A.HAK MAGAZINE
winter UITGAVE VOOR MEDEWERKERS EN RELATIES NUMMER 15 | JANUARI 2017 | JAARGANG 5
‘Ik ben er trots op dat onze aanpak goed is gevallen’ REMKO VIERHOUT PROJECTLEIDER A.HAK
Stroom zonder grenzen Electron sluit bestaand net aan op internationale verbinding
QHSE van wereldklasse Vervanging Humber pijpleiding voldoet aan strengste eisen
Stoom voor de industrie Antwerpse haven krijgt stoom- en condensaatnetwerk
BOREN IN NIEUW TERRITORIUM Voet aan de grond krijgen in een nieuw gebied is niet altijd gemakkelijk. De concurrentie houdt je scherp in de gaten en relaties met opdrachtgevers en de omgeving zijn nog pril. De boorspecialisten van A.Hak in Canada waren dan ook verheugd dat er in december 2016 goed nieuws te melden viel vanuit Calgary. Een horizontaal gestuurde boring met een lengte van 1.025 meter voor opdrachtgever Atco Pipelines werd succesvol afgrond. Terwijl de strenge Canadese winter in aantocht was, hebben twee teams bestaande uit Nederlandse en Canadese boorspecialisten dag en nacht doorgewerkt om de planning te halen. De beloning: een nieuwe opdracht voor A.Hak Canada voor de zomer van dit jaar, bestaande uit de engineering en het ontwerp van acht boringen.
VOORWOORD
Een nieuw jaar met nieuwe kansen Terugkijkend op 2016 moeten we constateren dat we een uitdagend jaar achter de rug hebben. In een moeilijke markt, die onder andere negatief werd beïnvloed door de aanhoudend lage olieprijs, hebben we daarom vooral gestuurd op kostenbeheersing, projectmanagement en de efficiency van onze organisatie. Die lijn zullen we ook in 2017 doortrekken: met een efficiënte organisatie die zonder verspilling strak geleide projecten uitvoert, blijven we werken aan een gezond rendement. 2016 was ook het jaar waarin we de strategische heroverweging van ons dienstenpakket hebben ingezet. Door te focussen op onze kernactiviteiten zullen we A.Hak beter positioneren voor de toekomst. Voor bedrijfsonderdelen met producten en diensten die verder af staan van onze kernactiviteiten zoeken we nieuwe eigenaren die zorgdragen voor de volgende stap in hun ontwikkeling.
colofon FOTOGRAFIE René Smits Venguideche Vilvanadane Maarten van der Voorde TEKSTBIJDRAGEN Richard van Santen
De continuïteit van onze bedrijven en de duurzame werkgelegenheid van de werknemers staan hierbij steeds voorop. Daarom nemen we de tijd om alle mogelijkheden zorgvuldig af te wegen. Wanneer hierin definitieve keuzes zijn gemaakt, zullen we u verder informeren. Ook in 2017 kunnen we tijdens dit proces weer rekenen op de steun en het vertrouwen van onze huisbankiers. Vertrouwen is er ook van de kant van onze opdrachtgevers, met als resultaat een goed gevulde orderportefeuille. Opdrachten waar we trots op kunnen zijn en die we dan ook graag laten zien in dit eerste magazine van 2017. A.Hak Electron maakt drukke tijden door, een geavanceerd ‘pipe-in-pipe’ project van A.Hak Leidingbouw werd beloond met de internationale ISTT No Dig Award voor renoveringsprojecten en A.Hak Infranet investeert met hulp van voormalig topbokser Arnold Vanderlyde in fysiek en mentaal fitte uitvoerders.
EINDREDACTIE
NPN Drukkers
Ook in het buitenland zijn in de afgelopen periode mooie projecten van start gegaan. In een volgende editie van A.Hak Magazine praten we u bij over twee grote projecten in Saoedi-Arabië en Albanië. In dit nummer zag u op de openingspagina’s al een mooie foto van een boorproject in Canada. Verderop leest u over twee andere internationale projecten waaraan A.Hak meewerkt: de aanleg van een gastransportleiding In Engeland en een duurzaam stoom- en condensaatnetwerk in de haven van Antwerpen.
CONTACT
Wij wensen iedereen veel leesplezier en een gezond en voorspoedig 2017!
Richard van Santen CONCEPT/ONTWERP Studio BLT, Rotterdam PRODUCTIE
communicatie@a-hak.nl
NR 15 | JANUARI 2017 JAARGANG 5
Marco van Geenhuizen Mariska van Geenhuizen DIRECTIE A.HAKPARK
wat
Wat brengen de bedrijven van A.Hak samen met hun opdrachtgevers tot stand? Op de grootste pagina’s van dit magazine krijgen onze projecten de ruimte die ze verdienen.
INHOUD 23 Netwerk zonder grenzen Na de aanleg van een vierde hoogspanningsverbinding tussen Nederland en Duitsland werd A.Hak Electron ingeschakeld om de koppeling met de bestaande regionale hoogspanningsnetten te realiseren.
06
08
Ook voor windenergie
Onder de Humber
A.Hak Electron houdt zich in Nederland bezig met ondergrondse midden- en hoogspanningsverbindingen. Lees meer over de diensten die het bedrijf levert en de markten die daarbij belangrijk zijn.
A.Hak Leidingbouw werkt als deelnemer in een joint venture met Skanska en PORR aan het River Humber Pipeline Replacement Project in Engeland. Zorg voor kwaliteit, veiligheid en de omgeving staat daarbij voorop.
28 Steeds meer warmtenetten Niet meer weg te denken uit dit magazine: artikelen over de aanleg van duurzame Âwarmtenetten. In Dordrecht dit keer. Ook blikken we vooruit op werkzaamheden in Sittard-Geleen.
04 Voorwoord 26 Aanpak Groningse ringweg 30 A.Hak in bewegend beeld
Duurzaam ontzorgen
06
ELEKTRICITEIT a.hak magazine
BEDRIJF UITGELICHT: A.HAK ELECTRON
Met grote regelmaat komt u in dit magazine projecten van A.Hak Electron tegen. Hoogste tijd om de activiteiten van onze specialisten in de aanleg van ondergrondse midden- en hoogspanningsverbindingen nader te belichten.
TEKST Richard van Santen
D
e afgelopen tijd heeft A.Hak Electron een aantal veranderingen doorgemaakt. In 2015 is het bedrijf zich in Nederland volledig gaan richten op de aanleg van ondergrondse midden- (10 tot 30 kV) en hoogspanningsverbindingen (van 50 tot 380 kV AC tot 650 kV DC). Daarnaast is voor het managen van met name grote projecten nadrukkelijk de samenwerking gezocht met de divisie Pipelines & Facilities (P&F). De specialistische kennis van A.Hak Electron en de decennialange ervaring van P&F met de aanleg van ondergrondse infrastructuur leveren een ijzersterke combinatie op. Wie de artikelen in het A.Hak Magazine heeft gevolgd, heeft daarvan in recente nummers de nodige voorbeelden gezien. Ook in dit nummer belichten we weer over een mooi project van A.Hak Electron. TenneT TSO, de landelijke beheerder van het hoogspanningsnet in Nederland, realiseert op dit moment een nieuwe 380 kV lijnverbinding tussen Nederland en Duitsland. Als onderdeel van dit project brengt Electron, in opdracht van Reddyn en TenneT TSO, de bestaande lijnverbindingen Nijmegen-Zevenaar-Langerak en Doetinchem-Ulft-Dale deels ondergronds door installatie van nieuwe 150 kV kabelverbindingen.
BELANGRIJKE MARKTSEGMENTEN
GETIJDENSTROOM
Daarmee hebben we meteen twee marktsegmenten genoemd waarop A.Hak Electron zich richt: de landelijke en regionale netbeheerders. TenneT TSO is in Nederland de partij die verantwoordelijk is voor het hoogspanningsnetwerk. Daarnaast zijn er service providers, zoals Reddyn, Joulz en Delta, die namens TenneT TSO in hun specifieke regio het hoogspanningsnet beheren en nieuwbouwprojecten uitvoeren. Deze partijen behoren alle tot de klantenkring van A.Hak Electron.
