreshe, mbledhur në kolonitë napolitane) të De Rades që ajo do ta quante Poema Nacionale, ta njihte e gjithë Europa Perëndimore falë përkethimit të saj në disa gjuhë. Në të gjithë

veprën e saj dhe sidoms në leterkëmbimin vihet re një patriotizëm e shqetësim i përhershëm për Shqipërinë nën pushtimin Otoman. Ajo jo vetëm që bën thirrje për kryengritje por edhe grumbullon shumë armë të blera me paratë e patriotëve shqiptare në Itali, Gjermani, Austri, France dhe Rumani. Por për të arritur në këtë kryengritje ajo theksonte se duhet pa tjetër që të ketë në Shqipëri një levizje politike dhe për këtë dergoi shumë letra në Shqipëri dhe jashtë saj. Për zgjimin kombëtar ajo parashihte që të të zhvillohej kultura e popullit.

Elena propozon që në Kalabri të ngrihet edhe një Akademi Shqiptare. Këtë akademi ajo e shikonte si një lidhje të hallkave të zinxhirrit për bashkim kombëtar por fatkeqësisht nuk u relaizua dot. Ajo poashtu shfaqi dëshirën e realizimit të një fjalori shqip-shqip me germa latine dhe në “Flamurin e Skenderbeut” do të fillonte botimi i këtij fjalori.

Në një gazetë Belge Elena do të shkruante se: “Ngritja e shqiptarëve në luftë për pamvaresi do të bëjë të mundur që Turqia ta lëshojë këtë vend me njerëz trima që s’kanë

Dasma e bukur fillon me ftesa të bukura!

You’ll want a special invitation to announce the love you share…

Come in and see our wide selection of elegant designs!

We specialize in providing the following services: Wedding Invitations Thank You Cards Personalized Napkins Personalized Matches Cake Bags/Boxes Favor Boxes White Bridal Accessories Personalized Cake Knives & Servers Personalized Crystal Flutes Personalized Silver Flutes Personalized Drink Stirrers As well as all party, social and all occasions invitations.

Ftesa për dasma në gjuhën shqipe! Çmime shumë të volitshme!

Shërbim i shpejtë! (Sipas porosisë edhe për 24 orë) Tel. (718) 584-1620 Fax. (718) 584-1228

2322 Arthur Ave. Suite 10, Bronx, NY 10458

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

ndryshuarë trimërinë hiç që nga koha e Skenderbeut. Lëhimi do të bëhet sepse pas shpine të Turqisë po pregatitet një sulm pansllavist i përgatitur nga Rusia.”

Elena i kujtoi Garibaldit ndihmën dhe heroizmin e shqiptarëve për bashkimin e Italisë dhe i kërkoi atij ndihmë për bashkimin e Shqipërisë dhe pamvarsinë e saj. Ai i kthen këtë përgjigje: -Çështja Shqiptare është e imja.Vërtetë unë do të isha i lumtur ta përdor jetën time që më ka mbetur në shërbim të këtij kombi të rrallë për trimëri. Garibaldi dërgoi në Greqi një nga oficerët e tij që ishte me origjinë shqiptar në Piana dei Greci për të parë nga afër nëse ishin krijuarë kushtët e një kryengritje të përgjithëshme në Shqipëri. Ai e kreu shumë mirë detyrën dhe rapotoi se “Atje është gati të pëlcasë...”.

Elena me shumë shqiptarë arritën që të mbledhin rreth 20 000 pushkë për kryengritjen. Ishte viti 1867 dhe nuk e dimë pse nuk shpërtheu Kryengritja e Përgjithëshme? Të paktën unë nuk kam mundur të gjej asnjë material që të thotë se kjo kryengritje u përgatit se përsa i përket shpërthimit kjo dihet që nuk ndodhi. Shqiptarët u ngritën veç e veç dhe të pa organizuarë në pjesë të ndryshme të Shqipërisë sidomos në atë të veriut; Kosovë dhe Dibër. Kjo i dha mundësi turqëve që ti nënshtrojnë si përherë.

Shikoni edhe sot e njëjta gjë po ndodhë ku shqiptarët po luftojnë pjesë pjesë sikur të jenë jo një komb por disa!!!

Elena dëgjonte fjalë se në iks vend apo ypsilon zonë të

Gabriel Perez me Maria Concepcion Gonzalez më 7 prill 2001

Walter George Cacaj me Fellanza Krasniqi më 21 prill 2001 Kristo Curanovic me Valeria Berishaj më 21 prill 2001

Nard Leke Martinaj me Albana Ndoc Pali më 22 prill 2001 Ernest Syku me Elira Nersadja më 22 prill 2001

Leonard Pjetri me Angjelin Deda më 28 prill 2001

41

Shqipërisë po pregatitën për kryengritje dhe ajo entusiazmohej pa masë. Kur dëgjoi për Shkodrën që po pregatitej për kryengritje ajo do të shkruante: “Erdhi dita e shumëpritur... Ja arrifshim asaj dite që ta festojmë në Shkodër festën e madhe të Ringjalljes së popullit tonë zemërmadh dhe ta shohim simbolin e qytetërimit të shkëlqejë në kulmin e Rozafës, në Akropolin e etërve tanë nën zjarrin e Diellit të Shqipërisë Nënë”.

Kur shumëshqiptarë përparimtarë kërkonin pamvarsinë nepërmjet armeve disa të tjerë bënin marveshje të fshehta me Turqinë për një autonomi. Kjo e dëmtoi shumë Shqipërinë. Më 24 prill 1877 filloi lufta Ruso-Turke që përfundoi në favor të Ruso-SerboMalazezve të cilët ja “shkëputen” Turqisë disa copa shqiptare! Një vit më vonë, më 10 korrik u krijua Lidhja Shqiptare e Prizerenit që do të vihej kundër vendimëve të marra nga Kongresi i Berlinit që u nënshkrua vetëm 4 ditë pas saj. Elena besonte se çështja shqiptare do të zgjidhej përfundimisht në favor të shqiptarve dhe për këtë nuk reshti asnjë çast për të ndihmuarë Levizjen për Çlirimin e Shqipërisë me të gjithë mjetët që ajo kishte në dorë. Ajo punoi e luftoi me besimin që do ta shikonte Shqipërinë e LIrë e të Pavarur dhe para se të mbyllte sytë në 17 nëntor 1888 ajo tha: - Edhe në vdeksha pa e parë Shqipërinë e Lirë, ju lutem më thoni tek varri kur të vijë Liria. ■

Gezim Hysaj me Mirela Vukaj më 10 maj 2001

Paul Gjokaj me Linda Gazivoda më 12 maj 2001 Nrec Laski me Leonida Marku më 13 maj 2001

Arben Shpijati me Valbona Mandi më 20 maj 2001

Djovani Djonovic me Vjollce Luka më 26 maj 2001

Nikolla Vata Ivezaj me Jennifer Santarpia më 26 maj 2001 Rrok Roman Vukel me Violeta Kronaj më 2 qershor 2001

Vinko Kocaj me Valbone Kinaj më 9 qershor 2001 Mark Qarri me Greta Popovic më 16 qershor 2001

Simon Vukelj me Elizabeta Nacaj më 23 qershor 2001 Doka Dedvukaj me Dile Bujaj më 23 qershor 2001

Ferdo Dusevic me Kristina Shkreli më 30 qershor 2001

Nikola Gazivoda me Marina Juncaj më 30 qershor 2001

42

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Prill - Qershor 2001 Alessia Gabriella Cukaj Prindër: Aleks dhe Linda Cukaj Kumbarë: Gjon dhe Gjulita Gjekaj Laurent Gjuraj Prindër: Mark dhe Pashka Gjuraj Kumbarë: Vinny dhe Yolanda Zadrima Anisa Marku Prindër: Vuksan dhe Hane Marku Kumbarë: Noci dhe Kristina Deda Monika Nicole Popovic Prindër: Peter dhe Tereza Popovic Kumbarë: John dhe Viktoria Popovic Kristofer Shkreli Prindër: Nikola dhe Briditte Shkreli Kumbarë: Palok dhe Maria Rukaj Kristina Zagreda Prindër: Peter dhe Filja Zagreda Kumbarë: Frank dhe Violeta Gazivoda Anton Paul Lukic Prindër: Pavle dhe Liza Lukic Kumbarë: Leka dhe Ana Lukic Leka Eduard Bucaj Prindër: Eduard dhe Dana Bucaj Kumbarë: Leka dhe Teuta Bucaj Sarina Jaqueline Culaj Prindër: Jack dhe Groshe Culaj Kumbarë: Frank dhe Loretta Stalaj Richard Dashi Prindër: Nrec dhe Kristina Dashi Kumbarë: Pal dhe Antoneta Nikollaj Brianna Gazivoda Prindër: Nikolla dhe Linda Gazivoda Kumbarë: Alfredo dhe Linda Catalic Isabella Pauline Kocovic Prindër: Jozo dhe Margerita Kocovic Kumbarë: Nikoll dhe Lenora Jankovic Ilir Sheraj Prindër: Anton dhe Zoja Sheraj Kumbarë: Ded dhe Mire Gojani

