ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 120

Εξώφυλλο Δημήτριος Βασιλείου, «Ο Ιέραξ βομβαρδίζει τα φρούρια της Ραιδεστού. Ιούλιος 1920» Ελαιογραφία 69x100 εκ. Συλλογή ΝΜΕ. Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής

Μαρτίνου» • Βιβλιοθήκη «Ιωάννη Α. Βρότσου» Εμπορική Ναυτιλία Του Νάσου Κουκάκη Τελετή ονοματοδοσίας ΤΠΚ «Υποπλοίαρχος Βλαχάκος» 29 Σεπτεμβρίου 2022

Ίδρυμα «Αικατερίνης Λασκαρίδη». Δωρεά για την αναβάθμιση του Ναυτικού Νοσοκομείου Άθηνών Τιμητική Εκδήλωση για τον Παναγιώτη Λασκαρίδη από την Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων EΠΑΝΑCΥΣΤΑΣΗ ’21: η πλωτή έκθεση. Μια πρωτότυπη Πολιτιστική Δράση για το Ναυτικό του 1821 Ένδυμα Ψυχής. Έκθεση φωτογραφίας στην Πινακοθήκη Κυκλάδων Ερμούπολη Σύρου. Παρουσίαση: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρoέδρος ΝΜΕ ΑΦΙΕΡΩΜΑ. 1922-2022. 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή • Ιωνια & Ελληνισμος Του Σπύρου Νικολάου • Την Σμύρνη ή την Πόλη;;; Του Δημήτριου Τσικούρη, Πρέσβη (ε.τ.) • Το Πολεμικό Ναυτικό και η Ναυτική Αεροπορία στη Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922 Του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Ιωάννη Παλούμπη • Το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας Tου Αντιπτεράρχου (Ι) ε.α. Ευάγγελου Γεωργούση, Επίτιμου Διοικητή Δ.Α.Ε., Μέλους Δ.Σ. ΣΕΕΘΑ, Μέλους Δ.Σ ΕΛΙΑΜΕΠ • Το αποτύπωμα των επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία και τα Ιστορικογεωπολιτικά Διδάγματα από την Εκστρατεία Του Σπυρίδωνος Μπελεγράτη, Αντ/γου ε.α. & Προέδρου ΔΣ ΣΕΕΘΑ • Η Γενοκτονία του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη Του Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονα • «Έφτασα, υγιαίνω...» Tου Στέφανου Μίλεση,

Αχ, γκρέμισε ο κόσμος μας! Γκρέμισε η Σμύρνη μας! Γκρέμισε η ζωή μας! Η καρδιά, τρομαγμένο πουλί, δεν ξέρει που να κρυφτεί… …Η μάζα πυκνώνει, δεν ξεχωρίζεις ανθρώπους, μα ένα μαύρο ποτάμι που κουνιέται πέρα δώθε απελπισμένα, δίχως να μπορεί να σταθεί ούτε να προχωρήσει. Μπρος θάλασσα, πίσω φωτιά και σφαγή! Ένας αχός κατρακυλάει από τα βάθη της πολιτείας και σπέρνει τον πανικό…

ο 2022 σηματοδοτεί τη σημαντική επέτειο των εκατό χρόνων από τη μικρασιατική καταστροφή που έχει αφήσει τραυματικό αποτύπωμα στη συνείδηση όχι μόνο των Μικρασιατών που ξεριζώθηκαν βίαια από τις πατρογονικές τους εστίες αλλά και όλων των Ελλήνων. Τον Μάιο του 1919, όταν ο ελληνικός στρατός αποβιβάσθηκε στη Σμύρνη και έγινε δεκτός με ενθουσιασμό και πίστη για τη πραγμά τωση της Μεγάλης Ιδέας, κανένας δεν περίμενε την τραγική κα τάληξη. Τρία χρόνια μετά, στα μέσα Αυγούστου του 1922, το ελ ληνικό μέτωπο κατέρρευσε στη γραμμή Εσκί Σεχίρ-ΚιουτάχειαΑφιόν Καραχισάρ. Η άτακτη οπισθοχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων συνέπε σε με τη μαζική φυγή των χριστιανικών πληθυσμών που ζούσαν στο εσωτερικό προς τα παράλια της Μικράς Ασίας. Ήδη, πριν την κατάρρευση του μετώπου οι ελληνικοί πληθυσμοί σε πολλές πε ριοχές της Μικράς Ασίας είχαν υποστεί διωγμούς και βιαιοπρα γίες από τους Τούρκους και είχαν αρχίσει να εγκαταλείπουν τις πόλεις και τα χωριά τους. Οι δρόμοι της Σμύρνης «ήσαν μαύροι από τους κατερχομένους από το εσωτερικόν πολίτας και στρα τιώτας» και «όλοι έσπευδαν προς την προκυμαίαν με την ιδέαν ότι θα εύρισκαν εκεί τα πλοία της σωτηρίας», γράφει ο Σμυρνιός δημοσιογράφος και συγγραφέας Χρ. Εμ. Αγγελομάτης. Ο τουρκικός στρατός εισήλθε στην πόλη, λίγες μέρες αργότερα, στις 27 Αυγούστου. Τις επόμενες μέρες Τούρκοι στρατιώτες και Τσέτες λεηλατούσαν, βασάνιζαν και έσφαζαν Έλληνες και Αρμένι ους κατοίκους. Στα θύματα των Χριστιανών συγκαταλέγεται και ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ο οποίος παραδόθηκε από τον Τούρκο στρατιωτικό διοικητή Νουρεντίν πασά στον τουρκι κό όχλο βρίσκοντας έτσι μαρτυρικό θάνατο. Ακολούθησε στις 31 Αυγούστου ο εμπρησμός της Σμύρνης. Το δύσκολο πέρασμα από τον παλιό κόσμο στο νέο για τον Ελ ληνισμό της Μικράς Ασίας είχε, ήδη, ξεκινήσει. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη γενέθλια γη τους και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους χιλιάδες νεκρούς. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, αντιμετωπίζοντας στωικά τη κα χυποψία και ορισμένες φορές ακόμη και την εχθρότητα των γηγενών πληθυσμών, κατόρθωσαν να μετατρέψουν την οδύνη τους σε κινητήριο μοχλό δημιουργίας, αποτελώντας τη γονιμο ποιό δύναμη της χώρας μας που έβγαινε τότε λαβωμένη από τις συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις. Το προσφυγικό ρεύμα των Ελλήνων θα επιφέρει βαθιές τομές σε όλα τα επίπεδα. Η αγροτική παραγωγή θα πολλαπλασιαστεί, η βιομηχανία θα τονωθεί με την είσοδο εργατικού δυναμικού, η επιχειρηματικότητα θα ανθίσει με τη δράση καταρτισμένων αν θρώπων με καινοτόμες ιδέες, ενώ και η καλλιτεχνική δημιουργία σε όλους τους τομείς –τέχνη, λογοτεχνία, θέατρο– θα αναζωο γονηθεί. Αγαπητές φίλες και φίλοι, αναγνώστες του περιοδικού του μου σείου, αυτό το τεύχος επιλέξαμε να είναι αφιερωμένο στη Μικρα σιατική Καταστροφή στο οποίο και προσπαθήσαμε να συμπερι λάβουμε μία ποικιλία άρθρων που αφορούν διαφορετικές πτυχές του σημαντικού αυτού κεφαλαίου της ιστορίας μας, από τον Ελ ληνισμό της Μικράς Ασίας και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο μέτωπο, τη δράση του ναυτικού και της ναυτικής αεροπορίας έως τον βίαιο ξεριζωμό, την εγκατάσταση και την ενσωμάτωση των εκπατρισμένων στη μητροπολιτική Ελλάδα. Το τεύχος 120 αποτελεί φόρο τιμής στον Μικρασιατικό ελληνισμό. Θεωρούμε ότι είναι χρέος μας να σταθούμε με σεβασμό απέναντι στα θύματα της τραγωδίας, να κρατήσουμε ζωντανή την ιστορι κή μνήμη και να μην προσπεράσουμε σφάλματα και αυταπάτες

που οδήγησαν σε αυτή την καταστροφή. Ως λαός οφείλουμε να στοχαστούμε τα μηνύματα αυτής της επετείου και να αντιμετω πίσουμε με ομοψυχία κάθε καινούργια απειλή, άλλωστε η ίδια η εποχή μας το επιβάλλει. Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους τους συγ γραφείς που συμμετείχαν με ζέση στο ομολογουμένως δύσκολο εγχείρημα. Άναστασία Άναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

«ΑΘΗΝΟΎΛΑ

Επίτιμου Προξένου της Λιβερίας και εκλεκτού μέλους του ΝΜΕ κ. Δημητρίου Λεμονίδη Η Βιβλιοθήκη τα τελευταία χρόνια έχει αυ ξήσει σημαντικά την συλλογή της, κυρίως μέσω δωρεών, και αριθμεί 21.000 τόμους βιβλίων (εκτός από τα διπλά αντίτυπα και τα περιοδικά). Είναι η μεγαλύτερη ναυτι κή βιβλιοθήκη της χώρας και έχει ενεργή συμμετοχή στο Δίκτυο Ναυτιλιακών Βι βλιοθηκών (ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ.), προβάλλοντας τη συλλογή και τις δράσεις της. Ο χώρος της εδώ και χρόνια ήταν ανεπαρ κής με αποτέλεσμα να δίνονται προσωρι νές λύσεις για την αντιμετώπιση της κατά στασης. Η ριζική αντιμετώπιση επετεύχθη με την αντικατάσταση των σταθερών βι βλιοστασίων με συστοιχίες κυλιομένων, οι οποίες διπλασίασαν την χωρητικότητα των ραφιών της Βιβλιοθήκης μας. Οι κινητές αρχειοθήκες-βιβλιοστάσια συμβάλουν σημαντικά στη βέλτιστη αξι οποίηση των χώρων αποθήκευσης κι αρχειοθέτησης υλικού εξοικονομώντας περίπου 50% περισσότερους χώρους από τις συμβατικές, καθώς τα κυλιόμενα ράφια δεν απαιτούν τις ίδιες διαστάσεις διαδρόμων που αναγκαστικά πρέπει να υπάρχουν όταν τα ράφια είναι σταθερά. Παράλληλα, το σύστημα αυτό εξασφαλίζει καλύτερες συνθήκες για την προστασία του υλικού. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αφού έλαβε προσφορές από εξειδικευμένες εταιρίες, στη συνέχεια απευθύνθηκε σε φορείς αιτώντας την οικονομική τους αρωγή, ώστε να καταστεί δυνατή η αγορά και εγκατάσταση τους συστήματος κυλιό μενων βιβλιοθηκών. Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστί ες και την ευγνωμοσύνη μας στους δύο δωρητές που συνέδραμαν ουσιαστικά στο έργο εκσυγχρονισμού της Βιβλιοθήκης του φορέα μας, με το οποίο αυξήθηκε ση μαντικά η χωρητικότητα της.

Οεκσυγχρονισμός της Βιβλιοθήκης «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος έδωσε την ευκαιρία να δεχθεί τη σημαντική δωρεά του εκλεκτού μέλους του Μουσείου κ. Ιωάννη Βρότσου, Καθηγητή Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ, ο οποίος είχε εκφρά σει την επιθυμία να χαρίσει την προσωπική του βιβλιοθήκη στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Η δωρεά περιλαμβάνει πάνω από 10.000 τόμους βιβλίων και περιέχει σημαντικό αριθμό σπανίων και αξιόλογων τίτ λων που εμπλουτίζουν τις θεματικές της Βιβλιοθήκης του Μουσείου ειδικότερα στους τομείς της αρχαίας και μεσαιω νικής Ιστορίας, Τέχνης και Φιλολογίας. Η Βιβλιοθήκη «Ιωάννη Βρότσου» διατηρεί την ενότητά της και αποτελεί σημαντική προσθήκη στην κύρια συλλο γή της Βιβλιοθήκης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, η οποία θα προσελκύσει νέο αναγνωστικό κοινό και θα συμβάλει στην υποστήριξη της επιστημονικής έρευνας. Έχει ήδη αρχίσει η καταγραφή της των εκδόσεων και η κα ταχώρηση τους στο σύστημα διαχείρισης βιβλιοθηκών και δεδομένων Open ΑΒΕΚΤ. Για την περαιτέρω ενημέρωσή σας σχετικά με τις νέες προ σκτήσεις και έρευνα στο περιεχόμενο της Βιβλιοθήκης του Ναυτικού Μουσείου μπορείτε να επισκεφθείτε τον ηλε κτρονικό κατάλογο στο σύνδεσμο: https://libraryhmm openabekt gr/ To Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και απ’ αυτή την στήλη εκφράζει την ευγνωμοσύνη του στον δωρητή για τη σημα ντική προσφορά του.

1. Αριστοτέλους περί ποιητικής: Graece et Latine, cum notis. Oxonii: E typographeo Clarendoniano, 1760. 2. Caesar’s Commentaries on the Gallic war and the first book of the Greek paraphrase; with English notes, critical and explanatory, plans of battles, sieges, etc. New-York, Harper & broth ers, 1838. 3. A greek grammar: For the use of schools and colleges / E. A. Sophocles. Hartford: H. Huntington and Belknap & Hamersley, 1848. 4. The history of ancient Greece, its colonies, and conquests. John Gillies. London: T. Cadell and W. Davies, 1809. Vol. 4.

Εμπορική ΝΑΥΤΙΛΙΑ

να προσφέρει χιλιάδες θέσεις εργα σίας, ενώ και η ελληνική σημαία εκτός από ποιοτική είναι πια άκρως ανταγω νιστική με τις άλλες σημαίες. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν το Σεπτέμβριο, η χώρα μας εξακολουθεί να παραμένει η μεγαλύτερη ναυτιλιακή δύναμη παγκοσμίως, με 4.901 πλοία, με τους Έλ ληνες πλοιοκτήτες να ελέγχουν το 19,42% της παγκόσμιας χωρητικότητας σε τόνους deadweight (dwt) και ανά κλάδο δραστηριό τητας να ελέγχουν το 30,25% του παγκόσμι ου στόλου δεξαμενοπλοίων, το 14,64% του στόλου μεταφοράς χημικών και παραγώγων πετρελαίου, το 15,58% των υγραεριοφόρων (LNG/LPG), το 20,04% του παγκόσμιου στό λου μεταφοράς χύδην ξηρού φορτίου, το 9,53% του παγκόσμιου στόλου μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων. Επίσης, οι Έλληνες συνεχίζουν να επενδύουν σε νέα και ενεργειακά αποδοτικά πλοία, με τη μέση ηλικία του ελληνόκτητου στόλου (9,54 έτη) να είναι χαμηλότερη από τη μέση ηλικία του παγκόσμιου στόλου (9,87 έτη). Ο ελληνόκτητος

Βραζι λία, μια χώρα σε καλή θέση στην παραγωγή «μπλε» αμμωνίας για τη ναυτιλία, χρειάζεται επενδύσεις από 24 δισ. δολάρια

το 2050.

τα εναλλακτικά καύσιμα, όπως η αμ

η μεθανόλη ή το υδρογόνο, χρειάζο

μια νέα γενιά μηχανών εσωτερικής καύ σης και τεχνολογική πρόοδο, που δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί για τα ποντοπόρα πλοία. Ο κλάδος

ώστε να λειτουργεί απεξαρτημένος από τον άνθρακα έως το 2050. Οι εφοπλιστές θεωρούν ότι τα κεφάλαια για την ανάπτυξη των νέων καυσίμων δεν μπο ρούν να βρεθούν μέσα από τη συμμετοχή της

ναυτιλίας στο ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας ρύπων, ένα «περιφερειακό αγορακεντρι κό μέτρο» το οποίο είναι «ασύμβατο με τον παγκόσμιο χαρακτήρα των θαλάσσιων με ταφορών και με τον τρόπο λειτουργίας της ναυτιλίας». Αντιθέτως, θα ήταν πιο αποτελε σματικό μέτρο η εισαγωγή ενός εναλλακτι κού, προβλέψιμου και λιγότερο προβλημα τικού ευρωπαϊκού αγορακεντρικού μέτρου (Market-Based Measure-MBM), με τη μορφή ενός ειδικού ταμείου (dedicated fund) για τη ναυτιλία, το οποίο θα μπορούσε να αγοράζει και να πουλάει δικαιώματα ρύπων μέσω του EU ETS με βάση τη μέση τιμή των δικαιωμά των ETS του προηγούμενου έτους. Το εν λόγω ταμείο θα μπορεί να χρηματοδο τήσει την απαραίτητη Ερευνά και Ανάπτυξη για φιλικότερα προς το περιβάλλον ναυτι λιακά καύσιμα, χωρίς τα οποία δεν θα είναι δυνατή η απεξάρτηση της ναυτιλίας από τον ορυκτό άνθρακα. Αυτά τα νέα καύσιμα και οι νέες τεχνολογίες θα πρέπει βεβαίως, όπως προαναφέρθηκε, να αναπτυχθούν από φο ρείς εκτός του κλάδου, όπως είναι οι προμη θευτές καυσίμου, τα ναυπηγεία και οι κατα σκευαστές μηχανών πλοίων.

Χαιρετισμός του πρωθυπουργού της χώρας Κυριάκου Μητσοτάκη

ύριε Πρόεδρε της Βουλής, κύριοι Υπουργοί, κύριοι Αρχηγοί, κυρίες και κύριοι, Σήμερα δεν υποδεχόμαστε μόνο ένα ακόμα σύγχρονο σκάφος στο στόλο μας, αλλά μία πρόσθετη εγγύηση ασφάλειας και σταθερότητας στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο. Γιατί κάθε ελληνικό όπλο αποτελεί δύναμη ειρηνικής αποτροπής, ασπίδα δυναμικής προστασίας των κυρι αρχικών μας δικαιωμάτων, αλλά και της διεθνούς νο μιμότητος. Όμως, ταυτόχρονα και γέφυρα συνεννόη σης μεταξύ των λαών της γειτονιάς μας. Κι αυτό πλέον το αναγνωρίζει και το συμμερίζεται τόσο η Ευρώπη, όσο και οι υπερατλαντικοί μας σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ. Είναι πολλά τα μηνύματα τα οποία στέλνει σήμερα το νέο απόκτημα του Πολεμικού μας Ναυτικού. Η ταχύ τητα και ο εξοπλισμός του δηλώνουν πως τα νερά μας θα παραμείνουν απόρθητα. Το γεγονός ότι χτίστηκε από ελληνικά χέρια, δικαιώνει τελικά την επιλογή μας να αναστηθούν τα ναυπηγεία της Ελευσίνας, μαζί με αυτά του Σκαραμαγκά. Ξεχω ριστές ευχαριστίες στους εργαζόμενους της Ελευσίνας που παρά τις μεγάλες αντιξοότητες έφεραν εις πέρας το έργο της παράδοσης της έβδομης πυραυλακάτου, ενός προγράμματος το οποίο, όπως είπε και ο Υπουρ γός, ξεκίνησε πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες. Έτσι θωρακίζουμε την οικονομική ανάπτυξη, μαζί με την άμυνα της χώρας. Ενώ πάνω απ΄ όλα, το ίδιο το όνομα του πλοίου θα διαλαλεί ότι η πατρίδα μας μένει πιστή στην παράδοσή της: οι ήρωες να γεννούν νέους ήρωες. Σε λίγο το ταχύ περιπολικό κατευθυνόμενων βλημά των θα αρμενίζει τιμώντας τον Παναγιώτη Βλαχάκο, που θυσιάστηκε δίπλα στον Υποπλοίαρχο Καραθανάση και στον Αρχικελευστή Γιαλοψό, ταξιδεύοντας παντού

Κ

μας, με τα 24 νέα μαχη τικά Rafale, τα ανανεωμένα F-16 Viper, το νέο Διεθνές Κέντρο Εκπαίδευσης στην Καλαμάτα και δίπλα τους βέβαια ο στρατός ξηράς που με μέθοδο και με σχέδιο εκσυγχρονίζει το σύνολο των μέσων του. Ποτέ εξάλλου δεν έκρυψα ότι η ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων αποτελεί προτεραιότητα αυτής της κυβέρ

νησης. Καρδιά των οποίων, όμως, είναι οι άνθρωποί τους. Αυτοί που τιμούν τη στολή αλλά και το εθνόσημο. Γνωρίζετε καλά ότι παρά τις σημαντικές οικονομικές δυσκολίες, διευθετήθηκε η εξέλιξη των εθελοντών μακράς διάρκειας αλλά και των οπλιτών βραχείας ανα κατάταξης. Επεκτάθηκε η μάχιμη πενταετία και θεσπίζεται πρό σθετη αμοιβή στα πληρώματα των πλοίων που βρίσκο νται σε αποστολές. Ασφαλώς και δεν πρόκειται για μέτρα που λύνουν όλα τα προβλήματα των ενστόλων. Είναι, όμως, κινήσεις που φανερώνουν το έμπρακτο ενδιαφέρον της πολιτεί ας. Και να είστε απολύτως σίγουρες και σίγουροι, ότι οι κινήσεις αυτές θα συνεχιστούν. Όταν μιλάμε για την πατρίδα, ωστόσο, τον πρώτο λόγο πάντα έχει το εθνικό καθήκον. Κανείς, λοιπόν, δεν πρέ πει να προεξοφλεί ούτε πώς η Ελλάδα θα οργανώσει τον αμυντικό της σχεδιασμό, ούτε πώς θα στηρίξει το έμψυχο δυναμικό της. Αυτό το οποίο προέχει σήμερα είναι η άγρυπνη ετοιμό τητα, είναι η ατσάλινη ενότητα, είναι η ώριμη αποφα σιστικότητα. Αρχές που διαπερνούν τις δικές σας αθό ρυβες καθημερινές πράξεις. Που αποτελούν όμως και τις πιο ηχηρές απαντήσεις στα μεγάλα λόγια κάποιων άλλων. Να ξέρετε ότι για την στάση σας αυτή σάς ευγνωμονεί η κάθε Ελληνίδα και ο κάθε Έλληνας. Νιώθουν ότι η ασφάλειά τους είναι σε καλά χέρια. Γι’ αυτό και κλεί νουν τα αυτιά τους στα πυροτεχνήματα και στις απει λές. Ακούγοντας μόνο τη φωνή της δικαιοσύνης αλλά και της ιστορίας. Αυτή που διδάσκει ότι όποιος παραβι άζει τελικά τα σύνορα τιμωρείται. Και ότι στον 21ο αι ώνα δεν χωρούν αυτοκρατορικά οράματα άλλων επο χών. Πολύ περισσότερο, δεν έχουν θέση κάθε λογής επίδοξοι τοπικοί ταραχοποιοί. Θα το ξαναπώ ακόμα μια φορά: τα προβλήματα λύνο νται ειρηνικά και με γνώμονα το Διεθνές Δίκαιο. Αυτό απαιτούν οι λαοί μας και είναι λάθος, μεγάλο λάθος, κάποιοι να επιχειρούν να δηλητηριάζουν την κοινή τους γνώμη, ανακαλύπτοντας εχθρούς εκεί που απλά δεν υπάρχουν. Η μέρα, όμως, σήμερα ανήκει στο Πολεμικό μας Ναυ τικό. Σε αυτό, λοιπόν, θα επιστρέψω καταλήγοντας και συγχαίροντας και πάλι όλους όσοι συνέβαλαν ώστε το νέο αυτό σκάφος να σηκώσει άγκυρες. Στο εξής θα πλέει στο Αιγαίο ως πρεσβευτής ειρήνης αλλά και ως ακρίτας των εθνικών μας δικαιωμάτων. Καλά και ασφαλή ταξίδια στο νέο υπερσύγχρονο από κτημα του Πολεμικού μας Ναυτικού».

