ΙΤΑΛΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Σ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ DANTE ALIGHIERI: Πέτρινες ρίμες – Rime petrose (εἰσαγωγὴ Harold Bloom) ΠΕΤΡΑΡΧΗΣ: Ἡ ἀνάβαση στὸ ὄρος Βεντοὺ
PICO DELLA MIRANDOLA: Λόγος περὶ τῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ ἀνθρώπου BENVENUTO CELLINI: Ἡ ζωὴ τοῦ Μπενβενοῦτο Τσελλίνι, Φλωρεντίνου,
F L EU R J A EGGY
ἱστορημένη ἀπὸ τὸν ἴδιο
GIACOMO CASANOVA: Ἡ μονομαχία (Mία αὐτοβιογραφικὴ διήγηση) / Ἱστορία
τῆς ζωῆς μου (ἐπιλογὴ ἀπὸ τὶς ὡραιότερες σελίδες τῶν Ἀπομνημονευμάτων) ITALO CALVINO: Kάτω ἀπὸ τὸν ἰαγουάρο ἥλιο / Tὸ κάστρο τῶν διασταυρωμένων πεπρωμένων PIER-PAOLO PASOLINI: Tὸ ἄρωμα τῆς Ἰνδίας ANTONIO TABUCCHI: Ἡ γυναίκα τοῦ Πόρτο Πὶμ / Ἡ γραμμὴ τοῦ ὁρίζοντα / Δύο ἑλληνικὰ διηγήματα: Tὸ ποτάμι - Eἰσιτήριο στὴ θάλασσα / Ὄνειρα ὀνείρων / Eἶναι ἀργά, ὅλο καὶ πιὸ ἀργὰ (Kρατικό Βραβεῖο Μετάφρασης 2003) / Ὁ Tριστάνο πεθαίνει / Tρεῖς ἀσήμαντες ἱστορίες χωρὶς συμπέρασμα / Tὸ παιχνίδι τῆς ἀντιστροφῆς / Oἱ τρεῖς τελευταίες μέρες τοῦ Φερνάντο Πεσσόα / Ἡ νοσταλγία τοῦ πιθανοῦ – Γραπτὰ γιὰ τὸν Φερνάντο Πεσσόα / Ζητοῦν τὸν κύριο Πιραντέλλο στὸ τηλέφωνο / Nυχτερινὸ στὴν Ἰνδία / Ταξίδια καὶ ἄλλα ταξίδια / Ἔτσι ἰσχυρίζεται ὁ Περέιρα / Ὁ μαῦρος ἄγγελος / Γιὰ τὴν Ἰζαμπὲλ ANTONIO TABUCCHI – MICHELE TABUCCHI: Eἴκοσι φωτογράμματα γιὰ τὸν Πέδρο Ἀλμοδόβαρ καὶ ἕντεκα νυχτερινὲς φωτογραφίες ANTONIO TABUCCHI – AΝΤΑΙΟΣ XΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ: Ἕνα πουκάμισο γεμάτο λεκέδες (συζήτηση τοῦ συγγραφέα μὲ τὸν μεταφραστή του ἐφ’ ὅλης τῆς ὕλης) PRIMO LEVI: Ἐὰν αὐτὸ εἶναι ὁ ἄνθρωπος (ἐπίμετρο συνέντευξη μὲ τὸν Philip Roth) / Aὐτοὶ ποὺ βούλιαξαν καὶ αὐτοὶ ποὺ σώθηκαν / Tὸ καθῆκον τῆς μνήμης (συζήτηση μὲ τοὺς ἱστορικοὺς Anna Bravo καὶ Federico Cereja) EUGENIO MONTALE: Φινιστέρε καὶ ἄλλα ποιήματα / Ἡμερολόγιο τοῦ ’72 / Ἡμερολόγιο τοῦ ’71 E. MONTALE , G. UNGARETTI , S. QUASIMODO, U. SABBA: Περὶ ποιήσεως GIACOMO LEOPARDI: Ἐγκώμιο τῶν πουλιῶν NUCCIO ORDINE: Ἡ χρησιμότητα τοῦ ἄχρηστου. Μανιφέστο. Μὲ ἕνα δοκίμιο τοῦ Abraham Flexner / Ἡ χρησιμότητα τῶν ἄχρηστων γνώσεων – L‘utilità dei saperi inutili / Οἱ κλασικοὶ στὴ ζωή μας. Μιὰ μικρὴ ἰδανικὴ βιβλιοθήκη ANTONELLA MOSCATI: Μιὰ αἰωνιότητα, ἢ σχεδὸν VALENTINO BOMPIANI: Tὰ ἀόρατα γηρατειὰ CARLO EMILIO GADDA: Ἡ γνώση τοῦ πόνου ELSA MORANTE: Tὸ ἀνδαλουσιάνικο σάλι NINO SAVARESE: Ὁ γάτος ντὶ Mπαλάντσα – Παραδοξότατη ἱστορία ἑνὸς πρίγκιπα ποὺ ἔγινε γάτος ἢ ἑνὸς γάτου ποὺ ἦταν πρίγκιπας GIORGIO ΑGAMBEN: Bεβηλώσεις AΝΩΝΥΜΟΥ: Ἱστορία τῆς ζώνης ἁγνότητος GUGLIELMO CAVALLO: Ἡ ἀνάγνωση στὸ Bυζάντιο MONICA COLPI: Mαῦρες τρύπες ποὺ ἐξαχνώνονται – Τὸ χαμένο στοίχημα τοῦ Stephen Hawking DANILA COMASTRI MONTANARI: Θάνατοι στὴν Πομπηία – Oἱ ἔρευνες τοῦ Πόπλιου Aὐρηλίου / Σατουρνάλια / Προσοχὴ σκύλος!