Wind is niet de enige energiebron op zee. Bij Texel experimenteert het bedrijf Bluewater met een getijdenstroomgenerator, bekend onder de naam BlueTEC (Bluewater’s Tidel Energy Converter). De BlueTEC bestaat uit een drijvend platform met een generator, die onder water wordt aangedreven door stroming ten gevolge van de werking van eb en vloed. Vanaf een werkschip op locatie in de Waddenzee heeft A.Hak Electron de offshorekabel geïnstalleerd. Daarbij is slim gebruik gemaakt van gesynchroniseerde kabeltransporteurs als reminrichting, zodat de installatie gecontroleerd verliep. De kabel is vervolgens aangesloten op het stroomnet op Texel.
‘ Electron laat steeds vaker van zich horen op het vlak van engineering’ Industriële bedrijven die zelf een eigen hoog- of middenspanningsnetwerk beheren vormen een derde markt waarin A.Hak Electron actief is. In ons vorige magazine hebben we bijvoorbeeld laten zien hoe Electron een dubbele 150 kV kabelverbinding heeft geïnstalleerd voor een raffinaderij in de Botlek. Ook voor bedrijven als Nutricia, Tata Steel en FrieslandCampina heeft Electron diverse projecten uitgevoerd. DUURZAME ENERGIE
De vierde en laatste markt die wie hier noemen, hangt nauw samen met de veranderingen op de energiemarkt. Energiecentrales die op fossiele brandstoffen worden gestookt, maken in toenemende mate plaats voor duurzamere vormen van energieopwekking, zoals energie uit wind, zon, getijdestroming of biomassa. A.Hak Electron heeft inmiddels diverse onshore windprojecten uitgevoerd, waarbij de volledige windparkbekabeling en aansluiting op het netwerk zijn gerealiseerd. Daarnaast richt Electron zich op offshore windparken. Met een exportkabel moeten ook die parken worden aangesloten op het landelijke hoogspanningsnet. Electron bundelt hier haar krachten met P&F en A.Hak Drillcon, die beide een ruime ervaring hebben met aanlandingen.
UITGEBREIDE DIENSTVERLENING
Om haar klanten zo goed mogelijk te ontzorgen, levert Electron in alle genoemde markten een totaalpakker aan diensten. De aanleg van nieuwe kabelverbindingen blijft belangrijk, maar het A.Hak-bedrijf wordt ook ingeschakeld bij retrofitprojecten. Daarbij worden oude gasdrukkabelsystemen (UGD) vervangen door moderne kunststof kabelsystemen. Een derde dienst is het amoveren (verwijderen) van kabelsystemen op oliedruk die aan het einde van hun levenscyclus zijn gekomen. Sanering van de omliggende grond als gevolg van olielekkage is daarbij regelmatig vereist. A.Hak Electron beschikt hiervoor over de vereiste BRL 7000 certificering. In het dienstenpakket van Electron wordt de rol van engineering steeds belangrijker. Opdrachtgevers laten zich in toenemende mate adviseren over de keuzes die binnen de gestelde eisen leiden tot de beste oplossing voor hun specifieke netwerkverbinding. Daarbij leggen ze zelfs de integrale projectverantwoording (deels) bij hun opdrachtnemers neer. Ook omgevingsmanagement en de afhandeling van vergunningtrajecten behoren daardoor steeds vaker tot het takenpakket van A.Hak Electron. En met succes, zoals blijkt uit het artikel op pagina 23.
STROOM DOOR EB EN VLOED
A.Hak Electron is ook actief bij offshore projecten en richt zich daarbij niet alleen op windparken. Op de foto is te zien hoe een experimentele getijdenstroomgenerator wordt aangesloten bij Texel.
a.hak magazine
ELEKTRICITEIT
07
In een joint venture met Skanska en PORR Bau GmbH werkt A.Hak aan het ontwerp en de constructie van een 42" hogedruk gasleiding in een tunnel onder de rivier de Humber aan de Engelse Oostkust. De bestaande gasleiding, die in de rivierbedding ligt, wordt hiermee vervangen. De nieuwe leiding wordt met een lengte van zo’n vijf kilometer de langste gasleiding in een tunnel ter wereld die in één streng wordt aangelegd.
Met respect voor de natuur
JOINT VENTURE MET A.HAK VERVANGT HUMBER PIPELINE
TEKST Richard van Santen FOTOGRAFIE René Smits
D
e opdrachtgever, het Britse energiebedrijf National Grid, is zeer tevreden met de joint venture die het contract heeft verworven voor de uitvoering van dit complexe project. ‘De drie partners vormen een uitgebalanceerd team, met de juiste ervaring op het gebied van engineering, tunnelbouw en pijpleidingconstructie’, zegt Steve Ellison, projectmanager van National Grid in een recente update op de website van het energiebedrijf. VERGUNNINGEN
Voor de werkzaamheden van start konden gaan, is er hard gewerkt aan het verkrijgen van de vereiste vergunningen. Daarbij speelden strenge regels ten aanzien van natuurbescherming en archeologische vondsten een belangrijke rol. Archeologische vondsten, die in dit gebied teruggaan tot de IJzertijd, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen, zullen door experts worden geregistreerd. In het biodiverse gebied komen onder andere beschermde woelratten, dassen, bruine kiekendieven en een groot aantal andere vogelsoorten voor. Graaf- en bouwwerkzaamheden kunnen niet worden uitgevoerd zonder het leefgebied van deze dieren te verstoren. Daarom moeten opdrachtgever en opdrachtnemers ervoor zorgen dat de dieren zich tijdens het werk niet in het gebied bevinden. Dat kan bijvoorbeeld door holen en nestlocaties ongeschikt te maken voor ‘bewoning’, waardoor de dieren buiten het werkterrein een goed heenkomen zoeken. Ook worden exemplaren gevangen en elders uitgezet. Om de broedplaatsen van de bruine kiekendief te beschermen is een aantal plekken aangewezen waar niet gewerkt wordt. VOORBEREIDEND GRAAFWERK
Nadat de vergunningen waren verleend, kon vanaf 12 septem-
08
GAS a.hak magazine
ber begonnen worden met het afgraven van ruim 20 hectare werkterrein. National Grid had met de landeigenaren een afspraak dat deze werkzaamheden eind september afgerond moesten zijn. Daardoor bleven er maar drie weken over voor deze werkzaamheden. ‘A.Hak weet uit jarenlange ervaring precies wat hier allemaal bij komt kijken’, vertelt Martin Haigh, projectleider namens A.Hak. ‘We moeten de vruchtbare toplaag, die voor de boeren van groot belang is, niet alleen afgraven, maar ook opslaan, zodat we het terrein later weer in de oude staat kunnen terugbrengen.’ ‘A.Hak was er ruim op tijd bij om deze uitdaging te signaleren en de juiste te man leveren die verantwoordelijk werd voor dit deelproject. Naast de genoemde maatregelen voor natuurbehoud en de registratie van geschiedkundige vondsten, hadden we ook te maken met mogelijke explosieven in de ondergrond, de bescherming van bestaande ondergrondse infrastructuur en bovengrondse kabels, het omheinen van het werkterrein en de aanleg van tijdelijke aanvoerwegen.’ WORLD CLASS QHSE-BELEID
Een “massive challenge” vindt ook National Grids projectmanager Steve Ellison ‘We moesten snel en effectief mobiliseren met een groot aantal machines’, vertelt hij. ‘Daarbij werkten we samen met onderaannemers die in een aantal gevallen voor het eerst voor ons werkten. We hebben ons er steeds van verzekerd dat ook zij konden voldoen aan de hoge eisen die National Grid stelt aan kwaliteit, veiligheid en de zorg voor de omgeving.’ Martin Haigh, onze Engelsman ter plekke, is bekend met de eisen die National Grid stelt aan QHSE (Quality, Health, Safety & Environment). ‘Al vanaf mei van dit jaar heeft een team van zo’n dertig medewerkers van opdrachtgever en opdrachtnemers in een nabijgelegen vestiging van Skanska gewerkt aan alle
BESCHERMDE DIEREN
Aandacht voor de natuur maakt deel uit van de strenge QHSE-maatregelen. Om de broedplaatsen van de bruine kiekendief te beschermen is een aantal plekken aangewezen waar niet gewerkt wordt.
a.hak magazine
GAS
09
vergunning- en QHSE-documentatie. Dat heeft geleid tot de vorming van een hecht gezamenlijk team dat het hele project gaat begeleiden. De uitvoering van het voorbereidende werk en de inrichting van het werkterrein voldoen dan ook aan alle QHSE-eisen van National Grid en de joint venture partners. En die eisen worden algemeen erkend als “World Class”.’