Ε

ξοχότατε κ. Πρόεδρε της Κυβερνήσεως. Κυρίες και κύριοι, Είναι άλλη μία σημαντική μέρα για το Πολεμικό Ναυτικό. Αι σθάνομαι ιδιαίτερη τιμή και χαρά που μου δίνεται σήμερα η ευκαιρία να παρευρεθώ και να χαιρετίσω την ονομασία και ένταξη της Πυραυλακάτου «Υποπλοίαρχος Βλαχάκος» στο Πολεμικό Ναυ τικό μας. Η υπερσύγχρονη αυτή ομάδα κρούσης είναι η έβδομη αυτού του τύ που που παραλαμβάνει το Πολεμικό Ναυτικό κι αποτελεί έναν ακόμα πολλαπλασιαστή ισχύος στη μαχητική ικανότητα των Ενόπλων Δυνά μεων. Είναι μιας υψηλής αξίας προσθήκη στη δυνατότητα του Στόλου μας να προβάλει την ναυτική ισχύ της χώρας μας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η ένταξή της στο Πολεμικό Ναυτικό, παρά την καθυστέρηση, ολο κληρώνει (επιτέλους, θα έλεγα) ένα πρόγραμμα θεμελιώδους σημα σίας για τις επιχειρησιακές ικανότητες των Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ παράλληλα αναδεικνύει τις δυνατότητες που μπορεί να έχει ελληνική βιομηχανία και οφείλονται εδώ τα εύσημα, ασφαλώς, στους εργαζο μένους των Ναυπηγείων Ελευσίνος για τη συμβολή τους. Το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας προχώρησε χωρίς ενδοιασμούς στο θέμα της ολοκλήρωσης του προγράμματος Πολεμικού Ναυτικού στα Ναυπηγεία Ελευσίνος, ώστε έτσι να τού αποδοθεί η τελευταία Πυραυλάκατος του προγράμματος. Αποδεικνύοντας έτσι στην πρά ξη, την αποφασιστικότητα της Κυβέρνησης για την άμεση ενίσχυση και τον εκσυγχρονισμό του οπλοστασίου μας με τεχνολογίες αιχμής, όπως άλλωστε αποτυπώνεται στα εν εξελίξει προγράμματα πρόσκτη σης και ναυπήγησης νέων μονάδων καθώς και στην πρόσληψη εξει δικευμένου προσωπικού. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και στο προσωπικό του Πολεμικού Ναυτικού, το οποίο αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας το δύσκολο αυτό έργο με την αποπεράτωση των υπολειπομένων εργασιών, προκει μένου το πλοίο να καταστεί πλήρως επιχειρησιακό το ταχύτερο δυ νατόν. Μιας που αναφέρθηκα στο προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων, θα μου επιτρέψετε να εκμεταλλευτώ την ευκαιρία να αναφέρω και τα εξής συμπληρωματικά: Η Πολιτική Ηγεσία περιβάλλει με απόλυτη εμπιστοσύνη την Στρατιωτική Ηγεσία, τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ, τους Αρ χηγούς των Γενικών Επιτελείων, όλη τη Στρατιωτική Ηγεσία. Επανα

λαμβάνω: Όλη τη Στρατιωτική Ηγεσία, την οποία άλλωστε η Κυβέρ νηση επέλεξε διά του θεσμικά προβλεπομένου τρόπου των κρίσεων από το ΚΥΣΕΑ. Αυτή η Ηγεσία έχει ήδη αποδείξει ότι μπορεί στα δύσκολα. Αυτή λοι πόν την ώρα που η απειλή εναντίον της χώρας είναι κάτι παραπάνω από ορατή, οφείλουμε όλοι, ο καθένας όπως μπορεί και στο μέτρο της ευθύνης που του αναλογεί, να συνδράμουμε τη Στρατιωτική Ηγεσία ώστε να επιτελεί απερίσπαστη το έργο της, δηλαδή να θωρακίζει τη χώρα. Έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε. Ένα δείγμα μόνο αυτής της δουλειάς βρίσκεται ακριβώς πίσω μας, είναι το σπουδαίο αυτό πλοίο. Εάν αναλογιστεί όμως κανείς τη μικρή κοσμογονία που συντελείται εδώ και τρία περίπου χρόνια στη συνολική προσπάθεια αναβάθμισης των δυνατοτήτων Ενόπλων Δυνάμεων της Πατρίδας, τότε θα κατα λάβει ότι έχουμε και πολλή δουλειά πίσω μας. Ασφαλώς όμως, έχου με και πολλή δουλειά μπροστά μας με δύσκολες συνθήκες, όχι μόνο οικονομικά και γεωπολιτικά, αλλά και -όπως το αισθάνομαι τουλά χιστον το λέω- μέσα σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα όπου συχνά η δράση προκαλεί περισσότερη -και πολλές φορές πιο κακόπιστηκριτική από την αδράνεια. Η δουλειά όμως πρέπει να γίνει και θα γί νει με την αγαστή ασφαλώς συνεργασία Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας, χωρίς φόβο και πάθος. Κυρίες και κύριοι, Κινούμαστε σε ένα ιδιαίτερα ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον. Η κα θημερινή δράση και παρουσία του Πολεμικού Ναυτικού στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο συμβάλλει καθοριστικά στην Άμυνα και την Ασφάλεια της περιοχής μας και διασφαλίζει τα εθνικά μας συμφέ ροντα κάνοντας πράξη το «Μέγα το της θαλάσσης κράτος». Αγαπητά μέλη της οικογένειας του Ηρώα Υποπλοιάρχου Βλαχάκου, σήμερα στεκόμαστε με ευγνωμοσύνη, συγκίνηση, ευλάβεια και υπε ρηφάνεια μπροστά στο πλοίο που φέρει το όνομα του, ένδειξη ελάχι στου φόρου τιμής για τη θυσία του. Έτσι, η παρουσία του στις θάλασ σες θα διατηρεί ανεξίτηλη την μνήμη του Ηρώα Βλαχάκου. Τέλος, στον Κυβερνήτη και το πλήρωμα της Πυραυλάκατου «Υπο πλοίαρχος ΒΛΑΧΑΚΟΣ» εύχομαι καλά ταξίδια, καλές θάλασσες κι ο Άγιος Νικόλαος πάντοτε στην πλώρη σας. Είστε θεματοφύλακες και συνεχιστές βαριάς κληρονομιάς, συνεπώς κάντε μας υπερήφανους «μεθ’ ορμής ακαθέκτου». Σας ευχαριστώ.

θάλασσες και όχι μόνο. Το όνομα του πλοίου σημαδιακό, με έντονους συναισθηματικούς συ νειρμούς, πρόσφατους σχετικά στη συλλογική μνήμη, συνειρμούς που άγγιξαν ευαίσθητες χορδές στις ψυχές όλων των Ελλήνων, σε στιγμές που φόρτισαν το Έθνος. Ο Μάχιμος Υποπλοίαρχος Παναγιώ της Βλαχάκος, υπήρξε κι αυτός ένας από εμάς. Ήταν κι έμεινε στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων, ως ένας απ’ αυτούς που όταν ήρθε η ώρα, έδωσε το υπέρτατο αγαθό, την ζωή του, για να υπερα σπιστεί το εθνικό έδαφος, όπως το εθνικό χρέος επιτάσσει! Τιμή και δόξα σ’ αυτόν και την οικογένειά του! Έτσι το όνομα «ΒΛΑΧΑΚΟΣ», που μέχρι σήμερα ήταν ταυτισμένο στην συνείδηση των Ελλήνων με την ύστατη θυσία υπέρ της Πατρίδας, εφεξής θα ταυτίζεται και με την ισχύ του Ναυτικού μας την οποία θα εκπέμπει η παρουσία, η φωτιά και το ατσάλι αυτού του Πλοίου. Στη θέα του, οι δυνητικοί επιβουλείς μας θα βλέπουν ένα πολεμικό πλοίο «ἄξιον φοβηθῆναι», για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Θουκυδίδη. Ενώ την ίδια στιγμή, με την επιβλητική του παρουσία στα ακριτικά μας νησιά, οι νησιώτες μας θα πλημμυρίζουν με αισθήματα υπερηφά νειας και σιγουριάς ότι οι ελληνικές θάλασσες βρίσκονται σε στιβαρά και πανάξια χέρια. Στα χέρια των άξιων απογόνων του Θεμιστοκλή, του Μιαούλη και του Κουντουριώτη.

Κυρίες και κύριοι, η σημερινή μέρα σηματοδοτεί έναν ακόμα σταθμό στην αλματώδη και πρωτοφανή πανθομολογουμένως εθνική προ σπάθεια που λαμβάνει χώρα το τελευταίο διάστημα για την ενίσχυ ση των Ελληνικών Όπλων σε ξηρά, θάλασσα και αέρα και θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι είμαι ευτυχής και υπερήφανος γι’ αυτό, και θα’ θελα εκ βάθους καρδίας να ευχαριστήσω όλους όσοι συμβάλλουν με τις αποφάσεις, τις πράξεις και τον κόπο τους σε αυτό, που είναι εξαιρετικά σημαντικό για τα εθνικά συμφέροντα, αφού καθιστά την Ελλάδα ισχυρότερη και ικανότερη στον αμυντικό τομέα. Δεν θα φθάναμε όμως στο σημερινό αποτέλεσμα, χωρίς τον μόχθο και τις φιλότιμες προσπάθειες των εργαζομένων στα Ναυπηγεία Ελευσίνας, οι οποίοι μας προσέφεραν ένα ακόμα πανίσχυρο Ταχύ Πε ριπολικό Κατευθυνόμενων Βλημάτων. Γι’ αυτό και τους ευχαριστώ θερμότατα. Όπως ευχαριστώ και τα στελέχη του Πολεμικού μας Ναυ τικού που συντόνισαν μεθοδικά την απόδοση του Πλοίου στον Στόλο. Απευθυνόμενος στον Κυβερνήτη, τους Αξιωματικούς και το Πλή ρωμα του ΒΛΑΧΑΚΟΥ, σας καλώ να τιμήσετε και το Πλοίο που σας παραδίδει από το υστέρημά του σήμερα ο ελληνικός λαός, αλλά και το Όνομά του. Σας καλώ να το υπηρετήσετε με πάθος, πειθαρχία, υπομονή, επιμο νή, υψηλό φρόνημα και μέγιστη προσήλωση στο καθήκον σας. Σας καλώ να μείνετε πιστοί στην μακραίωνη και τρισένδοξη ελληνική ναυτική παράδοση και ιστορία, αποδεικνύοντας την ναυτοσύνη σας στη θάλασσα. Σας καλώ να είστε έτοιμοι να πλεύσετε «μεθ’ ορμής ακαθέκτου» εναντίον οποιουδήποτε επίδοξου επιβουλέα, όπου και όποτε απαιτη θεί, με την ψυχή σας δοσμένη στις επιταγές του ρητού «Μέγα το της Θαλάσσης Κράτος» που διέπει την ίδια την ύπαρξη της Ελλάδας στο βάθος των αιώνων. Ο Άγιος Νικόλαος να στέκει πάντοτε φύλακας και προστάτης στην πλώρη σας Καλές θάλασσες. Σας ευχαριστώ πολύ.

Ε

ξοχότατε Κύριε Πρόεδρε της Κυβερνήσεως Κύριε Πρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων Κύριε Υπουργέ Εθνικής Άμυνας Κύριοι Υφυπουργοί Κυρίες και Κύριοι Βουλευτές Κύριε Αρχηγέ του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας Σεβασμιότατοι Μητροπολίτες Νικαίας και Μάνης Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι εκλεκτοί προσκεκλημένοι Η ένταξη κάθε νέας μονάδας στο δυναμικό του Στόλου, συνιστά την εκπλήρωση μιας ιδιαίτερης για εμάς προσμονής, εξύψωσης του ηθικού, αλλά και δημιουργίας προσδοκιών, αφού σηματοδοτεί την προαγωγή των δυνατοτήτων και της μαχητικής ικανότητας του Πο λεμικού μας Ναυτικού. Με την ένταξη του ΤΠΚ ΒΛΑΧΑΚΟΣ στο στόλο ολοκληρώνεται ένα πρόγραμμα, το οποίο είχε σοβαρές καθυστερή σεις και απαιτήθηκαν υψηλού ρίσκου πρωτοβουλίες από την πολιτεία και το ΠΝ για την ολοκλήρωσή του. Στην όλη προσπάθεια καθοριστι κή ασφαλώς υπήρξε η συμβολή των εργαζομένων των Ναυπηγείων Ελευσίνας. Κύριε Πρόεδρε της Κυβερνήσεως, Καθώς οι προκλήσεις σήμερα κλιμακώνονται περισσότερο από ποτέ, οι καθημερινές επιχειρησιακές απαιτήσεις έχουν αυξηθεί κατακόρυ φα σε σχέση με το παρελθόν. Η εγκεκριμένη από το ΚΥΣΕΑ Δομή Δυνάμεων, έγκαιρα αποτύπωσε αυτή τη νέα πραγματικότητα και αποτελεί την πυξίδα για το Ναυτικό της επόμενης 15ετίας. Ένα Ναυ τικό ισχυρότερο και με περισσότερες ασφαλώς δυνατότητες από το σημερινό. Η υλοποίηση Δομής Δυνάμεων απαιτεί εξαιρετικά προσεκτικό σχε διασμό από το ΠΝ, προσήλωση, συνέπεια και απόλυτο ορθολογισμό και προτεραιοποίηση στη διάθεση των περιορισμένων σε κάθε περί πτωση πόρων τα επόμενα χρόνια. Παρά τις δυσκολίες που μας κληροδότησε η οικονομική κρίση, το Ναυτικό βρίσκεται σε καθημερινή βάση στις θάλασσες, προβάλλο ντας τη Σημαία μας. Το γεγονός αυτό είναι προϊόν της τιτάνιας προ σπάθειας που περιλαμβάνει σχολαστικό επιτελικό σχεδιασμό από το ΓΕΝ αλλά και ένα εξαιρετικό πρωτογενές έργο που επωμίζονται πρωτίστως ο Αρχηγός Στόλου και ο Διοικητής Διοικητικής Μερίμνης Ναυτικού με τα επιτελεία τους. Τελικά όμως το βάρος πέφτει στον άνθρωπο, και οι άνθρωποί μας με

την κουλτούρα τους, το φιλότιμο, την αυταπάρνηση και τον πατριω τισμό τους είναι αυτοί που κάνουν τη διαφορά. Γυναίκες και άνδρες του Στόλου, Η πατρίδα και το καθήκον απαιτούν από εσάς και τα καράβια σας να βρίσκεστε στην πρώτη γραμμή, προμάχοι και σημαιοφόροι. Αυτό κά νατε πάντα και αυτό απαιτούμε από εσάς να εξακολουθήσετε να κά νετε. Να ταξιδεύετε, να κινδυνεύετε και να υπερασπίζετε την πατρίδα στις θάλασσες, με τον τρόπο που εσείς γνωρίζετε καλύτερα από τον καθένα. Σας διαβεβαιώ όμως ότι οι κόποι σας δεν περνούν απαρατήρητοι. Η πολιτεία αναγνωρίζει τις προσπάθειές σας, και εμφατική επιβεβαί ωση αυτού αποτελεί η πρόσφατη εξαγγελία του κ. Πρωθυπουργού για τη θέσπιση πρόσθετης αμοιβής για τα πληρώματα των πολεμι κών πλοίων που βρίσκονται σε αποστολή. Ως Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον κ. Πρωθυπουργό για την απόφασή του αυτή. Κυρίες και κύριοι, Η σημερινή ημέρα μας φέρνει ξανά στο νου τους ήρωες των Ιμίων. Το όνομα του τότε Υποπλοιάρχου Παναγιώτη Βλαχάκου μαζί με αυτά του Υποπλοιάρχου Χριστόδουλου Καραθανάση, αγαπητού και αξέχα στου συμμαθητή μου, και του Ανθυπασπιστή Έκτορα Γιαλοψού, έχει ήδη περάσει στην ιστορία και κοσμεί το πάνθεον των ηρώων της χώ ρας. Και αποτελεί μεγάλη μας τιμή σήμερα, που ο αδελφός του ήρωα κύριος Νικόλαος Βλαχάκος, θα είναι ο ανάδοχος του πλοίου που θα φέρει το όνομα Υποπλοίαρχος ΒΛΑΧΑΚΟΣ. Εξοχότατε Κύριε Πρόεδρε της Κυβερνήσεως, Κυρίες και Κύριοι, Στο Πολεμικό Ναυτικό ατενίζουμε το μέλλον με αισιοδοξία. Στις προκλήσεις απαντούμε με ψυχραιμία και αποφασιστικότητα, και σας διαβεβαιώ, πως σε κάθε περίπτωση τα πλοία μας και τα άξια πληρώ ματά τους, πιστά στις αξίες και τις παραδόσεις του Πολεμικού Ναυτι κού είναι πάντα έτοιμα να εκπληρώσουν στο ακέραιο την αποστολή τους. Τον Κυβερνήτη και το πλήρωμα του ΤΠΚ ΒΛΑΧΑΚΟΣ προτρέ πω να εργαστούν άοκνα, ώστε πολύ σύντομα ο Στόλος να αξιοποι ήσει πλήρως τις επιχειρησιακές δυνατότητες του νέου μας πλοίου. ΒΖ για την έως τώρα προσπάθεια. Σας εύχομαι καλά ταξίδια και ο Άγιος Νικόλαος να είναι πάντα στην πλώρη σας. Σας ευχαριστώ.

τον κτηριακό και εξοπλιστικό εκσυγχρονισμό της Πτέρυγας Νοσηλείας 3Β, τη συγκρότηση χώρων για την Καρδιολογική Κλινική Επιπλέον, προβλέπεται η συγκρότηση Πτέρυγας Βραχείας Νοσηλείας, η οποία θα περιλάβει δυνατότητες πλήρους ιατρικής υποστήριξης σε βραχυχρόνια βάση –μεταξύ άλλων– θεραπευτικών δραστηριοτήτων ογκολογικών, αιμα τολογικών και νευρολογικών θεραπειών Το έργο της ανακαίνισης και αναβάθμισης του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών έρχεται να προστεθεί στη σειρά δω ρεών του κ. Πάνου Λασκαρίδη προς το Πολεμικό Ναυτικό. Οι δωρεές περιλαμβάνουν τρία πλοία Γενικής Υποστήριξης (ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ Ι, ΠΓΥ ΗΡΑΚΛΗΣ, ΠΓΥ ΑΙΑΣ), ένα πλοίο εκ παίδευσης Ναυτικών Δοκίμων (ΚΥΚΝΟΣ 1), το πρόγραμμα αντικατάστασης ηλεκτροπαραγωγών ζευγών σε φρεγά τες «ΚΥΚΝΟΣ», και τη δωρεά

28 Σε πτεμβρίου στην αίθουσα εκδηλώσεων του Φιλολογικού Συλ λόγου «Παρνασσός». Η Πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων, Καθηγήτρια Γεωργία Ξανθάκη-Καραμάνου κατά την προσφώνησή της ανέφερε για τον τιμώμενο ότι διακρί νεται σε σημαντικούς τομείς ευποιίας, στην Παιδεία, στον Πολιτισμό, στη Ναυτιλία και στην Εθνική Άμυνα. Το μέγιστο

Στο

Εταιρεία της Ελλάδος, το Κοινωφελές Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» και την Τράπεζα Πειραιώς η πλωτή έκθεση που φιλοξενήθηκε

του Ναυτικού Λυκείου «Τσάκος

Βασιλείου κ. Matthew Lodge, ο πρώην Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής κ. Γιάννης Μανιάτης, ο πρώ ην Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Στρατηγός Αλκιβιάδης Στεφανής, ο πρώην Αναπληρωτής Υπουργός και νυν Βουλευτής κ. Γεώργιος Κουμουτσάκος, ο Κεντρικός Λιμενάρχης Πειραιώς Αρχιπλοίαρχος ΛΣ Σπυρίδων Ευαγγελίδης, εκπρόσωποι των τοπικών Αρχών Πει ραιώς και Παλαιού Φαλήρου, δημοσιογράφοι και πλήθος εκλεκτών προσκεκλημένων.

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Άριστερά: O Ευθύμιος Μητρόπουλος, Πρόεδρος του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» στο βήμα.

Κύριε

Πρώην

στολάκη, Κύριε Αρχηγέ του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Κύριε Αρχηγέ του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής, Κύριοι Βουλευταί, Κύριε πρώην Αρχηγέ του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Κύριε πρώην Αρχηγέ Στόλου, Κύριε Κεντρικέ Λιμενάρχα Πειραιώς, Κυρία Α’ Αντιπρόεδρε της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος,

Κύριε Πρόεδρε της Τράπεζας Πειραιώς, Κυρία Πρόεδρε του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, Κυρία Πρόεδρε της Ναυτιλιακής Λέσχης Πειραιώς, Κυρίες και Κύριοι εκπρόσωποι των τοπικών Αρχών Πειραιώς και Πα λαιού Φαλήρου, Κυρίες και Κύριοι εκπρόσωποι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, Αγαπητοί και εκλεκτοί προσκεκλημένοι, Κυρίες και Κύριοι, Εκ μέρους του Ιδρυτή του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» - Διεθνές Κέ ντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης, Καπτά Παναγιώτη Τσάκου και του ΔΣ του Ιδρύματος, σας καλωσορίζουμε και σας ευχαριστούμε θερμά γιά την παρουσία σας στη σημερινή τελετή λήξης της επετει ακής πλωτής έκθεσης «Επαναcύσταση '21» – μιάς καινοτόμου και πρωτοποριακής έκθεσης που, με συνοδοιπόρο και συνταξιδιώτη μας, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και με τη σύμπραξη της Τράπεζας Πειραιώς, φέρνουμε σήμερα, με τη βοήθεια του Θεού και του Αγίου Νικολάου, σε αίσιο πέρας. Όταν, πριν 6 χρόνια, επισκέφτηκε το Ίδρυμα μας αντιπροσωπεία του ΕΙΜ, υπό τον τότε Γενικό Γραμματέα αείμνηστο Ιωάννη Μαζαράκη-Αι νιάν, γιά να μας προτείνουν συνεργασία γιά την οργάνωση της Πλω τής Έκθεσης τη λήξη της οποίας γιορτάζουμε σήμερα, η αντίδραση του Καπετάνιου υπήρξε αυθόρμητη και καθοριστική: «Αποδεκτή η πρόταση σας. Ευχαριστούμε που μας προτάξατε κι εγώ θ’ ακολου θήσω προσωπικά την Έκθεση σ’ όλη της τη διαδρομή». Το είπε και το ‘κανε, αφού απ’ όλα τα συμμετασχόντα στο Ταξείδι-Προσκύνημα Μέλη του Ιδρύματος, του ομιλούντος μη εξαιρουμένου, ακολούθη σε, γιά το μεγαλύτερο διάστημα, το ξετύλιγμα της, κατευθύνοντας και συμβουλεύοντας, όταν και όπου χρειαζόταν. Ευχαριστούμε το Θεό που μας ευλόγησε να κάνουμε πράξη όσα υποσχεθήκαμε τότε, να περιφέρουμε με ασφάλεια, σ’ ένα Πέλαγος που δεν φημίζεται γιά τις μπουνάτσες του το καλοκαίρι, τα αξετίμητα κειμήλια του ΕΙΜ και να τα επιστρέψουμε σήμερα στο Μουσείο άθικτα και αβλαβή. Κατά συνέπεια, η δημόσια έκφραση ευχαριστιών στους παρευρι σκόμενους εκπρόσωπους της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας της

ου, η «Μαρία μας», όπως κατέληξε να είναι γιά μας, πρόθυμη, ακού ραστη, χαρισματική και συναρπαστική, μας χάρισε στιγμές ευφορίας και ψυχικής ανάτασης με τις ομιλίες της – σε βαθμό που, κάθε φορά, που σηκωνόταν να μιλήσει, ευχόμαστε να μη τελειώσει και που, όταν μας άφισε, μετά τη Σύρο (όπου η ομιλία της κράτησε, χωρίς διακοπή, όσο ένας ποδοσφαιρικός αγώνας!...) λόγῳ ανειλημμένων υποχρεώ σεων της στο κέντρο, μας έλειψε και την αναζητούσαμε. Εκ μέρους όλων μας τις απευθύνω θερμές ευχαριστίες. Χωρίς εκείνη, η «Επα ναcύσταση '21» δεν θα είχε γνωρίσει την επιτυχία με την οποία πι στώνεται. Με όσα σας είπα γιά τη Μαρία, αντιλαμβάνεσθε, υποθέτω, την ανυπομονησία, με την οποία περιμένουμε να την ακούσουμε σε λίγο όταν εκφωνήσει το Κύκνειο Άσμα της γιά λογαριασμό της Πλω τής Έκθεσης. Την θέση της Μαρίας στις τελετές στις Σπέτσες, στην Ύδρα, στο Πόρο και στην Αίγινα πήραν οι Αξιωματικοί της Υπηρεσίας Ναυτι κής Ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού Πλωτάρχες Παναγιώτης Γέ ροντας και Αθανάσιος Παπαδημητρόπουλος, τους οποίους ευχαρι στούμε θερμά γιά τη πολύτιμη συμβολή τους. Όσα είπαν γιά τα έπη που έγραψαν η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά και οι άλλοι ναυτότοποι της Ελλάδας μας άφισαν, γιά να δανειστώ, τη λέξη του Καπετάνιου, έκθαμβους! Θα ήταν παράλειψη, στη λίστα των ευχαριστιών μας, να μη περιλάβω και τα πληρώματα των τριών σκαφών της Πλωτής Έκθεσης καθώς και τις δημοτικές και λιμενικές αρχές σε όλα τα νησιά που επισκεφθή καμε για την πρόθυμη βοήθεια τους διευκόλυνσης του «Μάνια» και των συνοδών του σκαφών στους καταπόπλους τους. Η διάθεση, από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, του Πάρκου Ναυτικής Παράδοσης γιά την τέλεση της τελετής εκτιμάται όλως ιδιαιτέρως. Και μόνο η θέα του προ ημών θρυλικού θωρηκτού που, ένα αιώνα πριν, συνετέλεσε τα μέγιστα στο

Βασσάρα, που πρό θυμα δέχτηκε ν’

τελετής. Ευχαριστώ Μάρω! Με τις, από καρδιάς, εκ νέου ευχαριστίες μας γιά την παρουσία σας στη σεμνή αυτή τελετή, ευχόμαστε σε όλους σας υγεία και καλό κα λοκαίρι. Είθε οι παρακαταθήκες του ̓21 και τα διδάγματα που αντλεί κανείς μελετώντας την Ιστορία του να είναι οδηγός μας στις σημερινές δύσκολες συγκυρίες και στο μέλλον. Ευχαριστώ. Και τώρα, θα παρακαλέσω τον Καπετάνιο να προσφέρει, in memo riam της τελετής, το θυρεό του Ιδρύματος στους δύο τιμώμενους Αρχηγούς.

