Nesta escaramuza as Marias Guerreras repiten artigo. Que non se entenda isto coma un xesto oportunista de apoio ás accións positivas, senón coma unha situación puramente circunstancial, que poderá repetirse ou non de agora en diante. Todo depende dos nosos colaboradores, e da sua disposición para facer uso destas páxinas. E á marxe da sua achega ao debate sobre as accións positivas no teatro, as Marias Guerreras teñen unha sección fixa. Neste caso, Alicia Casado, doutora en Filoloxia, dálle un repaso aos textos e ás mentalidades no Século de Ouro español. Por se ten actualidade.
Muller e violencia de xénero no teatro de Calderón Brevesapontamentoshistóricos para comprender a época de Calderón
1
marías guerrer
M
uito se ten escrito sobre
tía ao soldado e por último:
o tema do honor no tea-
s
versos con que comeza o seu monólogo, cheos de forza :
tro do Século de Ouro
A la que hubiera de hacer
Nunca amanezca a mis ojos
español. Xa na sua épo-
la Dama , le daré sumo
la luz hermosa del día,
ca o grande mestre Lope
adorno en las perfecciones,
porque a su sombra no tenga
de Vega aconsellaba tra-
dulce veneno de muchos.
vergüenza yo de mi misma.
tar este tema afirmando que era do
gosto do público, e pesie á evidente
A beleza era o don mais prezado
Pola sua parte Serafina de El pin-
estilización en que consisten os textos
nunha dama pola sociedade, e polo
tor de su deshonra, belísima muller
literarios, non podemos negar que re-
tanto pola propria muller. Cando non
requerida por tres homes, pagará coa
flexarían unha boa parte da realidade
valia Aristóteles, valia Platón para
sua morte por unha única culpa: a de
social posto que ainda estamos con-
xustificar os desaguisados, pois a an-
ser bela. Aquí Juan Roca, o marido,
vivindo con algunhas das suas lacras.
sia da posesión da beleza dunha da-
non só matará á sua muller inocente
Aqui tentaremos adentrarnos na va-
ma podía xustificarse pola aspiración
e ao seu suposto amante créndoa
loración da muller no universo dra-
do sumo Ben ou Bondade xa que no
adúltera senon que ademais a sua ac-
mático calderoniano.
titude será loubada polos dous vellos
A época de Calderón, a do Ba-
da obra: o proprio pai da víctima e o
rroco, a da Contrarreforma, caracteri-
pai do matador, e inclusive polo ter-
zouse por un conservadurismo reli-
ceiro home que se di namorado dela,
xioso que acompasaba ben co vello
quen sen nengún tipo de remordi-
discurso medieval de que a vida te-
mento nese momento anuncia o seu
rrenal carecía de sentido, pois era ca-
enlace matrimonial coa irmá do
miño cara á morte. Todo é vaidade,
amante asasinado.
todo un soño, como reza o título
Estamos diante dunha sociedade
mais famoso de Calderón. Fixémonos
fortemente patriarcal e incluso de
en que esta concepción do mundo,
castas segundo Américo Castro. A
procedente do estoicismo senequista,
muller dependía absolutamente do
contribue á aceptación do inmobilis-
varón e o seu destino era o matrimo-
mo dunha sociedade rixidamente es-
▲ María de Zayas Considerada unha
nio ao que achegaba unha dote. A
tratificada.
das escritores principais do Século de
importancia da dote era tal que hai
Oro en España. Lope de Vega dixo dela
noticias da existencia dunha sorte de
del mundo é o mesmo que o Autor
que era un «xenio raro e único». De
O.N.G para axudar ás fillas nobres
lle conceda a un personaxe o papel
contemporáneos como Lope sabemos
sen dote. Se a muller, que non tiña
de Rico que o de Pobre, o de Rei ou
que as obras de Zayas eran recoñeci-
entidade social senon doméstica, por
Neste sentido, en El gran teatro
Aristóteles, cuia visión dominará a Idade Meia, divide a realidade nas catego-
o de Muller; diante da queixa do Po-
das xa polo ano 1621. As suas novelas
calquer motivo —incluida a viola-
rías de forma e materia. Evidentemente o home é forma, a cualidade que daría
bre ao Autor queda clara a idea de
tiñan un éxito inmediato en España. A
ción— entregaba a sua virxinidade
razón de ser é materia aportada pola muller. De aquí procede non só a asocia-
que o que importa é representar ben
finais do XVI foi traducida ao francés,
antes do matrimonio deshonraba, é
o noso papel.
ainda que nas traduccións non apare-
dicir mataba socialmente, a toda a
ción da muller coa terra en cuio seo fertiliza a semente do varón senon tamén a sua asignación do papel de receptora e da sua condición pasiva.