De QHSE-eisen worden algemeen erkend als ‘World Class’ DRIE SPECIALISTEN
Na de afronding van het voorbereidende werk is in januari het daadwerkelijke constructiewerk van start gegaan. Naast het genoemde teamwork brengen de drie joint venture partners daarbij elk hun eigen specialistische kennis en ervaring in. Skanska is verantwoordelijk voor de constructie van de schachten voor de tunnelboormachine. Te beginnen met de schacht aan de entreezijde, die 150 meter lang wordt en een diepte van 18 meter bereikt. De constructie van de vijf kilometer lange tunnel van betonnen segmenten komt voor rekening van het Oostenrijkse bedrijf PORR. De tunnelboormachine die daarvoor is geselecteerd is een Herrenknecht Slurry Tunnel Boring Machine. Naast de bijdrage die A.Hak als joint venture partner levert aan de integrale verantwoordelijkheid voor het project richten wij ons met name op de installatie van de pijpleiding in de tunnel en het aansluiten van de leiding op de beide stations aan weerszijden van de rivier. GEZAMENLIJKE MISSIE
Bij de installatie worden voorgelaste strengen van circa 700 meter door de tunnel geduwd. De tunnel wordt gevuld met water en de strengen worden met ballast verzwaard tot het punt waarop de pijp een neutraal drijfvermogen heeft. Hierdoor wordt de frictie bij het inbrengen van de pijp tot het minimum teruggebracht. De kracht die nodig is om de pijp door de tunnel te duwen wordt daardoor aanzienlijk kleiner. ‘Wanneer de bouw is afgerond, ligt hier een ongelooflijk sterk staaltje techniek dat tot ver in de toekomst bijdraagt aan de betrouwbaarheid van ons netwerk’, schrijft Steve Ellison op de projectwebsite. ‘Er is nog een hoop werk te doen en er zijn nog veel uitdagingen te overwinnen, maar het is geweldig om deel te nemen aan deze gezamenlijke missie.’
10
GAS a.hak magazine
hoe Hoe bieden onze bedrijven de meerwaarde waaraan je een project van A.Hak herkent? In het hart van het magazine komen we tot de kern van de zaak.
INHOUD 14 Voorwaartse integratie Een nieuwe manier van samenwerken met Gasunie.
15 Nationaal Icoon REDstack is uitgeroepen tot één van de iconen van Nederlandse innovatiekracht.
16 Groen rijden op gas
Fighting for Success!
A.Hak schafte een aantal voertuigen aan die rijden op Groengas.
17 Op stoom De voorbereidingen voor de aanleg van een stoom- en condensaatnetwerk in de Antwerpse haven zijn in volle gang.
20 ISTT No-Dig Award A.Hak Leidingbouw wint een internationale prijs met een pijpin-pijp project.
Uitvoerders spelen een belangrijke rol bij het succesvol uitvoeren van projecten. Er wordt dan ook flink wat van hen gevraagd: technische vaardigheden, efficiënt met de tijd en het budget omgaan, goed samenwerken, helder communiceren, de zorg voor hun teamleden en toezichthouden op de veiligheid. Alles bij elkaar lijkt het wel topsport. Met medewerking van Arnold Vanderlyde worden de uitvoerders van A.Hak infranet getraind onder de inspirerende titel Fighting for Success. a.hak magazine
ALGEMEEN
11
TRAINING VOOR UITVOERDERS: ONZE ‘TOPSPORTERS’ TEKST Richard van Santen FOTOGRAFIE Maarten van der Voorde
E
en projectorganisatie als A.Hak kan alleen succesvol zijn wanneer ze haar projecten veilig, goed en snel uitvoert. Het vormt de basis van een gezond rendement en de belangrijkste eis van onze opdrachtgevers. Om aan die eis te kunnen voldoen, stellen we op allerlei terreinen regels op en laten we onze manier van werken periodiek controleren en certificeren door onafhankelijke derden. Maar ook met een goed beleid en de juiste certificaten zijn het uiteindelijk de mensen die de gewenste kwaliteit moeten leveren. Uitvoerders spelen hierin een belangrijke rol – en niet alleen vanwege hun technische kennis. De training Fighting for Success richt zich vooral op die andere vaardigheden. Fighting for Success vindt zijn oorsprong bij A.Hak Infranet. Dit bedrijf opereert al langere tijd in een lastige markt met veel concurrentie en lage winstmarges, terwijl opdrachtgevers steeds hogere eisen stellen aan de veiligheid, kwaliteit en doorloopsnelheid van projecten. Dat vraagt om teams die hun bedrijfsprocessen goed op orde hebben, heel goed samenwerken en elke vorm van verspilling voorkomen. A.Hak Infranet werkt bovendien vooral in de bebouwde kom, waar bewoners en andere belanghebbenden hoge verwachtingen hebben van omgevingsmanagement. Raken ze daarin onverhoopt teleurgesteld dan levert dat steeds vaker mondige reacties op, ook op sociale media. Al deze factoren vragen veel vaardigheden van onze uitvoerders. Ze zijn verantwoordelijk voor de productiviteit, het bewaken van de werkprocessen en het behalen van een goed financieel resultaat. Teamleden kunnen met technisch inhoudelijke vragen bij hen terecht, ze overleggen met externe partijen en ze zijn de woordvoerders die voor de belangen van het team opkomen. Daarnaast zijn ze toezichthouder op het gebied van veilig werken, het eerste aanspreekpunt bij ziekteverzuim en houden ze het ‘huishoudboekje’ van het project in de gaten.
ANDERE VAARDIGHEDEN
Veel uitvoerders hebben zich onderscheiden door hun technische inzicht, hun vakmanschap en hun vaardigheden als slimme troubleshooters. De
12
ALGEMEEN a.hak magazine
uitvoerder van vandaag moet daarnaast dus ook verstand hebben van snel en efficiënt werken, financiële projectadministratie, communicatie, de gezondheid en veiligheid van hun medewerkers, motiveren en samenwerken. Dat zijn vaardigheden die vaak wat verder af staan van hun gebruikelijke opleiding en ervaring. Het trainingsprogramma Fighting for Success haakt daarop in. De naam van het programma komt niet uit de lucht vallen, maar is ontleend aan het concept ‘Fighting fit for succes’ van voormalig topbokser Arnold Vanderlyde. ‘Het is niet de bedoeling om de uitvoerders te leren boksen’, lacht de drievoudig Olympisch medaillewinnaar. ‘Maar om alle ballen tegelijk in de lucht te houden, moeten uitvoerders bijna topsporters zijn. Ik lever vooral een bijdrage aan de eerste trainingssessie, met als belangrijkste leerdoel regie nemen in je eigen leerproces. Daarvoor heb je de juiste dosis energie en motivatie nodig en dat lukt alleen als je fit bent, zowel lichamelijk als mentaal. Lichaam en geest hebben rechtstreeks invloed op elkaar. De combinatie zorgt ervoor dat je scherp en gefocust blijft en minder last hebt van stress.’ WAT KUN JE ZELF DOEN?
‘Regie nemen is een kwestie van mentaliteit. Geloven in jezelf en ervan overtuigd zijn dat je zelf invloed kunt uitoefenen op veel dingen die in je leven en in je werk gebeuren. Ik vraag de cursisten bijvoorbeeld welke onderdelen van hun werk energie geven of juist energie kosten. Dan laat ik ze nadenken over manieren waarop ze die balans
DRAAGVLAK BIJ MANAGEMENT
Voor de uitvoerders aan het werk zijn gezet met hun cursus waren eerst hun leidinggevenden aan de beurt. Zo zijn ook zij op de hoogte van de inhoud van de cursus zodat de andere cursisten met vragen en opmerkingen een begrijpend oor zullen vinden.