Άριστερά: Μαρία Ευθυμίου, Καθηγήτρια Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού Δεξιά: Ο Αντιναύαρχος ΠΝε.α. Ιωάννης Παλούμπη ο Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ. Χαιρετισμός Ιδρυτή του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» Καπετάν Παναγιώτη Ν. Τσάκου Αξιότιμοι, αξιοσέβαστοι και φίλτατοι προσκεκλημένοι παριστάμενοι και παρακολουθούντες αυτήν την ξεχωριστή τελετή, Καλησπέρα σας. Είμαι ευγνώμων στο Θεό που μας αξίωσε με την πρωτοβουλία της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος και τη βοήθεια της Τράπεζας Πειραιώς να πραγματοποιήσουμε αυτό το μοναδικό προ σκύνημα στα νησιά του Αιγαίου. Ευχαριστώ επίσης και όλους και όλες από εσάς που κατά κάποιο τρόπο συνετελέσατε στην ευόδωση αυτής της αιγιακής μας «Αργοναυτίας» ακόμα και με την τιμητική σας πα ρουσία εδώ απόψε. Αγαπητοί μου κύριοι Αρχηγοί, που είστε τα τιμώμενα πρόσωπα, Πριν παραξενευτείτε που απέφυγα την γειτνίαση και τις χειραψίες μαζί σας, όπως θα όφειλα, παρακαλώ επιτρέψτε μου να σας δηλώσω ότι από τις χιλιάδες των επισκεπτών που συναντήσαμε σε αυτήν τη μο ναδική, νησιωτική μας Οδύσσεια είχα την χαρά και την τιμή να ενα γκαλιστώ με τουλάχιστον 500 από αυτούς. Κάτι που σαν Χιώτης και ναυτικός το έκανα με ιδιαίτερη χαρά και προθυμία. Η επαφή αυτή μου έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσω την αυθεντικό τητα του Έλληνα της νησιωτικής επαρχίας και να καταλήξω ότι στο τέλος της γραφής αυτόχθονες και επισκεπτόμενοι είμαστε φτιαγμένοι από το ίδιο κράμα. Οι αντιπροσωπευτικότεροι τύποι των κατοίκων των ναυτότοπων που συναντήσαμε σε αυτή την συγκεκριμένη αιγιακή μας Οδύσσεια ακού νε στο όνομα Μαρία. Η εκλεκτή και πολυαγαπημένη μας Μαρία Ευθυ μίου που χωρίς να το ξέρει και χωρίς να το θέλει τα περιλαμβάνει όλα. Η μικρή Μαρία Μαστοροπούλου που κάθεται δίπλα μου κατάγεται από τα Κρέστενα, ανθυποπλοίαρχος Εμπορικού Ναυτικού, της οποίας το σπίτι κάηκε πριν από μέρες και όταν το έμαθα και την προέτρεψα να επιστρέψει αρνήθηκε πριν ολοκληρώσει την παρούσα εθελοντική, εκπαιδευτική αποστολή: το μόνο που μου ζήτησε είναι να μπαρκάρει αμέσως σε καράβι για να συμβάλλει στις δυσκολίες της εννεαμελούς της οικογένειας. Αυτή, είστε, είμαστε οι απόγονοι των ηρώων της θά λασσας και της στεριάς που μας απελευθέρωσαν. Η συνειδητοποίηση αυτής της βαριάς και ευλογημένης κληρονομιάς μας γεμίζει ρίγη, Πατριωτισμού, ψυχικής ευφορίας και βαθειάς και άπειρης ευγνωμοσύνης, για αυτούς που με τις θυσίες, τους αγώνες, τους θριάμβους και τα παθήματά τους μας χάρισαν τη λευτεριά και μας έφεραν στο… «Μέγα το της θαλάσσης κράτος» Χρωστούμε σ’ αυτούς που ήρθαν, πέρασαν, θα’ ρθούνε, θα περάσουν. Κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι και οι νεκροί. Ζήτω το Ναυτικό μας, Ζήτω η Πατρίδα μας! Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!

πνοή στην εκθεσιακή παρουσίαση των ιστορικών εν δυμασιών της Λαογραφικής Συλλογής του ΕΙΜ, αναδει κνύοντας παράλληλα τον πλούτο της. Η έκθεση στη Σύρο διαρθρώθηκε σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη αναβιώνονται ιστορικά πρόσωπα, στη δεύ τερη παρουσιάζονται νησιωτικές φορεσιές και στη τρίτη πορτραίτα ανθρώπων της επαναστατικής περιόδου.

Ανάμεσα στα έργα της έκθεσης ξεχωρίζουν τα πορτραίτα μέσα από τα οποία προβάλλονται οι σπάνιες τοπικές ενδυμασίες της Λήμνου, της Ίου και των Ψαρών, ενδυμασίες αγωνιστών, πολιτικών και ιστορικών προσωπικοτήτων του 19ου αιώνα, όπως ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης, ο Γενναίος Κολοκοτρώνης, ο Ιωάννης Γεννάδιος, ο βασιλιάς Όθωνας, η Ρόζα Μπότσαρη κ.ά. Σημερινοί νέοι, όμορφοι άνθρωποι φορούν τα βαρύτιμα ξομπλιαστά ενδύματα του 18ου και 19ου αιώνα, οι οποίοι με τις εκφράσεις και τις στάσεις του σώματος τους, αποκα λύπτουν με επίκαιρο τρόπο την τέχνη και την ιστορία που μεταφέρουν οι επιλεγμένες παραδοσιακές ενδυμασίες. Τα φωτογραφικά πορτραίτα έχουν την ποιότητα αναγεν νησιακών προσωπογραφιών, στις οποίες δίνεται ιδιαίτε ρη έμφαση

αναδεικνύεται με τις κεντη μένες λεπτομέρειες των υφασμάτων πάνω στον φωτο γραφικό καμβά, οι οποίες δημιουργούν τρίτο επίπεδο σε κάθε έργο. Δηλώνεται έτσι ακόμα πιο εμφατικά η υλική υπόσταση του υφάσματος και ενισχύεται η αισθητηριακή προσέγγιση του θεατή. Το όλο εγχείρημα προετοιμάστηκε από τους δημιουργούς με την επίβλεψη και συνεργασία των αρμόδιων επιμελητριών του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου για δύο χρόνια. Η επίπονη και μακρόχρονη πορεία της δημιουργίας των έργων παρουσιάστηκε σε ντοκιμαντέρ που έκλεινε την έκθεση. Στην Αθήνα η έκθεση παρουσιάστηκε στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο στο κτήριο της Παλαιάς Βουλής, τον Σεπτέμβριο του 2022. Θερμά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές και ειδικότερα στο Ίδρυμα Κομνηνού, το οποίο, κάθε καλοκαίρι εμπλουτίζει την πολιτιστική ζωή της πανέμορφης Σύρου με υψηλής αισθητικής αξίας εκδηλώσεις και εκθέσεις.

πού ἀνέβαινε πάνω ἀπ’ τίς

τό ἥσυχο ἐκεῖνο πρωϊνό τοῦ Μαΐου 1919, ἑβδομήντα ἀκριβῶς χρόνια σάν καί χτές, φώτισαν μία ἐπιβλητική νηοπομπή, πού εἰσέπλεε στόν κόλπο τῆς Σμύρνης, τήν βασίλισσα τῆς Ἰωνίας. Ἕξι κατάφορτα πλοῖα μέ τά χαρακτηριστικά ὀνόματα «Πατρίς», «Ἀτρόμητος», «Ἔλδα», «Θε μιστοκλής», «Κένταυρος», «Συρία» καί μέ τήν συνοδεία ἑλληνικῶν καί ἀγγλικῶν ἀντιτορπιλικῶν προχωροῦσαν ἐπιβλητικά πρός τήν ἀκτή καί ἄρχισαν νά πλησιάζουν τήν ἀποβάθρα τοῦ λιμένα. Ὁ λιμένας τῆς Σμύρνης, ἐκεῖνο τό πρωϊνό, δέν ἦταν ἕνας γεωγραφικός χῶρος, μία ἁπλή τοποθεσία. Ἦταν μία ζωντανή καί θερμή ἀνθρώπινη ἀγκαλιά, πού ἑτοιμαζόταν νά ὑποδεχθεῖ τά καράβια, πού ἐρχόντουσαν. Χιλιάδες ἑλληνικές καρδιές χτυποῦσαν

ἀναπόσπα στον τμῆμα τῆς ἡνωμένης, τῆς ἐνδόξου, τῆς ἀθανάτου μεγάλης μας πατρίδος Ἑλλάδος. Ἡ ἀποβίβασις τῶν ἑλληνικῶν μεραρχιῶν εἰς τά μικρασιατικά παράλια ἤρξατο. Τό ἐξωτερικόν φρούριον τῆς Σμύρνης κατελήφθη ὑπό τῶν ἑλληνικῶν στρατευμάτων. Αὔριον οἱ ἐλευθερωταί μας εἰσέρχονται διά τήν κατοχήν τῆς πόλεως. Ζήτω τό ἔθνος».

Μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης

Στά καταστρώματα τῶν ἑλληνικῶν πλοίων, χιλιάδες ἑλληνό πουλα, ντυμένα στό χακί, πού ἀνῆκαν στό 1/38 Σύνταγμα Εὐζώνων καί τά 4ο καί 5ο Συντάγματα Πεζικοῦ τῆς 1ης με ραρχίας, ἔβλεπαν γιά πρώτη φορά τά μυθικά αὐτά παράλια, τήν γῆ τῆς Ἐπαγγελίας, τό ὄνειρο τῆς ἑλληνικῆς Μεγάλης Ἰδέας, τήν «ἄλλη Ἑλλάδα», πού εἶχε μείνει ὑπόδουλη τόσους αἰῶνες καί τούς πε ρίμενε τώρα ὡς ἐλευθερωτές. Τόσα χρόνια χαροπάλευαν. Ξεκίνησαν πρίν ἀπό 7 χρόνια ἀπ’ τήν Μελούνα καί τήν Ἀμφιλοχία. Δρασκέλισαν πεδιάδες καί βουνά, ξεπάγιασαν σέ ἀπάτητες βουνοκορφές, ψήθηκαν στόν ἥλιο περιμένοντας τήν στιγμή τῆς ἐπίθεσης ἐνάντια σέ ἐχθρούς, πού ὑποχωροῦσαν συνεχῶς. Σαραντάπορο, Γιαννιτσά, Θεσσαλονίκη, Φλώρινα, Γιάννενα, Κορυτσά, Κρέσνα, Ἀργυρόκαστρο, Κιλκίς, Δοϊρά νη, Στρωμνίτσα, Τζουμαγιά, Δράμα, Καβάλα, Λαχανᾶς, Σκρά, Μπέλες, Στρυμώνας. Τόσοι σταθμοί στήν πορεία πρός τήν δόξα καί τήν ὁλο κλήρωση τῶν ἰδανικῶν τοῦ Ἔθνους. Καί κάθε σταθμός ποτισμένος ἀπό τό αἷμα ἀξέχαστων συντρόφων, ἀδελφῶν, συμμαχητῶν. Σκληρή ἡ πορεία καί οἱ δοκιμασίες πολλές. Καί τώρα ἐκεῖ πάνω στήν ἀκύμα ντη γαλήνια ὑγρή ἔκταση ἐπαναλάμβαναν μόνοι τους τό κείμενο, πού τούς διάβασαν οἱ ἀξιωματικοί τους: «Ὑπό τῶν Μεγάλων Δυνάμεων ἀπεφασίσθη ἡ δι’ ἑλληνικοῦ στρατοῦ κατάληψις τῆς Σμύρνης καί δι’ αὐτοῦ ἐξασφάλισις τῆς τάξεως ἐν τῇ πόλει ταύτη. Σπανίως, καθ’ ὅλην τήν μακράν ἱστορίαν τοῦ ἐθνικοῦ μας στρατοῦ, ἀνετέθη εἰς ἕν τῶν τμημάτων του ἀποστολή τιμητικω τέρα τῆς ἰδικῆς σας. Γνωρίζω ἐκ τῶν προτέρων ὅτι θά εὐερεθεῖτε στό ὕψος τῆς ἀποστολή σας... Αἱ εὐχαί τοῦ ἔθνους ὁλοκλήρου σᾶς

ἑλληνικοῦ καί ρωμαϊκοῦ πολιτισμοῦ στήν «Ἀνατολία» ὑπῆρξαν ἀνώτερα σέ ἀριθμό καί λαμπρότητα ἀπό ἐκεῖνα 1922-2022 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή Πάνω: Λιμάνι της Σμύρνης. Κάτω: Λαϊκή λιθογραφία με εδαφικά κέρδη για την Ελλάδα μετά τη Συνθήκη των Σεβρών. Πηγή ΙΕΕ, τ. ΙΕ.

ἔφθασαν μεταγενέστερα στήν

πολιτισμό

ἀρχαιότητα, ἐννοοῦμε τόν πολιτισμό πού ἀνέπτυξαν οἱ Ἕλληνες, οἱ ἑλληνικές φυλές ὁπουδήποτε ἐγκαταστάθηκαν καί σέ ὅλη του τήν ἱστορική συνέχεια. Ὁ ἑλληνικός πολιτισμός ἀποτελεῖ ἕνα ἑνιαῖο σύνολο, πού παρήχθη σέ μία ἀδιάκοπη χρονική ἀλληλουχία καί

σέ ὅλα τά μέρη ὅπου ἐγκατα στάθηκαν διαδοχικά οἱ Ἕλληνες. Ὑπῆρχε μία διαρκῆς ἀλληλεπί δραση μεταξύ τῶν διαφόρων ἑλληνικῶν φυλῶν καί διαρκεῖς μετακινήσεις πληθυσμῶν, ἰδίως μέ τό σύστημα τῶν ἀποικιῶν. «Ἑλλάδα» ἦταν ὅλες οἱ περιοχές πού κατοικοῦνταν ἀπό Ἕλληνες καί ἑλληνικός πολιτισμός ἦταν ὁ πολιτισμός πού διαμορφώθηκε καί ἀναπτύχθηκε ἀπό Ἕλληνες ὁπουδήποτε καί ἄν βρισκό ντουσαν, μιᾶς καί οἱ Ἕλληνες δέν ἐγκαταστάθηκαν καί δέν ὀργανώθηκαν πολιτικά σέ μία καί μόνη περιοχή μέ ἐδαφική συνοχή καί κάτω ἀπό μία καί μόνη ἑνιαία πολιτική ἐξουσία. Ἡ διασπορά αὐτή καί ἡ διαμόρφωση τῆς πολιτικῆς ἑνότητας τῆς πόλεως-κράτους ὑπῆρξε μία ἀπό τίς κυριότε ρες αἰτίες τῆς καταπληκτικῆς ἄνθισης

ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Ὁ ἑλληνικός πολιτισμός δέν ἀναπτύχθηκε σέ ἄλλο μέρος ὥστε νά με ταναστεύσει ἀργότερα στήν Ἰωνία. Γεννήθηκε καί ἀναπτύχθηκε στήν Ἰωνία, ὅπως γεννήθηκε καί ἀναπτύχθηκε καί στίς ἄλλες περιοχές τῆς κυρίως Ἑλλάδας ἤ τῆς Μεγάλης Ἑλλάδας στήν Ν. Ἰταλία. Δέν ὑπῆρξε κάποια πολιτειακή ἤ πολιτιστική ἤ φυλετική ἑνότητα μέ τόν τίτλο «Ἀνα τολία», διακεκριμένη τῆς ἑλληνικῆς πολιτιστικῆς ἑνότητας. Ὑπῆρξε ἡ Ἰωνία, δηλαδή ἑλληνικές πόλεις στά παράλια -κυρίως- τῆς Δυτικῆς Μ. Ἀσίας μέ μία ποικίλλουσα ἀλλά πάντως μικρή ἐνδοχώρα. Οἱ λαοί τῆς ἐνδοχώρας

γιά ἑλληνική Φιλοσοφία καί γιά ἑλληνικό πολιτισμό: π.χ. ὁ RUS SEL λέει κατηγορηματικά: «Ἡ Φιλοσοφία ὡς διακεκριμένη ἀπό τήν θεολογία ἄρχισε στήν Ἑλλά δα τόν 6ο π.Χ. αἰώνα...» Ἡ Φιλο σοφία ἀρχίζει μέ τόν Θαλή. Ὅσο γιά τήν ἀναγωγή τῆς Φιλοσοφίας σέ σκέψεις καί ἐπινοήσεις πα λαιοτέρων καί πιό πρωτόγονων λαῶν, κανείς δέν ἀρνεῖται τήν συνεισφορά ἄλλων πολιτισμῶν ἤ τήν ὤθηση πού ἔδωσε στό ἑλληνικό πνεῦμα ἀκριβῶς αὐτή ἡ παρατήρηση καί ἡ μελέτη τῶν δοξασιῶν, τῶν ἐθίμων καί τῶν πρακτικῶν ἐφαρμογῶν ἄλλων λαῶν. Ἡ Φιλοσοφία ὅμως, ὡς αὐτοτελής κλάδος τῆς ἀνθρώπινης σκέψης μέσα σέ λογικά πλαίσια, εἱρμό καί σύστημα, ἀποτελεῖ ἑλληνικό δημιούργημα καί εἶδε τό φῶς στίς ἑλληνικές πόλεις τῆς Μ. Ἀσίας, στήν Ἰωνία. Ἀλλά καί ἡ ἱστορία τῆς φιλολογίας καί γενικότερα τοῦ πολιτισμοῦ, ὅταν ἀναφέ ρεται στήν ἑλληνική συνεισφορά καί τά ἑλληνικά πρότυπα, δέν δια κρίνει μεταξύ Ἰωνίας, κυρίως Ἑλλάδας καί Κάτω Ἰταλίας. Ἔτσι, βλέ πουμε π.χ. νά ἀντιμετωπίζεται ἡ ἑλληνική συνεισφορά στήν Ἱστορία τῆς Παγκόσμιας Λογοτεχνίας τοῦ ERWIN LAATHS ἤ στήν HISTOIRE DES LITTERATURES τῆς PLEIADE. Ἑνιαία καί ἀδιαίρετα. Καί αὐτή τήν ἀλήθεια δέν μποροῦν νά τήν ἀνατρέψουν ὄχι ἕνας ἀλλά οὔτε ἑκατό τόμοι ἱστορικῶν διατριβῶν, γραμμένων ἤ ὑπογεγραμμένων ἀπό τόν κ. TURGUT OZAL. Ἡ Μ. Ἀσία καί οἱ χριστιανικοί λαοί, πού ζοῦσαν σ’ αὐτήν, ὡς πολίτες τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, ἀποτέλεσε τόν κεντρικό πυρήνα τοῦ ἑλληνικοῦ

ὁ BER RUSSEL στήν ἱστορία τῆς Δυτικῆς Φιλοσοφίας, ὁ EM BREHIER στήν Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας, ὁ ED ZELLER στήν Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας, ὁ W WINDELBAND στό Ἐγχειρί διο τῆς Ἱστορίας τῆς Φιλοσοφίας, γιά νά μνημονεύσω

στήν ἐθνολογική σύνθεση καί ἀποτύπωση τῆς Αὐτοκρατορίας, ἄν καί τό νά μιλᾶμε γιά ἔθνη καί ἐθνική συνείδηση στό Βυζάντιο μέχρι τόν 11ο αἰώνα εἶναι ἱστορική ἀσχετοσύνη. Τό αἴσθημα τοῦ «ἀνήκειν» στό ἑλληνικό γένος, πού διακατεῖχε τούς ἁπανταχοῦ τῆς Εὐρώπης, Ἀσίας καί Ἀφρικῆς Ἕλληνες μέχρι τούς πρώτους μ.Χ. αἰῶνες, εἶχε ἀντικατασταθεῖ μέ τήν χριστιανική ταυτότητα καί τήν ἰδιότητα τοῦ Ρωμαίου πολίτη. Βέβαια, ὁ συνδετικός κρίκος τῶν ἑλληνοφώνων λαῶν τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἦταν ὁ ἑλληνικός πολιτισμός καί ἡ χριστιανική θρη σκεία (καί εἰδικότερα τό ἑλληνορθόδοξο δόγμα). Ὅσο καί ἄν οἱ λαοί αὐτοί ἐπέμεναν νά αὐτοαποκαλοῦνται «Ρωμαῖοι» καθ’ ὅ ἀποκτήσα ντες ἀπό τό 212 μ.Χ. μέ τό EDICTUM τοῦ CARACALLA τόν τιμητικό γιά τήν ἐποχή τίτλο τοῦ Ρωμαίου πολίτη, ἡ ἑλληνική τους παιδεία καί ἑλληνική νοοτροπία τούς καθιστοῦσε ἀντικειμενικά, ἀπό ἐθνική ἄποψη, Ἕλληνες. Αὐτό τό βλέπουμε καθαρά στούς Φράγκους χρονο γράφους τοῦ Μεσαίωνα, ὅπως ὁ ROBERT DE CLARI καί ὁ VILLEHAR DOUIN, οἱ ὁποῖοι τούς Βυζαντινούς τούς ὀνομάζουν Ἕλληνες (GRECS καί GRIEUX). Ἡ κατάληψη τῆς

τό χρυσοῦν ὡρολόγιόν του, ἐν μέσῳ σπείρας κλεπτών. Δύο προσφορές της, ἄλλωστε, γιά ἔξοδο ἀπό τήν

Ἑλλάδα. Ἡ συμμετοχή τῆς Ἑλλάδας στήν ἐκστρατεία τῶν Δαρδανελίων γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς ναυσιπλοΐας στά Στενά καί τήν κατάληψη

πού θά ἄνοιγε τούς ρω σικούς λιμένες τῆς Μ. Θάλασσας στήν ἄμεση καί μαζική βοήθεια τῶν Ἀγγλογάλλων, ἦταν ἡ μόνη στρατηγικά νοητή ἐνέργεια, στήν ὁποία ἡ πολεμική προσπάθεια τῆς Ἑλλάδας θά εἶχε κάποιο ἀντίκρυσμα. Μόνο πού ἡ ἐκστρατεία αὐτή καί ἄργησε νά ὀργανωθεῖ καί νά ἐπιχειρηθεῖ καί ἐκτελέστηκε κατά τόν χειρότερο δυνατό τρόπο. Ἀκόμα ὅμως καί τότε, τόν Μάρτιο τοῦ 1915, ἡ Ρωσία πρόβαλε βέτο γιά τήν ἑλληνι κή συμμετοχή. Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες, στήν ἐξιστόρηση τῶν γεγονότων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης καί στήν ἀναζήτηση τῶν εὐθυνῶν, ξεχνᾶμε τόν ἀποφασιστικό αὐτό παράγοντα. Ὅπως λέει ὁ μεγάλος ἱστορικός τοῦ 20ου αἰώνα G. MACAULAY TREVELYAN στήν βιογραφία γιά τόν ED WARD GREY, ὑποκόμητα τοῦ FALLODON καί ὑπουργό Ἐξωτερικῶν τῆς Μ. Βρετανίας τά κρίσιμα ἐκεῖνα χρόνια: to tell the story without mention of the Russian veto is to leave out the essence of the af fair. Ἡ πολιτική τῆς ἀναμονῆς καί τῆς εὐμενοῦς οὐδετερότητας, πού ἀκολούθησε κατά βάση ὁ Ἐλ. Βενιζέλος τούς πρώτους ἕξι μῆνες τοῦ πολέμου, ἄλλαξε πάντως ἄρδην καί παραχώρησε τήν θέση της σέ μία ἄνευ ὅρων καί διπλωματικῶν προϋποθέσεων πρόθεση ἄμεσης συμμετοχῆς στόν πόλεμο στό πλευρό τῆς ENTENTE. Ποίο ἦταν τό γε γονός πού ἄλλαζε τήν πολιτική αὐτή

μεγαλειότη τας στήν Ἀθήνα τόν ἐξουσιοδοτοῦσε νά προσφέρει στήν ἑλληνική κυ βέρνηση σοβαρά ἐδαφικά ἀνταλλάγματα στά παράλια τῆς Μ. Ἀσίας γιά τήν ἄμεση ἔξοδό της στόν πόλεμο. Σχεδόν ταυτόχρονα ὁ Λόυδ Τζόρζ, Ὑπουργός τότε τῶν Οἰκονομικῶν, ἔλεγε πρός τόν Ἕλληνα πρεσβευτή Ι. Γεννάδιο: «Σᾶς εἶναι ἀπολύτως γνωστόν ὅτι ἡ Ἀγγλία οὐδέν ὠφέλη μα ἐπιδιώκει στήν Ἀνατολή. Μόνη της ἐπιθυμία εἶναι ἡ διατήρησις τῆς ἀνεξαρτησίας τῶν βαλκανικῶν κρατῶν. Πρό παντός δέ ἐπιθυμεῖ ἡ Μ. Βρετανία νά ἴδει τήν Ἑλλάδα ἐγκαθισταμένην ἐντεῦθεν τοῦ Αἰγαίου, εἰς Σμύρνην.....» (ΒΕΝΤΗΡΗ, Ἡ Ἑλλάς τοῦ 1910-1920, τ. Α’, σελ. 274). Ὁ Ἐλ. Βενιζέλος θεώρησε ὅτι τότε ἦταν ἡ μεγάλη εὐκαιρία νά ἀρχίσει νά ἐφαρμόζεται ἡ πολιτική στενῆς συνεργασίας μέ τήν Μ. Βρετανία μέσα στά πλαίσια τῶν κοινῶν συμφερόντων τῶν δύο χωρῶν στόν χῶρο τῆς Ἀν. Μεσογείου, πού εἶχε σχεδιάσει πρίν ἀπό ἕνα χρόνο στό Λονδίνο κατά τήν συζήτηση τοῦ σχεδίου τῆς παραχώρησης τῆς ναυ τικῆς βάσεως στό Ἀργοστόλι μέ ἀντάλλαγμα τήν Κύπρο. Ἕνα χρόνο μετά τοῦ δινόταν αὐτή ἡ εὐκαιρία. Ὁ Βενιζέλος δέν περίμενε τήν σύ ναψη ρητῶν συμφωνιῶν καί ἀνάληψη ἐπίσημων ὑποσχέσεων. Ἤξερε ὅτι τήν μεγαλύτερη σημασία γιά τούς ὅρους τῆς εἰρήνης δέν θά εἶχαν οἱ προσυμφωνηθέντες ὅροι συμμετοχῆς, ἀλλά ἡ θέση τῶν ἑλληνικῶν στρατευμάτων καί τά ἀγκυροβόλια τῶν ἑλληνικῶν πολεμικῶν πλοί ων τήν ἡμέρα τῆς ἀνακωχῆς. Τά γεγονότα δέν ἐξελίχθηκαν τότε πρός τήν κατεύθυνση αὐτή καί ἡ ἐκστρατεία τῶν Δαρδανελίων ἀπέτυχε, ὁ σπόρος ὅμως τῆς μικρασιατικῆς πολιτικῆς εἶχε ριφθεῖ. Τό ἐνδεχόμενο τῆς μεταβολῆς τῆς Δυτ. Μικρᾶς Ἀσίας σέ ἑλληνικό ἔδαφος εἶχε τεθεῖ σέ διπλωματικό ἐπίπεδο. Ἡ πολεμική προσπάθεια τῆς Ἑλλάδας καθυ στέρησε καί ὅταν πραγματοποιήθηκε (τά δύο τελευταῖα χρόνια τοῦ πολέμου) περιορίστηκε στίς ἐπιχειρήσεις στήν Μακεδονία κατά τῶν