2 3
cia o nome da autora. En Europa,
sua familia. O pai ou no seu defecto
A tradición bíblica reza que a muller surxe dunha parte ou fragmento do va-
naxe Mundo dos seres humanos as
onde as suas obras gozaron de popu-
o irman eran os encargados de resta-
rón, para marcar ben a sua dependencia. Eva queda estigmatizada como a
mulleres quedan no último lugar. Tras
laridade, atribuíanllas a Cervantes. Es-
blecer a boa opinión por calquer
ambiciosa, desobediente, pervertidora, falangueira e necia que causou que o
os reis, os capitáns, os ministros, os
crebeu unha comedia, La traición en
meio incluida a muerte. Tamén ao fi-
ministros da Iglesia, os facinerosos e
la amistad. É unha historia de amor,
llo varón lle correspondía defender ao
Na Idade Meia os homes clasificabanse polo seu papel social, o que hoxe en-
os labradores, menciónase ás damas
engano e conflito entre homes e
seu pai de calquer tipo de agravio.
tenderíamos como traballo: reis, soldados, gobernantes, clérigos, malvados e
como se de un traballo se tratase,
mulleres. Un dos temas de esta obra é
O corpo da muller, nen sequera
pobre e confiado Adán comera da mazá de marras.
Na enumeración que fai o perso-
labradores. Pola contra as mulleres só eran consideradas canto ao seu es-
deixando ben claro que o seu papel
a amizade entre mulleres, valorada por
enteiro senon só un anaco do corpo
tado civil. Falábase do estado femenil ou dos graos femeniles ou mulleriles que
primordial na sociedade era ese: se-
riba da relación cos homes, onde a in-
da muller, era a caixa forte na que un
eran os seguintes: doncelas, casadas, viuvas e monxas.
ren damas. Non cambiara demasiado
fidelidade é frecuente.
home depositaba o seu honor, de tal
4 5
A literatura do século XV está pragada de debates misóxinos como o Corva-
o asunto respeito da concepción dos
cho do Arcipreste de Talavera
medievais.
maneira que non só a muller non era dona do seu corpo, senón que ade-
O Mundo por mandado do Autor
pensamento platónico a Beleza, a
mais tampouco podía atraer sobre si a
No século XVI a polémica humanista centrouse no tema da educación da mu-
Supremo dará a cada quen o seu; ou
Bondade e a Verdade eran tres cate-
posibilidade de restaurar o honor per-
ller. Juan Luis Vives e Erasmo estaban a favor, pero esta non era a opción
sexa púrpura e loureiro ao rei, valen-
gorías nunha, como a Trinidade.
dido pola sua acción, salvo no caso do
dominante. Ainda en 1575 o doutor Huarte de San Juan no seu Examen de in-
As mulleres belas eran obxecto
suicidio (pecado mortal) ou no do in-
genios sumabase ás teorías de Aristóteles para eliminar á muller da esfera do co-
da codicia dos homes, só hai que
greso no convento. Asi que a muller,
ñecemento e sinalaba como a sua composición de humores húmidos e fríos a im-
mencionar a Isabel de El alcalde Zala-
ainda que recoñecida desde os primei-
posibilitaba para a actividade racional. Como exemplo citaba a necedade de Eva,
mea raptada e violada polo capitán
ros tempos como persoa pola Igrexa,
quen se deixou enganar por unha simple serpe. E o insigne Fray Luis de León, tam-
don Álvaro. Tirada de noite no cam-
non podía ser un individuo ao non
bén aristotélico, desprezaba o coñecemento na muller e valoraba o seu silencio
po, recén ultraxada, ten un increíble
permitírselle ser responsable dos seus
pois para as labores da casa non se preecisaba nin aprender a ler nin muito me-
terror ante a idea de volver á casa por
actos senon só culpable. O pior de to-
nos estudar. En calquer caso, os humanistas crían na educación da muller como
medo a ser asasinada polo seu pro-
do era que a propria muller asumía es-
veículo transmisor para a educación dos fillos, non como unha necesidade para a
prio pai ou irmán. Asi o amosan os
ta visión do mundo patriarcal. ■
sua formación como individuo en liberdade. A educación é liberdade, sen educación hai manipulación. ■
❚ Sor Marcela de San Felix filla ilexítima de Lope de Vega, poeta e dramaturga do Século de Ouro
10