ΕΙΜΑΙ Ο Α ΔΕΛΦΟΣ ΤΗΣ Χ Χ Μ Ε Τ Α Φ ΡΑ Σ Η
Σ ΤΑΥ ΡΟΣ Π Α Π Α Σ ΤΑΥ ΡΟΥ
ΕKΔOΣEIΣ AΓPA
ΙΤΑΛΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Σ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ DANTE ALIGHIERI: Πέτρινες ρίμες – Rime petrose (εἰσαγωγὴ Harold Bloom) ΠΕΤΡΑΡΧΗΣ: Ἡ ἀνάβαση στὸ ὄρος Βεντοὺ
PICO DELLA MIRANDOLA: Λόγος περὶ τῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ ἀνθρώπου BENVENUTO CELLINI: Ἡ ζωὴ τοῦ Μπενβενοῦτο Τσελλίνι, Φλωρεντίνου,
F L EU R J A EGGY
ἱστορημένη ἀπὸ τὸν ἴδιο
GIACOMO CASANOVA: Ἡ μονομαχία (Mία αὐτοβιογραφικὴ διήγηση) / Ἱστορία
τῆς ζωῆς μου (ἐπιλογὴ ἀπὸ τὶς ὡραιότερες σελίδες τῶν Ἀπομνημονευμάτων) ITALO CALVINO: Kάτω ἀπὸ τὸν ἰαγουάρο ἥλιο / Tὸ κάστρο τῶν διασταυρωμένων πεπρωμένων PIER-PAOLO PASOLINI: Tὸ ἄρωμα τῆς Ἰνδίας ANTONIO TABUCCHI: Ἡ γυναίκα τοῦ Πόρτο Πὶμ / Ἡ γραμμὴ τοῦ ὁρίζοντα / Δύο ἑλληνικὰ διηγήματα: Tὸ ποτάμι - Eἰσιτήριο στὴ θάλασσα / Ὄνειρα ὀνείρων / Eἶναι ἀργά, ὅλο καὶ πιὸ ἀργὰ (Kρατικό Βραβεῖο Μετάφρασης 2003) / Ὁ Tριστάνο πεθαίνει / Tρεῖς ἀσήμαντες ἱστορίες χωρὶς συμπέρασμα / Tὸ παιχνίδι τῆς ἀντιστροφῆς / Oἱ τρεῖς τελευταίες μέρες τοῦ Φερνάντο Πεσσόα / Ἡ νοσταλγία τοῦ πιθανοῦ – Γραπτὰ γιὰ τὸν Φερνάντο Πεσσόα / Ζητοῦν τὸν κύριο Πιραντέλλο στὸ τηλέφωνο / Nυχτερινὸ στὴν Ἰνδία / Ταξίδια καὶ ἄλλα ταξίδια / Ἔτσι ἰσχυρίζεται ὁ Περέιρα / Ὁ μαῦρος ἄγγελος / Γιὰ τὴν Ἰζαμπὲλ ANTONIO TABUCCHI – MICHELE TABUCCHI: Eἴκοσι φωτογράμματα γιὰ τὸν Πέδρο Ἀλμοδόβαρ καὶ ἕντεκα νυχτερινὲς φωτογραφίες ANTONIO TABUCCHI – AΝΤΑΙΟΣ XΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ: Ἕνα πουκάμισο γεμάτο λεκέδες (συζήτηση τοῦ συγγραφέα μὲ τὸν μεταφραστή του ἐφ’ ὅλης τῆς ὕλης) PRIMO LEVI: Ἐὰν αὐτὸ εἶναι ὁ ἄνθρωπος (ἐπίμετρο συνέντευξη μὲ τὸν Philip Roth) / Aὐτοὶ ποὺ βούλιαξαν καὶ αὐτοὶ ποὺ σώθηκαν / Tὸ καθῆκον τῆς μνήμης (συζήτηση μὲ τοὺς ἱστορικοὺς Anna Bravo καὶ Federico Cereja) EUGENIO MONTALE: Φινιστέρε καὶ ἄλλα ποιήματα / Ἡμερολόγιο τοῦ ’72 / Ἡμερολόγιο τοῦ ’71 E. MONTALE , G. UNGARETTI , S. QUASIMODO, U. SABBA: Περὶ ποιήσεως GIACOMO LEOPARDI: Ἐγκώμιο τῶν πουλιῶν NUCCIO ORDINE: Ἡ χρησιμότητα τοῦ ἄχρηστου. Μανιφέστο. Μὲ ἕνα δοκίμιο τοῦ Abraham Flexner / Ἡ χρησιμότητα τῶν ἄχρηστων γνώσεων – L‘utilità dei saperi inutili / Οἱ κλασικοὶ στὴ ζωή μας. Μιὰ μικρὴ ἰδανικὴ βιβλιοθήκη ANTONELLA MOSCATI: Μιὰ αἰωνιότητα, ἢ σχεδὸν VALENTINO BOMPIANI: Tὰ ἀόρατα γηρατειὰ CARLO EMILIO GADDA: Ἡ γνώση τοῦ πόνου ELSA MORANTE: Tὸ ἀνδαλουσιάνικο σάλι NINO SAVARESE: Ὁ γάτος ντὶ Mπαλάντσα – Παραδοξότατη ἱστορία ἑνὸς πρίγκιπα ποὺ ἔγινε γάτος ἢ ἑνὸς γάτου ποὺ ἦταν πρίγκιπας GIORGIO ΑGAMBEN: Bεβηλώσεις AΝΩΝΥΜΟΥ: Ἱστορία τῆς ζώνης ἁγνότητος GUGLIELMO CAVALLO: Ἡ ἀνάγνωση στὸ Bυζάντιο MONICA COLPI: Mαῦρες τρύπες ποὺ ἐξαχνώνονται – Τὸ χαμένο στοίχημα τοῦ Stephen Hawking DANILA COMASTRI MONTANARI: Θάνατοι στὴν Πομπηία – Oἱ ἔρευνες τοῦ Πόπλιου Aὐρηλίου / Σατουρνάλια / Προσοχὴ σκύλος!
ΕΙΜΑΙ Ο Α ΔΕΛΦΟΣ ΤΗΣ Χ Χ Μ Ε Τ Α Φ ΡΑ Σ Η
Σ ΤΑΥ ΡΟΣ Π Α Π Α Σ ΤΑΥ ΡΟΥ
ΕKΔOΣEIΣ AΓPA
98
ΕΙΜ Α Ι Ο Α Δ Ε ΛΦΟΣ Τ ΗΣ Χ Χ
ΓΑΤΑ
Τ
Ο ΝΑ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΣ τους ἄλλους εἶναι πάντα ἐνδια-
φέρον. Στὸ τρένο, στὰ ἀεροδρόμια, στὰ συνέδρια, ὅταν στέκονται στὴν οὐρά, ὅταν κάθονται δύο δύο σ’ ἕνα τραπέζι· σὲ κάθε περίσταση, τέλος πάντων, ποὺ τὰ ἀνθρώπινα πλάσματα μετακινοῦνται. Ἀκόμα καὶ σὲ κάποιον ποὺ δὲν ταξιδεύει ἢ εἶναι πολὺ μόνος θὰ τύχει νὰ βγεῖ γιὰ μισὴ ὥρα στοὺς δρόμους. Καὶ νὰ παρατηρήσει μιὰ γάτα τρομερὰ ἀφοσιωμένη καὶ ἄγρυπνη, ἕτοιμη νὰ ὁρμήσει πάνω στὴ λεία της. Νὰ τὴν ἁρπάξει στὰ νύχια της. Μπορεῖ νὰ εἶναι μιὰ πεταλούδα, ἕνα φύλλο, ἕνα κομμάτι χαρτί, ἕνα ἔντομο. Ὅταν ἔχει φτάσει στὸν στόχο, ξαφνικὰ ἡ γάτα ἀφαιρεῖται. Οἱ ἠθολόγοι ὀνομάζουν αὐτὴ τὴν κίνηση Übersprung. Γίνεται λίγο πρὶν ἀπὸ τὸ θανάσιμο χτύπημα. Βλέπουμε τὴ γάτα νὰ κουνάει καὶ νὰ μετατοπίζει τὴ λεία σὰ νὰ ἦταν φτερό. Οἱ τελευταῖες κινήσεις. Ἡ πεταλούδα χορεύει τὴν ἀγωνία της. Πάλλεται ἀνεπαίσθητα, ἴσα ἴσα γιὰ νὰ διεγείρει κι ἄλλο τὸ ἐνδιαφέρον τῆς γάτας. Μὰ ἐκείνη ἀφαιρεῖται. Ἀπομακρύνεται. Μὲ ἠρεμία ἀλλάζει πορεία. Ἀλλάζει τὴ νοητικὴ πορεία. Εἶναι θαρρεῖς μιὰ στιγμὴ νεκρή. Μιὰ στάση. Λὲς καὶ τίποτα δὲ τὴν ἐνδιαφέρει. Σὰ νὰ ἔχει ξεχάσει τὰ παλλόμενα φτερά, ποὺ λίγες στιγμὲς νωρίτερα εἶχαν αἰχμα99
100
ΕΙΜ Α Ι Ο Α Δ Ε ΛΦΟΣ Τ ΗΣ Χ Χ
λωτίσει τελείως τὴν προσοχή της. Αὐτὸ ποὺ λίγο πρὶν τὴν εἶχε ἀπορροφήσει, σὰ νὰ ἦταν μιὰ ἰδέα, μιὰ σκέψη. Τώρα ἐκείνη ἀποσπᾶται. Κοιτάζει ἀλλοῦ. Μὲ τὸ ποδαράκι τρίβει τὴ μουσούδα της. Μὲ τὸ ποδαράκι ξύνεται πίσω ἀπ’ τὸ αὐτί, σκύβοντας τὸ κεφάλι. Ἔχει ἕνα σωρὸ ἐπείγουσες δουλειὲς νὰ κάνει. Ἐντελῶς ἄσχετες μὲ τὴν προηγούμενη. Μὲ τὴν πράξη. Ἡ γάτα κοιτάζει ἀλλοῦ. Εἶναι ἀλλοῦ. Πρόκειται γιὰ στρατηγικὴ κίνηση. Εἶναι μέρος ἑνὸς μηχανισμοῦ ἀκριβείας. Σὲ ὅλο αὐτὸ ὑπάρχει κάτι ποὺ θυμίζει τὶς μαριονέτες στὸ δοκίμιο τοῦ Κλάιστ. 1 Στὴν ἀκρίβεια τῆς ἐπίθεσης, στὴν ἐλαφράδα καὶ τὴν εὐελιξία. Στὴν ἀπόσπαση, στὴν ἀποστασιοποίηση. Ἴσως ἡ πεταλούδα καὶ τὸ φύλλο νὰ ἔχουν κι αὐτὰ τὴ δική τους στιγμὴ Übersprung. Ὅπως ἡ γάτα. Ἀποσπῶνται ἀπὸ τὴν ἀγωνία, ἀποστασιοποιοῦνται ἀπὸ τὸν θάνατό τους. Ἀπὸ τὴν ἰδέα τοῦ θανάτου. Ἔτσι κάνει καὶ ἡ γάτα. Ἀπομονώνεται κι ἐκείνη ἀπὸ τὴν ἀγωνία. Ποὺ προκάλεσε. Δὲ γνωρίζουμε γιατὶ ἡ γάτα στρέφει τὸ βλέμμα της ἀλλοῦ. Ἐκείνη γνωρίζει. Ποιὸς ξέρει, ἴσως νὰ εἶναι μιὰ delectatio morosa, αὐτὸ τὸ Übersprung. Ἡ μελαγχολικὴ διάλυση ἑνὸς δεσμοῦ μὲ τὸ θύμα. Übersprung: μιὰ λέξη ποὺ ἀφορᾶ κι ἐμᾶς. Εἶναι τὸ νὰ στρέφεσαι κάπου ἀλλοῦ, νὰ περνᾶς σὲ κάτι ἄλλο, νὰ ἐκδηλώνεις τὴν τάση γιὰ ἀποστασιοποίηση, σὰ νὰ λὲς ἀντίο. Ἡ ἐκτροπὴ ἀπὸ τὸ θέμα, ἡ ἀποφυγὴ μιὰ λέξης, καὶ μαζὶ τὸ κυνήγι τῶν λέξεων, ἡ διαδικασία τῆς διάλυ1. Heinrich von Kleist, Οἱ μαριονέτες, μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, ἐπιμέλεια Ε. Χ. Γονατάς, ἐπίμετρο Bernard Dort, Ἀθήνα, Ἄγρα, 1982.