Alexandra Harapi Prindër: Alfred dhe Albana Harapi Kumbarë: Edwine dhe Delores Dema Ava Zadrima Prindër: Alexander dhe Mariana Zadrima Kumbarë: Martin dhe Prena Popovic Kristjana Biga Prindër: Agim dhe Liza Biga Kumbarë: Dede dhe Lucie Prendaj Melissa Gjuraj Prindër: Lek dhe Cenka Gjuraj Kumbarë: Alfredo dhe Linda Catalic Paulo Lumaj Prindër: Driton dhe Violeta Lumaj Kumbarë: Shpetim dhe Luce Sufaj Gjon Narkaj Prindër: Gjelosh dhe Liqe Narkaj Kumbarë: Nue Kalaj Aleksandra Nikac Prindër: Marko dhe Olivera Nikac Kumbarë: Lando dhe Flora Tinaj Nikola Nikac Prindër: Marko dhe Olivera Nikac Kumbarë: Lando dhe Flora Tinaj Michael Perlleshi Prindër: Luigj dhe Aferdita Perlleshi Kumbarë: Annetta LaGuardia Victor Perlleshi Prindër: Vilson dhe Lize Perlleshi Kumbarë: Kristo dhe Drita Beqiri Jozef Qytetza Prindër: Tonin dhe Lavdon Qytetza Kumbarë: Alfonse dhe Vera Pali Jason Sufaj Prindër: Shpetim dhe Luce Sufaj Kumbarë: Rudolf dhe Shaqe Berisha Nikoll Tinaj Prindër: Anton dhe Susie Tinaj

Krezmime më 13 maj 2001

Kumbarë: Marash dhe Tone Vuksanaj Daniel Alfred Vataj Prindër: Alfred dhe Arjola Vataj Kumbarë: Pashk dhe Lena Dedvukaj George Vataj Prindër: Mirash dhe Roza Vataj Kumbarë: Vasil dhe Pashka Gjolaj Michelle Vukaj Prindër: Luigi dhe Victoria Vataj Kumbarë: Gjelosh dhe Liqe Narkaj Stephany Lynn Pergjini Prindër: Edward dhe Brigham Pergjini Kumbarë: Viktor dhe Fatbardhe Pergjini Juzi Josephine Balla Prindër: Vasil dhe Alida Balla Kumbarë: Gjon dhe Vera Karaqi Vincenc Domgjoni Prindër: Gjergj dhe Violeta Domgjoni Kumbarë: Martin dhe Shpresa Pjetri Kristina Lisi Prindër: Kolec dhe Rajmonda Lisi Kumbarë: Gjelosh dhe Kristina Sinishtaj Albert Marku Prindër: Tush dhe Lula Marku Kumbarë: Agron dhe Marte Pergjoka Eva Vucinaj Prindër: Leka dhe Katrina Vucinaj Kumbarë: John dhe Rudina Gojcaj Elizabeth Bunjaj Prindër: Rrok dhe Mirjeta Bunjaj Kumbarë: Pashko dhe Irena Preldakaj Isabella Ejlli Prindër: Alexander dhe Rudina Ejlli Kumbarë: Albert dhe Margerite Cukaj Cindy Kapiti Prindër: Frank dhe Valentina Kapiti Kumbarë: Vincent dhe Tina Gjonaj