θέατρο

του τήν πολιτική σταδιοδρομία ὁραματιστῆς μίας μεγάλης Ἑλλάδας, συμμάχου τῆς Ἀγγλίας καί θερμός ὑποστηρικτής τῶν ἑλληνικῶν δι καίων. Ἀκόμα καί τό 1922, στίς 4 Αὐγούστου, σέ ἕναν περίφημο καί ἴσως τόν τελευταῖο μεγάλο λόγο του στήν Βουλή τῶν Κοινοτήτων ἐξέφρασε μέ τά πιό συγκινητικά λόγια τήν ἐμπιστοσύνη του στό ἑλλη νικό ἔθνος. Τά ἄλλα διπλωματικά κέντρα ἦταν σαφῶς δυσμενῆ, ἄν ὄχι σαφῶς ἐχθρικά, ὅπως ἡ Ρώμη. Εἶναι βέβαιο πώς οἱ Γάλλοι καί οἱ Ἰταλοί ξαναγύριζαν στήν κλασική φιλοτουρκική τους πολιτική. Ὁ Βενι ζέλος, παραμένοντας στήν ἐξουσία, δέν θά μποροῦσε ἴσως νά ἀνατρέ ψει ἐξ ὁλοκλήρου τήν πολιτική αὐτή, πιστεύω ὅμως ὅτι θά μποροῦσε νά τήν ἐξουδετερώσει. Καί ἀπό αὐτή τήν ἄποψη μόνο ἡ παραμονή του στήν ἐξουσία μποροῦσε νά καταστήσει θετικό τόν δεύτερο παράγοντα ἐπιτυχίας τῆς μικρασιατικῆς πολιτικῆς. Τρίτος παράγων ἐπιτυχίας ἦταν ἡ ἀνάπτυξη φιλικοῦ ψυχολογικοῦ κλίματος στίς σχέσεις Ἑλλήνων καί Τούρκων. Εἴδαμε τίς προσπάθει ες πού ἔγιναν στόν τομέα αὐτόν ἀπό τόν Βενιζέλο καί τόν Στεργιάδη. Φοβοῦμαι πώς δέν ἦταν ἀρκετές. Προσέκρουσαν ἄλλωστε σέ ἕνα κῦμα μισαλλοδοξίας καί φανατισμοῦ, πού ἐξέφρασε καί δυνάμωσε τό κεμαλικό κίνημα. Τό τελευταῖο αὐτό μόνο γρήγορη καί ἀποφασιστική στρατιωτική δράση μποροῦσε νά ἐξουδετερώσει. Καί εἶναι γεγονός πώς ὅ,τι κάναμε πρός τόν σκοπόν αὐτόν, τό κάναμε μέ περιορισμένα κάθε φορά μέσα καί καθυστερημένα. Καί εἶναι ἀκόμα γεγονός ὅτι οἱ ἐπιχειρήσεις σχεδιάστηκαν καί ἐκτελέστηκαν χωρίς κεντρικό στρατη γικό νοῦ καί χωρίς τήν ἀποφασιστικότητα, πού διέκρινε τόν ἀντίπαλο. Ἔτσι, φθάσαμε στήν καταστροφή. Τήν μεγαλύτερη πού ὑπέστη τό ἔθνος μας στίς τρεῖς χιλιάδες χρόνια τῆς ἱστορίας του. Τά γεγονότα δέν ἐξελίχθηκαν, ὅπως ἔδειχναν οἱ οἰωνοί τήν λαμπρή ἐκείνη ἡμέρα τοῦ Μαΐου τοῦ 1919. Πρέπει γι’ αὐτό νά πάψουμε νά τήν θυμόμαστε; Νομίζω πώς ὄχι. Ἱστορία δέν εἶναι μόνο τά ξερά γεγονότα. Εἶναι καί οἱ προθέσεις τῶν ἱστορικῶν προσώπων, εἶναι καί τό νόημα τῶν ἱστορικῶν τους ἐνεργειῶν, εἶναι καί τά αἴτια τῶν γεγονότων καί οἱ δυνατότητες πού ὑπῆρχαν σ’ αὐτά. Γιά νά θυμηθοῦμε καί τόν Πολύβιο: «Ἱστορίης γάρ ἄν ἀφέλη τίς τό διατί καί πῶς καί χάριν τίνος ἐπράχθη τό πραχθέν, τό καταλιπόμενον ἀγώνισμα μέν, μάθημα δέ οὐ γίγνεται». Εἴθε τό μάθημα νά παραμείνει στίς ψυχές μας, ὅπως καί ἡ ἀνάμνηση τῆς Ἑλληνικῆς Ἰωνίας.

21-1-2019, 1:00 pm , “M/V MAERSK ENPING”-L.A.

DANAOS AND THE ENVIRONMENT ...A LOVE AFFAIR

Photo

τον πρώτο τόμο από το opus magnum του Ν. Πετσάλη-Διομήδη που φέρει τον τίτλο «Ο Βε νιζέλος και η Πρόκληση της Μεγάλης

του 1821 ήταν μια ευκαιρία να κατανοήσουμε καλλίτερα πτυχές του Αγώνα, αλλά και την κοινωνία της εποχής. Όπως γλαφυρά λέγει στα απομνημονεύματα του ο Γέρος του Μοριά: «Η κοινωνία των ανθρώπων ήταν μικρή, δεν είναι παρά η επανάστασις όπου εσχέτισε όλους τους Έλληνας. Ευρίσκοντο άνθρωποι όπου δεν εγνώριζαν άλλο χωριό μακριά μιαν ώραν από το εδικό τους. Την Ζάκυνθο την ενόμιζαν ως νομίζομεν τώρα το μακρύτερο μέρος του κόσμου. Η Αμερική μας φαίνεται ως πως τους εφαίνετο αυτών η Ζάκυνθος». Το απόσπασμα είναι από την «Διήγηση συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836» που υπαγόρευσε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον Γεώργιο Τερτσέτη, τον δικαστή του, που λίγα χρόνια νωρίτερα είχε αρνηθεί να υπογράψει την καταδίκη του Κολοκοτρώνη σε θάνατο για εσχάτη προδοσία! Η Κωνσταντινούπολη όμως, παρά την απόσταση, ήταν πάντα ψυ χολογικά κοντά, πάντα στην καρδιά του Έλληνα. Όταν το 1834 η

Αθήνα ορίζεται πρωτεύουσα, το νεοσύστατο

κράτος, που περιλαμβάνει ελληνικό

θνές σκηνικό καθώς το Συνέδριο του Βερολίνου, που συγκλήθηκε τον Ιούνιο του 1878, επαναχάραξε τα σύνορα και εξασφάλισε την παραμονή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Η εκστρατεία των Δαρδανελίων το 1915 έθεσε επί τάπητος εκ νέου το ζήτημα της τύχης της Κωνσταντινουπόλεως (ενώ από ελληνικής απόψεως υπήρξε η απαρχή της μεγάλης διαφωνίας μεταξύ Βασιλέως Κωνσταντίνου και Βενιζέλου που τόσα δεινά επισώρευσε στην πα τρίδα μας). Έτσι, στα μέσα Απριλίου 1915 η Ρωσία είχε κατορθώσει όπως η Αγγλία και η Γαλλία αναγνωρίσουν επισήμως τις αξιώσεις της επί των Στενών. Συμφωνήθηκε ακόμη ότι όταν θα υπογραφόταν η ει ρήνη, η Ρωσία θα έπαιρνε την Κωνσταντινούπολη και ότι μέχρι τότε οι τρεις Δυνάμεις της Συνεννοήσεως θα ανελάμβαναν προσωρινά από κοινού την διοίκηση της Πόλης. Με συμπληρωματικό δε πρωτόκολλο στις 26 Απριλίου 1915, την ημέρα δηλαδή που η Ιταλία τάχθηκε ορι στικά με το μέρος της Αντάντ, ορίσθηκε ότι οι αποφάσεις που είχαν ληφθεί από τις τρεις Δυνάμεις, για τις οποίες δεν είχε ενημερωθεί η ιταλική κυβέρνηση, ουδεμία θα υφίσταντο μεταβολή λόγω της συμμε τοχής στον πόλεμο της Ιταλίας.3 Η σύμβαση ανακωχής του Μούδρου στις 30 Οκτωβρίου 1918, όρισε την Πόλη ως de facto έδρα της συμμαχικής στρατιωτικής διοίκησης τις ζώνες της οποίας μοιράστηκαν οι χώρες αυτές. Στις 2 Νοεμβρίου ο Βενιζέλος έστειλε στον Λόιντ Τζώρτζ προτάσεις για τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Το σχέδιο του, που τελικά δεν έγινε τελικά δεκτό από το Συμβούλιο των Τεσσάρων, πρότεινε την δημιουρ γία ενός ανεξάρτητου κράτους Κωνσταντινούπολης και Ανατολικής Θράκης που θα ετίθετο υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών, την προσάρτηση της δυτικής Μικράς Ασίας στην Ελλάδα, ως και την δημι ουργία ανεξάρτητου αρμενικού κράτους. Σύμφωνα με τα άρθρα 27 και 36 της Συνθήκης των Σεβρών (10/8/1920) η Κωνσταντινούπολη παρέμενε έδρα της τουρκικής κυβέρνησης και του σουλτάνου και η διεθνής κατοχή της διήρκεσε μέχρι την ανακωχή των Μουδανιών (1/10/1920) και την μετέπειτα υπογραφή της συνθή κης της Λωζάνης (24/7/1923). Η υπογραφή ανακωχής από την Γερμανία στις 11 Νοεμβρίου 1918 σή μανε την λήξη του Μεγάλου Πολέμου. Απόμενε να οργανωθεί η ειρήνη. ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ Στα τέλη του 1918 έφθασαν στο Παρίσι ο Αμερικανός Πρόεδρος ως και οι πρωθυπουργοί και Υπουργοί των Εξωτερικών όλων σχεδόν των κρατών (32 συνολικά) που με οιονδήποτε τρόπο είχαν μετάσχει του συμμαχικού συνασπισμού, ακολουθούμενοι από πολυπληθή επι τελεία εμπειρογνωμόνων. Η επίσημη έναρξη των εργασιών του συνε δρίου έγινε στις 18 Ιανουαρίου 1918 και πρόεδρος της συνδιάσκεψης της ειρήνης εξελέγη ο Κλεμανσό. Όπως συνέβη το 1814-1815 στο συνέδριο της Βιέννης, έτσι και το 1919 όλες οι σπουδαίες αποφάσεις ελήφθησαν από τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων (Ου ίλσον, Κλεμανσό, Λόιντ Τζωρτζ και Ορλάντο). Λίγες ημέρες αργότερα (3-4 Φεβρουαρίου 1919) στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων ο Βενιζέλος επιχειρηματο λόγησε και εξήγησε τις ανωτέρω προτάσεις του στην έκθεσή του που έφερε τον τίτλο «Η Ελλάς ενώπιον του Συνεδρίου της Ειρή νης». Ως προς την Κωνσταντινούπολη, ενόψει των πολλαπλών συμφερόντων επ’

αυτής, πρότεινε, ως προαναφέρθηκε, ένα ει δικό διεθνές καθεστώς για την Πόλη και τον περιαστικό της χώρο. υπό την εντολή της Κ.Τ.Ε. -Όπως είχε ειπεί αστειευόμενος, ήταν «ο μόνος Έλληνας στη Γη που ήταν σε θέση να αρνηθεί την

2 Ελένη Γαρδίκα-Κατσιαδάκη

3 Σ.Θ. Λάσκαρι, «Διπλωματική Ιστορία της συγχρόνου Ευρώπης», Θεσσαλονίκη, 1954, σελ.29 και 32.

4 Γιώργος Μαυροκορδάτος (βλ. ως άνω σημ.1)

Περιπλους 120 35

1913

Για να ξεπεράσουν τις παραπάνω δυσκολίες, δυο εμπειρογνώμονες της βρετανικής αντιπροσωπείας παρουσίασαν στους προϊσταμένους τους στις 14 Απριλίου ένα σχέδιο που βασιζόταν σε γεωγραφικά και οικονομικά επιχειρήματα και στο ότι η Ευρώπη θα έπρεπε να διαχω ριστεί απόλυτα από την Ασία. Ειδικότερα, ο Άρνολντ Τόινμπι (που ανα δείχθηκε αργότερα σε σπουδαίο ιστορικό) και ο διπλωμάτης Χάρολντ Νίκολσον6 πρότειναν όπως η Ελλάδα πάρει την Κωνσταντινούπολη, τις ευρωπαϊκές ακτές των Στενών, ως και την θάλασσα του Μαρμαρά, ενώ η Τουρκία θα κρατούσε όλα τα ασιατικά εδάφη προς ανατολάς και νότο. Έτσι, οι δυο χώρες θα είχαν θαλάσσια σύνορα, ενώ όρος για την ανάληψη της κυριαρχίας στην ευρωπαϊκή Κωνσταντινούπολη θα ήταν η εγκατάλειψη της εντολής στην Σμύρνη. Οι Τόινμπι και Νίκολσον συμπλήρωσαν την πρότασή τους με τις παρα κάτω πρόσθετες παρατηρήσεις:

1. Το μελλοντικό τουρκικό κράτος θα έπρεπε να τεθεί κάτω από μια εντολοδόχο Δύναμη (εκτός από την Ιταλία).

2. Ο διάπλους των Στενών θα έπρεπε επί πλέον να τεθεί κάτω από τον έλεγχο μιας διεθνούς επιτροπής, ανάλογης με την Επιτροπή του Δουνάβεως.

3. Η ελληνική κυβέρνηση όφειλε να εγγυηθεί ότι η Αγία Σοφία δεν θα μετατρεπόταν σε χριστιανική εκκλησία χωρίς

στο

από μια εντολοδόχο

6 Sir Harold Nicolson: Το βιβλίο του “Diplomacy”, που πρωτοεκδόθηκε το 1939, κατέστη το «ευαγγέλιο» κάθε διπλωματικού (ιδιαίτερα το κεφάλαιο V, όπου ο συγγραφεύς απαριθμεί τα προσόντα του ιδεώδους διπλωμάτη).

7 Ο Ν. Πετσάλης-Διομήδης στην ανωτέρω μονογραφία του παραπέμπει στα σχετικά έγγραφα του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών σημειώνοντας ότι «Μαθαίνοντας τις πληθυνόμενες απαιτήσεις για να μετατραπεί η Αγία Σοφία σε ελληνική εκκλησία, ο Νούντσιος του Πάπα διαβεβαίωσε τον Μεγάλο Βε ζύρη για την υποστήριξη του Βατικανού στο να παραμείνει η Αγία Σοφία στο Ισλάμ (FO 608/111-8515, Webb προς Curzon, τηλ.853, 24 Απριλίου 1919).

δύναμη, εκτός από την Ιταλία. Τα στενά να τεθούν κάτω από μια διεθνή επιτροπή ναυσιπλοΐας. - Δεύτερη εναλλακτική λύση: Μεσαία λύση: Οι Η.Π.Α. να λάβουν την εντολή για την Κωνσταντινούπολη και την τεχνητή ζώνη των Στενών. Το νοτιότερο όριο αυτής της ζώνης πρέπει να χαραχθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην αποκλεισθεί τελείως η Τουρκία από έξοδο στην θάλασσα του Μαρμαρά. Η Σμύρνη, το Αϊβαλί και μικρό μέρος της εν δοχώρας να δοθούν στην Ελλάδα. Τέλος το μελλοντικό τουρκικό κρά τος να τεθεί κάτω από μια εντολοδόχο δύναμη, εκτός από την Ιταλία. - Τρίτη εναλλακτική λύση: Η «ιταλική λύση». Να δημιουργηθεί ζώνη Κωνσταντινούπολης-Στενών, όπως στην παραπάνω λύση. Στην Ελλάδα να δοθεί η κυριαρχία της Σμύρνης, του Αϊβαλιού και της γύρω περιο χής καθώς και η εντολή για το δυτικό τμήμα της Ανατολίας, όπως αυτό ορίστηκε από την γραμμή που πρότεινε ο Βενιζέλος. Τα υπόλοιπα εδάφη του μελλοντικού τουρκικού κράτους να δοθούν σαν εντολή στην Ιταλία, ενώ τα οικονομικά της Τουρκίας να τεθούν κάτω από διεθνή έλεγχο. Στις 5 Μαΐου ο Βρετανός Υπουργός των Εξωτερικών Μπάλφουρ αντα ποκρίθηκε θετικά εξουσιοδοτώντας τον Νίκολσον να συζητήσει με τους Αμερικανούς τις παραπάνω εναλλακτικές λύσεις χωρίς πάντως να εκφράσει προτίμηση για μια από αυτές μέχρις ότου οι Αμερικανοί γνωστοποιούσαν τις προθέσεις τους σχετικά. Ήταν όμως πολύ αργά: η απόφαση να ανατεθεί στους Έλληνες να απο βιβαστούν στην Σμύρνη ελήφθη το επόμενο πρωί από τους ηγέτες των Η.Π.Α., Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας, οι οποίοι ήθελαν να προ λάβουν τους Ιταλούς και το σχέδιο των δυο εμπειρογνωμόνων αχρη στεύθηκε de facto. Ειδικότερα, ο Λόιντ Τζωρτζ, με τον Βενιζέλο πλάι του, εκμεταλλεύτηκε την οργή των Αμερικανών σχετικά με τις μη χανορραφίες των Ιταλών στην Μικρά Ασία, αλλά και την απουσία της ιταλικής ηγεσίας (Ορλάντο και Σονίνο) από τις συνομιλίες στο Παρίσι, για να πείσει τον Ουίλσον και Κλεμανσώ να στείλουν ελληνικό Στρατό στη Σμύρνη. Έτσι, ετέθη το ερώτημα στον Βενιζέλο εάν η Ελλάδα είχε την δυνατότητα να διαθέσει δυνάμεις για την κατάληψη της Σμύρνης. Ο Βενιζέλος απήντησε καταφατικά και στις 15 Μαΐου τμήματα της 1ης Μεραρχίας αποβιβάστηκαν και κατέλαβαν την πόλη. Η απόβαση αυτή του ελληνικού στρατού στην Σμύρνη ακύρωσε οποιαδήποτε σκέψη πλέον για Κωνσταντινούπολη. Με την Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) η Ελλάδα ανα λάμβανε την διακυβέρνηση του σαντζακιού της Σμύρνης επί μια πε νταετία, μετά την οποία ο τοπικός πληθυσμός θα απεφάσιζε με δημο ψήφισμα υπό

ίναι χαρακτηριστικό ότι οι σημαντικότεροι και εγκυρότεροι ιστοριογράφοι του Ναυτικού δεν ασχολούνται σχεδόν καθό λου με την τριετία της εκστρατείας κι αυτό, γιατί δεν υπήρχε αντίπαλο Ναυτικό να διεκδικήσει και να αγωνιστεί για την κυριαρχία των θαλασσών που περιβάλλουν τη Μικρά Ασία. Δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει σε κάποιο πολεμικό έργο συνδεδεμένο με την εξέλιξη των χερσαίων επιχειρήσεων και πολύ περισσότερο να επηρεάσει την έκβαση αυτών των επιχειρήσεων. Θα θεωρούσα ότι το κυριώτερο έργο που προσπάθησε να διεκπεραι ώσει το Ναυτικό κατά την τριετία της εκστρατείας ήταν ο ναυτικός αποκλεισμός των παραλίων της Μικράς Ασίας, για παρεμπόδιση, κατά το δυνατόν, του ανεφοδιασμού των δυνάμεων του Κεμάλ με οπλισμό, πυρομαχικά και άλλα εφόδια. Η αποστολή αυτή δεν ήταν δυνατόν παρά να έχει σχετικά φτωχά αποτελέσματα και τούτο για τους ακό λουθους λόγους:

1. Πολύ περισσότερα εφόδια έπαιρνε ο Κεμάλ από την ξηρά και σε πολλές περιπτώσεις από τους ίδιους τους κατ’ ευφημισμόν συμμά χους Γάλλους και Ιταλούς.

2. Το μήκος των ακτών ήταν τεράστιο για το μέγεθος του ελληνικού Ναυτικού ακόμα κι αν αφηνόταν ελεύθερο να εκτελέσει ανεμπόδι στα την αποστολή του.

3. Οι σύμμαχοι προέβαλαν προσκόμματα στην εκτέλεση νηοψιών στα εμπορικά πλοία, από το ελληνικό ναυτικό, είτε διότι αυτά βρίσκο νταν στον δικό τους τομέα ευθύνης στη Μικρά Ασία, είτε διότι (απί στευτο επιχείρημα) ισχυρίζονταν ότι η Τουρκία έχοντας συνθηκο λογήσει είναι πλέον ουδέτερη χώρα και επομένως δεν θα έπρεπε να ελέγχονται τα πλοία που κατευθύνονταν προς αυτή. Ενεργούσαν δηλαδή σαν να μην αναγνώριζαν τον πόλεμο που μαινόταν μεταξύ των Ελλήνων και των δυνάμεων του Κεμάλ. Έτσι το Ναυτικό, ακόμα και σ’ αυτόν τον κρίσιμο τομέα, επιχειρούσε με διπλωματικό καθεστώς ενεργειών, προτιμώντας πολλές φορές να αφήνει ασύλληπτα σχεδόν βέβαια φορτία που κατευθύνονταν προς τον Κεμάλ, παρά να δημιουργεί επεισόδια με τους συμμάχους. Για να γίνει αντιληπτή όχι μόνο η φιλοτουρκική στάση των συμμάχων, αλλά και ο απροκάλυπτος ανεφοδιασμός από αυτούς των τουρκικών

δυνάμεων, θα αναφερθεί ένα χαρακτηριστικό περιστατικό. Την 20η Απριλίου του 1921 ο Ανθυποπλοίαρχος αεροπόρος Σταύρος Ψαρουδάκης με παρατηρητή τον Σημαιοφόρο επίσης πιλότο Χρήστο Χρηστίδη πετούσε ένα αγγλικό αεροσκάφος De Havilland 9 σε πτήση αναγνώρισης προς εξακρίβωση της πληροφορίας ότι εχθρική δύναμη είχε στρατοπεδεύσει στην περιοχή Σαλιχλή 100 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά της Σμύρνης πολύ κοντά στη ζώνη ευθύνης των Ιταλών. Οι άσχημες καιρικές συνθήκες, χαμηλή νέφωση και βροχή και η εμ μονή των ναυτικών αεροπόρων να εκπληρώσουν την αποστολή τους συνετέλεσαν στο να αποπροσανατολισθούν και ύστερα από πτήση τριών περίπου ωρών να αναγκαστούν να προσγειωθούν, λόγω ελ λείψεως καυσίμων. Ο τόπος προσγείωσης ήταν μια αμμώδης παραλία στη θέση Νέα Σκάλα 12 χλμ. νοτίως της Εφέσου, μέσα στην Ιταλική ζώνη ευθύνης. Οι Ιταλοί κατάσχεσαν το αεροπλάνο και αιχμαλώτισαν το πλήρωμα. Οι κρατούμενοι οδηγήθηκαν στη Ρόδο, όπου ο μεν Ψαρουδάκης κα τάφερε να δραπετεύσει και μέσω Αλεξανδρείας να επιστρέψει στην Αθήνα, ο δε Χρηστίδης παρέμεινε αιχμάλωτος των Ιταλών μέχρι το τέλος του πολέμου. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους, ο Ψαρουδάκης έμαθε από κά ποιον Έλληνα, ότι με το ιταλικό φορτηγό «Ναυκρατούσα» μεταφέρο νταν αεροπλάνα που προορίζονταν για την Τουρκία. Ο Ψαρουδάκης κατάφερε να μεταδώσει την πληροφορία στο Υπουργείο Ναυτικών στην Αθήνα και το Υπουργείο έστειλε το Εύδρομο «Έλλη» να εκτελέ σει νηοψία στο ιταλικό φορτηγό. Από την έρευνα βρέθηκαν και κατα σχέθηκαν οκτώ καινούργια καταδιωκτικά ιταλικής κατασκευής τύπου Ansaldo A-1 Balilla τα οποία μεταφέρθηκαν στο Τατόι. Φαίνεται λοιπόν καθαρά ότι το Πολεμικό Ναυτικό δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει επιτυχώς την αποστολή του, δηλαδή την αποκοπή των εφοδίων του Κεμάλ, έστω και μόνο από τη θάλασσα, όταν οι σύμμαχοι της Ελλάδας τον εφοδίαζαν παντοιοτρόπως. Μιλώντας για συμμαχικές ζώνες ευθύνης στη Μικρά Ασία νομίζω εί ναι σε όλους γνωστό ότι οι τέσσερις σύμμαχοι νικητές του Α΄ Παγκο σμίου Πολέμου με βάση τη Συνθήκη των Σεβρών μοίρασαν τη Μικρά Ασία σε ζώνες ευθύνης.