beter kunnen maken. We denken vaak dat minder leuke dingen er nu eenmaal bij horen, maar je kunt ook kijken wat je anders kunt doen of anders kunt organiseren om het voor jou beter te maken.’ Ook daar ziet Vanderlyde een overeenkomst met sport. ‘Ik ken uit eigen ervaring het belang van trainen. Blijven leren van de dingen die goed gaan en van de dingen die mislukken, jezelf blijven ontplooien. Dat houd ik de cursisten ook voor: hoe belangrijk het is om je altijd te blijven ontwikkelen en hoe je daar vooral zelf aan kunt bijdragen.’ ZES RONDES
Deze boodschap draagt Vanderlyde uit tijdens de eerste cursusavond, ook wel ‘ronde 1’ genoemd. Daarna volgen er nog vijf ronden: Timemanagement, Projectfinanciën en -administratie, Softskills en communicatie, Duurzame inzetbaarheid en Samenwerken in de praktijk. Het belang van de eerste twee is wel duidelijk: je tijd efficiënt indelen en zorgen dat je ook in financiële zin je projecten onder controle hebt. Maar soft-skills? Onno Elzinga, Corporate Manager QHSE & Sustainability en initiatiefnemer van de training, legt uit wat daarmee wordt bedoeld. ‘Soft-skills is een term die wordt gebruikt voor persoonlijke, sociale vaardigheden. Alles wat te maken heeft met de onderlinge omgang, zoals het geven van duidelijke instructies, elkaar aanspreken op gedrag, een gesprek aangaan om problemen bespreekbaar te maken of op een goede manier “nee” zeggen’, zegt Elzinga. ‘In onze branche krijgen deze vaardigheden van nature misschien wat minder aandacht dan de technische vaardigheden, de zogenaamde hard-skills. Maar toch zijn deze skills lang niet zo ‘soft’ als de
naam doet vermoeden. Bij goed communiceren komen serieuze technieken en vaardigheden kijken.’’ PRIVACY EN ZIEKTEVERZUIM
Ook Duurzame inzetbaarheid is een onderwerp dat enige uitleg vraagt. ‘Het gaat er vooral om dat uitvoerders meer inzicht krijgen en zich meer bewust zijn van hun rol als leidinggevende bij het voorkomen van ongevallen en het beheersen van het ziekteverzuim’, zegt verzuimcoördinator Angela Messioui die deze ronde samen met Onno Elzinga verzorgt. ‘Onderwerpen als het bespreken van risico’s en het stimuleren van risicobewustzijn, zichtbaar leiderschap, leren van ongevallen en het bestraffen en belonen van respectievelijk slecht en goed veiligheidsgedrag komen aan bod. Maar we zullen het ook hebben over privacy en ziekteverzuim. Wanneer kom je in actie bij verzuim en hoe doe je dat effectief en met respect voor de privacy van je medewerkers?’
‘ Lichaam en geest hebben rechtstreeks invloed op elkaar’ SAMENWERKEN
De laatste ronde heeft als thema Samenwerken in de praktijk. Jan van Loon, van het trainers- en acteurscollectief Bats!, staat dan voor de groep. Jan is de hoofdtrainer van het programma en is bij elk trainingsdeel aanwezig. Voor het thema samenwerken gaat hij zich vooral richten op het maken van heldere afspraken over de taakverdeling, werkwijze en procedures, maar ook over een andere belangrijke factor bij samenwerking: hoe zorg je voor een goede sfeer in het team? Met twee acteurs die bij de harde kern van Bats! Horen zal hij ook verschillende situaties laten zien waar iedereen in zijn werk tegenaan loopt. Dat deed Bats! Al eerder in een aantal films over veiligheid die binnen A.Hak worden gebruikt om discussies over veiligheidsbewustzijn en -gedrag op gang te brengen.
a.hak magazine
ALGEMEEN
13
Voorwaartse integratie Met de aanleg van Beverwijk-Wijngaarden is voorlopig een einde gekomen aan de grote constructiewerken voor Gasunie. Maar dat betekent zeker niet dat A.Hak niet meer voor Gasunie werkt. De relatie is recent vernieuwd doordat A.Hak één van de aannemers is die na een lange aanbestedingsprocedure een raamovereenkomst met Gasunie heeft gesloten voor werkzaamheden aan het gastransportnet en aanverwante infrastructuur. A.Hak scoorde maximaal en sloot een overeenkomst voor drie regio’s: Noordwest-, Noordoost- en Zuidoost-Nederland. Medewerkers van A.Hak spreken inmiddels over het VIAcontract. VIA staat voor Voorwaartse Integratie Aannemers, een belangrijke term in de aanbestedingsprocedure. Gasunie gebruikt deze term om aan te geven dat opdrachtnemers vroegtijdig bij projecten worden betrokken. In de praktijk betekent dit dat niet alleen de uitvoering van het werk, maar ook de ontwerpwerkzaamheden geheel of gedeeltelijk bij de opdrachtnemer worden neergelegd. Binnen de raamovereenkomst heeft A.Hak Leidingbouw inmiddels ook een eerste project gescoord. Het betreft aanpassingen aan het leidingtracé AartswoudHeerhugowaard. De omschrijving van de opdracht geeft meteen al weer dat Gasunie werk maakt van voorwaartse integratie. Naast het constructiewerk, met name aan een aantal afsluiterschema’s, is A.Hak ook verantwoordelijk voor vooronderzoeken, proefsleuven, detailengineering en de coördinatie van alle benodigde noodvoorzieningen om de gaslevering tijdens de werkzaamheden in stand te houden. In het volgende nummer van dit magazine gaan we uitgebreider in op deze manier van werken.
14
GAS a.hak magazine
Nationaal Icoon REDSTACK
Op dinsdagavond 18 oktober is REDstack door minister Henk Kamp van Economische Zaken uitgeroepen tot één van de drie Nationale Iconen. De Nationale Iconen zijn baanbrekende innovaties in bijvoorbeeld de energie-, voedsel- en watervoorziening.
R
EDstack, het bedrijf waarvan A.Hak een van de aandeelhouders is, wekt energie op uit het verschil in zoutconcentratie tussen zoet en zout water. Een jury onder leiding van ex-minister Hans Wijers koos tien finalisten uit ruim zestig hoogwaardige inzendingen. Na een presentatie op het ministerie van EZ en een juryronde op locatie koos de ministerraad de drie winnaars. De Nationale Iconen worden volop ondersteund door het kabinet. Ze krijgen onder meer een minister of staatssecretaris als ambassadeur. Dit biedt toegang tot een groot (inter)nationaal netwerk en helpt met het vinden van financiering, nieuwe partners en beleidsmatige inzet vanuit de overheid. De drie Nationale Iconen werden bekendgemaakt in een live-uitzending van De Wereld Draait Door waar de tien finalisten van de verkiezing te gast waren. De twee andere winnaars zijn de Growboxx van Groasis, een papieren doos waarmee bomen in droge gebieden met negentig procent minder water kunnen groeien, en Lighthouse van ASML, een elektronenversneller waarmee medische isotopen gemaakt worden. Minister Kamp: ‘De Nationale Iconen zijn Nederlandse oplossingen voor wereldwijde uitdagingen op het gebied van energie, landbouw en de gezondheidszorg. Het zijn Nederlandse visitekaartjes op het gebied van innovatie met grote economische potentie die bijdragen aan wereldwijde duurzame ambities.’
a.hak magazine
DUURZAME ENERGIE
15
‘Even mobiel maar wel veel duurzamer’ Eind 2016 overhandigde Joyce van Os de Man, regiomanager van OrangeGas, de sleutels van vier bijzondere bestelwagens aan Theo Knoop, Hoofd Materieel en Logistiek van A.Hak Infranet. De Volkswagen Caddy’s rijden op Groengas, duurzame brandstof die door OrangeGas op 65 locaties in Nederland aan de pomp wordt geleverd. Door Groengas te tanken levert A.Hak een concrete bijdrage aan een schoner milieu. ‘Duurzaam ondernemen is een kwestie van gewoon doen’, zei Knoop, terwijl hij naast de sleutels ook het Groengas-certificaat in ontvangst nam. ‘A.Hak streeft naar een drastische vermindering van de totale CO2-uitstoot. Naast milieubewust omgaan met mobiliteit en efficiënt gebruik van machines, is vergroening van ons wagenpark een middel om invulling te geven aan dat streven. Groengas is voor ons een goede oplossing, omdat de brandstof niet duurder is dan diesel en omdat we met deze Caddy’s even mobiel blijven als met conventionele auto’s.’ Regiomanager Joyce van Os de Man van OrangeGas is blij met de samenwerking met A.Hak. ‘Het is goed om te merken dat steeds meer toonaangevende bedrijven de noodzaak zien om een bijdrage te leveren aan de duurzame mobiliteit in Nederland. Groengas is bij uitstek geschikt voor een bedrijf als A.Hak Infranet dat landelijke dekking biedt. Niet alleen door de concrete winst voor het milieu en het feit dat Groengas kostenneutraal is ten opzichte van diesel, maar ook omdat de actieradius van de Caddy’s even groot blijft en OrangeGas door het hele land op 65 locaties over een netwerk van Groengas-tankstations beschikt. Deze vier Caddy’s worden door A.Hak Infranet ingezet rond Joure, Sittard-Geleen, Helmond en Hengelo en kunnen daar ook tanken.’