In memoriam

Imzot Rrok Mirdita, Arqipeskëv Durrës-Tiranë Diana Balaj Jonny Balbona Vincent Berisha Catherine Cacaj Simon Cacaj Frankie Camaj Alda Coku Luciana Coku Jennifer Curanaj Nora Curanaj Nua Curanaj Frank Elezaj Marije Elezaj Krist Kolaj Krtistina Kolaj Nikoll Kolgjeraj Leonard Lleshaj Martin Lucaj Rosetta Lulgjuraj

Gim Lumaj Nike Lumaj Jennifer Nicaj Kristina Nicaj Leonard Nicaj Robert Nicaj Olivia Nikaj Tome Nikci Monike Pervorfi Gjergj Pjetri Manuel Preldakaj Anthony Shkreli Juliana Shkreli Peter Shkreli Jack Smajlaj Leke Smajlaj Alfred Vuktilaj Gjelosh Vuktilaj Lilliana Drana Vuksanovic

Cindy Kolaj Prindër: Viktor dhe Nikoleta Kolaj Kumbarë: Zef dhe Mandalena Vushaj Christina Lleshi Prindër: Petrit dhe Albana Lleshi Kumbarë: Mark dhe Tereze Ndue Gjergj George Nikac Prindër: John dhe Donika Nikac Kumbarë: John dhe Diana Nikac Mark Leka Niljaj Prindër: Lek dhe Maruk Niljaj Kumbarë: Pjeter dhe Liza Gjonaj Laurence Biba Prindër: Llesh dhe Bleranda Biba Kumbarë: Gjon dhe Lena Tarazhi Violeta Juncaj Prindër: Zef dhe Kristina Juncaj Kumbarë: Fran Juncaj Stephanie Kalaj Prindër: Gjok dhe Victoria Kalaj Kumbarë: Mark dhe Violeta Kalaj Kevin Mark Kocovic Prindër: Eddie dhe Anna Kocovic Kumbarë: Mark dhe Roberta Gjonaj Francheska Pepaj Prindër: Fran dhe Lirija Pepaj Kumbarë: Louis dhe Diana Costa Valentina Perpepaj Prindër: Fran dhe Rosella Perpepaj Kumbarë: Skander dhe Gina Balaj Michael Vukel Prindër: John dhe Veronika Vukel Kumbarë: Nikoll dhe Maria Vataj David Vincent Vulaj Prindër: Mark dhe Dila Vulaj Kumbarë: Djeto dhe Leze Camovic Jessica Nilaj Prindër: Zef dhe Alketa Nilaj Kumbarë: Gjergj dhe Violeta Gjelaj

Tereze Berishaj, Vdiq më ???? 2001 U varros në vendlindje

Tome Nikollaj, Vdiq më 23 qershor 2001 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Koja Krasniqi, Vdiq më 25 janar 2001 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Jeta Katt olike

PRILL - QERSHOR 2001

Jemi krenarë që i shërbejmë komunitetit shqiptar sepse ne i njohim vlerat, zakonet dhe kulturën shqiptare!

D’Bari Funeral Home Në dispozicionin tuaj 24 orë!

(718) 220-1009 • (718) 584-4000 day or night

605 East 188th Street Bronx, New York 10458

Corner of Arthur Avenue

Në shërbim të komunitetit shqiptar në Bronx, me dy objekte të mëdha!

Kujdesi - veçori e punës sonë 920 Allerton Avenue (off Boston Road)

654-0500

4346 White Plains Road (East 273th. Street)

325-6050 Sal Farenga Prop.

43

ROYAL R EGENCY C AT ERERS Located in Royal Regency Hotel

Vend ideal për dasmat dhe gëzimet tuaja familjare me dy salla luksoze: Salla e Kristaltë - 350 persona • Salla e Diamantit - 500 persona • Huge Dance Floor • Free Parking (Valet)

Për mysafirë kemi në dispozicion 100 dhoma luksoze të paisura me TV, Video, Jacuzzi, Air Condition

• Dysheme të mëdha vallëzimi • Parkingu Falas • Vend shumë i bukur për t’u fotografuar

Për shërbim korrekt dhe profesional kontaktoni

Viktor dhe Kristina Buçaj (914) 476-6200

165 Tuckahoe Road, Yonkers, NY 10710 Lokali është shumë afër jush!

Lokali gjindet : 10 min nga Bronx-i, 10 min prej Kishës së re Shqiptare, 10 min. nga Connecticut, 20 min. nga Manhattani, 20 min. nga New Jersey, ...