Έτσι η Αγγλία, φύσει ναυτική και θαλασσοκράτειρα χώρα, κατέλαβε τα Στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου διατηρώντας τον έλεγχο σε ένα από τα σημαντικότερα στρατηγικά σημεία της υδρογείου. Η Ιταλία κατέλαβε την περιοχή της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας, της αρχαίας Καρίας, απέναντι από τα ιταλοκρατούμενα από το 1911, Δω δεκάνησα. Τέλος η Γαλλία έχοντας συμφέροντα στο Λίβανο και τη Συρία κατέλαβε την περιοχή της αρχαίας Κιλικίας, στο νοτιοανατολικό άκρο της Μι κράς Ασίας, όπου και το σημαντικό λιμάνι της Αλεξανδρέττας. Σ’ αυτό ακριβώς το πλαίσιο παραχωρήθηκε ζώνη ευθύνης και στην Ελλάδα στη Δυτική Μικρά Ασία, η οποία περιελάμβανε τη Σμύρνη και το Αϊβαλή καθώς και άλλες περιοχές που κατοικούνταν από συμπα γείς μάζες ελληνικών πληθυσμών. Ήταν η παραχώρηση της Σμύρνης, του εμπορικού και κοσμοπολίτικου κέντρου της Ανατολής, που προ κάλεσε το φθόνο των συμμάχων Γάλλων και Ιταλών. Το γεγονός ότι το Πολεμικό Ναυτικό δεν είχε αντίπαλο δεν σημαίνει ότι έμεινε αδρανές κατά τη διάρκεια της τριετούς εκστρατείας. Προ σπάθησε σε πολλές περιπτώσεις να βοηθήσει τις επιχειρήσεις που δι εξάγονταν

Άναμνηστικές

της τελευταίας αυτής δραστηριότητας θα αναφερ θούν τα ακόλουθα: Η μεταφορά των στρατευμάτων από τις Ελευθερές στη Σμύρνη έγινε με 18 μεταγωγικά τα οποία συνόδευε μικτή Μοίρα Ναυτικού από 3 αγγλικά και 4 ελληνικά αντιτορπιλικά. Διοικητής του προπετάσματος των αντιτορπιλικών ήταν ο Άγγλος Αξιωματικός του Ναυτικού Γκό βερ Γκράνβιλ, ενώ Διοικητής της νηοπομπής των μεταγωγικών ήταν ο Πλωτάρχης Σαχτούρης. Καθήκοντα προκεχωρημένης φυλακίδας όλων των πλοίων εκτελούσε το αντιτορπιλικό «Λέων». Πρώτος σταθμός της νηοπομπής ήταν η Γέρα της Λέσβου, όπου τα πλοία αγκυροβόλησαν, καθυστερώντας έτσι την είσοδο στο λιμάνι της Σμύρνης για τις 2 Μαΐου το πρωί, όπως είχε καθορίσει ο Άγγλος Ναύ αρχος Κάλθορπ, ώστε να υπάρξει ο απαραίτητος χρόνος για προετοι μασία της αποβάσεως. Ο Διοικητής της Μεραρχίας και άλλα στελέχη επωφελήθηκαν από την καθυστέρηση και έπλευσαν στη Σμύρνη, όπου από τη γέφυρα του εκεί ναυλοχούντος Θ/Κ «Αβέρωφ» κατό πτευσαν τους χώρους στους οποίους θα πορεύονταν την επαύριον. Αφού πήραν όσες περισσότερες πληροφορίες μπόρεσαν και χάρτες από τον Κυβερνήτη του «Αβέρωφ» Πλοίαρχο Ηλία Μαυρουδή επέ στρεψαν στη Λέσβο για να μελετήσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες. Μία άλλη μετακίνηση που έλαβε χώρα υπό την προστασία μικτής Μοί ρας αγγλικών και ελληνικών πολεμικών πλοίων ήταν η φόρτωση από τα λιμάνια της Πανόρμου και της Αρτάκης της Μεραρχίας της Σμύρνης και η αποβίβασή της στην Ηράκλεια και τη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης. Ήταν την 7η Ιουλίου 1920. Το Γενικό Στρατηγείο είχε σχεδιάσει την αντιμετώπιση του κινήματος που είχε εκδηλωθεί από τον Διοικητή του τουρκικού Σώματος Στρατού Ανατολικής Θράκης, Τζαφέρ Ταγιάρ, με έδρα την Αδριανούπολη. Η Μεραρχία της Σμύρνης υπό τον Υπο στράτηγο Αλέξανδρο Μαζαράκη Αινιάν από τα λιμάνια της αποβίβα σης βάδισε προς Βορράν, ενώ από την κοιλάδα του Έβρου ελληνικές δυνάμεις προέλασαν προς Ανατολάς. Για την προστασία της νηοπομπής που μετέφερε τη Μεραρχία της Σμύρνης διετέθησαν αγγλικά πλοία 1 Θ/Κ, 1 Κ/Δ και αριθμός Α/Τ, ενώ συμμετείχαν δύο ελληνικά Θ/Κ, 4 Α/Τ τύπου «Λέων» και Μοίρα 4 αε ροσκαφών της ΝΑΜΣ. Μία άλλη επιχείρηση που αναλήφθηκε από το Πολεμικό Ναυτικό την 31η Μαΐου 1922 ήταν η εξουδετέρωση του σημείου ανεφοδιασμού του τουρκικού στρατού και συγκεκριμένα του βορείου τμήματος Με τώπου που γινόταν από τη Σαμψούντα. Η πόλη εχρησιμοποιείτο ως βάση στρατιωτικού ανεφοδιασμού των Κεμαλιστών από τους Μπολ σεβίκους και παράλληλα ως ναυτική βάση βενζινοπλοίων και άλλων ελαφρών πλοιαρίων που οι Μπολσεβίκοι είχαν θέσει στη διάθεση του Κεμάλ για μεταφορές εφοδίων. Συγχρόνως στη Σαμψούντα υπήρχαν κυβερνητικές (Σουλτανικές) αποθήκες πυρομαχικών τις οποίες επί σης χρησιμοποιούσε ο Κεμάλ. Για την εξουδετέρωση συγκροτήθηκε Μοίρα από το Θ/Κ «Αβέρωφ» που ναυλοχούσε τότε στην Κωνσταντινούπολη, τα Α/Τ «Πάνθηρ» και

τουρκικό

Albatros C. I στο αεροδρόμιο Καζαμίρ Σμύρνης το 1919. Πάνω στο αεροπλάνο διακρίνεται ο χειριστής Χ. Μοσχοβίνος. Φωτογραφικό Αρχείο Ν.Μ.Ε. Κάτω: Ο Σημαιοφόρος χειριστής Ι. Θεολόγης στο αεροσκάφος «Σπέτσαι», τύπου Airco de Havilland D.H.9, στη Σμύρνη το 1919. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας.

g Χάρτης στον οποίο σημειώνονται τα αεροδρόμια από τα οποία έδρασαν η ελληνική και η τουρκική αεροπορία στο μέτωπο της Μικράς Ασίας (1919-1922). Την 20η Ιουνίου επαναλήφθηκε ο βομβαρδισμός στους ίδιους στό χους και τα βομβαρδιστικά του ναυτικού συνόδευε και ένα αερο σκάφος διώξεως Spad της Στρατιωτικής Αεροπορίας. Είναι η αρχή διαμόρφωσης της αεροπορικής τακτικής με συνοδεία της βομβαρ διστικής Μοίρας. Ο Ευρωπαϊκός τύπος ασχολήθηκε επ’ αρκετόν με τα αποτελέσματα του ομαδικού βομβαρδισμού και η προβολή στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, του ναυτικού τμήματος που πολεμούσε στα βάθη της Μικράς Ασίας προξένησε δυσαρέσκειες στα στελέχη της αεροπορίας στρατού, που επίσης πολεμούσαν με τον ίδιο ηρωισμό. Οι αντιδράσεις έλαβαν τέτοια έκταση που προκάλεσαν την παρέμβαση του Αρχιστρατήγου, υπέρ της αεροπορίας στρατού, γεγονός που με τη σειρά του προκάλεσε την παραίτηση

Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατάλαβε ο κόσμος και βέβαια και οι στρατιωτικοί, την αξία και τη στρατηγική χρήση του αεροπορικού όπλου. Η παραμονή της Ναυτικής Αεροπορίας σε αποστολή υποστήριξης του νοτίου συγκροτήματος μεραρχιών, που ήταν εγκατεστημένο περί το Αφιόν Καραχισάρ, κατά τη διάρκεια της επίθεσης της ελληνικής Στρα τιάς προς τον Σαγγάριο, κάθε άλλο παρά δευτερεύοντα ρόλο έπαιξε,

διότι συνέπραξε αποφασιστικά στη διατήρηση του Αφιόν Καραχισάρ, που υπήρξε σωτήρια κατά την επακολουθήσασα υποχώρηση των ελ ληνικών στρατευμάτων. Κατά τον μοιραίο Αύγουστο του 1922 η Ναυτική Αεροπορία, όποτε χρησιμοποιήθηκε, έδειξε τον ίδιο ζήλο και ηρωισμό χωρίς βέβαια να μπορέσει να επηρεάσει τη μοιραία εξέλιξη που είχε προδιαγραφεί. Υποχωρούσε και συμπτυσσόταν διαρκώς, μαζί με το στράτευμα, αλλά συγχρόνως μαχόταν, αναγνωρίζοντας, βομβαρδίζοντας και αιφνιδιά ζοντας τον αντίπαλο. Η κακοκαιρία της 17ης Αυγούστου δεν επέτρεψε στους Έλληνες αε ροπόρους να παρακολουθήσουν και να παρεμβληθούν στην τραγω δία του Αλή Βεράν. Την τραγική, για τον Στρατό μας, εκείνη ημέρα αιχμαλωτίσθηκε μεγάλο τμήμα του Συγκροτήματος Μεραρχιών υπό τον Στρατηγό Τρικούπη. Την 24η Αυγούστου αεροπορική αναγνώριση με τους Ανθυποπλοί αρχο Φίλιππα και Υπολοχαγό Κουντάκη διεπίστωσε την έκταση της καταστροφής. Τα πάντα πυρπολούνταν. Η Μικρά Ασία φλεγόταν απ’ άκρου σε άκρο. Ο Στρατός υποχωρούσε πριν καν να έλθει σε επαφή με τον εχθρό. Ήταν η μέρα που ο Χατζανέστης αντικαταστάθηκε από τον Στρατηγό Πολυμενάκο, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση της υποχω ρούσης, εν αποσυνθέσει, Στρατιάς. Την 25η Αυγούστου ο Ανθυποπλοίαρχος Λίνος και ο Λοχαγός Βλάχος εξετέλεσαν την τελευταία αεροπορική επιχείρηση στη Μικρά Ασία. Δι ετάχθησαν να αναγνωρίσουν μέχρι το Σαλιχλί. Απογειώθηκαν από το Καζαμίρ και πέταξαν σε ύψος 2.000 μ. Τα πάντα, δάση, σιδηροδρομι κοί σταθμοί, χωριά, πόλεις, είχαν παραδοθεί στις φλόγες. Το βράδυ της 25ης Αυγούστου τα εχθρικά τμήματα ευρίσκοντο περί τα 10 χιλιόμετρα από το αεροδρόμιο του Καζαμίρ κι έτσι δόθηκε δι αταγή στα 9 τελευταία αεροπλάνα της Ναυτικής Αεροπορίας να επι στρέψουν στην Αθήνα. Το επόμενο πρωί η Ναυτική Αεροπορία εγκα τέλειπε οριστικά το αεροδρόμιο της Σμύρνης και μαζί τη Μικρά Ασία.

Τα αεροπλάνα απογειώθηκαν, διέγραψαν δύο κύκλους πάνω από το Καζαμίρ, αποχαιρετώντας τις εγκαταστάσεις που τους φιλοξένησαν για περισσότερο από τρία χρόνια, καθώς και τα γνώριμα τοπία και πή ραν δυτική πορεία. Τελειώνοντας αυτή τη σύντομη τοποθέτησή μου για τα πεπραγμένα του Ναυτικού κατά τη μικρασιατική εκστρατεία θα αναφέρω τις ενέρ γειες που έλαβαν χώρα κατά την εκκένωση της Μικράς Ασίας από τα ελληνικά στρατεύματα. Το Πολεμικό Ναυτικό ανέλαβε το ρόλο των οπισθοφυλακών της διαρρέουσας, μέσω της χερσονήσου της Ερυ θραίας, Στρατιάς. Ανάλογα περιστατικά διαδραματίσθηκαν και κατά την αποχώρηση της ανεξάρτητης Μεραρχίας από το Δικελί απέναντι από τη Μυτιλήνη, όπου είχε σπεύσει προς βοήθεια το αντιτορπιλικό Θέτις, με αριθμό εμπορικών πλοίων που φόρτωσαν όχι μόνο τη Με ραρχία, αλλά και τους έλληνες και του αρμένιους της περιοχής. Στις 26 Αυγούστου τα Θ/Κ Λήμνος και Κιλκίς το εύδρομο Έλλη τα αντι τορπιλικά Ασπίς, Νίκη και το εξοπλισμένο εμπορικό Νάξος απέπλευ σαν από τον κόλπο της Σμύρνης και κατευθύνθηκαν να πάρουν θέσεις για να προστατεύσουν τα στρατιωτικά τμήματα που θα διέρρεαν δια της παραλιακής οδού από τη Σμύρνη προς τα Βουρλά και από εκεί προς Τσεσμέ. Την ίδια μέρα το Γενικό Στρατηγείο είχε αποχωρήσει από τη Σμύρνη και είχε εγκατασταθεί στον Τσεσμέ. Από τις απογευματινές ώρες όλοι οι υπάλληλοι της πολιτικής διοικήσεως είχαν επιβιβασθεί σε επίτακτα εμπορικά πλοία και είχαν αναχωρήσει. Ο ύπατος αρμοστής Αριστείδης

ελαφρά σκάφη και το εξοπλισμένο εμπορικό Νάξος, αφού πρώτα πέρασε από το λιμάνι του Τσεσμέ για να ρυθμίσει την επιβίβαση των τμημάτων του στρατού που έφθαναν εκεί, αγκυροβόλησε στον όρμο Σιγκατζίκ για να διατηρεί επιτήρηση της νοτίας παραλιακής οδού που έφτανε μέχρι τον Τσεσμέ. Τη νύχτα της 29-30 Αυγούστου η βορεία ομάδα αποσυνέθεσε πλήρως εχθρικό τμήμα που τηρούσε επαφή και εξασκούσε πίεση στις υπο

χωρούσες ελληνικές μονάδες. Το εχθρικό τμήμα αποτελείτο από μία Μεραρχία ιππικού, Μοίρα ορειβατικού πυροβολικού και δύο λόχους μεταγωγικών. Την επομένη το πρωί έγινε νέα απόπειρα διαβάσεως του εχθρού. Επρόκειτο περί 200 περίπου ατάκτων ιππέων Τσετών, οι οποίοι επί σης καταστράφηκαν και διασκορπίσθηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το ζήλο με τον οποίο τα πλοία του στόλου ανέλαβαν το νέο τους ρόλο, της προστασίας της υποχώρη σης του στρατού και των προσφύγων, αποτελεί ο κυβερνήτης του αντιτορπιλικού Νίκη Πλωτάρχης Δημήτρης Χατζίσκος. Σε μια από τις συνήθεις εγγύτατες προσεγγίσεις του στις εχθρικές θέσεις για να προ στατεύσει την απομάκρυνση προσφύγων κοντά στη νησίδα Σαχίμπ του κόλπου της Σμύρνης, προσεβλήθη αιφνιδίως από ομάδα ατάκτων τούρκων και φονεύθηκε, έχοντας βληθεί από σφαίρα στο κεφάλι, ενώ βρισκόταν στο κατάστρωμα για να διευθύνει την επιχείρηση. Οι οπισθοφυλακές του στρατού, έχοντας στα πλευρά τους το Ναυ τικό από τη θάλασσα στάθηκαν στο λαιμό της Ερυθραίας με κέντρο στηρίξεως τα Αλάτσατα. Από εκεί προωθούσαν τμηματικά τις πλεο νάζουσες δυνάμεις προς τον Τσεσμέ για επιβίβαση. Τη νύχτα της 2-3 Σεπτεμβρίου το τελευταίο τμήμα του στρατού επιβιβαζόταν για τη Χίο. Μια καινούργια εποχή ξημέρωνε για την Ελλάδα, μια εποχή που το κύριο πρόβλημά της ήταν η διαχείριση αφ’ ενός της κοινωνικής αντί δρασης που δημιουργούσε η τεράστια καταστροφή και αφ’ ετέρου του ενάμισι εκατομμυρίου προσφύγων που ξεριζώθηκαν από τις προαιώ νιες κοιτίδες τους της Ιωνίας. Θα επιθυμούσα να τελειώσω την παρέμβασή μου με ένα περιστατικό που έλαβε χώρα 18 χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του ελληνοιταλικού πολέμου. Το βράδυ της Πέμπτης 12 Δεκεμβρίου 1940 συνε κλήθη πολεμικό συμβούλιο στο Γενικό Στρατηγείο, υπό την προεδρία του Βασιλέως και με την παρουσία του Διαδόχου. Παρόντες ήταν επίσης ο Πρωθυπουργός, οι Υφυπουργοί Στρατιωτικών, Ναυτικών και Αεροπορίας, ο Αρχιστράτηγος, ο Α/ΓΕΝ και ο Α.Σ. Στο συμβού λιο εκφράστηκε η άποψη από τον Υφυπουργό των Στρατιωτικών, ότι το Ναυτικό θα έπρεπε να παίξει ενεργότερο ρόλο στην αποκοπή του εφοδιασμού των Ιταλών μέσω του πορθμού του Οτράντο. Απαντώντας ο Α/ΓΕΝ Υποναύαρχος Αλέξανδρος Σακελλαρίου αφού έκαμε μια μακρά ανάλυση της συνεισφοράς του Ναυτικού στον μέ χρι τότε αγώνα, κατέληξε: «Το Ναυτικό, όταν είναι παρόν, δεν καθιστά την παρουσία του απαραίτητη, μόνο όμως όταν λείψει, θα αντιληφθεί όλος ο κόσμος τι του προσέφερε. Κανένας δεν αισθάνθηκε την πα ρουσία του το 1922. Κανένας, όμως, δεν σκέφθηκε, ότι ο Κεμάλ θα υπέγραφε στην Αθήνα τους όρους της ειρήνης, τους οποίου θα μας επέβαλε μετά την καταστροφή.» Μήπως τελικά ήταν αυτή η μεγαλύτερη συνεισφορά

ανά γκη συνέχισης του πολέμου. Και αυτό ενώ συνέχιζε τις διώξεις των Φιλελευθέρων και το διχαστικό πνεύμα, αρνούμενη την ένταξη στο

στράτευμα βενιζελικών Αξιωματικών, που από φόβο είχαν καταφύγει στην Πόλη, μετά τις εκλογές του 1920. Και αυτά ενώ είχε προηγηθεί ο πανικός που προκάλεσαν οι μεταβολές στο στράτευμα, της πρώτης μετανοεμβριανής κυβέρνησης Δ.Ράλλη, με Υπουργό Στρατιωτικών τον Γούναρη. Στην αρχή του Ιουνίου του 1921, οι Αγγλοι πρότειναν στην Κυβέρνηση έναν συμβιβασμό για ειρήνευση. Να εκενωθεί ομα λά η Σμύρνη από τις ελληνικές Ε.Δ., ενώ

να

των

και

1. Eκκένωση Aρτάκη, 24/8/22. Αρχείο Άρη Μπιλάλη. 2. Η πυρπόληση της Σμύρνης. 3. Διαταγή προς το Θ/Κ «Κιλκίς» με κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Ι.Ε. Θεοφανίδη ΒΝ.

της χώρας και το μόνο που έκαναν ήταν να παρακολουθούν την συ νεχή και σταδιακή ενίσχυση των δυνάμεων του Κεμάλ. Και σαν να μην έφταναν αυτά, το μίσος του διχασμού κατέστρεφε κάθε ικμάδα των όποιων κοινωνικών δυνάμεων. Η Κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη, που είχε αναλάβει από την 9η Μαίου 1922, έκανε τις τελευταίες δι πλωματικές προσπάθειες απεμπλοκής, βλέποντας την καταστροφή να έρχεται. Επιχειρήθηκε η διακήρυξη της πολιτικής αυτονόμησης της Σμύρνης και της ευρύτερης περιοχής, με ενημέρωση των Συμμάχων για στρατιωτική κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, προς εκβιασμό του Κεμάλ. Αυτά εμφανίστηκαν περί τις 17 με 18 Ιουλίου 1922 και η γαλλική αντίδραση ήταν άμεση και αρνητική. Ηταν μία ακόμα γαλλική προσφορά προς τα σχέδια του Κεμάλ. Η στάση της ελληνικής κυβέρ νησης, απέναντι στην άρνηση των συμμάχων και στην ουσιαστική εγκατάλειψή της, ήταν τυπικές διαμαρτυρίες και εκλήσεις, αντί για μία δυναμική στάση που ίσως τους ανάγκαζε να αλλάξουν σκέψεις. Ομως χωρίς να έχουν εξασφαλίσει την αποδοχή του σχεδίου των, απέσυραν από το μέτωπο μονάδες επιφέροντας ακόμα μεγαλύτερη αποδυνά μωση. Η σύγχυση και η απόγνωση ήταν εμφανής πλέον. Τα συμφέ ροντα κάθε κράτους, έστω και συμμάχου, είναι αυτά που καθορίζουν την στάση του απέναντι στα συμφέροντα ενός άλλου. Τα προσχήματα εδώ υπήρχαν από τις ελληνικές ενέργειες και αποφάσεις μετά το απο τέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου 1920. Ο Τσώρτσιλ σχολίασε την συνέχιση της εκστρατείας: "Η ιδέα ότι έπρεπε να εγκαταλείψουν ο,τι είχε κερδηθεί από τον Βενιζέλο, ήταν ανυπόφορη για την υπερηφά νεια τους και βλαπτική για τη δημοτικότητα τους." Ο Γούναρης δεν ήθελε να ακούσει καμία εμπλοκή και βοήθεια από τον Βενιζέλο. Είναι χαρακτηριστική η στάση του Μεταξά σε μία από τις κυβερνητικές συ σκέψεις επί του θέματος που έγιναν: "Στο κάτω-κάτω εάν μόνον δια του Βενιζέλου θα ήτο δυνατόν να σωθεί η Ελλάς, ας έλθη ο Βενιζέλος. Πρέπει να υπάγη ο τόπος μας εις τον διάβολον δια να μην έλθη ο Βε νιζέλος;", τονίζει στούς κυβερνητικούς παράγοντες.4 Την 1η Αυγούστου 1922, αρχίζει στην ουσία ο γολγοθάς της Στρα τιάς. Εννιά μερόνυχτα πορεία στην Αλμυρά έρημο. Από τις 10 έως τις 25 Αυγούστου συνεχείς μάχες. Ηρωισμοί, αντοχή, αλλά και χιλιά δες νεκροί. Την 25/8/1922 αρχίζει η τουρκική επίθεση στις ελληνι κές γραμμές άμυνας, στα Ν.Δ. του Αφιόν Καραχισάρ. Η ιστορία του Γ.Ε.Σ. (Δ.Ι.Σ.) σημειώνει: "Ουδέποτε, μέχρι της ημέρας εκείνης το εν τη Μικρά Ασία Ελληνικό Στράτευμα, είχεν υποστεί τέτοιο αποτε λεσματικό και σφοδρό βομβαρδισμό."5 Ο Αρχιστράτηγος Χατζηανέ στης που είχε αντικαταστήσει τον Παπούλα από τον Μάιο του 1922, 4 Απομνημονεύματα Ι. Μεταξά. 5 Γ.Ε.Σ., Δ.Ι.Σ. "Το τέλος της Εκστρατείας 1922".