16
DUURZAME ENERGIE a.hak magazine
Project ecluse raakt op stoom Samen met Petrogas realiseert A.Hak in de Antwerpse haven het Stoomnetwerk Waaslandhaven. Stoom die wordt opgewekt in een afvalverwerkingscentrale zorgt voor milieuvriendelijke energie voor een nog groeiend aantal afnemers in het havengebied. Hoewel het project nog in de voorbereidende fase is, heeft opdrachtgever ECLUSE er in november 2016 de allereerste duurzaamheidsaward van de Antwerpse havengemeenschap mee gewonnen.
TEKST Richard van Santen
D
e Waaslandhaven is het deel van de haven van Antwerpen dat zich op de linkeroever van de Schelde bevindt. In dit havengebied is een flink aantal ondernemingen uit de chemiesector gevestigd. Deze bedrijven hebben veel energie nodig om hun productieprocessen draaiende te houden. Die energie kan in de toekomst geleverd worden via het Stoomnetwerk Waaslandhaven dat in opdracht van ECLUSE wordt aangelegd door AHP, een vennootschap onder firma waarin A.Hak en Petrogas deelnemen. AHP kreeg ook de opdracht om het netwerk tot tien jaar na de realisatie te onderhouden. SLUIS VOOR GROENE ENERGIE
Het Stoomnetwerk Waaslandhaven wordt een netwerk van stoom- en condensaatleidingen van zo’n vijf kilometer lang. Het vormt straks de verbinding tussen de thermische afvalverwerkingsinstallaties van Indaver/SLECO en de afnemers van warmte in het havengebied. Het woord écluse is Frans voor sluis. Het samenwerkingsverband ECLUSE presenteert zich dan ook als ‘sluis voor groene energie’. Een toepasselijke naam,
a.hak magazine
DUURZAME ENERGIE
17
DUURZAAMHEIDSAWARD
want wanneer het stoomnetwerk in gebruik is genomen, zal de CO2-uitstoot in het gebied naar schatting met 100.000 ton per jaar afnemen. De stoom wordt niet meer eerst in elektriciteit omgezet, maar kan rechtstreeks aangeboden worden aan de afnemers, wat veel energie-efficiënter is. A.HAK EN PETROGAS
Vijf grootschalige bedrijven uit de chemische industrie hebben zich voor de komende tien jaar gemeld om in hun productieprocessen gebruik te maken van stoom. Andere bedrijven kunnen later aansluiten. Het stoomnetwerk wordt deels boven- en deels ondergronds aangelegd. Om het transport van stoom zo efficiënt mogelijk en met een minimaal energieverlies in te richten, worden de leidingen goed geïsoleerd en zal de stoom onder 40 bar druk en op een hoge temperatuur van 400 graden Celsius worden getransporteerd. Het condensaat wordt door middel van een retourleiding beschikbaar gesteld voor verwarming van gebouwen. A.Hak en Petrogas, samen de firma AHP, gaan vanaf februari aan de slag met de uitvoering. Het voorbereidende werk is echter al in volle gang. Er vindt vooral veel afstemming plaats met alle belanghebbenden. En dat zijn er nogal wat; te beginnen met opdrachtgever ECLUSE , een samenwerkingsverband tussen Indaver, SLECO, Infrax, FINEG en Maatschappij Linkerscheldeoever. SAMENWERKINGSVERBANDEN
Indaver is in België een toonaangevende partner voor duurzame en economisch verantwoorde afvalverwerking. SLECO staat voor ‘slib en co’ en dat geeft het bijzondere karakter weer van Wate-to-Energy centrale van Indaver/SLECO. De centrale
18
DUURZAME ENERGIE a.hak magazine
Wanneer het warmtenetwerk van ECLUSE op volle kracht zal draaien, wordt het één van de grootste industriële warmteclusters in Europa. Het kan maar liefst 10% opleveren van alle groene warmte die in Vlaanderen geproduceerd wordt. Daarmee levert het een belangrijke bijdrage aan de doelstellingen die België moet halen in het kader van het klimaatverdrag van Parijs dat begin november in werking is getreden. Voor de vakjury was dit reden om de allereerste duurzaamheidsaward van de Antwerpse havengemeenschap toe te kennen aan ECLUSE. Paul Verbeeck, voorzitter van de raad van bestuur van ECLUSE, nam de prijs op woensdag 16 november 2016 in ontvangst. ‘Een daling van de CO2-emissie van 100.000 ton per jaar, het uitsparen van fossiele brandstoffen, het stimuleren van hernieuwbare energie en het verankeren van de chemische industrie in de Waaslandhaven. Het zijn maar enkele van de vele voordelen die het stoomnetwerk ECLUSE zal opleveren. We zijn er zeer trots op dat we dit met verschillende partners kunnen realiseren en dat we mee kunnen bouwen aan een duurzamere samenleving’, aldus Verbeeck.
Leidingbouw, het A.Hak-bedrijf dat binnen de firma AHP de hoofdrol speelt, is dat niets nieuws. Het bedrijf kan vanuit zijn jarenlange ervaring verschillende oplossingen aandragen, variërend van het bovengronds kruisen van wegen door middel van leidingbruggen tot het inzetten van boortechnieken
in de Waaslandhaven maakt namelijk gebruik van de wervelbedinstallatie van SLECO en is daardoor in staat tot de gecombineerde verwerking van slib en vast afval. Met een capaciteit van een miljoen ton slib en afval per jaar en een opbrengst van 250 MW aan stoom is de Indaver/SLECO centrale de grootste afvalverwerker van dit type in Europa. Infrax is een samenwerkingsverband van vijf netbeheerders dat leidinggebonden nutsvoorzieningen exploiteert, onderhoudt en ontwikkelt. De partners zijn Infrax Limburg, Iveg, Infrax West, PBE en Riobra. Fineg is een holding die investeert in energieprojecten en heeft 16 gemeenten als aandeelhouder. De Maatschappij Linkerscheldeoever is verantwoordelijk voor het beheer en grondbeleid van de Waaslandhaven. Zij zorgt onder andere voor het bouwrijp maken van gronden en verleent concessies aan bedrijven. Ook regelt zij onteigeningen en adviseert zij de overheid rond de uitbreiding van het havengebied. TOEKOMSTIGE AFNEMERS
Ook met de toekomstige afnemers en andere bedrijven in het gebied worden goede afspraken gemaakt. AHP doet er alles aan om tijdens de realisatie de bereikbaarheid van de bedrijven aan het tracé te waarborgen. Om de overlast voor werk- en bestemmingsverkeer zo minimaal mogelijk te houden worden er in principe geen wegen en inritten gestremd. Voor A.Hak
‘ De CO2-uitstoot zal met circa 100.000 ton per jaar afnemen’ waarbij wegen en obstakels ondergronds worden gekruist. Duidelijk aangegeven wegomleggingen worden ingezet wanneer er geen andere optie is dan een wegafsluiting. INFORMATIE
Vanaf februari 2017, wanneer de werkzaamheden daadwerkelijk van start gaan, krijgen de belanghebbenden wekelijks de mogelijkheid om vragen te stellen tijdens een inloopuur in de tijdelijke kantoorruimte van AHP. Voorafgaand aan de voorbereidingen is het project afgetrapt met kick-off meetings met de afnemers en de overige stakeholders. De werkzaamheden aan het stoomnetwerk zijn ook te volgen via de website www.ecluse.be.
a.hak magazine
DUURZAME ENERGIE
19
De reparatie van een productiewaterleiding van NAM door middel van een sleufloze pipein-pipe methode heeft A.Hak Leidingbouw de internationale ISTT No-Dig Award 2016 opgeleverd in de categorie Renovatieprojecten. TEKST Richard van Santen
ISTT NO-DIG AWARD 2016 VOOR A.HAK LEIDINGBOUW
Relining valt in de prijzen
D
e Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) wint sinds enkele jaren weer olie in Schoonebeek en verwacht dat de komende 25 jaar te blijven doen. Bij de oliewinning komt zout water vrij dat door middel van een productiewaterleiding wordt afgevoerd naar de regio Twente. Daar wordt het zoute water in voormalige gasvelden geïnjecteerd. Op 16 april 2015 werd in de gemeente Hardenberg een lek ontdekt in de productiewaterleiding. Uit inspectie bleek dat de binnenkant van de leiding op meerdere plekken door een bacterie was aangetast. Door het lek moest de oliewinning in Schoonebeek worden stilgelegd. VERVANGEN OF REPAREREN?