ΓΑΤΑ
101
σης: εἶναι ἀντίστοιχοι νοητικοὶ τρόποι στὴ συγγραφή. Κάποιοι γράφουν χάρη στὴν delectatio morosa. Ὁ Τόμας ντὲ Κουίνσυ, γιὰ παράδειγμα, κάποτε ἀναφέρθηκε στὴν «dark frenzy of horror», τὴ σκοτεινὴ φρενίτιδα τοῦ τρόμου.
100
ΕΙΜ Α Ι Ο Α Δ Ε ΛΦΟΣ Τ ΗΣ Χ Χ
λωτίσει τελείως τὴν προσοχή της. Αὐτὸ ποὺ λίγο πρὶν τὴν εἶχε ἀπορροφήσει, σὰ νὰ ἦταν μιὰ ἰδέα, μιὰ σκέψη. Τώρα ἐκείνη ἀποσπᾶται. Κοιτάζει ἀλλοῦ. Μὲ τὸ ποδαράκι τρίβει τὴ μουσούδα της. Μὲ τὸ ποδαράκι ξύνεται πίσω ἀπ’ τὸ αὐτί, σκύβοντας τὸ κεφάλι. Ἔχει ἕνα σωρὸ ἐπείγουσες δουλειὲς νὰ κάνει. Ἐντελῶς ἄσχετες μὲ τὴν προηγούμενη. Μὲ τὴν πράξη. Ἡ γάτα κοιτάζει ἀλλοῦ. Εἶναι ἀλλοῦ. Πρόκειται γιὰ στρατηγικὴ κίνηση. Εἶναι μέρος ἑνὸς μηχανισμοῦ ἀκριβείας. Σὲ ὅλο αὐτὸ ὑπάρχει κάτι ποὺ θυμίζει τὶς μαριονέτες στὸ δοκίμιο τοῦ Κλάιστ. 1 Στὴν ἀκρίβεια τῆς ἐπίθεσης, στὴν ἐλαφράδα καὶ τὴν εὐελιξία. Στὴν ἀπόσπαση, στὴν ἀποστασιοποίηση. Ἴσως ἡ πεταλούδα καὶ τὸ φύλλο νὰ ἔχουν κι αὐτὰ τὴ δική τους στιγμὴ Übersprung. Ὅπως ἡ γάτα. Ἀποσπῶνται ἀπὸ τὴν ἀγωνία, ἀποστασιοποιοῦνται ἀπὸ τὸν θάνατό τους. Ἀπὸ τὴν ἰδέα τοῦ θανάτου. Ἔτσι κάνει καὶ ἡ γάτα. Ἀπομονώνεται κι ἐκείνη ἀπὸ τὴν ἀγωνία. Ποὺ προκάλεσε. Δὲ γνωρίζουμε γιατὶ ἡ γάτα στρέφει τὸ βλέμμα της ἀλλοῦ. Ἐκείνη γνωρίζει. Ποιὸς ξέρει, ἴσως νὰ εἶναι μιὰ delectatio morosa, αὐτὸ τὸ Übersprung. Ἡ μελαγχολικὴ διάλυση ἑνὸς δεσμοῦ μὲ τὸ θύμα. Übersprung: μιὰ λέξη ποὺ ἀφορᾶ κι ἐμᾶς. Εἶναι τὸ νὰ στρέφεσαι κάπου ἀλλοῦ, νὰ περνᾶς σὲ κάτι ἄλλο, νὰ ἐκδηλώνεις τὴν τάση γιὰ ἀποστασιοποίηση, σὰ νὰ λὲς ἀντίο. Ἡ ἐκτροπὴ ἀπὸ τὸ θέμα, ἡ ἀποφυγὴ μιὰ λέξης, καὶ μαζὶ τὸ κυνήγι τῶν λέξεων, ἡ διαδικασία τῆς διάλυ1. Heinrich von Kleist, Οἱ μαριονέτες, μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, ἐπιμέλεια Ε. Χ. Γονατάς, ἐπίμετρο Bernard Dort, Ἀθήνα, Ἄγρα, 1982.
ΓΑΤΑ
101
σης: εἶναι ἀντίστοιχοι νοητικοὶ τρόποι στὴ συγγραφή. Κάποιοι γράφουν χάρη στὴν delectatio morosa. Ὁ Τόμας ντὲ Κουίνσυ, γιὰ παράδειγμα, κάποτε ἀναφέρθηκε στὴν «dark frenzy of horror», τὴ σκοτεινὴ φρενίτιδα τοῦ τρόμου.