διατάσσει γενική αντεπίθεση από τις ελληνικές δυνάμεις. Η διαταγή δεν εκτελέστηκε. Ουσιαστικά μία μέρα αργότερα έχουμε πλήρη σχε δόν κατάρρευση του μετώπου. Τα δύο ελληνικά Σώματα Στρατού χά νουν τη συνοχή τους και την αμυντική τους οργάνωση. Οι δυνάμεις τους υποχωρούν, άλλες με κάποια τάξη και άλλες σχεδόν διαλυμέ νες. Μία ομάδα Μεραρχιών διοικείται από τον Στρατηγό Ν. Τρικούπη και άλλη μία από τον Στρατηγό Αθ. Φράγκο. Αξίζει να τονισθεί ότι, οι ελληνικές δυνάμεις, πριν την τουρκική επίθεση, είχαν μείνει σε οχυ ρωματικές θέσεις, στη γραμμή Εσκί Σεχίρ-Αφιόν Καραχισάρ, από τον Ιούνιο του 1921. Επί ένα και πλέον χρόνο καμία επιθετική ενέργεια δεν ανέλαβαν κατά των δυνάμεων του Κεμάλ. Ετσι αυτός είχε όλο τον χρόνο και την άνεση να ενισχυθεί σε αριθμούς, αλλά κυρίως σε οπλισμό και υλικά υποστήριξης των επιχειρήσεων. Εκ του αποτελέσματος

της επιθέσεως είναι να ριφθεί το κύριο εχθρικό σώμα προς βορρά, ηττώμενο σε γενική μάχη που θ’αρχίσει και θα εξελιχθεί στο Αφιόν, στα όρη Ακάρ και την προέκταση τους." Οι εξελίξεις της ελληνικής υποχώρησης είναι

την τάξιν δια της αποστολής Αξιωματικών του Επιτελείου του, οι πανικό βλητοι εις ουδένα υπήκουον."6 Η ομάδα Μεραρχιών του Στρατηγού Φράγκου αριθμούσε 47.000 άνδρες και 126 πυροβόλα, ενώ η ομάδα Τρικούπη, 50.000 άνδρες με 158 πυροβόλα. Οι δύο αυτές δυνάμεις δεν κατάφεραν ποτέ να ενωθούν και να προβάλλουν ουσιαστική άμυ να στις επιτιθέμενες δυνάμεις του Κεμάλ. Οι μάχες οπισθοχώρησης στο Αλί Βεράν και Τουμπλού Μπουνάρ είχαν ως αποτέλεσμα την ου σιαστική διάλυση του ελληνικού στρατού. Εξαίρεση ήταν το Σύνταγμα Ευζώνων με Διοικητή τον Πλαστήρα, που κάλυψε συνεχώς με επι τυχία την υποχώρηση της 1ης Μεραρχίας με απόλυτα συντεταγμένη τακτική. Ο Στρατηγός Τρικούπης, μετά από συνεχείς μάχες πέντε ημερών και πορεία υποχώρησης των εξουθενωμένων ανδρών του, έφτασαν στο χωριό Καρατζά Χισάρ. Εκεί έμαθαν ότι το Ουσάκ είχε ήδη πέσει στα χέρια των τούρκων, απαγορεύοντας έτσι την οδό διαφυγής προς Μπουνάρ. Ενας Στρατηγός, 190 άλλοι Αξιωματικοί, με 4.400 οπλίτες και έξι ορειβατικά πυροβόλα, παραδόθηκαν στις δυνάμεις του Κεμάλ.7 Οι όποιες διασωθείσες δυνάμεις του Στρατηγού Φράγκου, έφτασαν στο Νυμφαίο και υποστηριζόμενες από τον Πλαστήρα, μέσω Τσεσμέ, πέρασαν στη Μυτιλήνη μαζί με δυνάμεις του Α’ Σ.Σ., υπό τον Συνταγ ματάρχη Γονατά, που είχαν διασωθεί. Επίσης και άνδρες της II Με ραρχίας και της Ανεξάρτητης, υπό τον Στρατηγό Θεοτόκη. Αυτές είναι οι λίγες εξαιρέσεις διασωθεισών δυνάμεων, αφού σοβαρό μέρος της ελληνικής Στρατιάς είχε ηττηθεί, ή

Δημαράς και ο Συνταγματάρχης Καλλιδόπου λος, με 1.500 άνδρες και 82 Αξιωματικούς, παραδόθηκαν στο όρος Μουράτ Νταγ, αφού έμειναν από πυρομαχικά και τρόφιμα.8 Για την παράδοση Τρικούπη, ο Σαράντος Καργά κος, στο έργο του "Η Μικρασιατική Εκστρα τεία" γράφει: "Η παράδοση Τρικούπη ήταν μία πράξη ρεαλισμού και ανθρωπισμού, αλλά όχι προσωπικού ηρωισμού. Επρεπε να ακο λουθήσει αυτούς που είχε τις προηγούμενες ημέρες οδηγήσει στη θυσία και να μη συρθεί –Αρχιστράτηγος αυτός– στην αιχμαλωσία. Το χρέος του ήταν η αυτοκτονία. Ετσι θα κατα κτούσε την αθανασία και θα δημιουργούσε παράδοση που ειδικά στον παρόντα καιρό θα μας ήταν πολύ χρήσιμη." Με την αναχώρηση του ελληνικού Στρα τού, το σύνολο του ελληνικού πληθυ σμού της Σμύρνης και γενικά της Ιωνίας, έμεινε ανυπεράσπιστο στις ορέξεις του τουρκικού στρατού και των ατάκτων που επιχειρούσαν μαζί του. Οι ομαδικές σφα γές και γενικά πράξεις μοναδικής αγριότητας, ήταν το κυρίως σκηνικό των ημερών που ακολούθησαν. Οι περιγραφές των σκη νών της μαρτυρικής Σμύρνης μας φέρνουν συνεχώς πόνο στην καρδιά και δάκρυα στα μάτια. Η Σμύρνη και ιδιαίτερα η ελληνική και η αρμενική συνοικία παραδόθηκαν στις φλόγες. Αρκετά ξένα πλοία μόλις έξω από την προκυ μαία, αρκέστηκαν να καταγράφουν την κατα στροφή, χωρίς να επιχειρήσουν μία ανθρω πιστική επέμβαση.

το ηθικόν υπέστη μείωσιν συνεχώς επιτεινο μένην". Στη μείωση αυτή συνετέλεσαν η ανε πάρκεια των δυνάμεών μας, η υποτίμηση του αντιπάλου, οι μεγάλες απώλειες, τα προβλήματα ανεφοδιασμού, των επικοινωνιών και το αίσθη μα του άσκοπου των θυσιών που δημιούργησε η μεγάλη διάρκεια." Όμως βασικό στοιχείο επί του ηθικού ήταν ο εσωτερικός εθνικός διχασμός, που από το 1915 είχε διαιρέσει τους έλληνες στα δύο. Η δυσμενής στάση των Μεγάλων Δυνάμε ων της εποχής, μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, είναι μία άλλη αιτία που η ιστορία του Γ.Ε.Σ. επι καλείται. Όμως το κάθε κράτος λειτουργεί με βάση τα δικά του συμφέροντα. Αυτός είναι ένας διαχρονικός κανόνας. Οι έλληνες πολιτικοί ηγέ τες είχαν υποχρέωση να ορίζουν την εξωτερική πολιτική της χώρας με βάση τις δυνάμεις και τις δυνατότητες μας, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τη στάση των ξένων και όχι μόνο το κομματικόπολιτικό τους πιστεύω και συμφέρον, όπως αυ τοί το ερμήνευαν. Τότε, ακόμα και η αμερικανική πολιτική ήταν αντίθετη με την αγγλική, για τα θέ ματα των ρυθμίσεων μετά τον Α´ Π.Π.10 Τα μεγάλα ερωτήματα παραμένουν και είναι πολλά για την έναρξη, αλλά κυρίως για την κατάληξη της Μικρασιατικής εκστρατείας στην οποία ενεπλάκη η χώρα. Το εγχείρημα ήταν μεγάλο και ιδιαίτερα δύσκολο για τα μέτρα της τότε Ελλάδος που πολεμούσε, σχεδόν συνεχώς, από το 1912. Απαιτούσε ιδιαίτερη στρατιωτική προετοιμασία, αλλά κυρίως αντικειμενική αξι ολόγηση των καταστάσεων και των διεθνών δεδομένων. Ιδιαίτερα όμως και πάνω από όλα, απαιτούσε εμμονή και σύμπνοια στον σκοπό, με ενωμένη την κοινωνία. Η δε πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, έχοντας την ευθύνη για το κορυφαίο αυτό εθνικό θέμα, δεν είχαν κανέ να περιθώριο παρά

Νικόλαος Στράτος, Δημήτριος Γούναρης, Ξενοφών Στρατηγός, Γεώργιος Μπαλτατζής και Μιχαήλ Γούδας. Απου σιάζει ο Αρχιστράτηγος Γ. Χατζανέστης. (Πηγή ΙΕΕ τ. ΙΕ) Δεξιά: Γ. Χατζανέστης. Ο αντιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης στις 23 Μαΐου 1922 ανέλαβε την Διοίκηση της Στρατιάς της Μικράς Ασίας. (Πηγή: Ιστορία ΙΕΕ, τ.ΙΕ)

Οι κατηγορούμενοι ήταν:

1. Δ. Γούναρης. Είχε γεννηθεί το 1867 στην Πάτρα. Σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες. Τα γεγονότα τον φέρουν ως τον βασικό υπεύθυνο.

2. Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης. Γεννήθηκε το 1860 στη Νάξο. Καθηγητής στο Ε.Μ.Π.

3. Νικόλαος Στράτος. Γεννήθηκε το 1872 στην περιοχή του Βάλτου. Είχε σπουδάσει νομικά, ενώ μέχρι το 1916 ήταν στους Φιλελεύθερους. Ο μόνος που προσπάθησε να αποτρέψει την καταστροφή.

4. Νικόλαος Θεοτόκης. Γεννήθηκε το 1878 στην Κέρκυρα. Διπλωμάτης με νομικές σπουδές. Φανατικός γερμανόφιλος.

5. Γεώργιος Μπαλτατζής. Γεννήθηκε το 1848 στη Σμύρνη. Διπλωμάτης με νομικές σπουδές, ενώ ήταν Υπουργός Εξωτερικών 1920-1922.

6. Ξενοφών Στρατηγός. Γεννήθηκε το 1869 στην Κέρκυρα. Τελείωσε την Σχολή Ευελπίδων. Υπηρέτησε υπό τον Παπούλα και το 1922 έγινε Υπουργός της κυβέρνησης Γούναρη.

7. Μιχαήλ Γούδας. Γεννήθηκε το 1868 στα Γιάννενα και τελείωσε τη Σχολή Ευελπίδων, αλλά τελικά πήγε στο Ναυτικό. Το 1915 εξελέγη Βουλευτής με τον Γούναρη και διετέλεσε Υπουργός Ναυτικών. 8. Γεώργιος Χατζηανέστης. Γεννήθηκε το 1863 στην Αθήνα. Τελείωσε την Σχολή Ευελπίδων. Ανέλαβε Αρχιστράτηγος 23 Μαίου 1922.9 Η πρώτη συνεδρίαση του Στρατοδικείου έγινε την 31η Οκτωβρίου 1922. Οι συνεδριάσεις ολοκληρώθηκαν την 7η Νοεμβρίου 1922 και άρχισαν οι απολογίες των κατηγορουμένων. Το βασικό κατηγορητήριο είχε ως εξής: “Κατηγορείσθε ότι από 1η Νοεμβρίου 1920 και εφ’ εξής μέχρι της 26ης Αυγούστου 1922, συναποφασίσαντες ματά των συνυπουργών υμών περί πράξεως εσχάτης προδοσίας εκουσίως και εκ προθέσεως υπεστηρίξατε την εισβολήν ξένων στρατευμάτων, ήτοι του τουρκικού

λεπτομέρεια και άλλες κατηγορίες, οι περισσότερες σχετίζοντο με τις επιπτώσεις που είχε στους διάφορους τομείς η επαναφορά του Βασιλιά, ενώ είχαν έγκαιρα ειδοποιηθεί. Κάθε κατηγορούμενος, πριν τη δίκη, ενημερώθηκε διά “Εγκλητηρίου” για το ποίες κατηγορίες τον αφορούν. Η εφημερίδα “ΕΜΠΡΟΣ” στις 15/11/1922 γράφει: “Ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου Οθωναίος κηρύσσων τερματισθείσαν την δίκην δεν ηδυνήθη να αποκρύψη τα καταφανή ίχνη της συγκινήσεώς του.”12 Η δίκη διεξάγεται στην παλαιά Βουλή. Μετά τα μεσάνυχτα οι κατηγορούμενοι μεταφέρονται στις φυλακές Αβέρωφ, πλην του Γούναρη που είναι ασθενής. Από το πρωί της επομένης υπάρχουν διαρροές ότι η απόφαση είναι καταδίκη σε θάνατο. Όταν βρέθηκαν και πάλι στην αίθουσα, ο Πρόεδρος σηκώνεται και διαβάζει: “Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β...” Είναι μεγάλη ειρωνεία αυτοί που υποστήριξαν την βασιλεία να καταδικάζονται εν ονόματι του βασιλέως.13 Και αφού διαβάζει το σκεπτικό της απόφασης καταλήγει, με φωνή που τρέμει: “Διά ταύτα Καταδικάζει παμψηφεί τους μεν Γ. Χατζηανέστη, Δ. Γούναρη, Ν. Στράτο, Π. Πρωτοπαπαδάκη, Γ. Μπαλτατζή και Ν. Θεοτόκη εις την ποινή του θανάτου. Τους δε Μ. Γούδαν και Ξ. Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών. Διατάσσει την στρατιωτικήν καθαίρεσιν των Γ. Χατζηανέστη, Ξ. Στρατηγού και Μ. Γούδα...”14 Το Στρατοδικείο έκανε τη δουλειά του ικανοποιώντας το λαικό αίσθημα, όπως αυτό εξέφραζε η Επαναστατική Επιτροπή που είχε την εξουσία. Οι πιέσεις πολλών κυβερνήσεων, διά των πρεσβευτών τους στην Αθήνα να μη γίνει η δίκη και να μη καταδικασθούν, δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Ο Πλαστήρας, σε σχετική πίεση του τότε πρέσβεως της Μ. Βρετανίας Λίντλευ, του δηλώνει: “Αν το Στρατοδικείο τους καταδικάσει εις θάνατον θα την εκτελέσω την απόφασιν.”15. Ο Γονατάς επίσης στα απομνημονεύματά του σημειώνει: “Την πρωίαν της 15ης Νοεμβρίου 1922, μόλις εκοινοποιήθη η περί της καταδίκης των εξ, απόφασης του Στρατοδικείου εις τον αρχηγόν της Επαναστάσεως, ως έχοντα, κατόπιν αποφάσεως της Επαναστάσεως, την αρμοδιότητα να διατάξη την εκτέλεσιν, διέταξεν ούτος την άμεσον εκτέλεσιν, άνευ ουδενός δισταγμού.”16 Από τις φυλακές Αβέρωφ οι έξι, με δύο νοσοκομειακά αυτοκίνητα μεταφέρονται στον τόπο της εκτέλεσης, αφού ο παπά Μερκούριος, εφημέριος του Αγίου Ιωάννου Γαργαρέτας τους έδωσε την θεία κοινωνία. Είναι 11:26 όταν ένας Ανθυπασπιστής, ανάπηρος πολέμου

των Δωδεκανήσων...”11. Ακόμα το κατηγορητήριο περιελάμβανε με

9 ό.π. σελ. 127-133.

10 ό.π. σελ. 403. 11 ό.π. σελ. 403.

ό.π. σελ. 782.

ό.π. σελ. 790.

ό.π. σελ. 794.

ό.π. σελ. 800.

ό.π. σελ. 801.

1919, η Γαλλία επιθυμούσε τον οικονομικό και μόνο έλεγχο της Ελλάδος σε περιοχές της Μικράς Ασίας, ενώ η Μεγάλη Βρετανία συνέχιζε να παρέχει υποστήριξη στη χώρα μας, άνευ όμως ουσιαστικής συνδρομής. Αντιθέτως μάλιστα, η αποστράτευση μεγάλων δυνάμεων των χωρών της Αντάντ, οδήγησε έμμεσα στην υλική και ουσιαστική ενίσχυση του Κεμάλ, γεγονός που στη συνέχεια συνοδεύθηκε και από την απουσία ελέγχου της Κιλικίας από την Γαλλία, αλλά και την παραχώρηση ικανής ποσότητας εξοπλισμού, κυρίως μετά το έτος 1920. Η αποκήρυξη του Κεμάλ από τον Σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη την 23η Μαρ 1920, οδήγησε στην περεταίρω ισχυροποίησή

από τον Ελευθέριο Βενιζέλο (Νοε 1920), και η επάνοδος του Βασιλιά Κωνσταντίνου στη χώρα μας, παρά την αντίθεση των Μεγάλων Δυνάμεων, υπήρξε το πρόσχημα για την αλλαγή της στάσης και γεωπολιτικής συμπεριφοράς των Συμμάχων, μέχρι το τέλος της Εκστρατείας.

6 Montgomery A. E. (1972). The Making of the Treaty of Sevres of 10 August 1920. The Historical Journal, Dec., 1972, Vol. 15, No. 4, pp. 775-787. https:// www.jstor.org/stable/2638042.

Σμύρνη τον Μάιο του 1919 και την εν συνεχεία εξασφάλιση αρχικά ευρύτερων περιοχών Βως των Κυδωνιών, Ανατολικά της Περγάμου, Βως και Ανατολικά του Αξαρίου, Δκά του Σαλιχλή και της Φιλαδέλφειας και Νως του Καΐ στρου Ποταμού. Οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις, αλλά και όσες άλλες έλαβαν χώρα μέχρι το πέρας της Εκστρατείας, δύνανται να χωρισθούν σε τρείς ουσιαστικά περιόδους. Συγκεκριμένα: (1). Η πρώτη περίοδος αναφέρεται στην δράση της ονομασθείσας στη συνέχεια Στρατιάς Μικράς Ασίας μέχρι το τέλος Οκτωβρίου 1920, κατά την οποία εξασφαλίσθηκε η παρουσία της χώρας μας στην περιοχή. (2). Η δεύτερη περίοδος, αναφέρεται στο χρονικό διάστημα μέχρι τον Ιουλ του έτους 1922 (Επιθετική Αναγνώριση Δεκ 1920, Επιχειρήσεις Μαρ 1921, Επιχειρήσεις Ιουν-Ιουλ 1921, Επιχειρήσεις προς την Άγκυρα Αυγ-Σεπ 1921). 3). Η τρίτη περίοδος περιλαμβάνει την Τουρκική Αντεπίθεση κατά το χρονικό διάστημα Αυγ-Σεπ 1922 και την περάτωση παρουσίας της χώρας μας στην Μικρά Ασία.

Στρατού

Μάχη Εσκί Σεχίρ, 8 Ιουλίου 1921.

ταχείας μεταφοράς εφοδίων και Περιπλους 120 57 1922-2022 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή

την επιβράδυνση των Ελλήνων ανέλαβε μία ακόμη Μεραρχία και ένα Σύνταγμα Ιππικού. Στο νότιο Μέτωπο οι Τούρκοι διέθεσαν άλλες τέσσερεις Μεραρχίες (4η,8η,57η και 23η) ενώ την επιβράδυνση έναντι των Ελληνικών τμημάτων ανέλαβαν δύο Μεραρχίες και μία ταξιαρχία Ιππικού, στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ. Παράλληλα, στην περιοχή Νικομήδειας και Αγκύρας, υπήρχαν εφεδρείες περίπου δύο Μεραρχιών. Οι επιχειρήσεις του Γ΄ Σ.Σ. άρχισαν την 10η Μαρ 1921, με προσβολή του δεξιού του εχθρού από τον ΙΙΙη Μεραρχία και την Ταξιαρχία ιππικού (τοποθεσία Κοβαλίστας-Ινονού), αλλά και ταυτόχρονη πίεση του μετώπου από τους άλλους δύο Σχηματισμούς του (VIIη και Xη). Παρά την σφοδρότητα των μαχών στις περιοχές Τσεπνί, Αβκίν και Κοβαλίτσα και τις αρχικές επιτυχίες μετά την λήψη επαφής με την κύρια εχθρική τοποθεσία (περιοχή Ινονού), διαπιστώθηκε από την 16η Μαρτίου η εσπευσμένη ενίσχυση του εχθρικού μετώπου από τρείς Μεραρχίες, που μεταφέρθηκαν σιδηροδρομικώς στην περιοχή. Έτσι, ο εχθρός μπορούσε να διεξάγει και τοπικές αντεπιθέσεις, με αποτέλεσμα την επάνοδο των Μονάδων του Γ΄Σ.Σ. στις αρχικές θέσεις για ανασυγκρότηση11, από την 19η Μαρ 1921. Επί του Νοτίου τομέα, οι επιχειρήσεις του Γ΄ Σ.Σ. άρχισαν την 10η Μαρ με τρείς Μεραρχίες (ΙΙα, ΧΙΙη και Ιη) κινηθέντος επιθετικά επί του γενικού άξονα της σιδηροδρομικής γραμμής, που άγει στο Αφιόν Καραχισάρ. Κατόπιν σφοδρού αγώνα, κατελήφθησαν το Τουμπλού Μπουνάρ και θέσεις Δυτικώς του Αφιόν Καραχισάρ. Λόγω όμως της αποτυχίας των επιχειρήσεων του Γ΄Σ.Σ. προς Δορύλαιο, το Α΄Σ.Σ. έλαβε διαταγή εκκένωσης περιοχών του Αφιόν Καραχισάρ και σύμπτυξης αρχικά προς Ουσάκ. Η αποδέσμευση όμως μεγάλων εχθρικών δυνάμεων από την περιοχή του Δορυλαίου, δημιούργησε συνθήκες για πλευρική αντεπίθεση των Τούρκων από βορά, επί του άξονα Κιουτάχεια-Ουσάκ/ Τουμλού Μπουνάρ. Έτσι, μέχρι την 28η Μαρ μετά από σφοδρότατες συγκρούσεις συνεπεία τουρκικών αντεπιθέσεων και παρά τις 11 Το Γ΄ Σ.Σ. είχε σημαντικές απώλειες που ανήλθαν σε 307 Αξκούς και 4516 οπλίτες εκτός μάχης.

Προέλαση προς Άγκυρα, 1-7 Αυγούστου 1921.

τοπικές νικηφόρες επιχειρήσεις, το Α΄ Σ.Σ. επανήλθε περίπου στην αρχική θέση του12. Η μόνη θετική παράμετρος των συγκεκριμένων επιχειρήσεων, μπορεί να αναζητηθεί στην αποτυχία των Τούρκων να παρασύρουν σε βάθος τις δυνάμεις του Α΄ Σ.Σ. για να τις αποκόψουν ή να τις καταστρέψουν, με πλευρικές επιθέσεις από βορρά.

3. Οι Επιχειρήσεις Ιουνίου-Ιουλίου 1921 Η αδυναμία εξεύρεσης λύσης στο διπλωματικό πεδίο, οδήγησε την τότε κυβέρνηση Γούναρη, να εγκρίνει νέες επιθετικές επιχειρήσεις της Στρατιάς, με σκοπό την συντριβή και εξουθένωση των εχθρικών δυνάμεων, αλλά και την κατάληψη των στρατηγικών κόμβων του Δορυλαίου, της Κιουτάχειας και του Αφιόν Καραχισάρ (29η Μαΐου)13 Η αιτιολόγηση της ανάληψης νέων επιθετικών ενεργειών, στηριζόταν στην παραδοχή ότι οι Τουρκικές δυνάμεις προϊόντος του χρόνου, όχι μόνο ενισχύονταν, αλλά αποκτούσαν και δυνατότητες αντεπίθεσης. Προς υλοποίηση του σχεδιασμού, η Στρατιά διέθεσε: α/ Στον Νότιο Τομέα, το Α΄ Σ.Σ. (περιοχή Οτουράκ-Ιη και ΙΙα Μερ.), το Β΄Σ.Σ. (Βως Τουμπλού Μπουνάρ-Vη και ΧΙΙΙ Μερ.), το ονομασθέν νότιο συγκρότημα Μεραρχιών (Νως Οτουράκ-ΙVη και ΧΙΙη Μερ.), την Ταξιαρχία Ιππικού (Ουσάκ) και την ΙΧη ανεξάρτητη Μεραρχία (Βως Ουσάκ). Όλοι οι ανεξάρτητοι Σχηματισμοί ή Συγκροτήματα, ήταν ενισχυμένα με Πυροβολικό, ενώ από την περιοχή Ουσάκ, εξορμού σαν και δύο μοίρες Α/Φ. β/ Στο Βόρειο Τομέα, το Γ΄ Σ.Σ. (περιοχή Προύσας-VIIη, Xη Μεραρχία), το επονομασθέν βόρειο συγκρότημα Μεραρχιών (Ακά Προύσας-ΙΙΙη, ΧΙη Μεραρχία), ενώ στην ίδια περιοχή υφίστατο για υποστήριξη και Μοίρα Α/Φ. 12 Οι συνολικές απώλειες των επιχειρήσεων (Α΄και Γ΄Σ.Σ.) ανήλθαν συνολικά, σε 356 Αξκούς και 4.920 οπλίτες εκτός μάχης. 13 Η τελική απόφαση και η έγκριση εφαρμογής του σχεδιασμού, ελήφθη κατά το Πολεμικό Συμβούλιο του Κορδελιού (Σμύρνη) την 29η Μαΐου 1921, στο οποίο συμμετείχε ο Πρωθυπουργός Γούναρης και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος.

Ο σχεδιασμός της Στρατιάς περιέλαβε την κατά μέτωπο αγκίστρωση των εχθρικών τμημάτων στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο Κιουτάχειας, και την προσπάθεια ευρείας υπερκέρασης των εχθρικών δυνάμεων επί αμφοτέρων των πλευρών, με σκοπό τον εγκλωβισμό και καταστροφή τους, αλλά και την ταυτόχρονη κατάληψη των περιοχών Δορυλαίου και Αφιόν Καραχισάρ. Η όλη ενέργεια θα συνοδεύονταν από μία αρχική επιδεικτική ενέργεια της ανεξάρτητης ΙΧης Μεραρχίας προς Τσεντίζ, με στόχο την αγκίστρωση όσων το δυνατό περισσοτέρων εχθρικών δυνάμεων από την περιοχή της Κιουτάχειας, αλλά και ευρεία κάλυψη των πλευρών, ήτοι ΒΑ του Δορυλαίου και ΝΑ του Αφιόν Καραχισάρ. Οι Τούρκοι, διέθεσαν για εφαρμογή του δικού τους σχεδιασμού, πέντε συνολικά Ομάδες Μεραρχιών, με στόχο την κατατριβή και απορρόφηση της Ελληνικής ισχύος, εν αναμονή ευνοϊκότερων εξελί ξεων (συγκέντρωση δυνάμεων), ως εξής: α/ Μία Μεραρχία (17η) ανεπτυγμένη στην περιοχή της Νικομήδειας και την πρώτη Ομάδα Μεραρχιών στην τοποθεσία Ινονού (3η,11η,23η,61 Μεραρχίες), με κάλυψη προς Ινεγκιόλ (Ιη Μεραρχία). β/ Τρείς Ομάδες Μεραρχιών στην περιοχή Κιουτάχειας. Ειδικότερα, ΒΔ η 5η Ομάδα Μεραρχιών (15η,3η που μεταφέρθηκε από το Ινονού, 14η Ιππικού), Δυτικά την 3η Ομάδα (24η,41η, 4η Μεραρχίες), Νότια την 4η Ομάδα (3η που προήλθε από αναδιάταξη, 8η και 7η Μεραρχίες και κάλυψη με την 2α Μεραρχία Ιππικού προς Αλτουνάς). γ/ Η 12η Ομάδα Μεραρχιών στην ευρύτερη περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ (57η, 140η, 6η, με κάλυψη από την 4η Μεραρχία Ιππικού προς Τουμλού Μπουνάρ). δ/ Υποστήριξη με δύο μοίρες Α/Φ (Κιουτάχεια και Εσκί Σεχίρ). ε/ Κάλυψη προς Προύσα με την 3η Μεραρχία Ιππικού και προς Γενή Σεχίρ με την Ταξιαρχία Ιππικού. Η εξέλιξη των επιχειρήσεων περιέλαβε δύο κατά βάση μεγάλες μάχες, ήτοι ανά μία στην περιοχή της Κιουτάχειας και του Δορυλαίου (Εσκί Σεχίρ). Η προέλαση της ΙΧης Μεραρχίας την 2α Ιουλίου προς Τσεντίζ, έδωσε το εναρκτήριο σάλπισμα την Μάχη της Κιουτάχειας, αφού μέχρι το απόγευμα της ίδιας μέρας τα τμήματά της είχαν συνδεθεί με το Γ΄ Σ.Σ., που ενεργούσε επιθετικά βορειότερα από την 25η Ιουνίου, επί του

Τελική Διάταξη Τουρκικής Στρατιάς προ επιθέσεως 13-8-1922.