NAM stond voor een moeilijke keuze: moest de 45 km lange leiding vervangen of gerepareerd worden? Na uitgebreid onderzoek van NAM en aQuaintance, het samenwerkingsverband van A.Hak Leidingbouw, Tebodin en Engie dat verantwoordelijk is voor engineering, procurement en constructie van NAM’s onshore leidingwerkzaamheden, is besloten tot reparatie. Reparatie had een aantal duidelijke voordelen ten opzichte van vervanging. Het was niet nodig om over het gehele tracé lange sleuven te graven, er hoefden veel minder bomen te worden gekapt en de verkeershinder bleef beperkt. Ook zou er bij open ontgraving veel grondwater aan de bodem onttrokken moeten worden. Bovendien zou volledige vervanging van de leiding veel duurder zijn
20
OLIE a.hak magazine
en veel meer tijd in beslag nemen. Niet alleen door het benodigde werk, maar ook door de vele vergunningprocedures.
het olieveld in Schoonebeek terug. De reparatie is dan ook een tijdelijke oplossing, bedoeld voor de komende vier tot zes jaar.
KEUZE VOOR RELINING
INGENIEUZE OPLOSSING
De keuze viel dus op reparatie, meer concreet op relining: het repareren van de buisleiding door in de bestaande stalen leiding een kleinere, met staal versterkte kunststofleiding van High Density Polyethyleen (HDPE) aan te brengen. FlexSteel leverde de bijzonder HDPE-buis en A.Hak Leidingbouw, dat binnen aQuaintance verantwoordelijk is voor leidingaanleg, heeft de reparatie uitgevoerd. Door de keuze voor een HDPE buis is de kans op toekomstige lekkages aanzienlijk kleiner, omdat dit materiaal veel minder gevoelig is voor corrosie of aantasting door bacteriën. Met een diameter van 8" is de nieuwe leiding echter een stuk kleiner dan de oorspronkelijke 18" leiding. Hierdoor loopt de productiecapaciteit van
Om de genoemde nadelen van vervanging van de pijpleiding te voorkomen, werd een ingenieuze werkwijze uitgedacht. Op zestig locaties is de bestaande leiding blootgelegd in stabiele, veilige werkputten. In die putten zijn leidingsegmenten van 8 meter lang verwijderd. Na controle op achtergebleven water en andere substantie is de binnenkant van de leiding gelubriceerd met Ecoglide, waarna de nieuwe HDPE buis met lieren ingetrokken kon worden. Op deze manier konden steeds grote delen van het tracé in één keer gerepareerd worden. Na het intrekken van de nieuwe leiding is de bestaande leiding weer afgesloten door middel van flenzen. De gehele leiding van Coevorden naar Twente fungeert na
corrosiebestendig schild stalen versterking corrosiebestendige voering
a.hak magazine
OLIE
21
de relining als mantelbuis voor de nieuwe HDPEleiding en biedt daarmee extra bescherming tegen bijvoorbeeld risico’s van graafschade. PROOF OF CONCEPT
Op papier was dit de beste werkwijze om de productiewaterleiding weer in bedrijf te brengen. Maar NAM en A.Hak Leidingbouw namen geen genoegen met een papieren oplossing. De pipein-pipe methode is op zich niet revolutionair, maar was nog nooit over zo’n grote lengte uitgevoerd. Ook bevinden zich in het tracé een groot aantal scherpe bochten. Voordat het werk kon beginnen werd daarom eerst proof of concept geleverd: de methode moest zich bewijzen in een gecontroleerde testomgeving. A.Hak Leidingbouw vertrouwde op de ervaring van zusterbedrijf Electron dat regelmatig werkt met lieren om elektriciteitskabels door een mantelbuis te trekken. In de werkplaats van A.Hak Industrie in Veendam werd een testomgeving gebouwd waar uitvoerig werd getest of de lieren sterk genoeg waren om de HDPE buis in te trekken zonder deze te beschadigen. De keuze voor de unieke buis van FlexSteel was daarin ook bepalend. Deze buis bleek zowel sterk genoeg om de trekkracht te weerstaan als flexibel genoeg voor de vele, uitdagende bochten in de leiding. SUCCESVOLLE UITVOERING
De Materieeldienst van A.Hak werd ingezet om aanpassingen te verrichten aan het benodigde
22
OLIE a.hak magazine
‘ Het bewijs van de werking van het ontwerp werd vooraf geleverd’ materieel. Zij ontwierpen en bouwden speciaal voor dit project een machine die op basis van de nauwkeurig gemeten frictie de juiste hoeveelheid Ecoglide aanbracht. Deze ‘Lubrication Winch’ moest net als al het andere aangepaste materieel voldoen aan strenge internationale richtlijnen (API 17J) en Nederlandse kwaliteits- en veiligheidseisen (NEN 3650). Het was juist deze bijzonder grondige aanpak, inclusief de zorg voor omgeving en veiligheid, die de jury van de International Society for Trenchless Technology (ISTT) overtuigde om de prestigieuze ISTT No-Dig Award 2016 uit te reiken voor dit project. In de tweede helft van 2016 is het werk uitgevoerd. Nadat Lloyd’s de gebruikte materialen, het ontwerp en de uitvoering van het werk had goedgekeurd en ook Staatstoezicht op de Mijnen een finaal akkoord had gegeven, kon de gerepareerde leiding weer in gebruik worden genomen.
Ter versterking van het Noordwest-Europese elektriciteitsnetwerk krijgt Nederland een vierde 380 kV verbinding met Duitsland. Als onderdeel van dit project neemt A.Hak Electron in Oost-Nederland de ondergrondse verbindingen tussen deze nieuwe lijn en twee bestaande 150 kV lijnen voor haar rekening. De eerste kilometers zijn inmiddels in gebruik genomen. TEKST Richard van Santen FOTOGRAFIE Maarten van der Voorde
H
Netwerk zonder grenzen BOUWEN AAN EEN BETROUWBAAR ELEKTRICITEITSNET
et Nederlandse elektriciteitsnetwerk is een belangrijke schakel in het NoordEuropese netwerk en heeft veel verbindingen met het buitenland. Er is een hoogspanningsverbinding met Noorwegen, Engeland, twee met België en drie met Duitsland. TenneT en Amprion bouwen tussen Doetinchem en Wesel aan een vierde verbinding tussen Nederland en Duitsland. TenneT is verantwoordelijk voor het deel van Doetinchem tot de grens, waarna de Duitse netbeheerder Amprion het overneemt. Om de nieuwe 380 kV lijn te koppelen aan het bestaande 150 kV netwerk in de regio legt A.Hak Electron ondergronds drie dubbel circuit kabelverbindingen aan met een totale lengte van zo’n 8,5 km. Daarnaast verzorgt Electron een tijdelijke verbinding in het gebied.
WAAROM DEZE LIJN?
Er is om drie redenen gekozen voor een vierde hoogspanningsverbinding met Duitsland. Ten eerste helpt het de verdere ontwikkeling van één Noordwest-Europese elektriciteitsmarkt. De EU wil zo’n markt waarin elektriciteit wordt opgewekt waar dat het goedkoopst is en vervolgens soepel kan worden getransporteerd naar de plaatsen waar de vraag is. Een netwerk met voldoende
a.hak magazine
ELEKTRICITEIT
23
De kabel wordt aangevoerd in delen tot 1.300 meter lang op kabelhaspels van indrukkende omvang.
transportcapaciteit is daarvoor een voorwaarde. Ten tweede verhoogt de nieuwe verbinding de betrouwbaarheid van het hele internationale netwerk. Valt ergens een centrale uit, dan moeten andere centrales dat direct kunnen opvangen; binnen of buiten de landsgrenzen. Ten derde geeft een sterk netwerk de duurzame opwekking van elektriciteit meer ruimte. De minder constante productie van bijvoorbeeld zonne- en windenergie kan vanuit het netwerk worden opgevangen.
