03 MO juni 2009:A5design
12-06-2009
14:06
Pagina 10
INTERVIEW
reflectie. Leo Aukes: “Je zult artsen moeten laten ervaren dat het echt werkt. Het is een houding die je kunt oefenen: even de tijd nemen, een stapje terug doen en je volle aandacht aan de patiënt geven. Ik denk dat mindfulness en persoonlijke reflectie binnen twintig jaar als standaardkwaliteiten van een dokter gelden, net zoals dat de afgelopen jaren met communicatievaardigheden is gebeurd.”
niet worden genegeerd. Als een arts bijvoorbeeld spanning in zijn maag voelt bij een bepaalde beslissing of in een gesprek met een patiënt, zou hij dat serieus moeten nemen en zich af moeten vragen hoe dat komt. Dat vergt bereidheid en vermogen tot persoonlijk reflecteren.” Volgens Aukes ligt de dobber rustig en stabiel in het water als de drie modaliteiten - klinisch redeneren,
“Een mens leert niet alleen van boeken, colleges of internet, maar ook, en juist, van zijn eigen ervaringen.”
Aukes heeft een eenvoudig model ontwikkeld om duidelijk te maken wat persoonlijke reflectie is, hoe het werkt en wat de waarde ervan is. Hij legt uit: “Reflectie is een abstract iets. Om het uit te leggen, heb ik een metafoor gekozen, die voor iedereen helder is: een dobber. Het water waarin de dobber drijft, is de klinische context. Wat boven water uitsteekt, is het concrete gedrag van de arts. Wat doet hij, hoe handelt hij? Dat kun je observeren. Dat gedrag wordt mede ge-stuurd door wat zich onder water bevindt. Allereerst zit daar bij de dokter het klinisch redeneren. Vroeger bestond de artsenopleiding voornamelijk uit het overbrengen van een enorme hoeveelheid kennis. Om iets met al die kennis te kunnen doen, moet de arts klinisch kunnen redeneren en patronen kunnen herkennen. Logisch redenerend komt hij met behulp van zijn kennis tot een bepaalde diagnose. Daarvoor is wetenschappelijke reflectie nodig. Klinisch redeneren en weten- schappelijke reflectie behoren tot het logische domein. Er is debat over mogelijk en er zijn objectieve criteria beschikbaar, die de arts geacht wordt te kennen.” Maar er zit meer onder water. Aukes: “Het klinisch redeneren en wetenschappelijk reflecteren worden mede bepaald door de persoonlijke reflectie en door het onbewuste denken. De arts moet beseffen dat zijn eigen persoon, zijn ervaringen en zijn subjectieve oordelen een rol spelen bij zijn professionele handelen. Persoonlijke gevoelens of lichamelijke signalen moeten
wetenschappelijk reflecteren en persoonlijk reflecteren - met elkaar in balans zijn. Maar dat evenwicht kan gemakkelijk worden verstoord. “Piekert iemand te veel of puzzelt hij te lang, dan zakt de dobber weg, maar reflecteert de arts te weinig, dan ligt de dobber plat en waait gemakkelijk met alle winden mee.” Kloof Aukes heeft een instrument ontwikkeld waarmee hij de reflectieve vermogens van medische studenten kan meten: de GRAS index (Groningen Reflection Abilty Scale). De GRAS-lijst bestaat uit 23 vragen die de student testen op zijn vermogen om te reflecteren. Aukes: “Het is een zelfbeoordelinglijst en dat heeft natuurlijk nadelen, zoals bij elke vragenlijst. Respondenten kunnen antwoorden faken of sociaal wenselijke antwoorden geven. We gebruiken daarom formuleringen als “anderen zeggen wel eens dat ik...” Op die manier wordt het voor de respondenten makkelijker om eerlijk te antwoorden. Een andere toepassing is studenten verzoeken om de lijst voor elkaar in te vullen. Dan wordt de vraag: hoe reflectief vind ik mijn medestudent? Uit mijn onderzoek blijkt dat de GRAS-index goed bruikbaar is, wanneer je groepsverschillen wilt onderzoeken.” Intussen is in de opleiding geneeskunde in Groningen een schat aan ervaring opgedaan met het trainen van studenten in persoonlijke reflectie. “Je kunt persoonlijk reflecteren alleen maar leren door het te doen,” zegt
Het meten van reflectieve vermogens Aukes ontwikkelde de GRAS index (Groningen Reflection Ability Scale), waarmee gemeten kan worden hoe reflectief een arts is. Respondenten reageren op 23 stellingen. Bijvoorbeeld: • Ik wil weten wat ik doe en waarom. • Anderen zeggen wel eens dat ik mijzelf overschat. • Ik ben ertoe in staat om mensen met andere culturele of religieuze achtergronden te begrijpen. • Ik neem verantwoordelijkheid voor wat ik zeg. • Ik ben me ervan bewust dat emoties mijn denken beïnvloeden. • Ik kan mijn eigen gedrag van een afstand beschouwen. • Ik stel commentaar op mijn functioneren niet op prijs.
10
MedischOndernemen