διχασμού, που κατέληξε στην επονομασθείσα «δίκη των έξη25». Αμέσως μετά τα εν συντομία ανωτέρω εκτεθέντα γεγονότα, ένα πλήθος μελετητών, ιστορικών και δημοσιολογούντων, θα προσπαθήσει να διατυπώσει τα αίτια του άδοξου πέρατος της εκστρατείας. Η πεποίθησή μας επί του θέματος είναι προφανώς συμπυκνωμένη σε ελάχιστα εξ αυτών, αφού το όλο θέμα αποτελεί ερευνητικό πεδίο άλλης «ξυγραφής». Η κυριώτερη αιτία για το άδοξο πέρας των Επιχειρήσεων, φρονούμε ότι ήταν η απώλεια σε μεγάλο βαθμό της εξωτερικής νομιμοποίησης της Εκστρατείας. Τούτο διότι κυρίως μετά το 1920, όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις συμπεριλαμβανομένης και της πρώην ΕΣΣΔ, θα βοηθήσουν μερικά ή συνολικά, κρυφίως ή φανερά τις δυνάμεις του Κεμάλ, χωρίς να υποστηρίζουν τις θέσεις της χώρας μας, η οποία πριν ελάχιστα χρόνια είχε καταβάλλει και πάλι βαρύ φόρο αίματος κατά τον Α΄ Π.Π., συντασσόμενη με την πολιτική των συγκεκριμένων κρατών. Ταυτόχρονα όμως, η εσωτερική νομιμοποίηση του ίδιου αγώνα, συνάντησε επίσης δυσκολίες, συνεπεία του εθνικού διχασμού, της υπερμεγέθους προσπάθειας, της μακροχρόνιας εμπλοκής σε κατά σειρά σε θερμές αντιπαραθέσεις (1912 έως 1922), αλλά και της εξάντλησης όλων των διατιθεμένων οικονομικών ή άλλων

ακριβούς πολιτικού σκοπού των επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα την αρχική αδυναμία εκτέλεσης επιχειρήσεων σταθεροποίησης, την εν συνεχεία απουσία δυνατότητας απώθησης, καταστροφής ή εγκλωβισμού του αντιπάλου, σε όλες σχεδόν τις διεξαχθείσες μάχες επί του πεδίου. Η συμπλήρωση 100 ετών από εκείνη ακριβώς την περίοδο, δημιουργεί 25 Την 15η Νοε 1922, θα εκτελεσθούν στη θέση Γουδή των Αθηνών, οι θεωρηθέντες πρωταίτιοι της καταστροφής από έκτακτο στρατοδικείο ήτοι ο Γεώργιος Χατζανέστης, Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Γεώργιος Μπαλτατζής, και Νικόλαος Θεοτόκης.

συνθήκες μνήμης και επανεξέτασης των πεπραγμένων, ώστε το αποτύπωμά τους να αποτελέσει δίδαγμα για το μέλλον, στο όνομα όλων εκείνων που συμμετείχαν στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Σ’ όλους αυτούς τους προγόνους μας γνωστούς ή άγνωστους, οι οποίοι μετά την συμπλήρωση ενός και πλέον αιώνα, συνεχίζουν να έχουν το προνόμιο της αναγνώρισης, ότι πολέμησαν για την ιδέα της ελευθερίας και του ελευθέρου ανθρώπου, είναι αφιερωμένη η ανά χείρας μικρή αυτή ιστορική μας περιήγηση, στο πλαίσιο της συνάντησης της ιστορικής αλήθειας του σήμερα, με την γνώση του χθες. Βιβλιογραφία Ενδεικτική • ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ - ΚΕΙΝΕ ΚΑΙ ΣΕΕΘΑ (2020). 100 έτη από την λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ιστορική και Γεωστρατηγική Σημασία της Ελληνικής Συμμετοχής της Ελλάδας στον Μεγάλο Πόλεμο, (Επιμέλεια Σωτήρης Ριζάς- Σπύρος Μπελεγράτης), Αθήνα. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (1987). Επίτομη Ιστορία Εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919-1922, Αθήνα. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (2012). Οι Κυριότερες Μάχες του Ελληνικού Στρατού, Αθήνα. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (1957). Ο Ελληνικός Στρατός στη Σμύρνη, Αθήνα. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (1957). Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας-ΠρούσσηςΟυσάκ. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (1957). Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκ 1920-Μαρ 1921. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (2012). Επιχειρήσεις Ιουνίου-Ιουλίου 1921. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (1965). Οι Επιχειρήσεις προς Άγκυραν 1921 (Α’, και Β΄ Μέρος). • ΓΕΣ/ΔΙΣ (2012). Τα προ της Τουρκικής Επιθέσεως γεγονότα Σεπ 1921-Αυγ 1922. • ΓΕΣ/ΔΙΣ (2012). Το Τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας, Α΄ και Β΄ Τόμος (Υποχωρητικοί Αγώνες Α΄και Β΄ Σ.Σ.). • ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ (2008). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ’, Αθήνα. • ΜΠΡΕΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ (1999). Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος19ος αιώνας, Αθήνα, ΣΣΕ. • ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ (2000). Βυζαντινή Υψηλή Στρατηγική, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα. • ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ (2014). Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού, 1983-1949, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα. • ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (1992). Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική 1900-1945, Τόμος Α΄, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα. • ΤΣΙΡΙΓΩΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ (2010). Η Ελληνική Στρατηγική στη Μικρά Ασία, 1919-1922, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα.

Σμύρνης

δίνει

κατάλληλη αφορμή

τα δύσκολα τριάντα χρόνια της Γενοκτονίας. Αναφέρομαι στην περίοδο 1894-1924, κατά την οποία οι Οθωμανοί Σουλτάνοι, οι Νεότουρκοι και οι Κεμαλικοί, βάσει σχεδίου, εξόντωσαν το Χριστιανικό στοιχείο, Έλληνες και Αρμενίους, στη Μικρά Ασία, στον Πόντο και στην Ανατολική Θράκη.

τις 28 Αυγούστου με το Παλαιό Ημερολόγιο, άρα στις 10 Σεπτεμ βρίου με το Νέο, μαρτύρησε ο Άγιος Χρυσόστομος (Καλαφάτης), ο Μητροπολίτης Σμύρνης. Θανατώθηκε από τον μαινόμενο τουρκικό όχλο κατόπιν διατα γής του Τούρκου στρατηγού Νουρεντίν όταν μπήκαν στην Σμύρνη οι Τούρκοι, τακτικοί και άτακτοι. Η μορφή του συμβολίζει το δράμα

του Μικρασιατικού Ελληνισμού. 100 χρόνια μετά θυμόμαστε, διότι δεν θέλουμε να επα ναληφθούν τα γεγονότα. Θυμόμαστε με πε ρίσκεψη, συγκίνηση και ερευνητική διάθεση. Επιδιώκουμε να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος. Όχι, δεν ήταν «συνωστισμός» αυτό που έγινε το 1922. Ήταν το αποτέλεσμα μιας προσχε διασμένης Γενοκτονίας. Από το 1914, με το

μαύρο Πάσχα των Θρακών και τη σφαγή στην παραλιακή Φώκαια, μέχρι τον Αύγου στο-Σεπτέμβριο του 1922 ο Ελληνισμός της Ανατολής, Μικρασιάτες, Πόντιοι, Ανατολικο θρακιώτες, υπέστη τις συνέπειες του σχεδί ου των Νεοτούρκων αρχικά και των Κεμα λικών εθνικιστών στη συνέχεια. Το σχέδιο απαιτούσε να εξοντωθούν

κράτος τουρκικό και ισλαμικό. Έλληνες, Αρ μένιοι, Ασσύριοι ήσαν οι κυριώτεροι στόχοι. Αμέτρητα τα θύματα. Οι Ισραηλινοί ιστορικοί ερευνητές Benny Morris και Dror Zeevi υπο λογίζουν σε 2,5 εκατομμύρια τον συνολικό αριθμό των Χριστιανών που θανατώθηκαν με εκτελέσεις, βασανιστήρια, εκτοπίσεις, βιασμούς, τάγματα εργασίας και άλλες μεθό δους. Οι ίδιοι εκτιμούν ότι ενώ στα τέλη του 19ου αιώνα οι Χριστιανοί στην Αυτοκρατορία αποτελούσαν το 20% του συνολικού πληθυ σμού, το 1924 έφτασαν στο 2% μόνον. (Βλέ πε στα ελληνικά το βιβλίο τους: Η Τριακοντα ετής Γενοκτονία). Το κίνημα των Νεοτούρκων, γνωστό επι σήμως ως Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος» εμφανίσθηκε

ρώπη και από τις ιδέες Γάλλων κοινωνιολό γων. Το 1911 σε μυστικό Συνέδριό τους στη Θεσσαλονίκη αποφάσισαν τη Γενοκτονία. Τον Ιανουάριο του 1913 με πραξικόπημα στην Κωνσταντινούπολη πήραν την εξουσία στα χέρια τους. Οι ηγέτες τους ήσαν τρεις, εξ ίσου φανατικοί. Ο Ενβέρ, ο Ταλαάτ και ο Τζεμάλ. Ο Ταλαάτ θεωρείται ο εγκέφαλος της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Ο Μουσταφά Κεμάλ, ο αργότερα επονομασθείς Ατατούρκ, ήταν μεσαίο στέ λεχος των Νεοτούρκων. Από τον Μάιο του 1919 αυτονομήθηκε και ίδρυσε τη δική του κυβέρνηση, γνωστή ως κυβέρνηση της Με γάλης Εθνοσυνέλευσης της Άγκυρας. Αλλά στο ζήτημα της Γενοκτονίας ακολούθησε την πολιτική των Νεοτούρκων. Άλλωστε ένας διακεκριμένος Τουρκολόγος της εποχής μας, ο Ολλανδός Erik Zurcher, περιλαμβάνει τον Κεμάλ στην ευρύτερη περίοδο των Νε οτούρκων. Για τα σχέδια των Νεοτούρκων γράφει ο τότε Πρέσβυς των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Χένρυ Μοργκεντάου: «Το πάθος τους για τον εκτουρκισμό του έθνους έμοιαζε να απαιτεί λογικά την εξολόθρευση όλων των Χριστια νών, Ελλήνων, Σύρων και Αρμενίων. Με τον ίδιο τρόπο που θαύμαζαν τους μωαμεθανούς κατακτητές του 15ου και 16ου αιώνα πίστευ αν ηλιθιωδώς ότι αυτοί οι μεγάλοι πολεμι στές είχαν κάνει ένα μοιραίο λάθος, αφού ει χαν πλήρως την εξουσία να αφανίσουν τους χριστιανικούς πληθυσμούς και αμέλησαν να το κάνουν». (Ambassador Morgenthau’s story, 1918). Πρέπει σήμερα να αναδείξουμε διεθνώς τη Γενοκτονία του Ελληνισμού σε όλο το χρο νικό εύρος και σε όλη τη γεωγραφική της έκταση. Η διαστρέβλωση της Ιστορίας στο όνομα δήθεν της βελτιώσεως των ελληνο τουρκικών σχέσεων τελικά αποθράσυνε την Τουρκία. Ας θυμηθούμε με χρονολογική σειρά τα γε γονότα: Περίοδος Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1894-1896 ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Β΄, τον οποίο θαυμάζει ο Ερντογάν, διατάσσει μαζική εξόντωση των Αρμενίων, τους οποί ους θεωρούσε ταραχοποιά και διασπαστικά στοιχεία. Με ψευδείς κατηγορίες περί δήθεν επαναστατικών και ενόπλων κινημάτων, οι Τουρκικές αρχές, κυρίως η Χωροφυλακή που ήταν στρατιωτικό σώμα, βίασαν, εφό νευσαν ή εξόρισαν εκατοντάδες χιλιάδες Χριστιανών Αρμενίων.

Περίοδος Νεοτούρκων. Διωγμοί 1914-1922.

Από το 1908 –εν μέρει– και από το 1913 –με πλήρη έλεγχο– την Οθωμανική Αυτοκρατο ρία διοικούσε το Κίνημα των Νεοτούρκων, δηλαδή αξιωματικών οι οποίοι εμφανίσθη καν, όπως προαναφέραμε, με ψεύτικο φι λελεύθερο προσωπείο. Η πραγματική ιδεο

λογία τους ήταν η πλήρης τουρκοποίηση της αυτοκρατορίας και η εξόντωση ή/και εκδί ωξη όλων των Χριστιανικών εθνοτήτων. Οι πιο πολυάριθμες εθνότητες ήσαν οι Έλληνες και οι Αρμένιοι. Από τον Απρίλιο του 1914, πριν από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Νεότουρκοι άρχισαν τις σφαγές και εκτοπίσεις των Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη και στα παράλια της Ιωνίας με αποκο ρύφωμα τα δραματικά γεγονότα της Φώκαι ας (Ιούνιος 1914). Κατά τη διάρκεια του Πο λέμου η Τουρκία έλαβε μέρος με την πλευρά των Γερμανών και Αυστριακών, ενώ η Ελλάς από το 1917 έλαβε ενεργό μέρος με το στρα τόπεδο της Entente, δηλαδή των Άγγλων, Γάλλων και άλλων συμμάχων. Διαρκούντος του Πολέμου η σφαγή των Ελλήνων συνεχί σθηκε και είναι μία περίοδος, στην οποία δεν έχουμε δώσει τη δέουσα σημασία. Η εξό ντωση των Μικρασιατών Ελλήνων ολοκλη ρώθηκε με την υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού τον Αύγουστο του 1922 και με τις σφαγές του Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 1922. Δεύτερο μέρος Γενοκτονίας των Αρμενίων. Τον Απρίλιο του 1915 οι Νεότουρκοι καλυ πτόμενοι πίσω από τον καπνό των μαχών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνέχισαν τη σφαγή και εκτόπιση των Αρμενίων. Συμβο λική είναι η ημερομηνία της 24ης Απριλίου 1915, όταν όλοι οι επιφανείς Αρμένιοι της Κωνσταντινουπόλεως συνελήφθησαν και εκτοπίσθηκαν με τραίνα στα βάθη της Ανα τολίας. Ελάχιστοι επέζησαν. 1919: Αποκορύφωση της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Στις 19 Μαϊου 1919 αποβιβάζεται στην Σαμψούντα του Πόντου ο αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος ίδρυσε το εθνικιστικό κίνημα των Τούρκων και τελικά κατέλυσε το σουλτανικό καθε στώς. Ο Κεμάλ, ο οποίος αργότερα ονομά σθηκε Ατατούρκ, δηλαδή ο πατέρας των Τούρκων, έδωσε τη διαταγή για την εξό ντωση των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσας συνεχίζοντας τον διωγμό που είχε αρχίσει το 1916. Πολλοί από τους Ποντίους οργάνωσαν αντάρτικο, αλλά τελικά υπέκυψαν στις υπέρ τερες τουρκικές δυνάμεις. Καταδίκες προ σχεδιασμένες εκτελέσθηκαν από τα τουρκι κά Δικαστήρια της Ανεξαρτησίας και χιλιά δες Πόντιοι απαγχονίσθηκαν. Πολλοί άλλοι βρήκαν βίαιο θάνατο με διάφορους τρόπους. Άνω των 350.000 Ελλήνων είναι τα θύματα της Γενοκτονίας στον Πόντο. 1919-1924. Η περίοδος των ΚεμαλικώνΤούρκων εθνικιστών και η Μικρασιατική Καταστροφή. Στις 2 Μαΐου 1919 η Ελλάς, με εντολή της Διασκέψεως Ειρήνης των Παρισί ων και ως νικήτρια του Α΄ Παγκοσμίου Πο λέμου, αποβιβάζει στρατό στη Σμύρνη. Η πε ριοχή παραμένει τυπικά υπό Οθωμανική κυ ριαρχία και προβλέπεται δημοψήφισμα μετά από 5 χρόνια για να

περιοχής. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι με την πλευρά των ηττημένων. Η Συνθήκη των Σεβρών του Ιουλίου 1920 δίδει στην Ελ λάδα ως κανονικό έδαφος, δηλαδή με πλήρη ενσωμάτωση, την Ανατολική Θράκη πλην Κωνσταντινουπόλεως. Ο Εθνικός Διχασμός και η υποχώρηση του Στρατού μας, παρά τις αρχικές επιτυχίες, είχαν ως κατάληξη την αποκορύφωση της Γενοκτονίας εις βάρος του Ελληνισμού. Η Σμύρνη, οι ΚυδωνίεςΑϊβαλί και άλλα κέντρα του Μικρασιατικού Ελληνισμού βρέθηκαν τον Αύγουστο-Σε πτέμβριο 1922 στο επίκεντρο του τουρκικού φανατισμού. Άγιοι Νεομάρτυρες αναδεικνύ ονται, όπως ο Χρυσόστομος Σμύρνης και πολλοί άλλοι κληρικοί. Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1922: Η Ελλάς αναγκάζεται να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη, αν και μας είχε δοθεί προ δύο ετών. Χιλιάδες Έλληνες έρχονται ως πρόσφυγες στη Δυτική Θράκη και στη Μακεδονία. Οι κά τοικοι της Αδριανουπόλεως ιδρύουν τη Νέα Ορεστιάδα στον Έβρο. Η Ανατολική Θράκη από το 1920 έως την ανακωχή των Μουδα νιών του Σεπτεμβρίου 1922 ήταν πλήρως ενσωματωμένη στην ελληνική επικράτεια και εξέλεγε βουλευτές για το Ελληνικό Κοι νοβούλιο. Η Ενιαία Θράκη επί δύο έτη είχε Γενικό Διοικητή με έδρα την Αδριανούπολη και 6 Νομούς. Δύο στη Δυτική Θράκη, που τελικά παρέμεινε στην Ελλάδα, και τέσσερις στη Θράκη ανατολικά του Έβρου (Σηλυβρία, Ραιδεστός κ.α). Η Ελλάς επί δύο έτη είχε σύ νορα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Τσατάλτζα, η οποία στα ελληνικά ονομάζεται Μέτραι (Επισκοπή Μετρών και Αθύρων). Δυ στυχώς την Ανατολική Θράκη αναγκασθήκα με να παραχωρήσουμε στην Τουρκία, αν και εκεί δεν έγιναν πολεμικές συγκρούσεις. 1923. Καταλύεται το σουλτανικό καθεστώς και ιδρύεται η Τουρκική Δημοκρατία με κυρίαρχη προσωπικότητα τον Κεμάλ Ατα

τούρκ. Στις 30 Ιανουαρίου 1923 η Σύμβαση Ανταλλαγής των πληθυσμών, που υπεγράφη

στη Λωζάννη, προβλέπει μεταξύ άλλων την ανταλλαγή των πληθυσμών με θρησκευτικό κριτήριο. Όσοι Έλληνες δεν σφαγιάσθηκαν ή δεν έφυγαν κυνηγημένοι από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο έρχονται ως ανταλλάξιμοι στην Ελλάδα. Οι Μουσουλμάνοι του ελλαδικού χώρου φεύγουν για εγκατάσταση στην Τουρ κία. Η Συνθήκη προβλέπει να παραμείνουν οι Έλληνες (ως εθνική μειονότητα) στην Κων σταντινούπολη και οι Μουσουλμάνοι (ως θρησκευτική μειονότητα) στη Δυτική Θράκη. Στος 24 Ιουλίου 1923 υπογράφεται το τελικό έγγραφο από τα 16 που αποτελούν τη γνω στή ως Συνθήκη της Λωζάννης. 1924. Ολοκληρώνεται η ανταλλαγή των πλη θυσμών. Από τους τελευταίους Ορθοδόξους Χριστιανούς που φεύγουν είναι και οι Έλ ληνες των Φαράσων της Καππαδοκίας με πνευματικό ηγέτη τον Άγιο Αρσένιο τον Καπ παδόκη (Χατζηεφεντή). Μεταξύ αυτών το βρέφος Αρσένιος, ο μετέπειτα Άγιος Παϊσιος ο Αγιορείτης. Την ιδια χρονιά ολοκληρώνεται και η εξόντωση άλλων Χριστιανικών πληθυ σμών, όπως ήσαν οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι (Μονοφυσίτες). Τα γεγονότα του 1922, γνωστά με τον γενικό όρο Μικρασιατική Καταστροφή, αποτελούν μία κλασική μορφή Γενοκτονίας. Οι Τούρκοι, αλλά και ορισμένοι Έλληνες αναθεωρητές, ισχυρίζονται ότι οι Τούρκοι απλώς αντέδρα σαν στην παρουσία του Ελληνικού Στρατού. Όμως οι χρονολογίες τούς διαψεύδουν. Ο δι ωγμός του Ελληνισμού αρχίζει το 1914 με τις σφαγές

της Μικράς Ασίας (Νίκαια, Νικομήδεια κ.α) τον Απρίλιο-Αύγουστο 1920, πριν παρέμβει εκεί ο Ελληνικός Στρατός. Η νομική ορολογία περί Γενοκτονίας καθιερώθηκε διεθνώς με απόφαση του ΟΗΕ το 1948. Ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής Άγγελος Συρίγος, στο βιβλίο του “Ελληνοτουρκικές σχέσεις”, χρη σιμοποιεί τα στοιχεία του ορισμού του ΟΗΕ για να αποδείξει ότι πράγματι το 1922 έγινε Γενοκτονία. Δεν λησμονούμε και τη Γενοκτο νία των Ποντίων, η οποία άρχισε το 1916. Ο σωστός όρος, λοιπόν, είναι: Γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής. Τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1922, λοι πόν, τα Κεμαλικά τουρκικά στρατεύματα διέ πραξαν τα εξής στις περιοχές που κατέλαβαν: 1. Συνέλαβαν όλους τους άνδρες ηλικίας 16 έως 55-60 ετών και τους οδήγησαν στον θάνατο δια των σφαγών ή δια της ασιτίας και της εξαντλήσεως στα Τάγματα Εργασίας (πορείες υπό σκληρές συνθήκες και κατανα γκαστικά έργα). Από τους 150.000 αμάχους που συνελήφθησαν στην περιοχή Σμύρνης έφτασαν στην Ελλάδα μόνον 320.

2. Προέβησαν σε μαζικές σφαγές Ελλήνων στη δυτική Μικρά Ασία (Αϊβαλί, Μοσχονήσια, Μαγνησία κ.α) όπως είχαν κάνει από το 1919 και στον Πόντο.

3. Κατέστρεψαν εσκεμμένως κατοικίες Ελ λήνων με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πυρπόληση της Σμύρνης.

4. Ανάγκασαν 1.000.000 Έλληνες να φύ γουν ως πρόσφυγες για να γλυτώσουν τη ζωή τους.

5. Και όλα αυτά δεν έγιναν τυχαία ή από πα ρεκτροπές ατάκτων. Ήταν η συνέχεια ενός μελετημένου σχεδίου, το οποίο έθεσε σε ενέργεια το 1914 η ηγεσία των Νεοτούρκων για να εξοντώσει (ή εκδιώξει) όλους τους Χριστιανούς της Μικράς Ασίας (Έλληνες, Αρ μενίους, Ασσυρίους κ.ά). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Οικουμενικόν Πατριαρχείον 1919: Η Μαύρη Βίβλος διωγμών και μαρτυρίων του εν Τουρκία Ελληνισμού (1914-1918), επανέκδοση Αρσενίδης, Αθήνα 2001. | Άγγελος Συρίγος: Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2014. | Benny Morris-Dror Zeevi: Η Τριακονταετής Γενοκτονία, Ο αφανισμός των Χρι στιανικών μειονοτήτων της Τουρκίας 1894-1924, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2021. | Erik Zurcher: Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2004. | Επίχαρις Μιχαηλίδου: Η Ιστορία ενός Βιθυνού, εκδόσεις ΕΑΡ, Αθήνα 2022. | Ιάκωβος Μιχαηλίδης: Μικρασιατική Καταστροφή, εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2018.

(Τ.Τ.Τ. Ταχυδρομείο, Τηλεγραφείο, Τηλεφω νείο) για να στείλουν ένα τηλεγράφημα

χρήματα δεν είχαν για να ειδοποιή σουν το σπίτι και την οικογένειά τους, έγρα φαν «Έφτασα, υγιαίνω». Το τέλος της

τις αρχές του Σεπτέμβρη οι δρόμοι γέμιζαν από άμαξες βαριά φορτωμένες με έπιπλα και Tου Στέφανου Μίλεση | Συγγραφέα, Msc Διοίκηση Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Birmingham

το πορτραίτο του Γούναρη, το απέσυραν φοβούμενοι τη θραύση. Για τον ίδιο λόγο δι ακόπηκε και η κυκλοφορία του περιοδικού

Πρόσφυγες χαμογελούν διότι γλίτωσαν.