‘ Een sterk net geeft meer ruimte aan duurzaam opgewekte stroom’ SAMEN IN DE MAST
De nieuwe 380 kV verbinding wordt bovengronds aangelegd met een nieuw type mast die beter past in de omgeving. A.Hak Electron verzorgt in opdracht van Reddyn op verschillende locaties de aansluiting van de bestaande 150 kV verbindingen met de nieuwe hoogspanningslijn. Voor de verbindingen vanuit Ulft en Dale heeft Electron vanaf Doetinchem een ondergrondse verbinding aangelegd richting het onderstation Langerak. ‘Net voor dat station staat de mast van de 380 kV lijn’, vertelt projectleider Remko Vierhout. ‘Daar sluit de nieuwe kabel op aan om dan samen met de 380 kV lijnen in de nieuwe masten verder te gaan. Dit ondergrondse deel van 2,2 km is nagenoeg gereed. De aansluitingen op de mast en het onderstation maken we medio 2017.’ OUDE MASTEN VERDWIJNEN
Ook de bestaande, bovengrondse 150 kV lijnen Langerak-Nijmegen en Langerak-Zevenaar dienden aangehaakt te worden op de nieuwe 380 kV lijn. ‘Aangezien ze de nieuwe lijn kruisten, konden ze vanaf de kruising ook samen met de nieuwe verbinding in de masten worden gehangen’, zegt
24
ELEKTRICITEIT a.hak magazine
Vierhout. ‘Vanaf het onderstation Langerak tot aan die kruising hebben we de verbinding nu over een lengte van 3,9 km ondergronds aangelegd, waarna de oude masten zijn verwijderd. Dit tracé is inmiddels in bedrijf genomen.’ TIJDELIJKE VERBINDING
In de loop van 2017 wordt nog een 1,3 km lange kabelverbinding gelegd van een nieuwe combimast naar een mast in de bestaande lijn. Beide
KABELS VERSUS LEIDINGEN
Net als bij de aanleg van pijpleidingen worden de 150kV kabels waar mogelijk door middel van open ontgraving aangelegd. Is dat niet mogelijk, bijvoorbeeld door obstakels in het tracé, dan wordt een mantelbuis door de bodem geboord waar de kabel in wordt getrokken. Naast overeenkomsten zijn er ook duidelijke verschillen tussen de aanleg van kabels en pijpleidingen. Remko Vierhout, die bij A.Hak Leidingbouw ook veel ervaring heeft opgedaan bij de aanleg van pijpleidingen, legt uit. ‘Bij een leidingproject trekt de legploeg als een trein door het landschap. Strengen van meerdere leidingdelen worden in de sleuf gelegd en aan elkaar gelast. Daarna wordt de sleuf gedicht en schuift de ploeg in zijn geheel een stuk op en begint het graven, leggen en lassen opnieuw. Bij een kabelproject wordt in één keer tot 1.300 meter kabel op een haspel aangevoerd. De haspelwagen blijft op zijn plek en de kabel wordt met een lier door de sleuf getrokken of door middel van een geautomatiseerd transportsysteem door de sleuf geduwd.’ Dit transportsysteem, dat door A.Hak is ontwikkeld, heeft vaak de voorkeur, vooral in een tracé met bochten waar de kracht die een lier op de kabel zet flink kan oplopen. De sleuf blijft bij het leggen van kabels over het gehele tracé open, wat heel andere eisen stelt aan bijvoorbeeld bemaling.
masten staan in de gemeente Oude IJsselstreek. Voor de kruising van de Oude IJssel is een boring uitgevoerd. Net als bij de andere boringen in het project, bij de kruising van (spoor)wegen, was A.Hak Drillcon daarvoor verantwoordelijk. In dezelfde gemeente heeft A.Hak Electron over een afstand van 350 m ook een tijdelijke verbinding aangelegd. ‘Als het project medio 2017 is afgerond, zullen we die verbinding weer opruimen’, aldus Vierhout. Na afloop van alle werkzaamhe-
den kunnen de bestaande hoogspanningsmasten over een totale afstand van ruim 18 km worden afgebroken. Ze verdwijnen onder andere uit de Doetinchemse wijken De Huet en Wijnbergen. OMGEVINGSMANAGEMENT
Hoewel de nieuwe masten van de 380 kV verbinding een rustiger beeld geven dan de oudere vakwerkmasten, geven veel omwonenden de voorkeur aan ondergrondse verbindingen. Wereldwijd
is bovengrondse aanleg echter de standaard voor 380 kV verbindingen. ‘Er waren veel bezwaarprocedures die in een aantal gevallen bij de Raad van State zijn beland’, vertelt Remko Vierhout. ‘Daardoor lag dit project onder een vergrootglas. Hoewel wij aan ondergrondse kabels werkten, was omgevingsmanagement ook voor ons van essentieel belang. Ik ben er daarom extra trots op dat onze aanpak zowel bij de omgeving als bij de opdrachtgever heel goed is gevallen.’
a.hak magazine
ELEKTRICITEIT
25
‘Lastige gast, tóch harmonie’
De zuidelijke ringweg in Groningen is de belangrijkste verkeersader van NoordNederland. Het project Aanpak Ring Zuid verbetert de bereikbaarheid van stad en regio, de leefbaarheid en de veiligheid. Tussen 2016 en 2021 ondergaat de weg een belangrijke reconstructie. Voor de weg zelf aangepakt kan worden, wordt sinds vorig jaar de ondergrondse infrastructuur aangepakt. A.Hak Infranet kreeg na fase 1 ook opdracht voor fase 2 van dit werk.
K TEKST Richard van Santen FOTOGRAFIE Maarten van der Voorde
26
GAS, WATER, ELEKTRICITEIT a.hak magazine
abels en leidingen moeten altijd bereikbaar blijven, bijvoorbeeld om storingen te kunnen oplossen. Daarom liggen ze vaak langs wegen en viaducten. Parallel aan de zuidelijke ringweg van Groningen ligt dan ook veel belangrijke ondergrondse infrastructuur voor transport en distributie van onder andere drinkwater, gas, elektriciteit en
OMGEVINGSMANAGEMENT IN DE PRAKTIJK
afvalwater. Veel van deze kabels en leidingen liggen in de weg bij de voorgenomen wegwerkzaamheden en moeten dus verlegd worden. Zoals we afgelopen zomer meldden, won A.Hak Infranet de aanbesteding voor de eerste fase van dit werk door het beste omgevingsplan in te dienen. Ook in de tweede fase is overleggen, informeren en afstemmen vrijwel net zo belangrijk als graven, boren en aansluiten. NADRUKKELIJK AANWEZIG
‘Wij proberen ons te gedragen alsof we hier te gast zijn, maar dat valt niet altijd mee’, zegt Siebert van der Veen van A.Hak Infranet. ‘De meeste gasten zouden het ook niet in hun hoofd halen om bijvoorbeeld de Herenweg, één van de slagaders van de stad Groningen, open te graven. Wij doen dat wel. Sterker nog, we zijn niet alleen druk in de weer met graafmachines, maar voeren ook verschillende boringen uit en zetten grondzuigmachines in. Je kunt dus wel stellen dat wij als gast zeer nadrukkelijk aanwezig zijn in de stad.’
‘Wij zijn mensen
‘… in plaats van
met een gezicht
een lastig bedrijf
geworden…’
MENSEN MET EEN GEZICHT
‘Overlast is daarbij niet te voorkomen’, vervolgt Van der Veen. ‘Zelfs niet wanneer we onderweg geen enkel probleem tegen zouden komen. Maar, zoals bij elk complex project het geval is, zit het ook bij ons wel eens tegen. Toch hebben we tot nu toe altijd in harmonie met de betrokkenen weten te acteren. Dat doen we door zoveel mogelijk informatie te verstrekken. Tijdens inloopspreekuren, op de website, via de mail en met Whatsappberichten. Voor veel omwonenden zijn wij daardoor mensen met een gezicht geworden in plaats van een lastig bedrijf dat de straat afzet.’ ‘Dat werkt overigens ook andersom. Wanneer je elkaar leert kennen, is het veel makkelijker om begrip voor elkaars standpunten te hebben. Zo ken ik een bewoner met wie de communicatie eerst alleen via zijn advocaat liep. Na kennis te hebben gemaakt, is de verstandhouding enorm verbeterd en hebben we zelfs samen een projectbezoek georganiseerd waarbij belangstellenden de boring vlak naast zijn huis konden bekijken.’
dat de straat afzet.’
a.hak magazine
GAS, WATER, ELEKTRICITEIT
27
Een A.Hak Magazine zonder artikel over warmtenetten is al bijna niet meer voor te stellen. We zijn dan ook succesvol in dit groeiende marktsegment. TEKST Richard van Santen FOTOGRAFIE Maarten van der Voorde
28
DUURZAME ENERGIE a.hak magazine
W
armtenetten zijn in Nederland aan een flinke opmars bezig. Logisch in een tijd waarin we steeds minder gebruik willen maken van fossiele brandstoffen. De inzet van restwarmte van energie- en afvalverwerkingscentrales voor verwarming van huizen en bedrijven levert dan ook een forse vermindering van de totale CO2-uitstoot op. A.Hak is al tientallen jaren actief in de markt voor ‘stadsverwarming’. Recent hebben we daarvan in dit magazine voorbeelden laten zien uit Amsterdam en de regio Alkmaar. Ook elders in Nederland groeit het aantal warmtenetten gestaag.
WARMTENET DORDRECHT
A.Hak Infranet is actief bij de uitbreiding van het Warmtenet Dordrecht voor opdrachtgever HVC. HVC is in 2014 gestart met de aanleg van het Dordtse net. Intussen is ruim elf kilometer aangelegd en kan Warmtenet Dordrecht voorlopig voldoen aan de warmtevraag van tienduizend woningen. Daarmee wordt een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de verduurzaming van de gemeente Dordrecht. Met iedere aansluiting wordt tot 75% schonere energie gebruikt, wat gelijk staat aan de plaatsing van 22 zonnepanelen of 14.000 niet gereden autokilometers. Van medio juni tot en met eind november 2016
Steeds meer warmtenetten
is een leiding aangelegd van het Sumatraplein naar de C. de Wittstraat. Een deel van het tracĂŠ werd door A.Hak Drillcon gerealiseerd, met een bijzondere HDD-boring. Omdat het werkgebied is aangemerkt als gebied waar mogelijk explosieven kunnen liggen, is de pilotboring gecombineerd met een detectieonderzoek. HET GROENE NET
Ook de Limburgse gemeenten Sittard-Geleen, Stein en Beek krijgen een duurzaam warmtenet: Het Groene Net (HGN). HGN gaat industriĂŤle restwarmte van chemie- en materialencomplex Chemelot en warmte van de biomassacentrale
BES gebruiken voor het duurzaam verwarmen en koelen van 5.000 woningen en 70 bedrijven en instellingen. Na voltooiing zal Het Groen Net op jaarbasis een besparing van 26 miljoen m3 aardgas per jaar realiseren. Dit betekent een reductie van circa 45 miljoen kg CO2 per jaar. A.Hak tekende in oktober 2016 een contract met HGN voor fase 1. Deze fase omvat de aanleg van de eerste 2.500 meter van het warmtedistributienet. Uniek aan de overeenkomst is dat A.Hak voor de komende dertig jaar ook het onderhoud en beheer van het nieuwe ondergrondse leidingnet verzorgt.
a.hak magazine
DUURZAME ENERGIE
29
PIJP-IN-PIJP IN BEELD www.ahak.nl/istt
Het project dat A.Hak Leidingbouw de ISTT No-Dig Award opleverde, is door NAM in een korte documentaire in beeld gebracht. Het filmpje legt uit waarom voor deze oplossing is gekozen en hoe de werkzaamheden in elkaar zitten. Zie ook het artikel op pagina 20.
WARMTENET IN DORDRECHT www.ahak.nl/hvcdordrecht
Robert Crammendam, manager Warmtelevering van HVC en de Dordtse wethouder Rik van der Linden leggen de voordelen van het Warmtenet Dordrecht uit. Martin de Kuijper, hoofd Aanleg van HVC, vertelt iets over de toekomstplannen. Het filmpje brengt ook de mensen van A.Hak in beeld, werkend aan een belangrijke boring in het project. Op pagina 28 vindt u meer informatie over dit project.
AANPAK RING ZUID www.ahak.nl/ringzuid
In het vorige nummer van dit magazine hebben we verslag gedaan van het uitgebreide omgevingsplan dat hoort bij het verleggen van kabels en leidingen in de stad Groningen. Voor de opdrachtgever was dat reden om eerder al voor A.Hak te kiezen en ook de vervolgopdracht bij ons neer te leggen (zie pagina 26). In dit filmpje komen omwonenden en geïnteresseerden aan het woord die door A.Hak en de opdrachtgever op verschillende manieren zijn geïnformeerd over de werkzaamheden. Die voorlichting werd met enthousiasme begroet en motiveerde een aantal Groningse studenten om eens beter te kijken naar een mogelijke toekomst in de techniek. Op www.aanpakringzuid.nl/beeld zijn nog meer films en foto’s te zien van dit project.
Op de websites van de verschillende A.Hak-bedrijven verschijnt regelmatig interessant filmmateriaal over projecten. Films die wij in sommige gevallen zelf laten maken of die in opdracht van onze klanten zijn gemaakt. Ook zij laten steeds vaker met bewegend beeld zien hoe het werk vordert of hoe de omgeving daarop reageert. Op deze pagina’s een aantal kijktips.
Geen bewegend beeld, maar wel spannend! Bij het werk in de regio Doetinchem (zie pagina 23) legde fotograaf Maarten van der Voorde deze beginnende windhoos vast. De slurf raakte bijna de grond maar zette gelukkig niet door.
30
ALGEMEEN a.hak magazine
VERBREDING A6 ALMERE www.ahak.nl/a6almere
Wie een kleine tien minuten de tijd neemt, kan zich met dit filmpje laten informeren over de verbreding van de Rijksweg A6 bij Almere. Samen met een groot aantal partijen maakte A.Hak ruimte voor extra rijbanen door de ondergrondse kabels en leidingen te verleggen. EĂŠn van de hoofdrollen in de mini-documentaire is weggelegd voor onze projectmanager Kees Hoogstraten.
TERUGKIJKEN: NOORDERWARMTE www.ahak.nl/noorderwarmte
Nuon heeft veel werk gemaakt van de verslaggeving over de uitbreiding van het warmtenet in Amsterdam. A.Hak is daarbij veelvuldig in beeld. Voor wie nog even wil terugkijken, bijvoorbeeld op de spectaculaire boring onder het Noordzeekanaal, hebben we op onze website de links naar de filmpjes op een rijtje gezet.
NIEUWE WEBSITES www.ahakelectron.nl www.tjaden.nl www.grondzuigtechniek.nl
De vernieuwde websites van A.Hak Electron Tjaden en Leon Bastiaans Grondzuigtechniek (LBG) zijn online. De sites zijn alle drie ingedeeld volgens het vertrouwde A.Hak-stramien, maar hebben elk een andere basiskleur. Hierdoor kunnen Tjaden en LBG zich presenteren in de kleur van hun eigen huisstijl, maar is de verwantschap met moederbedrijf A.Hak duidelijk.
Bewegend beeld bij de verhalen VAN DE WEBSITES
a.hak magazine
ALGEMEEN
31
‘Een goede verstandhouding met de omgeving is van essentieel belang’ ZEGT DE PROJECTLEIDER
OMGEVING DOETINCHEM
Installatie van 150 kV kabelverbindingen voor Reddyn/Tennet TSO
Bij de installatie van 150 kV kabelverbindingen die zorgen voor de aansluiting van de bestaande lijnen Nijmegen-Zevenaar-Langerak en Doetinchem-Ulft-Dale op een nieuwe 380 kV verbinding tussen Nederland en Duitsland, heeft A.Hak Electron veel energie gestoken in afstemming met de belanghebbenden in het gebied. ‘Er was in de omgeving enige weerstand tegen de bovengrondse hoogspanningsmasten. Dat deel van het project viel niet onder onze verantwoordelijkheid, wij verzorgden juist de ondergrondse kabels die een aantal oude masten overbodig maakten. Voor de belanghebbenden was dat onderscheid echter niet altijd even duidelijk. Ook voor ons was het dus van essentieel belang om goede relaties met de omgeving te onderhouden. Ik ben er daarom extra trots op dat onze aanpak zowel bij de omgeving als bij de opdrachtgever heel goed is gevallen.’
Remko Vierhout PROJECTLEIDER A.HAK
Het volledige artikel staat op pagina 23 van dit magazine.