κά του εργαλεία. Οι τελωνειακές αρχές τον υποχρέωσαν να πληρώσει φόρο εισαγωγής 400 δραχμών! Δεν τον άφηναν να φύγει αν δεν πληρώσει τον φόρο. Ο ιατρός αφού έδω σε τα μοναδικά χρήματα που είχε πάνω του κατάλαβε από την πρώτη στιγμή ότι η Ελλάδα δεν ήταν όπως την φανταζόταν. Δεν ήταν μια μάνα πατρίδα, αλλά μια μητριά που κοιτούσε να βγάλει χρήματα από τα παιδιά

ειδικό λογαριασμό που συνεστήθη το ποσό των 10 χιλιάδων δραχμών. Στις 11 το πρωί της 5ης Σεπτεμβρίου του 1922 επιβιβά στηκε και ο τελευταίος Έλληνας στρατιώτης από την Μικρά Ασία, με την ολοκλήρωση της επιβίβασης στα πλοία των ανδρών του Γ’ Σώ ματος Στρατού. Το πέρας του Μικρασιατικού μετώπου σφραγίζεται με την αναχώρηση του Θωρηκτού ΑΒΕΡΩΦ έχοντας στο κατάστρω μά τους δύο τραυματίες Αξιωματικούς βλη θέντες από εχθρικά πυρά από την παραλία. Το θρυλικό καράβι που άλλοτε σκορπούσε τον τρόμο στους Τούρκους ευρισκόμενο

τώρα πέραν των στενών, στον προθάλαμο της Κωνσταντινούπολης αφού προστάτευ σε την επιβίβαση των τελευταίων τμημάτων του Ελληνικού Στρατού, αναχαιτίζοντας με τα πυρά του τους Τούρκους που τους καταδίω καν, διαρκώς κραυγάζοντας για την εύκολη νίκη που επιτύγχαναν, έβαλε πλώρη για την προστασία της Θράκης. Οι ειδήσεις που μεταδίδονταικατά κύματα Τα νέα της καταστροφής πρώτα φτάνουν στον Πειραιά. Μεταδίδονται μόλις τα πλοία αποβιβάζουν νέα κύματα προσφύγων. Το αγγλικό ατμόπλοιο «Άντισσα» έφτασε στον Πειραιά από Σμύρνη κουβαλώντας 400 πρόσφυγες. Ακολούθησαν τα επίσης αγγλι κά ατμόπλοια «Αμαζόνα» και «Μίσκαρ» που μετέφεραν κυρίως ελληνικό στρατό και μόνο 70 πρόσφυγες. Αυτοί αφηγούνται τις ωμότη τες Κεμαλιστών. Τούρκοι με άγριο φανατισμό σκοτώνουν όποιον δεν είναι ομοεθνής τους. Μισή ώρα αργότερα εισέρχονται στο λιμάνι τα ατμόπλοια «Αρχιπέλαγος» και «Αριστεί δης» μεταφέροντας μονάδες πυροβολικού από τη Σμύρνη. Δύο πλοία που έτυχε να βρεθούν στη Σμύρνη, ένα αμερικανικό και ένα ιαπωνικό ακύρωσαν ύστερα από πρωτο βουλία των κυβερνητών τους την παραλαβή φορτίου και επιβίβασαν όσους δυστυχισμέ νους πρόσφυγες μπορούσαν. Η στάση των πληρωμάτων των δύο αυτών πλοίων απο τελεί μια στάση αλτρουισμού για την οποία μπορεί να υπερηφανεύεται η πατρίδα τους. Τα πληρώματα αυτά δύο λαών απέδειξαν ότι

δεν έχουν καμία σχέση με τις σκοπιμότητες και υπολογισμούς αλλά και την επαίσχυντη επιφυλακτικότητα των λαών της Ευρώπης έναντι των χριστιανοκτόνων Τούρκων. Οι πλατείες και οι δρόμοι του Πειραιά έχουν κα τακλυστεί από πρόσφυγες. Στήνονται πρό χειρα υπόστεγα κατά μήκος των γραμμών του Σταθμού Αγίου Διονυσίου (Λαρίσης). Η εμφάνιση ενός κρούσματος ευλογίας κινητο ποιεί τους δημοτικούς ιατρούς που προβαί νουν στον εμβολιασμό όλων των προσφύ γων στην περιοχή με αντιευλογικό ορό. Το λιμάνι της σωτηρίαςαλλά και της εκμετάλλευσης Ο Πειραιάς τον πρώτο εκείνο καιρό των αφί ξεων, αρχές Σεπτεμβρίου, ακούγεται στους περισσότερους πρόσφυγες ως λιμάνι σωτη ρίας, όπου κατέφευγε σε αυτό η ανθρώπινη δυστυχία για να βρει προστασία, να βρει άσυ λο, το λιμάνι όπου κατέφευγαν οι κατατρο μαγμένοι αδελφοί για να βρουν τους αδελ φούς τους, οι δια της βίας απάτριδες για να βρουν νέα πατρίδα. Ωστόσο η εικόνα που από την αρχή εμφανίζει το εμφανίζει όμοια με μια μεσαιωνική ανθρωποαγορά της Βαγδάτης όπου πηγαίνει ο καθένας για να παζαρεύσει την ανθρώπινη σάρκα αναλόγως των ανα γκών του. Αθηναίοι και άλλοι κατεβαίνουν στον Πειραιά μόνο και μόνο για να βρουν όπως λένε μια «καμιά υπηρέτρια της προκο πής…». Δυστυχώς υπήρχαν ακόμα χειρότε ρες περιπτώσεις που εμφανίζονταν ήδη από τις πρώτες ημέρες καθώς η αστυνομία άρχι ζε να συλλαμβάνει άτομα που προσέγγιζαν τα

από

ατμόπλοια με ακόμα χειρότερους σκοπούς. Τα Βούρλα της Δραπετσώνας αναζητούσαν νέα κορίτσια… Οι αγγελίες αναζήτησηςτων προσφύγων Στις 9 Σεπτεμβρίου εμφανίζονται στις εφη μερίδες οι πρώτες στήλες αποκλειστικά για τους πρόσφυγες. Οι δημοσιεύσεις από αυτούς είναι δωρεάν. «Ο τάδε θερμώς πα ρακαλεί να τον πληροφορήσουν περί της τύχης…» ή «Παρακαλείται όποιος γνωρίζει για την τύχη εν τη Ευρωπαϊκή οδό Σμύρνης, των εμπόρων…. να δώσει πληροφορίες στο καπνοπωλείο Γεωργίου Χατζηθεοχάρη στον Πειραιά». Καθώς οι αναζητήσεις μελών οι κογενειών που έχουν χαθεί είναι εκατοντά δες και δεδομένου της έλλειψης μόνιμης δι εύθυνσης για αποστολή πληροφοριών, περί πτερα, μανάβικα, καπνοπωλεία, κάθε είδους κατάστημα μετατρέπεται σε κέντρο αναζήτη σης με δεκάδες χαρτάκια αγγελιών αναζητή σεων να γεμίζουν τη βιτρίνα του «Παρακα λείται ο γνωρίζων την τύχην της οικογενείας Μιχαήλ Καμπά, κρεοπώλου Σμύρνης, όπως ειδοποιήσει Φίλωνος 18 Πειραιά». Ανάμεσα στις αγγελίες απελπισίας και μερικές αλτρου ϊσμού και προσφοράς όπως «ο ιατρός Κεχα γιόγλου πρόσφυξ εκ Σμύρνης, δέχεται τους Μικρασιάτες αδελφούς του εις την οδό….». Η τουεγκατάλειψη Τζανείου

Και σα να

έφτανε αυτό, το υπουργείο εσω τερικών απέστελλε ειδοποίηση στο μοναδικό νοσοκομείο της πόλης, το Τζάνειο, που είχε δεχθεί το μεγαλύτερο όγκο ασθενών προ σφύγων, ότι διακόπτει την παροχή οικονομι κής βοήθειας που πρόκυπτε από τον «φόρο των ωνίων» (ύψους 180 χιλιάδων δραχμών). Με το βοήθημα αυτό το Τζάνειο κάλυπτε την καθαριότητα, την ύδρευση και τη συντήρηση του κτηρίου του νοσοκομείου. Ο πτωχευμέ νος Δήμος Πειραιώς καθώς αδυνατούσε να αναπληρώσει το ποσό, άφησε το νοσοκομείο χωρίς προσωπικό καθαριότητας. Σύντομα στους κατάμεστους από πρόσφυγες διαδρό μους, θα αρχίσει η εμφάνιση κοριών και λίγο αργότερα μεταδοτικών νοσημάτων. Σύντο μα θα καταστεί ανενεργό, αναγκάζοντας το κράτος να συστήσει το πρώτο «Προσφυγικό Νοσοκομείο» στον Πειραιά, στον προαύλιο χώρο του Χατζηκυριακείου Ορφανοτροφεί ου, με παραπήγματα που θα στήσει μεταξύ του κεντρικού κτηρίου και του Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη. Από

(το 1934), και αφού πρώτα έχει μετακινήσει και διανέμει σε διάφορα σημεία της Αττικής και των νησιών του Σαρωνικού χιλιάδες πρόσφυγες, κατα μετρεί τα ξύλινα παραπήγματα και βρίσκει ότι αυτά είναι ακόμα 22.284. Ενδεικτικά αναφέ ρονται: Στα Ταμπούρια 3.000, στην Ανάσταση 250, στη Σούδα Νέας Κοκκινιάς 400, στην Παλαιά Κοκκινιά 800, στην παραλία Κρεμμυ δαρούς 4.300, στα Βούρλα 120, στα Σφαγεία 215, στα Τσιμεντάδικα 650, στην περιοχή Αγίου Διονυσίου 455, στην οδό Δογάνης και

Αναπαύσεως 106, στον Άγιο Παντελεήμονα 200, Ψαρών και Δογάνης 130, στο Χατζηκυ ριάκειο 200, στον Προφήτη Ηλία 20, Θρα συβούλου και Μουσών 100, στο Τουρκο λίμανο 13, στην Ακτή Πρωτοψάλτη 16, στις Τζιτζιφιές 400 κ.α. Κάτω από το βάρος του προσφυγικού κύματος, το 1934 η κυβέρνη ση του Παναγή Τσαλδάρη αποφάσισε την κα ρατόμηση του Δήμου Πειραιά. Πίσω από το δήθεν συμφέρον των προσφύγων, αποσκο πούσε στην επικράτηση του Λαϊκού Κόμμα τος, σε μια πόλη που ύστερα από την έλευση προσφύγων ήταν γνωστό ότι αποτελούσε το κάστρο του βενιζελισμού στην Ελλάδα! Ο τε μαχισμός, που εξυπηρετούσε το Λαϊκό Κόμ μα του Παναγή Τσαλδάρη, προέβλεπε τη δη μιουργία τριών νέων δήμων, που θα έφεραν τα ονόματα Ταμπουρίων, Νέας Κοκκινιάς και Δραπετσώνας, και τεσσάρων κοινοτήτων, του Αγίου Γεωργίου, του Περάματος, του Ικονίου και του Κουτσικαρίου. Επικρατούσε μάλιστα η άποψη ότι οι συνοικίες Καλλίπο λης και Χατζηκυριακείου, λόγω του μεγάλου αριθμού προσφύγων (δηλαδή βενιζελικών) που υπήρχαν, έπρεπε να απομονωθούν, για να μην αλλάξουν το εκλογικό αποτέλεσμα, που έδινε το Κεντρικό Τμήμα του Πειραιά υπέρ του Λαϊκού Κόμματος. Και η απομό νωση αυτή γινόταν με τον μετασχηματισμό τους σε μία κοινότητα (Κοινότητα Καλλιπό λεως, Χατζηκυριακείου), που θα λειτουρ γούσε αυτόνομα εντός των ορίων του Δήμου Πειραιώς! Αυτά τα σενάρια, που σήμερα μας φαίνονται απίστευτα, έλαβαν σάρκα και οστά όχι μόνο σε μεγάλο βαθμό, αλλά και με τον πλέον αισχρό τρόπο. Ο Πειραιάς τεμαχίστηκε και διανεμήθηκαν τα τεμάχιά του χάριν κομ ματικού οφέλους, και όχι φυσικά προς όφε λος των προσφυγικών συνοικιών του.

Όλες οι πληροφορίες προέκυψαν από τη συλλογή δημοσιεύσεων και αρθρογραφίας εφημερίδων της περιόδου εκείνης, κατά την οποία ίσχυε το παλαιό ημερολόγιο. Το

Της Ιωάννας Μπερμπίλη

παρά δοσης ως άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. II. H δημιουργία νέου υλικού υποστήριξης για την εγγραφή της ξυ λοναυπηγικής τέχνης στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

στόλου. Η πρακτική αυτή έχει επιφέρει καίριο πλήγμα στο απόθεμα της ελληνικής ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς έχουν καταστραφεί 11.000 περίπου μοναδικά ξύλινα πλοία. Στην αρχή της ημερίδας έγιναν χαιρετισμοί από τους εκπροσώπους φορέων που υποστηρίζουν το έργο της δημιουργίας της πλατφόρμας. Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνα Μενδώνη έστειλε χαιρετισμό ο οποίος διαβάστηκε από τον εκπρόσωπο της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Δρ Ιωάννη Δρίνη. Η Υπουργός αναφέρθηκε στη σημασία της ξυλοναυπηγικής τέχνης ως σημαντικής πτυχής του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού και στις έως τώρα δράσεις που έχει αναλάβει το υπουργείο για την διάσωση και αναβίωσή της. Το σημαντικά νέα που ανακοινώθηκαν ήταν η συνεργασία του ΥΠΠΟΑ με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου για την οργάνωση δομής μαθητείας και επαγγελματικής κατάρτισης στην ξυλοναυπηγική τέχνη στη Σάμο, με τη μορφή ΙΕΚ και η έναρξη της διαδικασίας για την εγγραφή της ελλη νικής ξυλοναυπηγικής τέχνης στον διεθνή κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η κυρία Χριστιάνα Καλογήρου, Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, μίλησε στην εκδήλωση εκπρο σωπώντας τον κρατικό φορέα ο οποίος διαχειρίζεται τα ευρωπαϊκά επιχειρησιακά προγράμματα για τη μείωση του αλιευτικού στόλου, των οποίων παράπλευρη απώλεια είναι τα ελληνικά ξύλινα

της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Περιπλους 120 69

αλιευτικά

Πετράκη, μητέρα της Έλπης

μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου, είναι Δι δάκτωρ του Πανεπιστημίου του Κεντ στη Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία. Το βιβλίο της: «Ρίμινι, η λησμονημένη νίκη» Που χάρισε η Έλπη στη βιβλιοθήκη του Μου σείου είναι το δεύτερο μετά το «Ο άγνωστος πόλεμος» που είχαμε παρουσιάσει στο τεύχος 118 του περιοδικού μας. Στο καινούργιο βιβλίο έρχεται να ερευνήσει και να παρουσιάσει μια πολύ ευαίσθητη καμπή της ιστορίας της πατρίδας μας τον διχασμό των Ελ ληνικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν μάχονταν στην Αίγυπτο, υπό τη Βρετανική ηγεσία, ενα ντίον των φασιστικών δυνάμεων που είχαν κατακτήσει τη χώρα μας. Ήταν η περίοδος που εκδηλώθηκαν τρία κομμουνιστικά κινήματα με αποτέλεσμα οι Ένοπλες Δυνάμεις της πατρίδας μας να αδρανοποιηθούν πλήρως, να μη λαμβά νουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις, να απομονωθούν και να στο χοποιηθούν από τους συμμάχους που δεν μπορούσαν να καταλάβουν πως ήταν δυνατόν να συμβαίνουν τέτοια γεγονότα εν καιρώ πολέμου. Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται στην προσπάθεια αναδι οργανώσεως και ανασυγκροτήσεως των ελληνικών ενόπλων δυνά μεων μετά τα τρία κινήματα που διέλυσαν τη συνοχή τους και καταρ ράκωσαν το ηθικό τους. Ως καρπός των προσπαθειών προέκυψε η ΙΙΙ

Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία υπό τον Συνταγμα τάρχη Θρασύβουλο Τσακαλώτο, η οποία έλαβε μέρος στην απόβαση των συμμαχικών δυνάμε ων στην Ιταλία και την εν συνεχεία προέλασή των προς Βορρά. Στην ΙΙΙ Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία έλαχε ο κλή ρος να καταλάβει το Ρίμινι, την πόλη αντικειμενικό στόχο των συμμαχικών δυνάμεων και να υψώσει τη γαλανόλευκη στο Δημαρχείο της πόλης. Η δράση της Ταξιαρχίας του Τσακαλώτου στην Ιταλία το 1944 ήταν ένας σημαντικός παράγο ντας, μεταξύ και άλλων, που ενέταξε τη χώρα μας στις νικήτριες δυνάμεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της επέτρεψε να διεκδικήσει απα ράγραπτα δικαιώματα και να ενσωματώσει στην επικράτειά της ελληνικές από αιώνων περιοχές που βρίσκονταν εκτός των συνόρων της. Οφείλουμε χάριτες στην κα. Έλπη Πετράκη για τη δωρεά της και στην κα. Μαρίνα Πετράκη για την έρευνά της και την καταγραφή της ιστορίας των γεγονότων. Σε ένα δεν θα συμφωνήσουμε και αυτό είναι ο τίτλος του βιβλίου. Γιατί «λησμονημένη» νίκη;;; Οι Έλληνες θυμούνται. Γνωρίζουν πολύ καλά τι οφείλουν στην ΙΙΙ Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία, στον Θρασύβουλο Τσακαλώτο και όλους τους ήρωες του Β΄ Παγκοσμί ου Πολέμου που πολέμησαν, έδωσαν τη ζωή τους και έβγαλαν τη χώρα μας νικήτρια και λαμπρή από τις στάχτες

με τέτοια

ώριμο)

νημα, στηριγμένο και στην ερευνητική αφοσίωση δεκάδων επιστημόνων ποικίλων ειδικοτήτων. Εντυπωσιακή είναι και παρουσίαση των με λετών περί της ακριβείας των ενδείξεων του Μηχανισμού-ένα κεφάλαιο που από μόνο του ανεβάζει το αρχαίο όργανο στη στάθμη των σύγχρονων μετρητικών συσκευών. Είναι συ γκινητικό να διαβάζει κανείς τέτοιες μελέτες για ένα τεχνούργημα ηλικίας 2.100 ετών. Σε αυτό το βιβλίο ξεκαθαρίζονται επίσης και οι λίγες (αλλά πραγματικά σπουδαίες) πιθανές χρήσεις του Μηχανισμού, εν αντιθέσει με ένα πλήθος εικαζομένων χρήσεων που βλέπει κα νείς στη βιβλιογραφία». Στους αναγνώστες της βιβλιοθήκης μας προ σφέρουμε μια εξαιρετική μελέτη για το θαύμα αυτό της αρχαιότητας, που έχει προκαλέσει τό σες πολλές επιστημονικές συζητήσεις και ανα ζητήσεις ερευνητών. Γιάννης Παλούμπης

και ως στοιχείου άρρηκτα συνυφασμένου με την εξελικτική πορεία της Ελλάδας, προβλήθηκε στην έκθεση Thalassa: Η Θάλασσα στην Ελληνική Τέχνη από την αρχαι ότητα έως σήμερα, που συνδιοργάνωσε το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και το εμβληματικό μουσείο αρχαίας κινεζικής τέχνης της Σαγκάης. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 18 Ιουλίου 2022 παρουσία του Γενικού Προξένου της Ελλά δας κ. Βασίλειου Κονιάκου, υψηλόβαθμων αξιωματούχων της τοπικής Κυβέρνησης και εκπροσώπων των Προξενικών Αρχών της Σαγκάης. Στην έκθεση παρουσιάστηκαν 5 αρχαία εκθέματα με τη μορφή τρισδιάστατου ψηφιακού ολογράμματος υψηλής ανάλυσης και 34 έργα σπουδαίων Ελλήνων καλλιτεχνών όπως του Κ. Βολανάκη, Β. Χατζή, Γ. Γαΐτη, Κ. Μαλέα, Γ. Τσαρούχη κ.ά. προερχόμενα από Μουσεία, Δημοτικές Πινακοθήκες, Ιδρύματα και ιδιωτικές συλ λογές της Ελλάδας, αντιπροσωπευτικά ποικίλων εκφάνσεων της εικαστικής

Tην 1η Αυγούστου του τρέχοντος έτους απεβίωσε το εκλεκτό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ο Αντιναύαρχος ε,α, Νικόλαος Θώδος Π. Ν. Γεννημένος στην Αλωνίσταινα Αρκαδίας την 8 Ιουνίου 1932, μπήκε στην Σχολή Δοκίμων στις 28 Σε πτεμβρίου 1949 και αποφοίτησε ως Μάχιμος Σημαιο φόρος το 1953. Η σταδιοδρομία του εστιάσθηκε στα Υποβρύχια και φοί τησε σε όλες τις σχετικές σχολές Υποβρυχίων στη χώρα μας και στις ΗΠΑ. Υπηρέτησε σε όλες τις προβλεπόμενες για Μαχίμους Αξιωματικούς θέσεις των Υποβρυχίων. Υπήρξε πρό

Tην 30η Αυγούστου 2022 έφυγε από κοντά μας η Αλίκη Παΐζη σύζυγος του αειμνήστου Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Ναυάρχου Κωνσταντίνου Παΐζη. Η Αλίκη ήταν μια από εκείνες τις γυναίκες που έζησαν και έφυγαν αφήνοντας πίσω τους την ανάμνηση και την αίσθηση μιας Κυρίας. Αυτή ήταν η Αλίκη, μια Κυρία που στάθηκε δίπλα στον Ναύαρχο με αξιοπρέπεια, έφτιαξε μια θαυμάσια οικο γένεια με δύο υπέροχα παιδιά, την Ελίζα και τον Στά θη, κατηύθυνε η ίδια την οικογένειά της, χωρίς ποτέ η προσωπικότητά της να ξεπερνά τα όρια της διακριτικής παρουσίας. Η Αλίκη υπήρξε ελεύθερο πνεύμα, διακρίνονταν για την παιδεία της και τη αγωγή της, ιδιότητες τις οποίες μετεβίβασε και στα παιδιά της με το πράο και μειλίχιο ύφος της. ‘Ήρεμη, καλόγνωμη, καταδεκτική άφησε το αποτύπω μά της στη ζωή κληροδοτώντας στα παιδιά της την ευ γένεια

Nαι, ναι, ναι... Το ξέρω!!!…

Το τεύχος θα περιέχει άρ

θρα για τη συμπλήρωση

των 100 χρόνων από την καταστροφή της Σμύρ

νης. Θα είναι δηλαδή λιγότερο, ή πε ρισσότερο, αφιερωμένο σε εκείνον τον σταθμό της Ιστορίας μας που πονάει

τόσο πολύ, μιας και ένα μεγάλο κομμάτι του Ελληνισμού ξεριζώθηκε από τις πατρογονικές του εστίες, από την Ιωνία και

τον Πόντο, στις οποίες είχε εγκαταστα

θεί και μεγαλουργήσει πριν από 3.000 χρόνια. Όπως έγραψα και σε προηγούμενο ση

μείωμά μου, δεν έχουμε κατορθώσει

ακόμα σήμερα, 100 χρόνια μετά, να συμφωνήσουμε στο τι έφταιξε, τι κάνα με λάθος τότε. Ακόμα σήμερα αναρω τιόμαστε εάν έφταιγαν οι Βασιλικοί ή οι

Βενιζελικοί. Τι αρρώστια κι αυτή της φυλής!!!… Ψά χνουμε να βρούμε αιτίες να διαφωνή σουμε, να διαιρεθούμε, να φιλονική σουμε, να ρίξουμε τα σφάλματα στην άλλη πλευρά. Ο μεγάλος διχασμός του 1915-1922, με τις απίστευτα τραγικές του συνέπειες, με τη δίκη των έξι αρ γότερα να βάζει τη σφραγίδα της εσω τερικής διχόνοιας, έριξε τη σκιά του σε όλη τη διαδρομή του 20ου αιώνα. Πάντα υπήρχαν δύο παρατάξεις, με διαφορε τικά ονόματα, οι οποίες αντιμάχονταν η

μία την άλλη. Λες και ξαναζούσαμε τον τριακονταετή Πελοποννησιακό Πόλεμο μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών. Κι ενώ στον Β΄ ΠΠ καταφέραμε να μεγα λουργήσουμε, αφήνοντας έκπληκτους τους λαούς της γης με τα πολεμικά μας κατορθώματα, επιτύχαμε να αναποδο γυρίσουμε την καρδάρα με το γάλα το ’44 με τη συμπεριφορά μας στη Μέση Ανατολή. Το αποκορύφωμα ήρθε μετά, με τον εμφύλιο 1946-49, που άφησε τη χώρα βαθιά διχασμένη, διαιρεμένη με δύο παρατάξεις αλληλομισούμενες να μάχονται η μία την άλλη. Το είχα ξαναγράψει σχετικά πρόσφατα. Είναι δυνατόν ακόμα σήμερα να κατα τρυχόμαστε από τα ίδια συμπλεγματι κά αντανακλαστικά της φυλής ;;; Είναι δυνατόν να τα βλέπουμε όλα άσπρο –μαύρο;;;; εμίς οι απόγονοι των φιλοσό φων της διαλεκτικής να μην μπορούμε να κουβεντιάσουμε μεταξύ μας;;; Όχι δεν μπορεί να συνεχισθεί έτσι αυτή η ιστορία. Τη δεκαετία του 1821 τη γλι τώσαμε γιατί «έτυχε» το Ναβαρίνο. Τον υπόλοιπο 19ο αιώνα συνεχίσαμε το σπορ τη διαίρεσης. Πριν από 100 χρόνια πλη ρώσαμε άσκημα την αδυναμία μας να συνεννοηθούμε, να κουβεντιάσουμε. Τη δεκαετία του 1940, τα είπαμε. Λίγο αργότερα η ίδια αυτή μας αδυναμία, μας στοίχισε επτά χρόνια δικτατορία. Κι όταν ξαναγυρίσαμε στη «δημοκρατική»

οι απέναντι, οι... κα κοί, Έλληνες είναι, το καλό της χώρας θέλουν, ίσως έχουν διαφορετική άποψη

Βενι-

Έφταιγε το αιώνιο σαράκι της φυλής, η εθνική μας αδυναμία να δε χθούμε πως έχει κι η απέναντι πλευρά κάποιο δίκιο και πρέπει με συνεννόηση να εντοπίζουμε κάθε φορά τις καλύτε ρες λύσεις για την πατρίδα μας, για τα παιδιά μας.

ΝΑΥΤΙΚA

MOYΣΕΙΑ

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www hmmuseum gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar mus crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www iamy gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό)

Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ

ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223/28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ : 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E mail: museum@emproslines com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Ραψάνη, Χρυσοστόμου Σμύρνης 1, Τηλ: 2510 240 668, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com  • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